Anda di halaman 1dari 21

MAKALAH

HASIL KALI VEKTOR DARI DUA VEKTOR


Dan
PERKALIAN BEBERAPA VEKTOR
Diajukan untuk memenuhi tugas terstruktur
pada mata kuliah Kalkulus Peubah Banyak II

Oleh :
RAHMA PUTRI ( 2410.027 )
SUSI FITRI ( 2410.008 )
RANTI SINTA TIA ( 2410.028 )
REZI ARNAS ( 2410.

DOSEN PEMBIMBING :

RISNAWITA , M.Si

PROGRAM STUDI PENDIDIKAN MATEMATIKA


JURUSAN TARBIYAH
SEKOLAH TINGGI AGAMA ISLAM NEGERI (STAIN)
SJECH M. DJAMIL DJAMBEK BUKITTINGGI
2012 M / 1433
I. HASIL KALI VEKTOR DARI DUA VEKTOR

Hasil kali silang a x b dari dua vektor a dan b adalah vektor.


a ,a ,a
b = b1 ,b 2 , b3
Jika a = 1 2 3 dan
, maka hasil kali silang dari
b
a x b = a2 b3 a3 b2 , a3 b1a 1 b3 , a1 b2a2 b 1
adalah vektor

Salah satu sifat terpenting dari hasil kali silang di berikan oleh teorema

Teorema vektor a x b adalah ortogonal baik terhadap

maupun vektor b

dan

Bukti: untuk melihat hasil bahwa

ortogonal terhadap

maupun terhadap

( a x b )=

| | | | | |

a 2 a3
a a
a a
a 1 3a+ 1 2a
b2 b3 1 b1 b3 2 b 1 b2 3

=a1(a2b3-a3b2)-a2(a1b3-a3b1)+a3(a1b2-a2b1)
=a1a2b3-a1b2a3-a1a2b3+b1a2a3+a1b2a3-b1a2a3
=0
Jika a dan b di nyatakan oleh ruas garis lurus dengan titik awal yang sama ,maka teorema
mengatakan bahwa hasil kali silang
bidang yang melalui

dan

x b menunjuk kearah yang tegak lurus terhadap

b
. Ternyata

diberikan oleh aturan tangan

kanan. Jika jari tangan mengepal dengan arah yang memutar dari

ke

b
, maka ibu

jari menunjuk kearah a x b .


Teorema :
Jika adalah sudut antara vektor

dan

(0 u ) maka

|a x b| = |a|

|b| sin
Bukti :
Berdasarkan definisi dari hasil kali silang dan panjang vektor, kita mempunyai

|a x b|

a22 b232a 2 a 3 b 2 b 3+ a23 b22 +a23 b212 a 1 a3 b1 b3 + a21 b 23+ a21 b222 a1 a2 b1 b2 +a22 b21

a
b
a1 b1 +a2 b2 +a 3 b 3 2
= (12 +b 22+ b23 )
( 12 +a 22+ a23)

2
2
2
= |a| |b| (a . b )

2
2
2
2 2
= |a| |b| - |a| |b| cos

2
2
2
= |a| |b| (1cos )

2
2 2
= |a| |b| sin

Dengan

mengambil

akar

kuadrat

dan

dengan

mengamati

bahwa

sin2 =sin karena sin 0 ketika 0 , kita peroleh|a x b|=|a||b|sin

Jadi, panjang dari a x b

adalah |a||b|sin

Jika vektor a sejajar dengan vektor b , maka sin = 0, sehingga a x b = 0

Berdasarkan teorema sebelumnya, dapat dilihat jika a dan b dinyatakan oleh ruas
garis lurus dengan titik awal yang sama, maka akan membentuk sebuah jajaran genjang

dengan alas |a| , tinggi |b|sin

= |a x b|

Jadi, hasil kali silang dapat ditafsirkan sebagai berikut :

Panjang dari hasil kali silang a x b sama dengan luas dari jajaran genjang yang

ditentukan oleh a dan b


Sifat- sifat yang berlakupadahasil kali vector dariduavector
a)

a x b b x a

Bukti:

Ambilsebarang vector
a =a1 i+ a2 j+ a3 k
b =b1 i+b 2 j+ b3 k

i j k
a1 a2 a3
a x b=
b1 b2 b3

| || || |

a2 a3
a a
a a
i 1 3 j+ 1 2 k
b2 b3
b 1 b3
b1 b 2
a

3
=
1b 2a2 b
j+
i

i j k
b x a= b1 b2 b3
a1 a2 a3

| || | | |

b2 b3
b b
b b
i 1 3 j 1 2 k
a2 a3
a 1 a3
a1 a2
b

b
=( j+( 1a 2b2 a1 )k
i
b 2 a 3b3 a2


Jaditerbukti a x b b x a
a x b b x a

b)

Bukti:
Ambilsebarang vector
a = a1 i+ a2 j+ a3 k

b =bi i+ b2 j+ b3 k

b =b1 ib2 jb 3 k

i j k
a1 a2 a3
a x b=
b1 b2 b 3

j+(1 b 2a2 b1 )k
i
a2 b 3a3 b2

i
j
k
b x a= b 1 b2 b3
a1
a2
a3

||

||

b2 b3
b 1 b3
b 1 b2
i
j+
k
a2
a3
a1
a3
a1
a2

1
=(
j+
i
b2 a3+ b3 a2
a

a
=

1b
j+(
2a2 b1 )k
i

Jaditerbukti a x b =b x a

c)

a x ( b + c )=a x b + a x c
Ambilsebarang vector
a =a1 i+ a2 j+ a3 k
b =b1 i+b 2 j+ b3
k
c

c 1 i+c 2 j + c3

c )=
a x ( b+

i
j
k
a1
a2
a3
b 1 +c 1 b 2 +c 2 b3 c3


a1
a3

a2
1+ c 1 b b3 + c3 + a1
k

b1 + c1 b2 + c2
a2
a3
i
b 2 +c 2 b 3+ c

3+ c 3
b
a1 ( b2 +c 2 ) a2 ( b1 +c 1 ) k

=( a3 (b2 +c 2 ) (
b1 +c 1 j +

a2

={(

3+ a2 c 3
a2 b

(1+ a3 c 1 3 b )
a1 b3 + a1 c 3

a
)+(
a
( 2 b1 +a2 c 1)
( 1 b2 + a1 c2 )+ k

a 3 b 2+ a3 c 2 i

=( a x b +(a x c )

d) m ( a x b )=( m a ) x b =a xm b =( a x b ) mmadalahskalar
ambilsebarang vector :
a =a1 i+ a2 j+ a3 k
b =a1 i+ a2 j+ a3 k

i j k

(
)
m a x b =m a1 a2 a3
b 1 b2 b2

| || || |

a2 a3
a a
a a
i 1 3 j+ 1 2 k
b2 b3
b 1 b3
b1 b 2
)
m
a

1b
a
b

j+(
)k
}

=m{(
2
2 1
i
a2 b3 a 3 b 2

(m a x b

i
j
k
ma 1 ma2 ma 3
b1
b2
b3

||

||

ma 2 ma 3
ma ma 3
ma ma 2
i 1
j+ 1
k
b2
b3
b1
b2
b1
b2
ma

ma

1b
ma
2
3 b
=

ma
i

a
=m{( j +( 1b 2a2 b1 )k } ..2
i
a2 b3a 3 b 1

i
j
k

a xm b= a 1
a2
a3
mb1 mb 2 mb 3

||

||

a2
a3
a
a3
a
a2
i 1
j+ 1
k
mb 2 mb 3
mb1 mb 2
mb 1 mb 2

a
a
( 1 mb 2a2 mb2 )k
=(
i( 1 mb2 a 3 mb 1 ) j+
a2 mb 3a3 mb 2
a

a
=m{( j+( 1b 2a2 b1 )k } ..3
i
a2 b3a 3 b 1

| |

i
j k
( a x b ) m= a1 a2 a 3 m
b1 b2 b 3

= (

| || || |

a2 a3
a a
a a
i 1 3 j+ 1 2 k
)m
b2 b3
b 1 b3
b1 b 2

3
=
1b 2a2 b
j+
i
{

a
=m{( j+( 1b 2a2 b1 )k } ..4
i
a2 b3a 3 b 1

Dari persamaan 1,2,3,4 terbukti ( a x b )=( m a ) x b =a xm b =( a x b ) m


a x b =0 , a dan b tidaknolmaka a dan b sejajar

e)

Bukti :

Jika a x b =a b sinu=0 maka sin=0 dan= 0 atau 18 0


Teorema:

Jika adalah sudut antara a dan b (0

maka |a x b|sin

Bukti :
Berdasarkandefenisisdarihasil kali silangdanpanjang vector
a
a
2
2
2

2
b
a
b
(
3
3 2) + ( a3 b1 a1 b 3 ) +( 1 b2 a2 b 1)
|a x b|= 2

= a2 b3 2 a2 a3 b2 b3 +a 3 b2 +a 3 b1 2 a 1 a3 b1 b3 + a1 b2 2a 1 a 2 b1 b3
=
2

a1 b2 + a1 b3 + a2 b1 + a2 b 3 + a3 b 1 + a3 b 2 2 a1 a2 b 1 b 22 a1 a2 b2 b 32 a1 a2 b2 b3
2

b2 + b3

=
2
a1

b1 +b 2 +b3

a1 b1 +a2 b2 +a 3 b 3
=

(a12 + a22 + a32)


2

2
= |a| |b| (a . b )
2

= |a| |b| - |a| |b| cos

1cos 2
= |a|2|b|2
2
2 2
= |a| |b| sin

|a x b| = |a||b|sin
Tabel perkalian vektor dari vektor satuan baris cartesian.

k
j
i

x
i
j
k

i
0
-k
j

j
k
0
-i

k
-j
i
0

Contoh soal hasil kali vector dari dua vektor


1. Jika

a =a1 i+ a2 j+ a2 k

dan b =

Buktikan a x b =
Penyelesaian:

| |
i
j k
a1 a2 a3
b1 b2 b 3

b1i + b2j + b3k

a x b =( a1 i+ a2 j+ a3 k x(b1 i+b 2 j+ b3 k )

ai ( b1 i+b 2 j+ b3 k ) +aj ( b 1 i+ b2 j+b3 k ) + a3 k (b 1 i+b2 j+b 3 k )


=
a1 b1 i x i+a1 b2 i x j+a1 b3 i x k +a2 b1 j x i+a2 b2 j x j + a2 b 3 j x k +a3 b1 k x i+a 3 b 2 k x j+a3

=0+

+a1 b2 k +a 1 b 3 j+ a2 b 1 k+ 0+a 2 b3 i+ 0+a 2 b1 j+a 3 b 2 j+ 0

a
= ( 2 b3a3 b2)i+(a 3 b 1a1 b3 )+(a 1 b 2a2 b1)

| |
i
j k
a1 a2 a3
b1 b2 b 3

2. Jika a =2i-3j-k. b =i+4j-2k carilah


a x b
a.

b. b x a

c. ( a + b ) x (

a b )

Penyelesaian:
a.

a x b =(2i-3j-k) x (i+4j-2k)

i
j
j
2 3 1
1 4 2

b.

|| ||

3 1 i 2 1 j+ 2 3 k=10i+3 j+11 k
4 2
1 2
1 4

b x a
=(i+4j-2k) x (2i-3j-k)

i
j
k
1 4 2
2 3 1

c.

|| ||

4 2
1 2
1 4
= 3 1 i 2 1 j+ 2 3 k=10 i3 j11 k

a + b =3i+j-3k,
a b =i-7j+k

( a + b ) x( a b )=

||

i
j
k
1 3 i 3 3 j+ 3 1 k=20 i6 j22 k
3 1 3 =
7 1
1 1
1 7
1 7 1

|| | | |

3. Jika a =3i-2j+2k, b =2i+j-k, c

=i-2j+2k carilah

x b ) x c
a) ( a

b) a x( b x c )
Penyelesaian:

a)

||

i
j
k
2 2
3 2
3 2
i
j+
k=i+7 j+5 k
3 2 2 =
1 1
2 1
2 1
2 1 1

x b =

( a

|| ||

B)

||

i
j k
7 5 i 1 5 j+ 1 7 k =24 i+ 7 j5 k
1 7 5 =
2 2
1 2
1 2
1 2 2

b)

b
x c

||

| | ||

i
j
k
1 1
2 1
2 1
i
j+
k =5 j5 k
2 1 1 =
2 2
1 2
1 2
1 2 2

| | || |

a x( b x c )=

||

i
j
k
1 2 i 3 2 j+ 3 1 k =15 i+ 15 j15 k
3 1 2 =
5 5
0 5
0 5
0 5 5

| | | | |

4. Tentukan lah vector satuan yang tegak lurus dengan bidang dari

a =2i-6j-3k dan

b
=4i+3j-k.

Penyelesaian
a x b adalah sebuah vector yang tegak lurus bidang dari A dan b
a x b =

||

i
j
k
6 3 i 2 3 j+ 2 6 k =15 i10 j+30 k
2 6 3 =
3 1
4 1
4 3
4 3 1

||

||

Vector satuan yang sejajar dari A ke B adalah


15 i10 j+30 k
a x b
3i 2 6
j+ k
2
2
2 =

=
|a x b|
7 7 7
15 +(10) +30

5. Jika a =3i-j-2k dan b =2i+3k+k ,carilah


|a x b|
a.

+2 b
b. ( a
) x (2 a - b )
Penyelesaian:
a

a.

b
=

||

i
j
k
1 2 i 3 2 j+ 3 1 =5 i7 j+ 11 k
3 1 2 =
3
1
3 1
2 3
2 3
1

|| ||

|a x b= 52 +(7)2 +112 =195|


a +2( b )=3i-j-2k+2(2i+3j+k)=7i+5j
- b =2(3i-j-2k)+(2j+3j+k)=4i-5j-5k
2 a

( a + b )x(2 a - b )=
b.

5
0
7 0
7 5
i
j+
=25 i+ 35 j55 k
5 5 4 5
4 5

||

i
j
k
7 5
0 =
4 5 5

6. Carilah luas segitiga yang titik sudutnya pada

(3,-1,2)

(1,-1,-3)

(4,-

3,1)
Penyelesaian:
p
q =(-2i-5k)
p

r =(i-2j-k)

q x p

||

i
j
k
0 5 i 2 5 2 0 =10i7 j+4 k
2 0 5 =
2 1
1 1 1 2
1 2 1

||

| |

|p q x p r|=(10)2 +(7)2 +4 2 = 165

r =

Jadi luas segitiga adalah

1
165
2

=3i+2j dan b =2j-4k


7. Tentukan luas jejar jenjang yang di bentuk oleh vector a
Penyelesaian:
Luas jejar jenjang adalah | A x B|

x b =
a

||

i j k
2 0 i 3 0 j+ 3 2 k=8 i+ 12 j+6 k
3 2 0 =
2 4
0 4
0 2
0 2 4

||

| | |

a x b =

= 2 61

8. Hitunglah (2i+j-k)(3i-2j+4k)!
Penyelesaian:
i
j
k
1 1 i 2 1 j+ 2 1 = 2i11 j7 k
2 1 1 =
3 4
3 4
3 2
3 2 4

||

|| ||

9. Jika a =3i-j-2k
b
=2i+3j+k

- b )
Tentukan ( a +2 b ) x (2 a

Penyelesaian:
a +2 b =(3i-j-2k)+2(2i+3j+k)=7i+5j

- b
2 a
=2(3i-j-2k)+(2i+3j+k)=4i-5j-5k

||

i
j
k
5
0
7 0
7 5
i
j+
=25i +35 j55 k
7 5
0 =
5 5
4 5
4 5
4 5 5

||

||

- b
Jadi ( a +2 b ) x (2 a
)= 25 i+35 j55 k

II. PERKALIAN BEBERAPA VEKTOR


Hasil kali titik (dot) dan silang ( cross ) dari tiga buah vektor A,B,C dapat menghasilkan :

1. ( a . b ) c a ( b . c )
Bukti:

Ambilsebarang vector
a = a1 i+ a2 j+ a3 k

b =bi i+ b2 j+ b3 k
c =ci i+ c 2 j+ c3 k
a1 b1
a b +a c c i+c 2 j+ c 3 k
( a . b ) c = + 2 2 3 3 i
a1 b 1
a1 b1
a1 b 1
a b +a c
c 1 i + a2 b2 +a 3 c 3 +c 2 j + a2 b2 +a 3 c 3 +c 3 k + 2 2 3 3
( a1 b1 c 1 i+a2 b2 c 1 i+a3 b3 c 1 i ) + ( a1 b 1 c 2 j+a2 b2 c 2 j+ a3 b3 c 2 j )
+ ( a1 b1 c 3 k +a2 b2 c 3 k+ a3 c 3 c3 k )
a1 b1 c 1 i
+

a1 b1 c 2 j+ a1 b 1 c 3 k + ( a2 b 2 c 1 i+ a2 b 2 c 2 j+a2 b2 c 3 k ) +(a3 b3 c 1 i+a3 b3 c 2 j+ a3 c 3 c 3 k )


b1 c 1
b c +b c
a ( b . c )=a 1 i+ a2 j +a3 k + 2 2 3 3

b1 c 1
b1 c1
b1 c 1
b c +b c
+
+
a1 i
b2 c 2+ b3 c 3 +a 2 j
b2 c 2+ b3 c 3 +a3 k + 2 2 3 3
a
a2 jb 1 c 1 +a
a

+
+( 2 j b2 c 2+ a2 j b3 c 3)
( 1i b1 c 1+ a1 i b2 c 2+ a1 i b3 c 3)

+a3 k b2 c 2 + a3 k b3 c3
a
a1 ib 3 c 3
a1 ib2 c 2
+
+ a2 j b3 c 3
a
j
b
c
( 1i b1 c 1 +a 2 jb 2 c 2 + a3 k b1 c1 )+
2
2 2 +a 3 k b 2 c 2 +

+a3 k b3 c 3

Jaditerbukti ( a . b ) c a ( b . c )
2.

a x ( b x c ) ( a x b ) x c
Bukti:
Ambilsebarang vector
a = a1 i+ a2 j+ a3 k
b =bi i+ b2 j+ b3 k
c =ci i+ c 2 j+ c3 k

i
j k

(
)
a x b x c =( a1 i+a2 j +a 3 k ) x b1 b2 b 3
c1 c2 c 3
b

j+(1 c 2 b 2 c 1 )k
i
b 2 c 3 b3 c 2

( a1 i+a 2 j+ a3 k ) x

i
j
k

a1
a2
a3
b2 c 3b 3 c 2 b 1 c 3 b3 c1 b1 c 2b2 c 1
a3 b 2 c 3a3 b3 c 2
( a2 b1 c 2a2 b2 c 1+ a3 b3 c 1+ a3 b1 c3 ) +

+a1 b1 c 2+ a1 b2 c1

a b c a b c +a b c + a b c k
)j+ ( 1 3 1 1 1 3 2 2 3 2 3 2)

c
( ii+ c2 j+c 3 k )

i j k

( a x b ) x c = a1 a2 a3 x
b 1 b2 b 3
a

i( j+( 1 b2 a2 b 1 )k 1 b3 a 3 b 1 ) x c 1 i+c 2 j+c 3 k


a2 b3 a3 b2

i
j
k
a2 b3 a3 b2 a 1 b 3a3 b1 a1 b 2a2 b1
c1
c2
c3

a1 b3 c 3a3 b1 c 3+ a1 b2 c 2 +
a2 b1 c 2 +(a1 b2 c 1a2 b1 c 1+ a2 b3 c3 + a3 b2 c3 )
a
( 2 b3 c 2a 3 b 2 c 2 +a1 b3 c 1+ a3 b1 c1 )

Jaditerbukti a x ( b x c ) ( a x b ) x c

3. a x ( b x c ) = b . ( c

)=
x a

. ( a x b )

Perkalian ini disebut hasil kali skalar dari vektor tripel. Perkalian dot dan cross hanya
dapat digunakan antar vektor. Hasil kali skalar dari vektor tripel memenuhi hukumhukum berikut :
a . b x
a.
b.

= 0 jika dan hanya jika a , b dan

adalah volume paralelepipedum dimana

sebagai rusuknya atau negatif dari volume itu.


a . b x c = a x b . c
c.

d. a x b . c =
a
a
a
1

sebidang
a , b dan

b1
b2
b3
c1
c2
c3
dalam hasil kali skalar dari vektor tripel didapat enam bentuk persamaan
a x b . c = a . b x c = b . c x A = b x c

. b
. A x b = c x a

. b ) c
1. a x ( b x c ) = ( a . c ) b ( a

) b ( c . b ) a
( a x b ) x c = ( c . a
c

Contoh perkalian beberapa vector


. b x c
1. Tentukan harga a

jika

a =i-j-6k

b
=i-3j+4k
c =2i-5j

Penyelesaian:

b
x c =

||

i
j k
3 4 i 1 4 j+ 1 3 =11 i+5 j+ 6 k
1 3 4 =
5 3
2 3
2 5
2 5 3

|| | | |

a . b x c =(11 x 1)+(-1 x 5)+(-1 x 6)=0


2. Persamaan bidang yang melalui titik titikP1(2,-1,1) P2(3,2,-1) P3(-1,3,2) adalah
Penyelesaian:
Vector- vector kedudukan dari P1,P2,P3 dan sebarang titik yaitu P(x,y,z) adalah r 1
= 2 i j + k , r2 = 3i + 2j - k dan r3 = -i + 3j + 2k , r = xi + yj + zk
PP1=r-r1.P2P1 = r2-r1 , P3 P1 = r3-r1 sehingga
(r-r1) . (r2-r1) x (r3-r1)=0
[(x-2) i + (y+1) j+ (z-1) k]- [i+3j-2k] x [-3i+4j+k] = 0
[ (x-2) i+ (y+1) j + (z-1) k ] . [ 11 i + 5j + 13k ] = 0
11 ( x 2 ) + 5 ( y + 1 ) + 13 ( z - 1) = 0.
11 i + 5 y + 3 z = 30
3. Hasil (2i-3j).[(i+j-k) x (3i-k)] adalah
Penyelesaian:

||

2 3 0
1 1 2 1 1 3+ 1 1 0=2+ 6=4
1 1 1 =
0 1
3 1
3 0
3 0 1

| | | | |

4. tentukan skalar a sehingga vektor-vektor 2i-j+k, i+2j-3k dan 3i+aj+5k sebidang


Penyelesaian:
a . b x c = 0 jika dan hanya jika a , b , c sebidang
b
x c

||

i j k
2 3 i 1 3 j+ 1 2
1 2 3 =
a 5
3 5
3 a
3 a 5

|| | | |

=(10+3a)i 14j + (a-6)k


a . b x c = 0

2(10+3a) + (-1)(14)+1(a-6) = 0
20+6a +14+a-6 = 0
28=-7a
a = -4
5. Hitungkah volume paralelepedum dengan rusuk-rusuk a = 2i-3j+4k,

b
=i+2j-k,

c =3i-j+2k

Penyelesaian:
a . b x c
b
x c

i
j
k
1 2 1
3 1 2

| | || |

2 1 i 1 1 j+ 1 2 k
1 2
3 2
3 1

=3i-5j-7k
a . b x c = 2(3)+(-3)(-5)+4(-7)
=7

HIMPUNAN VEKTOR VEKTOR RESPIROKAL (RECIPROCAL)


Himpunan vektor vektor a, b, c dan a, b, c disebut himpunan atau sistem vektor
vektor respirokal jika

a.a = b.b = c.c = 1


a.b = a.c = b.c = c.a = c.b = 0
himpunan himpunan a, b, c dan a, b, c adalah himpunan vektor-vektor respirokal jika
dan hanya jika
a =

bxc
a .bxc

,b =

cxa
a .bxc

, a =

axb
a .bxc

dimana a . b x c 0

contoh :
carilah suatu vektor respirokal a terhadap himpunan vektor :
2i + 3j k , i - j 2k , -1 + 2j + 2k
Jawab :
bxc
a = a .bxc
=

2 i+k
3

Anda mungkin juga menyukai