Anda di halaman 1dari 14

Mahsya

Alya

H.

7H/20
Basa Jawa tuladha tembung
Saroja
Saroja berarti rangkap, sedangkan tembung saroja berarti kata
rangkap. Maksudnya dua kata yang artinya sama atau
hampir sama dipakai secara bersamaan. Misalnya Mugi
pepanggihan ing ri kalenggahan siang punika tansah pinanggih
rahayu wilujeng nir ing sambekala.Semoga pertemuan pada
siang hari ini, akan menemui keselamatan, tidak ada
halangan. Kata rahayu dan wilujeng dalam kalimat tersebut
memiliki arti yang sama yaitu selamat, beruntung, dan
dipakai secara bersamaan dalam satu kalimat.
Pengertian Tembung Saroja Menurut Ahli
Menurut (Padmosoekatjo, 1953: 24). Tembung Saroja arti
harafiahnya ialah kata ganda, iaitu dua kata yang sama atau
hampir sama maknanya yang lazimnya digunakan secara
bersamaan. Misalnya kata wadya bala. Kata wadya = kawan, bala
= kawan. Kemudian dua kata ini dipakai secara bersamaan
menjadi kata wadya bala. Tembung saroja secara
am bermakna sesuatu yang lumayan atau berlebih-lebihan.
Misalnya tembung saroja bodho muda. Kata bodho = bodoh,
muda = bodoh. Jika digabung menjadi bodo muda yang bererti
sangat bodoh atau lumayan bodoh.

Contoh Tembung Saroja


1. dene laku punika andhap asor dunungipun laku itu letaknya
dalam sopan-santun
2. suprandene kena ing papa cintraka masih lagi tetap
merasakan kesengsaraan
3. nora melu lara lapa tidak ikut bersusah payah
4. laku saba ing wanadri pergi ke hutan belantara
5. lir wong muruk sato kewan seperti mengajar haiwan
6. tata cara laku alam warna-warna macam-macam kejadian
yang berlaku di alam raya
7. suba sita reringa wentarane dipunkesthi sopan-santun dan
berhati-hati

Garba:
Pengertian Tembung Garba - Kata garba memiliki arti
rangkaian. Tembung garba berarti kata-kata yang dirangkai
menjadi satu atau kata yang tersusun dari dua kata atau lebih
yang disatukan.Tembung garba sering disebut dengan sandi.
Tembung garba biasa dijumpai dalam karya sastra yang
berbentuk tembang.

Ketika dalam cakepan atau lirik tembang mengalami kelebihan


suku kata atau guru wilangan, pencipta dapat mengurangi suku
kata dalam larik tembang tersebut dengan menggabungkan dua
kata atau lebih, sehingga jumlah guru wilangan menjadi sesuai
dengan aturannya. Tembung garba
juga dapat ditemui dalam tuturan panyandra yang sarat akan
unsur susastra.
Contoh Tembung Garba
1. pengrasane suwargadi perasaannya seperti sorga yang
indah suwarga + adi
2. cipteng tyas wus tan susah dan dalam hatinya tidak
merasakan ikut menderita cipta + ing
3. sukeng tyas mangalembana semua menyukai dan
menyanjungnya suka + ing
4. prapteng mangke kang kalebu ing tulis sampai sekarang yang
tercatat prapta + ing
5. yeku tirunen prayoga oleh itu tirulah yang pantas ditiru ya +
iku
6. ingkang sampun prawireng ngayuda yang sudah menjadi
pahlawan perang prawira + ing
7. ingkang samya durakeng Widi yang bersama-sama
menderhakai Tuhan duraka + ing
8. tur enggone aneng suwargadi dan lagi sorgalah tempatnya
ana + ing
9. dadi kawuleng Hyang Suksma menjadi hamba Tuhan kawula
+ ing

10. marma den prayitneng batin oleh itu tanamkanlah rasa


waspada di dalam hati prayitna + ing
11. den landhep graiteng budi mesti tajam dalam memahami isi
hati' graita + ing
12. ngucap ngaku mengkurat kang murbeng ngalam mengakui
dirinya sebagai orang yang
menguasai jagad raya murba + ing
13. patang prakeru yekti turutilah empat perkara ini prakara +
iku
14. paes kang tibeng sarik melihat keindahan dunia yang akan
mendatangkan kemalangan tiba + ing
Entar:
Tembung ntar yaiku tembung kang teges ora kaya makna
salugun (kata kiasan).Utawa tembung kang ora kena ditegesi
sawantahe ba sinebut uga ing basa Indonesia tembang silihan
(kiasan). Ing basa walandan yaiku Figuurlijke betekenis
Tuladhan:
A
01.
02.
03.
04.
05.

abang kuping = nsu bangt


(ng)abangk kuping = gaw nsu
abang abang lamb = ora tmnan, mung llamisan
abang rain = nandhang isin (wirang)
adol ayu = ngndlake ayun

B
1. (m)baling lirng = nglirik mripat
02. bau suku = abdi/batur
03. bau tngn = wong kang dipercy
04. bning atine = sumh
05. (m)buang sangkal = ngilangi/mbuang apes
C
01. cagak lk = camilan supaya btah mlk
02. cagak urip = kanggo nyukupi kbutuhan urip
03. cancut taliwnd = tandang gaw

04. cangkm gatl = snng ngrasani/nggunm


05. cdhak umur = glis mati
D
01.
02.
03.
04.
05.

dadi gaw = ngrpotak


dw-dw uj = perkr kang ora uws uws
dw tangane = snng nylng jupk
(n)dhdhr kautaman = nandur kbcikan
dhuwr atin = gumdh

E
01.
02.
03.
04.

mpuk rmbug = gunm nak dirungokak


ntk atin = kwdn/kuwatir bangt
nthng sanggan = ora rks
nthng tangan = snng tandang gaw

G
01.
02.
03.
04.
05.

(ng)gadho ati = gaw susah ati


gantung kpuh = sandhangan ora tau ganti
(ng)gantung untu = slak kpingin mangan
gdh atine = tatag; ora kuwatir
gdh ndas = smbng (kmlungkung)

I
01. idu gni = omongan tansah klakon
02. ilat mati = ora bisa ngrasakak
03. ilang klilip = ilang mungsuh
K
01.
02.
03.
04.
05.

kdlu wars = kasp; wis kliwat


kandel kulit = digdy; skti
kandel kuping = ora nggugu pitutr
kaku atin = tansah ora sarujuk/suly
kasar tmbung = tmbung saru

L
01. lamb tips = criwis/akh omong

02.
03.
04.
05.

landhp dhngkul = kthul bangt


landhp pikiran = pintr bangt; gampang ngrti
lr ati = srk atin
lr ayu = lr cacar

M
01.
02.
03.
04.
05.

mans sm = sm ngrspakak ati


mans rmbug = guneme nynngak ati
mr tangan = snng gaw lr/milr
ms bodho = pasrah
mt dhuwitan = srakah marang dhuwt

N
01.
02.
03.
04.
05.

nandhang sungkw = lagi susah


nandur kbcikan = gaw kbcikan
ngadu wulding kult = adu kkuwatan
ngangsu kawrh = golk nglmu/mguru/sekolah
ngatonak siyung = nuduhake kkuwatan/ kuwann

O
01.
02.
03.
04.
05.

olh ati = disnngi


olh gaw = kalksanan
olh wirang = kisinan
olh lr = kalaran
ora duw ati = kuwatir bangt, wedi

P
01.
02.
03.
04.
05.

padhang
padhang
padhang
padhang
padhang

dalan = mlbu swarg


hw = lair ing dony
langit = snng
pikir = lga snng
ulat = sumh

R
01. rai gdhg = ora duw isn
02. (ng)rngg prj = njg negr
03. (ng)rengg salir = dandan/macak

04. runth atin = tuwh wlas


05. rupak atin = cugtan/ora gampang ngapur
S
01.
02.
03.
04.
05.

sabuk glang = sawah akh bangt


spi kawruh = bodho/ora duw ilmu
spi pamrh = ora duwe pamrh
srt rjkin = ora gampang golk rjki
ssak dhadhan = mangkl/anyl

T
01.
02.
03.
04.
05.

tadhah klmngs = dipangan


tadhah udan = lirangan gdhang sng dhuwr dhw
tatu atin = srk bangt
tanpa tilas = ntk blas
tips lambn = criwis, snng nggunm wng liy

U
01.
02.
03.
04.
05.

udan tangis = akh sng pdh nangisi


ulat ptng = katon nsu
ulat mans = sumh
utang lr = tau nggaw laran wng liy
utang nyw = tau nggawe patine wng liy

W
01.
02.
03.
04.
05.

walang ati = sumlang/kuwatr


wani mati = nkad/kndl bangt
wani silit wdi rai = ora wani trang-trangan
wtng kadit = drmba/ora tampikan
wteng kart = panganan akh

Kerata Basa:
KERETA BASA
Kereta basa utawa jarwa dhosok yaiku negesi tembung

kapirid saka wancahan wandane, utawa nguthak-athik


tembunge supaya mathuk.
Tuladha :
anak : kabeh kekarepane kudu ana lan sarwa kepenak
bapak : bab apa-apa sarwa pepak (ngelmune lan pengalamane)
batur : ngembati (nindakake) pitutur
bocah : mangane kaya kebo, pegaweane ora kena dicacah
brekat : apa-apa brak-brek banjur diangkat
cangkir : nyancang pikir
cengkir : kencenging pikir
Desember : gedhe-gedhene sumber
dongeng : dipaido ya keneng (kenging)
garwa : sigarane nyawa
gedhang : digedeng yen bar madhang
gelas : yen tugel ora kena dilas
gerang : segere wis arang-arang
guru : digugu lan ditiru
Januari : hujan sehari-hari
jaka : apa sing dikarepake kepengin enggal tumeka
kaji : tekade mung siji
kathok : diangkat mbaka sitok
kodhok : teka-teka ndhodhok
kutang : sikute diutang
krikil : keri ing sikil
kuping : kaku tur njepiping
kupluk : kaku tur nyempluk
kursi : mungkur anggone ngisi
mantu : dieman-eman meksa metu
maratuwa : mara-mara bereng wis tuwa
piring : sepi yen miring
prawan : yen pepara(lunga) ing wayah awan
sepuh : sebdane ampuh
semah : isen-isenne umah
sirah : isine rah (getih)
siti : isi bulu bekti
sopir : yen ngaso padha mampir
sruwal : saru yen nganti uwal ( ucul)

tandur : olehe nata karo mundur


tapa : tatane kaya wong papa (ora duwe apa-apa)
tarub : ditata supaya katon murub
tebu : anteping kalbu
tuwa : ngenteni metune nyawa
wanita : wani ditata
wedang : ngawe-awe kadang
weteng : ruwet tur peteng
Rura Basa:
embung rura basa ateges basa rusak, basa kang wis luput
kelantur-lantur, nganti ora kena dibenerake maneh. Ora kena
dibenerake jalaran pancen wis ora lumrah dibenerake.
Tuladhane kaya ing ngisor iki .
01. adang sega, benere: adang beras supaya dadi sega
02. njait Klambu. benere: njait bahan/kain supaya dadi klambi
03. mbunteli tempe, benere: mbunteli kedhele kang wis digodhog
lan dirageni, supaya dadi tempe.
04. menek krambil, benere: menek wit krambil, yaiku glugu.
05. mikul dhawet, benere: mikul genthong cilik (utawa wadhah
liyane ) isi dhawet
06. ngenam klasa, benere: ngenam mendhong supaya dadi klasa
07. nulis layang, benere: nulisi dluwang supaya dadi layang
08. nguleg sambel, benere: nguleg lombok, brambang, tomat,
trasi lan uyah supaya dadi sambel
09. ndheplok gethuk, benere: ndheplok pohung kang wis
digodhog supaya dadi gethuk
10. nggodog wedang, benere: nggodog banyu supaya dadi
wedang.

Plutan:

Tembung plutan yaiku tembung kang wandane loro kang


dirangkep didadekake sawanda.
Tuladha:
abot dadi bot
para dadi pra

amrih dadi mrih

perang dadi prang

amung dadi mung

sarana dadi srana

awit dadi wit

sari dadi sri

awor dadi wor

serat dadi srat

Tuladha liyane:
01. para dadi pra
02. kiyat dadi kyat
03. suwara dadi swara
04. murih dadi mrih
05. weruh dadi wruh
06. sari dadi sri
07. suwarga dadi swarga
08. sarana dadi srana
09. dicuwowo dadi dicwowo
10. suwasa dadi swasa
11. kuluban dadi kluban
12. gumerit dadi gumrit
13. kuwalon dadi kwalon
14. deres dadi dres
15. kuwasa dadi kwasa
16. serat dadi srat
17. purihen dadi prihen

18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.

keras dadi kras


dereng dadi dreng
sinarawedi dadi sinrawedi
samaya dadi smaya
seret dadi sret
sumangkeyan dadi smangkeyan
sakarepmu dadi skarepmu
saprongkal dadi sprongkal
ketambuhan dadi ktambuhan
telulikur dadi tlulikur
suwidak dadi swidak
suwasa dadi swasa
pinerang dadi pinrang
cuwiri dadi cwiri
welas dadi wlas
gumantung dadi gmantung
sinerang dadi sinrang

Yogyaswara:
Tembung yogya swara yaiku tembung loro sing meh padha
pangucape, mung beda wanda pungkasan, duwe teges lanang
wadon. 1. Tuladha

1. hapsara-hapsari
2. bathara-bathari
3. dewa-dewi
4. gandarwa-gandarwi
5. kedhana-kedhini
6. pemudha-pemudhi
7. putra-putri
8. raseksa-raseksi
9. widadara-widadari
10. yaksa-yaksi

2.
3.

Bebasan, Paribasan, lan Saloka

1. Bebasan
Bebasan yaiku unen-unen kang gumathok, ajeg panganggone,
ngemu rasa pepindhan, dene sing dipindhanake pakarti utawa
kaanan wong.
Tuladha :
a.

Ancik-ancik pucuking eri.


Tegese : nyambut gawe tansah minggrang-minggring wedi yen
luput.

b.

Kebo lumumpat ing palang.


Tegese : ngadili prakara ora nganggo wewaton (pathokan ukum)

c.

Diwenehi ati ngrogoh rempela.


Tegese : wis diwenehi sethithik, malah njaluk luwih akeh.

2. 3. Paribasan
Paribasan yaiku unen-unen kang gumathok, ajeg panganggone,
lan tegese wantah.
Tuladha :
a.

Becik ketitik ala ketara.


Tegese : becik lan ala bakal ketara ing tembe burine.

b.

Gayuk-gayuk tuna.
Tegese : samubarang kang dikarepake ora bisa keturutan.

c.

Rukun agawe santosa, crah agawe bubrah.


Tegese : kerukunan ndadekake kasantosan, congkrah ndadekake
karusakan.

3.

3. Saloka
Saloka yaiku unen-unen kang gumathok, ngemu surasa
pepindhan, dene pepindhan mau tumrap wong lan kaanan utawa
pakartine.
Tuladha

a.

Ora ganja ora unus.


Tegese : wong kang ala rupane uga ala atine.

b.

Ngalem legine gula.


Tegese : ngelembana kapinteran lan kaluwihane wong kang
pancen pinter utawa linuwih.

c.

Sedhekep ngawe-awe.
Tegese : wis ninggalake tumindak ala, nanging ing batin isih
kepengin nglakoni tumindak ala maneh.

Anda mungkin juga menyukai