Anda di halaman 1dari 429

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.

id

SRAT BUK JAMPI-JAMPI JAWI


(Suatu Tinjauan Filologis)

SKRIPSI

Diajukan untuk Memenuhi sebagian Persyaratan


guna Mencapai Gelar Sarjana Jurusan Sastra Daerah
Fakultas Sastra dan Seni Rupa
Universitas Sebelas Maret

Disusun oleh
ILAFI BRAHWETAGRANI
C0107027

FAKULTAS SASTRA DAN SENI RUPA


UNIVERSITAS SEBELAS MARET
SURAKARTA
2011
commit to user

i
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

ii
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

iii
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

PERNYATAAN

Nama : Ilafi Brahwetagrani


NIM : C0107027

Menyatakan dengan sesungguhnya bahwa skripsi berjudul Srat Buk Jampi-Jampi


Jawi (Suatu Tinjauan Filologis) adalah betulbetul karya sendiri, bukan plagiat,
dan tidak dibuatkan oleh orang lain. Halhal yang bukan karya saya, dalam skripsi
ini diberi tanda citasi (kutipan) dan ditunjukkan dalam daftar pustaka.

Apabila di kemudian hari terbukti pernyataan ini tidak benar, maka saya bersedia
menerima sanksi akademik berupa pencabutan skripsi dan gelar yang diperoleh
dari skripsi tersebut.

Surakarta, Desember 2011


Yang membuat pernyataan,

Ilafi Brahwetagrani

commit to user

iv
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

MOTTO

Tak ada karya yang jatuh dari langit

(A. Teeuw).

Sudah jangan menangis, orang jelek akan semakin jelek kalau menangis

(Kim Joo Won).

Biarlah pahit dan pedih memberi warna pada laju sebuah proses, tapi nanti akan

manis saat kita telah sampai tujuan

(Penulis).

commit to user

v
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

PERSEMBAHAN

Skripsi ini penulis persembahkan kepada:

1. Mamahku Harini dan abahku Miftah Alim Harphanto terimakasih untuk

curahan cinta, doa, serta kesabaran kalian.

2. Kakakku Tantra Alimi serta adik-adikku Jendra Dafastosa dan Harendra

Halimi untuk semangat dan doanya.

3. Keluarga besar Brahim dan keluarga besar Shodiq Ridwan, terimakasih

untuk semua.

4. Almamaterku.
commit to user

vi
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

KATA PENGANTAR

Syukur Hadirat Allah SWT, atas segala limpahan rahmat, taufiq, hidayah,

serta inayah-Nya sehingga penulis dapat menyelesaikan skripsi dengan judul

Srat Buk Jampi-Jampi Jawi (Suatu Tinjauan Filologis).

Skripsi ini disusun untuk memenuhi sebagian persyaratan guna

melengkapi gelar sarjana sastra Jurusan Sastra Daerah Fakultas Sastra dan Seni

Rupa Universitas Sebelas Maret Surakarta.

Dalam penyusunan skripsi ini, penulis mendapat dorongan, bimbingan

serta bantuan dari berbagai pihak. Oleh karena itu penulis ingin mengucapkan

terima kasih kepada:

1. Drs. Riyadi Santosa, M.Ed., Ph.D. selaku Dekan Fakultas Sastra dan Seni

Rupa Universitas Sebelas Maret Surakarta beserta staf yang telah

memberikan kesempatan kepada penulis untuk menyelesaikan skripsi ini.

2. Drs. Supardjo, M.Hum. selaku Ketua Jurusan Sastra Daerah yang telah

memberikan kesempatan, kemudahan serta semangat kepada penulis untuk

menyelesaikan skripsi ini.

3. Drs. Wakit Abdullah, M.Hum. selaku Pembimbing Akademik atas segala

nasihat serta teguran kepada penulis sejak awal hingga akhir kuliah.

4. Drs. Sisyono Eko Widodo, M.Hum. selaku Pembimbing I yang selalu penuh

kesabaran, memberikan semangat, kemudahan, dan bimbingan kepada

penulis.

commit to user

vii
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

5. Drs. W. Hendro Saputro, M.Si. selaku Pembimbing II yang telah banyak

mamberikan bimbingan, nasihat dan arahan kepada penulis sehingga penulis

dapat menyelesaikan skripsi dengan lancar .

6. Bapak dan Ibu dosen Jurusan Sastra Daerah yang telah memberikan bekal

ilmu dan pengalaman kepada penulis.

7. Seluruh kepala dan staf Perpustakaan Fakultas Sastra dan Seni Rupa dan

Perpustakaan Pusat Universitas Sebelas Maret Surakarta, Perpustakaan

Sasana Pustaka Keraton Surakarta yang telah menyediakan berbagai

referensi, dan Museum Radyapustaka Surakarta khususnya untuk Pak

Engkong, terimakasih untuk pinjaman bukunya.

8. Adik-adikku Shllipta, Ayu Kristina Yulia Marta, Airy Mindia Swastuti, dan

Anggraini Putri Permata Dewi terimakasih untuk doa, semangat, serta

bantuannya baik materi maupun non materi.

9. Teman-teman seperjuangan, Roro, Dhagan, Ika, Astri, Dian, Puput, dan anak-

anak Filologi 2007 Ebhe, Nophix, Tina, TP, Sulung, dan Panca, serta

mahasiswa Sastra Daerah angkatan 2007.

10. Semua pihak yang telah membantu penulis dalam proses pembuatan skripsi.

Penulis menyadari sepenuhnya bahwa skripsi ini masih jauh dari

kesempurnaan. Mohon saran dan kritik yang membangun demi perbaikan

kepenulisan di masa yang akan datang. Besar harapan penulis, karya sederhana ini

bermanfaat bagi semua pembaca.

Surakarta, Desember 2011


Penulis
commit to user

viii
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

DAFTAR ISI

JUDUL .......................................................................................................... i
PERSETUJUAN ........................................................................................... ii
PENGESAHAN ............................................................................................ iii
PERNYATAAN ........................................................................................... iv
MOTTO ........................................................................................................ v
PERSEMBAHAN ......................................................................................... vi
KATA PENGANTAR .................................................................................. vii
DAFTAR ISI ................................................................................................. ix
DAFTAR TABEL ......................................................................................... xi
DAFTAR GRAFIK ....................................................................................... xii
DAFTAR DIAGRAM .................................................................................. xiii
DAFTAR SINGKATAN DAN TANDA ...................................................... xiv
ABSTRAK .................................................................................................... xv
SARI PATHI .................................................................................................. xvi
ABSTRACT .................................................................................................... xvii
BAB I PENDAHULUAN ............................................................................ 1
A. Latar Belakang Masalah.................................................................... 1
B. Batasan Masalah ............................................................................... 18
C. Rumusan Masalah ............................................................................. 18
D. Tujuan Penelitian .............................................................................. 19
E. Manfaat Penelitian ............................................................................ 19
F. Tinjauan Pustaka ............................................................................... 20
G. Sistematika Penulisan ....................................................................... 21
BAB II KAJIAN TEORITIS........................................................................ 22
A. Pengertian Filologi ............................................................................ 22
B. Objek Filologi ................................................................................... 23
C. Langkah Kerja Penelitian Filologi .................................................... 24
D. Pengertian Jamu, Jampi, dan mpon-mpon.................................. 27
BAB III METODE PENELITIAN .............................................................. 30
commit
A. Bentuk dan Jenis Penelitian to user
.............................................................. 30

ix
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

B. Sumber Data dan Data ...................................................................... 30


C. Teknik Pengumpulan Data ................................................................ 31
D. Teknik Analisis Data ......................................................................... 31
BAB IV KAJIAN FILOLOGIS DAN ISI ................................................... 33
A. Kajian Filologis ................................................................................. 33
1. Deskripsi Naskah ........................................................................ 33
2. Kritik Teks .................................................................................. 38
3. Transliterasi ................................................................................. 47
4. Suntingan Teks dan Aparat Kritik .............................................. 47
5. Terjemahan ................................................................................. 222
B. Kajian Isi ........................................................................................... 383
1. Jenis mpon-mpon.................................................................... 383
2. mpon-mpon pada Naskah SBJJJ ............................................ 389
BAB V PENUTUP ...................................................................................... 407
A. Simpulan ........................................................................................... 407
B. Saran ................................................................................................. 408
DAFTAR PUSTAKA ................................................................................... 409
A. Pustaka Sumber ................................................................................. 409
B. Pustaka Acuan ................................................................................... 409
LAMPIRAN .................................................................................................. 412
1. Lampiran 1. Glosari Istilah ............................................................... 413
2. Lampiran 2. Cover Naskah SBJJJ .................................................... 435
3. Lampiran 3. Kolofon Naskah ............................................................ 436
4. Lampiran 4-5. Naskah SBJJJ halaman 342-343 ............................... 437
5. Lampiran 6-7. Naskah SBJJJ halaman 506-507 ............................... 439
6. Lampiran 8-9. Naskah SBJJJ halaman 670-671 ............................... 441

commit to user

x
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

DAFTAR TABEL

Tabel 1. Perbandingan naskah SBJJJ dan KBJJ ........................................... 11


Tabel 2. Lakuna Huruf .................................................................................. 39
Tabel 3. Lakuna Suku Kata ........................................................................... 40
Tabel 4. Adisi Huruf ................................................................................... 40
Tabel 5. Adisi Suku Kata .............................................................................. 40
Tabel 6. Adisi Kata ................................................................................... 41
Tabel 7. Adisi Kalimat .................................................................................. 41
Tabel 8. Hiperkorek ................................................................................... 41
Tabel 9. Substitusi ................................................................................... 42
Tabel 10. Transposisi ................................................................................... 43
Tabel 11. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata sadhgan, sdhgan, sdhkan, dan
sadhkan ....................................................................................... 43
Tabel 12. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata sagd dan sagt ................... 43
Tabel 13. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata kmandn dan kamandn .... 44
Tabel 14. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata sninjong dan saninjong ...... 45
Tabel 15. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata np dan nb, Penggunaannya
pada Bentuk Kata mnp dan mnb ............................................ 45
Tabel 16. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata makatn dan mangkatn ...... 45
Tabel 17. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata utk dan utg ....................... 45
Tabel 18. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata adat dan adad ...................... 46
Tabel 19. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata sawg dan sawk ................. 46
Tabel 20. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata ambkan dan ambgan ........ 46
Tabel 21. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata jog dan jok ........................... 46
Tabel 22. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata endrak dan enjrak ................ 46
Tabel 23. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata nylupakn dan nylubakn . 47

commit to user

xi
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

DAFTAR GRAFIK

Grafik 1. Cover SBJJJ................................................................................... 6


Grafik 2. Penemuan Judul ............................................................................. 6
Grafik 3. Gaya Penulisan Resep Jamu SBJJJ ............................................... 8
Grafik 4. Kolofon naskah SBJJJ .................................................................. 9
Grafik 5. Cover KBJJ .................................................................................... 9
Grafik 6. Gaya penulisan resep KBJJ ........................................................... 10
Grafik 7. Proses penyalinan KBJJ yang tidak Dilanjutkan ........................... 11
Grafik 8. Lakuna Huruf................................................................................. 13
Grafik 9. Lakuna Suku Kata ......................................................................... 13
Grafik 10. Adisi Huruf .................................................................................. 14
Grafik 11. Adisi Suku Kata ........................................................................... 14
Grafik 12. Adisi Kata .................................................................................... 14
Grafik 13. Adisi kalimat ............................................................................... 14
Grafik 14. Hiperkorek ................................................................................... 14
Grafik 15. Substitusi ..................................................................................... 15
Grafik 16. Transposisi ................................................................................... 15
Grafik 17. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata sagd dengan sagt ............ 15

commit to user

xii
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

DAFTAR DIAGRAM

Diagram 1. Diagram Ikhtisar SBJJJ.............................................................. 37

commit to user

xiii
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

DAFTAR SINGKATAN DAN TANDA

AD : Anno Domini
AJ : Anno Javano
b : baris
BAB : buang air besar
cm : senti meter
dkk : dan kawan-kawan
dsb : dan sebagainya
e : dibaca seperti dalam bahasa Indonesia kata sate
: dibaca seperti dalam bahasa Indonesia kata sukses
: dibaca seperti dalam bahasa Indonesia kata telur
Hlm. : halaman
KBBI : Kamus Besar Bahasa Indonesia
KBJJ : Kawruh Bab Jampi Jawi
SBJJJ : Srat Buk Jampi-Jampi Jawi
KDBRJJ II : Kagungan Dalem Buku Racikan Jampi-Jampi jilid II
No. : nomor
R/T : resep/tabel
: menandai bahwa terdapat tuturan sebelumnya atau sesudahnya.
: menandai bahwa kata atau kelompok kata yang ada di dalamnya
makna atau glos.
*
: edisi teks berdasarkan pertimbangan linguistik
#
: pembenaran berdasarkan interpretasi peneliti
// : halaman yang tidak tercantumkan, tetapi masih dalam kesatuan
urutan resep dan tidak merubah makna tekstual
: urutan resep yang tertukar

commit to user

xiv
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

ABSTRAK

Ilafi Brahwetagrani. C010727. 2011. Srat Buk Jampi-Jampi Jawi (Suatu


Tinjauan Filologis). Skripsi: Jurusan Sastra Daerah Fakultas Sastra dan Seni
Rupa Universitas Sebelas Maret Surakarta.
Latar belakang penelitian ini adalah (1) banyaknya varian penulisan yang
ditemukan pada Srat Buk Jampi-Jampi Jawi sehingga harus dilakukan penelitian
filologis. (2) Terdapat penggunaan mpon-mpon pada Srat Buk Jampi-Jampi
Jawi.
Permasalahan yang dibahas dalam penelitian ini yaitu (1) bagaimanakah
suntingan teks Srat Buk Jampi-Jampi Jawi yang bersih dari kesalahan dan yang
mendekati asli? (2) Jenis tanaman obat tradisional apa sajakah yang termasuk
mpon-mpon pada Srat Buk Jampi-Jampi Jawi?
Tujuan penelitian ini adalah (1) menyajikan suntingan teks Srat Buk
Jampi-Jampi Jawi yang bersih dari kesalahan dan yang mendekati asli. (2)
Mendeskripsikan jenis tanaman obat tradisional khususnya jenis mpon-mpon
pada Srat Buk Jampi-Jampi Jawi.
Bentuk penelitian ini adalah penelitian filologis yang bersifat deskriptif
kualitatif. Jenis penelitian ini adalah jenis penelitian pustaka (library research).
Sumber data penelitian ini adalah Perpustakaan Sasana Pustaka Keraton Surakarta
yang menyimpan naskah Srat Buk Jampi-Jampi Jawi. Data berupa naskah Srat
Buk Jampi-Jampi Jawi yang di dalamnya terkandung teks Srat Buk Jampi-Jampi
Jawi. Pengumpulan data dalam penelitian ini menggunakan teknik studi pustaka
dan teknik fotografi. Teknik analisis data dalam penelitian ini yaitu analisis data
secara filologis dan analisis isi. Analisis data secara filologis menggunakan
metode edisi standar. Adapun analisis isi dilakukan dengan mendeskripsikan
tanaman obat tradisional pada Srat Buk Jampi-Jampi Jawi dengan jenis mpon-
mpon.
Berdasarkan hasil analisis data dapat disimpulkan beberapa hal: (1) Srat
Buk Jampi-Jampi Jawi koleksi Perpustakaan Sasana Pustaka Keraton Surakarta
bernomor katalog KS 617 550 Ra adalah naskah tunggal. Setelah melalui cara
kerja filologis maka suntingan teks Srat Buk Jampi-Jampi Jawi dalam penelitian
ini merupakan teks yang bersih dari kesalahan dan dapat dipertanggungjawabkan
secara ilmiah. (2) Terdapat 33 jenis mpon-mpon yang ditemukan dalam naskah
Srat Buk Jampi-Jampi Jawi yaitu: (a) Bngle, (b) Dringo, (c) Jahe, (d) Jahe
merah, (e) Kapulaga lokal, (f) Kencur, (g) Kunci kuning, (h) Kunci ppt, (i)
Kunci putih, (j) Kunyit jantan, (k) Kunyit putih, (l) Kunyit/temu kuning, (m)
Lempuyang, (n) Lempuyang merah, (o) Lempuyang pahit, (p) Lempuyang wangi,
(q) Lengkuas merah, (r) Lengkuas, (s) Pacing, (t) Sunthi, (u) Temu, (v) Temu
badhur, (w) Temu bayi, (x) Temu giring, (y) Temu guroh/tmu poh, (z) Temu
hitam, (aa) Temu kunci, (bb) Temu lawak, (cc) Temu pure, (dd)Temu putih, (ee)
Temu tis/pathi, (ff) Temu uwos, dan (gg) Temu wuku. Selain itu terdapat pula satu
resep jamu Srat Buk Jampi-Jampi Jawi yang di dadalamnya terdapat penggunaan
mpon-mpon, tetapi tidak dijelaskan secara spesifik apa saja jenis mpon-mpon
yang digunakan.
commit to user

xv
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

SARI PATHI

Ilafi Brahwetagrani. C0107027. 2011. Srat Buk Jampi-Jampi Jawi (Suatu


Tinjauan Filologis). Skripsi: Jurusan Sastra Dhaerah Fakultas Sastra lan Seni
Rupa Pawiyatan Luhur Sebelas Maret Surakarta Hadiningrat.
Alsan panalitn punika (1) kathahipun varian kapanggih ing Srat Buk
Jampi-Jampi Jawi pramila kdah dipuntliti kanthi filologis. (2) Wontnipun
panganggean mpon-mpon ing Srat Buk Jampi-Jampi Jawi.
Prkawis ingkang dipunrmbag wontn panalitn punika (1) kados pundi
suntingan teks Srat Buk Jampi-Jampi Jawi? (2) Jinis tanman jamu tradisional
punapa kemawon ingkang kalbt mpon-mpon wontn ing Srat Buk Jampi-
Jampi Jawi?
Ancasing panalitn punika (1) angaturakn suntingan teks Srat Buk Jampi-
Jampi Jawi ingkang rsik saking kalpatan saha ingkang cakt kaliyan babonipun.
(2) Angandharakn jinising tanman jamu tradisional ingkang kalbt mpon-
mpon wontn ing Srat Buk Jampi-Jampi Jawi.
Wujud panalitnipun inggih punika panalitn filologis ingkang sipatipun
deskriptif kualitatif. Jinis panalitnipun inggih punika panalitn pustaka (library
research). Sumbr dhatanipun Perpustakaan Sana Pustaka ingkang ngrimat Srat
Buk Jampi-Jampi Jawi. Dhatanipun awujud naskah Srat Buk Jampi-Jampi Jawi
ingkang lbtipun wontn teks Srat Buk Jampi-Jampi Jawi. Teknik pangmpalan
dhata ingkang dipun-ginakakn wontn panalitn punika teknik studi pustaka lan
teknik fotografi. Teknik analisis dhata kanthi filologis lan analisis isi. Metode
edisi standar kaginakakn kangge analisis data kanthi filologis. Analisis isi kanthi
angandharakn jinising tanman jamu tradisional ingkang kalbt mpon-mpon
wontn ing Srat Buk Jampi-Jampi Jawi.
Dudutan wontn panalitn punika: (1) Srat Buk Jampi-Jampi Jawi
kagunganipun Perpustakaan Sasana Pustaka Keraton Surakarta kanthi angka
katalog KS 617 550 Ra kasbut naskah tunggal. Sasampunipun dipuntliti kanthi
filologis, suntingan teks Srat Buk Jampi-Jampi Jawi wontn ing panalitn punika
kalbt teks ingkang rsik saking kalpatan saha sagd dipuntanggljawabakn
kanthi ilmiah. (2) Wontn 33 jinis mpon-mpon ing Srat Buk Jampi-Jampi Jawi
inggih punika: (a) Bngle, (b) Dringo, (c) Jae, (d) Jae abrit, (e) Kapulaga, (f)
Kncur, (g) Kunci kuning, (h) Kunci ppt, (i) Kunci pthak, (j) Kunir jalr, (k)
Kunir pthak, (l) Kunir, (m) Lmpuyang, (n) Lmpuyang brit, (o) Lmpuyang
mprit/lmpuyang prit, (p) Lmpuyang wangi, (q) Laos abrit, (r) Laos, (s) Pacing,
(t) Sunthi, (u) Tmu, (v) Tmu badhur, (w) Tmu blnyh/glnyh, (x) Tmu
giring, (y) Tmu guroh/tmu poh, (z) Tmu cmng, (aa) Kunci, (bb) Tmu
lawak, (cc) Tmu pure, (dd) Tmu pthak, (ee) Tmu tis/pathi, (ff) Tmu uwos,
dan (gg) Tmu wuku. Wontn satunggal resep jamu Srat Buk Jampi-Jampi Jawi
ingkang ginakakn mpon-mpon, nanging botn dipunandharakn jinising
mpon-mpon ingkang dipun-ginakakn.

commit to user

xvi
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

ABSTRACT

Ilafi Brahwetagrani. C010727. 2011. Srat Buk Jampi-Jampi Jawi (Suatu


Tinjauan Filologis). Thesis: Regional Literature Department of Literature and
Fine Arts Faculty of the University Eleven March Surakarta.
The reason in this study are (1) There are many variants on manuscript of
Srat Buk Jampi-Jampi Jawi that have to study by philological research. (2) There
are many mpon-mpon use in manuscript of Srat Buk Jampi-Jampi Jawi.
Problems discussed in this study are (1) how Srat Buk Jampi-Jampi Jawis
text edits are clean of errors and near-native? (2) What type of traditional
medicinal plants are included mpon-mpon on the manuscript of Srat Buk
Jampi-Jampi Jawi?
The purpose of this study were (1) presenting a clean Srat Buk Jampi-
Jampi Jawis text edits from errors and near-native. (2) Describe the types of
traditional medicinal plants including mpon-mpon on the manuscript of Srat
Buk Jampi-Jampi Jawi.
Form of philological research is research that is descriptive qualitative. This
type of research is the kind of research library (library research). Source of
research data is Sasana Pustaka library, Surakarta Palace which saves the
manuscript of Srat Buk Jampi-Jampi Jawi. Data is manuscript of Srat Buk
Jampi-Jampi Jawi which has text of Srat Buk Jampi-Jampi Jawi.Collecting data
in this study using literature techniques and photographic techniques. Techniques
of data analysis in this research that a philological analysis of data and content
analysis. Philological analysis of data using standard edition. The content analysis
conducted by describing traditional medicinal plants including mpon-mpon on
the manuscript of Srat Buk Jampi-Jampi Jawi.
Based on the results of data analysis we can conclude several things: (1)
Srat Buk Jampi-Jampi Jawi, collection of Sasana Pustaka Library with catalog
numbered Kraton Surakarta KS 617 550 Ra is a single script. After going through
the workings of philology, Srat Buk Jampi-Jampi Jawi in this study is a clean
text of the error and can be justified scientifically. (2) There are 33 types
traditional medicinal plants including mpon-mpon on the manuscript of Srat
Buk Jampi-Jampi Jawi: (a) Bngle, (b) Dringo, (c) Jahe/jae, (d) Jahe merah/jae
abrit, (e) Kapulaga lokal/kapulaga, (f) Kencur, (g) Kunci kuning, (h) Kunci ppt,
(i) Kunci putih/kunci pthak, (j) Kunyit jantan/kunir jalr, (k) Kunyit putih/kunir
pthak, (l) Kunyit/temu kuning/kunir, (m) Lempuyang, (n) Lempuyang
merah/lmpuyang brit, (o) Lempuyang pahit/lmpuyang mprit/lmpuyang prit,
(p) Lempuyang wangi, (q) Lengkuas merah/laos abrit, (r) Lengkuas/laos, (s)
Pacing, (t) Sunthi, (u) Temu, (v) Temu badhur, (w) Temu bayi/tmu
blnyh/glnyh, (x) Temu giring, (y) Temu guroh/tmu poh, (z) Temu
hitam/tmu cmng, (aa) Temu kunci/kunci, (bb) Temu lawak, (cc) Temu pure,
(dd)Temu putih/tmu pthak, (ee) Temu tis/pathi, (ff) Temu uwos, dan (gg) Temu
wuku. Theres a prescription which on the manuscript of Srat Buk Jampi-Jampi
Jawi that contains mpon-mpon, but it is not describes clearly.

commit to user

xvii
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

BAB I

PENDAHULUAN

A. Latar Belakang Masalah

Peninggalan sejarah suatu bangsa dapat memberikan kejelasan tentang

sejarah dan budaya. Peninggalan sejarah dan budaya terdiri dari berbagai macam,

yaitu peninggalan yang berupa bangunan ataupun reruntuhan, dan kesaksian

tertulis. Peninggalan yang berupa kesaksian tertulis lebih banyak memberikan

informasi untuk kepentingan sejarah dan kebudayaan. Salah satu kesaksian tertulis

adalah naskah, sehingga naskah lama penting untuk dipelajari. Melalui naskah

dapat dimengerti cara berpikir bangsa yang menyusunnya. Berarti isi suatu naskah

bisa meliputi aspek kehidupan budaya suatu bangsa, mencakup bidang-bidang

seperti agama, sejarah, filsafat, mistik, ekonomi, sastra, astronomi, ajaran moral,

bangunan, obat-obatan, politik, sosial, budaya, serta hal-hal lain yang menyangkut

keperluan hidup bangsa secara menyeluruh. Dengan demikian peranan naskah

sangat penting pada masa itu karena naskah masih diacu dalam kehidupan mereka

(Haryati Soebadio, 1991:1).

Naskah dalam pengertian filologis adalah tulisan tangan yang menyimpan

berbagai ungkapan pikiran dan perasaan sebagai hasil budaya bangsa masa

lampau (Siti Baroroh Baried, 1983:54). Pengertian leksikal adalah 1. Karangan

yang masih ditulis dengan tangan; 2. Karangan seseorang yang belum diterbitkan;

3. Bahan-bahan berita yang siap untuk diset; 4. Rancangan (KBBI, 2005:776).

Haryati Soebadio (1991:3) juga menambahkan bahwa dokumen tertulis atau

naskah lama bisa dipelajari melalui berbagai jenis penelitian. Untuk mempelajari
commit to user

1
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
2

naskah lama tidak bisa lepas dengan bahasa yang digunakan pada masa itu.

Bahasa hanya dapat diartikan dalam konteks dan latar belakang kebudayaan serta

pikiran pihak yang membuatnya karena setiap bahasa selalu berkembang sesuai

jamannya. Dengan demikian, bisa menguasai suatu bahasa belum cukup untuk

menangkap maksud yang terkandung dalam teks suatu naskah. Untuk

mempelajari naskah diperlukan pengetahuan tentang kode bahasa, kode sastra,

dan kode budaya masyarakat yang melahirkan naskah tersebut.

Pada jaman dahulu belum dikenal mesin ketik atau bahkan mesin fotokopi,

maka untuk memiliki suatu naskah, orang harus menyalinnya dengan cara menulis

tangan. Hal itu dalam istilah filologi disebut dengan istilah tradisi penyalinan

naskah, sehingga suatu teks bisa saja terdapat dalam dua naskah atau lebih.

Naskah-naskah inilah yang umumnya banyak terdapat perbedaan. Adapun

perbedaan tersebut sering disebut dengan istilah variasi teks. Munculnya variasi

tersebut akibat dari penyalinan naskah. Frekuensi tinggi penyalinan menunjukkan

bahwa naskah itu sangat digemari, sedangkan sebaliknya merupakan petunjuk

kurang populernya suatu naskah (Siti Baroroh Baried, 1983: 95).

Perlu adanya penelitian dan penyuntingan mengenai naskah yang

sebaik-baiknya agar dapat digunakan sebagai dasar penelitian lebih lanjut atau

untuk penelitian bidang lain yang berhubungan dengan naskah, yaitu

menggunakan teknik telaah atau cara yang tepat berupa penelitian filologi.

Tanpa penelitian filologi, penyuntingan naskah sukar dipertanggungjawabkan

secara ilmiah (Edwar Djamaris, 2002: 1). Tugas filolog adalah membuat teks

terbaca dan dimengerti yaitu dengan cara menyajikan dan menafsirkan

teks (S. O. Robson, 1994:12). Menurut Chamamah Soeratno, tujuan filologi


commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
3

adalah untuk menentukan variasi teks yang asli, yang orisinal (2003: 8). Ilmu ini

lebih dikenal dengan filologi tradisional. Sedangkan menurut Haryati Soebadio

tujuan utama penelitian filologi adalah untuk memahami dan menjelaskan isi

naskah sesuai atau sedekat mungkin dengan makna yang dimaksud dalam

penulisan aslinya (1991:9).

Menurut Nancy K. Florida (1996:47-49), naskah diklasifikasikan atas

beberapa jenis, yaitu: (1) sejarah, di dalamnya termasuk kronologis, dinasti, dan

silsilah; (2) adat istiadat keraton, perayaan, serta arsip Keraton Surakarta dan

Yogyakarta; (3) arsitektur dan keris; (4) hukum; (5) sejarah pustaka raja dalam

bentuk prosa dan macapat; (6) roman sejarah dalam bentuk dongeng panji; (7)

ramalan; (8) kesusastraan yang bersifat mendidik, termasuk di dalamnya etika dan

pendidikan Islam; (9) wayang; (10) cerita wayang; (11) dongeng sastra klasik

yang berisi kakawin dan terjemahan Jawa modern; (12) syair puisi; (13) roman

Islam berisi cerita menak; (14) ajaran Islam yang berisi suluk; (15) sejarah Islam;

(16) musik dan tari; (17) linguistik dan kesusastraan; (18) mistik kejawen; (19)

pengetahuan adat istiadat Jawa, yang di dalamnya terdiri dari penanggalan,

perhitungan waktu, hipologi, dan obat-obatan; (20) lain-lain.

Berdasarkan pengklasifikasian dari Nancy K. Florida naskah yang diangkat

menjadi bahan kajian ini adalah naskah jenis pengetahuan adat istiadat Jawa

(klasifikasi nomor 19) yaitu naskah obat-obatan. Selanjutnya dilakukan

inventarisasi naskah dengan membaca beberapa katalog, yaitu:

1. Deskriptive Catalogus of the Javanese manuscripts and Printed Book in

the Main Libraries of Surakarta and Yogyakarta ( Girardet Sutanto,

1983 ).
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
4

2. Javanese Language Manuscrips of Surakarta Central Java A Preliminary

Descriptive Catalogus Level I and II ( Nancy K. Florida, 1996 )

3. Katalog Induk Naskah-Naskah Nusantara Jilid I Museum Sonobudoyo

Yogyakarta (T.E. Behrend, 1990)

4. Katalog Induk Naskah-Naskah Nusantara Jilid 3-A dan B Fakultas Sastra

Universitas Indonesia (T. E. Behrend dan Titik Pujiastuti,1997)

5. Katalog Induk Naskah-Naskah Nusantara Jilid 4 Perpustakaan Nasional

Republik Indonesia (T.E. Behrend, 1998 )

6. Katalog Induk Naskah-Naskah Nusantara Jilid 2 Keraton Yogyakarta

(Jennifer Lindsay, R. M. Soetanto, dan Alan Feinstein, 1994)

7. Daftar Naskah Perpustakaan Museum Radya Pustaka Surakarta (Nancy

K. Florida, 1981)

Naskah obat-obatan di dalam katolog di atas yaitu Kagungan Dalem Buku

Racikan Jampi-Jampi Jawi Jilid II, Srat Buk Jampi-Jampi Jawi, Kawruh Bab

Jampi Jawi, Bab Llara Bri-Bri, Bab Llara Kolerah, Primbon Jampi Jawi Jilid

1, 2, 4, Kagungan Dalm Srat Racikan Borh saha Parm Yasan Dalm Ingkang

Sinuhun Kaping IX, Resep Jampi-Jampi Jawi, Usada Keling, Tenung Saptawara.

Banyaknya judul naskah obat-obatan dipilihlah naskah yang berjudul Srat Buk

Jampi-Jampi Jawi (selanjutnya disingkat SBJJJ) sebagai objek penelitian ini.

SBJJJ dipilih sebagai objek penelitian dilatarbelakangi oleh beberapa hal,

yaitu:

Pertama, dari segi filologis teks SBJJJ ini ditemukan banyak sekali varian

penulisan, terdapat ketidakkonsistenan penulisan kata oleh penulis. Selain itu

commit
terdapat pula halaman yang tidak to user tetapi masih dalam kesatuan
tercantumkan,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
5

urutan resep tanpa mengubah makna tekstual. Ada pula penulisan resep dengan

nomor resep yang sama, tetapi dengan judul resep yang berbeda dan bahan

ramuan yang berbeda. Hal ini yang mendorong peneliti untuk mengkaji naskah

ini secara filologis untuk menghasilkan sebuah teks yang diperkirakan paling

mendekati aslinya dan menyediakan terbitan naskah yang bersih dari kesalahan

dan mudah dipahami oleh pembaca.

Kedua, akhir-akhir ini, tampak adanya gaya hidup sehat pada masyarakat untuk

menggunakan produk yang berasal dari alam. Telah banyak jamu yang telah

diteliti secara ilmiah untuk mengetahui kandungan aktif di dalamnya, salah

satunya mpon-mpon sehingga peneliti tertarik untuk meneliti SBJJJ yang

di dalamnya terdapat tanaman obat yang termasuk kelompok mpon-mpon.

Selain itu SBJJJ juga belum pernah diteliti secara filologis, meskipun

sudah terdapat alih aksaranya yang dialih aksarakan oleh Sri Sulistyawati pada

bulan Juni 1985 pada proyek Ford Foundation.

Menurut Pigeaud, naskah mengenai obat-obatan pada umumnya

mengandung petunjuk mengenai ramuan obat-obatan tradisional yang berdasarkan

tumbuh-tumbuhan (jamu), tetapi terdapat juga naskah mengenai obat-obatan yang

memberi petunjuk mengenai cara pengobatan lewat jalan mistik, meditasi, yoga,

dan sebagainya (dalam Haryati Soebadio, 1991:12). Naskah SBJJJ berisi tentang

berbagai macam ramuan jamu untuk beberapa keluhan penyakit bagi manusia dan

hewan, beberapa makanan dan tindakan yang merupakan pantangan untuk suatu

penyakit, serta beberapa ramuan lainnya (untuk menjerat hewan dan menghindari

sengatan lebah).

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
6

Naskah SBJJJ merupakan naskah yang mengalami proses penyalinan.

Naskah salinan dari SBJJJ adalah Kawruh Bab Jampi Jawi (selanjutnya disingkat

KBJJ). Kedua naskah itu merupakan koleksi Perpustakaan Sasana Pustaka

Keraton Surakarta. Berikut adalah perbandingan SBJJJ dengan KBJJ:

SBJJJ

1. Penemuan judul SBJJJ berdasarkan pada lembar awal halaman sebelum

masuk ke dalam isi naskah karena tidak tercantum judul pada halaman

depan naskah (cover).

Grafik 1. Cover SBJJJ

Grafik 2. Penemuan Judul

Kantor Sana Pustaka nampni Srat Buk Jampi-Jampi Jawi sangking Pangagnging Parentah
Karaton kadhawuhan ngrimati sarta mingit.
Bsar Jimakir, angka 1858.
Riya Sastra Atmaja.
Kantor Sana Pustaka menerima buku Srat Buk Jampi-Jampi Jawi dari petinggi pemerintah keraton
untuk berkewajiban merawat serta menjaganya.
Bulan Bsar, tahun Jimakir 1858.
Riya Sastra Atmaja.

2. SBJJJ berbentuk prosa berjumlah 334 halaman dengan 782 resep jamu

yang berbentuk paragraf, berisi tentang berbagai macam ramuan jamu


commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
7

untuk beberapa keluhan penyakit bagi manusia dan hewan, beberapa

makanan dan tindakan yang merupakan pantangan untuk suatu penyakit,

serta beberapa ramuan lainnya (untuk menjerat hewan dan menghindari

sengatan lebah). Terdapat halaman yang tidak tercantumkan pada teks

SBJJJ, tetapi masih dalam kesatuan urutan resep yaitu halaman 382, 386,

388, 455, dan 461. Hal tersebut tidak membuat makna tekstualnya

berubah. Hal ini disinyalir penulis kurang teliti dalam memberi

penomoran.

toya j-/385/ram 3, bung glonggong satunggal kagodhog, lajng


dipununjukakn.
Angka 1042 Jampi tiyang mutah rah.
Oyot pisang kluthuk, oyot kara pthak sami nyatkm, brambang, lajng
dipundhplok, kaunjukakn sabn enjing.
Angka 1043 Panunggilanipun jampi tiyang mutah rah.
Godhong waru nm, godhong baym siti, godhong lathi sami 3 punggl,
kapipis kang lmbat, kaunjukna wanci enjing.
Angka 1044 Jampi tiyang sakit cika, inggih punika wawratan botn
kndl-kndl.
Arng jati sadariji, karklak bok manawi punika tmndhil marmot 3, agl
satungal dariji, sapu duk ugi sadariji, kropak kaliyan tutup saji 10 dariji,
yatra slaka sakthip, gobog satunggal, mungsi, ktumbar sami 5 saga, trawas
3 lmbar, jintn cmng 5 saga, jintn pthak 4 saga, msoyi panjangipun
sadariji, rasuk angin 3 saga, kdhawung 3 kabakar, botor 7, bton nangka
blonyong satunggal, jae, kunci, lmpuyang sami 3 iris, klmbak 5 saga,
pucuk 3 saga, dipun-godhog kaliyan toya siwur, lajng kaunjuk kados
ngunjuk wedang.
// /387/ Angka 1045 Jampi tiyang sakit dipuntdha sambang

air jeruk 3, rebung glonggong satu direbus, lalu diminumkan.


Nomor 1042 Jamu orang muntah darah.
Akar pisang kluthuk, akar kara putih masing-masing satu genggam, bawang
merah, lalu di-dhplok, diminumkan setiap pagi.
Nomor 1043 (jamu) yang lain (untuk) orang muntah darah.
Daun waru muda, daun bayam tanah, daun lathi masing-masing 3 tangkai, di-
pipis sampai lumat, diminum waktu pagi.
Nomor 1044 Jamu orang sakit cika, inggih punika BAB tidak berhenti-
berhenti.
Arang jati satu jari, karklak mungkin (disebut) kotoran marmut 3, agl satu
jari, sapu ijuk juga satu jari, kropak dengan tutup saji 10 jari, uang slaka satu
kthip, gobog satu, mungsi, ketumbar masing-masing 5 saga, trawas 3
lembar, jintan hitam 5 saga, jintan putih 4 saga, msoyi panjangnya satu jari,
rasuk angin 3 saga, kdhawung 3 dibakar, botor/kecipir 7, biji nangka
commit to user
blonyong satu, jahe, kunci, lempuyang masing-masing 3 iris, klmbak 5 saga,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
8

pucuk 3 saga, direbus dengan air siwur, lalu diminum seperti minum
wedang.
Nomor 1045 Jamu orang sakit sambang

Terdapat pula penulisan nomor resep ganda, yaitu resep ke-1352 ditulis

dua kali, tetapi dengan resep yang berbeda. Resep ke-1380 juga ditulis dua

kali, tetapi dengan resep yang berbeda. Untuk membedakannya, penulisan

resep pada transliterasi menjadi 1352a, 1352b serta 1380a, 1380b.

Angka 1352a Yn sagawon ndha racun.


Godhong jampanah kapipis ingkang lmbat toyanipun kaombkakn.
Angka 1352b Jampi tiyang ndha racun.
Godhong salamaki wawrat 3 dhuwit dipunbubuk, dipunwor kaliyan prsan
lmbu. Katdha ing wanci enjing, 3 kenjing mantun.
Nomor 1352a Jika anjing keracunan.
Daun jampanah di-pipis sampai lumat, airnya diminumkan.
Nomor 1352b Jamu orang keracunan.
Daun salamaki 3 dhuwit dibuat serbuk, dicampur dengan perasan sapi.
dimakan pada waktu pagi, selama 3 pagi sembuh.

3. Tidak terdapat keterangan nama pengarang.

4. Jenis huruf SBJJJ adalah ngtumbar (bulat-bulat) miring.

5. Gaya penulisan resep ditulis dengan bentuk paragraf, tiap resep diawali
dengan kata angkanomor diikuti judul resep, setelah itu di
bawahnya tertulis ramuan jamu apa saja yang dipakai.
Grafik 3. Gaya Penulisan Resep Jamu SBJJJ

Angka 955, Jampi kmuning, kangge tiyang stri nm supados anyakakn badan.
Godhong kmuning satkm, tmu tuwin kunci sami 3 iji, jintn pthak 5 saga, msoyi
panjangipun sadriji
Nomor 955 Jamu kemuning: untuk wanita muda agar dapat menyehatkan badan.
Daun kemuning segenggam, temu dan temu kunci masing-masing 3 buah, jintan putih 5 saga,
commit to user
msoyi sepanjang satu ruas jari
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
9

6. SBJJJ ditulis pada Besar Jimakir 1858 (AJ), terdapat pada halaman

pertama sebelum masuk esensi ke naskah,atau sekitar Desember 1927

(AD)

Grafik 4. Kolofon Naskah SBJJJ

Bsar Jimakir angka 1858.


Bulan Bsar tahun Jimakir 1858

7. Penulisan halaman ditulis bolak-balik.

8. Keadaan naskah agak rapuh, mengingat usia naskah yang cukup tua serta

bahan kertas yang tua yaitu kertas ber-watermark qonqueror.

KBJJ

1. Penemuan judul KBJJ tercantum pada cover depan naskah.


Grafik 5. Cover KBJJ

Kawruh Bab Jampi Jawi

2. KBJJ hanya terdapat 15 halaman dengan 52 resep jamu (52 paragraf),

dengan urutan resep jamu sama yang terdapat pada SBJJJ, selebihnya

berupa lembaran halaman kosong.

3. Tidak terdapat keterangan nama pengarang.

4. Jenis huruf KBJJ adalah ngtumbar (bulat-bulat) miring.

5. Gaya penulisan resep ditulis dalam bentuk paragraf, tidak ada kata

angka nomor untuk menyebutkan urutan resep. Nomor resep


commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
10

ditulis dengan angka Jawa di tepi resep diikuti judul resep, setelah itu

di bawahnya tertulis ramuan jamu apa saja yang dipakai.

Grafik 6. Gaya Penulisan Resep KBJJ

4. Jampi gndhis ganthi kangge tiyang nm.


Kajng garu rams 7 saga, klmbak sasaga, sari kuning sasaga, jbug 3 iris, pala jalr satunggal,
kajng kasturi, kajng garu sami wawrat 7 saga, godhong kmuning satkm, kajng scang 7
saga
4. Jamu gndhis ganthi untuk remaja.
Kayu garu rams 7 saga, klmbak 1 saga, jbug 3 iris, pala jantan 1, kayu kasturi, kayu garu
masing-masing 7 saga, daun kemuning segenggam, kayu secang 7 saga

6. Tidak dicantumkan waktu penyalinannya.

7. Penulisan halaman ditulis bolak-balik.

8. Keadaan naskah masih lumayan baik karena bahan kertas yang digunakan

cukup baru, yaitu kertas folio bergaris.

Proses penyalinan KBJJ tidak dilanjutkan lagi, berhenti pada halaman 15.

Terdapat penulisan resep dengan gaya penulisan seperti SBJJJ yaitu

penggunaan kata angka nomor untuk mengawali tiap resep. Terlihat

juga seakan-akan penyalinan belum selesai dikerjakan jika melihat sisa dari

halaman kosong yang ada. Teks ini ditulis bolak-balik, sehingga pada halaman

ini seperti masih ada tulisan lagi di balik halaman ini, tetapi itu hanyalah tinta

penulisan halaman sebelumnya yang menempel pada halaman ini seolah-olah

masih terdapat lagi halaman di belakangnya.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
11

Grafik 7. Proses Penyalinan KBJJ yang tidak Dilanjutkan

angka 1007, taplipun.


Nomor 1007, tapl-nya.

Berikut digambarkan perbandingan dalam naskah SBJJJ dan KBJJ dalam

bentuk tabel.

Tabel 1. Perbandingan Naskah SBJJJ dan KBJJ


No. Perbandingan SBJJJ KBJJ
Pada lembar awal
halaman sebelum Tercantum pada
1. Keterangan judul
masuk ke dalam isi cover depan naskah.
naskah.
2. Bentuk Gancaran/Prosa. Gancaran /Prosa.
Jumlah
3. 334 /780 15/52
halaman/paragraf
4. Keterangan penulis Tidak ada. Tidak ada.
Ngtumbar (bulat- Ngtumbar (bulat-
5. Huruf
bulat) miring. bulat) miring.
Tidak ada kata untuk
menyebutkan urutan
Diawali dengan kata
6. Gaya penulisan resep resep, nomor resep
angka nomor
ditulis dengan angka
Jawa di tepi resep.
Keterangan waktu
7. Ada. Tidak ada.
penulisan/penyalinan
8. Penulisan halaman Ditulis bolak-balik. Ditulis bolak-balik.
9. Keadaan naskah Agak rapuh. Masih lumayan baik.

Berdasarkan tabel tersebut naskah KBJJ merupakan fragmen, sehingga

kedua naskah ini tidak bisa dibandingkan menggunakan metode penyuntingan


commit to user
naskah jamak. Menurut Edwar Djamaris naskah-naskah yang berupa fragmen,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
12

naskah yang tidak lengkap dan tidak utuh digugurkan dan tidak perlu lagi

dilibatkan dalam penelitian selanjutnya untuk menentukan naskah yang asli atau

berwibawa (2002:13). Naskah KBJJ dieliminir dan dijadikan sebagai data

sekunder.

SBJJJ ditulis pada masa pemerintahan Paku Buwana X merupakan naskah

lanjutan dari Kagungan Dalem Buku Racikan Jampi Jawi Jilid II (selanjutnya

disingkat KDBRJJ II) yang telah diteliti secara filologis oleh Eko Widiyanto

(2002). Hal ini ditandai dengan adanya tulisan tamat tamat pada halaman 617

SBJJJ yang menandakan akhir dari semua catatan resep SBJJJ. Setelah ditandai

dengan kata tamat tamat yang menandakan berakhirnya penulisan semua catatan

resep, terdapat pula tabel yang berisikan 782 judul resep yang ada dalam SBJJJ

(mulai nomor 955 s/d 1734). Tidak hanya tabel yang berisi judul resep yang ada

pada SBJJJ saja, tetapi juga 454 judul resep KDBRJJ II (mulai nomor 501 s/d

954) dan 500 resep lagi sebelum KDBRJJ II (mulai nomor 1 s/d 500 ). Hal ini

mengindikasikan bahwa resep-resep yang tertulis ini merupakan sebuah rangkaian

kumpulan resep jamu yang dibuat pada masa Paku Buwana X yang dijadikan

dalam 3 buku, dengan rincian:

Buku pertama: berisi 500 judul resep mulai resep nomor 1 s/d 500. Setelah

melalui tahap pelacakan, buku pertama ini tidak ditemukan di berbagai tempat

koleksi penyimpanan naskah.

Buku kedua: berjudul KDBRJJ II berisi 454 judul resep mulai nomor 501 s/d

954, yang telah diteliti secara filologis oleh Eko Widiyanto (2002). Buku ini

tersimpan di Perpustakaan Kasunanan Surakarta.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
13

Buku ketiga: berjudul SBJJJ berisi dari 782 judul resep mulai resep nomor 955

s/d 1734, yang saat ini dalam tahap penelitian penulis. Buku ini juga tersimpan di

Perpustakaan Kasunanan Surakarta.

Berdasarkan indikasi tersebut, dapat diketahui kedudukan SBJJJ berada pada

buku urutan ketiga.

Terdapat dua alasan yang melatarbelakangi SBJJJ dijadikan objek

penelitian. Dari segi filologis dan dari segi isi. Pertama, berdasarkan segi filologis,

agar naskah tersebut dapat terbaca dan terpahami oleh pembaca. Selain itu

terdapat beberapa varian pada naskah tersebut.

Varian yang ditemukan yaitu:

a. Lakuna: bagian yang terlampaui/kelewatan, baik huruf, suku kata, kata,

kelompok kata ataupun kalimat.

Lakuna Huruf.

Grafik 8. Lakuna Huruf

Halaman 514, resep ke-1416, baris 17. Tertulis jampi abu tanpa jalaran. Seharusnya tertulis jampi abuh
tanpa jalaran (jamu bengkak tanpa sebab).

Lakuna Suku Kata


Grafik 9. Lakuna Suku Kata

Halaman 351, resep ke-972, baris 11. tertulis angka 972 Manawi sampun santun din ngangge...
Seharusnya tertulis angka 972 Manawi sampun santun dintn ngangge(nomor 972 Jika sudah berganti
hari memakai...).

b. Adisi : penambahan baik huruf, suku kata, kata, kelompok kata ataupun

kalimat.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
14

Adisi Huruf
Grafik 10. Adisi Huruf

Halaman 443, resep ke-1169, baris 2. Tertulis kauwur-uwurna kuku kang tatuh Seharusnya tertulis
kauwur-uwurna kuku kang tatu( ditaburkan kuku yang luka).

Adisi Suku Kata


Grafik 11. Adisi Suku Kata

Halaman 353, resep ke-975, baris 15. tertulis cndhana jnggi, tuwinwin widara seharusnya tertulis
... cndhana jnggi, tuwin widara...(cendana jnggi, dan bidara).

Adisi Kata
Grafik 12. Adisi Kata

Halaman 362, resep ke-999, baris 18. tertulis 7 saga. Sadaya dipun garingakn. Lajng kadhplok
dadosdados satunggal. Yn badhe jampi mndhta saja seharusnya tertulis 7 saga. Sadaya dipun
garingakn. Lajng kadhplok dados satunggal. Yn badhe jampi mndhta saja(7 saga. Semua
dikeringkan lalu di-dhplok jadi satu. Jika akan memakai jamu ambillah sa).

Adisi Kalimat
Grafik 13. Adisi Kalimat

Halaman 494, resep ke-1346, baris 3. Tertulis upa. Dipunkumbah lajng kapipis kang lmbat lajng
kapipis kang lmbat nuntn dipuntaplakn ing suku ingkang tatu wau. Sadintn sa Seharusnya
tertulisupa. Dipunkumbah lajng kapipis kang lmbat nuntn dipuntaplakn ing suku ingkang tatu
wau. Sadintn sa (butir nasi. Dicuci lalu di-pipis sampai lumat kemudian di-tapl-kan pada kaki
yang luka tadi. Sehari se)

c. Hiperkorek: perubahan ejaan karena pergeseran lafal.

Grafik 14. Hiperkorek

commit
Halaman 656, resep ke-1314, baris 11 . tertulis to kurma.
mawi user Seharusnya tertulis mawi kruma.(disertai
kuman).
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
15

d. Substitusi: pergantian huruf, kata, atau kalimat pada kalimat.

Grafik 15. Substitusi

Halaman 449, resep ke-1183, baris 3. Tertulis Jampi suku kang karaos bgl tuwin li Seharusnya tertulis
Jampi suku kang karaos pgl tuwin li (Jamu kaki pegal dan li).

e. Transposisi: perpindahan letak huruf, kata, atau kalimat pada teks.

Grafik 16. Transposisi

Halaman 528, resep ke-1466, baris 1. Tertulis dados toya dmila kaunjuk sa... Seharusnya tertulis dados
toya dlima kaunjuk sa...( menjadi air delima sa).

f. Ketidakkonsistenan penulis.

Grafik 17. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata sagd dengan sagt.

Halaman 432, resep ke-1139, baris 16 Halaman 355, resep ke-981, baris 21
Sagdipun lairing ja (bisa lair ja-) Yn tiyang botn sagt tilm(Jika orang tidak bisa tidur).

Contoh-contoh di atas adalah sedikit dari beberapa varian yang terdapat

pada SBJJJ. Hal ini yang mendorong peneliti untuk mengkaji naskah ini secara

filologis untuk menghasilkan sebuah teks yang diperkirakan paling mendekati

aslinya dan menyediakan terbitan naskah yang bersih dari kesalahan dan mudah

dipahami oleh pembaca.

Kedua, berdasarkan segi isi. Dalam hal ini hanya akan dideskripsikan jenis

tanaman obat tradisional yang termasuk mpon-mpon pada naskah SBJJJ.

mpon-mpon dipilih karena kepopulerannya di kalangan masyarakat. Sebagian

masyarakat banyak yang mengenal mpon-mpon terutama kaum wanita karena

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
16

sering dimanfaatkan untuk bumbu dapur. Selain itu, mpon-mpon juga mudah

didapat karena banyak ditemui di sejumlah pasar tradisional serta cara dan media

penanamannya yang cukup mudah.

Naskah ini berisi tentang berbagai macam resep jamu untuk beberapa

keluhan penyakit bagi manusia dan hewan, beberapa makanan dan tindakan yang

merupakan pantangan untuk suatu penyakit, serta beberapa ramuan lainnya

(untuk menjerat hewan dan menghindari sengatan lebah). Dapat diketahui bahwa

jaman dulu masyarakat pada masa itu sudah mengenal ilmu kedokteran, dalam hal

ini kedokteran tradisional untuk menyembuhkan berbagai penyakit. Pengobatan

tradisional pada umumnya lebih aman daripada obat-obatan modern karena obat

tradisional tidak begitu keras (Werner, 2010:3).

Dikenal pula beberapa metode tradisional yang sampai sekarang masih

digunakan oleh masyarakat, seperti:

Meriang dengan kerikan

Kepala pusing dengan memakai pilis

Diare dengan meminum rebusan daun jambu biji

Tidak ada selera makan dengan meminum rebusan bratawali, temu lawak

Cara-cara atau metode pengobatan yang digunakan sangat bervariasi sesuai

dengan kondisi sosial budaya setempat yang tentunya sesuai dan diterima oleh

masyarakat pada masa itu (Sudarsono, Harini, Marsono, 2003:1).

Akhir-akhir ini, tampak adanya gaya hidup sehat pada masyarakat untuk

menggunakan produk yang berasal dari alam. Selain harganya lebih murah,

ketersedian bahannya pun cukup banyak di sekitar kita. Kini telah banyak obat-

obatan tradisional yang telah diteliti secara ilmiah untuk mengetahui kandungan
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
17

aktif di dalamnya. Dalam hal ini obat tradisional yang berjenis mpon-mpon,

misalnya saja temu lawak (Curcuma xanthorthiza) yang digunakan sebagai jamu

untuk menambah nafsu makan pada anak-anak ternyata dari pengkajian biologik,

farmakologik diketahui bahwa unsur-unsur di dalamnya dapat mempengaruhi

kerja empedu yang kurang baik dapat pula berefek sebagai anti radang atau anti

oksidan (Sudarsono, Harini, Marsono ,2003:5). Dapat dikatakan bahwa telah ada

bukti pemanfaatan dan khasiat obat tradisional yang telah teruji sehingga dapat

dilakukan upaya pengembangannya lebih lanjut. Sudarsono, Harini, Marsono juga

menambahkan bahwa obat-obatan tradisional pada perkembangannya saat ini juga

dapat dituliskan dalam resep dokter atau disebut fitofarmaka (2003:2).

Saat ini sudah banyak produsen-produsen jamu yang sudah menggunakan

teknik dan mesin yang modern. Misalnya saja PT. Mustika Ratu Tbk. Perusahaan

ini didirikan tahun 1970 oleh Ibu BRA. Mooryati Soedibyo. Beliau adalah cucu

dari Sri Susuhunan Paku Buwana X Keraton Surakarta. Tahun 1973, hobi minum

jamu Mooryati Soedibyo yang dilakukan sejak masih belia, akhirnya

dikembangkannya sebagai usaha. Ramuan jamu resep Keraton Surakarta yang

semula diberikan kepada teman-temannya, akhirnya berubah menjadi bisnis.

Produknya mulai diekspor ke kurang lebih 20 negara, diantaranya Rusia, Belanda,

Jepang, Afrika Selatan, Timur Tengah, Malaysia dan Brunei. Produknya juga

berkembang menjadi 800 buah produk, mulai dari balita, umum, super, dan

premium. Produk-produk jamu Mustika Ratu dibuat dari bahan-bahan alami,

seperti kunir kunyit yang digunakan untuk ramuan lulur, bengkoang yang

digunakan sebagai bahan kosmetik, dan masih banyak lagi. Hampir seluruh

produk diramu sesuai resep leluhur pusaka Keraton Surakarta Hadiningrat yang
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
18

diwariskan turun menurun. Kini produk-produk ini dibuat dengan menggunakan

teknik dan mesin modern yang memenuhi standar ketat kualitas dan keamanan

(http://fman230.wordpress.com/assignments/task-1-2/).

Menurut uraian di atas, maka dapat disimpulkan bahwa SBJJJ perlu untuk

diteliti baik dikaji secara filologi maupun dikaji secara isi. Kajian filologis

digunakan untuk membahas permasalahan yang ada dalam naskah, sedangkan

kajian isi digunakan untuk mendeskripsikan jenis tanaman obat tradisional yang

termasuk mpon-mpon pada naskah SBJJJ.

B. Batasan Masalah

Batasan masalah dalam penelitian ini menitikberatkan pada dua kajian utama,

yakni kajian filologis dan kajian isi. Kajian filologis digunakan untuk membahas

permasalahan yang ada dalam SBJJJ, yaitu varian-varian yang ditemukan

sehingga diperoleh suntingan teks yang bersih dari kesalahan. Kajian isi berguna

untuk mengungkapkan isi yang terkandung dalam SBJJJ. Kajian isi dalam

penelitian ini hanya akan berusaha untuk mendeskripsikan jenis tanaman obat

tradisional yang termasuk mpon-mpon pada naskah SBJJJ.

C. Rumusan Masalah

Rumusan masalah dalam penelitian ini adalah:

1. Bagaimanakah suntingan teks SBJJJ yang bersih dari kesalahan dan yang

mendekati asli?

2. Jenis tanaman obat tradisional apa sajakah yang termasuk mpon-mpon pada

naskah SBJJJ ?

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
19

D. Tujuan Penelitian

Tujuan yang ingin dicapai dalam penelitian ini adalah:

1. Menyajikan suntingan teks SBJJJ yang bersih dari kesalahan dan yang

mendekati asli.

2. Mendeskripsikan jenis tanaman obat tradisional khususnya jenis mpon-

mpon pada naskah SBJJJ.

E. Manfaat Penelitian

Manfaat Teoritis

1. Menyajikan dan menambah perbendaharaan penelitian naskah secara

filologis.

2. Membantu penelitian selanjutnya jika SBJJJ diteliti lebih lanjut melalui

berbagai disiplin ilmu.

Manfaat Praktis

1. Menyelamatkan naskah SBJJJ dari kerusakan dan kepunahan.

2. Menyajikan terjemahan SBJJJ ke dalam bahasa Indonesia supaya teks ini

dapat dibaca dan dimengerti oleh khalayak umum. Hal ini mengingat

kandungan isi teksnya sangat bermanfaat dalam hal pengobatan dan

penyembuhan.

3. Memberikan pengetahuan tentang deskripsi jenis tanaman obat tradisional

yang termasuk mpon-mpon pada naskah SBJJJ.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
20

F. Tinjauan Pustaka

Berikut adalah beberapa penelitian terkait dengan jamu yaitu:

Skripsi Eko Widiyanto (2002) dengan judul Kagungan Dalem Buku

Racikan Jampi Jilid II (Kajian Filologis) berisi 454 judul resep jampi jamu

mulai nomor 501 s/d 954.

Transliterasi naskah Kawruh bab Jampi-Jampi Jawi oleh Sri Sulistyawati

pada Juni 1985, tetapi transliterasi ini tidak dilanjutkan dengan penelitian secara

filologis.

Atlas Tumbuhan Indonesia Jilid I karangan dr. Setiawan Dalimartha, berisi

tentang nama tanaman obat dilengkapi dengan nama Latin, uraian tanaman, sifat

dan khasiat, kandungan kimia, bagian yang digunakan, indikasi, cara pemakaian,

efek farmakologis dan hasil penelitian, contoh pemakaian, dan sedikit catatan

mengenai tanaman tersebut.

Kamus Penyakit dan Tumbuhan Obat Indonesia (Etnofitomedika) Jilid I

karangan Harini M. Sangat, Evrizal A. M. Zuhud, Ellyn K. Damayanti, berisi

tentang istilah nama penyakit serta nama tanaman obat menurut daerah-daerah di

Indonesia. Dilengkapi pula dengan nama Latin tanaman obat dan disebutkan

bagian tumbuhan yang dipakai untuk obat.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
21

G. Sistematika Penulisan

BAB I Pendahuluan

Bab ini menguraikan tentang latar belakang masalah, batasan masalah,

rumusan masalah, tujuan penelitian, manfaat penelitian, tinjauan pustaka, dan

sistematika penulisan.

BAB II Kajian Teoritis

Bab ini menguraikan pengertian filologi, objek penelitian filologi, cara

kerja penelitan filologi, dan teori-teori yang berhubungan dengan isi teks, yaitu

teori tentang jamu, jampi, dan mpon-mpon.

BAB III Metode Penelitian

Bab ini menguraikan bentuk dan jenis penelitian, sumber data dan data,

teknik pengumpulan data serta teknik analisis data.

BAB IV Pembahasan

Pembahasan diawali dengan pembahasan kajian filologi yang meliputi

deskripsi naskah, transliterasi naskah, kritik teks, suntingan teks dan aparat kritik,

serta terjemahan. Kemudian dilanjutkan kajian isi untuk mendeskripsikan jenis

tanaman obat tradisional yang termasuk mpon-mpon pada naskah SBJJJ.

BAB V Penutup

Berisi simpulan dan saran, pada bagian akhir dicantumkan daftar pustaka,

lampiran daftar glosari istilah dalam naskah SBJJJ dan lampiran gambar naskah

SBJJJ.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

BAB II

KAJIAN TEORI

A. Pengertian Filologi

Filologi secara etimologis berasal dari bahasa Yunani philologia yang

berupa gabungan kata philos yang berarti senang dan logos yang berarti

pembicaraan atau ilmu. Jadi, filologi berarti senang berbicara, yang

kemudian berkembang menjadi senang belajar, senang kepada ilmu, senang

kepada tulisan-tulisan, dan kemudian senang kepada tulisan-tulisan yang bernilai

tinggi, seperti karya sastra (Siti Baroroh Baried dkk., 1983:1).

Siti Baroroh Baried dkk. juga mengatakan bahwa sebagai istilah, filologi

muncul pada saat para ahli dihadapkan pada upaya mengungkapkan kandungan

suatu naskah yang merupakan produk masa lampau, yaitu beratus-ratus tahun

sebelum penelitiannya lahir (1983:11). Dalam sejarah perkembangannya, istilah

filologi mengalami perubahan dan perkembangan. Pengertian dan penerapannya

di Indonesia pada awal mulanya dipengaruhi oleh para ahli terdahulu yang sedikit

banyak dilatarbelakangi oleh pengetahuan dan pemahaman tentang filologi yang

berlaku dan yang diperlukan untuk karya-karya Abad Pertengahan yang menjadi

sasaran dan objek kerja para peneliti filologi terdahulu. Akhirnya, filologi

merupakan salah satu disiplin ilmu yang berupaya mengungkapkan kandungan

teks yang tersimpan dalam naskah produk masa lampau.

commit to user

22
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
23

B. Objek Filologi

Objek filologi menurut Edwar Djamaris (2002:3) adalah naskah dan teks.

Naskah adalah tempat untuk menulis teks. Naskah berwujud konkret. Adapun

pengertian teks itu sendiri adalah kandungan/muatan naskah yang bersifat abstrak.

Hal senada dikemukakan pula oleh Siti Baroroh Baried dkk (1983:3) bahwa

filologi mempunyai objek naskah dan teks. Dijelaskan juga oleh Siti Baroroh

Baried dkk (1983:54) bahwa objek penelitian filologi adalah naskah tulisan tangan

yang menyimpan berbagai ungkapan pikiran dan perasaan sebagai hasil budaya

masa lampau. Semua bahan tulisan tangan itu disebut handschrift dan manuscript

(handschrift dengan singkatan hs untuk tunggal, hss untuk jamak, manuscripts

dengan singkatan ms untuk tunggal, mss untuk jamak). Adapun yang dimaksud

dengan teks adalah kandungan atau muatan naskah, sesuatu yang abstrak yang

hanya dapat dibayangkan saja (Siti Baroroh Baried dkk., 1983:57). Dengan kata

lain, teks terdiri dari isi, yaitu ide-ide atau amanat yang hendak disampaikan

pengarang kepada pembacanya.

Berdasarkan kedua pendapat pakar filologi itu dapat disimpulkan tentang

pengertian naskah dan teks. Naskah adalah semua peninggalan nenek moyang

yang berupa benda konkret dengan menggunakan daun lontar, kulit kayu, bambu,

rotan, atau dluwang yang menyimpan berbagai ungkapan pikiran, perasaan

sebagai hasil budaya masa lampau. Adapun teks adalah rangkaian kata-kata

berupa kalimat yang merupakan ide-ide yang ingin disampaikan kepada pembaca

dan berupa benda abstrak. Dalam kaitannya dengan penelitian ini, yang menjadi

objek penelitian filologi adalah naskah tulisan Jawa carik dengan judul SBJJJ

yang berisi tentang berbagai resepcommit


jamu. to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
24

C. Langkah Kerja Penelitian Filologi

Langkah kerja penelitian filologi, menurut Masyarakat Pernaskahan

Nusantara (MANASSA), terdiri atas: penentuan sasaran penelitian, inventariasi

versi naskah, observasi pendahuluan, penentuan naskah dasar, transliterasi naskah,

dan penerjemahan teks (dalam Tantra Alimi, 2009:16). Sedangkan menurut Edwar

Djamaris (2002:9) langkah kerja penelitian filologi adalah sebagai berikut:

inventarisasi naskah, deskripsi naskah, perbandingan naskah, dasar-dasar

penentuan naskah yang akan ditransliterasi, singkatan naskah, dan

transliterasi/transkripsi naskah.

Dalam penelitian secara filologis naskah SBJJJ ini digunakan tahapan atau

langkah kerja penelitian filologi menurut MANASSA yang dikombinasikan

dengan langkah kerja yang dikemukakan oleh Edwar Djamaris. Adapun tahap-

tahap penelitian filologi secara khusus adalah sebagai berikut:

1. Penentuan Sasaran Penelitian

Langkah pertama adalah menentukan sasaran karena banyak ragam yang

perlu dipilih, baik tulisan, bahan, bentuk, maupun isinya. Ada naskah yang

bertuliskan huruf Arab, Jawa, Bali, dan Batak. Ada pula naskah yang ditulis

pada kertas, daun lontar, kulit kayu, atau rotan. Ada naskah yang berbentuk

puisi dan ada pula yang berbentuk prosa. Ada naskah yang berisi cerita nabi,

bertema adat istiadat, arsitektur, sejarah, atau agama.

Berdasarkan hal tersebut, ditentukan sasaran yang ingin diteliti adalah

sebagai berikut: naskah yang bertuliskan huruf Jawa carik, ditulis pada kertas

dan dluwang, berbentuk prosa Jawa/ gancaran, dan berisi tentang obat-obatan

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
25

tradisional Jawa. Keseluruhan rangkaian bentuk di atas terangkum di dalam

SBJJJ.

2. Inventarisasi Naskah

Jika kita telah menjatuhkan kepada suatu naskah yang menjadi sasaran

penelitian, maka langkah selanjutnya adalah inventarisasi naskah. Menurut

Achdiyati Ikram, inventarisasi naskah adalah mengumpulkan semua naskah

sejenis dan mendatanya berdasarkan katalog dari tempat penyimpanan naskah

(1997:2).

3. Observasi Pendahuluan dan Deskripsi Naskah

Observasi pendahuluan ini dilakukan dengan mengecek data secara

langsung ke tempat koleksi naskah sesuai dengan informasi yang diungkapkan

oleh katalog. Setelah mendapat data yang dimaksud yakni SBJJJ, dilakukanlah

deskripsi naskah dan ringkasan isi naskah.

Deskripsi naskah adalah uraian singkat naskah secara terperinci. Deskripsi

naskah penting sekali untuk mengetahui keadaan naskah dan sejauh mana isi

naskah itu, serta sangat membantu kita di dalam memilih naskah yang paling

baik untuk ditransliterasikan dan digunakan untuk perbandingan. Emuch

Hermansoemantri (1986:2), menguraikan bahwa deskripsi naskah merupakan

sarana untuk memberikan informasi mengenai: judul naskah, nomor naskah,

tempat penyimpanan naskah, asal naskah, ukuran naskah dan teks, keadaan

naskah, jumlah baris tiap halaman, huruf, aksara, tulisan cara penulisan, bahan

naskah, bahasa naskah, bentuk teks, umur naskah, ikhtisar teks/ cerita, dan

catatan lain. Adapun ringkasan isi naskah digunakan untuk mengetahui garis

besar kandungan naskah sesuai dengan urutan cerita dan halaman naskah.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
26

4. Trasliterasi Naskah

Transliterasi merupakan salah satu tahap dalam penyuntingan teks.

Menurut Edwar Djamaris, transliterasi adalah penggantian atau pengalihan

huruf demi huruf dari abjad yang satu ke abjad yang lain, seorang filolog

hendaklah sedapat-dapatnya menyajikan bahan transliterasi selengkap-

lengkapnya dan sebaik-baiknya agar naskah itu mudah dibaca dan dipahami

(2002:19).

Upaya transliterasi tidak bisa lepas dari penggunaan kamus. Bausastra

Jawa-Indonesia Jilid I dan II karangan S. Prawiroatmodjo dan Kamus Basa

Jawa (Bausastra Jawa) karangan Tim Penyusun Balai Bahasa Yogyakarta

menjadi acuan pembetulan ejaan dalam transliterasi SBJJJ.

5. Kritik Teks

Kritik teks adalah pengkajian, pertimbangan, perbandingan, dan penentuan

teks yang asli atau teks yang autoritatif / teks yang paling unggul kualitasnya,

serta pembersihan teks dari segala macam kesalahan. Kesemua

pertanggungjawaban dan kesalahan atau kelainan (varian) dicatat pada aparat

kritik (Edwar Djamaris, 2002:37). S. O. Robson juga menambahkan bahwa

tujuan dari kritik teks adalah merekonstruksi keaslian sebuah teks agar bentuk

itu sedekat mungkin dengan bentuk yang pertama kali diciptakan oleh

penulisnya (1994:16).

6. Suntingan Teks dan Aparat Kritik.

Suntingan teks adalah menyajikan dalam bentuk aslinya atau mendekati

aslinya, yang bersih dari kesalahan berdasarkan bukti-bukti yang terdapat

dalam naskah yang dikritisi. Suntingan teks bertujuan agar teks dapat dibaca
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
27

dengan mudah oleh kalangan luas (Edwar Djamaris, 2002:30). Sedangkan

aparat kritik adalah perabot pembanding yang menyertai penyajian suatu

naskah (Siti Baroroh Baried, 1977:5). Bacaan yang diganti dengan menambah

atau mengurangi dicatat dalam aparat kritik. Dalam suntingan ini, aparat kritik

langsung diletakkan di bagian bawah bacaan yaitu berupa catatan kaki.

Metode penyuntingan SBJJJ adalah metode edisi standar, yaitu

menerbitkan naskah dengan membetulkan kesalahan-kesalahan dan

pembetulan dicatat di tempat yang khusus (aparat kritik) agar selalu dapat

diperiksa dan dibandingkan dengan bacaan naskah sehingga masih

memungkinkan penafsiran lain oleh pembaca (Siti Baroroh Baried, 1983:109).

7. Terjemahan

Terjemahan adalah pemindahan makna dari bahasa sumber ke bahasa

sasaran. Pemindahan makna tersebut harus lengkap dan terperinci. Hal ini

dimaksudkan agar masyarakat luas dapat mudah dalam memahami kandungan

isi yang terkandung dalam naskah. Dalam tingkat terjemahan, antara seorang

peneliti yang satu dapat berbeda dengan peneliti yang lainnya dalam

memberikan terjemahan. Ada kalanya seorang peneliti mampu menemukan

arti yang lebih tepat dari sebuah kata yang belum diketahui artinya dengan

pasti (Edi Sedyawati, 1998:3).

D. Pengertian Jamu, Jampi, dan mpon-mpon.

Jamu adalah obat yang dibuat dari akar-akaran, daun-daunan, dsb

(KBBI,2005:46). Jampi adalah bahasa krama dari jamu. Istilah ini sering dipakai

pada jaman dahulu. Menurut Ketua Kelompok Kerja Pelayanan Komplementer


commit to user
dan Alternatif Departemen Kesehatan Merdias Almatsier mengatakan, jamu
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
28

dikategorikan dalam cara pengobatan herbal, yaitu pengobatan dengan

menggunakan bagian tanaman atau ekstraknya yang mengandung bahan

berkhasiat untuk tubuh, pencegahan, penyembuhan atau peningkatan kesehatan.

Berbeda dengan herbal terstandar dan fitofarmaka yang juga tergolong

pengobatan herbal, pada dasarnya jamu tidak melalui uji praklinik atau uji klinik

dan bahan bakunya tidak terstandardisasi

(http://kesehatan.kompas.com/read/2009/05/26/12190342/asal.muasal.istilah.jamu

.dari.jampi-jampi).

Istilah mpon-mpon berasal dari bahasa Jawa, yaitu dari kata mpu yang

berarti umbi (Bausastra Jawa-Indonesia Jilid I:120) sedangkan mpon-mpon

adalah bentuk jamak dari mpu yang berarti umbi yang digunakan untuk obat-

obatan (Bausastra Jawa-Indonesia Jilid I:119). Menurut istilah biologi, mpon-

mpon termasuk dalam golongan rhizome (rimpang), yaitu batang yang terdapat di

bawah tanah yang menjalar menghasilkan kuncup yang akan menjadi batang ke

arah atas dan akar ke arah bawah (Kamus Istilah Biologi,1985:151). Menurut

Didik Gunawan, dkk (1989:9-52), mpon-mpon terdiri dari:

1. Bngle (Zingiber cassumunar)

2. Combrang (Nicolaia elatior)

3. Dringo (Acorus calamus)

4. Jahe/jae (Zingiber officinale)

5. Kapulaga lokal/kapulaga (Amomum cardamomum)

6. Kapulaga sabrang (Elettaria cardamomum)

7. Kencur (Kaemferia galanga)

8. Kunci ppt (Kaemferia rotunda)


commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
29

9. Kunyit/temu kuning/kunir (Curcuma domestica)

10. Lempuyang gajah (Zingiber zerumbet)

11. Lempuyang pahit/lmpuyang mprit/lmpuyang prit (Zingiber americans)

12. Lempuyang wangi (Zingiber aromaticum)

13. Lengkuas/laos (Alpinia galangal)

14. Pacing (Costus speciosus)

15. Temu bayi/tmu blnyh/glnyh (Curcuma soloensis)

16. Temu giring (Curcuma heyneana val& v. zijp)

17. Temu hitam/tmu cmng (Curcuma Aeruginosa Roxb)

18. Temu kunci/kunci (Kaemferia pandurata)

19. Temu lawak (Curcuma xanthoriza)

20. Temu mangga (Curcuma mangga)

21. Temu putih/tmu pthak (Curcuma zedoaria)

22. Temu putri (Curcuma petiolata)

23. Temu tis/pathi (Curcuma purpuracens)

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

BAB III

METODE PENELITIAN

A. Bentuk dan Jenis Penelitian

Bentuk penelitian SBJJJ adalah penelitian filologi. Tujuan dari penelitian

filologi adalah mendapatkan kembali naskah yang bersih dari kesalahan, yang

berarti memberikan pengertian yang sebaik-baiknya dan yang bisa

dipertanggungjawabkan, sehingga dapat diketahui naskah yang paling mendekati

aslinya (Haryati Soebadio dalam Edwar Djamaris, 2002:7). Penelitian ini bersifat

deskriptif kualitatif, artinya data yang ditemukan, dikumpulkan, diteliti,

digambarkan, ditulis, dilaporkan, dianalisis, ditelaah sesuai dengan apa yang telah

diperoleh / sesuai dengan bentuk data asli yang berupa kata-kata, gambar dan

bukan angka (Lexy J. Moleong, 2008:11). Jadi, dalam penelitian deskriptif

kualitatif, semua yang ada di dalam data termasuk sistem tanda dianggap penting,

karena saling terkait antara yang satu dengan yang lain.

Jenis penelitian ini adalah jenis penelitian pustaka (library research) yaitu

penelitian yang dilakukan di kamar kerja penelitian atau di ruang perpustakaan,

dimana peneliti memperoleh data dan informasi tentang objek telitinya lewat

buku-buku atau alat-alat audiovisual lainnya (Atar Semi, 1993:8).

B. Sumber Data dan Data

Sumber data adalah segala sesuatu yang secara langsung mampu

menghasilkan atau memberikan data. Sumber data yang digunakan dalam

penelitian ini adalah Perpustakaan Sasana Pustaka Keraton Surakarta yang


commit to user
menyimpan naskah SBJJJ.
30
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
31

Data adalah sesuatu yang dihasilkan dari sumber data. Data yang digunakan

dalam penelitian ini adalah naskah SBJJJ yang di dalamnya terkandung teks

SBJJJ.

C. Teknik Pengumpulan Data

Teknik pengumpulan data pada penelitian ini menggunakan teknik studi

pustaka. Langkah permulaan dalam pengkajian naskah ini yaitu membaca katalog-

katalog yang dapat memberikan informasi mengenai keberadaan naskah-naskah

Jawa. Dari informasi yang diperoleh dari katalog, kemudian dipilih naskah yang

diinginkan sebelumnya yaitu naskah SBJJJ dan dicari apakah ada naskah lain

yang sejenis dan ternyata terdapat naskah turunan SBJJJ yaitu naskah KBJJ.

Setelah memperoleh informasi dari katalog, langkah selanjutnya adalah mengecek

ke tempat penyimpanan naskah tersebut yaitu di perpustakaan Sasana Pustaka

Kraton Surakarta, kemudian melakukan observasi atau pengamatan terhadap

kedua naskah tersebut. Langkah selanjutnya dalam mengumpulkan data

digunakan teknik fotografi. Kemudian file data fotografi diolah dalam komputer

menggunakan Microsoft Office Picture Manager. Selanjutnya dilakukan

pendeskripsian kedua naskah dan transliterasi. Melalui pendeskripsian dan

transliterasi kedua naskah, diketahui bahwa naskah KBJJ merupakan fragmen dari

naskah SBJJJ sehingga naskah KBJJ dieliminir dan dijadikan sebagai data

sekunder.

D. Teknik Analisis Data

Teknik analisis data ini dibagi menjadi dua, yaitu analisis data secara

filologis dan analisis isi. Analisis commit to user


data secara filologis menggunakan metode edisi
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
32

standar, yaitu menerbitkan naskah dengan membetulkan kesalahan-kesalahan dan

pembetulan dicatat di tempat yang khusus (aparat kritik) agar selalu dapat

diperiksa dan dibandingkan dengan bacaan naskah sehingga masih

memungkinkan penafsiran lain oleh pembaca (Siti Baroroh Baried, 1983:109).

Terdapat pula hal-hal yang perlu dilakukan dalam edisi standar, yaitu

mentransliterasi teks, membetulkan kesalahan teks, membuat catatan

perbaikan/perubahan, memberi komentar atau tafsiran, dan menyusun daftar kata

sukar atau glosari (Edwar Djamaris, 2002:24). Metode edisi standar digunakan

untuk memudahkan pembaca atau peneliti dalam membaca dan memahami

suntingan teks.

Analisis isi pada penelitian ini berisi pendeskripsian tanaman obat

tradisional pada naskah SBJJJ dengan jenis mpon-mpon. Masing-masing

nomor resep jamu pada SBJJJ akan didata berdasarkan jenis mpon-mpon yang

digunakan.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

BAB IV

KAJIAN FILOLOGIS DAN ISI

A. Kajian Filologis

Kajian filologis yang digunakan dalam penelitian ini meliputi deskripsi

naskah, kritik teks, transliterasi, suntingan teks disertai aparat kritik, dan

terjemahan.

1. Deskripsi Naskah

Deskripsi naskah atau identifikasi menurut Emuch Hermansoemantri

(1986: 2) adalah gambaran secara ringkas dan terperinci mengenai wujud fisik

naskah maupun isi naskah dengan tujuan untuk mempermudah pengenalan

terhadap naskah beserta konteks isinya. Hal-hal yang perlu diperhatikan dalam

mendeskripsikan naskah adalah sebagai berikut: (a) judul naskah, (b) nomor

naskah, (c) tempat penyimpanan naskah, (d) identitas pengarang/penyalin, (e)

kolofon, (f) ukuran naskah, (g) ukuran teks, (h) tebal naskah/jumlah halaman,

(i) jumlah baris pada setiap halaman, (j) cara penulisan, (k) bahan naskah, (l)

bahasa naskah, (m) bentuk teks, (n) huruf dan tulisan, (o) keadaan naskah, (p)

umur naskah, dan (q) ikhtisar teks/cerita. Berikut adalah deskripsi naskah

SBJJJ:

a. Judul Naskah

Srat Buk Jampi-Jampi Jawi

Penemuan judul SBJJJ berdasarkan pada lembar awal halaman sebelum

masuk ke dalam isi naskah karena tidak tercantum judul pada halaman

depan naskah (cover). commit to user

33
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
34

b. Nomor Naskah

550 Ra pada katalog lokal Perpustakaan Keraton Surakarta

KS 617 550 Ra pada Javanese Language Manuscripts of Surakarta

Central Java A Preliminary Descriptive Catalogus Level I

15540 pada Deskriptive Catalogus of the Javanese Manuscripts and

Printed Book in the Main Libraries of Surakarta and Yogyakarta.

c. Tempat Penyimpanan Naskah

Perpustakaan Sasana Pustaka Keraton Surakarta.

d. Identitas Pengarang/Penyalin

Anonim.

e. Kolofon

Bulan Bsar tahun Jimakir 1858 (AJ), terdapat pada halaman pertama

sebelum masuk esensi ke naskah, sekitar Desember 1927 (AD)

f. Ukuran Naskah

panjang : 33,4 cm

lebar : 21,9 cm

g. Ukuran Teks

panjang : 27,3 cm margin atas : 3,2 cm

lebar : 15,2 cm margin bawah : 2,2 cm

Margin halaman kanan:

Margin Kanan : 1,6 cm Margin Kiri : 4,4 cm

Margin halaman kiri:

Margin kanan : 4,3 cm Margin kiri : 1,9 cm

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
35

h. Tebal Naskah/Jumlah Halaman: 334 halaman

4 lembar halaman kosong sebelum lembar kolofon

1 lembar kolofon naskah tanpa nomor halaman

3 lembar halaman kosong setelah lembar kolofon

325 lembar halaman diberi nomor halaman, mulai dari halaman 342

sampai dengan halaman 616 berisi tentang resep-resep ramuan jamu dan

halaman 617 sampai 671 berisi tabel daftar nama judul resep jamu SBJJJ

serta resep jamu dua buku sebelumnya. Halaman 382, 386, 388, 455, dan

461 tidak tercantumkan tetapi hal tersebut tidak membuat makna

tekstualnya berubah. Hal ini disinyalir penulis kurang teliti dalam memberi

penomoran.

1 lembar halaman kosong setelah halaman 671

i. Jumlah Baris pada Setiap Halaman

21 baris.

j. Cara Penulisan

Pemakaian lembaran untuk naskah: ditulis bolak-balik (recto verso). Tiap

resep ditulis dengan bentuk paragraf, tiap resep di awali dengan kata

angkanomor, diikuti judul kemudian di bawahnya tertulis bahan-

bahan atau ramuan yang digunakan.

k. Bahan Naskah

Sampul naskah berwarna hijau dengan jenis kertas watermark tapi tidak
tertulis nama watermark-nya. Kualitas kertasnya cukup tebal dan berwarna
kecoklatan serta pada bagian tepi kertas sudah banyak yang tergeripis.
Terdapat penggunaan kertas berwatermark qonquerorsetelah sampul
depan dan sebelum sampul belakang.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
36

l. Bahasa Naskah

Jawa baru ragam krama serta ditemukan kata-kata berbahasa Belanda dan

Arab.

m. Bentuk Teks

Berbentuk prosa, terdiri dari resep-resep jamu yang berbentuk paragraf.

n. Huruf dan Tulisan

Huruf pada teks SBJJJ berbentuk ngtumbar (bulat-bulat) miring dengan

ukuran sedang dan berjarak cukup renggang antara huruf satu dengan yang

lain.

Keadaan tulisan cukup rapi dengan penggunaan tinta berwarna coklat.

o. Keadaan Naskah

Naskah lengkap (complete), dalam arti tidak ada lembaran-lembaran

naskah yang hilang (sobek). Keadaan naskah juga bisa dikatakan baik,

meskipun bagian tepi naskah hampir semua tergeripis, tetapi tidak

mempengaruhi teks pada naskah.

p. Umur Naskah

Berdasarkan kolofon yang telah disebutkan yaitu Besar Jimakir 1858 (AJ),

atau sekitar Desember 1927 (AD), bisa diambil simpulan bahwa umur

naskah kurang lebih 84 tahun.

q. Ikhtisar Teks

Naskah SBJJJ berisi tentang 782 resep jamu, dimulai dari resep nomor 955

sampai resep nomor 1734. Dilihat dari segi bahan, yaitu ada tidaknya

penggunaan mpon- mpon pada tiap ramuan jamu, 782 resep itu meliputi

ramuan jamu atau resep obat untuk beberapa keluhan penyakit bagi
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
37

manusia dan hewan, beberapa makanan dan tindakan yang merupakan

pantangan untuk suatu penyakit, serta beberapa ramuan lainnya

(untuk menjerat hewan dan menghindari sengatan lebah). Berikut

digambarkan ikhtisar teks SBJJJ dalam bentuk diagram:

Diagram 1. Diagram Ikhtisar SBJJJ.

Terdapat mpon-
mpon:
334 resep
Pengobatan untuk
manusia dan hewan:
Tidak terdapat
773 resep. mpon- mpon:
439 resep

Terdapat mpon-
Pantangan:
mpon:
SBJJJ: Makanan : 5 resep.
0 resep
782 resep Tindakan : 1 resep.
Total : 6 resep Tidak terdapat
mpon- mpon:
6 resep.

Terdapat mpon-
Lainnya: mpon:
Untuk menjerat hewan :
0 resep
2 resep.
Agar tidak tersengat
Tidak terdapat
lebah :
mpon- mpon:
1 resep.
3 resep
Total :
3 resep

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
38

2. Kritik Teks.

Menurut Edwar Djamaris, kritik teks adalah pengkajian, pertimbangan,

perbandingan, dan penentuan teks yang asli atau teks yang autoritatif/teks

yang paling unggul kualitasnya, serta pembersihan teks dari segala macam

kesalahan, kesemua pertanggungjawaban dan kesalahan atau kelainan (varian)

dicatat pada aparat kritik (2002:37).

Pengelompokan varian disusun dalam bentuk tabel, untuk mempermudah

memahami maka dibuat singkatan sebagai berikut:

No. : menunjukkan nomor urut

R/T : Resep/Tabel

b : baris

Hlm. : halaman naskah

Edisi : bacaan yang telah dibetulkan


*
: edisi teks berdasarkan pertimbangan linguistik
#
: pembenaran berdasarkan interpretasi peneliti

// : halaman yang tidak tercantumkan, tetapi masih dalam kesatuan

urutan resep dan tidak merubah makna tekstual.

: urutan resep yang tertukar.

Berdasarkan kritik teks yang telah dilakukan terhadap teks serat SBJJJ

ditemukan beberapa bentuk varian yang meliputi: lakuna, adisi, substitusi, dan

transposisi, selain itu juga ditemukan beberapa ketidakkonsistenan penulisan

kata oleh penulis. Masing-masing penjelasannya sebagai berikut:

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
39

Varian yang terdapat pada SBJJJ dapat dikelompokkan sebagai berikut:

a. Lakuna: bagian yang terlampaui/kelewatan, baik huruf, suku kata, kata,

kelompok kata ataupun kalimat.

Tabel 2. Lakuna Huruf

No. Hlm. R/T,b Penulisan Edisi


*#
1 346 R961,2 wawra wawrat
*#
2 402 R1076,11 dipunbuboni dipunbumboni
*#
3 442 R1168,13 dipunbuboni dipunbumboni
*#
4 454 R1206,17 saki sakit
*#
5 458 R1217,4 agodhoga anggodhoga
*#
6 477 R1283,11 sar sarng
*#
7 479 R1291,18 bubunipun bumbunipun
*#
8 496 R1354,9 sacakir sacangkir
*#
,16 adadosakn andadosakn
*#
9 514 R1416,17 abu abuh
10 516 R1424,19 kamisadhann kamisandhann *#
,20 kamisadhann kamisandhann *#
*#
11 539 R1502,15 katup kantup
*#
12 546 R1534,13 kabubonan kabumbonan
*#
13 553 R1559,18 bubonipun bumbonipun
*#
14 571 R1609,16 pc pcl
*#
15 576 R1625,14 ksani krsani
16 581 R1633,1 agaringakn anggaringakn *#
*#
17 587 R1644,2 saw sawg
*#
18 590 R1650,16 smagi smanggi
*#
19 593 R1656,16 agodhog anggodhog
20 602 R1683,15 pagosokin panggosokipun *#
*#
21 605 R1691,10 agosokakn anggosoken
*#
22 606 R1698,18 ktogng ktonggng
23 610 R1705,4 pagosokipun panggosokipun *#
*#
24 611 R1712,15 agodhog anggodhog
*#
25 618 T56,21 lkang lngkang
*#
26 632 T525,7 bakkan bangkkan
27 639 T774,15 pangujukanipun pangunjukanipun *#
*#
28 645 T988,15 kamadn kmandn
*#
T989,17 kamadn kmandn
*#
T990,18 kamadn kmandn
*#
T991,19 kamadn kmandn
*#
29 647 T1034,6 mayon mayonn
*#
30 654 T1230,12 ut utk
*#
T1232,15 y yn
*#
31 655 T1243,15 kemadn kmandn
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
40

Tabel 3. Lakuna Suku Kata


No. Hlm. R/T,b Penulisan Edisi
*#
1 351 R972,11 santun din santun dintn
*#
2 451 R1194,21 taling talingan
*#
3 457 R1214,12 jam jampi
*#
4 482 R1304,12 lingan talingan
*#
5 486 R1314,6 babanipun babakanipun
*#
6 494 R1348,13 nun nuntn
*#
7 513 R1411,7 mana manawi
*#
8 558 R1568,19 satawis sawatawis
*#
9 594 R1660,17 kanggosok kangge gosok
10 596 R1667,17 dipunwadhah ing dipunwadhahi ing
*#
cangkir cangkir
*#
11 641 T845,12 gap garap
*#
T846,13 gap garap
*#
T847,14 gap garap
*#
12 642 T896,13 kamisandhn kamisandhann
*#
13 645 T972,10 santun din santun dintn
*#
14 664 T1524,15 kamisandhn kamisandhann
T1525,16 kamisandhn kamisandhann *#
T1526,17 kamisandhn kamisandhann *#
T1527,18 kamisandhn kamisandhann *#
*#
15 670 T1710,12 taling talingan

b. Adisi : penambahan baik huruf, suku kata, kata, kelompok kata ataupun
kalimat.
Tabel 4. Adisi Huruf
No. Hlm. R/T,b Penulisan Edisi
*#
1 344 R958,17 sgang saga
*#
2 443 R1169,2 tatuh tatu
*#
3 491 R1335,14 dinworna diworna
*#
4 646 R1017,21 bngkang bngka
*#
5 661 T1439,10 wngtng wtng

Tabel 5. Adisi Suku Kata


No. Hlm. R/T,b Penulisan Edisi
*#
1 353 R975,15 tuwinwin tuwin
*#
2 358 R986,5 kapipipis kapipis
*#
3 414 R1105,9 wululu wulu
*#
4 421 R1124,13 lalajng lajng
*#
5 428 R1129,2 babababakan babakan
*#
6 521 R1441,7 anndha andha
*#
7 537 R1495,20 wawawratan wawratan
*#
8 590 R1650,10 ggogodhong ggodhong
*#
9 613 R1718,13 bunbunbunan bun-bunan
10 642 T867,1 commit to user
wontntn wontn *#
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
41

Tabel 6. Adisi Kata

No. Hlm. R/T,b Penulisan Edisi


1 362 R999,18 kadhplok dados kadhplok dados
*#
dados satunggal satunggal
*#
2 364 R1001,5 cabe cabe cabe satunggal
satunggal
3 426 R1129,11 sadaya mpon- sadaya mpon-
*#
mpon kairis- mpon kairis-iris
irisiris
4 471 R1262,12 kagodhog dipun kagodhog
dipundaml dipundaml
*#
ngunjuk ngunjuk
5 544 R1522,10 3 dintn lajng 3 dintn lajng
*#
lajng mantun
6 551 R1552,8 dipunpipis, dipunpipis
kasaringkasaring kasaring*#
7 558 R1568,19 anggnipun anggnipun
*#
anggnipun rencang rare
rencang rare
*#
8 634 T586,7 Parm parm rare Parm rare
*#
9 648 T1066,9 Jampi jampi Jampi sriawan
sriawan
*#
10 650 T1121,13 Jampi jampi encok Jampi encok
*#
T1122,15 Jampi jampi encok Jampi encok
*#
11 658 T1351,19 Tiyang sakit sakit Tiyang sakit

Tabel 7. Adisi Kalimat

No. Hlm. R/T,b Penulisan Edisi


1 494 R1346,3 Dipunkumbah Dipunkumbah
lajng kapipis kang lajng kapipis kang
lmbat kapipis kang lmbat *#
lmbat

c. Hiperkorek: perubahan ejaan karena pergeseran lafal.

Tabel 8. Hiperkorek

No. Hlm. R/T,b Penulisan Edisi


*#
1 649 T1078,10 ingjing enjing
*#
2 657 T1314,11 kurma kruma

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
42

d. Substitusi: pergantian huruf, kata, atau kalimat pada kalimat.

Tabel 9. Substitusi

No. Hlm. R/Tb Tertulis latin Edisi


*#
1 366 R1005,7 aga saga
*#
2 381 R1037,11 paresan prsan
*#
3 383 R1038,7 sajmpnan sajampnan
*#
R1039,11 saha saga
*#
4 384 R1041,21 prsen prsan
*#
5 387 R1045,6 sambukan sembukan
*#
6 389 R1047,10 beten botn
*#
7 449 R1183,3 bgl pgl
*#
8 454 R1203,6 nls anls
*#
9 462 R1230,10 tigam tigan
*#
10 463 R1233,4 kapars kaprs
*#
11 478 R1287,10 lli lri
*#
12 481 R1300,15 sangt sagd
*#
13 487 R1319,12 uyam ayam
*#
14 491 R1334,10 kowah kowak
*#
,11 amlistr amlstr
*#
15 495 R1353,14 ayntosakn ayktosakn
*#
16 514 R1414,6 jika cika
*#
17 536 R1491,16 gndhs bitu gndhis batu
*#
,21 tintn dintn
*#
18 539 R1503,19 posipun rosipun
*#
19 542 R1516,14 kapuh kapuk
*#
20 547 R1540,20 tmblh tmblk
*#
21 549 R1547,18 dhada dhadha
*#
22 552 R1554,3 pela pala
*#
23 590 R1650,19 gdhondhong kdhondhong
*#
24 598 R1670,13 bdal medal
25 604 R1690,14 anjagni bilih tts anjagni bilih nts
*#
mangandhap mangandhap
*#
26 616 R1734,20 galm glam
27 618 T55,19 angndhakak angindhakakn *#
*#
28 624 T219,1 yuyuh nguyuh
*#
29 648 T1053,9 napas ssk napas ssg
*#
T1054,10 napas ssk napas ssg
*#
T1055,11 napas ssk napas ssg
*#
T1056,12 napas ssk napas ssg
*#
30 651 T1128,6 sapindah sapindhah
*#
31 652 T1168,3 dhngng dhngn
*#
32 655 T1243,15 tumram tumrap
*#
33 658 T1334,20 inggal enggal
*#
34 659 T1354,5 miyasa sima misaya sima
*#
35 660 T1411,18 muwah mutah
*#
36 661 T1414,2 jika cika
*#
37 663 T1490,11 madaran madharan
*#
T1492,15 pangumbe pangombe
*#
T1493,16 pangumbe pangombe
T1494,17 pangumbenipun pangombenipun *#
38 665 T1547,3 commit to user
sakit dhada sakit dhadha *#
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
43

e. Transposisi: perpindahan letak huruf, kata, atau kalimat pada teks.

Tabel 10. Transposisi

No. Hlm. R/T,b Tertulis latin Edisi


*#
1 528 R1466,1 dmila dlima

Selain beberapa bentuk varian yang meliputi: lakuna, adisi, substitusi, dan

transposisi, juga ditemukan beberapa ketidakkonsistenan penulisan kata pada teks

SBJJJ. Ketidakkonsistenan penulisan kata yang terdapat pada teks SBJJJ dapat

dikelompokkan sebagai berikut:

Tabel 11. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata sadhgan, sdhgan, sdhkan, dan


sadhkan

No. Hlm. R/T,b Tertulis latin Edisi


1 353 R975,21 sdhgan
2 374 R1024,3
3 375 R1024,6
4 404 R1078,15 sadhgan
sdhkan
5 423 R1127,2

6 424 R1127,3
7 425 R1128,10
8 426 R1129,13
9 435 R1145,2
10 438 R1153,7 sadhkan
11 464 R1235,7
12 584 R1634,5
13 592 R1653,13

Tabel 12. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata sagd dan sagt


No. Hlm. R/T,b Tertulis latin Edisi
1 355 R981,21 sagt sagd
2 356 R981,2
3 375 R1025,14
4 384 R1041,16
5 389 R1047,9
6 442 R1167,1
7 462 R1232,19
8 469 R1254,11
9 471 R1262,9 commit to user
10 472 R1267,5
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
44

No. Hlm. R/T,b Tertulis latin Edisi


11 482 R1304,11
12 492 R1339,10
13 499 R1364,6
14 500 R1368,8
15 513 R1411,1 sagt sagd
16 514 R1414,7
,7
,10
17 526 R1459,4
18 548 R1543,20
,21
19 549 R1544,5
20 564 R1589,13
21 566 R1594,13
22 594 R1659,12
23 596 R1664,5
24 598 R1669,1
R1670,9
25 600 R1675,1
26 606 R1698,20
27 609 R1703,2
28 610 R1705,3
29 611 R1709,1
30 621 T158,15
31 624 T222,5
32 636 T672,20
T673,1
T674,3
T675,4
T676,5
T677,6
T678,7
T688,18
T689,19
33 638 T728,1
T740,18
34 645 T981,6
35 652 T1167,2
36 654 T1232,16
37 655 T1254,13
38 656 T1262,4
T1267,12
T1268,14
T1269,15

Tabel 13. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata kmandn dan kamandn


No. Hlm. R/T,b Tertulis latin Edisi
1 356 R983,17 kamandn kmandn
2 357 R984,4
R985,15
3 358 R987,8
4 465 R1243,21
5 466 R1243,2
commit to user
R1245,12
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
45

No. Hlm. R/T,b Tertulis latin Edisi


6 467 R1248,6
R1249,13 kamandn kmandn
,14
7 605 R1691,6
8 645 T983,9
T984,10
T985,11
T986,12

Tabel 14. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata sninjong dan saninjong

No. Hlm. R/T,b Tertulis latin Edisi


1 359 R933,18
2 360 R996,14 saninjong sninjong

Tabel 15. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata np dan nb, Penggunaannya


pada Bentuk Kata mnp dan mnb

No. Hlm. R/T,b Tertulis latin Edisi


1 347 R962,14
,15
2 379 R1034,9 nb np
3 489 R1327,21
4 536 R1491,15

Tabel 16. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata makatn dan mangkatn


No. Hlm. R/T,b Tertulis latin Edisi
1 450 R1185,1
2 507 R1391,5
R1392,11
3 511 R1405,18
4 541 R1510,4 mangkatn makatn
5 542 R1515,6
6 594 R1659,14
7 601 R1679,2
8 610 R1707,14

Tabel 17. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata utk dan utg


No. Hlm. R/T,b Tertulis latin Edisi
1 451 R1192,10
2 454 R1206,17
3 462 R1230,8
4 653 T1192,17 utg
utk
T1193,18
T1206,21
5 654 T1207,2 commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
46

Tabel 18. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata adat dan adad

No. Hlm. R/T,b Tertulis latin Edisi


1 460 R1225,11 adad
2 476 R1277,1 adat

Tabel 19. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata sawg dan sawk

No. Hlm. R/T,b Tertulis latin Edisi


1 477 R1284,15
2 505 R1386,14
3 517 R1424,1
4 535 R1488,14
5 608 R1702,10
6 609 R1704,7
7 613 R1718,9 sawk sawg
8 628 T387,19
9 629 T416,16
T418,18
T419,19
T420,20
10 647 T1025,14

Tabel 20. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata ambkan dan ambgan

No. Hlm. R/T,b Tertulis latin Edisi


1 500 R1369,15 ambgan
ambkan

Tabel 21. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata jog dan jok


No. Hlm. R/T,b Tertulis latin Edisi
1 521 R1442,18 jok jog

Tabel 22. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata endrak dan enjrak


No. Hlm. R/T,b Tertulis latin Edisi
1 537 R1494,14
2 610 R1706,7
3 628 T363,14
4 630 T438,20
T439,21
T440,1
T441,2 enjrak endrak
T442,3
T443,4
T458,19
5 663 T1494,18
commit to user
6 670 T1706,5
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
47

Tabel 23. Ketidakkonsistenan Penulisan Kata nylupakn dan nylubakn

No. Hlm. R/T,b Tertulis latin Edisi


1 604 R1690,17 nylubakn nylupakn

3. Transliterasi

Transliterasi merupakan salah satu tahap dalam penyuntingan teks.

Menurut Edwar Djamaris, transliterasi adalah penggantian atau pengalihan

huruf demi huruf dari abjad yang satu ke abjad yang lain, seorang filolog

hendaklah sedapat-dapatnya menyajikan bahan transliterasi selengkap-

lengkapnya dan sebaik-baiknya agar naskah itu mudah dibaca dan dipahami

(2002:19).

Upaya transliterasi tidak bisa lepas dari penggunaan kamus. Kamus Basa

Jawa (Bausastra Jawa) yang disusun oleh Tim Penyusun Balai Bahasa

Yogyakarta dan Bausastra Jawa-Indonesia Jilid I dan II karangan S.

Prawiroatmodjo menjadi acuan pembetulan ejaan dalam transliterasi SBJJJ.

Transliterasi SBJJJ secarakeseluruhan dapat dilihat pada suntingan teks.

4. Suntingan Teks dan Aparat Kritik

Suntingan teks adalah menyajikan dalam bentuk aslinya atau mendekati

aslinya, yang bersih dari kesalahan berdasarkan bukti-bukti yang terdapat

dalam naskah yang dikritisi. Suntingan teks bertujuan agar teks dapat dibaca

dengan mudah oleh kalangan luas (Edwar Djamaris, 2002:30). Sedangkan

aparat kritik adalah perabot pembanding yang menyertai penyajian suatu

naskah (Siti Baroroh Baried, 1977:5). Bacaan yang diganti dengan menambah

atau mengurangi dicatat dalam aparat kritik. Dalam suntingan ini, aparat kritik
commit to user
langsung diletakkan di bagian bawah bacaan yaitu berupa catatan kaki.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
48

Metode penyuntingan SBJJJ adalah metode edisi standar, yaitu

menerbitkan naskah dengan membetulkan kesalahan-kesalahan dan

pembetulan dicatat di tempat yang khusus (aparat kritik) agar selalu dapat

diperiksa dan dibandingkan dengan bacaan naskah sehingga masih

memungkinkan penafsiran lain oleh pembaca (Siti Baroroh Baried, 1983:109).

Untuk memudahkan pemahaman terhadap teks ini, digunakan beberapa

tanda, yaitu:
123
a. Angka Arab kecil yang berada di atas seperti menunjukkan nomor

kritik teks.

b. Angka yang terdapat pada tanda /1,2,3/ menunjukkan pergantian

halaman teks.

c. Tanda diakritik () seperti dalam bahasa Indonesia kata telur.

d. Tanda diakritik () seperti dalam bahasa Indonesia kata sukses.

e. Tanda diakritik (e) seperti dalam bahasa Indonesia kata sate.

f. Tanda *, menunjukkan edisi teks berdasarkan pertimbangan linguistik

g. Tanda #, menunjukkan edisi teks pembenaran berdasarkan interpretasi

peneliti

h. Tanda //, menunjukkan halaman yang tidak tercantumkan, tetapi masih

dalam kesatuan urutan resep dan tidak merubah makna tekstual.

i. Tanda , menunjukkan urutan resep yang tertukar.

j. Pada lingsa (,) atau tanda koma (,) dipakai diantara unsur-unsur perincian
dalam hal ini tanaman jamu atau bahan jamu yang satu dengan yang lain,
memisahkan kalimat setara, dan memisahkan anak kalimat dengan induk
kalimat.
k. Pada lungsi (.) atau tanda titik (.) digunakan pada akhir kalimat.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
49

l. Sastra laku ditransliterasikan dengan mengubah konsonan penutup pada


kata berikutnya, misalnya: pvJ=zipun\ (panjang ngipun)
ditranslit menjadi pvJzipun\ (panjangipun).
m. Penulisan kata ulang dalam teks akan ditranslit dengan menggunakan
tanda hubung (-), misalnya: w/niw/ni (warni-warni).
n. Penulisan awalan dipun dalam teks akan ditranslit dengan cara disambung

dengan kalimat berikutnya. Kecuali untuk kata yang berawalan dengan

konsonan /g/, /y/, dan /ng/, penulisan transliterasinya menggunakan tanda

hubung (-) untuk menghindari salah tafsir karena salah pemenggalan

dalam membaca, misalnya: dipun-gorng digoreng, dipun-ngt

dihangatkan

o. Penulisan teks yang menggunakan aksara (), seperti [n=ok (nngka)


akan ditranslit menjadi n=k (nangka).

Berikut adalah suntingan teks SBJJJ:

Kantor Sana Pustaka nampni Srat Buk Jampi-Jampi Jawi sangking


Pangagnging Parntah Karaton kadhawuhan ngrimati sarta mingit.
Bsar Jimakir, angka 1858.
Riya Sastra Atmaja.

/342/ Angka 955 Jampi kmuning, kangge tiyang stri nm supados anyakakn
badan.
Godhong kmuning satkm, tmu tuwin kunci sami 3 iji, jintn pthak 5 saga,
msoyi panjangipun sadriji, sarinaga 10 saga, jaha kling sajodho. Dipunpipis
kasaring nuntn dipunkcrana toya jram pcl satunggal, sarm 3 wuku,
kaunjuk.

Angka 956 Jampi galiyan.


Jintn cmng 5 saga, msoyi panjangipun sadariji, cngkh 7 kang taksih
kabungkus ing slaga, jnitri 3, jaha kling 2 dipunbakar, jaha lawe 7 sami
commitsami
kabakar, sidawayah jatmaka, srikuning to user
wawrat 5 saga, sprantu satunggal
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
50

kabakar, kmukus 7, cabe satunggal, majamuju, krsani, ktumbar, mungsi, tuwin


isi kcubung kasiyan sami wawrat 5 saga, kajng manis jangan panjangipun
sadariji, scang, widara laut, sprantu sami wawrat 5 saga, tki 3, majakan 2,
cangkok 7, sarinaga 5 saga, kajng rapt panjangipun sadriji, kulit mimi, mnyan
madu sami wawrat 3 saga, kdhawung tiga dipunbakar, mpu kunir, kunci
kuning, tuwin kncur sami 3 iris, bawang sasiyung, jbug 3 iris. Sadaya kapi-
/343/pis, toyanipun prsan jram pcl satunggal mawi sarm 3 wuku. Yn
sampun lmbut dipunsaring lajng kaunjuk.
Angka 957 Jampi tiyang rencang rare sasampunipun 40 dintn.
Jintn cmng 5 saga, msoyi panjangipun sadariji, sintok panjangipun sami
sadariji, scang, widara pthak sami wawrat 10 saga, kajng timur panjangipun
sadariji, kajng tinja, kajng cndhana sami wawrat 10 saga, kmukus 7,
kapulaga 10 saga, cabe satunggal, mrica pthak, podhi tuwin murmak sami
wawrat 10 saga, daging 5 saga, ktumbar 10 saga, mungsi 5 saga, trawas 3
lmbar, pulasari 10 saga, jong rahab 10 saga, cngkh 7, pala sapalih, klabt,
skar lawang sami 5 jodho, skar apn, woh sawi mdki tuwin suksmadi luwih,
sami wawrat 10 saga, tlutuh pilang 3 saga, mnyan madu 5 saga, kajng mgatsih
panjangipun 3 dariji, alim 4 saga, majamuju 10 saga, krsani saha sarikuning
sami wawrat 5 saga, mpu kunir satunggal, dringo bngle, kunci kuning sami 3
iris, kunci ppt 7, kncur 3, laos, lmpuyang, jae, sunthi, tmu lawak sami 3 iris,
tmu cmng 2 iris, tmu tis, tmu giring sami 3 iris, godhong tlasih sate-
/344/km, godhong ilr 7 lmbar, godhong gondhang kasih 3 punggl, godhong
lamps, godhong sembukan sami 7 lmbar, godhong kmarogan 3 lmbar, rumput
grinting satkm, tapak liman 3 lmbar, grgs otot satkm, bung glonggong
satunggal, godhong dhadhap srp 3 punggl, oyot alang-alang satkm, godhong
kara pthak, godhong cipir, skar waru sami 3 punggl, nuntn dipun-gorng
sangan kang ngantos garing lajng kadhplok kadaml bubukan. Sabn badhe
ngangge mndhta sackapipun jampi sapisan, dipunpipis kang lmbut sarta
dipunworana asm kawak saklungsu dipunbakar, sarm sajumput.
Pangombnipun ing wanci enjing laminipun 10 dintn.
Angka 958 Jampi gndhis ganthi kangge tiyang nm.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
51

Kajng garu rams 7 saga, klmbak sasaga, sarikuning sasaga, jbug 3 iris, pala
jalr satunggal, kajng kasturi, kajng garu sami wawrat 7 saga, godhong
kmuning satkm, kajng scang 7 saga, ganthi 3 sgang1, gndhis arn 5 saga.
Sadaya kapipis kaliyan toya jawi kaunjuk.
Angka 959 Jampi singgul kangge tiyang spuh supados angdalakn
angin.
Sintok panjangipun 2 dariji, sprantu satunggal kaba-/345/kar, ganthi 7 saga,
msoyi 2 ros dariji, jintn pthak 7 saga, inggu saklungsu, bawang sabungkul
dipunbakar, kunir 3 iris, asm kawak salrak agngipun, dringo saros dariji,
sarm 2 jumput, nuntn kapipis. Yn sampun lmbut dipunwungkus ing godhong
pisang, kabnm ing awu angt. Yn sampun lajng galintiri lajng kauntal.
Angka 960 Jampi sakit bntr tis kangge tiyang spuh.
Klmbak kagosok kaliyan toya angt, asm agngipun sakmiri, kaunjuka. Dene
gndhis arn mawi sami sakmiri agngipun, mnggah borhipun garu rams 5
saga, jram purut satunggal. Kaparut kang lmbut nuntn dipunborhakn.
Angka 961 Jampi parm taun kangge tiyang spuh.
Jintn cmng 5 saga, kmukus 7, jong rahab 10 saga, rasuk angin 5 saga, kajng
anyang tiga, podhi 5 saga, sari 10 saga, murmak, daging sami 5 saga, sidawayah
sarta kdhawung sami 3 iji, ktumbar 10 saga, mungsi 7 saga, ksumba 5 saga,
cngkh 7 iji, pala stugl, cabe 3, kajng lgi panjangipun sadriji, mrica, msoyi
sa-/346/mi wawrat 10 saga, manis jangan panjangipun sadariji, mustr 3 saga,
jaha kling 3, scang tuwin widara laut sami wawrat 10 saga, kajng tinja 5 saga,
tmu lawak, kunir, kncur, bngle, tuwin lmpuyang sami wawra 2 3 iris,
brambang 3. Sabn badhe ngangge mipisa sajampn lajng dipununjuk.
Angka 962 Jampi kangge tiyang mntas garap santun.
Godhong kmuning tuwin godhong pacar jawi saggm, pacar cina 3 pang,
luntas, rmplas, lgundhi sami 3 punggl, murmak 5 saga, daging 3 saga,
sarikuning 5 saga, sprantu 2 saga, kapur barus 2 saga, lara stu 3, kajng
kasturi, klmbak 3 saga, ksumba 3 saga, ambar mntah 2 saga, cngkh jalr,
cngkh stri sami 7, pala jalr saklungsu, pala stri satunggal, brambang
satunggal, bawang 3 siyung, mawi lirang saklungsu, prusi sauwos, tlasih cmng
1
*#saga commit to user
2 *#
wawrat
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
52

3 punggl, skar sngkr sarta jram kingkit sami wawrat 5 saga, cangkok 7,
mungsi 7 saga, sprantu satunggal kabakar, msoyi 7 saga, manis jangan
sadariji, kajng lgi 3 saga, sidawayah 4 saga, pucuk tuwin ganthi sami 5 saga,
oyot tgari 3, skar apn 5 saga, skar lawang 3 jodho, klabt 4 saga, waron 3
saga, woh sawi tuwin wijn sami 5 saga, mungsi 4 saga, kapulaga 7 saga, podhi 4
saga, sari 5 saga, adas sasaga, pulasari sa-/347/dariji, oyot sldri 7, tlutuh sana 5
saga, tlutuh pilang 3 saga, jintn cmng 5 saga, jaha kling 2 dipunbakar, jaha
lawe satunggal, scang tuwin widara pthak sami 5 saga, kajng tinja tuwin
cndhana sami 3 saga, cndhana jnggi 5 saga, cakma 5 saga, kajng timur
satunggal driji, kajng ult 3 kabakar, rasuk angin 4 saga, skar ksumba 5 saga,
kdhawung 3 kabakar, kara wdhus satunggal kabakar, botor 3, mpu kunir,
kncur, lmpuyang, laos, sunthi, jae, tmu lawak, tmu giring, tmu tis sadaya
sami 3 iris, kunci ppt 7, tmu kuning 3 iris, pucuk cabe 3, kmukus 7, mrica,
alim, majamuju, krsani sami wawrat 5 saga. Sadaya godhongan tuwin pon-
mponan sami kadhplok dipunprsi toyanipun dipunmnbakn 3. Nb-nban4
tuwin ampasipun dipun-gorng kangge bubukan. Yn badhe jampi mndhta
sackapipun, jampi sapisan mawi toya mawar sarta sarm 3 wuku.
Angka 963 Panunggilanipun tiyang mntas garap santun.
mpu kunir satunggal, mpu kncur 3, kapulaga 7 saga, brambang satunggal,
bawang 3 siyung, manis ja-/348/ngan sadriji kabakar, sintok 7 saga, msoyi 7
saga, mungsi 5 saga, sarm pltuk sajumput, asm kawak saklungsu kabakar,
jintn cmng tuwin jintn pthak sami 7 saga, woh sawi sarta waron sami 5
saga, dlima kang dawk sakmiri satunggal, kelor sdhah dipunkintna
sackapipun, pucuk 4 saga. Sadaya wau dipunmatngakn nuntn kapipis kang
lmbut. Kang kadaml noyani prsan jram pcl tuwin wrak arn lajng
kaunjuk.

Angka 964 Panunggilanipun tiyang mntas garap santun.


Kunci ppt 7, kunci kuning 3, kncur 3, kapulaga 7 iji, ktumbar 7 saga, mungsi
5 saga, trawas 3 lmbar, murmak 4 saga, daging 3 saga, sarikuning, alim,

3 *#
dipunmnpakn
4 *#
np-npan commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
53

majamuju, krsani sami wawrat 5 saga, skar padma 7 saga, mungsi 5 saga,
cangkok 7, sidawayah 4 saga, cabe 3, mrica 25, kmukus 7 iji, woh sawi 5 saga,
ganthi, pucuk sami 3 saga, skar lawang 3 jodho, ksumba 7 saga, podhi, sari
sami 5 saga, adas sasaga, pulasari sadriji, cngkh 7, pala saklungsu, sprantu,
jadham sami 3 saga, jnitri 3, jaha kling 2 iji kabakar, ktan gajih 3 jumput,
mpu kunir, tmu lawak sami 3 iris. Sadaya di-/349/pun matngi, manawi badhe
ngangge naming mndhta sackapipun jampi sapisan sarta dipunpipis malih
lmbut kados pamipisipun ingkang sampun wau lajng dipununjuk.
Angka 965 Panunggilanipun tiyang mntas garap santun.
Godhong gondhang kasih tuwin tlasih cmng sami 3 punggl, godhong ilr 3
lmbar, lamps, sembukan sami 7 lmbar, luntas, lgundhi 3 punggl, adas
sasaga, pulasari panjangipun sadriji, podhi 4 saga, sari tuwin ksumba sami 5
saga, murmak tuwin daging sami 3 saga, ktumbar, mungsi sami 5 saga, trawas 3
lmbar, manis jangan panjangipun sadriji, sintok, msoyi, kajng lgi sami 7
saga, bakaran kajng ult, kncur 3 iris, kapulaga 7 saga, kunir, tmu lawak sami
3 iris, asm kawak agngipun salrak, kunci ppt 7 saga, nuntn kadhplok
dipunangge bubukan. Sabn badhe jampi mndhta sajampn kemawon,
dipunpipis kang lmbut mawi sarm 3 wuku. Toyanipun prsan jram pcl
satunggal, lajng kaunjuk.
Angka 966 Jampi tiyang stri sampun 40 dintn taksih ngdalakn toya.
Godhong pacar pthak satkm kdhplok kang lmbut nuntn di-/350/pun rmt
ing toya tuli lajng dipunsaring kawadhahan cangkir nuntn dipuntim mawi
sarm sajumput. Yn mndht jampi kaliyan mungkurlajng kaunjuk
samantunipun.
Angka 967 Panunggilanipun tiyang rencang rare sampun 40 dintn taksih
angdalakn toya.
Glam tuwin jong rahab sami wawrat 20 saga kagorng, bakaran manis jangan
panjangipun sadriji, ktumbar, 15 saga dipun-gorng. Toyanipun prsan sukt
bawangan satkm, bakaran brambang 10 iji, lajng kapipis dipunombkakn
ngantos samantunipun.
Angka 968 Yn sampun mantun lajng dipunombnana jampi ing
ngandhap punika. commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
54

Godhong pacar pthak ingkang wujuding godhong wiyar punika dipunwastani


pacar skul satkm. Kadhploka kaliyan toya nuntn kasaring lajng dipuntim
mawi sarm sajumput, lajng kaunjuk rambah kaping 2 utawa kaping 3.
Angka 969 Jampi tiyang mntas gadhah rare sampun 50 dintn.
Mungsi 5 saga, cabe sulah, cabe jawi 5 saga, klabt 3 saga, jintn cmng,
kmukus sami 5 saga, msoyi 5 saga, kdhawung 3 kabakar, cngkh 2,
/351/skar pala 5 saga, podhi 3 saga, sari 5 saga, murmak 4 saga, daging 3 saga,
sintok 7 saga, sprantu satunggal kabakar, tlutuh pilang saglintir, pulasari, 5
saga, trawas salmbar, jnitri 3, skar lawang satunggal, manis jangan
panjangipun sadriji. Kapipis mawi asm saklungsu, sarm 3 wuku, sarta toya
wantah.
Angka 970 Yn tiyang rencang rare dangu dipunsaratana.
Kumkuman pucuk jala kang kangge pirantos mndht ulam, punika kaunjukna.
Angka 971Yn bayi sampun ndha uwat.
Mndhta cangkir pthak kangge mndht toya tuli lajng dipunkumana skar
padmasari satunggal, kaunjuk. Punika mayarakn margi lare.
Angka 972 Manawi sampun santundin5, ngangge jampi parm.
Tmu lawak, kncur, bngle, dringo, kunir sami 3 iris, /352/jong rahab 10 saga,
asm kawak sajmpol kabakar, sarm sajumput. Yn sampun angombe toya wau
ingkang kapara kathah lajng santuna angombe godhogan scang 5 saga,
godhong srigadhing 7 lmbar, jong rahab 10 saga, bngle 3 iris, lajng kapipis
kapndht toyanipun.
Angka 973 Jampi tiyang rencang rare kaombe sabn jam.
Laos, kncur sami 3 iris, brambang 3, bawang sasiyung, ktumbar 7 saga,
mungsi, wiji sawi, wijn pthak sami 5 saga, msoyi 7 saga, kmukus 7,
kdhawung 3, sprantu satunggal dipunbakar, jmaka 5 saga, cabe satunggal,
manis jangan panjangipun sadriji. Ingkang kangge noyani landha awu sajumput,
rambah kaping 7, lajng kapipis kang lmbut.
Angka 974 Jampi tiyang gadhah rencang rare bngka padharanipun.
Pace nm kabucal isinipun 3 nuntn kadhplok, kats nm 3 kaparut kapndht
toyanipun, kunir mpu, tmu lawak, sunthi, lmpuyang, kncur, laos sami 3 iris,
commit to user
5
*#santun dintn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
55

ktumbar 10 saga, trawas 3 lmbar, mungsi 5 saga, cngkh 7, pala spalih,


kapulaga pitu, sintok panjangipun sadriji, sprantu satunggal kabakar, msoyi
sadriji, manis jangan sadriji dipunbakar, kajng lgi 4 saga, inggu saklungsu,
dringo sadri-/353/ji, bngle 3 iris, luntas satkm, lgundhi 3 punggl, walirang
saklungsu, prusi sadhle, godhong tlasih, godhong gondhang kasih sami 3
punggl, godhong ilr 2 lmbar, sembukan 7 lmbar. Godhongan sadaya
kadhplok, kapndht toyanipun dipunwor kaliyan toya kats tuwin pace. Dene
jram pcl kawor racikan lajng dipun-gorng sarta ampas kats, lajng sami
kapipis kawor kaliyan toya angt sarta mawi sarm 5 wuku, isi kdhawung 3, isi
kmiri jndhul satunggal.
`Angka 975 Jampi tiyang gadhah lare sampun 2 dintn.
Brambang 3 kabakar, manis jangan sadriji kabakar, kncur 3, jong rahab, tuwin
jintn cmng sami 7 saga, kmukus 7, kajng scang, cndhana jnggi tuwinwin6
widara laut sami 5 saga, kajng tinja 3 saga, skar ksumba 5 saga, cngkh 7,
dringo 3 saga, tmu lawak, bngle sami 5 iris, laos 7 iris, bawang satunggal,
lajng kapipis kaunjuka ngantos rambah 5 dintn. Jampi makatn punika
kawastanan jampi sdhgan7.
/354/ Angka 976 Wjah dhatng bokipun, kawastanan jampi sriawan.
Godhong dhadhap srp 3 punggl, godhong parjita 3 lmbar, kajng lgi 5 saga,
brambang satunggal, inggu sauwos, jram pcl satunggal kaprs toyanipin,
adas 3 jodho, pulasari 5 saga, rasuk angin 3 saga, sarm 3 wuku. Dipunpis lajng
kasaring, dipunombe kaliyan wdang.
Angka 977 Jampi yn wadhah rare mdal.
Pucukipun godhong lgundhi satkm, tmu cmng 3 iris, isi kmiri satugl,
lajng dipundhplok kapndht toyanipun, dipunwori madu sakdhik lajng
kaunjuk.
Angka 978 Panunggilanipun jampi wadhah rare mdal.
Oyot jram pcl panjangipun 3 dariji tuwin wohipun 5, satunggaling jram
kasigar tiga nanging sampun ngantos pisah, rasuk angin 5 saga, sprantu
satunggal kabakar, kmukus 7, mostr 5 saga, sidawayah 4 saga. Sadaya wau
lajng dipun-godhog manawi sampun, kaunjuk.
6 *#
tuwin commit to user
7 *#
sadhgan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
56

/355/ Angka 979 Panunggilanipun pangunjukan tiyang mntas gadhah rencang


rare mdal wadhahipun bayi.
Godhong pacar jawi satkm, adas 5 saga, pulasari sasaga, brambang 3 bungkul,
mpu kunir 3 iris. Dipun-godhog kadaml toya pangombn.
Angka 980 Manawi sampun adus 40 dintn.
Sarm kuning, parm cmng kang asring kadaml ttdhan rare 6 saga,
parmipun abrit dipundkk ing kwadonan 6 saga. Patrap anggnipun adus
angajngakn surya kang sawg mdal tuwin mirantos sapangaron enggal 3
kangge wadhah landha mrang, wadhah toya asm, tuwin toya kumkuman skar
sataman. Manawi sampun luntur rargetipun kabucal ing lpn, sarta mawi uwos,
sarm sami 3 jumput, dringo,bngle, kunir, tmu lawak sami 3 iris, arta 3
kthng. Sadaya kabage tigang pngaron, sarta nalika bucal anbuta makatn,
Aku ora buwang pangaron, buwang larane si anu. Yn dipunbucal piyambak,
Aku ora buwang pngaron, buwang laraku.
Angka 981 Yn tiyang botn sagt8 tilm.
/356/ Godhong turi bang satkm kaliyan pangipun kadkk kajang sirah lajng
sagt9 tilm.
Angka 982 Jampi kara pacar kangge pangantn.
Ktumbar 5 saga, msoyi panjangipun sadriji, podhi 4 saga sari 5 saga, pucuk 2
saga, ganthi 3 saga, sapran 5 saga, jintn cmng 7 saga, jintn pthak 3 saga,
kmukus 7, bngle 3 iris, tlutuh ati gambir saklungsu, jong rahab 10 saga,
godhong lamps 3 punggl, ilr tuwin godhong gandarosa 3 lmbar, kara pacar 3
pang, adas 2 saga, pulasari 5 saga, tmu kunci mntah, matng sami 3 iris, sarm
3 wuku, pucuk cabe 3. Kadhplok kaliyan toya nuntn dipunprs, prsanipun
dipunombe ing wanci enjing.

Angka 983 Jampi kamandn10 swu.


Godhong tlasih tuwin kasih sami 3 punggl ilr 3 lmbar, adas sasaga, pulasari
panjangipun sadriji, kajng lgi 5 saga, rasuk angin 3 saga, tmu lawak, kunir
sami 3 iris, asm kawak saklung-/357/su dipunbakar, arng jati saros dariji,

8 *#
sagd
9 *#
sagd commit to user
10 *#
kmandn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
57

sarm 3 wuku, brambang satunggal, nuntn sami kapipis kaliyan toya,


dipunsaring lajng kaunjuk.
Angka 984 Panunggilanipun jampi kamandn11 swu.
Cngkh 5, pala saklungsu, sidawayah 5 saga, kajng lgi 4 saga, msoyi 6 saga,
cabe 3, kdhawung 3 kabakar, mungsi 7 saga, cabe sulah 5 saga, mrica 7, jintn
cmng 5 saga, jintn pthak 4 saga, brambang satunggal kabakar, sunthi, kncur
sami 3 iris, godhong kriha 3 punggl kagcak dipunprs toyanipun kunir, tmu
lawak, lmpuyang sami 3 iris, nuntn kapipis dipunsaring mawi sarm 3 wuku,
toyanipun tawa lajng kaunjuk.
Angka 985 Jampi kamandn12.
Ganthi 5 saga, msoyi panjangipun sadariji, mungsi 7 saga, jintn pthak 5 saga,
jintn cmng 4 saga, cabe wungkul 3, sprantu satunggal, kdhawung 3 sami
kabakar, sunthi mntahan satunggal, kncur, kunci sami 3 iris kabakar, jram
pcl kaprs toyanipun dipunwori wedang sami sarm 3 /358/wuku, lajng
dipununjuk. Gnipun jampi laminipun 3 dintn.
Angka 986 Tapl kmandn.
Godhong po o 3 punggl, adas 3 saga, pulasari panjangipun sadriji, brambang 3,
kdhawung 4 dipunbakar, kapipipis 13 lajng dipuntaplakn katutupana pupus
pisang sarta dipunbngkungi.
Angka 987 Pangunjukanipun kamandn14 swu.
Rasuk angin 3 saga, jae 3 iris, msoyi 5 saga, cngkh 3 saga, ktumbar 7 saga,
klabt tuwin jintn pthak sami 3 saga, mungsi 5 saga. Sadaya dipun-godhog ing
kriyuk, kaunjuk sabn dintn.
Angka 988 Smburipun sakit kmandn.
Godhong nangka 3 punggl, kncur 3, dringo saros dariji, bngle 3 iris, bawang 3
siyung, adas 3 jodho, pulasari 2 ros dariji, sujn 3 kadadosna arng dipunwor,
mipis kang lmbut dipunsmburakn utawi kagosokna ing lrsipun kang sakit
sudukn.
Angka 989 Panunggilanipun smbur kmandn.

11 *#
kmandn
12 *#
kmandn
13 *#
kapipis commit to user
14 *#
kmandn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
58

Godhong gandarusa 3 punggl, mrica sulah 15 iji, toya jram pcl satunggal,
lajng kapipis kadamla nymbur /359/ing pundi lrsipun kang karaos sakit.
Angka 990 Panunggilanipun jampi kmandn.
Dringo panjangipun saros dariji, mpu kunir 3 iris, duk panjangipun sadriji
pasagi, wilah wuluh panjangipun sadriji pasagi, sadaya dipunbakar, inggu
sakacang pthak, nuntn kapipis sadaya ingkang lmbat kadaml toya banyon,
nuntn dipunsaring lajng kaunjuk ngantos mantunipun.
Angka 991 Panunggilanipun jampi kmandn.
Angkup jambe nm satunggal dipunlbti mrica sulah sakbakipun, lajng kapipis
dipunpupukakn ing pusr.
Angka 992 Jampi sakit manawi sakit wau sawg badhe wiwit dados
kmatus.
Anuduha mnk dgan kalapa ijm satunggal dipunbolonga wontn nginggil,
kabucal toyanipun sapalih, lajng dipunuyuhi tumuntn kabkta mangandhap,
sakawontnanipun toya dgan kang taksih dipununjuk.
Angka 993 Tiyang sakit kmatus kdah ngangge jampi saninjong15.
Jram pcl satunggal dipunbucal isinipun, kacang ijm sackothokan, nuntn
dipun-godhog lajng amipisa jampi sninjong botn kenging mawi toya sa-
/360/nsipun ngamungna wdang wau.
Angka 994 Jampi kmatus.
Godhong lgundhi 3 punggl, inggu sauwos, sarm 3 wuku, kapipis kang lmbat
mawi toya lajng dipunsekaa krwng, kabsmi nuntn dipununjuk.
Angka 995 Jampi kmatus rah.
Godhong sri gadhing satkm, pandhan sakilan saoyotipun, pupus galonggong
satunggal kapndht toyanipun, adas 2 jodho, pulasari panjangipun sadriji,
kajng lgi saros dariji, brambang 3 kabakar. Kapipis, toyanipun toya bung
glonggong mawi sarm 3 wuku, lajng dipunsaring, kaunjuk laminipun ngantos 7
dintn.
Angka 996 Jampi kmatus tiyang gadhah rare.
Amndhta jampi saninjong16, dipunworana godhong lgundhi saggm, godhong
gudhe saggm, godhong wahung 3 lmbar, tmu lawak sampu, jram pcl
commit to user
15 *#
sninjong
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
59

satunggil kabucal isinipun. Sadaya kagodhog kangge wedang unjuk-unjukan. Yn


mipis jampi sninjong punika toyanipun ugi wedang.
Angka 997 Jampi skar padma dipunnamkakn jampi galiyan supados
sae dhatng padharan tumrap paw-/361/stri ingkang mntas agarap
santun.
Skar padma 15 saga kabakar, sarikuning 10 saga, krsani 5 saga, tingi sabrang
panjangipun sadariji, woh tmpayang satunggal kabakar, isi cubung wulung 5
saga, mnyan 5 saga, cngkh 5, pala saklungsu, kajng lgi 5 saga, ulam mimi 3
saga, kulit skar nagasari 7 iji, cangkokipun skar padma dipunkum kapndht
toyanipun, kunci 3 iris kabakar, sdhah tmu rose 3 lmbar, godhong luntas 3
punggl, prsan jram pcl satunggal, nuntn kapipis, dipunsaring kaworana
sarm 3 wuku, lajng dipununjuk.
Angka 998 Jampi kunci kuning kangge tiyang nm.
Sintok 5 saga, sprantu satunggal dipunbakar, jintn cmng, msoyi sami 5 saga,
cngkh 7 iji, pala saklungsu, kncur 3 iris, kapulaga 5 saga, sidawayah 3 saga,
skar padma 7 saga, cabe satunggal kabakar, kmukus 7 iji, mrica sula 15 iji,
majakan 2 iji, jaha kling sajodho, majamuju, krsani, podhi, sari sami 5 saga,
murmak, daging, spra-/362/n sami 3 saga, cangkok 7 iji, manis jangan
panjangipun sadriji kabakar, kajng garu 5 saga, skar apn 5 saga, skar rgulo
stunggal, tlutuh pilang satunggal, kajng rapt panjangipun sadriji, sarikuning 5
saga. Kapipis lajng dipunsaring, kaworana prsan jram pcl satunggal,
sarm 3 wuku, lajng kaunjuk.
Angka 999 Jampi laos kaunjukakn tiyang mntas gadhah rencang rare
yn bayinipun sampun pupak pusr.
Laos 3 iris, cngkh 7, pala satugl, bawang sasiyung, jintn cmng 3 saga,
jintn pthak 5 saga, kmukus 7 iji, msoyi panjangipun saros dariji dipunbakar,
adas sajumput, pulasari panjangipun sadariji, mungsi tuwin uwoh sawi sami 5
saga, kajng lgi 2 ros dariji, kdhawung 5 kabakar, jong rahab 15 saga, cabe 3,
pala sapalih, rasuk angin 7 saga. Sadaya dipun-garingakn lajng kadhplok
dadosdados17 satunggal. Yn badhe jampi mndhta sajamon kemawon, kapipis

16 *#
sninjong commit to user
17 *#
dados
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
60

malih kang lmbut mawi toya tawa dipunwori yn asm sakmiri, yn jram sa-
/363/tunggal, kaprs toyanipun, sarta sarm 3 wuku, lajng kaunjukakn.
Angka 1000 Jampi laos kangge tiyang jalr yn mangsa asrp sarta yn
badanipun karaos lsu.
Katumbar 10 saga, mungsi sarta jintn pthak sami 15 saga, kmukus 7 iji, cabe
3, cngkh 7, pala satunggal, unm 3 kabakar, inggu saklungsu, trawas salmbar,
sintok panjangipun sadriji, sprantu satunggal dipunbakar, kajng cakma 5 saga,
kajng ult 3 kabakar, kajng lgi 5 saga, kajng anyang 3 saga, dringo saros
dariji, kncur 3, lmpuyang, sunthi sami 3 iris, laos sadhas ayam, cabe sulah 10
saga, bawang jalr 3 bungkul, godhong saga, godhong landm sami satkm,
lamps tuwin godhong sembukan 7 lmbar, toyanipun cokak dipunwori sarm
sajumput. Yn badhe ngunjuk dipunseka obong-obongan wingka rumiyin.
Pangunjukipun ing wanci enjing 2 kenjing.
Angka 1001 Jampi laos kangge tiyang stri kang sawg gadhah rare.
Laos 3 iris, bawang 3 siyung, jintn cmng, /364/jintn pthak sami 5 saga,
kmukus 7, msoyi saros dariji, adas sasaga, pulasari panjangipun sadriji,
mungsi tuwin woh sawi sami 5 saga, kajng lgi saros dariji, kdhawung
satunggal kabakar, jong rahab 5 saga, cabecabe18 satunggal, pala satugl, rasuk
angin 5 saga. Kapipis kang lmbat lajng kaunjuk.
Angka 1002 Manawi rare sampun umur 2 dintn kaunjukan jampi ing
ngandhap punika.
Brambang 3, manis jangan panjangipun sadariji, kncur satunggal kabakar, jong
rahab tuwin jintn cmng sami 10 saga, kmukus 7, scang 5 saga, dringo saros
dariji, tmu lawak, bngle, tuwin laos sami 3 iris, bawang sasiyung, lajng
kapipis kang lmbat, kajampekna ngantos 5 dintn, sadintn sapisan.

Angka 1003 Santun warni jampi tiyang rencang rare dipunombe dumugi 6
dintn.
Adas 3 saga, pulasari panjangipun sadriji, jintn cmng, jintn pthak, ktumbar
sami 5 saga, kdhawung 3 kabakar, kajng lgi tuwin manis jangan panjangipun
sami saros dariji kabakar, rasuk angin tuwin woh sawi sami 5 saga, mungsi 4
commit to user
18 *#
cabe
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
61

saga, kmukus 7, trawas 3 /365/lmbar, cabe 3, jong rahab 15 saga, godhong


panrman 7 lmbar, godhong blimbing wuluh 3, pang sdhah 3 lmbar, godhong
drs 3 punggl, godhong orang-aring 3 punggl, godhong nanas nm 3, godhong
dkng wulung salmbar, lamps 15 lmbar, sembukan 5 lmbar, tmu lawak,
bngle, kncur, kunir, lmpuyang sami 3 iris. Godhongan tuwin sadaya tmu
dipun-garingakn rumiyin lajng kadhplok ingkang ngantos lmbat sadaya.
Toyanipun kaworana sarm tuwin asm, manawi sampun kraos angdalakn rah
kathah, dipunkndlana pangunjukipun kaunjukan jampi parm mntah.
Angka 1004 Yn badhe ngunjuk jampi pangluntur, anganggeya tapl
punika rumiyin. Punika pangluntur sataplipun.
Bngle 3 iris, kmukus 7, kncur 3, scang 10 saga, manis jangan panjangipun
sadriji, jintn cmng tuwin jong rahab sami 10 saga, godhong blimbing wuluh
satkm, toyanipun cokak. Yn sampun, kaunjuka. Taplna malih godhong sdhah
tmu rose, jintn cmng 5 saga, kunci ppt 3, kapipis kaliyan abn-abnan
kado-/366/s jampi wau, kangge tapl.
Angka 1005 Jampi pangluntur yn mntas rencang rare sawg kalih
dintn.
Tmu lawak, bngle, kunir sami 3 iris, brambang, kdhawung sami 3, manis
jangan panjangipun sadriji, kajng anyang, cabe sami 3, mostr, mungsi sami 5
saga, kmukus 7, ktumbar 10 aga19, trawas 33 lmbar, adas 3 saga, pulasari,
jintn cmng sami 10 saga, jintn pthak 5 saga, lajng kapipis kaliyan toya
wantah mawi asm sajmpol, sarm sajumput.
Angka 1006 Jampi lson tumrap tiyang kang mntas sakit.
Jintn cmng 5 saga, adas sasaga, pulasari panjangipun sadriji, ktumbar 5
saga, mungsi 4 saga, kmukus tuwin mrica sulah sami 7 iris, waron 4 saga, klabt
3 saga, jong rahab, sari sami 5 saga, msoyi 5 saga, pucuk, ganthi sami 3 saga,
pala sapalih cngkh 5, rasuk angin 3 saga, scang tuwin widara pthak sami 5
saga, kajng tai 3 saga, cndhana 4 saga, jram purut sairis, layon s-/367/kar
knanga 3, prsan jram pcl satunggal, sarm 3 wuku. Kapipis, kasaring
lajng dipununjuk.
Angka 1007 Taplipun.
commit to user
19 *#
saga
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
62

Asm kawak agngipun salrak kabakar, ktumbar 5 saga, trawas 3 lmbar, jong
rahab 5 saga, pala satugl kabakar, manis jangan panjangipun sadriji
dipunbakar, sarm 3 wuku. Kapipis kang lmbat lajng dipuntaplakn ing
padharan.
Angka 1008 Jampi tiyang mntas gadhah rencang rare sasampunipun 40
dintn kangge angicalakn gandaning rah kang bacin.
Mrica 7 iji, pala 3 wos, msoyi panjangipun sadriji, sprantu satunggal kabakar,
manis jangan panjangipun sadriji kabakar, pucukipun cabe 3, skar sdhah
satkm. Dipunpipis kang lmbat mawi toya sarta mawi sdhah tmu rose 7
lmbar, mpu kunir 2 iji, jram pcl satunggal kaprs toyanipun. Manawi
ngunjuk dipundkki apu sabras.
Angka 1009 Jampi mniran kangge tiyang saki-/368/t stri.
Ktumbar 5 saga, mungsi, jintn cmng sami 3 saga, skar apn 4 saga, cangkok
7 saga, kmukus 3, jintn pthak 3 saga, pala 2 saga, murmak 2 saga, daging
tuwin kajng lgi sami 3 saga, kajng ult, kajng anyang sami nyatunggal,
msoyi 3 saga, brambang satunggal, bngle, kncur, tmu lawak sami 3 iris.
Dipunpipis, toyanipun jram pcl. Godhong mniran satkm kadhplok,
dipunprs toyanipun kadaml woworan.
Angka 1010 Jampi pawstri yn wawrat sawann.
Dringo, bngle, kunir, tmu lawak sami 3 iris, sintok 5 saga. Kapipisa jampnan
lajng dipununjuk.
Angka 1011 Jampi sorog kangge tiyang wawrat 7 wulan ngantos dumugi 9
wulan.
Dringo, bngle, kunir, tmu lawak sami 3 iris, sintok 5 saga, cabe satunggal, wiji
sawi 5 saga, bawang sasiyung, rasuk angin tuwin jintn pthak sami /369/3,
kmukus 7, sprantu satunggal dipunbakar, lmpuyang 3 iris, godhong cukilan 3
lmbar, godhong wora-wari bang 3 lmbar. Kapipis kaliyan toya. Sadaya wau
kadadosna sajampn, kaunjuk ing wanci enjing.
Angka 1012 Jampi kocokan kangge tiyang wawrat spuh.
Pucuk cabe 3, lmpuyang 3 iris, ingkup waru 3 punggl, tmu lawak 3 iris,
cikalan kalapa 3 iris kabakar, nuntn kapipis dipunwori lingsah klntik enggal
sasendhok alit lajng dipununjuk.commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
63

Angka 1013 Jampi tiyang wawrat kang sampun 8 wulan supados rare
botn kenging sawan tuwin sakit sansipun saha angindhakakn kakiyatan.
Sabn enjing dipununjuki gndhis jawi kaliyan asm kang kapara kaladuken
kcut. Yn sampun 9 wulan dipununjukana kastroli sasendhok agng kaliyan arak
utawi wedang. Pangunjukipun sabn 14 dintn sapisan /370/sabn dintn prayogi
dipununjuki toya Wlandi supados lma dhatng rare, awit wawrat nm dumugi
spuh sabn enjing dipununjukana puwan mntah saglas. Dhahar ingkang
wawrat wau sampun ngantos kang panas saha minuman kang kras.
Angka 1014 Panunggilanipun jampi tiyang wawrat.
Tumbasa klapa wawaran sadhuwit, lmpuyang 2 ros dariji sami dipunparut,
lajng dipunwor, kaprs dados satunggal. Cabe 3 kabubuk, gndhis arn,
sapalih kmiri, lingsah klntik sasendhok alit, nuntn dipunprsi. Sadaya
kasaring lajng dipununjuk.
Angka 1015 Jampi tiyang wawrat 9 wulan.
Sintok 5 saga, msoyi tuwin jintn cmng sami 10 saga, kmukus 7, ktumbar,
mungsi sami 10 saga, trawas 3 lmbar, sprantu satunggal kabakar, podhi, sari,
murmak sami 5 saga, cabe 3, daging 3 saga, kdhawung 3, manis jangan
panjangipun sadriji, dringo, bngle, kunir, tmu lawak, kncur sami 3 iris,
brambang satunggal, bawang sasiyung, sirah urang watang satunggal kabakar,
susuh tikus 10 saga, nuntn kapipis mawi /371/toya, dipunsaring lajng
kaunjukakn.
Angka 1016 Jampi tiyang wawrat 9 wulan.
Godhong widara mndhta kang tngah satkm, jintn pthak sajumput, kajng
lgi saros dariji, brambang satunggal kabakar, rasuk angin 3 saga. Bumbu-
bumbu kadhplok rumiyin lajng godhong godhong widara dipunwor kadhplok
nuntn kaprs, unthukipun kabucal lajng kaunjuk. Utawi tiyang wawrat 8 wulan
tuwin sampun 9 wulan prayogi dipunurus-urusi.
Angka 1017 Jampi tiyang wawrat padharanipun botn ebah, tiyang Jawi
amstani matu tuwin bngka.
Godhong smangka 3 lmbar, godhong rahu 3 lmbar, brambang satunggal
dipunbakar, adas 4, pulasari saros dariji, tmu pthak mntah, matng 3 iris,
commit
dringo agngipun sakacang, dringo to user
mntah, matng 3 iris, lajng kapipis kaliyan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
64

toya sarta sarm, kaprs, toyanipun kaunjuk. Ampasipun dipunborhakn ing


padharan ingkang ngantos waradin.
Angka 1018 Jampi santun warni.
Bung kelor 3 punggl, adas sasomah, brambang /372/satunggal. Dipunprs kang
lmbat mawi gndhis arn saklungsu, lajng kaunjuk.
Angka 1019 Panunggilanipun jampi padharan bngka.
Godhong lmbayung 3 punggl, adas sasomah, pulasari 3 saga. Kapipis kang
lmbat lajng dipundkki gndhis arn 3 klungsu, nuntn kaunjuk.
Angka 1020 Jampi tiyang mntas gadhah rencang rare kaunjuk sabn
wanci enjing.
Bawang satunggal, jong rahab 10 saga, pace satunggal. Kadhplok kapndht
toyanipun. Ngunjuk kalih kenjing kemawon lajng katingal luntur rargetipun.
Angka 1021 Jampi supados angecakakn toya susu sarta sakeca badaning
bokipun.
Laos 3 iris, bawang 3 siyung, jintn cmng 10 saga, jintn pthak 5 saga,
kmukus 7 iji, msoyi 5 saga, mostr, adas sami 4 saga, pulasari 6 saga, kajng
lgi 3 saga, mungsi 5 saga, kdhawung 3 dipunbakar, kncur 3 iris, jong rahab 10
saga. Kapipis kaliyan toya, sajampnan kemawon dipunworana asm saklungsu,
sarm sa-/373/jumput.
Angka 1022 Jampi supados rare botn kenging sawan.
Manis jangan panjangipun sadriji, kncur 3 iris, brambang 3, sami kabakar,
bngle 3 iris, scang 3 saga. Kagodhog kaliyan toya, dipunombkakn rambah
kaping 2 utawi kaping 3 tuwin dipuntaplakn.

Angka 1023 Panunggilanipun jampi lare botn kenging sawan.


Jintn cmng 15 saga, adas 5 saga, kncur satunggal, msoyi 10 saga, sintok 8
saga, sprantu 3 kabakar, rasuk angin 5 saga, manis jangan panjangipun sadriji
kabakar, kajng lgi 15 saga, laos 7 iris, bawang sabungkul, dringo panjangipun
sadriji, toyanipun godhong blimbing wuluh satkm, godhong gagan-gagan 3
punggl, cabe satunggal, kunir, bngle, tmu lawak sami 3 iris, asm kawak
commit to user
sajmpol, sarm 3 wuku. Sadaya godhongan kadhplok, dipunprs toyanipun ka-
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
65

/374/wor kaliyan bubukan jampi, kapipis malih lajng dipunombkakn ngantos


15 kenjing.
Angka 1024 Jampi sdhkan 20 kangge tiyang mntas gadhah rare,
pangombnipun ngantos 6 dintn.
Adas sajumput, pulasari panjangipun sadriji, jintn cmng sasaga, jintn pthak
5 saga, ktumbar 10 saga, kdhawung 5 kabakar, kajng lgi panjangipun kalih
ros dariji, manis jangan kalih ros dariji, rasuk angin tuwin wiji sawi sami 7,
mungsi 5 saga, kmukus 7, trawas 3 lmbar, cabe 3, jong rahab 10 saga, godhong
pandrman 7 lmbar, godhong blimbing kcut 2, pang sdhah 7 lmbar, godhong
drs utawi urang-aring sami 5 punggl, godhong nanas nm salmbar, godhong
dkng wulung sapang, lamps 3 punggl, sembukan 7 lmbar, godhong saga
saggm, uyuh-uyuhan 3 lmbar, godhong singka 3 lmbar, srigadhing 7 lmbar,
tmu lawak, bngle, kncur, kunir sami 7 iris, lmpuyang, laos sami 7 iris,
bawang 7 siyung. Sadaya punika dipun-garingakn rumiyin nuntn dipunpipis
malih kang lmbat. /375/Dipunwwahana asm pangaos stng sarm pangaos
sadhuwit, lajng kagodhoga ing kriyuk. Pamndhtipun saunjukan amung
sacangkir, kawwahana prsan pace dipundhplok, nuntn kaunjuk ing wanci
enjing yn sampun angdalakn rah kathah, punika botn dipunombni malih.
Yn mntas jampi sdhkan21 lajng jampia parm mntah dipunwastani jampi
colong.
Angka 1025 Jampi tiyang rencang rare ingkang sawg rahir.
Sasampunipun ngunjuk jampi laos warni pitu lajng dipununjukana toya nnpan
awu 3 jumput, asm kawak sakmiri, gndhis arn sakmiri dipunjuri sarng
kaliyan toya jawi, lajng kasaring. Pangunjukipun ngantos 2 dintn, mnggah
pakantukipun sagt22 adrsakn rah.
Angka 1026 Punika parmipun tiyang mntas gadhah rencang rare.
Udhon sajumput, sarm sajumput, asm saklungsu, kncur 3 iris, manis jangan
panjangipun sadriji, jong rahab 5 saga, bawang 3 siyung, panganggenipun
ngantos 3 dintn.
/376/ Angka 1027 Taplipun tiyang mntas rencang rare.

20 *#
sadhgan
21 *#
sadhgan commit to user
22 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
66

Awu sajumput, jong rahab 5 saga, glam sajumput, jintn cmng 3 jumput,
godhong katela gantung grandhl salmbar, asm kawak sakmiri kabakar, sarm
sajumput, dipunpipis, toyanipun cokak. Manawi badhe ngangge kangt mangt-
mangt. Laminipun ngantos 10 dintn.
Angka 1028 Panunggilanipun jampi tiyang mntas rencang rare.
Jong rahab tuwin jintn cmng sami 2 jumput, glam 2 jumput, laos sakmiri,
asm sakmiri, sarm sajumput, toyanipun cokak. Manawi badhe ngangg
kangt mangt-mangt laminipun jampi 3 dintn.
Angka 1029 Panunggilanipun jampi tiyang mntas rencang rare.
Godhong jram pcl kaliyan skaripun sami 7 iji, pntilipun satunggal,
babakipun 3 driji panjangipun, jong rahab 3 jumput, jintn cmng 3 jumput,
glam sajumput, laos sakmiri, asm sakmiri, sarm sajumput, toyanipun cokak.
Sabn badhe ngangge dipun-ngt mangt-mangt. Tumraping /377/jampi ngantos
5 dintn.
Angka 1030 Panunggilanipun jampi tiyang mntas rencang rare.
Bngle 3 iris, jong rahab tuwin jintn cmng sami sajumput, glam sajumput
toyanipun cokak, sabn badhe ngangge dipun-ngt mangt-mangt.
Angka 1031 Parm nm kangge tiyang mntas rencang rare sawg kalih
dintn dumugi puput.
Manis jangan panjangipun sadriji, mpu kunir 3 iris, kncur 3, brambang 3 sami
kabakar, uwos sajumput kagarang ing sangan, dados sadaya dipunmatngi lajng
kapipis kaliyan toya dipunwori sarm sajumput dipunsaring, dipununjukakn
ngantos sapuputipun sabn enjing.
Angka 1032 Jampi tiyang manawi mntas gadhah rare enggal karaos
nglak.
Godhong skar lawang tuwin skar sarikuning 5 saga, dipun-godhog tuwin
kapipis kang lmbat lajng kaunjuk kaliyan wedang.
Angka 1033 Jampi kangge tiyang badhe rencang rare supados enggal lair,
kdah dipunu-/378/njuk ktogan ponjn tuwin bothkan. Upami wontn
kang tlas kajangkpana sarwa sakdhik.
Majakan 3, manis jangan, msoyi panjangipun sami sadariji, sprantu satunggal
kabakar, ktumbar 10 saga, mricacommit to user
10 saga, ganthi, pucuk, jintn cmng sami 10
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
67

saga, pala satunggal, kajng lgi panjangipun sadriji, jaha kling, jaha lawe sami
satunggal, sunthi, kncur sami satunggal, brambang 13, bawang satunggal, kunir
panjangipun sadriji, bonggol tgari sadriji, kajng anyang 3, cabe sulah 5 saga,
kmukus, mungsi, pandki, murmak, daging, podhi, sari sami wawrat 10 saga,
tlutuh pilang 7, rasuk angin, adas, gintongan, babakan pule, scang, widara
pthak, cndhana jnggi, cndhana jawi, krikan garu rams, krikan rasa mala,
cngkh, wiji sawi, wijn, glam, jong rahab sami wawrat 10 saga, isi mundhu 3,
dringo sadriji, skar lawang sajodho, jadham mustakim, skar pala, unm
dipunbakar sami wawrat 10 saga, kajng rapt 3, kulit mimi jalr 10 saga, kulit
umnus 3, kulit kpithing satunggal, kulit mimi stri sapalih, kulit po panjangipun
4 nyari, bathok bulus panjangipun sadriji, lungsunga-/379/n sawr sawa 2
tugl, tmu lawak sampu, tmu giring, tmu poh, tmu cmng, tmu tis, tmu
badhur, bngle, lmpuyang sadaya sami sampu. Punika isinipun bothkan sarta
ponjn wwah laos sandhas ayam. Manawi badhe jampi mndhta sacukupipun
kemawon, dipundkki asm sakmiri, sarm 3 wuku.
Angka 1034 Jampi tiyang gadhah rencang rare manawi mayonn.
nb-nban23 awu, sruwa arn panjangipun sadriji pasagi. Yn sampun mnp
dipunlimbang, kapndht bningipun lajng dipun dkkana bakaran asm
cmng sakmiri tuwin sarm dipun-garang ing sangan, kaworana cokak arn 3
sendhok bling, lajng dipunombea ngantos samantunipun.

Angka 1035 Bobokipin tiyang gadhah rare sampun 40 dintn.


Bubukan banon wawrat satangsul timbangan mas, rasamala wawrat sareyal, pala
9 saga, kajng cngkh sareyal, skar pala wawrat satangsul, toya mawar 30
dhuwit, dipunpipis nuntn dipunukup. Panganggenipun bobok wau ngantos 40
dintn.
/380/ Angka 1036 Jampi tiyang gadhah rare sampun 40 dintn.
Pntil dlima pthak dipuniris-iris sakdhik kabucal isinipun, dipuniseni bumbu
kados ing ngandhap punika:

commit to user
23 *#
np-npan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
68

Majamuju 3 saga, krsani utawi alim sami 2 saga, jaha kling, sukun 2 iji
kabakar, jnitri satunggal, jung pandhan sapalih, sarikuning 2 saga, skar
lawang sajodho, cngkh sajodho, mrica pthak, kmukus sami 2, jintn cmng 2
saga, jintn pthak sasaga, pala stri 2 saga, kunci ppt sajodho, kunci kuning 3
iris, msoyi 2 saga, kajng rapt panjangipun saros dariji, manis jangan saros
dariji kabakar. Sadaya bumbu dipundadosakn satunggal, bubukanipun
kaiskakn salbting dlima lajng dipuntutupakn malih. Iris-irisanipun kablbt
ing bolah nuntn dipunkukus dang. Yn sampun matng lajng kapipis malih kang
lmbat kaliyan godhong gondhang kasih 3 punggl, lmpuyang 3 iris, godhong
ilr 2 lmbar kangge noyani jampi wau lajng kaseka obong-obongan wingka
kanthi toya jram p-/381/cl sarta sarm 3 wuku. Sabn ngunjuk jampi punika
mawi nyangga susu kajunjung minggah supados botn malbt ing susu
jampinipun.
Angka 1037 Panunggilanipun jampi tiyang gadhah rare sampun 40
dintn.
Mungsi 4 saga, cabe satugl, jintn cmng 5 saga, msoyi saros dariji, kmukus
7, cngkh 7, kdhawung 3 dipunbakar, skar lawang 2 kabakar, jnitri agng alit
2, manis jangan agngipun sadriji dipunbakar, toyanipun paresan24 jram pcl.
Mawi godhong luntas 3 punggl, godhong ilr 3 lmbar, kunir 3 iris, dipundkki
wedang sakdhik, lajng dipundhplok kangge ngjuri jampi wau toya, kaprs
dipunwwahi jram pcl malih sarta sarm 3 wuku, nuntn kaunjuk.

Angka 1038 Jampi tiyang gadhah rencang rare sampun 40 dintn.


Mndhta mrica sulah 7, podhi 5 saga, trawas salmbar, pulasari 5 saga,
kdhawung 3 iji, majaka-// /383/n 3 iji, jaha kling 2, cabe satunggal kabakar,
sprantu satunggal dipunbakar, msoyi 5 saga, pucuk 2 saga, pala 3 saga, manis
jangan 10 saga, kajng anyang 3 saga, sidawayah 5 saga, jong rahab 10 saga,
kmukus 7, skar apn 5 saga, bbuing 10 saga, ktumbar 2 saga, adas 3 saga,

commit to user
24 *#
prsan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
69

jintn cmng 5 saga, nuntn kapipis amndhta sajmpnan25 dipunwori kcran


jram pcl utawi toya jawi sarta sarm 3 wuku, lajng kaunjukna.
Angka 1039 Panunggilanipun tiyang gadhah rare sampun 40 dintn.
Jaha lawe 3, sari 7 saha26 sidawayah 7 saga, msoyi panjangipun sadriji, jintn
cmng 10 saga, cngkh 7, mrica 7 jodho, ganthi 4 saga, pucuk 3 saga, sari
naga 10 saga, jnitri 3, manis jangan panjangipun sadriji, kapulaga 10 saga,
skar sumba 7 saga, kmukus 7, skar pilang satunggal, sarikuning 5 saga,
manawi badhe ngunjuk dipunwwahana kunir 3 mpu, kunci 3 kabakar, lajng
dipundhplok kapndht toyanipun kemawon. Racikanipun dipuntimbanga kang
ckapan kemawon kaliyan toya dhplokan wau, punika kangge sajampn.
/384/ Angka 1040 Panunggilanipun tiyang gadhah rare 40 dintn.
Mungsi 4 saga, jintn cmng 5 saga, cabe 3, msoyi 4 saga, kmukus 5, cngkh
satunggal, kdhawung 3, pala sapalih, podhi 5 saga, sari 10 saga, murmak 5
saga, daging 4 saga, sprantu satunggal kabakar, trawas 3 lmbar, adas 2 saga,
pulasari 5 saga, jaha kling satunggal, skar lawe 5, jnitri 3, manis jangan
panjangipun sadriji, kang kadaml toya mawi godhong luntas 3 punggl, godhong
ilr 3 lmbar, kunir 3 iris. Racikanipun jampi kapipis. Godhonganipun
dipundhplok mawi wedang, nuntn kaprs, gnipun ngombe dipunwwahi
prsan jram satunggal, sarm 3 wuku.
Angka 1041 Jampi angrsiki uritan manawi sagt27 nuntn wawrat.
Oyot pandhan ri, kaliyan oyot pudhak asta, santn kalapa ijm sapalih tugl,
adas 2 iji, pulasari 5 saga, brambang satunggal, kajng lgi 5 saga, gndhis arn
agngipun sasirah ayam, asm saklungsu, prsen 28 toya j-/385/ram 3, bung
glonggong satunggal kagodhog, lajng dipununjukakn.
Angka 1042 Jampi tiyang mutah rah.
Oyot pisang kluthuk, oyot kara pthak sami nyatkm, brambang, lajng
dipundhplok, kaunjukakn sabn enjing.
Angka 1043 Panunggilanipun jampi tiyang mutah rah.

25 *#
sajampnan
26 *#
saga
27 *#
sagd commit to user
28 *#
prsan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
70

Godhong waru nm, godhong baym siti, godhong lathi sami 3 punggl, kapipis
kang lmbat, kaunjukna wanci enjing.
Angka 1044 Jampi tiyang sakit cika, inggih punika wawratan botn
kndl-kndl.
Arng jati sadariji, karklak bok manawi punika tmndhil marmot 3, agl
satungal dariji, sapu duk ugi sadariji, kropak kaliyan tutup saji 10 dariji, yatra
slaka sakthip, gobog satunggal, mungsi, ktumbar sami 5 saga, trawas 3 lmbar,
jintn cmng 5 saga, jintn pthak 4 saga, msoyi panjangipun sadariji, rasuk
angin 3 saga, kdhawung 3 kabakar, botor 7, bton nangka blonyong satunggal,
jae, kunci, lmpuyang sami 3 iris, klmbak 5 saga, pucuk 3 saga, dipun-godhog
kaliyan toya siwur, lajng kaunjuk kados ngunjuk wedang.
// /387/ Angka 1045 Jampi tiyang sakit dipuntdha sambang mangartosipun yn
garap santun tanpa kndl, punika kawastanan katdha sambang
salbting padharan. Ing ngandhap punika jampinipun.
Godhong gondhang kasih, godhong tlasih, godhong ilr sami 3 punggl, godhong
lamps tuwin sambukan 29 sami 7 lmbar, godhong lgundhi, luntas, tuwin
godhong lombok sami 3 punggl, podhi, sari, adas sami 5 saga, pulasari
panjangipun sadariji, murmak, daging sami 5 saga, ampo 3 saga, bonggol pisang
saba saggm asta, lmpuyang, kunci mntah matng, tuwin tmu lawak sami 3
iris, kdhawung 3 dipunbakar, bawang sasiyung, bung alang-alang 3, bung
glonggong satunggal, asm lami salrak, sarm 3 wuku, mungsi 4 saga. Bonggol
pisang tuwin bung glonggong wau dipunpndht toyanipun, racikan jampi sadaya
dipunpipis lajng dipuncurana toya dhplokan wau, saupami kirang kawwahana
wedang lajng kaunjuk.

Angka 1046 Panunggilanipun tiyang katdha sambang.


Skul agngipun salrak, gndhis jawi saklungsu, lombok abrit satunggal, agl
satunggal, duk sa-// /389/dariji pasagi, ampo 3, suwng, kunci, kncur,
lmpuyang sami 3 iris, pucuk tuwin ganthi sami 3 saga, msoyi sadriji, mungsi 5
saga, kajng ult satunggal dipunbakar, ktumbar 5 saga, trawas 3 lmbar, tmu
giring, tmu lawak, laos sami 3 iris, mnyan madu 5 saga, wuluh 3 kapndht
commit to user
29 *#
sembukan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
71

awunipun, asm lami saklungsu, sarm sajumput kagorng kang garing, kapipis
kang lmbat lajng dipunjuri kaliyan godhogan bung bonggol, kropak gndhis
jawi wau lajng kaunjuk.
Angka 1047 Jampi tiyang spuh pathkn botn sagt30 lumampah btn31
mdal pathkipun malih.
Tmu cmng kaparut kapndht toyanipun, kasaring lajng dipundkki sarm 3
wuku. Sabn enjing jampia makatn.
Angka 1048 Jampi tiyang sakit lstrung.
Cndhana jnggi 5 saga, kajng tai 4 saga, widara laut 5 saga, scang 3 saga,
jamur imps 5 saga, kajng timur saros dariji, kajng anyang 3 dariji dipunbakar,
adas 2 saga, pulasari 2 ros dariji, kajng lgi saros dariji, dipunpipis kaliyan
wedang, dipundkki sarm 3 wuku, asm saklungsu, kasaring nuntn
kaunjukakn lt kalih dintn sapisan lajng lt 3 dintn.
/390/ Angka 1049 Jampi sakit dhngn.
Balung ayam kang pjah ing patarangan saros dariji, balung banyak kang pjah
ing patarangan 2 ros dariji, adas sajumput, pulasari panjangipun sadriji,
brambang 3. Dipunpipis kang lmbat sarta mawi toya tuwin sarm sajumput.
Manawi raosipun tumrap ing badan sakeca, ngunjuka ngantos dumugi
samantunipun.
Angka 1050 Panunggilanipun jampi dhngn.
Oyot kelor kang alit-alit panjangipun 3 dariji, oyot kdhondhong panjangipun
sakilan, adas 3 jodho, pulasari panjangipun sadriji, dringo saros dariji, bawang 3
siyung, lajng kagodhog kaunjuk sabn dintn.

Angka 1051 Sirikanipun ttdhan sakit dhngn.


Urang, bandng, tigan, sadaya ulam kang mawi patil, trasi, sadaya botn
kenging. Dene kang kenging ndha ulam blanak sarta manawi ulam banawi,
wadr kang kpt pthak.
Angka 1052 Panunggilanipun jampi lstrung kang kadaml nls sirah.

30
*#sagd commit to user
31
*#botn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
72

Brambang 7, godhong traseyan saggm, adas 2 /391/jodho, pulasari 2 ros dariji.


Dipunpipis kaliyan toya, dipunangge angopyok-opyok sirah sabn enjing.
Angka 1053 Jampi jangga srak tuwin napas ssg.
Cabe, kmukus, ktumbar sami satunggal, trawas salmbar, kncur, bawang jalr
sami satunggal, sarm sajumput, toyanipun cokak kaliyan toya jawi. Kapipis
dipununjukakn ing wanci enjing.
Angka 1054 Panungggilanipun jampi srak sarta ssg.
Cabe, kmukus, ktumbar sami satunggal, sarm sajumput, toyanipun cokak
kamoran toya wantah. Kapipis lajng dipununjuk ing wanci enjing.
Angka 1055 Panungggilanipun jampi srak sarta ssg.
Dringo sairis, sarm sawuku, F(bawang 1, uwos sajumput, kncur 1).
Dipunmamah kemawon, ampasipun kagosokakn ing pusr.
Angka 1056 Panungggilanipun jampi srak sarta ssg.
Sdhah tmu rose 3 lmbar, mrica pthak 7, sarm sawuku. Kamamah piyambak
kaulu, ampasipun kagosokakn ing pusr.
Angka 1057 Jampi bumbu munggul kangge ngdalakn kuwaya.
Ktumbar sajumput, mrica pthak 7, jintn pthak sajumpu-/392/t, kncur 3 iris,
jram purut sairis, manis jangan saros dariji, bawang sasiyung, laos sairis,
kmiri satunggal dipunbakar. Kangge isinipun, uwos sajumput, pala sakdhik,
kdhawung 2 kabakar, sarm sajumput, msoyi saros dariji, kunir 2 ros dariji
kabakar, cngkh 3, lajng kapipis, toyanipun cokak. Yn badhe ngunjuk kaseka
krwng, kabsmi ngantos dados latu.
Angka 1058 Jampi untup-untup tiyang stri kang sampun gadhah lare.
Ktumbar 10 saga, trawas 3 lmbar, msoyi 10 saga, sintok 5 saga, sprantu
satunggal dipunbakar, cabe satunggal, kmukus 7, kdhawung 3, rasuk angin 4
saga, jnitri 3, sari 5 saga, tmu kunci, kunir, bngle, tmu lawak sami 3 iris.
Kapipis lajng dipunsaring nuntn kaunjuk.
Angka 1059 Jampi pangunjukan yn pulung manah karaos sakit.
Manis jangan sadriji kabakar, ktumbar 5 saga, kncur 3 iris kabakar, brambang
3 sami kabakar, scang 6 saga, pala saklungsu, uwos 5 jumput, gndhis jawi
salirang kapalih, sarm 3 wuku. Dipun-godhog, kasaring kaunju-/393/k ngantos
samantunipun. commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
73

Angka 1060 Jampi pulung manah sakit.


Garu rams 5 saga, kasumba, kasturi sami 5 saga, sarikuning 6 saga, murmak 3
saga, daging 4 saga, jbug 3 iris, pala jalr satunggal, godhong kmuning 3
punggl, scang 5 saga. Dipunpipis kaliyan toya lajng dipununjuk.
Angka 1061 Jampi padharan botn sakeca.
Jintn cmng 7 saga, pucuking cabe 3 kabakar, kmukus 7, ktumbar 5 saga,
trawas 2 lmbar, cngkh 7, podhi, sari sami 5 saga, murmak, daging, glam sami
3 saga, arnging dling wuluh 3 pringkil, godhong tlasih tuwin godhong kasih
sami 3 punggl, ilr 3 punggl, mpu kunir 3 iris dipunbnm, asm kawak
saklungsu dipunbakar, sarm lami 3 wuku. Sadaya kapipis dipunwwahi kunci,
kunir 5 iris, kdhawung 3 kabakar. Mnggah jampi makatn punika dipunwastani
jampi sorog kothong. Pangombnipun mawi toya wedang ing wanci enjing. Sabn
badhe ngunjuk kaseka rumiyin kaliyan wingka kabsmi kang ngantos dados latu
lajng dipununjuk.
Angka 1062 Jampi parm taun kangge tiyang gadhah rare sampun 40
dintn.
Jintn cmng, jintn pthak sami 10 saga, cabe 7, kmukus, m-/394/soyi,
sidawayah, tuwin sintok sami 10 saga, sprantu 3 kabakar, cabe sulah 10 saga,
pala sapara , bawang sasiyung, manis jangan panjangipun sadriji kabakar,
skar apn 3 saga, murmak, daging sami sasaga. Kapipis kang lmbat mawi asm
saklungsu, sarm 3 wuku, waron, ktumbar sami 10 saga, trawas 2 lmbar,
mungsi 10 saga, majamuju, podhi, pulasari sami 10 saga, adas spuh 5 saga,
adas bintang punika pikak 5 saga, godhong sari wulan 5 saga, tawas tuwin
talutuh pilang sami 5 saga, mrica cmng, mrica sulah, wiji sawi sami 10 saga,
wos ktan cmng 10 saga, ganthi 3 saga, jaha kling, jaha lawe sami 3 iji, tki 7,
kncur 3 iris, kunci ppt 5, rasuk angin 5 saga, sunthi 3 iris, pucuk 7 saga,
scang 4 saga, widara laut 6 saga, kajng tinja 5 saga, cndhana 7 saga, jamur
brama tuwin cangkok sami 5 saga, jung pandhan 3, mnyan madu 3 saga, kulit
ulam gmi 5 saga, jnitri 3 iji, manis jangan 10 saga, kajng lgi 3 saga, kara
jalr satunggal, godhong mandhakaki 2 lmbar, kdhawung 3, cabe wungkuk 7,
asm kawak sajmpol, sarm 7 wuku, kapulaga 5 saga, bung wurung satunggal,
commit
bung yktos 5 saga, tmu cmng 3 iris,tokang
user pthak 3 iris, tmu lawak, tmu
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
74

giring, /395/bngle, tmu giring, lmpuyang pait sami 3 iris. Sadaya


dipundhplok kang lmbat kape kang garing kadadosakn bubukan. Yn badhe
jampi amung amndhta sakintn sajampnan, kapipis kang lmbat mawi toya
kang cuwr, sarta dipunprsana jram pcl, yn spn jram pcl, kalintua
asm sakmiri, lajng kaunjuk.
Angka 1063 Jampi parm taun yn padharan karaos snp.
Adas 5 saga, pulasari, jong rahab sami 5 saga, kajng anyang 3, glam 5 saga,
klabt 5 saga, ktumbar 10 saga, mungsi 5 saga, kmukus 7, jnitri 3, jaha kling,
jaha lawe sami 2 iji, jintn cmng 5 saga, msoyi, sintok sami 10 saga, sprantu
satunggal dipunbakar, wiji sawi, murmak, daging, kajng lgi sami 5 saga, pala
, cngkh, sidawayah 5 saga, podhi 7, sari 6, scang 5 saga, manis jangan
panjangipun sadriji, trawas 3 lmbar, kunir, kncur, tmu lawak, bngle sami 3
iris, brambang 2, godhong tlasih, godhong gondhang kasih sami 3 punggl.
Godhongan sadaya kagorng kang garing, lajng kadhplok kang ngantos dados
bubuk. Yn badhe ngangge jampi, amndhta sajampn kakintn sackapipun,
kapipis mawi toya asm lami saklungsu sarta sarm 3 wuku, lajng kaunjuk ing
wanci enjing.
Angka 1064 Jampi parm taun kangge tiyang mntas gadhah rare.
/396/ Laos 3 iris, bawang 3 siyung, jintn cmng, jintn pthak sami 5 saga,
kmukus 7, msoyi sadariji, mostr 5 saga, kajng lgi 5 saga, kdhawung 3
kabakar, jong rahab 10 saga, kncur 3 iris. Dipunpipis lajng kaunjuk rambah
kaping 2 kemawon lajng santuna jampi brambang 3 kabakar, kncur 3 iris,
manis jangan panjangipun sadariji sami dipunbakar, scang 5 saga, jong rahab
10 saga, lajng kaunjuk tuwin kangge ing padharan.

Angka 1065 Jampi parm mntah kangge tiyang mntas gadhah rare
sasampunipun pupak pusr.
Manis jangan panjangipun sadariji dipunbakar, kajng lgi panjangipun sadariji,
adas sajumput, pulasari kalih ros dariji, jong rahab 3 jumput, scang 3 saga,
kncur 3 iris, brambang satunggal kabakar, bawang 3 siyung. Dipunpipis kang
commit
lmbat, toyanipun godhong asm to user
saggm, gardha munggu kaliyan godhong
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
75

blimbing kcut, godhong nanas satunggal. Dipuniris-iris lajng kadhplok


dipunpndht toyanipun sarta sarm sajumput. Jampi wau kdah angunjuka
salbtipun 3 dintn.
Angka 1066 Jampi sriawan manawi bayi sampun umur 3 utawi 4 wulan
yn dipundulang lajng mutah /397/manawi dipunsspi gumoh, tuwin
kirang sakeca.
Kmukus sarta jintn cmng sami 7 saga, jong rahab 10 saga, manis jangan
panjangipun sadariji, bngle, kunir, tmu lawak sami 3 iris, brambang 2 kabakar.
Dipunpipis, toyanipun godhong tlasih, godhong kasih, rumput kapalan, sarm 3
wuku, nuntn kadhplok dipunprs kapndht toyanipun, dipunwor kaliyan jampi
racikan wau.
Angka 1067 Jampi parm kangge tiyang mntas gadhah rare 15 dintn.
Manis jangan panjangipun sadariji, kajng lgi, adas, pulasari sami 5 saga, jong
rahab tuwin scang sami 10 saga, kncur 3 iris, brambang 3 kabakar, bawang
sasiyung. Sabn badhe ngunjuk kawwahana godhong asm satkm. Kagcak
lajng godhongan kapipis mawi toya tuwin sarm 3 wuku.
Angka 1068 Panunggilanipun jampi parm mntah kangge tiyang gadhah
rare sampun 15 dintn.
Jintn cmng 5 saga, kmukus 7, jong rahab 7 saga, glam 7, kajng scang 5
saga, kajng anyang 3 kabakar, rasuk angin 5 saga, grgs otot 54 saga, manis
jangan panjangipun sadriji, adas sasaga, mungsi 3 saga, gralah kajng smpal
wolok tuwin skar ksumba sami 5 saga, kncur, tmu lawak, ku-/398/nir sami 3
iris, brambang satunggal, dringo 3 iris, asm kawak sakmiri kabakar, cngkh 3,
lmpuyang 3 iris. Kagodhog, toyanipun kaunjuk mawi sarm sajumput.

Angka 1069 Jampi parm taun kangge dhatng ingkang pancn nspi
rare.
Kmukus 7, jintn cmng, sari, ktumbar, sami 10 saga, mungsi 9 saga, adas,
pala sami 3 saga, jong rahab 10 saga, cangkok 7, sprantu satunggal kabakar,
skar padma enggal 10 saga, mostr 7 saga, podhi 5 saga, cabe satunggal,
kdhawung 3, jamur brama 5 saga, kajng anyang 3, manis jangan panjangipun
commit
sadariji, kajng lgi 5 saga, kajng to 7user
scang saga, kajng ult 3 saga, klmbak 5
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
76

saga, skar lawang, skar ksumba sami 7 iji, msoyi 10 saga, godhong mniran
2 punggl, godhong ilr 3 lmbar, godhong lamps tuwin sembukan sami 3
lmbar. Kapipis mawi asm saklungsu tuwin sarm.
Angka 1070 Jampi kangge tiyang nspi lare dipunsawg umur 3 tuwin 4
wulan kdah jampi parm taun.
Glam tuwin jong rahab sami 10 saga, jintn cmng 15 saga, kmukus 7, sari 10
saga, mostr 7 saga, cng-/399/kh 7, sprantu satunggal dipunbakar, kdhawung
3 kabakar, ktumbar 10 saga, jaha lawe 2, cabe 3, kajng scang 7 saga, rasuk
angin, kajng lgi sami 5 saga, manis jangan panjangipun sadariji, kncur, tmu
lawak, bngle, kunir sami 3 iris, murmak, daging sami 5 saga, skar apn 10
saga, sintok, msoyi sami 15 saga, godhong mniran 3 punggl, godhong ilr,
godhong lamps, sembukan sami 3 lmbar, godhong satkm, gondhang kasih 3
punggl, tlasih 3 lmbar, godhong gagan-gagan 7 lmbar, godhong klapan 3
punggl, godhong nangka salmbar, godhong jambu kluthuk 3 punggl. Racikan
sadaya punika kadhplok, dipun-garingakn kadadosakn bubukan. Yn badhe
kangge jampi, mndht sakdhik sackapipun sapisan. Dipunpipis kang lmbat
dipunwori prsan godhongan tuwin tmu-tmu. Sabn badhe ngunjuk inggih
adamla godhongan kadhplok tuwin tmu-tmu ingkang enggal malih.
Angka 1071 Jampi parm mntah kangge tiyang mntas rencang rare.
Kajng manis jangan panjangipun sadariji, kajng lgi 4 saga, adas 2 saga,
pulasari 5 saga, jong rahab 10 saga, scang 7 saga, kncur 3 iris, brambang
satunggal, bawang sasiyung. Kapipis kang lmbat, toyanipun prsan godhong
asm satkm, gardha munggu, godhong blimbing kcut 3 punggl, /400/godhong
nanas panjangipun 3 dariji. Racikan punika kapipis, godhonganipun kadhplok,
dipunpndht toyanipun sarta mawi sarm 3 wuku, kadadosakn satunggal.
Pangunjukipun jampi punika ngantos 3 dintn laminipun.
Angka 1072 Jampi parm kangge tiyang mntas rencang rare 3 utawi 4
wulan laminipun.
Kmukus 5, jintn cmng 5 saga, jong rahab 7 saga, kajng manis jangan
panjangipun sadariji, bngle, kunir, tmu lawak sami 3 iris, brambang 3,
toyanipun gondhang kasih 3 punggl, sulasih cmng 3 punggl, dhukut jarm
commit to user kapndht toyanipun. Racikan
satkm (rumput grining). Dipundhplok,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
77

ggodhongan dipunpipis, dipunwor kaliyan toyaning ggodhongan wau lajng


kaunjuk kawwahana sarm 3 wuku, asm agngipun sakmiri.
Angka 1073 Jampi parm taun kangge rencang rare enggal tumrap
pangunjukan sadintn-dintnipun.
Ktumbar 5 saga, mungsi 10 saga, trawas 3 lmbar, kunir sampu, apu sakacang,
adas sasaga, pulasari panjangipun sadariji, podhi 5 saga, sari 10 saga, murmak 5
saga, daging 5 saga, jintn cmng 10 saga, manis jangan panjangipun sadariji
kabakar, jong rahab 13 saga, sidawayah 5 sa-/401/ga, kningar tuwin kajng lgi
panjangipun sadariji, skar ksumba 10 saga, brambang satunggal, kncur 3 iris,
cabe satunggal, kmukus 7, kapulaga 10 saga, wiji sawi 10 saga, inggu sakacang,
kdhawung 3 kabakar, dringo, bngle, laos sami 3 iris, bawang 3 siyung,
lmpuyang, jae sami 3 iris. Sadaya kapipis kang lmbat, dipunwori asm
saklungsu, sarm sajumput, tuwin mawi toya wedang nuntn kasaring lajng
dipununjuk.
Angka 1074 Jampi pangantn.
Oyot kudhu, oyot smbung panjangipun sami sadariji, godhong pacar jawi,
godhong kmuning sami satkm, ktumbar 10 saga, trawas 3 lmbar, mungsi 5
saga, mpu kunir, tmu giring sami 3 iris, ambar mntah 5 saga, cngkh 7, pala
3 saga, kajng garu 10 saga, klmbak 4 saga, pucuk 3 saga. Sadaya kapndht
sakintn amung sajampn kemawon. Kapipis kaliyan toya mawar, manawi botn
wontn toya mawar dipunwwahana tmu giring 3 iris, godhong laos satkm
sami kadhplok. Dipunprs kaangge noyani. Pangunjukipun naming sakintn
sapisan tuwin kangge sabn dintn Snn utawi dintn Kmis.

Angka 1075 Jampi abuh ing wtng tumrap pawstri.


Tmu, kunci sami 3 iji, cngkh 7, kncur 3 iris, msoyi 5 saga, ganthi, pucuk
sami 3 saga, unm 3 ka-/402/bakar, pulasari panjangipun sadariji, jintn 5 saga,
pala satugl, trawas 3 lmbar, scang, ktumbar sami 5 saga, nuntn kapipis
mawi asm agngipun salrak, sarm 3 wuku, nuntn kasaring dipununjuk.
Angka 1076 Jampi lare cacingn ingkang sampun umur 5 utawi 7 taun.
Pntil pace 3 karajang kawor kaliyan godhongipun kang nm 3 lmbar, godhong
lamps tuwin sembukan sami 3 commit
lmbar,tobrambang
user satunggal, kncur, dringo,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
78

bngle sami 3 iris. Sadaya kabuntl ing godhong pisang nuntn kakukus ing dang
lajng dipunbuboni32 manis jangan panjangipun sadariji, ktumbar 3 saga, jintn
cmng, tuwin jintn pthak sami 3 saga, msoyi 3 saga, kmukus 3, sintok 2
saga, sprantu satunggal dipunbakar, mungsi, wiji sawi, cabe sulah sami 3 saga,
kdhawung satunggal dipunbakar, kajng anyang panjangipun sadariji, scang 3
saga. Dipunpipis mawi sarm 3 wuku sarta mawi toya tawa lajng kaunjuk ing
wanci enjing dhatng lare ingkang sakit wau.
Angka 1077 Jampi parm taun kangge tiyang stri ingkang mntas gadhah
rencang rare 9 dintn. Sabn dintn kenging ngunjuk, tiyang Jawi
amastani uyup-uyup.
/403/ Podhi, sari, murmak sami 10 saga, rasuk angin kawastanan tai angin 10
saga, kajng anyang 7, kdhawung 3 kabakar, jintn cmng 15 saga, msoyi
panjangipun sadariji, sintok panjangipun sadariji, sprantu 3 kabakar, cabe 3,
mrica 10 saga, cabe sulah 10 saga, kmukus 9, manis jangan panjangipun
sadariji, brambang 3, adas 5 saga, pulasari, wiji sawi 10 saga, kajng lgi
panjangipun sadariji, majakan 3 kabakar, cngkh 7, pala stugl, jong rahab 20
saga, skar ksumba 10 saga, tmu lawak sandhas ayam, tmu cmng sami
ndhas ayam, kapulaga 5 saga, asm cmng sandhas ayam, ganthi, kncur,
mpu kunir 3 iris, laos, bngle sami sandhas ayam, sarm kagorng 3 jumput,
gndhis 3 klungsu. Jampi punika kapipis kadaml bubukan dipun-garingakn. Yn
badhe ngangge mndhta kintn-kintn kangge sapisan. Pangunjukipun wanci
enjing sapisan, sontn sapisan. Toyanipun jram pcl satunggal, lajng kaunjuk.

Angka 1078 Jampi parm taun kaunjuk sabn enjing.


Godhong lamps, sembukan, godhong gondhang kasih, godhong ilr, godhong
tlasih, kmarogan, rumput grinting, tuwin grgs otot sami satkm, bung
glonggong satung-/404/gal, bung alang-alang satkm, pucukipun bthotipun
adas satunggal, godhong gagan-gagan satkm, mpu kunir 3 iris, manis jangan
panjangipun 3 dariji, cabe 3, kmukus 7, pala satugl, tmu lawak, tmu cmng,
tmu giring, lmpuyang, bngle sami 3 iris, brambang 3, ktumbar 20 saga,
trawas 7 lmbar, jintn cmng 20 saga, kajng lgi panjangipun sadariji, kajng
commit to user
32 *#
dipunbumboni
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
79

anyang 7 iji, adas 5 saga, pulasari 10 saga, podhi, sari, wiji sawi, mungsi,
sidawayah sami 5 saga, tgari 10 saga, ganthi 5 saga, pucuk 3 saga, tki 7 iji,
klabt, waron, wijn, babakan pule sami 5 saga, asm kawak sandhas ayam,
sintok panjangipun sadariji, sprantu 3 kabakar, botor, kdhawung sami 7
dipunbakar, murmak, daging, sarikuning sami wawrat 5 saga, majakan 3,
kapulaga 10 saga, kncur wtah 3, inggu saklungsu, jadhm saklungsu.
Dipunpipis matngan, kadaml sdhkan33. Yn badhe jampi mndhta sajampn
kemawon tuwin patrapipun jampi sabn tanggal sapisan.
Angka 1079 Jampi po o, anggur galiyan tumrap pawstri anm.
Podhi 3 saga, sari 5 saga, skar apn 3 saga, mrica pthak 5 saga, jintn cmng
7 saga, /405/cangkok 7, sprantu satunggal dipunbakar, majakan 3, manis jangan
panjangipun sadariji sami kabakar, msoyi 5 saga, waron 4 saga, kmukus 7,
mnyan madu 7 saga, pucuk 3 saga, mpu kunir satunggal kabakar, ganthi 3
saga, jaha lawe satunggal dipunbakar, kajng lgi 5 saga, cngkh 3, sidawayah
3 saga, kajng anyang 3, unm satunggal, kdhawung 3 sami kabakar, pala 3
wos, kajng mgatsih panjangipun sadariji, bawang sasiyung, godhong kmuning
satkm, sdhah 3 lmbar, skaripun sajodho, godhong dlima satkm, godhong
tlasih 3 punggl. Dipundhplok sadaya kaliyan kunir tuwin kunci. Kaprs
dipunpndht toyanipun kemawon. Sabn badhe ngunjuk kakcri toya jram
pcl satunggal.
Angka 1080 Jampinipun tiyang wawrat santun warni.
Adas 3 saga, pulasari 7 saga, jintn cmng 10 saga, jintn pthak 5 saga, jong
rahab 15 saga, sari 10 saga, msoyi panjangipun sadariji, pala 5 saga, cngkh
3, glam 5 saga, ktumbar 10 saga, podhi 5 saga, sidawayah 4 saga, skar apn 5
saga, mrica sulah 7, tlutuh pilang saglintir, trawas 3 lmbar. Kapipis kaliyan toya
nuntn dipununjuk.
/406/ Angka 1081 Jampi tiyang stri wawrat sampun 7 wulan.
Sintok, msoyi sami 5 saga, manis jangan panjangipun sadariji, jaha lawe
satunggal, jong rahab 10 saga, cabe satunggal, kmukus 7, kdhawung 3, cabe
sulah 3, mungsi 5 saga, klabt 3 saga, jintn pthak 7, jintn cmng 5 saga, pala
2 saga, cngkh 3, kajng lgi 5 saga, rasuk angin 3 saga, bngle 3 iris, tmu
commit to user
33 *#
sadhgan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
80

lawak 3 iris. Ingkang kangge noyani lmpuyang 3 gligh, godhong klayu 3 pang.
Pamndhtipun anglunjaka kemawon kaliyan malajng.
Angka 1082 Jampi tiyang mntas garap santun.
Ktumbar 7 saga, trawas salmbar, sintok 7 saga, sprantu satunggal kabakar,
jintn cmng 7 saga, msoyi 10 saga, kmukus 7, manis jangan panjangipun
sadariji, jnitri 3, mpu kunir 3 iris.
Angka 1083 Jampi kangge tiyang stri.
Kunci ppt 3 iris, kunci kuning 7, wosn kcubung wulung 5 saga, kunci pthak 3
iris, cngkh 3, pala 3 saga, jintn cmng 5 saga, msoyi 7 saga, kmukus 7, tki
3, cndhana jnggi 5 saga, pu-/407/cuk tuwin ganthi sami 3 saga. Dipunpipis
kaliyan toya, kasaring lajng dipununjuk.
Angka 1084 Jampinipun sabn wanci enjing.
mpu kunir kairis ing kacip 3 iris, lajng dipunwadhahi ing cangkir. Dipunkcri
jram pcl sawatawis, nuntn kaunjuk toyanipun kemawon.
Angka 1085 Jampi sambtan kapialu kangge tiyang kang sampun spuh.
Tgsipun kapialu punika kasrpn malbt ing balung tuwin ing sungsum.
Senthe cmng woh, uwit, pangipun sami 7 iris, tmu lawak 7 iris, lmpuyang prit
tuwin bngle sami 7 iris, dringo 3 iris, brambang 7, bawang 7 siyung, kmukus 7
saga, jintn pthak 7 saga, msoyi, kajng tinja, scang, widara pthak sadaya
sami 7 saga. Kagodhog dipunborhakn. Manawi kaunjuk botn mawi senthe,
kawwahana godhong ilr 7 lmbar, nanging sampun dipunborhi rumiyin.
Amndhta skar pisang kang mdal saking tuntut, awu pawon kadaml mrs ing
ula-ula, lajng kagosoka pang senthe cmng. Mamaha jambe nm sairis, skar
sdhah tmu rose 3 lmbar, dringo, bngle sami 7 iris, jintn cmng, msoyi
sami 7 saga, nuntn dipunidokna ing a-/408/wu wau, kaulta ing pang senthe
cmng lajng kagosokakn ing ros-rosan balung tangan, suku, tpak, tuwin ing
padharan. Manawi sampun punika lajng kenging angangge borh kapialu tuwin
angunjuk.
Angka 1086 Jampi tiyang sakit kasrpn sampun 3 utawi 4 dintn
dipunborhi sambtan drng jodho, dipunjampnana pirantos anls
sirah.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
81

Pucukipun godhong golang-galing satkm, senthe cmng tuwin oyot bakung


panjangipun sami sadariji, angkup waru 7 tangkp, jambe nm satunggal, dringo,
bngle sami 7 iris, brambang 7, jintn cmng, msoyi sami 7 saga. Dipundhplok
kaliyan lri bungkak. Kangge nls sirah sadintn kaping 3 laminipun 2 dintn.
Angka 1087 Jampi kasrpn kapialu santun warni.
Godhong senthe dipunrmt kaliyan toya, dipunuygakn ing sirah nuntn
sirahipun katlsa kaliyan toya asrp lajng anlsa srbt. Manawi spn
kenging nlsa udhngipun kangge brungkus sirah. Sabn garing katlsa malih.
Angka 1088 Jampi sambtan santun warni.
Ktumbar, mungsi sami 7 saga, kmukus 7, jintn cmng 3 /409/saga, cabe
spikul punika kang kangge bongkot pucukipun, msoyi 5 saga, mrica sulah 3,
bawang sasiyung, dringo, bngle, kunci sami 3 iris, godhong inggu sapang,
godhong mangkokan salmbar. Kapipis mawi sarm 3 wuku, kasaring nuntn
kaunjuk.
Angka 1089 Jampi sambtan bumbunipun kados ing nginggil wau.
Namung kawwahana sdhah tmu rose 2 lmbar, jambe nm satunggal.
Dipunpipis lajng kasaring, kaunjuk.
Angka 1090 Jampi sambtan senthe cmng bumbunipun sami ing
nginggil wau.
pang senthe sacngkang kabenm awu kang taksih bntr, trawas 3 lmbar,
godhong landp 3 punggl, nuntn kagodhog. Manawi sampun asrp kaunjuk.
Angka 1091 Jampi sambtan kangge tiyang kasambt.
Sdhah tmu rose 9 lmbar, kunir 2 ros, tmu giring, lmpuyang sami 2 ros dariji,
bngle, sintok, kncur sami saros dariji, jintn cmng sajumput, ktumbar 3
jumput, mungsi sajumput, kmukus 7, cabe 3, pala satugl, cngkh 7. Kang
kangge noyani prsan jram pcl satunggal. Dipunbnm satngah matng,
toya jampi wau lajng dipununjuk, sarta kapilisakn, kaborhakn. Jampi punika
kangge tiyang umur 15 sarta 20 taun.
Angka 1092 Jampi sambtan kang nuju ing pkn sarta mar-/410/gi
prapatan.
Jintn 3 saga, msoyi, sintok sami 4 saga, sprantu satunggal dipunbakar, dringo,
commitsakit,
bngle sami 3 iris, godhong tundhung to usergodhong girang, godhong sdhah
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
82

sami 3 lmbar, jae, sunthi, lmpuyang sami 3 iris, cngkh 3, pala 2 saga, siti
margi prapatan sajumput. Dipunpipis mawi toya kaliyan sarm 3 wuku, lajng
kaunjukakn dhatng bokipun.
Angka 1093 Jampi sambtan Bantn.
Jintn cmng 5 saga, jintn pthak 3 saga, ktumbar 5 saga, mungsi 3, jong
rahab 5 saga, sintok 4 saga, sprantu satunggal dipunbakar, msoyi 4 saga,
dringo, bngle, sunthi, jae, kncur, tmu lawak, kunir sami 3 iris, cngkh 3, pala
2 saga, sdhah tmu rose salmbar, angkup jambe nm satunggal, lmpuyang 3
iris, brambang satunggal, bawang sapalih siyung, duduh jram pcl satunggal,
jram purut 3 iris, toya jram pcl, toya jawi sapalihipun malih, cokak. Kapipis
lajng dipununjuk.
Angka 1094 Panunggilanipun jampi sambtan.
Cngkh 3, pala 3 wos, jintn cmng, jintn pthak sami /411/3 saga, kmukus
3, pucuking cabe satunggal, dringo 3 iris, bawang sasiyung, tmu lawak, mpu
kunir sami 3 iris, kajng tinja 3 saga, cndhana 5 saga, duduh jram pcl
satunggal, sdhah tmu rose 3 lmbar, angkup jambe nm satunggal, prusi
sakacang, walirang sakacang. Kapipis kaliyan toya jawi, sarm 3 wuku, lajng
dipununjuk.
Angka 1095 Jampi sarikuning kangge tiyang nm.
Klmbak 5 saga, kajng kasturi tuwin rumput saprantu sami 5 saga, cngkh jalr
7, jnitri 3, jaha kling 2, pulasari 5 saga, kajng rapt panjangipun sadariji,
tlutuh pilang saglintir. Kapipis kaliyan toya mawar lajng dipununjuk.
Angka 1096 Jampi sambtan.
Adas 3 jodho, pulasari 5 saga, dringo 3 iris, brambang 3 bungkul, bawang brit
sasiyung, rasuk angin 2 saga, jamur brama, jamur imps sami 3 saga, tinja sawr
sawa 2 saga, kopyah amoh 4 saga, cindhe amoh 3 saga, sangklat abrit sasaga,
kulit mimi, kulit rajungan, kulit kpithing sami 5 saga. Sadaya dipunbakar nuntn
kapipis kaliyan toya, kasaring nuntn dipununjuk.
Angka 1097 Taplipun tiyang gadhah rare yn sampun pupak pusr.
/412/ Bngle 3 iris, kleyang sdhah kang rntah piyambak salmbar, tgari 3.
Kapipis dipunangge satngah wulan laminipun kaetang saking puputipun.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
83

Ingkang kadaml toya cokak arn. Sabn badhe ngangge dipun-ngt-mangt,


kataplakn.
Angka 1098 Jampi sarikuning kangge tiyang nm.
Klmbak tuwin kajng kasturi panjangipun sami sadariji, sprantu 3 saga, jaha
kling 2, pulasari 7 saga, kajng rapt 3 dariji, tlutuh pilang saglintir. Kapipis
dipunwori toya mawar, kasaring lajng dipununjuk.
Angka 1099 Jampi sawanan kaunjuk tiyang nspi.
Jintn cmng 3 saga, msoyi saros dariji, kmukus 5, dringo sairis, lmpuyang
prit panjangipun sadim, brambang satunggal kabakar, bngle sairis. Kapipis
lajng dipundkki sarm 3 wuku, lajng kaunjuk.
Angka 1100 Taplipun sadintn-dintn.
Kunci kuning 3 iris, cndhana 5 saga, mnyan madu 7 saga, nuntn dipunpipis
nuntn kaukup lajng kataplna dhatng bokipun tuwin sintn kang nspi,
nanging bokipun inggih ngangge.
Angka 1101 Jampi sawanan.
/413/ Jintn cmng tuwin msoyi sami 5 saga, kmukus 3, tgari 4 saga,
kapulaga 5 saga, jong rahab 7 saga, wiji sawi 5 saga, klabt 3 saga, dringo,
bngle, lmpuyang sami 3 iris, cndhana 5 saga, kajng tinja 3 saga, sunthi,
kncur, jae, tmu lawak, tmu cmng, kunir, tuwin nthikipin sami 3 iris,
brambang 3, bawang sasiyung, sdhah tmu rose 2 lmbar, angkup jambe nm
satunggal, jamur brama, kulit pithing, kulit mimi, cucalpe, kulit tabalan sami 3
saga, lajng kapipisa sadaya kang lmbat mawi sarm 3 wuku, kaunjuk bokipun
sarta kang nspi.
Angka 1102 Jampi sawanan.
Jintn cmng 3 saga, msoyi 4 saga, sintok 3 saga, sprantu satunggal
dipunbakar, kmukus 3, cabe satunggal dipunbakar, dringo, bngle sami 3 iris,
jram pcl satunggal, tmu giring 3 iris, kajng lgi 3 saga, kdhawung 3
dipunbakar, lajng kapipis dipununjuk.
Angka 1103 Jampi sakit toyan angilr, prayogi kangge tiyang spuh sarta
lare ingkang sakit makatn.
Kaunjukana godhogan godhong dhandhang gndhis satkm, dipundkki
commit to
gndhis batu salginipun, lajng kaunjuk userwedang sabn dintn.
kados
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
84

/414/ Angka 1104 Jampi sakit toyan tumrap ing tiyang stri spuh.
Klapa abrit kang sawg mudhun saking wit satunggal, godhong mniran pthak 7
lmbar, ingkang godhongipun abrit 7 pang, bawang 7 siyung, tmu kunci, pala
sami 7 iris, sadaya bumbu kalbtna ing klapa nuntn dipunbun-bunakn. Isarat
kang marasi klapa tiyang jalr lajng pangunjukipun sadintn kaping 3.
Angka 1105 Jampi tiyang jalr sakit toyan.
Amndhta karang wululu 34 laut 3 tugl, punika dipunwastani krang suwoh.
Ingkang kalih dipunidak ing suku, ingkang satunggal dipunbakar mangt-mangt
dipunuyuhana, lajng kabucal. Ingkang dipunidaki wau lajng dipunworana iris-
irisan kalapa saros dariji, srba satugl. Kapipis lajng dipununjuk, dene
tirahanipun kawwahana toya jawi, kadaml anapli padharan.
Angka 1106 Jampi sakit toyan rah kangge tiyang spuh.
Manggar klapa 7 kapipis lajng dipunwor kaliyan puwan lmbu 2 sendhok bling.
Kasaring nuntn kaunjuk.
Angka 1107 Panunggilanipun jampi sakit toyan kangge tiyang spuh.
Godhong mniran satkm, kunir 5 iris, ktumbar 20 /415/iji, jintn cmng
sackothokan. Kagodhog, dipununjuk kados wedang.
Angka 1108 Panunggilanipun jampi toyan.
Godhong undhung 3 lmbar, adas 3 jodho, pulasari panjangipun sadariji, jong
rahab 5 saga, glam 7, rasuk angin 5 saga, kajng anyang 3 kabakar, klabt 3
saga, jamur imps 3 saga, jamur brama 5 saga, tinja sawr sawa 3 saga, scang,
widara laut sami 5 saga, timun wuku satunggal, lalr 3, kajng tinja 5 saga,
brambang satunggal kabakar, tmu tis 3 iris. Kapipis kangge tapl.

Angka 1109 Jampi sakit toyan santun warni.


Godhong cakobak 2 lmbar, godhong gagan-gagan satkm, godhong saga,
smanggi gunung, godhong landp, jpan, rumput grinting sami satkm,
babakan tanjung panjangipun 3 dariji, godhong mniran satkm, kajng timur,
cndhana jnggi, kajng padma sami 5 saga, karang abrit 10 saga kabakar, adas
5 saga, pulasari panjangipun sadariji, jong rahab 5 saga, polang 7, rasuk angin 5
commit to user
34 *#
wulu
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
85

saga, klabt 3 saga, sidawayah 4 saga, tinja sawr sawa tuwin jamur imps sami
3 saga, jamur brama, scang sami 5 saga, widara pthak 6 saga, kajng tinja 3
saga, kajng anyang 7, godhong /416/kji 7 lmbar. Kagodhog ing kriyuk,
toyanipun dipunkbaki kakantuna sapalih, kadamla ngunjuk sabn dintn.
Angka 1110 Jampi tiyang stri.
Sdhah tmu rose 7 lmbar, kmukus 7. Kapipis kaliyan toya. Patrap
pangunjukipun dipunlti sabn dintn ing wanci sontn. Dhploka jae 3 iris
kaliyan sarm pangaji sigar. Dipunwadhahi ing cangkir nuntn dipunsuri wedang
kang sampun umub. Manawi sampun asrp dipununjuk ing wanci sontn wau.
Angka 1111 Jampi sakit stri santun warni.
Godhong luntas satkm, godhong andon wau satkm, godhong anggmpur wau
3 lmbar, grgs otot satkm, bung glonggong, bthotan nanas, pupus nanas 3,
adas sasaga, pulasari panjangipun sadariji, brambang 3, godhong kji 3 lmbar.
Kagodhog, manawi sampun asrp kaunjuk.
Angka 1112 Jampi sakit stri santun warni.
Oyot arn panjangipun 3 dariji, oyot tbu mlangi satkm, oyot sldri 3, godhong
blimbing wuluh 3 lmbar, rasuk angin 3 saga dipunbakar, kajng scang 5 saga.
Sadaya kagodhog lajng dipununjuk.
/417/ Angka 1113 Taplipun sakit stri.
Godhong landp satkm, brambang 3. Kapipis, manawi sampun asrp
kataplakn.
Angka 1114 Jampi sakit toyan kaunjuk.
Godhong gmpur tuwin puspanyidra sami 3 lmbar, adas sasaga, pulasari,
kajng lgi panjangipun sami sadariji, jong rahab 5 saga, kajng anyang 7,
brambang 3, godhong kji 3 lmbar. Dipundhplok mawi toya, kasaring nuntn
dipununjuk. Ampasipun kaparmna ing padharan.
Angka 1115 Jampi pangunjukanipun tiyang sakit toyan.
Godhong kpundhung 3 lmbar, scang 5 saga, kajng anyang 7 kabakar, lajng
kagodhog kangge toya pangunjukan.
Angka 1116 Taplipun tiyang sakit stri.
Godhong poksr 3 punggl, adas sasaga, pulasari panjangipun sadariji,
commit to user
brambang 3. Kapipis lajng dipuntaplakn.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
86

Angka 1117 Jampi selakarang ugi kawastanan lstrung.


Scang 5 saga, kajng tinja 7 saga, cndhana jnggi tuwin kajng padma sami 5
saga, widara pthak 7 saga, angkup jambe 3 saga, kara loke satugl, jamur imps
tuwin rasuk angin sami 3 saga, adas sasaga, pulasari 5 saga, brambang 3
kabakar, mpu kunir satunggal kairis dados 3, dri-/418/ngo 3 iris, sela karang 5
saga. Kapipis kang lmbat nuntn kasaring lajng kaunjuk.
Angka 1118 Jampi selakarang yn ngumbl.
Godhong turi brit sawungkusan, godhong pisang sadim mubng, manis jangan
panjangipun 7 dim, pulasari panjangipun 6 dim, lajng kagodhog kaliyan
godhong turi brit wau. Sabn enjing kaunjuk.
Angka 1119 Jampi selakarang santun warni.
Adas 3 jodho, pulasari 5 saga, kajng tinja 5 saga, scang 4 saga, widara pthak
tuwin cndhana jnggi sami 5 saga, kajng lgi panjangipun sadariji kabakar,
kajng padma 5 saga, jintn cmng 3 saga, kara loke satugl, bluluk kalapa 5
saga, pala 3 wos, brambang 3 kabakar, tmu giring, tmu lawak sami 3 iris,
lajng kapipis, dipunsaring nuntn kaunjuk.
Angka 1120 Jampi selakarang santun warni.
Godhong tanjung nm 7 lmbar, sarikuning nm 7 saga, jintn cmng 5 saga.
Kapipis kang lmbat tanpa toya. Yn sampun, sinjang pthak dipundkkna
cangkir lajng dipundkki pipisan jampi. Yn botn mawi jram, mawi
brambang /419/lajng dipunkcrna ing irung.
Angka 1121 Jampi encok wontn ing sirah.
Jintn cmng 10 saga, jintn pthak 5 saga, msoyi panjangipun sadariji, sintok
panjangipun sadariji, sprantu satunggal dipunbakar, cngkh 7, pala satugl,
cabe 3, podhi 5 saga, sari 7 saga, skar apn 5 saga, tki 3, scang 7, inggu
sakacang wose, kdhawung 3 kabakar, mungsi 7 saga, murmak, tuwin daging
sami 3 saga, dringo, bngle sami 3 iris, godhong lamps tuwin sembukan sami 3
lmbar, bawang 3 siyung, lmpuyang, tmu cmng, tmu lawak, tmu giring
sami 3 iris, duduh jram pcl satunggal, laos 3 iris, babakan pule 5 saga, lajng
kapipis mawi toya nuntn kasaring. Inggunipun manawi badhe ngombe sawg
dipunjuri mawi sarm 3 wuku, lajng kaunjuk.
commit
Angka 1122 Jampi encok ing sirahtosantun
user warni.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
87

Adas sasaga, pulasari 4 saga, kmukus 3 jodho, jintn cmng, msoyi , ktumbar
sami 5 saga, mungsi 3 saga, sintok 4 saga, sprantu satunggal dipunbakar, jamur
brama 3 saga, sari naga 5 saga, cabe jawi satugl, sunthi, kncur sami 3 iris,
widara pthak 5 saga, jae, tmu giring sami 3 iris, nuntn kapipis kaliyan toya
mawi asm saklungsu, sarm /420/ 3 wuku, lajng dipununjuk.
Angka 1123 Jampi sninjong utawi kmatus.
Laos, kunci, tmu lawak, kunir, lmpuyang tuwin jae sami 3 iris, kajng manis
jangan panjangipun sadariji kabakar, brambang satunggal, bawang sasiyung,
sprantu satunggal dipunbakar, rasuk angin 5 saga, sintok 7 saga, cabe sulah
tuwin sari sami 5 saga, ganthi 3 saga, murmak 2 saga, daging 4 saga, ktumbar 5
saga, mungsi 3 saga, jintn cmng 4 saga, jong rahab 7 saga, kdhawung 3
kabakar, pulasari panjangipun sadariji kabakar, jnitri 3, majakan 2, kmukus 7,
lirang saklungsu, prusi sakacang wose, gadhung 10 saga, kajng mgatsih
panjangipun 3 dariji, kulit ulam mimi, scang, widara pthak sami 5 saga. Punika
dipunpndht sakdhik-sakdhik, kakintna ckap jampi sapisan lajng dipunpipis,
kauwora kaliyan godhong lamps 7 lmbar, sembukan 3 lmbar, godhong
pandrman 7 lmbar, godhong tlasih 3 punggl, bngle, tmu lawak, lmpuyang,
kunir, dipunbakar sami 3 iris. Dipun-garingakn, kadhplok kangge sadhgan.
Yn badhe ngangge mndhta sajampn dipuntoyani prsan tmu tuwin
godhongan tuwin prsan jram pcl satunggal, /421/dipunwwahi malih
godhong ilr 7 lmbar, godhong kacang tunggak 7 lmbar, godhong gundha 3
lmbar. Kasarng pamipisipun mawi sarm 3 wuku, kasaring lajng dipununjuk.
Angka 1124 Jampi smlak, manawi tiyang wawratan botn kndl-
kndl. Jampi punika prayogi kangge tiyang mjn tuwin sakit kolerah.
Sintok 5 saga, sprantu sadariji dipunbakar, msoyi sarta jintn cmng sami 5
saga, kmukus 7, cabe jawi satunggal, podhi, sari sami 5 saga, murmak 4 saga,
daging 3 saga, ktumbar, mungsi sami 5 saga, kdhawung satunggal kabakar,
lmpuyang prit 3 iris kabakar, tmu, kunci sami 3 iris kabakar kang satunggal
mntah, kulit rambutan satugl. Kapipis, dipunsaring. Sarm 3 wuku, toyanipun
wedang panas lalajng35 kaunjuk.

commit to user
35 *#
lajng
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
88

Angka 1125 Jampi Snn Kmis prayogi tumrap tiyang stri spuh nm
lma dhatng badan.
Cngkh 3, glam 3 saga, kmukus 7, jong rahab 10 saga, cabe jawi satunggal,
mrica sulah 4 saga, ktumbar 10 saga, trawas 3 lmbar, skar ksumba 5 saga,
sprantu satunggal kabakar, kdhawung satunggal dipunbakar, sintok, msoyi
sami 5 saga, bawang sasiyung, brambang satunggal, kunir, kncur sami 3 iris.
Kapipis mawi toya sarta asm saklungsu, sa-/422/rm 3 wuku, lajng kaunjuk.
Angka 1126 Jampi samlak kangge tiyang wawratan rah umbl.
Ktumbar, mungsi sami 5 saga, sintok 7 saga, sprantu satunggal dipunbakar,
adas sasaga, pulasari panjangipun sadariji, podhi 5 saga, sari 7 saga, skar
ksumba 5 saga, cngkh 5, pala saklungsu, mrica 7, cabe satunggal, kmukus 7,
kapulaga tuwin murmak sami 5 saga, daging 4 saga, klabt 3 saga, waron 3 saga,
wiji sawi, jong rahab, tuwin kajng padma sami 5 saga, kajng timur 5 saga,
manis jangan panjangipun sapalih dariji, brambang satunggal kabakar, tmu
lawak, lmpuyang, kunci, kncur sami 3 iris, jram purut sairis, kulit babakan
maitan 5 saga, godhong salam salmbar, babakan klayu, babakan dhadhap srp
sami sadariji, krikan scang, kajng lgi, widara pthak, kajng tinja, kajng
timur, cndhana jnggi sami 5 saga, babakan jambu kluthuk panjangipun
sadariji, dringo, bngle sami 3 iris. Kapipis kang lmbat, toyanipun prsan
jram pcl, mawi sarm 3 wuku. Dipunsaring lajng kaunjukna dhatng
sadhengah kang sakit wawratan rah umbl, jalr, stri tuwin rare kang u-
/423/mur 10 utawi 15 taun kenging ngangge jampi punika.
Angka 1127 Jampi sdhkan36 kangge tiyang stri nm.
Jintn cmng 5 saga, msoyi 7 saga, sintok 5 saga, sprantu satunggal kabakar,
kmukus 7, kapulaga 7 saga, kncur 2 iris, cngkh 5, pala saklungsu, manis
jangan panjangipun sadariji kabakar, podhi, sari, jnitri sami 5 saga, adas
sasaga, pulasari panjangipun sadariji, murmak 5 saga, daging 4 saga, skar pule
5 saga, mnyan madu 3 saga, mpu kunir, tmu lawak, tmu giring, tmu tis,
kunci kuning sami 3 iris, kunci ppt satunggal, lmpuyang prit, jae, sunthi sami 3
iris, alim 5 saga, dringo, bngle 3 iris, majamuju 5 saga, sarikuning 7 saga,
karsani 6 saga, skar lawang 2 jodho, skar apn 5 saga, jamur brama 3 saga,
commit to user
36 *#
sadhgan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
89

jamur imps 5 saga, jram pcl satunggal, jong rahab sarta ktumbar sami 7
saga, trawas 3 lmbar, wiji sawi, wijn, pandki, suksma diluwih, mgatsih sami 5
saga, klabt 3 saga, cangkok 7, sidawayah 4 saga, kajng tinja 3 saga, cndhana
4 saga, widara pthak 7 saga, kajng garu 6 saga, waron 6 saga, mrica 5 saga,
cabe satunggal kabakar, godhong dilm 3 lmbar, pandhan wangi salmbar,
skar knanga kang nm satkm, skar kanthil satunggal kapndht kulitipun,
s-/424/kar pacar jawi sapang, skar pacar cina satkem, skar kmuning
satkm, cndhana jnggi, klmbak sami 5 saga, pucuk, ganthi sami 3 saga, tgari
panjangipun sadriji. Dipundhplok kangge sadhkan 37 . Yn badhe ngangge
mndht sackapipun sajampn kemawon. Dipunpipis malih mawi toya wedang
kang taksih bntr mawi sarm 3 wuku, lajng dipununjuk.
Angka 1128 Jampi sninjong kaunjuk sawulan sapisan.
Adas sasaga, pulasari 10 saga, podhi, sari sami 5 saga, rasuk angin 3 saga, wiji
sawi, wijn sami 5 saga, sintok 10 saga, sprantu satunggal kabakar, jintn
cmng 5 saga, msoyi 10 saga, jintn pthak tuwin skar pala sami 5 saga,
cngkh 5, pala saklungsu, ganthi, pucuk, murmak sami 3 saga, daging 5 saga,
cangkok 7, klabt 3 saga, sidawayah tuwin skar apn sami 5 saga, tgari 7 saga,
waron 5 saga, kajng anyang 3, kajng ult satunggal, kajng lgi tuwin jong
rahab sami 5 saga, manis jangan panjangipun sadriji, jaha kling satunggal
kabakar, majakan 2, jaha lawe satunggal, unm 3, kapulaga, ktumbar sami 5
saga, kdhawung 3 dipunbakar, klmbak tuwin ragi sami 3 saga, tape uwos
saglintir, lirang saklungsu, prusi sauwos, mnyan madu sa-/425/klungsu, inggu
sakacang, kajng scang tuwin widara pthak sami 5 saga, kajng cndhana 3
saga, kajng tinja 5 saga, kmukus tuwin mrica sami 7, cabe satunggal, dringo,
bngle, laos, jae, sunthi, lmpuyang, kunci, kncur, tmu lawak, tmu cmng,
tmu giring, tmu tis, tuwin mpu kunir sadaya sami 3 iris, brambang satunggal,
bawang sabungkul, kmiri gpak satunggal kabakar, botor 3, babakan pule 5
saga kabakar, babakan salam panjangipun sadriji, kulit rambutan satugl, isi
cubung kasiyan 5 saga, lajng kagorng sangan dados satunggal lajng
kadhplok dipundaml sadhkan38. Yn tiyang jaler kang badhe jampi namung
mndhta sackapipun lajng kapipis malih. Ingkang kadaml toya cokak mawi
37 *#
sadhgan commit to user
38 *#
sadhgan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
90

sarm 3 wuku. Manawi ngunjuk sadalu sapisan. Yn tiyang jalr wau botn
gadhah anak lajng gadhah anak.
Angka 1129 Jampi spt kangge tiyang gadhah rare 40 dintn.
Kapur barus 3 saga, tinggi satunggal, manis jangan panjangipun sadriji, jintn
pthak 5 saga, msoyi, sintok sami 7 saga, sprantu satunggal kabakar, majakan
3, kunci 3 iris, adas sasaga, pulasari 5 saga, podhi 3 saga, sari 5 saga, mnyan
madu 5 saga, cngkh 7, pala satugl, sarikuning 5 saga, jaha lawe 2 iji, jaha
kling 2, cabe satunggal, mrica 5 saga, kmukus 7, kncur 3 iris, kapulaga 5
saga, mur-/426/mak 4 saga, daging 3 saga, unthuk cacing dipunbakar kang
ngantos abrit, jambe amilih kang bundr 3 iris, kopi jalr 3, sidawayah 5 saga,
skar pule 10, waron 5 saga, klabt 4 saga, wiji sawi 5 saga, tki, cangkok sami 7,
skar lawang 3, skar apn 5 iji, skar padma tuwin skar suksma diluwih sami 5
saga, mgatsih panjangipun 3 dariji, pandki 7 saga, tlutuh pilang 3 glintir,
pucuk, ganthi, klmbak, jadham sami 3 saga, scang 5 saga, widara pthak 7
saga, cndhana 3 saga, kajng tinja 3 saga, kajng lgi 5 saga, kdhawung 3
kabakar, isi kcubung wulung 4 saga, isi jram pcl satunggal. Sadaya mpon-
mpon kairis-irisiris 39 kang tipis-tipis, kakumbah kaliyan toya apu. Dipunpe
ingkang garing lajng dipunpipis malih kangge sadhkan40. Ing ngandhap punika
namanipun sadaya mpon-mpon sarta gogodhongan ingkang badhe kangge.
Dringo, bngle, jae, sunthi, kncur, laos, lmpuyang, kunci, kunir, tmu lawak,
tmu cmng, tmu giring, tmu tis, tmu glnyh pthak sami 7 iris.
Punika ggodhonganipun: godhong kmarogan 7 lmbar, godhong tlasih 3
punggl, godhong gondhang kasih 3 punggl, godhong ilr 7 lmbar, godhong
lamps 3 punggl, /427/sembukan 7 lmbar, dhukut jarm satkm, rumput
grinting satkm, oyot rumput lungan 3, tuwin oyot lmpuyangan satkm, oyot
tapak liman 3, tuwin rajasa satkm, godhong wali kadhep 3 lmbar, pupus
godhong garut 7 lmbar, godhong pakis kawat satkm, godhong mniran
satkm, godhong grgs otot satkm, godhong krmah satkm, godhong gtas
watu 3 lmbar, godhong gmpur 3 lmbar, godhong gmprit 3 lmbar, godhong
sangka srut 7 lmbar, godhong ila-ila 7 lmbar, godhong saga satkm, godhong
pulutan 7 lmbar, godhong sidaguri 3 punggl, godhong sinom satkm, godhong
39
*#kairis-iris commit to user
40 *#
sadhgan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
91

kara pthak 7 lmbar, godhong apa-apa satkm, godhong waru 4 punggl,


pisang suluh saulr, pisang mntah 3 ulr, wuluh 7 ros, godhong cipir 7 lmbar,
godhong klayu 7 lmbar, godhong ttr 7 lmbar, godhong jambe 3 punggl,
janur jne 3 tangkp, pupus nanas 3, godhong dlima pthak satkm, bung
glonggong sapang, godhong tundhung 7 lmbar, godhong orang-aring punggl,
pucuk sujn 3, spt klapa ijm panjangipun sakilan agngipun 2 driji, pupug-
/428/an lr wetan 2 jumput, babakan pule 3 jumput, godhong salam 7 lmbar,
godhong surn 7 lmbar, babababakan 41 dhuwt panjangipun 4 driji, godhong
jram macan, godhong jram pcl, godhong jram purut sami 7 lmbar, kulit
manggis sapalih, kulit rambutan satunggal, kulit jram cina satkm, godhong
jambt bol, godhong jambt kalampok, godhong jambt kluthuk sami 7 lmbar,
godhong dhadhap srp, godhong gmpol, godhong pucung sami 3 lmbar,
godhong wungu 7 lmbar, babakan knanga panjangipun 7 driji, babakan kanthil
panjangipun 2 driji, godhong kmuning, godhong pacar jawi, tuwin pacar cina
sami satkm. Sadaya punika kagorng ing sangan nuntn kapipis kang lmbat
kadadosakn sadhgan. Yn badhe ngangge mndhta sajampn kemawon sarta
naming kaunjuk sapisan. Toyanipun cokak mawi sarm 3 wuku sabn jampi
makatn.
Angka 1130 Jampi kangge yn sampun 40 dintn.
Adas 4 saga, pulasari 5 saga, kajng lgi 3 saga, manis jangan panjangipun
sadariji, sprantu satunggal kabakar, kmukus 7, majamuju 10 saga, sarikuning 7
sa-/429/ga, podhi 7 saga, sari 7 saga, daging 7 saga, majakan 3, jaha lawe 3,
jaha kling 2, cangkok abrit tuwin sidawayah sami 10 saga, ragi 5 saga, skar
padma 7 saga, oyot tgari panjangipun 3 dariji, kajng garu rams 7 saga.
Kajng sadaya kakrik lajng dipundhplok. Kapipis, toyanipun dipunwori jram
pcl sarta sarm 3 wuku.
Angka 1131 Jampi singgul kadaml ngdalakn angin.
Jintn cmng, pthak sami 15 saga, kmukus 15, msoyi, sintok panjangipun
sami sadariji, sprantu satunggal kabakar, dringo panjangipun sadariji, bngle,
kncur sami 5 iris, jbug 3 iris, angkup jambe nm satunggal, prsan jram
pcl satunggal, sarm 3 wuku. Kapipis lajng kaunjuk.
commit to user
41 *#
babakan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
92

Angka 1132 Jampi kocokan manawi tiyang stri badhe gadhah lare, atau
kassa anyakiti.
Mrica 7, laos, cabe sami 3, bawang sasiyung, sintok, msoyi, jintn pthak sami 5
saga, sprantu satunggal kabakar, susuh tikus 3 saga, cangkang tigan ayam
angrm sacuwil, dringo sasaga, bngle 3 iris, ktumbar 6 saga, kncur 3, sunthi
sami 3 iris, angkup waru 3 punggl, lingsah klntik enggal sasendhok alit kaliyan
to-/430/ya. Kapipis, dipunsaring lajng kaunjuk.
Angka 1133 Jampi kocokan kangge tiyang wawrat spuh.
Tmu lawak, tmu pthak, lmpuyang sami 3 iris, bawang 2 siyung, dringo,
bngle sami 3 iris, kajng lgi, manis jangan panjangipun sami sadariji, sintok 10
saga, sprantu satunggal kabakar, pala satugl, cabe satunggal, laos 3 iris, mrica
5 saga, kmukus 7, jong rahab 10 saga, ktumbar 10 saga, mungsi 5 saga,
godhong ttr, godhong girang sami 3 lmbar karajang kang lmbat. Jampi
dipunpipis lajng dipununjuk.
Angka 1134 Panunggilanipun jampi kocokan.
Cngkh 5, pala satunggal, mrica 15, cabe kang agng satunggal kabakar,
sprantu satunggal sami kabakar, kajng anyang tuwin kdhawung sami
satunggal, ganthi 3 saga, sintok sami 3 saga, msoyi 5 saga, manis jangan
panjangipun sadariji, kajng lgi 5 saga kabakar, ktumbar 5 saga, trawas
salmbar, jintn pthak 3 saga, cabe satunggal, cabe sulah 3 saga, jong rahab 5
saga, skar apn 3 saga, susuh tikus 5 saga, sungut urang satunggal, dringo,
bngle, tmu lawak, tmu cmng, laos sami 3 iris, kncur /431/sairis, kunir 7 iris,
bawang jalr kang alit satunggal, godhong waru 3 punggl, gagang sdhah 7 ros.
Kapipis kaliyan toya, kasaring lajng kaunjuk.
Angka 1135 Panunggilanipun jampi kocokan.
Sabn dalu padharanipun dipun-gosok ing lingsah cacil ingkang waradin.

Angka 1136 Jampi kocokan kangge tiyang badhe gadhah rare.


Dringo, bngle, lmpuyang sami 3 iris, sintok 5 saga, pucukipun cabe 3, sprantu
satunggal dipunbakar, ktumbar, mungsi sami 5 saga, jong rahab 10 saga, glam
7, jintn cmng 5 saga, msoyi, kmukus sami 7 saga, bawang sasiyung. Kapipis
kaliyan toya lajng kaunjuk. commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
93

Angka 1137 Jampi kocokan malih.


Cabe 3, lmpuyang, dringo, bngle sami 3 iris, sintok 5 saga, sprantu satunggal
dipunbakar, ktumbar, jong rahab, glam, tuwin jintn cmng sami 5 saga,
kmukus 7, bawang sabungkul kabakar. Kapipis, toyanipun cokak, kasaring,
sarm 3 wuku, lajng kaunjuk.
Angka 1138 Jampi kocokan kangge tiyang sakit kasrpn ingkang katingal
agng padharanipun.
/432/ Mrica sackothokan, laos 7 iris, cabe 3, bawang jalr 1, sintok, msoyi,
jintn pthak sami 5 saga, sprantu satunggal kabakar, wiji sawi 5 saga, susuh
tikus 3 saga, kulit tigan ayam angrm satunggal kabakar, dringo panjangipin
sadariji, lingsah klntik enggal sasendhok bling, lajng kapipis kaliyan toya,
dipununjuk.
Angka 1139 Jampi kocakan kangge tiyang badhe gadhah lare, kawastanan
jampi papthak.
Cabe satunggal, lmpuyang 3 iris, sintok saros dariji, sprantu satunggal
dipunbakar, ktumbar, mungsi, jong rahab, glam, jintn cmng sami 3 saga,
msoyi panjangipun sadariji, kmukus 7, bawang sasiyung, laos 3 iris, sdhah
tmu rose 3 lmbar, lingsah klntik enggal sasendhok. Sadaya kapipis kang
lmbat, toyanipun cokak. Pangunjukipun ugi kaliyan cokak kang sampun kangt
bntr mawi sarm 3 wuku sarta ing dalm manah anyuwuna pitulung ing Gusti
Allah, sagdipun lairing jabang bayi sarta wilujng botn kkirangan satunggal
punapa.
Angka 1140 Jampi sur.
Kulit isi kluwih 3 kabakar, mripat kunir 7, mripat kunci mntah, matng 3, mripat
sunthi mntah 2, matng satunggal, skar sdhah sawatawis, toyanipun cokak
kang kcut sase-/433/ndhok agng, lajng dipunpipis, kaunjuk sabn enjing.

Angka 1141 Panunggilanipun jampi sur.


Bawang 3 siyung, jae 3 iris, kmukus 7, cabe satunggal, sarm 3 wuku, uwos
sajumput, pupus godhong lau-lau 3 punggl, walungsungan sawr panjangipun
sadariji. Kapipis kaliyan wedang panas, kaunjuk sabn enjing.
commit
Angka 1142 Jampi yn sontn tujutowangi,
user nami jampi colong.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
94

Mungsi, jintn cmng sami 5 saga, manis jangan panjangipun sadariji, cngkh
5, pala satugl, ktumbar 10 saga, mungsi, wiji sawi sami 5 saga, sprantu
satunggal kabakar, kmukus tuwin jmaki sami 7, kdhawung 3 kabakar, cabe
satunggal, dringo, bngle sami 3 iris, brambang 3, bawang 3 siyung. Toyanipun
pipisan godhong sangka, godhong rmplas, godhong lgundhi, godhong sdhah
tmu rose sami 3 lmbar. Pamipisipun mawi sarm 3 wuku, nuntn dipun-
galindhingi. Sabn rare sampun tilm dipununtal, lare wau dados saras,
pandhanipun eca.
Angka 1143 Jampi tmu kunci kangge tiyang stri nm.
Sintok 5 saga, sprantu satunggal kabakar, jintn cmng tuwin msoyi sami 5
saga, kncur 3 iris, kmukus 7, /434/manis jangan panjangipun sadariji, cabe 3,
pala 2 saga, rumput sapran 5 saga, podhi 3 saga, sari 5 saga, murmak 5 saga,
daging 3 saga, majakan 3, jnitri, cangkok sami 7, majamuju, krsani sami 3
saga, tlutuh pilang saglintir, sarikuning 3 saga, kunci kuning 3 iris, lajng
kadhplok tuwin kapipipis, dipunprs kaunjuk.
Angka 1144 Panunggilanipun jampi tmu kunci ugi kangge tiyang stri
nm.
Tmu kunci kang kuning 5, mpu majakan ingkang alit satunggal. Kapipis kang
lmbut mawi jram pcl sarta sarm 3 wuku utawi toya lajng kaunjuk.
Angka 1145 Jampi tuju laos tumrap tiyang kakathahn kuwayanipun.
Cngkh 2 sn, kdhawung 20, skar pala sn, jintn pthak 2 sn, adas sasn,
mrica sulah 3 sn, laos garing sasn, mungsi sasn, jintn cmng 2 saga,
bawang 10 sn, bngle 3 saga, pala 5 sn, manis jangan 2 sn, jae garing 5 sn,
kncur garing, msoyi, sintok sami 2 sn, kajng lgi, kmandn, sarta ganthi
sami 2 sn, mungsi 2 sn, jong rahab sasn, kmukus 1 sn. Racikan sadaya
punika kakumbah /435/dipunpe. Yn sampun garing lajng kagorng ing sangan
nuntn kadhplok dipundadosakn sadhkan 42 . Karimatana ing gndul. Sabn
badhe jampi dipunpipis malih mawi toya asm lami utawi cokak.
Angka 1146 Jampi tuju laos jampi sur kangge ngdalakn kuwaya.
Sintok panjangipun sadariji, sprantu satunggal dipunbakar, jae 3, jintn pthak
10 saga, msoyi, jong rahab sami 10 saga, kmukus 7, mrica sulah 10 saga,
commit to user
42 *#
sadhgan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
95

cngkh 7, pala , bawang jalr 3, sunthi, kncur, laos sami 3 iris, toyanipun
dhplokan pace satunggal, cokak sawatawis, sarm sajumput. Dipunpipis lajng
kasekaa bakaran krwng kang ngantos katingal abrit. Pangunjukipun 2 kenjing.
Angka 1147 Yn sampun jampi laos wau lajng kaunjukana jampi punika:
Brambang satunggal, manis jangan panjangipun sadariji, kncur 3 iris sami
dipunbakar, scang 5 saga, jong rahab 5 saga. Dipunpipis, kaunjuk. Gnipun
jampi rambah kaping 2.
Angka 1148 Panunggilanipun jampi tuju laos kangge tiyang mntas
gadhah rare, kaunjuk ing wanci enjing /436/rambah kaping 2.
Ktumbar, mungsi sami 3 saga, cabe satunggal kabakar, mrica 7, jintn pthak 3
saga, kajng lgi saros dariji, kdhawung satunggal kabakar, msoyi 3 saga, laos
3 iris, kajng anyang 2 kabakar, bawang sasiyung, inggu sauwos. Sadaya kapipis
kang lmbut, dipuntoyani cokak kaliyan lingsah kalapa enggal sasendhok bling,
sarm 3 wuku, lajng kaunjuk.
Angka 1149 Jampi tuju sontn pangunjukipun inggih wanci sontn.
Jintn cmng 5 saga, msoyi, manis jangan panjangipun sami sadariji, kajng
lgi 5 saga, ktumbar 10 saga, mungsi 7 saga, kdhawung 3, jmaka satunggal,
cabe satunggal, brambang satunggal, bawang 3 siyung, kncur 3 iris, kajng
anyang 3, daging 3 saga, pala 2 saga, wwah kajng rasuk angin. Kapipis,
toyanipun jawi lajng kaunjuk.
Angka 1150 Jampi tuju sontn mawi godhong mniran.
Jintn pthak 5 saga, msoyi 10 saga, kajng lgi panjangipun sadariji, manis
jangan 5 saga, ktumbar 10 saga, mungsi 3 saga, wiji sawi 3 saga, kmukus 7,
sprantu satunggal dipunbakar, kadhawung 3, jong rahab 7 saga, jma-/437/ka 3,
cabe satunggal, dringo, bngle, kncur sami 3 iris, brambang satunggal, bawang
sasiyung kabakar ing latu mrang, lajng kapipis. Pangunjukipun sabn sontn
laminipun pitung dintn.
Angka 1151 Jampi tuju sunthi panunggilanipun jampi sur.
Jintn cmng, jintn pthak, wiji sawi, jong rahab sami 5 saga, sprantu
satunggal dipunbakar, msoyi 10 saga, mrica sulah 7, pucukipun cabe 3, kmukus
7, pala saklungsu, cngkh 5, bawang 3 siyung, sunthi, kncur sami 3 iris,
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
96

ktumbar 10 saga, mungsi 5 saga. Kapipis lajng dipunsaring. Kawwahana


asm saklungsu, sarm 3 wuku, lajng kaunjuk.
Angka 1152 Jampi rare sawann kalbt.
Jintn cmng, msoyi sami 2 saga, bngle sairis, bawang sasiyung, godhong
inggu 2 pang. Kapipis kang lmbat nuntn kaseka paku, kabsmi kang ngantos
abrit lajng kaunjuk.
Angka 1153 Jampi cicalan kangge tiyang sakit pulung manah,
dipunwastani jampi sorok.
Ktumbar 5 saga, cngkh 5, pala sapalih, klmbak, jintn cmng, jintn pthak
sami 5 saga, msoyi panjangipun sadari-/438/ji, cabe satunggal, mrica cmng 5
saga, kmukus 7, skar ksumba 5 saga, trawas salmbar, mungsi 5 saga, manis
jangan panjangipun sadariji, kajng lgi 4 saga, kdhawung 3 kabakar, sunthi,
kncur, jae, laos, dringo, kunci, bngle, tmu lawak sami 3 iris, jram purut
sairis, kmiri satunggal dipunbakar, inggu sauwos, brambang satunggal, bawang
3 siyung. Kagorng sangan, dipundhplok kadaml sadhkan 43 . Yn badhe
ngangge amndhta sackapipun jampi sapisan, kapipis malih kang lmbat.
Dipunwwahi jram pcl satunggal, sarm 3 wuku, lajng kaunjuk.
Angka 1154 Jampi udal-udal kuwaya.
Laos sasirah ayam, jae sadariji panuduh, kncur 3, kajng ult 3 kabakar,
kdhawung 3, pala, bawang jalr sami satunggal, cngkh 7, manis jangan
panjangipun sadariji, dringo satunggal ros dariji, cabe 3 kabakar, jintn pthak,
ktumbar sami 7 saga. Sadaya kapipis kang lmbat, yn sampun lajng kasekaa
obong-obongan wingka kang mngangah, toyanipun cokak lajng kaunjuk.

Angka 1155 Jampi tiyang stri kang wanci satngah spuh.


Cabe 3, cngkh, tmu, kunci sami 3 iji, lmpuyang 3 /439/iris, jintn cmng 3
jumput. Dipunpipis kasukanana cokak sarta sarm, tanpa toya sansipun.
Angka 1156 Jampi kangge tiyang jalr nm.

commit to user
43 *#
sadhgan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
97

Cabe 3, lmpuyang 3 iris, godhong jram pcl 3 lmbar, cngkh, arng sujn,
arng sapu sami 3 iji, wit bngkowang sadariji pasagi. Kapipis kang lmbat,
toyanipun cokak sarta sarm 3 wuku.
Angka 1157 Jampi wancak kangge tiyang kang sakit cacarn tuwin
gabagn manawi sampun 40 dintn.
Jintn pthak 5 saga, msoyi panjangipun sadariji, pucuking cabe 3, manis
jangan panjangipun sadariji kabakar, kncur 3 iris, angkup jambe nm satunggal,
sdhah 3 lmbar, brambang satunggal kabakar, lajng kapipis, dipunsaring mawi
sarm 3 wuku, nuntn kaunjuk.
Angka 1158 Panunggilanipun jampi cacarn tumrap tiyang spuh tuwin
rare ingkang sampun kasapih inggih prayogi.
Jintn cmng 4 saga, msoyi 5 saga, dringo, bngle sami 3 iris, angkup jambe
nm satunggal, sdhah tmu rose 2 lmbar, brambang satunggal kabakar.
Kapipis, dipununjuk sapisan mawi sarm 3 wuku.
Angka 1159 Jampi yn karaos ususi-/440/pun kmambang.
Podhi, sari sami 4 saga, murmak sami 3 saga, ktumbar 5 saga, trawas 3 lmbar,
glam 4 saga, adas 2 saga, pulasari panjangipun 2 ros dariji, widara pthak 3
saga, scang 3 saga, pucuking cabe 3, toya jram pcl sarta sarm 3 wuku,
lajng kaunjuk ing sadrngipun kalbtan punapa-punapa.
Angka 1160 Jampi kadhas todhi korpn.
Kadhas tuwin korp wau kakumbah kang rsik nuntn bakara bolipun jambu bol
mete, lingsahipun dipun-gosokna ing sasakit wau. Ingkang sampun kalampahan
lajng mantun.
Angka 1161 Jampi parm suku abuh.
Laos 3 iris, cabe 5 iji, jamur imps 3 saga, uwos 2 jumput, sarm sajumput.
Kapipis kangge toya amarmakn wau arak kaliyan cokak.

Angka 1162 Panunggilanipun jampi abuh.


Laos 3 iris, babakan pule 5 saga, sintok 4 saga, pala 2 saga, msoyi panjangipun
sadariji. Kapipis dipuntoyani cokak. Sabn badhe ngangge dipun-ngt kang
ngantos panas. commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
98

/441/ Angka 1163 Jampi suku abuh.


Kajng sawr dipun-gosok ing cokak lajng kaparmna ing suku ingkang abuh
wau.
Angka 1164 Jampi panu skar.
Amndhta layoning skar pangantn tuwin skaripun tiyang ingkang ngangkat
birahi sami kagosokna ing panu. Sarta amndhta laos 3 iris, tmu lawak sairis.
Dipunpipis kaliyan uwos sajumput. Kadamla anglulur, toyanipun cokak.
Angka 1165 Jampi blak utawi brak.
Tracak menda dipunbasmi, awunipun dipunpipis kang lmbat lajng kakck
kaliyan gajihipun tuwin gajih lmbu, gajih babi, sarta lingsah kalntik lajng
kaosr-osrna sarana wulu ayam ing wanci enjing tuwin sontn.
Angka 1166 Jampi suku sakit kang raos pjah, dipunwastani dhngn.
Kenging kangge tiyang spuh tuwin rare alit.
Godhong lgundhi satkm, godhong sre sakilan, kajng gsang saggm.
Kagodhog kaliyan toya sagantn utawi arak lajng kadamla ngkum suku. Yn
spn toya laut kalintua sarm kemawon sabathok.
/442/ Angka 1167 Jampi suku yn karaos botn sagt44 lumampah.
Kulit warak kabasmi, arngipun kapipis kaliyan kajng rasa mala, toyanipun arak
utawi cokak kang sampun dipun-godhog nuntn kapopokakn ing suku,
katutupana panggangan godhong senthe cmng.
Angka 1168 Jampi sakit suku kang tanpa tatu tuwin abuh nanging lumpuh.
Punika kawastanan katdha dhngn.
Cucak warak 5 saga kagosok kaliyan kajng rasa mala, toyanipun ciyu. Sabn
badhe ngangge dipunbntrakn malih lajng kawdhakakn utawi anganggeya
borh sambtan pang senthe panjangipun sadariji, godhong landp 3 punggl,
dipunbuboni45 sambtan kados ing ngandhap punika:
Dringo 3 iris, bawang sasiyung, kunir 3 iris, toyanipun sapalih cokak. Yn
ngangge kapara kang panas angt. Kaborhakn ing ros-rosan suku nuntn
amangganga godhong senthe ambuntl suku ingkang sampun kaparman
sambtan wau.
Angka 1169 Jampi sakit tatu ing kuku.
44 *#
sagd commit to user
45 *#
dipunbumboni
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
99

Kukunipun kumbaha kang rsik ing pundi kuku ingkang katingal biru, kagunting.
Amndhta stanshgrun saklungsu, tawas 10 /443/saga kabakara ing krwng
kang ngantos gosong, nuntn kapipis garingan, kadaml bubukan. Kauwur-
uwurna kuku kang tatuh 46 wau lajng dipunbalbt ing sinjang kang rapt.
Sampun ngantos kenging awu sarta wdhi utawi sampun ngantos kenging toya.
Dene sabn badhe ngumbah dipunkilnana sarana wulu ayam. Yn sampun rsik
lajng kajampnana malih. Sadintn kakumbah sarta jampi kaping 2 enjing
sontn.
Angka 1170 Panunggilanipun jampi tatu ing kuku.
Pupus dhadhap 3, prusi sakacang, skul saklungsu. Kapipis dipundamla plstr
lajng kaangge ing kuku kang sakit wau.
Angka 1171 Jampi kowak.
Godhong sangko punika gosrut 7 lmbar dipunpe ingkang garing nuntn
dipunpanggang tuwin angobonga suwkan sinjang wulung panjangipun sadariji,
nuntn sami kapipisa kang lmbat kadadosakn bubukan, kawur-wurna.
Sasampunipun tatu wau dipunkumbah ing wedang. Godhogan godhongan kang
kenging kadaml wjah tuwin godhogan mpon-mpon kang kenging kadaml
wjah mawi kapipis lajng dipun-godhog.
Angka 1172 Panunggilanipun jampi tatu ing kuku.
Prusi 2 bagean, tawas sabagean kabakar ing krwng kang ngantos garing,
lajng dipunwur-wurakn ing tatu, sasampu-/444/nipun kapipis lmbat.
Panganggenipun enjing sontn lajng kablbt ing sinjang, sampun ngantos
kenging toya tuwin awu punapa malih siti. Ing sabn enjing kakumbah ing
wedang nuntn dipunkilni ing wulu ayam.

Angka 1173 Jampi suku kowak.


Amundhuta godhong grafita kapusus, dipuntutupakn ing tatu namung salmbar
sadintn santun kaping 3. Dene yn angumbah suku, wedang panas sarta
dipunworana tawas saklungsu. Godhong grafita punika yn ngupados ing pundi
panggnan tamtu ana.
commit to user
46 *#
tatu
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
100

Angka 1174 Parm suku.


Bngle, kncur, laos, ati kunir, lmpuyang mprit sadaya sami 3 iris, cngkh 7,
pala 2 saga, msoyi 5 saga, mrica sulah 7 saga, cabe jawi satunggal, oyot sre 7
saga, mungsi 3 saga, cabe sulah 4 saga, cndhana 5 saga, kajng tai 3 saga,
widara pthak, garu rams, kulit jram purut sami 5 saga, uwos sajumput, manis
jangan panjangipun sadariji, scang 5 saga. Kapipis, toyanipun ciyu tuwin cokak.
Angka 1175 Panunggilanipun parm suku.
/445/ Cabe satunggal, sunthi, kncur sami 3 iris, sintok 5 saga, sprantu
satunggal, manis jangan panjangipun sadariji sami dipunbakar, mrica pthak 5
saga, mrica cmng 4 saga, kmukus 7, adas somah, pulasari 5 saga, msoyi 4
saga, grgs otot 5 saga. Dipunpipis toyanipun arak kaliyan cokak.
Angka 1176 Parm rapuh kangge bobok suku santun warni. Manawi kang
sakit sampun langkung 40 dintn, panganggnipun jampi punika ngantos
sawulan.
Adas 5 saga, pulasari 10 saga, waron 7 saga, jintn cmng, sari naga, jong
rahab sami 10 saga, klabt 5 saga, cabe satunggal, kmukus 7, tgari 10 saga,
pucuk 8 saga, pala 5 saga, jram purut sairis, godhong dilm 7 lmbar, scang 10
saga, widara laut 8 saga, kajng tinja 5 saga, kajng rasamala 10 saga, kajng
garu cina naminipun kajng kilam 5 saga, manis jangan, sintok, msoyi, kajng
mgatsih, slingsot sami 10 saga, bngle, tmu lawak, tmu giring, kunir, kncur,
lmpuyang, laos sami 3 iris, bonggol sdhah 3 punggl, kajng timur 15 saga,
babakan turi brit panjangipun 3 dariji, asm a-/446/brit 2 ros dariji pasagi,
waron 5 saga, kmukus 7, pucuk 5 saga, unm 5 kabakar, klmbak 5 saga, sarm
sajumput, sintok 10 saga. Sadaya dipundhplok lajng kapipis. Sabn badhe
ngangge kagodhog kaliyan ciyu tuwin cokak. Racikan punika wau manawi tiyang
gadhah lare langkung saking 40 dintn.

Angka 1177 Parm suku kangge tiyang stri mntas rencang rare.
Pala satunggal, msoyi panjangipun sadariji, kajng lgi saros dariji, sintok 2 ros
dariji, kajng timur 2 saga, cabe 7, jong rahab 5 saga, adas sajumput, kmukus,
mungsi sami 5 saga, bngle, kncur sami 3 iris, jintn cmng 5 saga, godhong
turi brit 3 punggl, lajng kapipis,commit to user
toyanipun ciyu kaliyan cokak.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
101

Angka 1178 Panunggilanipun parm suku kangge tiyang stri ingkang


rencang rare.
Cabe, sunthi, kncur sami 3 iji, sintok, sprantu sami saros dariji, manis jangan
panjangipun sadariji, mrica pthak, cmng, tuwin kmukus sami 7 iji, adas 5
saga, msoyi saros dariji, grgs otot 5 saga, lmpuyang, bngle sami 3 iris, oyot
sdhah 10 saga, /447/skar tanjung 5 saga, skar knanga 3. Dipunpipis lajng
kaukup dipunborhakn ing suku.
Angka 1179 Jampi saraban ing suku kangge pawstri ingkang sawg
rencang rare.
Sintok 5 saga, sprantu satunggal dipunbakar, jintn cmng 5 saga, jintn
pthak 3 saga, msoyi 5 saga, jong rahab 7 saga, kmukus 3, cngkh 2, pala 2
saga, klmbak 5 saga, kajng tinja 4 saga, cndhana 5 saga, widara pthak 5
saga, kajng scang 3 saga, dringo, bngle, lmpuyang, kncur sami 3 iris,
bsole, brambang sami satunggal, bawang sasiyung, kdhawung satunggal
kabakar, waron tuwin wiji sawi sami 3 saga, manis jangan panjangipun sadariji,
jae, sunthi sami 3 iris, klabt, ganthi, pucuk sami 3 saga, tgari 5 saga, sre
sairis, babakan pule, kulit rajungan, tuwin kpithing sami 2 saga, kulit mimi 5,
kopyah lami, cindhe amoh, saklat abrit sami 3 saga sarta sami kabsmi, jamur
brama, jamur imps sami 3 saga, tinja sawr sawa 2 saga, tmu lawak tuwin
kunir sami 3 iris, jram purut sairis, jram pcl satunggal, kaliyan kulit tuwin
pntilipun, jram macan 3 saga, godhong lgundhi 3 punggl, godhong smbung
/448/salmbar, godhong jarak brit salmbar. Kapipis kaliyan toya. Bninganipun
dipunombkakn, dene kang kasar lajng dipunparmna ing sukunipun.
Angka 1180 Jampi encok ing suku.
Cabe 3, sunthi, kncur sami 3 iris, sintok panjangipun sadarji, sprantu 3
kabakar, manis jangan panjangipun sadariji, mrica pthak 15, mrica cmng 10,
kmukus 7, sari naga 5 saga, adas 3 saga, pulasari panjangipun sadariji, msoyi
panjangipun sadariji, grgs otot satkm. Dipunpipis, toyanipun cokak sarta
sarm 3 jumput. Kagodhog mangt-mangt, dipunborhakn.
Angka 1181 Jampi sakit suku abuh.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
102

Uwit kalici kang alit kapndhta oyotipun panjangipun kalih dariji. Kadhploka
kaliyan singgang pantun. Dipunprs kapndht toyanipun. Punika wontn jae
abrit manawi kalawak satkm. Dipun-godhog lajng kagosokna kang abuh.
Angka 1182 Panunggilanipun jampi suku sakit.
Laos 3 iris, bawang 3 siyung, msoyi panjangipun sadariji, pala satugl, ganthi 3
saga, mrica 7, /449/godhong blimbing wuluh 3 punggl. Kapipis kaliyan toya
tawa lajng kaborhakn ing suku.
Angka 1183 Jampi suku kang karaos bgl47 tuwin linu, lare, tiyang spuh
kenging ngangge.
Babakan pule 15 saga, sintok panjangipun sadariji, sprantu satunggal kabakar,
jintn pthak 7 saga, msoyi, manis jangan panjangipun sami sadariji kabakar,
mrica 25, tki wangi, cabe sami 5 iji, kmukus 15 iji, waron 7 saga, sunthi, kncur
sami 3, laos 7 iris, lmpuyang 3 dim, jae panjangipun sadariji, tmu lawak,
bngle, tmu giring sami 3 iris, sre panjangipun sakilan, jram purut sairis,
pandhan wangi 3 lmbar, rumput rajatawa 7 lmbar, kucai satkm, uwoh jarak
cina 3 iji, woh jarak brit 3. Kapipis lajng dipunkukusakn dang. Sabn badhe
ngangge, toyanipun ciyu dipun-ngt.
Angka 1184 Jampi suku ngthok.
Jintn cmng saggm dipunpipis, kauworna cokak kang tuln lajng dipun-ngt
mangt-mangt, kaborhna ing suku.
Angka 1185 Jampi sakit mripat kalilipn.
Mripat wau dipuntutupana srbt, lrs ing mripat dipuncpngi /450/dangunipun
sajam lajng mantun. Yn botn mangkatn48, mripatipun karambanga ing toya
sarangan inggih lajng amulyakakn.
Angka 1186 Jampi susu kamisandhann kang nuju nspi.
Godhong sldri 3 punggl, oyotipun sadriji pasagi, adas 3 somah, pulasari
panjangipun sadariji, nuntn kapipis kang lmbat lajng kakukus dang, toyanipun
cokak. Manawi badhe kangge kangt mangt-mangt, kaborhakn.
Angka 1187 Jampi sakaloran ing sirah.
Godhong cubung 2 lmbar kapusus kaliyan apu, kagosokna ing cngl
mangandhap dumugi ula-ula. Sadintn kagosoka kaping 2 dumugi samantunipun.
47 *#
pgl commit to user
48 *#
makatn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
103

Angka 1188 Jampi bngang ing lbt pawstrn.


Klungsu 7, cabe jawi satunggal sami dipunbakar kang ngantos dados arng,
nuntn kapipis garingan ingkang lmbat lajng dipunwur-wurakn.
Angka 1189 Pilis sakaloran.
Oyot skar wora-wari pthak tuwin oyot skar mlathi susun sami 3 dariji, jintn 5
saga, msoyi, sintok sami sadariji, manis jangan sadariji dipunbakar, cngkh 5,
pala satugl, jae, kncur sami 3 iris, bawang sasiyung. Dipunpipis kaliyan toya
jram pcl, lajng kangge pilis.
/451/ Angka 1190 Panunggilanipun pilis sakaloran.
Oyot mangkokan, oyot kelor kang alit, oyot mandhakaki sami 3 dariji, jae, kncur
sami 3 iris, wiji sawi 5 saga, kaliyan toya jram pcl kangge mipis ingkang
lmbat lajng dipunpilisakn.
Angka 1191 Panunggilanipun jampi sakaloran.
Kncur kairis kang tipis-tipis nuntn dipunkum ing cokak lajng katemplokna ing
pilingan tuwin ing sirah. Sabn dintn kablbta ing srbt.
Angka 1192 Jampi nglu ing sirah salbting utg49.
Godhong jram pcl 3 lmbar dipunpanggang ngantos garing, cngkh jalr 3,
msoyi 3 ros dariji, jintn cmng, jintn pthak sami 5 saga. Dipunpipis kabuntl
ing godhong lajng dipunkukusakn ing dang lajng kajampkna ing sirah.
Angka 1193 Panunggilanipun jampi sirah.
Tmu lawak sandhas ayam kaparut, jram purut satunggal dipunbakar, inggu
saklungsu dipunwor kaliyan lri bungkak. Nuntn dipunrmt sadaya. Yn
sampun awor nuntn dipunbun-bunakn, enjingipun kauygakn ing sirah.
Angka 1194 Jampi sakit sirah kang karaos dumugi ing taling 50 sarta
ngantos anyudakakn pamirng.
/452/ Godhong senthe ijm salmbar dipunkukusakn dang, ganthi 5 saga, msoyi
7 saga, kunir 3 iris. Kapipis dipunangge jampi ing sirah dumugi ing kuping.

Angka 1195 Panunggilanipun jampi nglu.


Jintn cmng 5 saga, godhong kmarogan 3 lmbar, mrica pthak 7, kncur 3
iris, lakn abrit 3 saga dipunbakar. Sadaya dipunpipis kangge ing sirah.
49 *#
utk commit to user
50 *#
talingan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
104

Angka 1196 Pilis sirah nglu.


Jintn cmng 5 saga, msoyi 7 saga, mrica pthak 7, kncur 3 iris, lakn abrit 5
saga, lajng kabakar. Sadaya kapipis kangge pilis.
Angka 1197 Jampi nglu.
Sunthi 3 iris lajng kapipis toyanipun ciyu utawi jnwr lajng kangge pilis.
Angka 1198 Jampi nglu.
Jintn cmng 7 saga, ganthi 3 saga, msoyi 5 saga, kmukus 7, kncur 3 iris,
uwos sajumput. Dipunpipis kangge pilis.
Angka 1199 Pilis sakit nglu kangge tiyang mntas rencang rare enggal.
Godhong tanjung 3 lmbar, kajng lstrung 3 saga, kajng cndhana, /453/jintn
cmng, kajng lapis, wit kunir, kajng cakma, cndhana jnggi, kajng tinja,
scang, tuwin skar ksumba sadaya sami 3 saga, skar kanthil satunggal.
Kapipis, toyanipun jram pcl lajng kapilisakn.
Angka 1200 Pilis sirah nglu tuwin mripat ptng.
Pupus kats sapangipun 3 punggl, sintok panjangipun sadariji, sprantu
satunggal dipunbakar, ganthi 5 saga, msoyi panjangipun sadariji, inggu
sakacang wose, babakan jram pcl panjangipun sadariji, godhong gagan-
gagan kang garing 3 lmbar, godhong kelor ingkang mangkurp 3 lmbar, lajng
kapipis, dipunpilisakn.
Angka 1201 Jampi sakit sirah, pawstri ingkang mntas rencang rare
minggah ing rah dhatng maripat.
Jintn cmng 5 saga, kmukus 3, kncur 3 iris, toyanipun cokak, brambang
satunggal, lajng kapipis kangge pilis ingkang sakit wau.
Angka 1202 Pilisipun tiyang sakit bntr tis ingkang mawi sirah karaos
sakit.
Godhong kalalaan (kalilika) 7 lmbar, adas sasaga, brambang kang spuh 3.
Kapipis kang lmbat lajng kapilisakn.

/454/ Angka 1203 Jampi tiyang sakit sirah pambktaning bntr.


Godhong turi brit 3 punggl kapipis kang lmbat, dipunangge pilis ing pundi
commit todbog
ingkang karaos sakit. Sarta amundhuta user pisang kpok kaliyan bonggol
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
105

pisang saba. Dipunrajang kang lmbat wontna saggm, lajng kakum ing toya
pinggan. Dipunbun-bunakn kangge nls 51 sirah sabn dintn laminipun 15
dintn.
Angka 1204 Jampi sakit nglu kang ngantos abuh mripatipun.
Godhong jpanah kapipis dipunangge pilis utawi kagodhog dipunangge wedang.
Angka 1205 Panunggilanipun jampi sakit sirah, ing tmbung Walandi
dipunwastani selupin kapialu.
Skar argulo mawar kang abrit saggm mangang dipunwor kaliyan galpung
sagu utawi cokak kang tuln sapintn ckapipun nuntn dipun-godhoga kang
ngantos knthl, kaplstrna ing sirah.
Angka 1206 Jampi sakit sirah, saki 52 utg 53 garing utawi ababipun
mambt.
Bubukan godhong salamaki (sbuga) wawrat 3, dhuwt. Dipunwor kaliyan
mrtega kang drng kaworan sarm. Kamamaha ing wanci enjing.
// /456/ Angka 1207 Jampi sakit sirah saking utkipun garing.
Bubukan godhong salamaki dipunwor kaliyan gajih lmbu, kaunjuka ing wanci
enjing 3 kenjing.
Angka 1208 Pilisipun sakit sirah.
Jintn cmng 7 saga, sintok panjangipun sadariji, sprantu satunggal
dipunbakar, kmukus 7, pucuk 3 saga, cngkh 3, rasuk angin tuwin cndhana
sami 5 saga, sari 4 saga, kajng tinja 3 saga, bawang 3 siyung. Dipunpipis,
kapilisakn.
Angka 1209 Pilis sakit sirah.
Sintok panjangipun sadariji, kncur 3 iris. Kapipis lajng kapilisakn.

Angka 1210 Pilisipun sakit sirah sarta cangkmipun karaos pait, punika
tamtu bntr tis.
pang senthe cmng satunggal kabnm sakdhap sarta ggripun dipundkki
awu nuntn katmplkana inggu sakacang wose, bngle 3 iris, bawang 3 siyung,

51 *#
anls
52 *#
sakit commit to user
53 *#
utk
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
106

angkup jambe nm satunggal. Sadaya kamamah, kaidokna awu wau lajng


kagosok pang senthe.
Angka 1211 Pilis sakit sirah saking angin tuwin sumukn.
/457/ Jae 3 iris, jintn pthak sajumput. Dipunpipis lajng kangge pilis.
Angka 1212 Jampi sakit sirah.
Godhong dhadhap srp 3 punggl, adas sajumput, pulasari panjangipun sadariji,
brambang satunggal, dringo, bngle sami 3 iris. Dipunpipis, lajng kapilisakn.
Angka 1213 Pilis sakit sirah.
Godhong turi brit 3 punggl, godhong adas 3 lmbar, pulasari 5 saga, brambang
3 ing satunggal kabakar, ati kncur 3, msoyi 5 saga, jintn cmng 3 saga,
dringo, bngle sami 3 iris. Kapipis kaliyan toya lajng kangge pilis.
Angka 1214 Pilis tuwin jam54 sirah.
Godhong rangutan utawi cmng salmbar, brambang 3 kabakar, adas sasaga,
pulasari 3 saga. Dipunpipis lajng kangge pilis.
Angka 1215 Panunggilanipun pilis.
Kajng cndhana 5 saga, brambang satunggal, kapipis, toyanipun cokak. Kangge
pilis, sabn sat lajng nganggeya malih.
Angka 1216 Panunggilanipun pilis malih.
Cngkh 7, skar ksumba 5 saga. Kapipis, toyanipun odhkolony.
Angka 1217 Pilis sakit sirah bumbu tuju.
/458/ Jintn cmng 5 saga, msoyi panjangipun sadariji, ktumbar 5 saga,
mungsi 3 saga, pucuk jambe satunggal, sunthi, kncur, dringo, bngle sami 3 iris,
bawang sasiyung, godhong turi brit 3 punggl, agodhoga 55 sdhah 7 lmbar.
Inggih punika ingkang kawastanan bumbu tuju.
Angka 1218 Panunggilanipun pilis sirah.
Godhong urg-urg polo 10 lmbar, adas sasaga, pulasari panjangipun sadariji,
brambang satunggal, tmu lawak 3 iris. Kapipis kaliyan toya, kangge pilis.
Angka 1219 Jampi sakit sirah mawi anton-anton.
Jong rahab 5 saga, jaha kling satunggal, trawas salmbar, jintn cmng tuwin
msoyi sami 5 saga, kmukus 7, kajng rapt panjangipun sadariji, kajng anyang
3, pulasari panjangipun sadariji, sintok 5 saga, kdhawung 3 dipunbakar,
54 *#
jampi commit to user
55 *#
anggodhoga
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
107

sprantu satunggal kabakar, skar apn 5 saga, murmak 5 saga, daging 3 saga,
ktumbar 5 saga, cabe satunggal, mungsi 5 saga, jnitri 7, sari 5 saga, manis
jangan panjangipun sadariji kabakar, kunir 3 iris. Kapipis mawi sarm 3 wuku,
toyanipun cokak lajng kaunjuk.
Angka 1220 Jampi sirah.
/459/ Tmu tuwin kunci sami 3, kmukus 11, pucuk 3 saga. Dipunpipis,
kapilisakn.
Angka 1221 Panunggilanipun jampi sakit sirah.
Brnduwin sasendhok agng, toya saglas, brambang 3 kagcak, lajng
kaworakn branduwin tuwin toya wau. Kaangge nls sirah.
Angka 1222 Pilis sakit sirah sakaloran.
Bung kelor 5 punggl, inggu sauwos, dringo satngah dim, brambang spuh 3.
Dipunpipis kang lmbat mawi toya lajng dipundkk ing kapuk. Kaangge pilis
rambah kaping 3 sadintn.
Angka 1223 Panunggilanipun pilis sakit sirah.
Godhong mandhakaki 3 punggl, jae, kncur 3 iris, wiji sawi 3 saga, dringo,
bngle sami 3 iris, unm 3 dipunbakar, sintok 5 saga, msoyi tuwin manis jangan
panjangipun sami sadariji kabakar, pucuk tuwin ganthi sami 5 saga, cngkh 5,
pala sapalih, sdhah tmu rose 3 lmbar, skar kanthil satunggal, brambang
satunggal, bawang sasiyung, jram purut sairis, toyanipun rndhman skar
mlathi, knanga, kanthil. Yn wontn kaworan konyoh inggih kenging, spnipun
konyoh kum-kuman skar punika sampun nykapi.
Angka 1224 Pilis sakit sirah bumbu tuju.
/460/ Jintn cmng 3 saga, msoyi tuwin sintok sami 5 saga, cabe satunggal,
sunthi, kncur, jae, dringo, bngle sami 3 iris, bawang 3 siyung, waron 5 saga,
cngkh 5, pala satugl, unm 3 dipunbakar, ganthi 5 saga, pucuk 4 saga,
pulasari sadariji, podhi, sari, tuwin cndhana sami 5 saga, sdhah tmu rose 3
lmbar, godhong turi brit 3 punggl. Dipunpipis kaliyan toya jawi nuntn
dipunpilisakn.
Angka 1225 Jampi sakit sirah ingkang lami botn mantun.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
108

Godhong jmpanah dipunpipis kangge pilis, utawi dipun-godhog kangge wedang.


Adad56 samangsa 8 dintn mantun.
Angka 1226 Jampi sakit ing sirah.
Godhong mangkokan 7 lmbar dipunpipis kang lmbat kangge pilis sarta mawi
kawungkus, dipunkukusakn. Ingkang kangge ngukus godhong pisang.
Angka 1227 Jampi sakit sirah nglu.
Skar pulutan 7 iji, inggu agngipun sakacang wose, jintn cmng 5 saga,
brambang satunggal, lajng kapipis kang lmbut nuntn kangge nemploki sirah.
Angka 1228 Panunggilanipun jampi sakit sirah sarta anymngakn rema
ingkang sampun pthak.
// /462/ Godhong pariya inggih punika godhong pare wana satkm, rumput
clngan satkm, tmu uwos sajumput, mripat kunir 3. Kapipis, toyanipun wayu.
Yn sampun lmbut katmplkna ing sirah.
Angka 1229 Panunggilanipun jampi sakit sirah.
Godhong pare wana satkm, jintn cmng 3 jumput, lajng kapipis,
katemplokakn sirah 3 dintn utawi 7 dintn. Rambut ingkang sampun pthak
dados cmng malih sarta kathah.
Angka 1230 Panunggilanipun sakit sirah salbting utg57.
58
Brambang 3, kuningipun tigam ayam cmng satunggal, gndhis batu
saklungsu, lingsah wijn sasendhok alit. Dipunubak kang ngantos waradin sarta
awor lajng dipunkck mangt-mangt lajng katdha.
Angka 1231 Jampi sakit sirah.
Jintn cmng sajumput, brambang jalr 3 bungkul. Kapipis kang lmbat,
dipunprsi duduh jram pcl satunggal. Sirah dipunbalbta ing kacu supados
toya botn dalwr, jampi lajng kangge ing sirah.

Angka 1232 Jampi sakit sirah yn botn sagt59 tangi.

56 *#
adat
57 *#
utk
58 *#
tigan commit to user
59 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
109

Rumput clngan 7 lmbar, mripat kunir 21 saga, wo-/463/s kang wtah 49 las.
Kapipis mawi toya sakdhik, dipunpilisakn ing pilingan.
Angka 1233 Jampi sakit snp tuwin kmbung.
Pisang kluthuk kang nm saulr, kapars60 dipunpndht toyanipun, awu tumang
3 jumput, pupugan lr, wetan 2 jumput, arng jati 4 ros dariji. Kapipis kang
lmbut mawi toya jawi lajng dipunparmna ing padharanipun tiyang ingkang
sakit wau.
Angka 1234 Tapl skar knanga kangge tiyang stri nm kang sampun
botn sumdya apputra.
Skar knanga ingkang taksih mingkup 7, babakan wit knanga kang drng
skar panjangipun 3 kilan, skar padma 15 saga, kunci kuning 3, msoyi
panjangipun sadariji, sidawayah 5 saga, sarikuning tuwin mnyan abrit sami 10
saga, bngle 3 iris. Dipunpipis nuntn katumpangakn sanginggiling godhong
pisang lajng dipuntumpangakn ing awu pawon kang taksih panas. Sabn badhe
ngangge dipunwwahi jram pcl lajng kataplakn kang waradin.
Angka 1235 Tapl knanga kangge tiyang mntas rencang rare, sae
dhatng padharan tuwin singst dhatng sarira.
Skar knanga spuh satkm, wohipun 3, babakanipun 3 dariji, wiyaripun
sadariji, msoyi saki-/464/lan, unm 3 kabakar, kmukus 5 saga, rasamala 10
saga, pucuk 5 saga, mustakim 10 saga, jnitri 3, kajng kasturi, kajng kalmbak
sami 10 saga, manis jangan sakilan, tinggi 7, dhdhs sasaga, cngkh 10 saga,
pala satunggal, cacing kalung satunggal dipunbakar kang gosong, sarm
sajumput, asm sakmiri kabakar, sarm malih 3 jumput. Kagorng, dipunpipis
kang lmbat kadaml sadhkan61. Manawi badhe ngangge mndhta sackapipun
mawi toya jram pcl sackapipun.
Angka 1236 Jampi pusr padharan sakit muls sanadyan sampun
wawratan taksih raos kmbung.
Bung kelor 3 punggl, kllt agngipun sakacang, nuntn kapipis lajng
katemplokna ing pusr.
Angka 1237 Panunggilanipun sakit ing pusr sarta ing padharan karaos
muls.
60 *#
kaprs commit to user
61 *#
sadhgan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
110

Bung kelor 3 punggl kaliyan skar awu 3 jumput, kdhawung mntah satunggal,
kang matng 2, rasuk angin 5 saga, brambang 3. Dipunpipis, katemplokna ing
pusr.
Angka 1238 Panunggilanipun jampi pusr.
Lmpuyang mprit panjangipun sadariji kamamah nuntn dipunwor kaliyan skar
awu sajumput, katemplokna ing pu-/465/sr lajng dipuntutupana sdhah kang
nm.
Angka 1239 Panunggilanipun jampi pusr.
Skar ksumba 7 saga tuwin inggu saklungsu, brambang satunggal. Dipunrmta
kang ngantos mdal toyanipun lajng katemplokna ing pusr kaliyan sdhah
salmbar dipunpanggang.
Angka 1240 Panunggilanipun jampi pusr.
Godhong po o 3 punggl, godhong loncang 3 lmbar, jae panjangipun sadariji.
Kadhplok lajng dipunwungkus ing godhong, kakukus dang lajng slh
pusring rare.
Angka 1241 Panunggilanipun jampi pusr kangge lare umur 1 taun
tuwin 2 taun.
Adas sajumput, rasuk angin 5 saga, kdhawung 3 kabakar, brambang mntah 3,
sarm 3 jumput. Kapipis dipuntaplakn.
Angka 1242 Jampi tiyang sakit padharan kmbung.
Dringo panjangipun sadariji, bngle 3 iris, kmukus 7, jintn pthak 10 saga,
msoyi 7 saga, ganthi 5 saga, cngkh 7, pala sairis, babakan kajng kndhl
panjangipun 3 dariji, laos sandhas ayam. Dipunpipis mawi toya.
Angka 1243 Jampi kamandn62 dipunwastani sakit su-/466/dukn tumrap
dhatng tiyang spuh.
Kamandn63 kaliyan mungsi sami 5 saga, adas tuwin rasuk angin sami 3 saga,
kajng ult kaliyan kajng lgi sami 3 iji kabakar, pala saklungsu, godhong po o 3
punggl. Kapipis, dipunsaring lajng dipununjuk.
Angka 1244 Taplipun lare tuwin tiyang spuh ingkang sakit kados ing
nginggil wau.

62 *#
kmandn commit to user
63*#
kmandn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
111

Tape uwos 3 glindhing, rasuk angin 5 saga, sata 10 saga, sunthi 3 iris, bawang 3
siyung, kmukus 7, mrica 15, kmandn 5, mungsi 10 saga. Dipunpipis,
kataplakn.
Angka 1245 Panunggilanipun jampi kamandn64.
Sintok tuwin msoyi sami 5 saga, cngkh 5, pala saklungsu, jintn cmng 5
saga, mrica 15 saga, sunthi 3 iris, jae 5 iris, godhong landp kaliyan godhong
terong ngor sami 3 lmbar, kajng garu 5 saga, jong rahab 10 saga. Kapipis,
kasaring lajng dipununjuk.
Angka 1246 Taplipun.
Kunci, kncur sami 3, apu sajumput. Kapipis kang lmbat lajng kataplakn.
Angka 1247 Smburipun tiyang sakit kmandn.
/467/ Godhong gandarusa 3 punggl, kmiri saisinipun , jintn cmng 5 saga,
jintn pthak 3 saga, mungsi 5 saga, msoyi saros dariji, brambang satunggal,
mrica pthak 7, dringo, bngle sami 3 iris. Kapipis kang lmbat,
dipunsmburakn ing badan sadaya.
Angka 1248 Jampi kamandn 65 kangge ing padharan prayogi tumrap
tiyang jalr-stri.
Godhong landp 3 punggl, kulit jram purut sairis, bawang sasiyung, sunthi 3
iris, mungsi 5 saga, jintn cmng tuwin jong rahab sami 5 saga, pucukipun cabe,
arngipun pucuking sujn sate sami 3 iji. Kapipis kaliyan toya sarm 3 wuku,
lajng kasaring dipununjuk.
Angka 1249 Panunggilanipun jampi kamandn66.
Godhong kamandn67 swu satkm, kmandn jawi sagablog, tmu lawak 3 iris,
jram pcl 3 kabucal isinipun, sarm 3 wuku. Sadaya dipundhplok, dipun-
godhog lajng kaunjuk kados wedang. Pangunjukipun sabn dintn. Kadaml
jampi sakit napas ugi prayogi.
Angka 1250 Jampi tiyang watuk rah.
Godhong ilr satkm kakumbah kang rsik lajng kadhplok, dipunprs
kapndht toyanipun. Dipunwor kaliyan p-/468/rsan kalapa pangaji sigar

64 *#
kmandn
65 *#
kmandn
66 *#
kmandn commit to user
67 *#
kmandn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
112

nuntn dipunseka tosan brit, paku kang sampun lami. Dipunsaring lajng
kaunjuk.
Angka 1251 Panunggilanipun jampi tiyang watuk rah.
Godhong ilr 3 tkm dipun-godhog, toyanipun 2 siwur. Yn sampun umb
rambah kaping 5, godhong kawucal dipunsantuni kulit manggis sapalih dariji,
tingi sabrang panjangipun sadariji, adas 2 jodho, pulasari panjangipun sadariji,
kajng lgi panjangipun ugi sadariji. Dipun-godhog tilas godhogan godhong ilr
wau kang ngantos umb, katutupana kang rapt. Sabn enjing toya wau
dipununjuka. Dene godhong ilr kang mntas godhog lajng dipuntdha karujak.
Bumbunipun sarm, asm, traos, lombok, ptis. Katdha sanalika ngantos 3
dintn. Dipunraosna badanipun kang sakit. Manawi wontn sakecanipun, daml
jampi pangluntur kados kang sampun kasbut ing ngajng wau nuntn
dipunttaha jampi punika: godhong patikan jawi satkm dipunrajanga kang
lmbat, tlnanipun banon lajng kakumbaha ing toya sarm lajng karujaka
kados godhong ilr, bumbunipun ugi sami.
Angka 1252 Jampi sakit jalran abuh.
/469/ Godhong alang-alang, kmangi sadariji, godhong kleca 3 lmbar, godhong
pace 3 lmbar, godhong pantun 3, sarm 3 wuku, kunir 3 iris, klapa kang sampun
kring 4 dariji pasagi dipunparut, lajng kapipis. Manawi sampun, dipundkki
suwkan sinjang lajng katemplokna ing pundi kang abuh wau.
Angka 1253 Jampi tiyang spuh toyan rah.
Godhong krmah satkm, adas 2 saga, pulasari 5 saga, brambang 3, rasuk
angin, scang, tuwin kajng widara pthak sami 5 saga. Dipunpipis, kaunjuk.
Ampasipun kapipis malih kadaml tapl.
Angka 1254 Jampi tiyang spuh botn sagt68 toyan.
Godhong gagan-gagan satkm, rasuk angin 10 saga, manis jangan panjangipun
sadariji, jintn cmng 50 saga, kpuh jangkang sasigar. Sami dipun-godhog,
kaunjuk kados wedang.
Angka 1255 Jampi rare sakit toyan.
Godhong gtas watu satkm, godhong gmpur 3 lmbar, grgs otot satkm,
bonggol glonggong satunggal, godhong nanas 3 punggl, adas sasaga, pulasari
commit to user
68 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
113

panjangipun sadariji, brambang saggm. /470/Sadaya dipun-godhog lajng


kadamla ngunjuk sabn dintn.
Angka 1256 Panunggilanipun sakit jalr.
Godhong timun saggm, adas sasaga, pulasari sakilan, brambang 3 iji.
Dipundhplok, kasaring lajng dipununjuk.
Angka 1257 Jampi tiyang kontholipun abuh.
Ilat baya sapang dipunrajang nuntn kakumbah kang rsik, dipunwori gndhis
batu 3 jmpol, lajng dipunbunakn. Enjingipun dipununjuk sabn kenjing.
Angka 1258 Manawi sampun ngunjuk ilat baya. Punika unjuk-unjukan
kang kdah kaunjuk.
Skar ksumba saggm, kajng scang 10 saga, adas 3 saga, pulasari, kajng
lgi sami 5 saga, tmu tis 3 iris, brambang 3. Dipununjuk sabn enjing kaliyan
toya jawi.
Angka 1259 Tapl kangge rare sakit toyan.
Godhong pusr (godhong buntu silit) adas sasaga, pulasari panjangipun sadariji.
Dipunpipis mawi toya sakdhik.
Angka 1260 Jampi rare sakit toyan.
Godhong puspanyidra 3 lmbar, adas sajodho, pula-/471/sari panjangipun
sadariji, kajng lgi 5 saga, jong rahab 7 saga, kajng anyang 5, brambang 3.
Dipundhplok kaprs toyanipun, kaunjuk. Ampasipun kataplakn ing padharan.
Angka 1261 Jampi rare sakit toyan.
Godhong klira (inggih godhong tela) 3 punggl, adas sasaga, pulasari
panjangipun sadariji, brambang satunggal. Kapipis mawi toya jawi, dipunsaring,
kaunjukna. Ampasipun kataplakn ing padharan.
Angka 1262 Jampi tiyang spuh botn sagt69 toyan.
Godhong kluwih kang spuh taksih ijm ingkang dhawah kajngipun piyambak 2
utawi 3 lmbar, kagodhog dipundipundaml70 ngunjuk sabn dintn.
Angka 1263 Jampi rare sakit toyan utawi krminn.
Bubukan godhong salamaki kaliyan uyuh sapi kaunjukna 2 kenjing dangunipun.
Angka 1264 Jampi tiyang sakit toyan rah kang sampun umur 20 taun
sapanginggil.
69 *#
sagd commit to user
70 *#
dipundaml
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
114

Godhong turi brit 7 lmbar kapipis kang lmbat dipunprs, kapndht toyanipun,
landha awu sacangkir wedang, /472/kpuh jangkang sasigar, kajng anyang 7,
godhong mniran 7 punggl, godhong poksor 7 lmbar, godhong garut tuwin
godhong padrman sami 7 lmbar, jong rahab 15 saga, pulasari panjangipun
sadariji, adas 3 saga, podhi 7 saga, sari 8 saga, godhong saga satkm, kajng
lgi panjangipun sadariji, kajng ult 5 kabakar. Kapipis kang lmbat, dipun-
godhog kangge wedang. Kaunjuk sabn dintn. Saupami kirang damla malih.
Angka 1265 Panunggilanipun jampi toyan rah.
Oyot jambe 4 dariji pasagi, oyot poksor panjangipun sadariji, tmu wuku
satunggal, oyot smangka panjangipun 2 dariji, oyot labu pthak panjangipun 3
dariji, oyot sruni pthak panjangipun 3 dariji, oyot drs 5, oyot gmpur watu
tuwin oyot gtas watu panjangipun sami 3 dariji, oyot druju satkm, klothokan
kpuh jangkang satunggal dipunbakar, kajng anyang 7, kajng lgi panjangipun
sadariji, adas 2 saga, pulasari panjangipun sadariji, podhi 5 saga, sari 7 saga.
Dipundhploka utawi dipunpipis kang lmbat lajng dipun-godhog, kaunjuk
sabn dintn.
/473/ Angka 1266 Panunggilanipun jampi toyan rah.
Jintn cmng saggm dipunkum kaliyan gndhis pasir sami kathahipun lajng
dipununjukakn. Laminipun jampi makatn punika ngantos 7 dintn.
Angka 1267 Jampi tiyang botn sagt71 toyan margi kabunton.
Godhong kluwih 3 lmbar ingkang sampun spuh dipun-godhog ingkang ngantos
matng. Toyanipun dipununjuk kados angunjuk wedang.
Angka 1268 Panunggilanipun sakit toyan.
Skar kluwih 3 dipunpe, yn sampun garing kagodhog kaliyan adas 2 jodho,
pulasari saros dariji, kajng lgi saros dariji, brambang spuh 3, gndhis arn
pangaos sadhuwit, nuntn dipun-godhog. Manawi sampun matng kaunjuk sabn
dintn.
Angka 1269 Panunggilanipun sakit toyan.
Godhong mniran satkm, godhong urat tuwin godhong srigadhing sami
nyatkm kajng anyang 7, jong rahab 10 saga, pulasari 5 saga, brambang 3.
Dipun-godhog, kaunjuk sabn dintn.
commit to user
71 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
115

Angka 1270 Jampi rare sakit toyan kang sawg u-/474/mur 3 utawi 4 taun.
Godhong pundhung saggm, skar sruni pthak 7, godhongipun ggm,
kajng scang 10 saga, kajng anyang 3 dipunbakar, rasuk angin 5 saga, kajng
lgi panjangipun sadariji dipunbakar. Kapipis kang lmbat nuntn kabnm
lajng dipununjukakn mawi toya wedang sarta gndhis batu saklungsu.
Angka 1271 Taplipun rare sakit toyan.
Godhong poksor satkm, adas sajumput, pulasari panjangipun sadariji, tmu,
brambang sami 3, sarm sajumput. Kapipis kang lmbat, dipuntaplakn.
Angka 1272 Jampi kara pacar tumrap dhatng tiyang stri kang botn
ajng manak sarta gadhah sakit lbt.
Ktumbar, mungsi, podhi, sari sami 5 saga, pucuk panjangipun sadariji, safran 5
saga, jintn cmng 10 saga, jintn pthak 10 saga, kmukus 7, bngle 3 iris,
tlutuh gambir satunggal, jong rahab 5 saga, godhong lamps tuwin kasmbukan
sami 7 lmbar, godhong gondhang kasih satkm, adas sasaga, pulasari
panjangipun sadariji, tmu kunci mntah, matng sami 3 iris, sarm 3 wuku,
pucukipun cabe 3. Dipunpipis mawi toya jram pcl 1, kasaring lajng kaunjuk.
/475/ Angka 1273 Panunggilanipun jampi tiyang sakit toyan.
Godhong mniran saggm, sdhah tmu rose 7 lmbar, tlutuh gambir sapalih.
Dipundhplok kang lmbat, dipunpndht toyanipun kaunjuk. Ampasipun
katemplokna ing pusr laminipun 3 dintn.
Angka 1274 Jampi tiyang sakit toyan nanah.
Landha mrang ktan cmng 5, oyot jram purut sakilan. Dipunkrik, kawor
kaliyan landha awu nuntn kasaring, dipun-godhog, manawi sampun spuh
mangt-mangt dipununjuk.
Angka 1275 Panunggilanipun jampi toyan nanah.
Godhong gandarosa saggm, sarta pucuk uwos 3 jumput, mripat kunir 3, toya
wayu nuntn kapipis kang lmbat, kapndht, dipunwor pathinipun kunir saruwas
tlunjuk, mangartosipun dariji panuduh lajng kaunjuk ing wanci enjing.
Angka 1276 Panunggilanipun jampi sakit toyan.
Mrica pthak 7, majamuju sajumput, wiji sawi 2 jumput. Kapipis kang lmbat
lajng kaborhna ing dakar.
commit
Angka 1277 Panunggilanipun to user
jampi toyan nanah.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
116

Woh pace nm 3 dipundhplok, dipunwori santn kanil parudanipun kalapa kalih


ros dariji pasagi. Dipununjuk rambah 3 /476/kenjing, adad72 lajng mantun.
Angka 1278 Panunggilanipun jampi sakit toyan manawi kirang drs
utawis awis toyan.
Kuning tigan ayam 3, blimbing 3, pijr wawrat rupiyah, lajng dipununjuk ing
wanci enjing.
Angka 1279 Panunggilanipun jampi awis toyan, wdaling toya tansah
tts.
Jram pcl kaprs kaping 3 kaslhakn ing cangkir lajng ambakara wsi
ngantos abrit. Kaclupakn ing lbting toya jram wau, dipunbun-bunakn.
Pangunjukipun 3 kenjing.
Angka 1280 Jampi sakit toyan mangkl.
Pace nm 2 tuwin 3 kadhplok kaprs toyanipun lajng kaunjuk sabn ing wanci
enjing.
Angka 1281 Panunggilanipun jampi tiyang sakit toyan.
Lobak satunggal, kathah-kathahipun 3 dipunprs kapndht toyanipun, punwori
pucuk kaliyan ganthi dipunkum ing cokak. Ampasipun dipuntaplakn ing pusr.
Spang wawrat satail 12 dhuwit, brambang sami wawrat satail, pijr
saklungsu. Dipun-godhog, kadaml toya pangunjukan, sampun ngunjuk
sansipun. Yn godhog kauwor kuwah /477/pitu.
Angka 1282 Jampi sakit toyan kang ngdalakn watu salbting dakar.
Bubukan godhong salamaki wawrat 3 dhuwit dipunwori toya klapa, dipun-godhog
lajng katdha 3 kenjing.
Angka 1283 Santun warni jampi endrak.
Bubukan kajng tai kabakar ing angkup jambe nm sakbakipun, angkupipun
dipunkatutakn, kajng lgi panjangipun saros dariji, adas sajodho, pulasari
saros dariji, dringo sakacang, bawang kalih kacang. Dipunpipis, toyanipun
lingsah kalntik enggal sasendhok teh kaudhg sar 73 . Yn sampun awor
dipunuygna pnthiling bokipun sintn ingkang nspi.

72 *#
adat commit to user
73 *#
sarng
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
117

Angka 1284 Panunggilanipun jampi endrak rare kang sawk 74 umur 5


tuwin 7 wulan.
pang waru kabst yiyitipun ing lbt kulitipun dipunkrik, brambang satunggal
dipunbakar, adas 2 jodho, pulasari saros dariji. Dipunpipis, kagosokakn ing ilat
mawi toya satunggal utawi 2 tts.
Angka 1285 Jampi sakit kuning kang taksih enggal.
tir sasendhok dhahar dipuncuri wedang umb sacangkir uta-/478/wi langkung,
kaunjuk sabn dintn.
Angka 1286 Panunggilanipun jampi sakit kuning.
Uwos saggm, pulasari tuwin manis jangan panjangipun sami sadariji, adas 2
jodho, brambang satunggal, kajng ult 2 dariji, rasuk angin 3 saga. Kagodhog
ing kuwali, toyanipun kbak. Yn sampun kantun satngah, kantas
dipunasrpakn lajng kaunjuk sabn dintn, laminipun 7 dintn.
Angka 1287 Jampi sakit sirah saking encok.
Godhong golang-galing satkm, lli 75 pususan kaping kalih sapinggan, jram
purut satunggal kabakar, karmt kaliyan godhong golang-galing wau, pukul
wolu sontn dipunbun-bunakn, enjingipun kagosokakn ing sirah. Sabn dintn
daml malih. Panganggenipun jampi punika ngantos samantunipun, 4 utawi 5
dintn.
Angka 1288 Jampi sakit kuping.
Tumo kauwor kaliyan jampi sawanan kapipis lajng kaunjuk.
Angka 1289 Jampi talingan suda pamirng.
Godhong kapas taun 3 lmbar dipunpipis mawi adas 2 jodho, lajng
dipunlbtakn salbting jambe mntah, /479/tgsipun jambe satngah spuh
sakulitipun utawi kulitipun dipunkrt-krt pucuk kaliyan dipunpanggang
sakintn bntr lajng dipunttsakn ing bolongan talingan adat ingkang
sampun 3 dintn mantun.

Angka 1290 Jampi sakit talingan tuwin kang suda pamirng.

74 *#
sawg commit to user
75 *#
lri
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
118

Godhong sudhi-sudhi 7 lmbar dipunpanggang, nuntn kaprs toyanipun,


dipunlbtna ing kuping. Yn wanci enjing toya wau kaworana lingsah klntik
kangge ngurut sawingkingipun ing godhoh talingan.
Angka 1291 Panunggilanipun jampi talingan kraos ckot-ckot, tumrap
tiyang spuh kawastanan nglu.
Brambang satunggal karmt ing cangkir, toyanipun cokak kaengt rumiyin,
lajng kabuntl ing sinjang, dipunprs, kakcrakn salbtipun talingan
langkung saking 3 jam dipunprsa malih ngantos mantun sakitipun. Sabn badhe
ngangge dipun-ngt rumiyin mangt-mangt kemawon, sampun ngantos
kasangtn bntripun, sanajan asring ngrisakakn pamirng. Manawi drng
jodho santuna bawang sabungkul, patrap bubunipun76 inggih kados ing nginggil
punika.
Angka 1292 Panunggilanipun jampi talingan.
pang senthe cmng satunggal dipunpanggang kang ngantos mdal kukusi-
/480/pun lajng dipundamonana supados kukus wau lumbt ing talingan.
Angka 1293 Panunggilanipun jampi sakit kuping.
Godhong kucai 3 punggl dipun-godhog, toyanipun arak. Mangt-mangt
dipunttsakn salbting talingan.
Angka 1294 Panunggilanipun jampi sakit talingan.
Mathi warak dipun-gbg kadkk ing cangkir naming sackapipun lajng
dipuncuri arak lajng dipunpithsana smut cmng 3 iji nanging sampun
karmt lajng dipuncurna ing sinjang, kakcrakn ing talingan kaping 2 tuwin
kaping 3 ttsan sadintn rambah kaping 3.
Angka 1295 Panunggilanipun jampi talingan.
Godhong kacang lanjaran 3 punggl dipunkukus ing dang lajng kaprs kaliyan
toya susu, kattsna salbting talingan.
Angka 1296 Panunggilanipun jampi talingan.
Woh kapas taun kang nm satunggal, brambang satunggal, kncur 3 iris. Kapipis
kang lmbat nuntn dipunbuntl ing godhong pisang, dipunbnm ing awu bntr.
Yn sampun matng nuntn dipunbuntl ing sinjang, kakcrakn salbting
talingan.
commit to user
76 *#
bumbunipun
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
119

Angka 1297 Panunggilanipun jampi talingan.


Jae sairis kaliyan dhdhs wawrat sadhuwit dipunwo-/481/ri toya lajng kault
sadaya, kattsakn ing talingan.
Angka 1298 Panunggilanipun jampi talingan.
Kcap dipunkcrakn ing talingan.
Angka 1299 Panunggilanipun jampi talingan.
Kajng angkrik dipunoncki kulitipun, adas sasaga, pulasari 3 saga, brambang
satunggal, nuntn kapipis lajng dipunwungkus ing godhong pisang. Kabnm ing
awu kang taksih bntr lajng kaprsa ing lbtipun talingan. Ampasipun
dipunpipis malih, kadaml borh ing jawi.
Angka 1300 Panunggilanipun jampi talingan mawi suda pamirng.
Godhong mangkokan 3 lmbar kapusus nuntn dipuntutupna bolonganipun
talingan dangunipun 2 jam. Dipunsantuni malih godhong mangkokan punika
sangt77 padududing dhatng pamirnging talingan.
Angka 1301 Panunggilanipun jampi salbting talingan.
Godhong inggu dipunpipis sarta kaprs kapndht toyanipun, kattsakn ing
talingan.
Angka 1302 Panunggilanipun jampi talingan suda pamirng.
Godhong kuping sima 3 lmbar kang asring nanm tiyang Cina dipunpang-
/482/gang nuntn kapusus, kattsakn salbting kuping mangt-mangt. Sabn
dintn rambah kaping 3 sadintn.
Angka 1303 Panunggilanipun jampi kuping.
Prsan lbu mangt-mangt dipunlbtna ing talingan, kasendhoka ing sendhok
alit, lajng dipunsokna ing talingan. Sabn sampun asrp dipunbucal, santun
ingkang mangt malih. Ingkang sampun kalampahan asring lajng mantun.

Angka 1304 Panunggilanipun jampi talingan.


Skul ingkang sawg kantas sajmpol, kalbtna ing conthong godhong pisang,
nuntn dipunsbulna lrs bolongan talingan supados kukusipun sagt78 lumbt
salbting lingan79.

77 *#
sagd
78 *#
sagd commit to user
79 *#
talingan(lakuna suku kata )
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
120

Angka 1305 Panunggilanipun jampi talingan.


Bawang ingkang agng sasiyung kabucal maripatipun nuntn kasumplakn
bolonganing talingan. Sadintn dipunsantuni kaping 3.
Angka 1306 Panunggilanipun jampi talingan.
pang jarak brit kapanggang nuntn dipuntugl kiwa tngn. Mangt-mangt ing
pucuk dipunsbulna salbting talingan. Sabn dintn rambah kaping 5 utawi
kaping 6 sadintn.
Angka 1307 Panunggilanipun jampi talingan.
/483/ Lingsah klntik enggal kattsakn sarana sendhok alit, kattsakn ing
bolongan talingan sabn sampun satngah jam kabucal, santun kang enggal
malih ngantos sarasipun.
Angka 1308 Panunggilanipun jampi talingan suda pamirng.
Jaha lawe satunggal, prusi agngipun sakacang ruji. Dipunkum sadintn lajng
dipuncurna ing talingan. Yn karaos suda sakitipun, talinganipun dipunkork
punapa kawontnanipun.
Angka 1309 Jampi sawan kang sampun kalbt ing padharan.
Angupadosa larahan kang taksih kli ing lpn, sanajan warni godhong tuwin
kajng, tuwin mndhta siti ndhut sagantn kang tummplk ing jangkang nami
siti lrs sambang, dringo saros dariji pasagi, kulit tblan satunggal, kulit
kpithing, kulit pe, kulit mimi sami saros dariji pasagi dipunbakar, rasuk angin,
ktumbar sami 3 saga, trawas salmbar, jong rahab, sarta skar apn sami 2
saga, kajng ungt satunggal dipunbakar, murmak 3 saga, daging sasaga, tmu
guroh 3 iris dipunbakar, jintn cmng 7, lajng kapipis kaliyan toya jawi,
kabnm mawi sarm 3 wu-/484/ku nuntn kaunjuk. Ampasipun dipunpupukakn
ing sirah.
Angka 1310 Nuntn angunjuka panunggilanipun jampi malih.
Msoyi saros dariji, kajng scang tuwin widara pthak sami 3 saga,
dipunbumboni kados ing ngajng sarta kapipis, kajng tinja 2 saga, cndhana
jnggi tuwin ktumbar sami 3 saga, trawas 2 lmbar, kunir 2 iris, adas 3 jodho,
pulasari saros dariji, pala saklungsu, cngkh satunggal, skar apn 3 saga, uwos
7 las. Sadaya kapipis lajng dipununjuka ingkang nspi, manawi sampun
kasapih inggih kaunjukna dhatngcommit to user
rarnipun kemawon. Tirahanipun kaborhna.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
121

Angka 1311 Panunggilanipun jampi sawan.


Amndhta siti ingkang tummplk ing jangkar 2 klungsu, yn spn mndhta
ampo 2 suwng, kulit mimi saros dariji pasagi, kulit pe 2 ros dariji pasagi,
glaran lami 3 dariji pasagi, kulit kpithing 3 ros dariji pasagi, tumbu amoh
sadariji pasagi, lakn abrit 3 dariji pasagi, wit bngkowang sadariji pasagi.
Sadaya kabakar, kapndht awunipun, angrika widara pthak, scang, c-
/485/ndhana jnggi, kajng tinja, rasuk angin, sadaya sami wawrat 3 saga, kajng
ult satunggal kabakar, adas 3 jodho, pulasari panjangipun saros dariji,
lmpuyang, bngle, kunci sami 3 iris dipunbakar, bawang 3 siyung dipunbakar.
Dipunpipis kang lmbat mawi wos ksit 3 iji kang kawastanan wos ksit punika
karon kang klt ing kukusan sajumput. Kapipis nuntn dipunkukusakn tiyang
ngliwt kanthi sarm 3 wuku. Yn sampun matng saha sampun asrp lajng
kaprs toyanipun, kaunjukna dhatng kang nspi. Ampasipun dipunpipis malih,
kaborhakn ing rarnipun.
Angka 1312 Jampi korp.
Godhong kupang nm (godhong brasan) inggih kawastanan godhong karuk
nangsi satkm, bawang 3, sarm 3 wuku, tawas saklungsu, nuntn kadhplok
kang lmbat nuntn kapipis ugi kang lmbat, dipunlltakn mawi wulu ayam.
Dipunbuntl ing godhong pisang, toyanipun toya jawi, panganggenipun mawi
kablbt ing sinjang.
Angka 1313 Panunggilanipun jampi korp.
Woh terong ngor satunggal, lirang saklungsu, brambang satunggal dipunbakar,
kunci, kncur, tmu cmng sami 3 iris. /486/Kapipis kang lmbat nuntn kakck
kaliyan santn kalapa ijm 4 nyari pasagi, yn sampun knthl sarta sampun
dados lingsah lajng kaborhna.
Angka 1314 Panunggilanipun jampi korp mawi kruma.
Pupus mulwa 3 punggl, babanipun80 panjang wiyaripun sadariji. Kapipis kang
lmbat kangge borh. Dene patrapipun sasakit dipunrsiki kakumbah toya lajng
dipunsat katutula sinjang nuntn dipunjampni borh wau sarta kabuntla ing
pupus pisang, katumpangna, kablbt ing sinjang laminipun 3 dintn, kabikaka.
Adat lajng saras botn ngantos 3 dintn.
commit to user
80 *#
babakanipun
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
122

Angka 1315 Jampi kukul.


Dipunraupi toya karon kangge sabn dintn nuntn kukulipun dipundumuki
mrang, kukul satunggal, mrang satunggal, pucuking mrang lajng
dipunprotholi lajng kagorng sarta dipundamoni. Ing manah wicanten makaten
Aku ora gorng mrang, gorng kuku ling wajan dadi awu.
Angka 1316 Jampi anguwatakn rambut.
Bubukan godhong salamaki dipunwor kaliyan ilat baya kapndht toyanipun.
Kaunjuk sabn badhe tilm.
/487/ Angka 1317 Jampi korng.
Bawang sabungkul, mrica pthak sakutuk tangan tgsipun sackothokan dariji,
dipundhplok, kagcak kapndht toyanipun nuntn dipunwora kaliyan lingsah
klntik 2 sendhok. Sabn ngangge, kakck supados bntr.
Angka 1318 Panunggilanipun jampi korng.
Lirang kagrus dipunwor kaliyan gajih babi, kagosokakn sanginggile
korngipun.
Angka 1319 Panunggilanipun jampi korng.
Godhong sdhah 7 lmbar, bngle 3 iris, dringo panjangipun sapalih dariji
kabakar. Dipunpipis kang lmbat lajng dipunborhakn, kang kadaml usar-
usar wulu uyam81.
Angka 1320 Panunggilanipun jampi korng.
Jbug satunggal kabakar kapipis mawi sarm sajumput kaliyan toya jram pcl
satunggal, lingsah klntik 3 sendhok bling. Dipunborhakn, ingkang kangge
usar-usar wulu ayam.
Angka 1321 Jampi sgawon korngen.
Godhong jmpanah dipun-godhog, toyanipun kangge angguyang tuwin
kaombkakn, adat lajng mantun.

Angka 1322 Jampi kruma tumrap lare sarta tiyang /488/spuh.


Isi plok pakl satunggal dipuniris-iris dipun wor kaliyan sarm gorng, kunci 3
iji, kmukus 7, kangge anymburi.
commit to user
81 *#
ayam
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
123

Angka 1323 Ingkang dados awisanipu tiyang wawrat tuwin tiyang nspi,
yn tiyang wawrat sawulan dumugi 4 wulan asring kluron.
Woh nanas glung, kuwni, timun wuku, ktan cmng najan tape, kluwih juruh
(kawis), maja, durn, sampun purun-purun ndha.
Angka 1324 Ulam-ulam ingkang botn kenging ndha.
Ulam smbilang, urang windhu, urang congah tuwin ndhas-ndhasing ulam
utawi ilat-ilating ulam, amargi punika sadaya dadosakn sawan. Manawi ndha
ulam smbilang sarta laut asring lajng sirna wawratanipun.
Angka 1325 Panunggilanipun ulam sirikanipun tiyang nspi.
Ulam dodok, ulam pipir, dhorang, smbilang, lele, spat, bthik, badhr ri,
jongot, bandng lami /489/sarta sawarninipun ulam ingkang dipunps, ulam
glagas, tngiri, ndhas, tuwin lidhah lmbu, maesa, menda, tuwin kewan
sansipun, ulam plus, pindhang banyar, baluntak, mimi, kpithing, tbalan
(trumpah), karang kukur, karang glathik, karang wdhung, simping, tripang, ulam
pe, skul dipun-ngi tuwin punar. Sadaya punika tiyang nspi botn ndha,
andadosakn sawan.
Angka 1326 Laranganipun lare ingkang taksih nspi.
Sampun ngantos dipunjak ningali pangantn, tiyang ajal, pandung kabsta, tiyang
kagantung wontn ngandhapipun, tuwin dhatng tngah pkn, mndhung-
mndhung kabkta mdal saking griya. Punika andadosakn rare wau kenging
sawan.
Angka 1327 Punika lngkangipun pawstri kang mntas arncang rare,
kaunjuk sarta kangge cawik.
Bngle 7 iris, sdhah kapanggih rosipun 7 lmbar, manis jangan panjangipun
sadariji kabakar, jong rahab saggm, sarm 3 ggm, asm kati, bawang
sabungkul, lajng kagodhog, yn sampun umb dipundkk ing cowk nuntn
dipunlbtna awu pawon 3 jumput ckothokan. Dipunnba-/490/kn,
bninganipun kaunjuk sabn enjing, knthlanipun kangge wijikan wanci jam 5
enjing. Sabn badhe ngangge dipun-ngt. Ngantos puput pusring rare.
Angka 1328 Lngkangipun ingkang dipununjuk.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
124

Kapur barus 5 saga, cngkh 7, jaha lawe 3, ganthi 5 saga, jnitri 3, pucuk 5
saga, tmpaos satugl, kajng rasamala 10 saga. Kapipis, sabn badhe ngombe
dipunkcri duduh jram pcl.
Angka 1329 Panunggilanipun.
Bngle 3 iris, sdhah kapanggih rosipun 7 lmbar, kmukus 7, manis jangan
panjangipun sadariji, jong rahab 10 saga, sarm 3 jumput, asm sajmpol. Sabn
badhe kangge kangt, kangge ing bathuk pawstrn.
Angka 1330 Panunggilanipun lngkang.
Majakan, cngkh sami 3 iji, tlutuh kajng rasamala 10 saga. Kapipis, toyanipun
jram pcl.
Angka 1331 Panunggilanipun jampi lngkang.
Terong pthak 3, godhong latng 3 punggl, uyah-uyahan 3 punggl, kapur barus
3 saga, skar knanga 3, gndhis kalapa 2 klungsu, madu 2 se-/491/ndhok bling.
Kapipis kang lmbat lajng dipunangge.
Angka 1332 Jampi sakit manah.
Lobak satunggal kagodhog kaliyan jae 3 iris, gndhis batu kang ngantos karaos
lginipun. Kaunjuk sabn dintn. Yn mntas ngunjuk, dhahara wijn.
Angka 1333 Plstr kangge ing pundi ingkang sakit.
Godhong mangkokan 7 lmbar dipunpusus sanginggiling godhong, dipundkki
apu 3 klungsu, lajng kaplstrna ing pundi ingkang sakit.
Angka 1334 Manawi sakit kowah82 enggal.
Godhong cakobak 3 lmbar dipunpipis kangge amlistr 83 sanginggilipun kang
kowak wau.
Angka 1335 Panunggilanipun jampi kowak.
Tinja menda dipunbakar dinworna 84 prusi kagrus ingkang lmbat nuntn
dipunwur-wurakn ing tatu, nanging sampun ngantos kenging toya.
Angka 1336 Panunggilanipun jampi kowak.
Knthang dipunpipis kang lmbat mawi madu kadaml plstr katemplokakn
lrs tatunipun. Sabn ngumbah tatu wau kaliyan wedang kang angt, yn godhog
wedang kangge ngumbah mawi godhong asm. Yn drng jodho

82 *#
kowak
83 *#
amlstr commit to user
84 *#
diworna
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
125

dipunjampnana tape kangge plstr, katemplokna ing kowak la-/492/jng


dipuntutupi pupus pisang.
Angka 1337 Jampi tatu kenging snjata.
Singat maesa utawi lmbu dipunkrik, kauwur-uwurakn ing tatunipun.
Angka 1338 Jampi tatu saking kaprang.
Brambang 3 dipunpipis kang lmbat kaworana gndhis pasir lajng katemplokna
sanginggiling tatu wau.
Angka 1339 Panunggilanipun jampi tatu.
Uwit pisang kapndhta tlutuhipun sarana ktutul kaliyan kapuk, upami drng
sagt 85 anlsi kapuk, inggih ngara malih. Yn sampun waradin kapuk wau
lajng dipuntutupna tatu wau. Yn ngumbah tatu punika kaliyan landha awu
kadbog utawi landha awunipun kajng kang spt-spt. Adat rah lajng kndl
sarta tatunipun mawi kablbt ing pupus kaliyan sinjang, punika lajng garing.
Angka 1340 Yn tatu angdalakn rah kathah.
Godhong trate salmbar, tmbung Walandi (plompn badhen) kapipis kang
lmbat nuntn dipunplstrakn ing tatu wau.
Angka 1341 Panunggilanipun jampi tatu.
Godhong potroseli 14 lmbar dipunpipis kang lmbat nuntn dipuntemplokna ing
tatu.
/493/ Angka 1342 Jampi mripat tatu.
Jintn pthak 3 jodho dipunwori toya susu tiyang ingkang nspi enggal nuntn
dipundhplok jintn wau, kabuntl ing sinjang, dipunttsakn ing maripat.
Angka 1343 Panunggilanipun jampi maripat tatu.
Kunir 3 iris, uwos 7 las, singat bule dipunkikir, nuntn dipunkum ing toya wayu
lajng kattsna salbting maripat kang sakit sawontnipun jampi wau.
Angka 1344 Panunggilanipun jampi maripat tatu.
Mi agngipun saklungsu, sarm 3 wuku, nuntn kalbtakn ing salbting asm
lajng kabakar, mpu kunir 3 iris, majakan satunggal, jaha kling, brambang
spuh satunggal, jaha lawe , bawang sasiyung, dringo sakacang wose, sadaya
kabakar, sdhah kapanggih rosipun satunggal lmbar, lajng dipunpipis kang

commit to user
85 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
126

lmbat kangge pilis. Dene ingkang kasar kabuntla ing sinjang pthak lajng
kasipatna ing maripat tuwin pasuluwan supados jampi wau lumbt ing maripat.
Angka 1345 Jampi tatu.
Sidawayah 2 sendhok kagorng kang ngantos gosong, prusi saklungsu.
Dipunpipis sampun mawi toya lajng dipunwur-wurakn ing pundi ingkang tatu.
/494/ Angka 1346 Jampi tatu ing dariji suku.
Pupus dhadhap 3 punggl, prusi 2 wos, skul 7 upa. Dipunkumbah lajng kapipis
kang lmbat lajng kapipis kang lmbat 86 nuntn dipuntaplakn ing suku
ingkang tatu wau. Sadintn santun sapisan, salbtipun 10 dintn mantun.
Angka 1347 Tatu saking ngidak paku.
Sasampunipun tatu dipunpocot nuntn mipisa godhong jmpanah. Yn sampun
lmbut lajng katemplokna ing tatu, sanalika lajng mantun.
Angka 1348 Jampi tiyang sakit jalran ndha ulam kang mawa racun
ngantos nuntak utawi wawratan.
Godhong jmpanah 10 utawi 12 lmbar dipun-godhog kang ngantos umb, nun87
kaunjuk kados wedang, punika lajng mantun sarta nyirnakakn sasakit.
Angka 1349 Jampi tiyang andha ulam racun kang tuln, asring lajng
botn ngt.
Godhong jmpanah 30 lmbar dipunpipis kang lmbat, kaprs, toyanipun kawor
kaliyan anggur lajng dipununjuk sastu 2 dintn lajng saras.
Angka 1350 Panunggilanipun tiyang ndha ulam racun.
Godhong jmpanah 24 lmbar, sakdhikipun 6 lmbar /495/dipun-godhog,
toyanipun sagndul. Yn sampun matng dipunombe. Ingkang sampun
kalampahan mantun.
Angka 1351 Tiyang sakit kalbtan sabarang racun ngantos luntak
wawratan.
Godhong jmpanah dipun-godhog kaombe sacangkir tuwin kalih cangkir.
Ingkang sampun kalampahan mantun.
Angka 1352a Yn sagawon ndha racun.
Godhong jampanah kapipis ingkang lmbat toyanipun kaombkakn.

86 *#
lajng kapipis kang lmbat commit to user
87 *#
nuntn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
127

Angka 1352b Jampi tiyang ndha racun.


Godhong salamaki wawrat 3 dhuwit dipunbubuk, dipunwor kaliyan prsan
lmbu. Katdha ing wanci enjing, 3 kenjing mantun.
Angka 1353 Yn badhe ayntosakn88 daml jampi makjun, mupangatipun
bntr tuwin anglangkungi prayogi.
Majamuju, jae, pala, skar pala, cngkh, skar lawang, kunci kuning, jintn
cmng, dringo, bngle, adas lgi, adas pdhs, ktumbar, kajng garu klm,
sadaya mawi wawrat 2 reyal (18) dhuwit, bawang, jae tls sami wawrat 5 reyal
(45) dhuwit, msoyi wawrat 3 reyal (27) dhuwit, nuntn sami kadhplok kang
lmbat, dipunayaki lajng kada-/496/ml makjun. Dipun-galindhingi saisi lrak.
Pandhanipun sabn enjing 7 iji. Tmbung reyal punika timbangan mas. Makjun
punika pil utawi glintiran.
Angka 1354 Yn badhe misaya sima utawi andhapan.
Woh kalak ambing tuwin oyotipun dipunkrik utawi katugl-tugl wontna
wawrat suku, dipunpe. Yn sampun garing dipunwor kaliyan 20 galintir, kmukus
sackothokan munjung dipunwori warangan sacakir89 dipunlmbutakn. Manawi
sampun dipunwor dados satunggal. Yn kadaml misaya andhapan katumrapna
ing pantun tuwin ing rosan. Bilih naming masangi andhapan kemawon botn
susah mawi warangan. Kalak ambing punika kadhplok lajng dipunkum kaliyan
pantun utawi rosan, dipunpasangna ing pundi panggnan margi pasabanipun
andhapan. Yn kalampahan ndha adadosakn90 pjahipun.
Angka 1355 Panunggilanipun misaya andhapan.
Oyot kalak ambing dipunkrik, oyot crme, oyot sungsang, oyot bonang sami
dipunrajang, kape kang garing nuntn dipundhplok kang ngantos ajur kados
dhdhak, di-/497/punwur-wurna ing pantun kang mntas dipunkum lajng
pinasangna ing pundi ingkang wontn andhapanipun tuwin kang asring kadaml
lumampah. Adamla luwangan, pinggiripun dipunsbari pantun, ing nginggil
dipunurugana damn utawi mrang. Yn andhapan ndha pantun kacmplungna
ing luwng.

88 *#
ayktosakn
89 *#
sacangkir
90 *#
andadosakn commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
128

Angka 1356 Jampi mayo, pawstri mangku lare kraos padharanipun


muls, punika nalika sawg gadhah lare gnipun kenging sasakit, sabn mangku
bayi badanipun karaos linu sadaya.
Uwi dara (uwi cmng) dipun-godhog lajng katdha, ingkang sampun
kalampahan lajng mantun.
Angka 1357 Panunggilanipun jampi mayonn.
Uwoh kpuh jangkang satunggal kabakar, nuntn dipunkum, landhanipun
kaunjuk.
Angka 1358 Panunggilanipun jampi mayo.
Woh tela gantung ingkang satngah matng (kmbang kapas) dipunkukus dang,
kadkkna tngah skul lajng katdhaa kaliyan lisah mayo sarta sarm gorng 3
jumput.
Angka 1359 Panunggilanipun jampi mayo.
Kpithing sakajngipun gnipun godhog, dipuntdha kaliyan lingsah mayo sarta
sarm gorng 3 jumput. Punika sa-/498/e sangt.
Angka 1360 Jampi sakit maripat.
Kunir panjangipun sadariji dipunoncki, kagosok ing pipisan nuntn dipun-ngt
ing latu, kauwor kaliyan apyun sakdhik dipunkintna sakacang wose, nuntn
kapipis kang lmbat lajng kagosokna pinggiring maripat. Kasaring rumiyin,
sabn badhe ngangge dipun-ngt.
Angka 1361 Yn karaos badhe sakit maripat supados botn kalajng.
Sdhah 3 lmbar, dringo agngipun sakacang ijm, brambang satunggal.
Dipunpipis, kasaring ing sinjang lajng dipunttsakn ing maripat rambah
kaping 3 utawi kaping 4 sadintn.
Angka 1362 Panunggilanipun jampi maripat.
Godhong nyamplung kang taksih tls 20 lmbar dipun-godhog kaliyan toya kang
bning. Dalu dipunbun-bunakn, enjing kangge ngrambang mripat salbting
toya punika.
Angka 1363 Panunggilanipun jampi maripat.
Sdhah 20 lmbar kados skar karajang-rajang nuntn karmt kaliyan tawas
agngipun sauwos, dipunwor kaliyan toya kang bning sackapipun salbting
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
129

mangkok pasuryan. Dalu dipunbun-bunakn, enjingipun kadaml ngrambang ing


tingal.
/499/ Angka 1364 Panunggilanipun jampi maripat kang sangt.
Tawas satugl wos, jambe nm tuwin dlima pthak sami satunggal. Dipunpipis
utawi kadhplok, dipunprs kalambaran sinjang nuntn kattsakn ing
pasuluwan mripat supados sagt 91 lumbt. Kangge sabn enjing ngantos
samantunipun utawi angatos-atos sapandhanipun. Sampun andha ingkang
panas-panas tuwin sawarnining ppdhs, angmungna ndha skul tuwin bubur
kaliyan ulam garingan kemawon ngantos samantunipun.
Angka 1365 Manik manawi kados kajglug utawi ktumbuk sasaminipun
ingkang ngantos ngdalakn rah.
Godhong ranti 3 lmbar dipunrmt tanpa toya, gndhis jawi sauwos, lajng
dipunprs, kalbtna ing maripat. Sapisan kemawon mantun.
Angka 1366 Jampi maripat kacolok.
Jambe nm kasigar, toyanipun kalbtna ing maripat. Upami maripat wau tatu,
mndhta godhong dhadhap srp 3 punggl. Kapipis kang lmbat, toyanipun
dipunprs ing maripat, adat lajng mantun.
Angka 1367 Panunggilanipun jampi sakit mari-/500/pat.
Godhong urat 3 lmbar kapipis kang lmbat, dipunsaring kapndht toyanipun,
kattsakn ing maripat.
Angka 1368 Jampi mripat tatu sarta blawur.
Kapur barus kakumbah rambah kaping 3, kapndhta np-npanipun kemawon,
dipunwadhahi ing pinggan pthak katutupan kapuk. Dalu dipunbun-bunakn,
enjingipun dipunttsakn ing mripat kaliyan kapuk. Punika lajng sagt 92
anglunturaken rargt kang wontn ing maripat.
Angka 1369 Jampi maripat ptng.
Mndhta jrang 3 saga kapipis kang lmbat sarta mndhta wulu ayam cmng
kang taksih bung. Dipunbun-bunakn ing sadrngipun ayam tumurun utawi
sadrngipun malthking surya. Bung wulu ayam lajng kaprsa dipunlltakn
ing maripat. Sarat ambdhlipun wulu ayam botn ambgan93 sarta ambisu.

91 *#
sagd
92 *#
sagd commit to user
93 *#
ambkan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
130

Angka 1370 Panunggilanipun jampi maripat ptng.


Bawang nm sapalih siyung, jambe nm 2 iji kapndht toyanipun, tawas sauwos,
nuntn kapipis kang lmbat, dipunbuntl ing sinjang pthak, kaprs ing sinjang.
Angka 1371 Panunggilanipun maripat bawur sarta p-/501/tng.
Amndht woh kapas nm kaliyan toya susunipun tiyang manak enggal lajng
kattsna mripat kang sakit wau.
Angka 1372 Panunggilanipun jampi ingkang brslut.
Mnyan pthak 3 saga dipunwor kaliyan toya susunipun tiyang manak enggal
sasendhok alit, lajng kangge clak sarta kalerongakn ing salaminipun.
Salbtipun jampi sampun dhahar ulam tuwin sarm.
Angka 1373 Jampi yn tiyang lnggah dangu, samangsa ngadg lajng
badhe dhawah sarta mripatipun ptng.
Pucuk 2 ros dariji, asm lami saklungsu, pucuk wos 7, mripat kunir 3, lajng
dipun-godhog, ananging sampun kathah-kathah toyanipun nuntn dipunbun-
bunakn. Enjingipun dipununjuka sadaya.
Angka 1374 Punika kangge ngrambang manawi maripat kathah rgtipun.
Pucuk sdhah 7 lmbar, pntil jram pcl satunggal dipunsigar-sigar, karmta
kaliyan pucuk sdhah wau wontn ing pinggan pthak mawi toya rumiyin lajng
ka-/502/saringa ing srbt kang rsik. Yn sampun kadamla ngrambang tingal.
Panganggenipun toya punika ngantos 3 dintn. Sabn-sabn daml ugi kados
ingkang sampun wau.
Angka 1375 Yn mripat rgt sarta bawur.
Bubukan godhong salamaki wawrat 3 dhuwit dipunwor kaliyan prsan woh
anggur lajng dipununjuk sabn enjing rambah kaping 3.
Angka 1376 Jampi sakit tingal ptng.
Godhong salamaki ingkang sampun kabubuk wawrat 3 dhuwit dipunwori toya.
Dalu dipunbun-bunakn, enjingipun kaunjuk rambah kaping 3 kenjing.
Angka 1377 Jampi mripat rmng-rmng tuwin jmbs.
Godhong tlasih tuwin skaripun sami 3 ggm, bawang kang glembosi kati.
Dipun-godhog ing kuwali enggal, toyanipun kang kbak. Manawi toyanipun
kantun sakdhik lajng dipunntas, dipunsaring ing sinjang pthak. Dalu
commit ngrambang
dipunbun-bunakn, enjingipun kanggeya to user tingal utawi kasikat ing wulu
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
131

gagak kang nm. Yn botn angsal wulu gagak mndhta bung kelor kang nm
dipunpanggang, manawi kulitipun sampun a-/503/lum dipunsipatakn ing tingal.
Angka 1378 Jampi sakit mripat bawur.
Baym ri dipunpe kang garing nuntn dipunbasmi, awunipun kadaml landha
tuwin dipunworana sarm, raosipun kang ngantos asin lajng kasaring,
dipunnpakn kang ngantos bning. Bninganipun dipunbun-bunakn sadalu,
enjingipun kangge ngrambang tingal rambah kaping 6 kenjing. Punika
dipunpriksanana, yn wontn sudanipun lajngna samantunipun.
Angka 1379 Jampi pitm. Yn tiyang lnggah dangu samangsa ngadg
paningalipun ptng.
Bubukan godhong salamaki wawrat 3 dhuwit kaliyan cabe jawi satunggal.
Dipunpipis lajng kaunjuk 3 kenjing.
Angka 1380a Panunggilanipun jampi maripat.
Godhong tlasih saggm kagodhoga ing kuwali enggal. Yn sampun umb
rambah kaping 4 lajng kailinga ing pinggan pasuryan. Yn sampun asrp
kanggeya angrambang tingal sarta nalika kagodhog kaworana brambang
saggm. Patrapipun angrambang enjing rambah kaping 4, sontn rambah
kaping 4 tuwin mndhta bung kelor, kapanggang satngah matng nuntn
dipunoncki kuliti-/504/pun. Ing pucuk dipun-gcak supados lms nuntn
dipunsipatakn ing tingal.
Angka 1380b Jampi sriawan kangge tiyang sakit mjn.
Pisang kluthuk kang matng saulr dipunbakar, pisang kluthuk mntah 2 ulr
dipunparut. Bumbunipun adas, pulasari sami 5 saga, brambang satunggal
kabakar, kajng lgi 5 saga, ktumbar sajumput, trawas salmbar, mpu kunir
sairis, lajng dipunrmt sarta kasaring lajng dipunprs kaliyan pisang mntah.
Toya sriawan lajng kaunjuk.
Angka 1381 Jampi mjn.
Lobak dipunparut, dipunbuntl ing srbt, kapndht toyanipun sapratigan glas
toya, dipunwori madu saprapat glas toya. Dipununjuk sabn enjing. Yn drng
mantun, salbtipun 4 dintn nganggeya jampi toya susu.

commit
Angka 1382 Panunggilanipun to user
jampi mjn.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
132

Tumbasa semariba rgi sarupiyah lajng dipun-godhog toyanipun 2 gndul,


dipunkantunakn sapalih. Kaunjuk kaping 2 sadintn. Yn tumrap rare kang umur
6 utawi 7 taun inggih naming sapalih-/505/ipun tiyang spuh.
Angka 1383 Jampi mjn mawi wawratan rah.
Babakan kajng sa (kasbut wawu) 4 dariji pasagi dipun-godhog kang prayogi,
dipununjuka sabn jam sasendhok bling dumugi sasarasipun.
Angka 1384 Taplipun tiyang mjn.
Pucukipun godhong sana 7 punggl, kajng ult 3 iji dipunbakar, rasuk angin 5
saga, bawang jalr abrit satunggal, dipunrmt, kataplna.
Angka 1385 Toya pacawikanipun tiyang sakit mjn.
Godhong sana 3 tkm dipun-godhog kang prayogi ngantos umb lajng kadaml
cawik.
Angka 1386 Jampi rare mjn kang sawk94 umur 1 utawi 2 taun.
Godhong dhadhap srp 3 punggl, podhi 3 saga, sari, murmak, daging sami 3
saga, trawas salmbar. Dipunpipis kang lmbat, toyanipun wedang nuntn
kasaring, dipununjuka wanci enjing, yn drng jodho.
Angka 1387 Jampi mjn.
Godhong kara pthak 3 lmbar. Bumbunipun kados ing /506/nginggil wau.
Angka 1388 Taplipun.
mpu kunir satugl dipunwori apu saklungsu. Kang kasbut jampi punika sae
tumrap lare tuwin tiyang spuh. Sampun kangge ing bangsa Malajng utawi
bangsa Sabrang sarta tiyang Arab.
Angka 1389 Taplipun tiyang mjn malih.
Yn botn angsal lombok kangge tapl, prayogi nganggeya godhong kapas taun
tuwin anganggeya godhong kara pthak punapa malih godhong mrak ngigl.
Angka 1390 Jampi tiyang mutah malaya-laya.
Ampas apyun sakacang wose, jintn cmng 5 saga, bawang 7 siyung, sdhah
kang spuh 7 lmbar. Sadaya katimbanga, yn sampun lrs wawratanipun
tumuntn kapipis kang lmbat lajng kauntala sawontnipun 3 kenjing.
Angka 1391 Bab ingkang sampun kalampahan, jampi punika asal saking
kitab sarta angsal supangatipun Sh kang nganggit, anambahi mani
commit to user
94 *#
sawg
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
133

wwahing mani wau amurugakn kuwatipun dakaripun sarta sae dhatng


badan, punapa malih jampi punika pancn kathah paedahipun.
/507/Jae panjangipun 2 ros dariji dipunoncki, brambang 3, madu sasendhok alit,
tigan ayam kapndht kuningipun, santn kanil kalapa tumbasan sasn, lingsah
sapi sasendhok alit. Kaubg rumiyin kang ngantos wor lajng kaunjuk. Jampia
mangkatn95 rambah kaping 3 kenjing. Anuruta punapa wontnipun.
Angka 1392 Jampi sae dhatng mani.
Jae abrit, kacang ijm, kunir garing sami wawrat 2 reyal tuwin 18 dhuwit. Sadaya
punika kaolah kados dene tiyang ngliwt, toyanipun santn kanil kalapa satugl.
Jampi mangkatn 96 punika ngantos 3 kenjing. Kdah miturut timbangipun.
Sareyal punika 9 dhuwit arta lami.
Angka 1393 Jampi amwahi mani.
Madu katakr ing tigan satugl, lingsah sapi, santn kanil kalapa ijm sami
satakring, kulit tigan, brambang. Kapipis kang lmbat satakr, nuntn
dipundkki kajng lgi wawrat satangsul tuwin 5 dhuwit, jae garing wawrat suku
tuwin 10 dhuwit, kunir garing wawrat 2 suku tuwin 20 dhuwit, majamuju, mrica
pthak sami wawrat sasuku 10 dhuwit. Sadaya punika kadhplok kang lmbat
lajng ka-/508/lbtna salbting jampi wau dipunmasrakn. Kajamokaken
kadaml pil, 7 dintn mituruta timbangipun. Ing ngajng wontn ingkang daml
jampi punika nama Gaid Mustapa, griya Selta (Palembang). Ingkang majamokn
angsal supangatipun Bagendha punika Tuwan Sabad Ali Mahgribi. Wontn
tiyang sampun pjah dakaripun, ingkang sampun kalampahan salaminipun ndha
jampi punika sampun awor tiyang stri tuwin katurutna ing padharanipun.
Angka 1394 Jampi amwahi mani.
Jae panjangipun 7 dariji, kunir 3 mpu sami kadhplok, dipunpndht toyanipun,
dipunwor kaliyan santn kanil kalapa satugl, madu 2 sendhok bling, nuntn
dipununjuk 3 kenjing, katurut punapa kawontnanipun.

Angka 1395 Jampi amwahi mani.

95 *#
makatn commit to user
96 *#
makatn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
134

Bawang, jae, jintn cmng, majamuju, dringo, mungsi sami wawrat sareyal 9
dhuwit. Kadhplok, yn sampun lmbat dipunwori gajih lmbu kaliyan madu sami
wawrat sareyal 9 dhuwit, lajng kadaml kados makjun. Tgsipun makjun,
dipun-galintiri kados pil agngipun saisi lrak. Dipuntdha sabn enjing
sadrng-/509/ipun ndha punapa-punapa. Manawi ndha ingkang wkasan
piyambak dipunworana santn kalapa satugl, madu 3 sendhok bling.
Angka 1396 Jampi amwah mani, ingkang daml jampi punika Sayid
Mustaparummi.
Jram pcl kang agng satunggal kaparut kaprs, jae panjangipun sadariji ugi
dipunparut kapndht toyanipun. Gndhis batu agngipun sakmiri, dipunwor.
Yn sampun wor nuntn dipununjuka sawontnipun.
Angka 1397 Jampi mwahi mani.
Madu sacangkiripun tiyang Arab, duduh jram pcl sacangkir, kuning tigan
satunggal, nuntn kadhplokna cabe wawrat 10 saga, pala satunggal, kajng lgi
tuwin manis jangan panjangipun sami 3 dariji. Yn sampun lmbut dipunwor,
kaubak dados satunggal. Dipununjuka sabn enjing 3 kenjing.
Angka 1398 Jampi mwahi mani tuwin yn garing.
Brambang 3 karmt lajng dipunwori tajin sacangkir, kaunjuka enjing sontn.
Angka 1399 Jampi mwahi mani.
Parutan banon kaliyan sela lajng dipunkum, kalimbang bning-/510/anipun.
Dipunwwahi dringo saros dariji, bawang satunggal, tmu guroh 2 ros dariji,
pupugan lr wetan 2 jumput. Kapipis nuntn dipunwor kaliyan toya rndhman
banon wau lajng kaunjuk, langkunganipun kaparmakn.
Angka 1400 Jampi amwahi mani.
Cngkh wawrat saringgit tuwin 9 dhuwit kapipis, dipununjuk kaliyan puwan
menda, puwan lmbu, puwan maesa sacangkir wedang. Dipununjuk sabn enjing
sawontnipun sadaya.
Angka 1401 Jampi mani utawi dakar dados kuwat.
Laos ingkang garing wawrat sareyal 9 dhuwit kapipis kang lmbat lajng
dipununjuk kaliyan puwan menda sacangkir pangunjukan wedang. Kaunjuk
sapisan.
commit
Angka 1402 Jampi amwahi mani to useranguwatakn dakar.
sarta
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
135

Kuning tigan ayam cmng 3, mrica sulah 7, brambang satunggal, bawang


saulas, mayang jambe panjangipun 4 driji pasagi, krikan kajng garu rams 15
saga. Sadaya kaubg kaliyan tigan ayam lajng kaunjuk sabn enjing.
Angka 1403 Jampi tumrap tiyang jalr.
Kuning tigan ayam satunggal, lingsah lmbu sarta madu ka-/511/takr ing
kulitipun, klabt satakr. Bumbu kapipis kaliyan kulitipun tigan kang lmbut
lajng dipununjuk wanci enjing. Sadrngipun wontn lalr mabur utawi
sadrngipun ngunjuk jampi, ampuna ndha utawi adus. Asarng pitung enjing
kadamla punapa wontnipun, famalal kalam, tgsipun sakit pajalran.
Angka 1404 Punika jampi mroyan, tgsipun sakit kang ngolah-ngalih
wontn padharan kados badhe arencang rare.
mpu kunir satunggal, terong wulung satunggal kasigar sakawan, pucuk uwos 3
jumput, mripat kunir 3, apu taun saklungsu (apu krakt luthik). Sadaya dipun-
godhog ing kriyuk enggal, toyanipun 2 cupak (cangkir) dipunkantunakn sacupak,
dipunntas, manawi sampun asrp lajng kaunjuk salbtipun 3 dintn.
Angka 1405 Jampi manawi tiyang cangkmipun mambt bacin,
mangkatn97 punika bok manawi jantung minggah dhatng pulung manah,
yn botn kalrsan aniwasi.
Amamaha ktumbar sadayanipun sabn dintn ngantos samantunipun gandaning
bacin wau.
/512/ Angka 1406 Manawi ing cangkm bacin ing badan karaos kirang sakeca.
Bubukan godhong salamaki wawrat 3 dhuwit dipunwor kaliyan kurma, katdha
sabn enjing 3 kenjing.
Angka 1407 Jampi mutah rah.
Godhong waru nm satkm, godhong pace nm satkm, godhong tmahe (bok
manawi sana) satkm. Dipundhplok, kasaring toyanipun lajng kaunjuk.
Angka 1408 Jampi tiyang nuntak rah.
Godhong cung-cung blut 2 tkm mangang kapipis kang lmbat, toyanipun toya
klapa ijm sacangkir. Dipunsaring lajng kaunjuka sabn enjing ngantos
sakndling rahipun. Ampasipun kapipis malih kangge plstr ing dhadha.
Angka 1409 Panunggilanipun jampi nuntak rah.
commit to user
97 *#
makatn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
136

Lirang abrit sakacang wose kapipis lajng dipunworana godhong cung-cung


blut 2 tkm, lajng kagodhog, kaunjuk.
Angka 1410 Panunggilanipun jampi mutah rah.
Godhong karuk tangan saggm dipundhplok, kaprs kapndht toyanipun,
kawor kaliyan arak kang sami kathah kdhikipun lajng kaunjuk.
/513/ Angka 1411 Jampi tiyang mutah botn sagt98 kndl.
Dipundkki sirdhih gmhipun (dhgandum), mostr 5 saga, oyot kelor
panjangipun 3 dariji, bawang sasiyung, jae 3 iris, roti sairis, toyanipun cokak.
Sadaya kapipis, katemplokna ing kmah, mana99 tiyang sakit sirah sangt utawi
kasrpn, katemplokna ing githok. Yn kang sangt kasrpnipun, katemplokna
ing kempol. Yn bangkkanipun kang karaos sakit, inggih katemplokna ing
bangkkan.
Angka 1412 Jampi tiyang spuh nuntak rah.
Pucuk, ganthi sami 5 saga, cngkh 7, pala sapalih, skar lawang 3, dringo,
bngle panjangipun saros dariji, lajng kapipis kaliyan toya. Dipunborhakn
pulung manah.
Angka 1413 Jampi tiyang nuntak wawratan.
Oyot kalapa ijm panjangipun sadariji, blulukipun kang alit satunggal, januripun
kang sasada dipuntugl-tugl, adas sasaga, pulasari saros dariji, podhi, sari sami
3 saga, cngkh 3 iji, pala saklungsu, kunci 3 mata, murmak tuwin daging sami 3
saga, mnyan madu 3 saga, lilin ta-/514/won kang tuln 3 saga, brambang
satunggal kabakar, bawang sasiyung, kllt rgi 3 dhuwit, kajng anyang sasaga.
Dipunpipis kang lmbat nuntn kaunjuk kaliyan wedang. Klltipun
dipunsusulakn kemawon, manawi sampun badhe kaunjuk.

Angka 1414 Jampi sakit jika100, punika ingkang botn sagt101 wawratan,
botn sagt102 nuntak.

98 *#
sagd
99 *#
manawi commit to user
100 *#
cika
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
137

Mrica sulah 7 iji, tinja tikus, tinja karklak 3 iji, kabuntl ing sdhah tuwin
103
dipunlbtna ing jambe nuntn kagantn kauntal. Punika lajng sagt
wawratan utawi nuntak.
Angka 1415 Jampi watuk tumrap rare alit.
Cngkh 3 iji, pala 3 wos, kmukus 3 iji, jintn cmng 3 saga, kajng lgi 3 saga.
Sadaya dipunkum ing wedang panas, enjing sontn kaombkakn sasendhok alit.
Angka 1416 Jampi abu104 tanpa jalaran.
Godhong slsos sapang, adas sasaga, tmu tis 3 iris, brambang 3. Dipunpipis
lajng kaparmna ing badan.
Angka 1417 Jampi abuh jalaran saking kagils.
/515/ Kaplstra godhong mayoran, dipunwori lingsah klntik, kagosokakn.
Plstr lajng katemplokna panggnan ingkang abuh.
Angka 1418 Jampi sakit ros-rosan, punika sakit saking balung.
Oyot bsaran dipuniris-iris, dipunsmburakn ing pundi kang abuh, nanging
pamndhtipun katkm sarta kacubls dom bundhl. Uwitipun inggih
dipuncoblos ing dom 3 utawi pamndhtipun nuju wwulan spuh ing dintn
Jumungah dalu. Yn sampun rampunging pamndhtipun inggih lajng pniti
dipuncoplok, kabkta mantuk. Wontn ing wit bsaran ngriku kasbarana wos
sakajngipun.
Angka 1419 Jampi suku abuh.
Laos panjangipun 2 dim, cabe 3 iji, jamur imps 3 saga, wos sajumput, sarm 3
wuku, asm saklungsu. Dipunpipis lajng kaparmna ing suku.
Angka 1420 Jampi sakit smandhangan mangrtosipun susu abuh kang
kiwa.
Bung wurung 7 saga, dhdhak lmbat 5 saga, trasi abrit kang tuln sakacang
pthak, nuntn kaborhna susu kang /516/ abuh saking nginggil mangandhap.
Sabn garing dipunborhi malih ngantos samantunipun. Yn susu sampun lajng
tatu dipuntutupana godhong urat tuwin godhong golang-galing pundi ingkang
wontn.

101 *#
sagd
102 *#
sagd
103 *#
sagd commit to user
104 *#
abuh
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
138

Angka 1421 Bab ttdhan ingkang botn andha.


Siwalan, salak, dalima tigan ayam, rajungan, tblan, mimi bluntak,
sawarnining bakaran. Manawi nuju ngunjuk tuwin adus, susunipun dipunuyka
rambutipun piyambak.
Angka 1422 Yn susu tngn kang abuh.
Godhong brobos satkm, lumut pngaron sajumput, adas 2 iji, pulasari 4 saga,
jamur imps 3 saga, jamur brama 5 saga, tinja sawr sawa 3 saga. Dipunpipis
nuntn kaborh ing susunipun.
Angka 1423 Panunggilanipun jampi abuh.
Smut ngangrang dipunpusus, toyanipun tuwin tilasipun dipunparmakn ing
susu.
Angka 1424 Jampi kamisadhann 105 garimi, mangrtosipun manawi
gadhah anak sapisan kamisadhann106.
/517/ Yn bayi sawk107 mntas lair, penthil susu dipunsikata sarta dipun-gosok
rambutipun piyambak. Sabn-sabn adus dipunuyka rambut.
Angka 1425 Parmipun sakit jrawat.
Uwos kbuan (wos ingkang sampun kalbtakn kukusan umb sapisan)
sajumput, pulasari 5 saga, adas manis sajodho, skar apn 3 saga, skar sdhah
7 saga, mnyan madu 3 saga, cndhana pthak 3 saga. Manawi ngangge,
mndhta jram pcl satunggal, karmta sarng lajng kagosokna ing rai.
Angka 1426 Panunggilanipun sakit jarawat.
Babakan granji 5 saga, babakan asm panjangipun sadariji pasagi, babakan
anggi-anggi 5 saga, babakan pule gintungan, pulasari panjangipun 2 ros dariji,
kulit tigan paksi satugl, kajng kasturi, kajng cndhana sami 5 saga. Kapipis
dipunangge bubukan kangge pupur.
Angka 1427 Panunggilanipun jampi jarawat.
pang lobak 3, kunir sampu, dipun-gosok toya jram pcl lajng kausapna ing
rai.
Angka 1428 Panunggilanipun jampi jarawat.

105 *#
kamisandhann
106 *#
kamisandhann commit to user
107 *#
sawg
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
139

/518/ Kulit woh tanjung 5 saga, kulit kartu 3 kabakar, bawang 7 saga, kulit asm
5 saga, kulit langkir saros jmpolan, langkir punika kpoh rdi lajng kapipis,
kausap-usapna ing rainipun. Ingkang kangge toya jram pcl.
Angka 1429 Panunggilanipun jampi jarawat.
Mnyan madu saklungsu, toya jambe sapalih. Kadaml ngasap mnyan tuwin
bakaran jambe piyambak. Dipunpipis kaliyan toyanipun tumuntn kangge
pupuran.
Angka 1430 Jampi sakit jarawat.
Godhong tapak liman satkm kairis pucukipun kiwa tngn lajng mndhta
mndhang sela, sela wau kadhplok, lajng katutulakn ing godhong wau nuntn
dipun-gosokna alon kemawon. Yn badhe sare, ngangge grah nm kaliyan
mnyan madu 5 saga, uwos 3 jumput. Dipundhplok kang lmbat kangge pupur.
Angka 1431 Manawi tiyang kpingin putra jalr.
Manawi tiyang nuju rencang rare mdal stri, akna nyolong ulg-ulg,
dipundkkna ing kndhi-/519/l nunggil ari-ari rare stri wau. Sakajngipun
dipunpndhm, dipunlabuh ing lpn. Ing tmbe lajng gadhah anak jalr.
Angka 1432 Jampi pusr muls.
Silit bawang 3, dringo 3 iris, bngle 3 iris. Kamamah, kaidokakn ing skar awu
sajumput, lajng kault nuntn katemplokakn ing pusr katutupan sdhah.
Angka 1433 Panunggilanipun jampi pusr.
Angkup jambe nm satunggal, rasuk angin 5 saga, mrica pthak 7 iji. Dipunpipis,
katemplokakn.
Angka 1434 Panunggilanipun jampi pusr.
Angkup jambe nm satunggal, rasuk angin 5 saga, dringo 3 iris, jintn pthak 3
saga, brambang satunggal. Dipunpipis, katemplokakn ing pusr.
Angka 1435 Panunggilanipun jampi pusr.
Asm kawak agngipun sakmiri, lthking dilah sadulit, apu sadulit. Kapipis,
katemplokakn pusr.
Angka 1436 Jampi padharan abuh.
Godhong po o 3 punggl, rasuk angin sajumpu-/520/t, brambang 3, kulit jae 2 ros
dariji, punika lare. Manawi tiyang spuh ingkang padharanipun abuh, mndhta
godhong labu pthak 3 lmbar commit to userdipuntemplokakn ngajng kalih,
kapanggang,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
140

wingking satunggal. Sadrngipun katrapan jampi, padharanipun ing ngajng


wingking kaprapatake rya kaliyan apu.
Angka 1437 Jampi pusr muls.
Rasuk angin tuwin skul katakr saangkup jambe nm, gndhis arn sami
satakranipun, inggu sakacang wose, lajng kapipis kaliyan angkupipun jambe
pisan.
Angka 1438 Jampi pusr mubng.
Bawang abrit kang jalr 3 iji, sarm 7 wuku, katdha kaping 7.
Angka 1439 Tapl padharan muls.
Tmu lawak 3 iris, kdhawung kabakar, rasuk angin 3 saga, mungsi 5 saga, adas
sasaga, wiji sawi 5 saga. Dipunpipis kaliyan toya, kangge tapl.
Angka 1440 Jampi pusr muls lare kang umur 4 utawi 3, 5 taun.
/521/ Amndhta skar awu (tngah awu punika wontn kang mungsr) 3 jumput,
asm kawak salrak, apu 2 klungsu. Dipunwor sadaya, katemplokakn pusr.
Dipuntutupi sdhah tmu rose, kapanggang salmbar lajng katindhihan popok,
nganggeya oto.
Angka 1441 Jampi sakit padharan manawi lare anndha108 kalbt lajng
wangsul, punika saking asrpipun padharan.
Godhong gagan-gagan saggm mangang, kunir 3 iris kabakar. Kapipis kang
lmbat, dipuntoyani santn kanil klapa ijm tumbasan satunggal sn, lajng
kaombkna rambah 3 kenjing.
Angka 1442 Yn sakit wawratan.
Jae panjangipun saros dariji (3 iris), brambang 3 iji, cabe 3. Dipundhplok
kangge gosok padharan. Toya pangombnipun kacang ijm7 saga kagodhog
kaliyan scang 25 saga, dipunsatakn rumiyin lajng dipunjoki 109 toya malih
sakdhik. Dipunombkakn, ampasipun katdha.
Angka 1443 Jampi encok kang wontn sirah.
Godhong turi brit 3 punggl, adas 2 jo-/522/dho, pulasari 2 ros dariji.
Dipunpipis, kabuntl kaliyan kapuk, dipunprs toyanipun. Kalbtakn ing
irung.
Angka 1444 Panunggilanipun jampi wawratan.
108 *#
andha commit to user
109 *#
dipunjogi
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
141

Jram pcl dipunoncki kulitipun kang tipis-tipis kaliyan sari wawrat sadhuwit.
Dipuntemplokakn ing pilingan tuwin bathukipun dipunpilisi lingsah klapa.
Angka 1445 Jampi sakit bangkkan.
Balungipun iwak nus utawi bluntak panjangipun sadim, jae 3 iris, brambang 3
iji, toyanipun cokak. Dipuntaplakn ing wingking, dipuntumpangi godhong
pisang lajng dipunbngkungi.
Angka 1446 Panunggilanipun jampi bangkkan.
Godhong lobak 3 lmbar kapipis, dipundaml kados pap lajng kataplna ing
bangkkan, dipuntumpangi godhong pisang lajng dipunbngkungi. Sadintn
kasantunan kaping 3.
Angka 1447 Panunggilanipun jampi bangkkan.
Jintn pthak kaliyan adas sami wawrat 5 saga, rasuk angin, mrica, cngkh sami
wawrat 3 saga. /523/Kapipis dados satunggal, dipuntaplakn ing lambung tuwin
ing pundi ingkang sakit.
Angka 1448 Panunggilanipun jampi sakit bangkkan.
Sdhah tmu rose 3 lmbar, mrica pthak 30 iji, jintn cmng 3 jumput, msoyi
panjangipun sadariji, bngle 3 iris, bawang jalr satunggal wtah, brambang 3,
sarm sawuku. Dipunpipis, kagosokakn ing wingking.
Angka 1449 Jampi bangkkan tuwin kasrpn.
Godhong kajng apu, brambang satunggal. Dipunpipis kang lmbat, kangge
pilingan. Yn tiyang kasrpn, kapilisakn ing bathuk adat lajng mantun.
Angka 1450 Panunggilanipun jampi bangkkan.
Jintn cmng 3 jumput, msoyi panjangipun sadariji, bngle 3 iris, bawang jalr
sabungkul, brambang 3 iji, sarm sawuku. Dipunpipis, kagosokakn ing wingking.
Angka 1451 Jampi bangkkan sarta kangge pilis tiyang kasrpn.
Isi katela gantung grandhl satunggal kapipis kang lmbat. Dipuntaplakn ing
bangkkan lajng dipunbalbt ing godhong pisang. Panganggenipun sadintn
sapisan.
/524/ Angka 1452 Panunggilanipun jampi bangkkan.
Godhong bakung salmbar kapanggang supados alum lajng dipunsabukakn ing
bangkkan katumpangan stagn. Sadintn kangge kaping 3.
commit
Angka 1453 Panunggilanipun to user
jampi bangkkan.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
142

Godhong jmpanah kapipis kang lmbat nuntn kataplakn ing bangkkan,


dipuntumpangi godhong pisang lajng kablbt ing sinjang tumuntn mndhta
salmbar malih, dipun-gigit-gigit kemawon. Salbtipun sadasa dalu mantun.
Angka 1454 Panunggilanipun jampi bangkkan sarta mantunakn udhup.
Tigan ayam tmbeyan satunggal kapndhet kuninganipun kemawon, kulitipun
kangge nakr pathi kunir, madu, santn kanil, lingsah lmbu sadaya sami satakr,
cngkh 4 iji, pala sapalih, ktumbar 5 saga, nuntn kapipis kang lmbat. Sadaya
kadadosakn satunggal. Sabn mntas adus dipunombni ing wanci enjing.
Pangunjukipun angajngna prnahing srngenge yn nuju enjing. Pangunjukipun
wau ngamungna dintn Jumungah kang kapara enjing.
Angka 1455 Panunggilanipun jampi bangkkan sarta jampi kuwat.
/525/ Amndhta tigan ayam cmng satunggal, cangkokipun kangge nakr madu,
lingsah lmbu, skar wora-wari brit satakr cangkok tigan, lajng kaunjuk 7
dintn. Sampun awor tiyang stri, punika mangke lajng mantun.
Angka 1456 Panunggilanipun jampi bangkkan.
Godhong lgundhi 3 punggl, godhong bawang 7 lr, jintn cmng sajumput,
pala satunggal, cngkh 45 iji. Dipunpipis kang lmbat kaliyan jram pcl
satunggal, kapndhet toyanipun. Pangunjukipun enjing sontn sawontnipun
jampi punika. Kaunjuk 3 dintn, saunjukan dipundkki jram pcl satunggal.
Angka 1457 Taplipun sakit bangkkan.
Godhong kcubung wulung 3 lmbar, pupugan cocor griya sakawan, lr wetan
sajumput, pucuk uwos 3 jumput, mripat kunir 3. Dipunpipis, toyanipun wayu. Yn
sampun lmbut dipuntaplakn ing bangkkan. Kawungkus ing pupus pisang,
kablbt ing sinjang. Kangge enjing sontn, salbtipun 3 dintn mulya.
Angka 1458 Jampi sakit bangkkan.
Dhdhs wawrat sadhuwit, brambang 3, jae 2 ros dariji. Dipunpipis, kaborhakn
bangkkan.
/526/ Angka 1459 Jampi padharan rgt ing wingking sakit.
Anggodhoga godhong ilr 3 tkm, godhong jmpanah satkm. Mangt-mangt
kagosokakn ing pundi ingkang sakit. Saking cacriyosan sagt110 angjur sasakit

commit to user
110 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
143

dados toya utawi ngdalakn papthak. Panganggenipun jampi punika sadintn


kaping 2.
Angka 1460 Jampi talingan mdal nanahipun.
Sarm sajumput dikum kapndht toyanipun, jae panjangipun saros dariji.
Dipunasaba lajng kangt ing latu. Yn sampun asrp dipundkki uwoh kapas.
Kattsakn ing talingan.
Angka 1461 Panunggilanipun jampi talingan.
Jae kagosok ing lambe pangaron kaliyan skar knanga 2 lmbar, dhdhs
wawrat sigar, nuntn sadaya jampi kault-ult ing kapuk. Dipunangge ngilni
kuping enjing sontn.
Angka 1462 Panunggilanipun jampi talingan.
Kulit jambe nm kagecak ing waton ambn, toyanipun kaprsakn ing talingan,
skawitipun kagm kili.
Angka 1463 Jampi ssg.
Mndhta godhong male-male (ing ngriki godhong grang), s-/527/kul sakpl,
kawori prsan sasendhok bling. Punika sadaya karmt, dipuntdha salbtipun
3 dintn.
Angka 1464 Taplipun sakit ssg.
Adas 6 saga, mungsi 5 saga, kdhawung 3 iji, rasuk angin 3 saga, wos sajumput,
sarm 3 wuku, bawang 3 siyung, kunci mntah 3 iji. Sami kapipis, dipundaml
tapl.
Angka 1465 Jampi ssg malih sarta napasipun ckak.
Kajng garu cpaka 3 saga, klmbak 5 saga, cndhana abrit 6 saga, tandhuk
badhak (punika suru warak) 5 saga, kajng lgi panjangipun sadariji, (kalumba)
3 saga. Kagosok kaliyan toya lajng dipununjuk.
Angka 1466 Jampi cacing pita.
Sadrngipun angunjuk jampi, 2 dintn anygaha ttdhan. Sawatawis 3
dintnipun angunjuk kastroli 2 sendhok dhahar. Oyot dalima pthak kang sampun
dipun-garingakn ongns, panggnanipun tukang jampi Wlandi kang wontn
(tgsipun timbangan jampi). Oyod dalima wau lajng kagodhog kaliyan wedang
8 ongns. Sasampunipun ngunjuk kastroli watawis jam lajng ngunjuka
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
144

sapratigan toya /528/dlima. Dados toya dmila111 kaunjuk sabn jam. Upami
ngunjuk kastroli 8, jam 8 ngunjuka toya dlima. Punika wkasan cacing lajng
mdal kaliyan dhasipun, lajng mulya.
Angka 1467 Jampi krawitan (rackn) tumrap rare umur 2 dumugi 3 taun.
Oyot dhadhap srp panjangipun 3 dariji, ktumbar 5 saga, mungsi 4 saga, pala
saklungsu, pucuk cabe satunggal, bawang sasiyung, bngle sairis. Dipunpipis
kang lmbat lajng dipunsaring, mawi sarm 3 wuku, lajng kaunjuk.
Angka 1468 Panunggilanipun jampi rack kang sami umuripun.
Tmu cmng agngipun sandhas ayam, bawang 5 siyung, walirang 2 kacang
wose, jintn cmng 3 saga. Dipunpipis kang lmbat kaliyan toya jawi,
dipundkki sarm 3 wuku, lajng kasaring, pununjukakn.
Angka 1469 Panunggilanipun jampi rack kang sami umuripun.
Sata cina agngipun sakmiri kapipis kaliyan wedang kadaml milisi sabn
enjing. Lare dipunlbtakn ing kurungan. Sabn dintn Jumungah wanci jam 12
siyang wontn salbti-/529/pun kurungan ayam wau dipunsbari wos jne
supados sakitipun mulya.
Angka 1470 Jampi cacing tumrap ing rare.
Oyot cguk panjangipun 7 dariji pun kanthni kajng ult 2 iji, ktumbar sasaga,
trawas 2 lmbar, rasuk angin 2 ros dariji, kajng lgi 2 ros dariji. Dipun-godhog,
kadaml wedang, kaunjukakn sabn dintn.
Angka 1471 Panunggilanipun jampi cacing tumrap rare.
Mndhta kop ponirdhh, bubukan cacing sasendhok alit, manawi tiyang spuh
2 utawi 3 sendhok. Dipunwor kaliyan madu. Sampun dipundusi sasampunipun
ngunjuk jampi punika.
Angka 1472 Panunggilanipun jampi rare cacingn.
Woh dlima dipunoncki, dipunpe kang ngantos garing lajng kadhplok ngantosa
dados bubukan. Manawi kajampkakn rare alit, sasendhok dipunwori gndhis
pasir. Yn tiyang spuh 3 sendhok, sadintn sami jampi kaping 3. Yn rare 3
sendhok, tiyang spuh dados 9 sendhok alit.

commit to user
111 *#
dlima
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
145

Angka 1473 Jampi salbting balung karaos linu.


Brambang 3 iji, bawang 3 siyung, jae sakcik sairis, /530/bngle sairis, mrica
cmng, kmukus sami 3 iji, kajng lgi, cndhana sami 3 saga, adas 2 jodho,
pulasari 5 saga, uwos sajumput. Kapipis dados satunggal, dipunparmakn
badan sakojur.
Angka 1474 Jampi suku sakit utawi raos pjah lempoh.
Godhong luntas 3 tkm, sdhah ketmu rose 7 lmbar. Kagodhog kaliyan toya
sagantn, dipunwori ciyu kangge ngkum suku sabn dintn.
Angka 1475 Jampi waratan rah umbl margi kenging sawan kangge rare
alit.
Babakan kajng jambu kluthuk panjangipun 3 kilan wiyaripun sadariji kaliyan
godhongipun 3 utawi 5 punggl. Babakan jambt bol, babakan sntul
panjangipun sami 3 kilan wiyaripun sadariji, skul sakpl dipunbakar kapara
radi gosong, nuntn dipun-godhog, kaunjukakn, dipunjogi toya. Sadaya
dipununjuk.
Angka 1476 Tapl waratan rah umbl.
Godhong pace 7 lmbar kagosok kaliyan lingsah kalntik enggal nuntn
kapanggang. Yn sampun alum lajng katemplokakn ing padharan lrs pusr 4
lmbar kangge ing /531/wingking, sampun ngantos dumugi ing padharan 3
lmbar. Manawi badhe ngangge, kattsan lingsah.
Angka 1477 Panunggilanipun tapl waratan rah umbl tuwin tiyang stri
mdal rah parjinipun.
Sulur pandhan wangi sauwit dipun-garingakn rumiyin, pangipun kabakar
kapndhet toyanipun landha wau, lajng kadkkaken gndhis jawi sakmiri.
Kaunjuk 3 kenjing.
Angka 1478 Jampinipun tiyang botn eca ndha.
Laos agngipun sandhas ayam, bawang jalr 3 bungkul wtah, kajng ult 3 iji
kabakar, ktumbar, mungsi sami 5 saga, pala satugl, kncur 3 iris, msoyi tuwin
sintok sami saros dariji, manis jangan panjangipun sadriji, kajng lgi saros
dariji, jintn pthak 5 saga, sarm tuwin uwos sami sajumput, kaworan cokak
sackapipun. Pangunjukipun saunjukan kintn-kintn cangkir, nuntn kasaring
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
146

ing cangkir kaseka obong-obongan wingka. Jampi kaunjuk kaping 3 sadintn


tuwin dangunipun 3 dintn. Dados angunjuk kaping 9.
Angka 1479 Jampi kmatus tinja (mjn tinja).
Pisang kluthuk mntah 2 ulr kaparut, ingkang matng saulr ka-/532/bakar,
adas sasaga, pulasari 5 saga, brambang satunggal kabakar. Pisang wau lajng
karmt dados satunggal, kaprs kapndht toyanipun. Racikan bumbu kapipis
lajng dipunwor ing toya pisang nuntn kasaring lajng kaunjuk (ugi nami
sriawan).
Angka 1480 Panunggilanipun kmatus tinja.
Bngle, kunir, kunci, lmpuyang, kncur, tmu lawak sadaya sami 3 iris kabakar,
kajng lgi 5 saga, manis jangan panjangipun sadariji kabakar, rasuk angin 5
saga, kdhawung satunggal ugi kabakar, podhi, sari, murmak sami 5 saga,
daging 3 saga, cngkh 8 iji, sidawayah, sembukan, tuwin godhong ntut
(godhong bruta) sami 3 lmbar, arng jati panjangipun sadariji. Punika sadaya
kadhplok dados satunggal. Sabn badhe ngangge mndhta 3 jumput. Mnggah
patrapipun sasampuning jampi sapisan, lt 2 dintn jampi malih nuntn lt 3
dintn lajng lt 8 dintn sapisan sarta lajng sawulan sapisan lajng botn mawi
jampi.
Angka 1481 Jampi yn kakathahn mdaling ssukr kangge mampt.
Godhong jambe kaluthuk nm 3 punggl, adas sasaga, pulasari 5 saga, rasuk
angin 4 saga, bawang sabungkul, /533/sarm 3 wuku. Kapipis lajng dipununjuk.
Adat lajng kndl.
Angka 1482 Jampi tiyang sakit kaganggu.
Mndhta bubuk kapipis kaliyan skar wora-wari brit lajng kaunjuk.
Angka 1483 Yn rare kenging sawan, bokipun jampia sawanan agung
tuwin kenging sarat.
Mndhta godhong patiklim, godhong bnguk 3 lmbar, kaliyan godhong kara
wdhung, rumput babi 3 lmbar, godhong sangkt 3 lmbar, godhong apa-apa 7
lmbar, godhong ilr 7 lmbar, godhong tlasih 3 punggl, godhong landp
satkm, godhong urat 3 lmbar, lmpuyang mprit 3 iris, godhong mas knikir,
godhong tmblkan 3 lmbar, godhong pepe gagang tuwin kulitipun 7 lmbar,
commit
mimi 3 saga, kpithing, rajungan, to userpe sami 3 saga, kara jalr sairis,
kulit ulam
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
147

kdhawung 3 iji, tmu lawak, tmu cmng, tmu giring, mpu kunir, tuwin kncur
sami 3 iris, ktumbar 7 saga, mungsi 4 saga, trawas 3 lmbar, brambang 3 iji,
bawang sasiyung, sintok 5 saga, sprantu satunggal dipunbakar, jintn cmng,
tuwin msoyi sami 5 saga, kajng lgi 10 saga, kmukus 7, /534/adas 2 saga,
kapulaga 3 saga, glam 7, skar apn 3 saga, pulasari 5 saga, podhi, sari sami 3
saga, dringo, bngle sami 3 iris, kajng scang, kajng tinja, widara pthak sami
3 saga, krikan waton ambn sakdhik, wulu landhak satugl kabakar. Sadaya
kapipis kang lmbat nuntn kabnm tmblk lancung sakdhik. Kaunjukna
bokipun. Yn lare wdaling ssukr kados lri, punika tandha kenging sawan
agung. Kawwahana krikan kontn, krikan lumpang, glaran amoh. Sadaya
kagodhog, kaunjuk.
Angka 1484 Jampi sawan klbt.
Jintn cmng 5 saga, msoyi panjangipun sadariji, kajng lgi sami sadariji,
brambang satunggal kabakar, inggu sakacang wose. Kamamah lajng dipunwori
toya jram pcl 1, yn botn wontn inggih anganggeya cokak lajng
kackokakn cangkm sami cangkm.
Angka 1485 Panunggilanipun ckok lare sawan kalbt.
Godhong inggu 3 lmbar, jintn cmng 2 saga, msoyi 2 saga, bawang satugl
siyung, bngle sarta dringo sami sairis, nuntn kaseka ing paku, kabsmi ngantos
abrit lajng di-/535/pununjukna.
Angka 1486 Jampi smbur sawann.
Mndhta godhong bankal 3 lmbar, mungsi, ktumbar sami 5 saga, kdhawung
kabakar 3 iji, kncur, kunci sami 3 mripat, rasuk angin, kajng tinja sami 5 saga.
Kalmbutakn lajng kadaml smbur.
Angka 1487 Panunggilanipun jampi sawann.
Dringo saros dariji, bawang 3 siyung kabakar, kuku paksi mrak 3 kuku, lakn
abrit sadariji pasagi, jintn cmng sajumput, msoyi panjangipun sadriji.
Sadaya kabakar kang ngantos gosong nuntn dipun-grus, kauwor kaliyan toya
susu nuntn kaunjukna.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
148

Angka 1488 Jampi sambtan sriawan rare kang sawk112 umur 7 dumugi 9
wulan.
Sdhah kpanggih rosipun 7 lmbar, jintn cmng 5 saga, msoyi saros dariji,
kmukus 3, dringo saros dariji, bngle, kunir sami 3 iris, bawang sasiyung.
Kapipis, dipununjukakn kaliyan kataplakn.
Angka 1489 Jampi sriawan tumrap bayi kang umur 4 dintn dumugi 2
wulan.
Tlutuh sana kling sasendhok alit dipunwori lingsah /536/kawang 2 klungsu,
kajng lgi saros dariji, brambang satunggal, lajng sami dipun-godhog,
kagosokakn ing gusinipun. Yn cangkmipun garing, dipunkckna tlutuh sana
kaliyan lingsah klntik sasendhok alit, nuntn dipunkck lingsah pthak
saprapatan sendhok alit, dipunwor kangge gosok gusi.
Angka 1490 Jampi sriawan kang sampun kalbt padharan.
Babakan wit turi pthak 4 dariji pasagi, kajng kndhal 4 dariji pasagi.
Kapanggang, yn sampun, kadhplok kapndht toyanipun nuntn mndhta
pisang pulut saulr, pisang kluthuk matng saulr, kang satngah matng saulr.
Kang mntah dipunkrt-krt, dipunrmt sarng kapndht toyanipun. Kaunjuk
sapintn wontnipun.
Angka 1491 Jampi sakit toyan wontn selanipun.
Toya jram pcl saglas btr dipunnbakn113 kang bning kangge dipunwor
kaliyan tts gndhsbitu114 salginipun, dipununjuk kaping 3 sadintn. Kenging
ndha sawarnining jangan, nanging yn olah sampun ngantos kakathahn toya.
Kados krokot kaliyan puring kagodhog botn ngangge toya, dangu-dangu mdal
toyanipun piyambak. Dipunwwahi sarm, lajng katdha sabn tintn 115 .
Kenging ndha trasi, daging ayam /537/utawi ulam sansipun. Botn kenging
ndha ttdhan galpung, kenging ndha jampi punika yn lare sakit
dipunombnana satngah glas btr.

112 *#
sawg
113 *#
dipunnpakn
114 *#
gndhis batu commit to user
115 *#
dintn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
149

Angka 1492 Jampi tiyang sakit kadaml toya pangombn.


Oyot smbung 5 iji panjangipun sadariji dipun-godhog kaliyan gndhis arn rgi
sadhuwit, lajng kaunjuk sadintn.
Angka 1493 Jampi santun warni panunggilanipun pangombn.
Oyot srik (klayu) 3 driji, oyot baym raja 7 wit. Kagodhog kaliyan gndhis arn
rgi 2 dhuwit. Kaunjuk sabn dintn.
Angka 1494 Jampi pangombnipun tiyang sakit enjrakn116.
Oyot jarak cina 3 iris dipun-godhoga ing kriyuk ingkang prayogi. Dipuncuri
wedang kang umb lajng kadaml pangunjukan.
Angka 1495 Jampi yn tiyang kkathahn anggnipun wawawratan 117 ,
punika pamamptipun.
Godhong jambu kluthuk kang nm 3 punggl, adas sa-/538/kdhik, pulasari
sasaga, rasuk angin 4 saga, bawang satunggal, sarm 3 wuku. Kapipis lajng
dipunombkakn, adat lajng mantun.
Angka 1496 Jampi panu wsi tuwin panu walh.
Godhong jmpanah satkm dipun-godhog, toyanipun kangge gosok panu. Yn
sampun rsik lajng nganggeya borh kang kasbut ngandhap punika.
Angka 1497 Borh panu.
Godhong randhu jne kang dhawah piyambak 3 lmbar, godhong mangkokan
kang jne 3 lmbar, kaliyan wos sakdhik. Dipunangge nglalar, yn sampun rsik
dipun-gosok kaliyan godhong jmpanah lajng dipunborhi.
Angka 1498 Jampi panu walur sarta panu skar.
Yn panu skar, mndhta skar mlathi sungsun 7 iji, dipunpipis kaliyan atal 5
saga, kaliyan toya sakdhik, dipun-gosokakn. Manawi panu walur, mndht
pntil skar knanga kaliyan atal 5 saga, toyanipun duduh jram pcl lajng
dipun-gosokakn.
Angka 1499 Panunggulanipun jampi panu.
Mndhta kulit tirm 4 dariji pasagi dipundhplok kang lmbat mawi toya jram
pcl satunggal, /539/nuntn kangge gosok alon-alon kemawon tuwin
katemplokna ing panu sawontnipun.

116 *#
endrakn commit to user
117 *#
wawratan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
150

Angka 1500 Jampi tiyang kantup kalajngking.


Mndhta godhong prasman 1 utawi 2 karmt kang lmbat tuwin dipunmamah,
katemplokna pundi ingkang dipunntup. Salbtipun 3 jam mantun.
Angka 1501 Jampi tiyang kcubls tuwin kapatil ing ulam.
Mndhta godhong jmpanah 7 utawi 8 lmbar dipunlmbatakn lajng
katemplokakn lrs ing tatunipun, sarta kabuntla ing sinjang. Punika mangke
salbtipun sajam utawi kalih jam lajng karaos angt. Sadintn dipunsantuni
kaping 2 tuwin 3. Salbtipun 3 dintn mulya.
Angka 1502 Panawar tawon manawi badhe mndht maduning tawon
supados botn katup118.
Sdhah kaliyan brambang dipunlmbutakn kangge gosok ing tangan saha
sadaya badan sakojur. Tawon lajng ajrih sangt.
Angka 1503 Jampi tiyang cgukn.
Tiyang manawi cgukn kapijt posipun 119 lajng mantun utawi kattsana
wedang 2 tts, dipunulu lajng mantun.
/540/ Angka 1504 Jampi tiyang tatu.
Godhong pulutan 3 lmbar, adas 3 saga, pulasari 5 saga, manis jangan
panjangipun sadariji. Kapipis kang lmbat lajng katemplokna pundi ingkang
tatu.
Angka 1505 Panunggilanipun jampi tatu.
Grnjng katemplokakn pundi ingkang tatu.
Angka 1506 Panunggilanipun jampi tatu.
Awu dipunarng kasambi sacangkir, asm sandhas ayam, salbtipun asm
dipundkki sarm sajumput. Dipunkmplakn kang rapt lajng kabakar.
Sadaya punika kapipis kang lmbat, dipuntemplokna ing pundi ingkang tatu.
Angka 1507 Panunggilanipun jampi tatu.
Tmbaga kaliyan cokak kajampkna ing pundi panggnanipun ingkang tatu.
Angka 1508 Panunggilanipun jampi tatu.
Adas 10 saga dipun-gorng kaliyan manis jangan panjangipun sadariji, sarm 3
wuku ugi kagorng, lajng dipunpipis kang lmbat botn mawi toya lajng
kawurwurakn pundi panggnanipun ingkang tatu. Punika lajng mantun.
118 *#
kantup commit to user
119 *#
rosipun
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
151

Angka 1509 Jampi kowak manawi kabacok.


Amndhta gndhis pasir kaliyan brambang 3 iji, kapipis kang /541/lmbat lajng
katemplokna lrs ing tatu. Punika sabn dintn.
Angka 1510 Jampi tatu tuwin kowak.
Godhong cththt (godhong cipir) dipunangge saratipun mawi wicantn
mangkatn120 Tambane bapak-bapak sidaku
Angka 1511 Jampi tatu kang keris ing lading.
Apu kaliyan jram pcl dipunprs kangge pundi ingkang tatu.
Angka 1512 Jampi tatu saking kukunipun piyambak.
Godhong skar pacar toya dipunpanggang mawi lingsah klntik, mangt-mangt
katemplokna ing tatu. Sontn santun sadintn wau sapurunipun.
Angka 1513 Jampi sakit gulu saking bntr botn milih wanci nm, spuh,
tuwin rare. Yn ndha ilatipun karaos pait. Walandi amastani killsikt.
Amndhta oyot krokot 3 wit, oyot baym siti, oyot rumput wacucalan sami 3 wit,
krikan sangsam 7 saga, kajng lgi saros dariji. Dipun-godhog kadaml wedang,
dipununjuk sabn dintn.
Angka 1514 Jampi tiyang mantunipun tatu dangu.
mpu kunir satunggal, sdhah spuh 3 lmbar, tmu lawak saklungsu
panjangipun sadariji dipunbakar, klabt 5 saga, /542/sarm. Kagorng tuwin
dipunkukus, lajng kapipis kang lmbat mawi toya jram pcl, lajng
dipuntemplokakn ing tatu ngantos dhawah piyambak, sampun mawi dipunbukak.
Angka 1515 Panunggilanipun tatu dangu mantunipun.
Brutawali panjangipun 2 kilan, punika malih sae kangge warni mangkatn 121 .
Tawas saggm dipunbakar sanginggiling sangan ngantos kmrangga. Kapipis
kang lmbat, nuntn dipunwur-wurakn ing tatu. Ingkang sampun kalampahan
lajng mantun. Utawi pacar jawi 2 tkm kang kangge kados ing kuku sami
bumbonipun kadaml kuku gambir, sapu pawon 5 saga. Prayogi kangge tls, yn
garing santun enggal.

120 *#
makatn commit to user
121 *#
makatn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
152

Angka 1516 Santun warni jampi kbacok.


Angora wit pisang satunggal, yn talutuhipun mdal dipuntutul kaliyan kapuh122.
Yn sampun tls katemplokna sanginggiling tatu. Yn pisang sauwit kirang
toyanipun, inggih angora malih. Yn sampun katemplokan, rahipun lajng
kndl utawi tatunipun lajng mingkm. Samukawis tatu kakumbah landha awu
kadbog utawi landha awunipun kajng kang spt.
Angka 1517 Panunggilanipun jampi tatu.
Tinja skar dipunbakar, prusi sakdhik ugi dipunbakar, nunt-/543/n dipunwur-
wurakn, sampun kenging toya.
Angka 1518 Jampi samukawis tatu supados enggal mantun.
mpu kunir kang spuh sangt satunggal dipunparut kapndht toyanipun, manis
jangan panjangipun sadariji kabakar, klabt 7 saga dipun-gorng nuntn kapipis
kabucal toyanipun, sarm 3 wuku. Kagorng sarta kabnm, lajng
dipuntutupakn ing tatu. Sampun kabikak yn botn garing kajngipun piyambak.
Tumnggung Janengrat ingkang sampun ngangge jampi punika.
Angka 1519 Sakit duduk utawi pathk.
Gadhung kati, toyanipun 10 siwur, sre panjangipun 2 pcak, klnthng kapas
saggm, uwos pangaos sigar, ciyu cina cangkir. Punika sadaya kagodhog
ingkang prayogi, kadaml toya pangunjukan sabn dintn.
Angka 1520 Panunggilanipun jampi duduk.
Gadhung kati, toyanipun 3 siwur, sre panjangipun 2 pcak, isi kapas saggm,
uwos tumbasan sigar, uwos kang abrit cangkir. Punika sadaya kagodhog,
kadaml toya pangunjukan. Sampun ngunjuk toya sansipun.
Angka 1521 Jampi pathk kang taksih nm.
Dipunborhi tmu guroh (tmu poh) panjangipun sa-/544/dariji, godhong jambt
kalampok 3 lmbar, menir wos 3 jumput. Dipunpipis kaliyan toya nuntn
dipunborhna ing pathk. Yn sampun 6 wulan dipuntdhanana ulam macan
sakajngipun nuntn kakuma ing lpn. Dipunkosoki kang rsik lajng kagosoka
dhdhs wawrat 2 dhuwit pinggiring pathk wau.

commit to user
122 *#
kapuk
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
153

Angka 1522 Jampi pathk ingkang sae piyambak.


Bubukan ingkang nama samsiyantan kangge wur-wur ing pathk. Yn sampun
jampi 2 utawi 3 dintn lajnglajng123 mantun.
Angka 1523 Panunggilanipun jampi pathk.
Amndhta gomarasi kangge angpab dipunwori prusi sawatawis, kadaml
plstr. Salbtipun 3 dintn adat lajng mantun.
Angka 1524 Jampi sakit susu utawi kamisandhann.
Lingsah latung kausar-usarna sakubnging susu sarana wulu ayam.
Angka 1525 Panunggilanipun jampi kamisandhann.
Kndhil lilin dipunllehkn, mangt-mangt lajng kausrak-/545/n
sakubnging susu.
Angka 1526 Panunggilanipun jampi susu.
Lingsah Makasar sawatawis dipunwor kaliyan arak, kausar-usarakn
sakubnging susu.
Angka 1527 Panunggilanipun jampi susu.
Spt wiyaripun 2 dariji panjangipun sakilan dipunbasmi, awunipun kapipis
kaliyan cokak. Mangt-mangt lajng kagosokna ing susu utawi kausr-usrakn.
Angka 1528 Panunggilanipun jampi susu sampun dados wudun.
Godhong brobos satkm kapipis kaliyan bawang 3 iji, rasuk angin tuwin
pulasari sami 5 saga. Katemplokna ing pundi ingkang mdal wudunipun.
Angka 1529 Panunggilanipun jampi susu.
Amndhta lingsah spuh inggih lingsah wangi, kaanggeya gosok susu
sackapipun.
Angka 1530 Panunggilanipun jampi susu.
Godhong kucai satkm kagodhog, toyanipun arak. Mangt-mangt kausarna ing
susu.
Angka 1531 Panunggilanipun jampi susu.
Kncur satunggal, uwos sajumput, manis jangan panjang-/546/ipun sadariji,
sarm 3 wuku. Dipunpipis kang lmbat lajng kausar-usarna ing susu kang sakit.

commit to user
123 *#
lajng
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
154

Angka 1532 Panunggilanipun jampi susu.


Babakan plm ganda panjangipun 3 dariji, adas 2 jodho, pulasari 5 saga,
brambang 3, jamur imps 2 saga. Kapipis lajng dipunborhakn.
Angka 1533 Panunggilanipun jampi susu.
Tinja menda 3 iji dipunkck kaliyan lingsah kalntik enggal wontn ing pinggan
lajng kausar-usarna ing susu. Suwkan sinjang kangge plstr.
Angka 1534 Pilis senthe.
pang senthe sakilan kabnm awu kang taksih bntr, kabubonan124 sambtan,
toyanipun cokak lajng kapilisakn.
Angka 1535 Jampi manah botn kantnan.
Kajng klmbak, kajng kasturi, kajng garu. Dipun-gosok sarng rambah kaping
3. Dipun-godhog sarng rambah kaping 3. Toyanipun toya mawar lajng kaunjuk.
Punika katimbanga raosing badanipun.
Angka 1536 Jampi tiyang spuh sakit pusr.
Sunthi, bawang sami 3 iji kabakar, gagang sdhah 3 punggl, /547/sarm 3 wuku.
Dipunpipis, kaunjuk, toyanipun duduh jram pcl.
Angka 1537 Panunggilanipun jampi pusr.
Bawang 5 kabnm ing awu kang ngantos matng, sarm 3 wuku, lajng
dipuntdha. Kaunjukan sakajngipun wedang tuwin toya.
Angka 1538 Panunggilanipun jampi pusr.
Ktumbar 5 saga, msoyi panjangipun sadariji, wit bngkowang panjangipun
sadariji, bawang sasiyung, rasuk angin 3 saga, arng kajng jati saros dariji, laos
3 iris. Dipun-godhog kang ngantos umb lajng kaunjuka kados wedang.
Angka 1539 Jampi tiyang spuh sakit padharan.
Lingsah kajng pthak satts, gndhis pasir sasendhok dipundkk ing cangkir,
kaunjuk kaliyan toya wedang. Ingkang satts lajng dipundkkna pusr lajng
anggodhoga arak kangge gosok sakubnging padharan.
Angka 1540 Panunggilanipun jampi tiyang spuh sakit padharan.
Tmblh 125 lancung sauwos kaunjukakn sarta kalbtakn ing pusr kaliyan
lingsah kajng pthak.

124 *#
kabumbonan commit to user
125 *#
tmblk
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
155

/548/ Angka 1541 Jampi pusr muls tuwin wawratan.


Godhong oncang tuwin godhong po o sami satkm, agl sakilan, ktumbar 7
saga, trawas 3 lmbar, arng jati panjangipun sadariji, ece sasn. Dipun-godhog
kangge toya pangunjukan lajng amamaha bakaran lmpuyang 3 iris, apu
sadhuwit, arng jati saros dariji, sarm sawuku. Toyanipun kaulu, dene
ampasipun katemplokakn ing pusr.
Angka 1542 Panunggilanipun jampi pusr.
Asm kawak saklungsu kaglintir, inggu sawos dipundkk salbting galintiran
wau, apu kalih wos, lajng dipununtal lajng amndhta malih asm kawak
sadhrkan kaliyan apu saros dariji, nuntn dipunult kaliyan toya. Kaborhna
padharan ngajng wingking.
Angka 1543 Panunggilanipun jampi pusr.
Arng jati panjangipun sadariji, mungsi 15 saga, mrica pthak 7, ktumbar
sasaga, pucuk cabe 3 iji, laos 3 iris, kajng trmbalo panjangipun sadariji,
bawang 3 siyung, wit bngkowang panjangipun sadariji. Pun-godhog,
kaunjukakn. Manawi botn sagt126 napas sarta botn sagt127 amutah.
/549/ Angka 1544 Jampi tiyang nspi botn mdal toyanipun.
Angupadosa oyot wdalan, Arab dipunwastani oyot Patimah, kakuma ing
cangkir pthak. Oyot wau sagt128 mdhok, toyanipun kaunjuk.
Angka 1545 Jabang bayi enggal lairipun.
Oyot Patimah langkung prayogi rimat bing-bing kucing dipunuyah asmi. Yn
wontn tiyang badhe rencang rare dipunkluku ing cangkir pthak. Toyanipun
dipunttsakn ing bun-bunanipun tiyang ingkang badhe rencang rare utawi
lajng dipununjuk sakantunipun ing cangkir sadaya.
Angka 1546 Sarat supados kuwawi junjung barang awrat.
Angupadosa godhong sauwitipun giring jalr, inggih punika sidaguri kang botn
skar sarta woh. Kangge ing badan saha kabuntl ing sinjang. Andadosakn rosa
utawi ajunjung sela karang kang awrat.

126 *#
sagd
127 *#
sagd commit to user
128 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
156

Angka 1547 Jampi sakit dhada129.


Godhong salamaki wawrat 3 dhuwit dipundhplok kang lmbat, kawor kaliyan
madu, kakintn satlsipun kemawon lajng dipun-galindhingi. Kauntala
sawontnipun kang-/550/ge 3 dintn.
Angka 1548 Jampi sakit dhadha, padharan, sarta wawratan rah.
Srbug, inggih punika bubukan godhong salamaki wawrat 3 dhuwit, skar raiya.
Dipunpipis kang lmbat nuntn kaunjuk ngantos 3 kenjing.
Angka 1549 Jampi sakit balung utawi padharan.
Bubukan godhong salamaki wawrat 3 dhuwit dipunwori gndhis batu. Katdha
ing wanci kenjing.
Angka 1550 Jampi pusr tiyang sakit puct.
Bubukan godhong salamaki wawrat 3 dhuwit kauwor kaliyan uyuh menda pthak.
Jampia rambah kaping 3 kenjing.
Angka 1551 Jampi tiyang mntas rencang rare sampunipun puput pusr.
Godhong pacar jawi satkm, adas 2 saga, pulasari 5 saga, brambang 3 iji, mpu
kunir satunggal. Kagodhog, kangge toya pangunjukan.
Angka 1552 Jampi kondhor, Walandi mastani brik.
Trnggiling mnthik satugl, tinja sawr sawa saklungsu, jamur imps 3 saga,
tgari panjangipun 3 dariji, /551/kajng timur panjangipun 2 dariji, bawang jalr
2 iji, kunir jalr satunggal, sintok panjangipun sadariji, msoyi panjangipun
sadariji, ganthi 5 saga, sunthi 2 ros dariji, pala satunggal, cngkh 7, cabe sulah,
mrica sulah, majamuju sami wawrat 5 saga, bngle 3 iris, kncur 3 maripat, jae 2
ros dariji, laos sandhas ayam, woh pranajiwa satunggal, kmukus 7. Dipunpipis,
kasaringkasaring 130 , toyanipun duduh jram pcl. Tirahanipun kagosokna ing
kondhoranipun utawi kdah dipunurutakn dhukun padharanipun lajng
nganggeya jampi punika ngantos samantunipun.
Angka 1553 Jampi sela karang, sanajan irungipun sampun bolong enggal
mantun.
Lthak lingsah dipunwori prusi sakdhik kamatngan tuwin tumbasa tam owan
ing griya panggnanipun sade jampi Cina. Kaborhakn sajawining irung sabn
dintn enjing sontn adat lajng mantun.
129 *#
dhadha commit to user
130 *#
kasaring
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
157

Angka 1554 Parm rapuh warni-warni, punika kdah katimbang, manawi


badhe daml pintn warnining parm.
Laos abrit, lmpuyang sami 7 iris, tmu lawak, tmu giring sami 3 iris, brambang
3, bawang 3 siyung, /552/manis jangan 20 saga, jong rahab 10 saga, kunir 3 iris,
waron 5 saga, tgari 6 saga, adas 4 saga, pela131 boros (pala stri) satunggal,
toyanipun prsan godhong turi. Kadhplok mawi toya tawa sakdhik, lajng
dipunparmakn.
Angka 1555 Parm badan yn karaos lsu.
Manis jangan panjangipun sadariji, kncur 3 iris, kajng tinja 3 saga, kajng
cndhana 7 saga, kajng widara pthak 6 saga, brambang 3 iji, sarm 3 wuku,
asm sadhrkan. Dipunpipis kaliyan toya wantah.
Angka 1556 Parm badan.
Laos abrit, lmpuyang sami 7 iris, tmu lawak, tmu giring sami 3 iris, brambang
3, bawang 3 siyung, manis jangan panjangipun sadariji, jong rahab 15 saga,
kunir 3 iris, waron 10 saga, tgari 15 saga, pulasari 20 saga, pala satunggal,
uwos 3 jumput, toyanipun godhong turi 3 punggl. Kapipis, dipunwori toya tawa.
Angka 1557 Parm kangge badan utawi padharan.
Uwos, sarm sajumput, asm sadhrkan, /553/kncur 3 iris, manis jangan
panjangipun sadariji, jong rahab 5 saga, bawang 3 siyung. Kapipis kang lmbat
kaliyan toya tawa. Jampi punika kangge 3 dintn.
Angka 1558 Parm suku.
Cabe 3 iji, mrica cmng, mrica sulah sami 7 iji, kmukus 7, pala satunggal,
kajng rapt panjangipun sadariji, manis jangan panjangipun sadariji, dringo
panjangipun sadariji, bngle 3 iris, bawang satunggal, kncur 3 iji, tmu lawak,
tmu cmng, tmu giring, kunir, tuwin jae sami 3 iris, asm kawak saros dariji,
uwos 7 las, godhong gandarusa 3 punggl, babakan kelor panjangipun saros
dariji, oyot kdhondhong panjangipun 3 dariji, sarm 7 wuku. Dipunpipis kangge
dipunwori arak tuwin ciyu.

commit to user
131 *#
pala
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
158

Angka 1559 Parm suku.


Godhong mamm wawrat 2 sn, lara stu 3 sn, oyot tuwin babakan turi brit, oyot
asm sajarotipun sami 3 sn, oyot crme 13 sn, oyot sre 8 sn, bubonipun132:
sintok 55 sn, msoyi 23 sen, jintn cmng 8 sn, kmukus 7 sn, cabe 25 sn,
mrica 12 sn, jamur imps sn, cngkh 16 sn, /554/pala 24 sn, lmpuyang
20 sn, pucuk 10 sn, bsole 4 sn, kncur 40 sn, jong rahab 6 sn. Yn mipis
mndhta toyanipun godhong pandhan wangi, dipunwori uwos 5 sn, lajng
dipun-galindhingi bilih ngangge dipunjuri kaliyan arak.
Angka 1560 Parm rapuh kangge tiyang gadhah rare.
Adas 3 saga, pulasari 5 saga, jintn cmng 4 saga, sarinaga 5 saga, jong rahab
6 saga, klabt 4 saga, cabe 5 saga, ktumbar 7 saga, pucuk 5 saga, pala 3 saga,
kulit jram purut 5 saga, godhong dilm 3 lmbar, kajng scang 5 saga, widara
laut, rasamala, kajng cndhana, kajng garu sami wawrat 5 saga, manis jangan
panjangipun sadariji, sintok 2 ros dariji, msoyi panjangipun sadariji, grgs otot
4 saga, bngle, tmu lawak, tmu giring, lmpuyang, kncur, laos sami 3 iris, oyot
sdhah panjangipun 3 dariji, babakan turi panjangipun sadariji pasagi, kajng
timur 5 saga, awu pawon sajumput, asm saklungsu. Kapipis lmbut kaliyan toya
jawi, kaparmakn ing badanipun.
Angka 1561 Parm rapuh kangge tiyang jalr stri /555/yn badanipun
anuju sakit karaos pgl.
Adas 4 saga, pulasari 10 saga, waron 5 saga, jintn cmng 5 saga, sarinaga 10
saga, jong rahab 10 saga, klabt 5 saga, cngkh 7 iji, kmukus 15 saga, tgari
20 saga, pala 10 saga, jram purut 18 saga, godhong dilm 7 lmbar, kajng
scang 15 saga, kajng tinja 5 saga, pucuk 10 saga, widara laut 15 saga, kajng
rasamala 10 saga, kajng cndhana 10 saga, kajng garu rams 15 saga, manis
jangan 10 saga, sintok, msoyi, kajng mgatsih, skar slosos sami 10 saga, tmu
lawak 7 iris, tmu giring 3 iris, kunir 3 iris, laos 7 iris, tmu cmng panjangipun
sadariji, tmu guroh 7 iris, grgs otot 10 saga. Dipundhplok kapndht
toyanipun, dipunwori madu 5 saga. Manawi badhe ngangge mawi arak, manawi
botn cokak. Parm punika kangge sabn dintn.

132 *#
bumbonipun commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
159

Angka 1562 Parm rapuh anglmsakn otot kangge badan sakojur.


Sadaya tmu kang kangge sami dipunoncki, kncur, sunthi, jae sami 2 dariji.
Kaparut sadaya tuwin dipunkumbah kaliyan toya bntr, kaprs rambah kaping
7, kajng cndhana 5 sa-/556/ga, widara pthak 5 saga, kajng scang 4 saga,
manis jangan 3 saga, cngkh 3 iji, ktumbar 3 saga, mungsi 2 saga, waron 3
saga, adas 2 saga, pulasari 5 saga, godhong dilm 7 lmbar, skar apn 3 saga,
sarinaga 5 saga, unm 4 saga dipunbakar, mrica pthak 7 iji, cabe satunggal,
gndhis jawi 5 saga, kajng lgi panjangipun sadariji, tgari 5 saga dipunbakar,
janur kuning sapunggl, pandhan satunggal dipunpanggang, kulit jram purut
sairis. Kapipis rambah kaping 3 dipunungkb kaliyan gndhis arn tuwin mnyan
madu nuntn dipundkki toya skar mawar, dipunwor, kalawt malih, dipunpipis
kang lmbat. Skar kanthil satunggal, skar knanga 2 iji, skar mlathi, skar
pacar cina sami 2 iji sarta pangipun. Upami dintn punika mipis, benjing kapipis
malih, dipunwor sadaya.
Angka 1563 Parm kangge tiyang sakit lambung.
Kmukus 7, jintn cmng, mrica sulah sami 3 jumput, pucuk, msoyi, pucukipun
sintok sami satunggal, pucuk sujn kang gosong 3, sdhah kpanggih rosipun 2
lmbar utawi 7 tuwin 9 lmbar, tumuntn sami kapipis kang lmbat, toyanipun
duduh jram pcl nuntn dipuntrapna ing bangkkan, kablbt ing godhong
pisang.
/557/ Angka 1564 Panunggilanipun parm bangkkan.
Godhong inggu 3 punggl dipunpipis kaworana pthaking tigan sakdhik.
Dipunwor sarng kaliyan inggu, kangt nanging sampun ngantos knthl sangt.
Kadaml plstr, kaangge ing bangkkan, punapa malih kangge jampi lambung
yn karaos awrat utawi prayogi kangge ing padharan yn karaos kmbung.
Angka 1565 Panunggilanipun parm bangkkan.
Pucuk sujn 3, mrica sackothokan, godhong gandarusa, godhong landp sami 3
punggl. Dipunpipis, kang kaangge toya cokak mawi godhong kcubung
salmbar.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
160

Angka 1566 Panunggilanipun parm bangkkan.


Katela gantung grandhl satunggal isinipun kapipis kang lmbat, kataplakn ing
bangkkan nuntn dipundkki pupus godhong pisang lajng kablbt ing sinjang.
Kangge sadintn sapisan ngantos 3 dintn dangunipun.
Angka 1567 Parm matng, nama parm jiro, kangge tiyang kang mntas
rencang rare antawis 2 utawi 3 dintn dipununjuk.
Kunir, kncur, tmu lawak sami 3 iris, brambang 3 iji, manis jangan panjangipun
sadariji, bngle 3 iris dipunbakar, jong rahab 5 saga kagorng, asm sajmpol
dipu-/558/ndkki sarm 3 wuku. Kabakar lajng dipunpipis kang lmbat.
Kaunjuk enjing sontn.
Angka 1568 Parmipun tiyang kang mntas rencang rare.
Babakan turi, babakan asm, babakan balimbing kcut, babakan jram pcl
panjangipun sami sadariji, bngle, tmu lawak, kunir, sunthi, kncur, jae sami 3
iris, kajng widara laut, kajng scang sami 10 saga, kajng timur 15 saga, rasuk
angin 10 saga, kajng tinja 5 saga, cndhana 10 saga, cndhana jnggi
panjangipun sadariji, sintok sami sadarijia kaliyan sprantu sami sadariji
dipunbakar, jintn pthak 5 saga, kmukus 7 iji, cabe 3 iji, pucuk tuwin pala sami
5 saga, sarinaga 10 saga, skar knanga garing 25 saga, skar tanjung garing,
skar pacar cina sami 10 saga. Kang kadaml toya amipis godhong turi 3 tkm
kaprs tuwin godhong asm 3 punggl. Kadhplok nuntn kaukup dipunagm ing
badan. Manawi sampun satawis133 15 dintn anggnipunanggnipun 134 rencang
rare kdah jampi sabn dintn.
/559/ Angka 1569 Parm bayi puwan kaunjuk bokipun.
Kncur, bngle sami 3 iris, sintok 5 saga, tmu lawak 3 iris, manis jangan 5 saga
kabakar, lmpuyang mprit, kunir sami 3 iris, sprantu satunggal dipunbakar,
msoyi 5 saga, bawang sasiyung, jong rahab 5 saga, kmukus 7 iji, sarinaga,
akim sami 5 saga, sarm 3 wuku. Toyanipun tawa, dipunwori asm sajmpol.
Angka 1570 Jampi parm kaunjuk, yn rare umuripun sampun 10 utawi 15
dintn.
Skar ksumba 5 saga, manis jangan panjangipun sadariji, podhi, sari sami 5
saga, murmak, daging sami 4 saga, jong rahab 5 saga, adas 3 saga, pulasari 5
133 *#
sawatawis commit to user
134 *#
anggnipun
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
161

saga, ktumbar 10 saga, trawas salmbar, kdhawung 3 iji, klabt 5 saga, laos,
bngle, kunir, kncur sami 3 iris, brambang 3 kabakar, oyot cipir, oyot kara
pthak panjangipun sami sadariji. Kapipis lajng dipunsaring. Angombea jampi
punika ngantos dumugi dintn.
Angka 1571 Plstr jampi sakit suku kowak.
Amndhta mrtiyun kakintna kathah kdhikipun genipun daml, kawora kaliyan
lingsah sladhah kangge pap, prusi sawatawis, kapur barus saklici, bakaran tawas
sawatawis, nunt-/560/n kagrus sarng kang lmbut, dipunwadhahi. Sabn
badhe ngangge, kalltna sinjang kang tipis kangge plstr tatunipun, sadintn
rambah kaping 3.
Angka 1572 Pilisipun tiyang kasrpn.
Godhong gandarusa 3 punggl, godhong kmiri 7 mripat, godhong golang-galing
7 lmbar, godhong kudhu 40 lmbar, brambang spuh 3 kabakar, lajng kapipis
kaliyan toya.
Angka 1573 Pilisipun manawi bobot, sabn injing.
Godhong turi brit 3 punggl, jintn cmng 5 saga, jong rahab 10 saga, toya
jram pcl kasarng mipis kangge sabn enjing.
Angka 1574 Pilisipun tiyang bobot kangge sabn sontn.
Dringo, bngle sami 3 iris, jong rahab 6 saga, kunir, tmu lawak sami 3 iris,
sintok, msoyi sami 5 saga, angkup jambe nm satunggal, sari 5 saga, sdhah
kpanggih rosipun 3 lmbar. Amndhta kangge sackapipun kemawon. Kapipis
dipunangge sabn sontn.
/561/ Angka 1575 Manawi rmn ngagm pilis warni wungu.
Skar ksumba, scang, jong rahab sami 5 saga, kncur 3 iris, jintn cmng 5
saga, apu saklungsu, kunir 3 iris. Dipunpipis kaliyan toya lajng kangge pilis.
Angka 1576 Pilis tiyang rencang rare ing wanci enjing.
Godhong turi brit 3 punggl, adas 4 saga, pulasari 7 saga, jintn cmng 5 saga,
brambang 3 iji. Kapipis kang lmbat, toyanipun duduh jram pcl tuwin cokak.
Angka 1577 Pilis kangge ing wanci sontn.
Godhong rusm maron sapang, brambang 3 iji, jintn cmng 5 saga, cngkh 3
iji. Kapipis kang lmbat, toyanipun duduh jram pcl tuwin cokak.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
162

Angka 1578 Pilis tiyang gadhah rencang rare.


Jong rahab, jintn cmng sami 5 saga, jintn pthak 4 saga, cngkh 3 iji, pala 3
saga, sprantu 3 dipunbakar, sintok, msoyi sami 5 saga, majakan, jaha lawe
sami satunggal, dringo sairis, bngle, tmu lawak sami 3 iris, ganthi 3 saga,
kajng scang 5 saga, inggu 2 saga, kulit jram purut sairis, tlutuh pilang
saglintir, ksumba 5 saga. Kapipis kangge pilis. Punika winastan pilis anton-
anton.
/562/ Angka 1579 Pilis kangge tiyang rencang rare.
Kunir 5 iris, sprantu satunggal kabakar, sintok 5 saga, cabe satunggal, pala 2
saga. Dipunpipis lajng kangge pilis.
Angka 1580 Pilisipun tiyang gadhah rencang rare.
Godhong turi brit 3 punggl, jintn cmng 3 saga, brambang 3 iji.
Dipundhplok, kapndht toyanipun. Dipunwori arak lajng dipundkki kapuk
kangge pilis.
Angka 1581 Pilis tiyang rencang rare kangge wanci sontn.
Sunthi 3 iris, sintok 5 saga, sprantu satunggal kabakar, jintn cmng, msoyi,
sarinaga sami 5 saga, manis jangan panjangipun sadariji, cngkh 3 iji, pala 3
saga. Dipunpipis toyanipun cokak, kangge nls sirah ing wanci enjing, lajng
amndhta brambang 3. Kadhplok, dipunpndht toyanipun, dipunwor kaliyan
santn sasendhok bling. Dipunbunbunakn sadalu, enjing kangge pilis.
Angka 1582 Panunggilanipun pilis.
Cngkh 7 iji, msoyi 5 saga, jintn cmng 5 saga, pucuk 3 saga, sunthi, kncur
sami 3 iris. Dipunpipis, toyanipun cokak.
Angka 1583 Pilis tiyang pileg supados nuntn knthl.
/563/ Kajng widara laut 5 saga, kmukus 7 iji, jintn cmng 7 saga. Dipunpipis,
toyanipun cokak lajng kangge sirah sarta sawingkingipun kuping.
Angka 1584 Pilis tiyang lstrung tuwin selakarang.
Jintn cmng 3 saga, adas 2 jodho, pulasari 5 saga, manis jangan panjangipun
sadariji, kajng cakma tuwin cndhana jnggi, kajng timur sami 5 saga, kunir 3
iris, kajng widara pthak 5 saga, kajng tinja 3 saga, scang 4 saga, brambang
satunggal, godhong mniran 3 punggl, godhong sawi salmbar, selakarang 5
commit
saga. Dipunpipis, kasaring, toyanipun to user
dipunlbtakn ing irung.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
163

Angka 1585 Panunggilanipun jampi lstrung.


Kunir, dringo sami sairis. Kapipis, dipunsaring lajng kattsna irung.
Angka 1586 Panunggilanipun jampi lstrung.
Godhong tanjung nm dipunpe 7 lmbar, dipunrajang kados sajpan, nuntn
kadaml rokok, kbulipun kawdalakn irung.
Angka 1587 Pilisipun jampi lstrung.
Godhong pare wana 7 lmbar, adas 2 jodho, pulasari 3 saga, brambang
satunggal dipunbakar, cndhana jnggi tuwin kajng timur sami 5 saga.
Dipunprs mawi toya jram pcl /564/lajng kangge pilis.
Angka 1588 Pilis angri, yn mripat ptng sirah sakit.
Wiji sawi tuwin ktumbar sami 5 saga, jintn cmng tuwin jintn pthak sami 3
saga, msoyi 7 saga, sprantu satunggal kabakar, rasuk angin 2 saga, kmukus 3
iji, jamur brama 5 saga, brambang satunggal, lmpuyang brit 3 iris. Dipunpipis
lajng kapilisakn.
Angka 1589 Panunggilanipun.
Oyot bsaran panjangipun 3 dariji dipuniris, katdha kaliyan sdhah 3 lmbar
utawi punika prayogi kangge tiyang mntas rencang rare, rah abrit, rah pthak
sami sagt135 tumurun.
Angka 1590 Tapl susuban, yn tiyang botn mdal angin tuwin
sasukripun kangge rare inggih prayogi.
Jintn cmng 5 saga, jintn pthak 3 saga, adas sasaga, pulasari panjangipun
sadariji, ktumbar 5 saga, sintok 6 saga, msoyi 5 saga, kmukus 7 saga, wos
abrit 3 jumput, sprantu satunggal dipunbakar, trawas 3 lmbar, wiji sawi 5 saga,
pucuk 3 saga, dringo, tmu lawak, tmu giring, kncur sami 3 iris, /565/sarm
sajumput, brambang 7, bawang 3 siyung, rasuk angin 5 saga, jamur imps 3 saga,
lar ayam satunggal, rambut 3 saga sami dipunbakar, kajng widara pthak 5
saga. Kapipis kang lmbat, kataplakn ing pundi panggnanipun kang abuh,
toyanipun cokak.
Angka 1591 Panunggilanipun santun jampi.
Anggornga sidawayah, kagrus mawi prusi sakacang wose mntahan, nuntn
dipunwur-wurakn rambah kaping 2. Sadintn pangumbahipun naming sapisan.
commit to user
135 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
164

Angka 1592 Jampi pusr.


Godhong jram macan 3 lmbar, apu saklungsu. Pusus ing asta, kadkk ing
pusr kaliyan ampasipun nuntn katutupana sinjang. Sae kangge tiyang spuh
utawi lare-lare.
Angka 1593 Tapl ratus parm taun kangge tiyang gadhah rare, yn
sampun ttp 40 dintn.
Ktumbar 5 saga, trawas 3 lmbar, jong rahab 15 saga, sintok 10 saga, msoyi 10
saga, adas 5 saga, cngkh 7, pala satugl, pucuk, klabt, tuwin jintn cmng
sami 10 saga, sidawayah 8 saga, kmukus 7, skar ksumba 10 saga, kajng gidi
jawi 15 saga, cndhana tuwin tingi sabrang 15, kajng timur 10 saga, jnitri 3
saga, /566/kajng anyang 3 iji, tlutuh pilang saglintir, saltptr 5 saga, mustakim,
sari, kajng mntah, tlutuh garu sami 10 saga, kajng kasturi 10 saga, jaha lawe
satunggal, jaha kling satunggal, dhdhs 2 saga, kajng rasamala 10 saga.
Sadaya kapipis saking sakdhik, kakintna anggnipun angangge kaliyan toya
kangge tapl.
Angka 1594 Jampi lstrung nama selakarang, Walandi amastani kankr.
Isi kcik sawo satunggal, adas 2 jodho, pulasari saros dariji, bawang spuh
satunggal, godhong lng-lngan sapunggl. Dipunpipis, toyanipun jram pcl
sairis, dipunlbtakn ing kanthong, kattsakn ing irung. Punika mangke
sagt136 angdalakn sadaya, andadosakn mantun.
Angka 1595 Panunggilanipun sakit lstrung.
Mndhta babakan kaliyan kulitipun tanjung panjangipun 3 dariji, brambang 3
kabakar, jintn cmng 5 saga. Sadaya kagaringakn, dipundhplok kasar
kemawon lajng kalinthing klaras pisang saba. Dipunss, kbulipun kawdalakn
ing irung.
Angka 1596 Panunggilanipun jampi lstrung.
Godhong jintn 3 lmbar, godhong kucing sajumput, /567/sarikuning sajumput,
brambang satunggal. Dipunpipis, kattsakn ing irung enjing sontn.
Angka 1597 Rokok jampi lstrung.
Klaras pisang saba, cindhe amoh 2 ros dariji pasagi, klut sawarni-warninipun 3
kapndht pucukipun, klut spt rgtipun waton sajumput, rgt sangandhap
commit to user
136 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
165

glaran patilman sapngapit tangan, mnyan madu 2 kacang wose, godhong


tanjung kang nm 3 lmbar. Kalinting kaliyan kalaras wau.
Angka 1598 Jampi tlasih cmng kangge tiyang nm.
Tmu lawak 3 iris, msoyi panjangipun sadariji, sidawayah 5 saga, jintn pthak
7 iji, ktumbar 7 iji, katampala (skar buntal pangantn sajodho), cngkh 5 iji,
majakan kang alit 3, jaha kling satunggal, sarang kajng kasturi sajodho,
klmbak 3 saga, kajng garu cmng 5 saga, lmpuyang mprit, kunci jne, tmu
tis sami 3 iris. Dipunpipis kang lmbat, manawi badhe ngunjuk dipunkcri duduh
jram pcl satunggal, lajng ngunjuka toya tuwin sarm 3 wuku kasarng toya
jram.
Angka 1599 Smburipun.
Jamur grigh 5 saga, brambang satunggal, sarm sawuku. Dipunmamah,
kasmburakn.
/568/ Angka 1600 Pilis singgul kangge tiyang mntas rencang rare.
Dringo, bngle, jae, sunthi, kncur, lmpuyang prit, lmpuyang wangi sami 3 iris,
sintok 5 saga, sprantu satunggal kabakar, jintn cmng 3 saga, msoyi 6 saga,
manis jangan panjangipun sadariji, jong rahab 10 saga, kmukus 7, kapulaga 7,
cngkh 5, pala 2, klabt, waron sami 2 saga, adas sasaga, pulasari 3 saga, rasuk
angin, ksumba sami 3 saga, kajng tinja, widara pthak sami 5 saga, sdhah
kpanggih rosipun 3 lmbar, toya jram wangi 3, unm 3 dipunbakar, skar
kanthil kang kuncup 3 saga kabakar, kunir 3 iris, apu sasaga. Kapipis kangge
pilis.
Angka 1601 Sriawan angdalakn bntr lbt tuwin dipununjuk tiyang
kasrpn.
Labu pthak kaprs toyanipun sadariji kemawon, kabumbonan adas sasaga,
pulasari 5 saga, brambang satunggal kabakar, kajng lgi. Bumbu wau kapipis
sadaya. Yn sampun lajng kawor dados satunggal, lajng kawor kaliyan labu,
dipundkki toya wantah.
Angka 1602 Sriawan salbting padharan tuwin yn cangkmipun karaos
pdhs.
Kajng lgi panjangipun sadariji, laos 3 iris, /569/pulasari 5 saga, brambang
satunggal. Kagodhog toya jawah commit
sapisan to user kasaring, kaunjuk.
lajng
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
166

Angka 1603 Jampi tiyang sakit sur.


Kulit kaluwih spalih dipunbakar spalih mntah, kunir 3, skar sdhah 3, sunthi
3 mripat, gndhis arn 2 klungsu. Dipunpipis, kaunjuk sabn enjing.
Angka 1604 Tapl padharan muls.
Kunir satunggal, brambang satunggal, ktumbar 5 saga, mungsi 4 saga, sarm 3
wuku. Kapipis dados satunggal lajng kataplakn.
Angka 1605 Tapl padharanipun tiyang nm.
Isi cubung kasiyan 4 saga, adas 2 saga, pulasari 5 saga, tki rgut panjangipun 3
dariji, cndhana jnggi pthak 4 saga, mnyan madu 3 saga, kajng rasamala 4
saga. Dipunpipis kaliyan toya, kangge tapl.
Angka 1606 Panunggilanipun tapl padharan.
Ktumbar 3 saga, trawas 3 lmbar, wiji sawi 5 saga, adas 2 saga, kdhawung 2
iji kabakar, rasuk angin 5 saga, daging 3 saga, cabe satugl (namung kangge
bongkot pucukipun kemawon), kncur 3 i-/570/ris, godhong lamps 3 punggl,
godhong sembukan 3 lmbar, wos 3 jumput, sarm 3 wuku. Kapipis mawi toya.
Angka 1607 Tapl padharan.
Godhong sruni sakolongan tangan, manis jangan panjangipun sadariji, jong
rahab 5 saga, glam 7 iji, kncur 3 iris, bngle 3 iris, wos sajumput, sarm 3
wuku, kajng ult tiga dipunbakar, kdhawung satunggal dipunbakar, jintn
cmng 5 saga. Kapipis, toyanipun cokak. Sabn badhe ngangge dipun-ngt
lajng kataplakn.
Angka 1608 Tapl padharan, paedah ngdalakn angin.
Bton nangka blonyo satunggal dipunbakar, kdhawung 3, sprantu satunggal
sami dipunbakar, cabe 2, botor pthak 2, botor cmng 2, brambang satunggal,
ganthi 3 saga, murmak 3 saga, daging 4 saga, ktumbar 5 saga, kncur 3 saga,
adas sasaga, pulasari panjangipun sadariji, msoyi, jintn cmng, tuwin jintn
pthak sami 5 saga, sari 3 saga, kmukus 2 jodho, scang 5 saga, oyot alang-
alang satkm, kara jalr (kara wdhung) satunggal, oyot kmuning panjangipun
3 dariji, /Angka 571/godhong pare wana salmbar. Kapipis dipunangge tapl.
Angka 1609 Tapl kangge pangantn.
Babakan tanjung panjangipun 3 dariji, cngkh 3, pala 5, msoyi 10 saga, manis
commitrapt
jangan 15 saga, sintok 7 saga, kajng to user
kaliyan kunci ppt sami 15 saga,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
167

lmpuyang prit 3 iris, sari 10 saga, dhdhs 2 saga, majakan 3 iji, jnitri 5 iris,
jaha kling 2 iji, cndhana jnggi 5 saga, tmpaos 7 saga, kajng rasamala 10
saga, mnyan madu 5 saga, skar apyun 5 saga, blndok rasamala 10 saga,
kajng mas 5 saga, pucuk 4 saga, alim 10 saga, krsani, jamur imps sami 5 saga,
blndok slumpt 7 saga, pala satugl, cngkh 7, msoyi 6 saga, klmbak 4 saga,
kajng lgi 7 saga, sarikuning 10 saga. Punika sadaya kapipis kang lmbat,
toyanipun tawa dipunwori duduh jram pc 137 utawi mawi cokak lajng
kataplakn.
Angka 1610 Panunggilanipun tapl pangantn.
Pntil jram purut 3, pntil knanga 7 iji, tmu kunci 3 iji, kunir sampu,
sarikuning, sari naga sami 5 saga, msoyi 4 saga, jintn pthak, jintn cmng sa-
/572/mi 3 saga, alim, majamuju sami 5 saga, traos abrit saklungsu. Kapipis mawi
toya, dipuntaplakn.
Angka 1611 Tapl kangge tiyang rencang rare.
Godhong ilr 7 lmbar, tmu lawak 3 iris. Kapipis, toyanipun cokak lajng
kataplakn ing padharan.
Angka 1612 Taplipun tiyang sawg gadhah rare.
Godhong ilr 7 lmbar, tmu lawak, bngle sami 3 iris, sdhah kpanggih rosipun
3 lmbar, jintn cmng 10 saga, toyanipun cokak. Manawi rahipun kirang lga
lajng dipunwwahana laos 3 iris, lajng dipunpipis. Sabn badhe ngangge
dipun-ngt ngantos dumugi puputipun.
Angka 1613 Panunggilanipun tapl tiyang rencang rare.
Manis jangan panjangipun sadariji dipunpanggang, jintn cmng 10 saga,
kmukus 7, bngle 3 iris. Dipunpipis lajng kataplakn ing padharan.
Angka 1614 Panunggilanipun tapl tiyang rencang rare.
Banon kang abrit wawrat 3 wang dipun-grus kang lmbat, tingi sabrang wawrat
6 wang, msoyi 20 saga, manis jangan 30 saga, jong rahab 20 saga, bngle 3 iris,
asm kawak sajmpol, toyanipun cokak. Dipunpipis ngantos kangge 20 dintn.
/573/ Angka 1615 Panunggilanipun tapl tiyang rencang rare.
Lmpuyang, kunir sami 3 iris, toyanipun godhong maja 3 lmbar kaliyan cokak.
Kangge ngantos umur 40 dintn.
commit to user
137 *#
pcl
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
168

Angka 1616 Panunggilanipun tapl tiyang rencang rare.


Manis jangan panjangipun sadariji, jintn cmng 20 saga, kmukus 7 iji, bngle
sandhas ayam, jong rahab 20 saga. Kapipis lajng kangge tapl.
Angka 1617 Panunggilanipun tapl tiyang rencang rare.
Bngle, tmu tis sami 3 iris (kang kawastanan tmu tis punika pathi tmu), jong
rahab 10 saga, godhong blimbing satkm, lajng kapipis.
Angka 1618 Taplipun tiyang rencang rare.
Kajng cndhana, banon kadhplok, nuntn dipundkki cokak, dipun-ngt
kangge lngkang ing bathuk pawstrn.
Angka 1619 Tapl manawi tiyang sawg gadhah rare.
Kajng cndhana 10 saga, sari 10 saga, bngle 3 iris, jong rahab 10 saga,
toyanipun cokak. Manawi tiyang nm kang ngangge kdah dipun-ngt rumiyin.
Lngkangipun, kncur 3 iris, dringo, bngle sami 3 iris, adas sasaga, pulasari 2
saga, brambang satunggal, /574/lakn abrit, momohan kopyah, cindhe amoh,
tuwin momohan waring sami wawrat 5 saga dipunbakar. Sadaya kapipis kangge
tapl.
Angka 1620 Tapl dhatng bayinipun.
Brambang 3, rasuk angin 3 saga, ktumbar 10 saga, scang 5 saga, kdhawung 3
saga ingkang 2 dipunbakar, dringo, kncur sami 3 iris, godhong po o 3 punggl.
Kapipis dipunangge tapl.
Angka 1621 Taplipun tiyang sawg rencang rare.
Kajng cndhana tuwin sarinaga sami 10 saga, bngle 3 iris. Dipunpipis kang
lmbat. Manawi badhe ngangge dipun-ngt.
Angka 1622 Tapl manawi rarenipun sampun umur 20 dintn.
Sarm gorng 3 jumput, asm kawak sakpl dipunbakar, awu pawon 3 jumput,
kmukus 7, jong rahab 10 saga, manis jangan panjangipun sadariji kabakar,
msoyi, sintok, kajng cakma, kajng timur, kajng scang, widara pthak sami
wawrat 5 saga, kajng tinja, kajng cndhana sami 3 saga, kncur 3 iris,
kapulaga 5 saga, tgari 7 dariji, cngkh 7 iji, /575/pala satugl, godhong pintn
3 punggl, tinggi 25 iji, unm 7 saga dipunbakar. Kapipis kang lmbat. Tapl
punika kdah kaangge laminipun sawulan.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
169

Angka 1623 Panunggilanipun malih.


Lmpuyang mprit 3 kapndht kulitipun, sintok, msoyi sami 7 saga, manis
jangan panjangipun sadariji kabakar, unm 3 dipunbakar, mnyan madu 7 saga,
kncur 3, jong rahab 7 saga, kapulaga 7 saga, bngle satunggal dipunpndht
kulitipun, dringo sadariji kabakar, bawang 3 bungkul dipunpndht kulitipun,
tmu lawak satunggal kapndht kulitipun, kunir sampu kapndht kulitipun,
kapur barus tuwin apu sami 5 saga, jintn cmng 7 saga, cacing siti kang mawi
kalung satunggal kabakar kang ngantos gosong, sarm sajumput. Dipunpipis
kang lmbut kangge ing padharan. Panganggenipun dipunkintn sackapipun
kemawon. Dipunwori toya jram pcl tuwin kalmbak kaliyan mustakim sami 5
saga, kdhawung 3 kabakar.
Angka 1624 Tapl tiyang rencang rare kang umur 20 dintn.
Skar cngkh 7 iji, jintn cmng 5 saga, mrica 7, /576/tlutuh knari 10 saga,
tlutuh rasamala 8 saga. Kapipis, yn sampun lmbut kadkk ing bathok kang
wontn matanipun lajng kangge sabn dintn.
Angka 1625 Tapl yn sampun umur 40 tuwin 50 dintn.
Jintn cmng 10 saga, msoyi 2 ros dariji, kmukus 7, ganthi 2 saga, kajng
garu 7 saga, klmbak 3 saga, cngkh 7, bluluk kalapa spalih dipunbakar,
kajng tgari 3, kajng kasturi 5 saga, cung-cung pandhan 2 iji, jnitri 3,
sarikuning 5 saga, angkup skar kanthil kalih, kulit ulam gmi 4 saga, unm
gangsal dipunbakar, krikan rasamala, sarinaga sami 5 saga, karuk skar
knanga, skar tanjung sami 10 saga, skar knanga kang sampun wigar 3,
majamuju tuwin ksani138 sami 5 saga, skar lawang 4, jaha kling, sukun tiga,
skar apyun 2 saga, kunci ppt 5 saga, skar padma 10, klmbak, rasamala sami
10 saga, blndok rasamala 10 saga. Sadaya dipunpipis kang lmbat nuntn
kaukup mnyan kaliyan gndhis arn lajng kaukup kaliyan ratus, lajng dipunpe.
Yn badhe ngangge mndhta sackapipun kemawon. Dipuntoyani duduh jram
pcl.
/577/ Angka 1626 Tapl kangge yn sampun 40 dintn.
Sdhah garing 7 lmbar, kmukus 7, klmbak 7 saga, msoyi 7 saga, jaha lawe
satunggal, majakan 3, cngkh 3, ganthi 5 saga, jintn cmng 5 saga, mrica
commit to user
138 *#
krsani
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
170

pthak 4 iji, jnitri 3 iji, woh knanga 3 saga, pucuk 3 saga, podhi, sari sami 5
saga, murmak 4 saga, daging 3 saga, alim 4 saga, tlutuh pilang saglintir, glam 7
iji, tmpaos satugl, tgari tuwin kajng rasamala sami 10 saga, skar apyun 2
saga, kunci ppt, kapulaga sami 5 saga, skar padma tuwin balndok rasamala
sami 10 saga. Sadaya kapipis kang lmbut, kaukup mnyan kaliyan gndhis arn.
Yn sampun lajng kaukup ratus. Yn badhe ngangge sackapipun, dipunwori
duduh jram pcl sarta kape ugi kenging.
Angka 1627 Panunggilanipun tapl yn sampun 40 dintn.
Sdhah garing 7 lmbar, kmukus 7, klmbak 5 saga, msoyi 7 saga, jaha lawe 7,
majakan 3, cngkh 3, ganthi 5, jintn cmng 10 saga, mrica pthak 4, jnitri
/578/ 3, woh knanga tuwin pucuk sami 3 saga, podhi, sari sami 5 saga, murmak
4 saga, daging 3 saga, majamuju 7 saga, alim 4 saga, tlutuh pilang saglintir,
glam 7, tmpaos sapalih, tgari tuwin kajng rasamala sami 10 saga. Kapipis
lajng dipunukup kaliyan mnyan kangge tapl.
Angka 1628 Tapl tiyang gadhah rare 40 dintn.
Jintn cmng, msoyi sami wawrat 5 saga, kmukus 7, ganthi 3 saga, kajng
garu 5 saga, klmbak 4 saga, cngkh 3, bluluk klapa 6 saga katugl kaliyan
kacip, kajng tgari panjangipun 3 dariji, jnitri 3 dariji, sarikuning 5 saga,
angkup skar kanthil satunggal, ulam gmi 5 saga, unm 3 dipunbakar, kajng
rasamala tuwin sarinaga sami wawrat 5 saga, angkup knanga 7, skar tanjung 5
saga, skar knanga kang sampun mgar satunggal, majamuju 7 saga, krsani 3
saga, skar lawang 7, jaha kling, sukun 7, skar apyun 3 saga, kunci kuning 3
iris, kunci ppt 7, kunir, laos sami 3 iris, bawang 3 siyung. Kapipis kang lmbat
nuntn kaukup kaliyan mnyan madu kaliyan gndhis, lajng kaukup ratus. Sabn
badhe ngangge kajuri kaliyan /579/toya jram pcl sackapipun.
Angka 1629 Tapl kangge lngkang kulit-kulitan utawi sakathahing
mpon-mpon tumrap tiyang gadhah rare 40 dintn.
Kulit jram kingkit sadariji panjangipun, kulit jram purut sairis, kulit brambang
5 saga kabakar, kulit bawang 5 saga, krikan scang 4 saga, widara pthak,
kajng cndhana, kajng tinja, rasuk angin sami 5 saga, kajng anyang, kajng
ult sami 3 saga kabakar, dringo panjangipun 5 dariji kabakar, bngle
commit tojamur
panjangipun sadariji kapndht kulitipun, user brama, jamur imps, tinja sawr
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
171

sawa, tuwin mungsi sami 5 saga, trawas salmbar, adas 2 saga, pulasari
panjangipun sadariji, pantun tuwin wiji sawi sami 5 saga, kdhawung 2
dipunbakar, sari, kapulaga, botor sami 5 iji, bton nangka blonyo satunggal, kara
wdhung satunggal sami dipunbakar, sintok pajangipun sadariji, sprantu
satunggal dipunbakar, msoyi tuwin kajng timur panjangipun sami sadariji,
babakan dhadhap panjangipun 3 dariji, matan srit (butrawali) panjangipun
sadariji, griya tawon tutur 5 saga, cngkh 7, pala satugl iris, ksumba (skar
pule) 5 saga, unthuk cacing sajumput, asm kawak sadhrkan kabakar, awu pa-
/580/won sajumput, sarm 3 wuku. Sadaya kagorng ing sangan kangge bubukan.
Yn badhe ngangge, kapipis malih kang lmbat mawi toya jram pcl satunggal,
kasaring kangge tapl.
Angka 1630 Panunggilanipun tapl tiyang gadhah rare.
Godhong sruni satkm kapndht toyanpun, manis jangan panjangipun sadariji,
jong rahab 10 saga, mpu kncur, bngle 3 iris, jintn cmng 10 saga. Kapipis
mawi cokak sarta dipunbntri.
Angka 1631 Panunggilanipun tapl tiyang gadhah rare.
Godhong ilr 7 lmbar, tmu lawak 3 iris. Kapipis, toyanipun cokak kangge
padharan.
Angka 1632 Tapl manawi wadhah rare katdhun.
Pala satunggal, cngkh 7, mrica pthak 7, kmukus 7, adas 3 saga, pulasri 5
saga, waron 6 saga, sidawayah 4 saga, jong rahab 10 saga, jintn cmng 6 saga,
sdhah kpanggih rosipun 3 lmbar, msoyi 5 saga, pucuk 2 saga, manis jangan
10 saga, rasuk angin 5 saga, majakan, sprantu sami satunggal kabakar, babakan
tuwin talutuh pilang saglintir, sarm 3 wuku. Dipunpipis, kataplakn.
/581/ Angka 1633 Tapl kangge agaringakn 139 wadhah rare supados botn
manak.
Isi cubung kasiyan, jintn cmng sami wawrat 5 saga, msoyi panjangipun
sadariji, cabe cmng satunggal, cabe sulah 3 saga, pulasari panjangipun
sadariji, mrica pthak 7, sarikuning 4 saga, cngkh 3, pala 2 saga, kajng
anyang 3, kunci kuning 3 iris, mnyan madu 3 saga, rumput lulangan 3 pang,
sarm 3 wuku, ganthi 2 saga, majakan 3, klabt 3 saga, majamuju 5 saga, krsani
commit to user
139 *#
anggaringakn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
172

4 saga, alim 5 saga, mustakim (mnyan Arab) 5 saga, toyanipun kum-kuman


skar kanthil satunggal. Dipundhplok, kasaring kaunjukakn.
Angka 1634 Tapl kangge tiyang gadhah rare sampun sawulan supados
botn gadhah rare malih.
Babakan knanga kuning 3 panjangipun 2 dariji, wiyaripun 2 dariji, kang nmbe
skar saskaripun 7, woh pntilipun sami 7, sarta skar kanthil dhdhs satunggal
saga, kudhup skar tanjung 5 saga, skar pacar pthak, skar pacar abrit sami 3,
babakan smak (tldhung), babakan salam, babakan nagasari, babakan
rambutan, babakan kaluwih, sadaya sami 3 dariji, ral (ktos gajih cmng)
sajumpu-/582/t, unct karon kang kantun ing kukusan uwosipun, tgari 3 oyot,
jintn cmng 7 saga, jintn pthak 5 saga, msoyi sadariji, tinggi 25, godhong
pintn 3 punggl, godhong dhadhap srp 3 punggl, mustakim, klmbak, madu,
tlutuh sana sadaya sami 5 saga, kmukus 7, pucuk sadariji, ganthi 7 saga,
cngkh 7, pala satugl, skar padma 10 saga, unthuk cacing siti sarta cacingipun
kalung sami satunggal iji sami dipunbakar kang ngantos gosong, garu rams 5
saga, blndok slumpit 5 saga, tlutuh pilang satunggal, cndhana jnggi, cndhana
brit 7 saga, kunir 5 saga, kulit dalima pthak panjangipun 3 dariji, kajng timur
sadariji, woh dlima pthak kang nm kabucal isinipun, teki wangi 7 iji, unm
kapanggang, cangkok sami 7 iji, sari, jnitri, sukun sami 5 saga, majakan 2,
kajng kasturi, kajng rasamala, waron, safran, mnyan madu sami wawrat 5
saga, ambre mntah 3 saga, kapur barus garing, apu garing sami wawrat 5 saga,
godhong pulutan, godhong sidaguri sami 5 saga, oyot rumput grinting satkm,
ari-ari wrak arn 10 saga dipunpe kang garing, jram pcl satunggal
dipunoncki kabucal isinipun, manis jangan kaba-/583/kar, sintok, msoyi sami
sadariji, jaha kling, jaha lawe sami 3, dhdhs 3 saga, skar apyun 5 saga, skar
lawang 7, skar apn 5 saga, kunci ppt nnm, kunir pthak 3 mpu, tmu pure
3 iris, kulit lmpuyang prit 3 iji, kunci kuning 3, jadham 2 saga, lingsah spuh 2
saga, garu rams, isi cubung kasiyan (cubung wulung) sami 5 saga, jram purut
sairis, godhong tlasih, godhong lamps cmng sami 3 punggl, krikan bamban
7 saga, tunggakan dami kang garing sauwitipun 7, garu rams 5 saga, skar
kanthil 7 saga, kajng anyang 7 saga, kajng ult 3 iji kabakar, rasuk angin 5
saga, godhong gondhang kasih 3commit to user
punggl, godhong ilr 7 lmbar, sembukan 7
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
173

lmbar, kdhawung 3 iji kabakar, bton satunggal kabakar, kara wdhung


satunggal kabakar, polong 3 iji, sela pawon (tumang) sadhrkan, kajng
mgatsih 3 dariji, skar awu 3 jumput, suksma diluwih 7 saga, lisah balsam 5
saga, sdhah kapanggih rosipun 3 lmbar, dringo 3 iris, bngle 3 iris, panawar
jambe 10 saga, pupugan lr wetan 2 jumput, brambang 3, bawang satunggal sami
kabakar, jong rahab 5 saga, woh sawang, alim (mnyan Arab), /584/majamuju,
krsani sami wawrat 5 saga, sintok 10 saga, butrawali sadariji, oyot pace 3
dariji, godhong pare wana salmbar, godhong mniran, godhong luntas, tuwin
godhong lgundhi sami satkm. Sadaya punika dipun-gorng, kadhplok
kadaml sadhkan140. Yn badhe ngangge amndhta sackapipun lajng kapipis
malih. Toyanipun kapur barus 15 saga, duduh jram pcl. Yn sampun lmbut
tumuntn katemplokna ing sinjang kangge tapl ing padharan.
Angka 1635 Tapl godhong pare kangge tiyang rencang rare kang
sampun puput pusr.
Tmu lawak 3 iris, brambang 3, kajng tinja tuwin wiji sawi sami 5 saga,
kdhawung 3. Kagodhog sadaya, kasarng toyanipun sakriyuk lajng kaunjuk.
Dangunipun 3 dintn.
Angka 1636 Tapl tiyang gadhah rencang rare.
Tmu lawak 3 iris, brambang satunggal, kajng tinja 5 saga, sawi 5 saga,
kdhawung 3 kabakar, godhong pare 7 lmbar. Kapipis, toyanipun cokak.
Panganggenipun tapl punika ngantos 3 dintn.
Angka 1637 Taplipun tiyang gadhah rencang rare.
Godhong lgundhi salmbar kabsmi kapndht awunipun, /585/laos 3 iris,
bngle, kncur, dringo sami 3 iris, brambang 3, bawang sasiyung, kdhawung 3
kabakar, manis jangan panjangipun sadariji, pala 5 saga, ktumbar 10 saga,
mungsi 3, wiji sawi 3 saga, jong rahab 7 saga, asm cmng kabakar sakmiri.
Dipunpipis mawi toya jawi tuwin sarm 3 wuku, lajng kangge tapl.
Angka 1638 Tapl ngdalakn angin kangge rare tuwin tiyang spuh.
Adas 5 saga, mungsi 4 saga, rasuk angin 3 saga, kdhawung 3, wos sajumput,
kncur 3, skar awu sajumput, bawang 3 siyung. Dipunpis kataplakn padharan.

commit to user
140*#
sadhgan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
174

Angka 1639 Tapl samanjang kangge yn badhe tilm.


Kajng anyang 7, jaha kling 3, jaha lawe satunggal, cngkh 7, jong rahab 10
saga, jnitri 3, blndok lulup, rasamala sami 10 saga. Dipuntoyani toya mawar.
Panganggenipun jampi punika yn sampun uyub-uyub godhong kmuning lajng
kaangge tapl smanjangan sabn badhe tilm.
Angka 1640 Panunggilanipun tapl ing nginggil punika.
Kajng garu rams 7 saga, sdhah 7 lmbar. Kapipis kang lmbat, toyanipun
wedang utawi sarm 3 wuku.
/586/ Angka 1641 Jampi wancak tuwin kawastanan wancah.
Jintn cmng 5 saga, kang pthak 5 saga, msoyi panjangipun sadariji, kmukus
7, sunthi, kncur, dringo, bngle, tmu lawak, tmu cmng, mpu kunir, jae,
lmpuyang sami 3 iris, bakaran brambang satunggal, bawang sasiyung, prusi
agngipun sadhle, lirang sawos, angkup jambe nm satunggal, sdhah
kpanggih rosipun 3 lmbar, lajng kapipis kaliyan wedang, kang sapalih cokak.
Angka 1642 Santun warni kangge urut.
Kajng ult satunggal, tmu lawak, mpu kunir sami 3 iris, pucukipun cabe 3,
lmpuyang 3 iris, walirang brit 2 saga. Dipunpipis kang lmbat lajng kasaring,
kaunjuka enjing sontn ngantos dumugi samantunipun.
Angka 1643 Jampi trapipun manawi tiyang estri sawg mntas gadhah
rencang rare ingkang nmbe lair.
Sunthi, kncur, laos sami 7 iris, bawang sasiyung, ktumbar 5, saga kmukus 7,
jintn cmng 5 saga, msoyi 10 saga, cngkh 3, pala 5 saga, kdhawung, cabe
sami 3, mrica pthak 7, rasuk angin 3 saga, brambang satunggal kabakar kang
gosong, cokak 2 sendhok alit, skar ksumba 2 saga. Dipunpipis mawi sarm,
pangunjukipun en-/587/jing sontn.
Angka 1644 Jampi tiyang saw141 rencang rare.
mpu kunir, mpu bngle, lmpuyang sami 3 iris, baym siti panjangipun 3 dariji,
jong rahab 7 saga, msoyi, jintn cmng sami 10 saga. Kapipis dipununjuk
dumugi 20 dintn, lajng dipunwwahi cngkh 3, pala 3 saga. Dipunpipis
kaunjuk dumugi 40 dintn. Dipunwwahi angunjuka jampi majamuju 10 saga,
krsani 5 saga, majakan satunggal, sarikuning, alim, mustakim, jintn pthak
commit to user
141 *#
sawg
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
175

sami 3 saga, msoyi 5 saga, cngkh 3, pala 2 saga, mnyan madu 3 saga. Yn
doyan dipundkki knari sakdhik, apyun 3 saga, godhong cubung salmbar.
Sadaya kapipis kang lmbat mawi toya jram pcl, godhong pace salmbar,
sarm 3 wuku, dalima pthak kang alit satunggal kabucal isinipun, nuntn
dipunlbti pipisan jampi wau lajng kadang. Sabn badhe mapan tilm, jampi
sadalimanipun kawor lajng kaunjuk.
Angka 1645 Wjah panunggilanipun jampi wau.
Godhong wahung, godhong gndhayakan, godhong gmpur watu, godhong
cukilan, godhong ilr, godhong gondhang kasih, godhong wora-wari brit sadaya
sami 3 lmbar, godhong asm 1 tekem, gigil panjangipun sadariji, go-/588/dhong
tayuman 3 lmbar, adas, pulasari sami 2 saga, brambang 3, dringo, bngle,
lmpuyang, tmu lawak, kunir sami 3 iris. Dipundhplok, kagodhog lajng
kaprs toyanipun kaunjuk.
Angka 1646 Santun warni wjah lare yn sampun umur 3 wulan.
Godhong lamps 7 lmbar, godhong sembukan 3 lmbar, godhong saga satkm,
godhong ilr 3 lmbar, godhong gondhang kasih 3 punggl, godhong kji,
godhong wahung sami 3 lmbar, godhong asm nm satkm, godhong sarab,
godhong tgalkiyu sami 3 lmbar, kunir, tmu lawak sami 3 iris, brambang, jram
pcl sami satunggal kapndht toyanipun. Dipunwor kadhplok kaliyan toya
wantah. Dipunprs lajng kaunjuk.
Angka 1647 Panunggilanipun wjah.
Godhong kji 3 lmbar, smanggi gunung satkm, godhong gmpur watu,
godhong srikaya, godhong uwi sami 3 lmbar, adas sasaga, godhong katumbar,
godhong wora-wari bang, godhong rmplas, godhong urat, godhong prcita
sami 3 lmbar, oyot druju panjangipun sadariji, godhong drs 3 punggl, oyot
baym siti panjangipun /589/ 3 dariji, oyot rumput lulangan 3 rumput, oyot
rumput grinting 3, oyot pulasari 5 saga, dringo, bngle, tmu giring, tmu lawak
sami 3 iris, kajng lgi, scang, widara pthak sami 5 saga. Dipun-godhog
kangge toya pangunjukan. Manawi lare sakit malmbung, kawwahana godhong
irah-rahan.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
176

Angka 1648 Wjahipun rare manawi rare sampun puput pusr.


Godhong gagan-gagan 7 lmbar, godhong tegalkiyu 3 lmbar, godhong tirman 7
lmbar, godhong saga 11 punggl inggih sawlas pang, godhong kasih 7 punggl,
godhong saraban inggih godhong mayana punika godhong ilr 3 lmbar,
gokrmah, godhong kara lawak, godhong patikan, godhong nangka, godhong
lamps, godhong sembung siti, godhong sembukan, godhong tguman, godhong
klampeyan sadaya sami 3 punggl tuwin lmbar, kunci, kunir, tmu lawak sami 3
iris, bngle 5 iris, pace pthak satunggal. Sadaya kadhplok, dipunprs
toyanipun. Kaunjukna tiyang ingkang rencang rare ngantos dumugi 40 dintn.
Angka 1649 Wjah sadrngipun bayi puput.
Godhong blimbing wuluh satkm, pupus nanas salmbar, pupus dling /590/ 3,
godhong uyah-uyahan, godhong srut, godhong kmarogan sami 3 lmbar,
godhong drs 3 punggl, godhong lamps 7 lmbar, sembukan 5 lmbar,
godhong tapak liman 2 lmbar, bung glonggong satunggal, dhak wuluh sauwit,
pace pthak satunggal. Sadaya kadhplok kaliyan mpon-mpon punika: kunir,
tmu lawak, bngle sami 3 iris. Mawi toya tawa, asm salrak agngipun, sarm
sajumput, lajng kapipis, kaunjukna kang nspi.
Angka 1650 Punika ggogodhong142 kang kangge wjah.
Godhong drs, godhong poksor, godhong tgalkiyu, godhong ilr, godhong urat,
godhong kurma, godhong lamps, saraban, godhong sembukan siti, godhong
karuklawak, godhong saga, godhong sembukan jawi, godhong tirman, godhong
tapak liman, godhong luntas, smagi143 rdi, godhong gudhe, bung glonggong,
sarman wahung, pare, apa-apa, gagan-gagan, klapan, godhong kongko, patikan
144
jawi, godhong sariawan, godhong bludru, gdhondhong , pandrman,
smbung, lgundhi, gondhang kasih, srigadhing.
Angka 1651 Wjah tiyang gadhah rare sadrngipun pu-/591/put.
Rumput dngkng wulung satunggal, godhong bstru 3 lmbar, godhong gagan-
gagan satkm, godhong tayuman 3 lmbar, oyot sangga langit panjangipun 3
dariji, bonggol pacing panjangipun sadariji, tmu kuning, bngle, tmu cmng,

142 *#
ggodhong
143 *#
smanggi commit to user
144 *#
kdhondhong
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
177

kunir, tmu lawak sami 3 iris, tmu badhur sairis. Kapipis, dipunsaring lajng
kaunjuk sapisan sabn dintn wanci enjing laminipun 15 dintn.
Angka 1652 Sakit angsalipun narik pulung manah asring dipunwastani
undhuk. Manawi kanthi ing badan bntr.
Tmu lawak 3 iris, pulasari saros dariji utawi sadim, adas 4 iji, kajng lgi saros
dariji, rasuk angin satunggal, brambang satunggal kabakar, sarm 3 wuku.
Kapipis lajng kaunjuk. Yn saking ajeng sasakit wau mndhta tmu lawak 3
kabakar satunggal, jintn cmng, jintn pthak sami 3 jumput, msoyi saros
dariji inggih sadim, kmukus 7, kncur 3 mntah matng, brambang satunggal
kabakar, jram pcl satunggal dipuniris malumah kandlipun kasamia arta
sadhuwit, sarm 3 wuku. Sadaya wau kabakara satngah matng.
Angka 1653 Jampi sarikuning kangge tiyang nm.
/592/ Tgari panjangipun 3 dariji, jaha kling, jaha lawe sami 2, kajng ult 3
kabakar, mnyan madu 4 saga, kapulaga 5 saga, majakan 3, jintn pthak,
mungsi, skar apn sami 5 saga, rasuk angin 4 saga, tlutuh pilang saglintir,
cngkh 3, klmbak 3 saga, gintongan (murmak) 5 saga, daging, podhi, sari sami
3 saga, sari 5 saga, pulasari panjangipun sadariji, safran 3 saga, pucuk sasaga,
ktos cmng sajumput, cngkh jalr 3, jnitri 3 saga, jaha kling 2 kabakar,
kajng rapt panjangipun 3 dariji, godhong kmuning satkm, kajng ult 3
kabakar, kajng lgi panjangipun sadariji, cngkh 5, skar pala 5 saga. Sadaya
kadhplok dipundadosakn sadhkan145. Yn badhe jampi amndhta sajampn
kemawon. Dipunpipis malih kang lmbat mawi sarm 3 wuku, jram pcl
satunggal dipunpndhta duduhipun kaliyan toya mawar, kaunjuk sabn dintn
salbtipun 7 dintn.
Angka 1654 Jampinipun tiyang sakit sur.
Amndhta kajng tawa kang nm satkm dipuniris-iris nuntn dipunkumbah
kaliyan sarm supados ical talutuhipun lajng angrakita bumbu rujak, dipunwor
kaliyan ka-/593/jng tawa wau. Dipuntdha 2 dintn sapisan. Pandhanipun rujak
punika ngantos rambah kaping 3 botn sakit malih. Tiyang kenging sakit sur
punika yn botn sumrp asring dados pejahipun.

commit to user
145 *#
sadhgan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
178

Angka 1655 Bokipun yn tilm nama jampi colong.


Kunci mntah, matng 2, sarm 3 wuku, pucukipun cabe 3, mpu kunir mntah,
matng 3, kncur 3 iris, kapulaga 5 saga, apu agngipun 2 kacang wose.
Dipunpipis kang lmbat, toyanipun jram pcl lajng dipun-galindhingi. Yn
rare sampun tilm, jampi punika dipununtala sadaya. Laminipun angangge jampi
punika 7 dintn.
Angka 1656 Yn drng condhong jampi wau.
Godhong bakung kapipis kang lmbat mawi madu, dipundaml plstr kangge
tapl sanginggiling tatunipun. Kang kangge agodhog 146 toya prsan godhong
asm. Kang kadaml ngumbah tatunipun wedang bntr sakuwawinipun.
Angka 1657 Yn drng condhong jampi wau.
Amndhta tape kadamla kados plstr, katemplokna ing tatu nuntn katutupan
godhong pisang.
Angka 1658 Jampi tiyang sakit selakarang /594/ing pipi tuwin ing rai
utawi salbtipun balung sarta ing cangkm gandanipun bacin.
Uwos sajumput, bawang sasiyung, sarm 3 wuku, dringo sakacang wose, kncur 2
kacang wose. Yn badhe tilm kamamah, kaulu toyanipun. Punika
dipunnamakakn parm ing lbt. Yn wanci bdhug siyang amndhta godhong
trasn saggm, adas 2 jodho, pulasari 2 ros dariji, brambang satunggal. Kangge
pilis ing bathuk sabn dintn ngantos samantunipun.
Angka 1659 Jampi gudhig ing tangan.
Anaskun (sarung tangan) kaclupna landha awu, sabn garing kaclup malih.
Sakedhap-sakedhap kaclup, mangke sagt 147 mantun 4 dintn. Sanajan ing
badan, inggih kaclupna mangkatn148.
Angka 1660 Jampi panu.
Amndhta sodhah kaliyan saltptr kasamiya wawratipun, dipunwori toya
kanggosok149 sabn dintn, punika mangke mantun.
Angka 1661 Jampi panu.
Skar lirang kagrus kang lmbat dipunwor kaliyan krmtar tumbasa Apotkr.

146 *#
anggodhog
147 *#
sagd
148 *#
makatn commit to user
149 *#
kangge gosok
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
179

/595/ Angka 1662 Jampi ambei mdal rah.


Kulit manggis kang garing tuwin kang tls 3 iji dipundhplok ingkang kasar
kemawon, dipunlbtakn ing toya 3 gndul. Sabn kang sakit mntas bbucal
lajng kakumbaha kang rsik rumiyin nuntn dipunbilasi kaliyan toya dhplokan
manggis punika utawi kagodhoga, panganggenipun mangt.
Angka 1663 Jampi sawan kangge lare umur 5 dumugi 7, tuwin 9 wulan.
Jintn cmng 3 saga, msoyi panjangipun saros dariji, kmukus 3, dringo sairis,
bngle 2 iris, brambang 2 kabakar, kajng lgi panjangipun saros dariji. Kapipis
kaliyan toya, kaunjuk sabn siyang ngantos 3 dintn rambah kaping 2 sadintn.
Manawi ngangge jampi mutah, kenging tumrap rare tuwin tiyang spuh.
Anggosoka kalmbak kaliyan pala dipunpipis, kasaring lajng kaunjuk sarta
malih maruta malih jae kaliyan pala. Dipuntemplokakn pulung manahipun
ingkang sakit.
/596/ Angka 1664 Jampi tiyang wawrat kang sawann ing padharan,
tandhanipun tiyang kang kenging sakit wau botn doyan ndha tuwin
asring mutah, sirah sakit, badan gumtr, sabn ngadg kdah dhawah,
sarta krp nguyuh, awis-awis anggnipun wawratan.
Godhong kelor 3 punggl, adas 2 jodho, pulasari, kajng lgi sami saros dariji,
brambang 2 kabakar, nuntn dipunpipis kaliyan toya. Dipunsukani gndhis arn
saklungsu. Kaunjuk sagt150 mantun badanipun.
Angka 1665 Panunggilanipun.
Mndhta anaking ulam smbilang namanipun ulam langir panjangipun 2 ros
dariji. Kabucal patilipun, kauntal mntahan kaliyan pisang mas. Ingkang sampun
pawstri wau lajng wawrat.
Angka 1666 Panunggilanipun.
Oyot pandhan wangi panjangipun 3 dariji, godhong tuwin pupusipun sami
salmbar, adas 2 jodho, pulasari 2 ros dariji. Dipunpipis kaliyan toya tawa lajng
kangge ing badan sadaya.

commit to user
150 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
180

Angka 1667 Toya pangombnipun.


Mrica pthak 25 dipunpipis lajng dipunwadhahingcangkir 151 , dipundkki
gndhis pasir sakintn lgi nuntn dipunsuri toya wedang kang sampun umb.
Dipunombkakn sadrngipun sakitipun kasrpn dhatng, dipundusi rumiyin,
nuntn ngunjuk wedang angt punika kaliyan krukup ing-/597/kang rapt.
Angka 1668 Jampi padharan kang karaos muls.
Godhong sisik btok (godhong brosmaesa) saggm, adas sajumput, pulasari
saros dariji, skar klapa ijm 7, skar blimbing wuluh 5, gndhis batu sajmpol.
Kagodhog utawi kapipis kaliyan toya. Dipununjuk sabn dintn ngantos kndling
sasakit. Ampasipun kauwor lajng kagosokakn ing padharan. Dipunwori
godhong isp nanah utawi jampi punika sae kangge jampi wawratan rah umbl.
Angka 1669 Jampi sakit barah rambat, Walandi mastani lassaris.
Tigan tkk satunggal, Walandi mastani ekko, tigan ccak pthak 3 kalbtakn
ing tigan tkk wau sarta dipunbolong sakdhik, nuntn damla kawat mas 2
utawi 3 saga. Kadaml kang lmbat nuntn dipunlkr kalbtna ing tigan tkk
ugi. Kawangsulna kalamating tigan sarta dipunbungkus sdhah kang kapanggih
rosipun. Katangsulan bnang ingkang kkah. Siyang dipunpe 3 dintn, dalunipun
bun-bunakn. Yn sampun tigan wau kairis kangge jampni daging kang katingal
pjah kadumuk-dumuka. Dene kawat jne ing pundi ingkang a-/598/buh
dipuncablsna. Kang sampun kalampahan jampi punika sagt152 mulya.
Angka 1670 Panunggilanipun.
Mndhta dmbagi sagobang yatra lami dipun-gmblng kang tipis sakulit
bawang, nuntn dipun-guntinga kang lmbat-lmbat. Dipunwadhahana bokor
dmbagi kang kandl, nuntn kaprsana kang prayogi, nuntn indlna ing anglo,
ingkang kaangge latoni walirang ngantos sagt153 ajur guntingan tmbaga wau.
Yn toyanipun jram asat kajogana malih. Yn tmbagi sampun ajur lajng
kausapna ing tatu tuwin kang abuh. Nanging anggnipun jampni kdah wontn
ing latar kang padhang. Sabab gandanipun bacin, satipun sami bdal 154
andadosakn rgt ing griya. Yn abuhipun sampun garing 14 dintn, lajng

151 *#
dipunwadhahi ing cangkir
152 *#
sagd
153 *#
sagd commit to user
154 *#
mdal
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
181

kenging malbt ing griya. Dene ttdhan ingkang ndha naming ulam tawar
kemawon, tanpa sarm tanpa asm. Botn kenging ndha punapa-punapa kang
pdhs utawi ulam sansipun, ngmungakn skul ulam tawar.
Angka 1671 Jampi kang kaunjuk.
Kapulaga wawrat dhuwit, walirang brit sadhuwit, madu 1 dhuwit, lingsah
wijn sadhuwit, lajng /599/kapipis kang lmbat. Kauntal ngantos 14 dintn
laminipun.
Angka 1672 Toya padusanipun.
Mndhta toya laut ingkang tngah inggih punika toya ingkang biru, kadaml
adus. Sadintn rambah kaping 2 utawi 3.
Angka 1673 Pangunjukipun.
Godhong pacar jawi sakarukipun sakbaking kuwali, cndhana jnggi, widara
pthak, scang, skar pulu, rasuk angin sami wawrat 10 saga, jamur imps 5
saga, brambang wawrat 1 dhuwit, lajng kagodhog kang matng. Kaunjuk
sabn dintn.
Angka 1674 Udutipun tiyang sakit barah rambat.
Walirang brit kagosok kauwor cindhe amoh kaliyan pucuk klut 3 jumput.
Kalinting ing klaras pisang saba.
Angka 1675 Jampi tiyang kapatil ulam, kacakot sawr, utawi sansipun
kang mawa upas.
Godhong angan-angan kagosokakn lajng mantun. Kangge misaya andhapan,
godhong utawi wohipun, janji ndha lajng pjah. Dene uwitipun marambat,
panggnanipun ing wana Banjarmasin kathah. Asalipun ing ladhang,
godhongipun ugi eca kangge jangan. Dene wohi-/600/pun raosipun lgi,
pangipun katanm pundi-pundi sagt155 gsang.
Angka 1676 Manawi badhe daml skar ramping.
Pandhan wangi sakajngipun kathah sakdhik karajang kang lmbat, skar
mlathi dipunsuwiri, skar pacar cina, pacar jawi, skar tanjung, godhong dlima
dipunrajang kawor kaliyan kojam, dhdhs, sarta jram purut kaparut, kncur,
lmpuyang prit sami dipunparut, toya sakdhik, lajng dipunprs kapndht

commit to user
155 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
182

toyanipun. Dipunwor ing pandhan wau rumiyin lajng dipunwor ing sans-
sansipun.
Angka 1677 Jampi pawstri badhe gadhah rare.
Kpithing cawl ing pagr kapndhta cawlipun, inggih punika kpithing kang
tiganipun klt sajawining wtng. Dipuntoyani arak, dipununjuka dhatng tiyang
ingkang badhe rencang rare saglas anggur. Sabn badhe ngunjuk dipun-ngt,
tirahanipun kenging karimatan ing gndul kangge lami satlasipun. Yn sampun
ngunjuk jampi lajng angorea rambut, bun-bunanipun kasbul.
Angka 1678 Sakit bri-bri kang katingal mncrt, bangsa Mlayu
mastani bokbakut (suku abuh).
Tamtu dipunparmi utawi dipunboboki ing sukunipun. Salbting buku tamtu
sampun wontn jampi punika.
Angka 1679 Jampi sriawan tuwin sakit ilat kangge tiyang spuh ingkang
botn doyan ndha, wontnipun sa-/601/kit sriawan saking ttdhan
kkcut tuwin ppdhs.
Tiyang sakit mangkatn156 punika dipunkathahana pandhanipun daging supados
mundhak kuwat ing badanipun margi sampun kathah anggnipun wawratan sarta
dipunkathahana sabarang ttdhan angsal saking galpung. Sampun ngantos
ndha kkcut sarta ppdhs, dados ilat kang malnthung botn mcah. Tiyang
ingkang kanggnan sakit makatn punika lajng mndhta godhong jambu
kluthuk 500 lmbar kakumbah kang rsik. Kang kangge ngumbah wedang
mangt-mangt tumuntn kapipis kaliyan wedang bntr, pala dipunwor mipis 1
saga, pamipisipun sampun ngantos ajur, runyah-runyah kemawon nuntn
dipunbuntl sinjang, kaprs toyanipun saglas bntr kaunjuk ambal kaping 3,
enjing, siyang, sontn. Sampun ngantos angunjuk minuman sansipun, manawi
nglak angunjuka wedang kang sampun asrp, sampun angunjuk toya tawa.
Manawi miturut wwarah punika mangke salbtipun 5 dintn mantun.
Angka 1680 Jampi tiyang sakit mjn.
Godhong manggis 20 lmbar ugi kadaml kados ing ngajng wau. Botn kenging
ngunjuk toya asrp, angmungna ndha jnang pathi garut kemawon.

commit to user
156 *#
makatn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
183

Angka 1681 Jampi tiyang sukunipun tatu.


/602/ Tumbasa krmkar (panggnan Apotkr) dipunwori walirang sakdhik
kaliyan kajng lgi panjangipun sadariji. Dipun-godhog lajng kaunjuk.
Angka 1682 Kangge nutupi tatunipun.
Sabagian walirang, bagean poas. Dipunwori lingsah klntik kangge ngpap.
Yn tatunipun sampun kakumbah rsik lajng katutupana jampi punika tumuntn
kabuntl utawi kablbt.
Angka 1683 Jampi kadhasn, Walandi mastani ringporm.
Bningan toya apu dipundkki saltptr kaliyan sndawa dipunkosokakn ing
tatunipun.
Angka 1684 Jampi sakit encok, Walandi mastani rmik.
Lingsah petroliyum kagosokakn kaliyan wacucal maenda ing pundi lrsipun
panggnanipun kang karaos sakit sabn dintn. Pagosokin157 sawulan kemawon
mantun.
Angka 1685 Jampi sakit korngn.
Lingsah petroliyum kaangge gosok utawi kenging kaangge gosok gudhig ugi
mantunakn.
Angka 1686 Jampi tatu ing dariji.
Pathi tmu dipundkki asm agngipun sajmpol, sarm sawuku. Pipis kang
lmbat nuntn dipunwungkus ing godhong pi-/603/sang. Kangge ambnm, awu
kang taksih bntr nuntn katemplokna ing pundi lrsipun driji kang sakit sabn
dintn.
Angka 1687 Panunggilanipun.
Amndhta kladhi dipundhplok, dipunprs, kawungkus, dipunbnm ing awu
bntr, nuntn katemplokna ing dariji, kapara bntr panganggenipun.
Angka 1688 Bumbunipun adaml ragi.
Wos sapitrah kaglpung, kajng lgi kati, bawang kang agng 7 siyung, cabe
satngah kati. Kapipis dados satunggal mawi toya jawi, lajng dipun-galindhingi.
Bilih badhe glindhingi dipunwwahi cabe 3, kajng lgi panjangipun 3 dariji.
Dipunwor kaliyan toya, manawi sampun dipun-galindhingi lajng kape. Yn
sampun garing kenging kaangge tape skul utawi ktan. Skul wau dipunlr ing
commit to user
157 *#
panggosokipun
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
184

ngiyan, manawi sampun asrp dipunwur-wuri ragi kang ngantos waradin lajng
dipunkpli. Yn sampun, angasrp-asrpi dipunwungkus sadalu lajng mdal
toyanipun, dipuntuwnana. Yn sampun matng inggih lajng dipunntas. Yn
drng matng lajng kakndlna malih, parlunipun wosipun kasosoh kang rsik,
kapususan kang ngantos bning. Nanging yn ktan sampun ngantos tanak
anggnipun adang. Umb sapisan lajng dipunntas.
/604/ Angka 1689 Manawi daml lingsah kmiri.
Amndhta kmiri sakajngipun, kabucal cangkokipun. Kadhplok kang lmbat
lajng dipunkukusakn dang tumuntn dipunpe kang bntr ngantos kaping 2,
lajng kapipis.
Angka 1690 Manawi badhe daml sinjang jingga.
Ksumba kakumbah supados ical rgtipun kemawon. Pangumbahipun enggal-
enggal supados sampun mdal sarinipun, lajng kaprs, lajng kadkk ing
tampah kaliyan godhong pacar cina sakdhik, bngle sakdhik dipuniris-iris,
lajng dipunwori landha awu cina, panumbasipun panggnan singsh.
Takranipun sapisan ksumba 1 kati. Toya landha awu cina dipunwor kaliyan
toya tawa 10 siwur, lajng kabuntl ing sinjang pthak ing ngandhap
dipuntadhahi pangaron, anjagni bilih tts 158 mangandhap. Manawi sampun
kawangsulna malih ngantos rambah kaping 4 utawi kaping 5. Panyaringipun
salbting toya punika supados mdal sarinipun. Nalika badhe nylubakn 159
rasukan utawi sinjang pthak, sarta sans-sansipun punika mawi bumbu: toya
jram pcl sakintn kathah kdhikipun, dipunwori tawas wawrat 2 sn. Kaclup
sapisan kemawon sampun abrit. Bilih daml abrit spuh, kaclupna sa-
/605/kajngipun.
Angka 1691 Jampi sakit sur tumrap tiyang spuh.
Godhong patikan siti saggm dipun-godhog, kaunjuk toyanipun utawi kapipis,
dipunprs, kasaring lajng kaunjuk toyanipun. Godhong punika kenging kangge
jampi sakit sur, kamandn160, tuwin sakit pulung manah sarana karujak.

158 *#
nts
159 *#
nylupakn commit to user
160 *#
kmandn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
185

Angka 1692 Jampi sakit encok, Walandi mastani rintik.


Kagosoka lingsah petroliyum sabn dintn rambah kaping 4 utawi kaping 5
sadintn. Punika lajng mantun, kang kadaml agosokakn161 wacucal maenda.
Angka 1693 Jampi korng.
Kagosoka walirang kaworana apu. Yn sampun saprapat jam kakumbaha kaliyan
wedang bntr. Anganggeya sabun ijm. Yn sampun saprapat jam dipunkumbah
sarta kagosok kados ing ngajng wau.
Angka 1694 Jampi tatu ing dariji.
Tmu tis (inggih punika pathi), asm sajmpol, sarm sawuku. Kapipis kang
lmbat utawi lajng dipunwungkus ing godhong pisang. Kabnma ing awu
bntr. Manawi sampun lajng katemplokna ing pundi dariji kang sakit.
/606/ Angka 1695 Panunggilanipun jampi tangan tatu.
Amndhta kladhi kadhplok, dipunprs lajng kabnm ing awu bntr.
Mangt-mangt katemplokna ing pundi ingkang sakit.
Angka 1696 Gliga landhak.
Yn tiyang kenging racun utawi tiyang kasrpn, punapa dene kangge jampi
sawarnining sasakit. Dipunkosok ing toya ngangge sarm 3 wuku, nuntn
kaunjuk.
Angka 1697 Jampi tatu ing suku tuwin gudhig dariji.
Skul mambu sakpl kaliyan dalancang dhdhak. Dipunkum ing toya mawi prusi
sakacang ijm. Kault dados satunggal, kadaml plstr. Dipunplstrakn enjing
sontn. Yn sampun 3 dintn kaanggeya enjing kemawon.
Angka 1698 Sela sawr, kanggnipun sela punika kasrat ing buku
ngelmunipun Palntin nomr 252.
Manawi tiyang dipuncokot ing sawr, kantup ktogng 162, kalajngking, utawi
sans-sansipun kewan kang mawa upas. Sela sawr punika Walandi mastani
slangsatn. Ing pundi panggnanipun tatu, dipuntemploki sela punika.
Dangunipun sajam utawi 2 jam lajng mantun sarta sela wau sagt163 nemplok
piyambak. Sabn wisanipun tlas lajng rntah piyambak, nanging sela wau
lajng-/607/a dipunkum ing puwan utawi wedang bntr dangunipun 100

161 *#
anggosokakn
162 *#
ktonggng commit to user
163 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
186

skondh. Upas kang katut sela lajng mdal puwan utawi toya katingal ijm,
lajng dipuntemplokna malih mawi kablbt ing sinjang. Salajngipun makaten
sampun mawi dipunkndli, kajawi yn sampun kum-kumanipun sela sampun
botn mdal wisanipun. Tandhanipun puwan tuwin toya botn warni ijm.
Salbtipun 3 dintn namtokakn saras babar pisan utawi janji upasipun taksih
wontn ing tiyang, sela inggih taksih purun tumemplok piyambak. Yn sampun
kangge, sela badhe karimatan inggih dipunkumbah ing puwan rumiyin.
Angka 1699 Jampi busung salbting padharan.
Oyot kelor kagodhog kaliyan toya. Godhoganipun lajng kaunjuk ngantos
samantunipun.
Angka 1700 Jampi sakit ngdalakn papthak.
Oyot kalapa, oyot sre, nuntn kagodhog kaliyan santn. Kaunjuk manawi badhe
tilm dalu.
Angka 1701 Jampi korpn.
Godhong kmarogan kabsmi, dipunpndht awunipun. Kault kaliyan lingsah
kalntik, lajng kagosokna ing korpipun. Yn injingipun mdal st saking
/608/korp, dipunkalmpakna sarta dipun-gorng sangan kang garing nuntn
kapipis kang lmbat. Dipunwor kaliyan lingsah klntik, kapopokakn ing
korpipun. Yn sampun mayar, punika wontn malih jampi Cina nama ingkong.
Dipunwor kaliyan arak, kagosokakn. Dene jampi punika sae kaunjuk kangge
jampi kacakot ing sawr. Dipunwori pipisan kangkung nuntn kapopokakn ing
tatunipun.
Angka 1702 Jampi tiyang sakit mata iwak wontn dariji (canthng).
Manawi sawk 164 karaos bntr punapa malih sampun karaos gatl lajng
kagosok kaliyan wedang bntr. Yn sampun katingal matanipun ulam, lajng
amndhta atinipun kajar angkrik, lajng dipun-gosok kaliyan wedang bntr
lajng katemplokna ing pundi panggnan kang sakit tumuntn kabuntl sinjang.
pang angkrik kaliyan atinipun lajng kapipis kang lmbat. Kabuntlakn ing
pundi lrsing sakit. Mripat ulam punika enggal matng sarta mantun.

commit to user
164 *#
sawg
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
187

Angka 1703 Lingsah kulit lawang, mapangatipun prayogi sangt yn


tiyang kirang bancar gnipun toyan.
Amndhta 5 tts utawi 6 dipunwori kaliyan jnwr, kaunjuka enjing sontn.
Yn enjing /609/sadrngipun ndha. Lingsah punika sae kangge tiyang lsu
badanipun, dipun-gosok ing lingsah punika. Upami suku botn sagt165 lumampah
inggih dados kuwawi, sanajan tiyang kang gadhah encok ing sirah, kagosok
lingsah punika prayogi sangt.
Angka 1704 Jampi lingsah sre, punika sae sangt.
Manawi sakit sudukn ing pulung manah, Walandi mastani cika utawi sakit
padharan. Bilih sawk 166 karaos sakit, amndhta 7 utawi 8 tts, dipunwor
kaliyan lingsah adas kang tuln sasendhok alit. Kajagi sampun ngantos ngunjuk
barang ingkang asrp. Utawi prayogi kadaml anjampni tiyang sakit toyan
watunn. Amndhta 7 utawi 8 tts, dipunwor kaliyan jnewr. Kaunjuk sabn
dintn tuwin prayogi kangge jampi tiyang sakit sirah. Kagosokna ing sirah tuwin
pilingan rambah kaping 2 utawi kaping 3 sadintn.
Angka 1705 Lingsah kajng pthak.
Dados jampnipun tiyang kasrpn, yn mndht 6 utawi 7 tts, kaunjuk kaliyan
anggur sabn karaos badhe kasrpn supados angdalakn karingt. Yn sakit
padharan dipunjampni satts utawi 2 tts. Dipunwor kaliyan wedang bntr
utawi pra-/610/yogi kangge tiyang linu ototipun. Kagosokakn ing badan. Punapa
malih yn suku suda kuwatipun, botn sagt167 lumampah. Pagosokipun168 enjing
sontn.
Angka 1706 Jampi lare brengn gulunipun, kawastanan enjrak169.
Mndhta kopyah amoh kaliyan lakn abrit sami sakilan pasagi. Kabsmia nuntn
karmt kang lmbat, kangge wur-wuri gulu kang brengn. Punika mantun.

Angka 1707 Jampi sakit toyan ngantos angdalakn watu.

165 *#
sagd
166 *#
sawg
167 *#
sagd
168 *#
panggosokipun commit to user
169 *#
endrak
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
188

Amndhta godhong kji bling dipunpipis lajng kaprs. Dipununjuk sabn


dintn, mangkatn170 lajng mantun.
Angka 1708 Jampi tiyang kacokot sawr tuwin sagawon edan saha kewan
sansipun.
Amndhta candu lajng kalbtna ing tatu ingkang kacakot, kapatil, kantup,
punika lajng mantun.
Angka 1709 Jampi wudun supados lajng mcah, punapa dene kangge
jampi tiyang kenging latu.
Sarm kapipis kang lmbat kaliyan skul tuwin lingsah kaki-/611/ntna
sackapipun. Yn sampun sagt171 awor, dipuntmplkna ing wudun tuwin kang
kenging ing latu lajng mantun sakitipun sanalika.
Angka 1710 Jampi talingan suda pamirng.
Amndhta kampr (kapur barus) agngipun sakacang ijm, kalbtna ing
bolongan kuping, dipuntutupi kapuk. Sabn dintn sampun dipunurki sarta dipun
kilni.
Angka 1711 Jampi sakit jne.
Amndhta tuma sirah 13 iji dipunwor brgdhl, kadhahar sabn dintn, punika
mangke mantun.
Angka 1712 Jampi sakit kangge sawarnining sasakit, punapa malih sakit
balung ing badan.
Amndhta kuwali enggal kang drng kangge sarta kang ckapan agngipun
kangge godhog gadhung crobo. Dipunkbaki toya kangge agodhog 172 bumbu-
bumbu ingkang sami kasrat punika:
Gadhung crobo sakati, cngkh 36 iji, pala satunggal, sintok panjangipun
sapalih, cngkang, jintn cmng tumbasan sasn utawi 3 saga, kmukus 36 iji,
gndhis batu tumbasan sasn sarta agngipun sandhas ayam. Dipunwor kuwali,
kagodhog sarng kang nganto-/612/s matng yktos. Pangunjukipun saglas toya,
enjing, siyang, sontn, dalu yn badhe tilm, saha manawi tlas dipunwwahi toya
kados kang sampun lajng kagodhoga malih. Yn sampun dipunjogi kaping
sakawan lajng santuna jampi malih kalajngakn pangunjukipun ngantos kalih

170 *#
makatn
171 *#
sagd commit to user
172 *#
anggodhog
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
189

wulan. Sampun ngunjuk toya klapa tuwin cokak. Toya klapa tuwin cokak punika
ngicalakn kakiyatanipun gadhung. Yn sampun saras sayktos ngadg ajogt.
Tandhanipun ing rai sampun katingal abrit.
Angka 1713 Jampi lare mutah botn kndl.
Amndhta kajng sitingpin kagosok lajng dipununjukakn nuntn anggosoka
malih kaliyan brambang kangge ing tangan sarta suku ngantos rambah kaping 3.
Angka 1714 Jampi lare bntr sarta ssg dhadhanipun.
Amndhta inggu kaliyan brambang ingkang kathah kaliyan jram pcl punika
kaombkakn.
Angka 1715 Punika taplipun kang kangge.
Amndhta godhong trngguli kaliyan isinipun sarta isi kcik sawo.
/613/ Angka 1716 Jampi lare sakit gomn.
Godhong saga, lingsah lawang, brambang, ulr wos abrit, kajng lgi, santn.
Dipunpipis lajng kakck dados satunggal. Kajampkna ing pundi ingkang sakit
gomn.
Angka 1717 Jampi lare yn sampun cacarn.
Jintn cmng, msoyi, dringo, bngle, angkup jambe nm satunggal, sdhah
kpanggih rosipun 2 lmbar, brambang. Sadaya punika naming kangge sajampn.
Angka 1718 Jampi yn sawk173 bntr badhe mdal cacaripun.
Yn rare taksih ansp, sintn ingkang nspi angunjuka jampi sambtan ing
wanci siyang sarta kangge dhatng lare punika. Katumrapna ing tlapakan,
kaliyan tangan, tuwin ing tnggok, ing bunbunbunan174 utawi sawingking kuping,
ingkang tipis kemawon.
Angka 1719 Yn cacaripun sampun katingal.
Dipunombnana sawanan enjing sontn ngantos samdal cacaripun kang sae-sae.
Yn katingal botn jodho, kndla pangunjukipun sawanan punika.
Angka 1720 Yn cacar sampun katingal mdal sae-sae.
Brambang dipunmamah kaliyan banyon, dipunanggeya ngaba-/614/bi mripat
enjing sontn. Gulu tuwin pusr sabn sontn dipundkki mamahan brambang,
bawang, angus.
Angka 1721 Toya pangombnipun lare cacarn.
173 *#
sawg commit to user
174 *#
bun-bunan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
190

Slaka utawi mutyara dipunkum ing wedang bntr, dipunombkakn sabn


sontn dumugi mcahipun cacar punika.
Angka 1722 Manawi cacar botn purun mdal.
Oyot papasan kadhplok kaliyan brambang satunggal, lajng dipunombkakn.
Angka 1723 Yn cacar sampun mcah.
Widara pthak kaliyan kajng garu dipunombkakn sabn enjing sadrngipun
rare kaguyang.
Angka 1724 Yn cacaripun sampun mcah sadaya.
Pnawar jambe sairis, kunir sauwos, sarm kagorng. Dipunangge sabn dintn.
Angka 1725 Yn cacar kathah mdal toya.
Dipun-gni jram manawi sontn, klabt dipunbakar utawi dipun-gorng, sarta
asm sakdhik dipunbakar.
Angka 1726 Yn cacaripun ajur tuwin sami mlthk.
Kulit mimi, godhong turi brit, klmbak, asm dipunbakar, /615/sarm, klabd
dipun-gorng. Kadhplok sarta dipunsaring lajng dipunborhakn ing cacar,
sabn mntas rare dipun-guyang.
Angka 1727 Yn cacaripun sampun mlnyh.
Sagu garing kapipis kang lmbat dipunwur-wurakn ing spre patilman sarta
salong kabubuk, dipunwadhahi ing sinjang. Kangge wur-wuri cacar kang
mlnyh. Sampun ngantos dangu dipunwur-wuri malih supados enggal garing.
Angka 1728 Jampi paduwan cacar.
Kajng lmpuyang, kajng lgi, adas, pulasari, brambang, godhong jarak bang.
Dipunpanggang kangge ngurut ing pundi kang katingal badhe dados paduwan.
Angka 1729 Jampi cacar yn mdal cmng-cmng.
Kdah dipun-guntingi lajng mndhta tinja apyun ingkang garing nuntn
kabakar, kabubuk kangge wur-wuri ing pundi ingkang tilas kagunting wau.
Angka 1730 Jampi tumrap bokipun yn mntas cacarn.
Mripat kunir, jintn pthak, msoyi, dringo, brambang, jambe nm, cndhana
jnggi, kajng sampan, ktumbar, trawas, bonggol kmadhean, dlima pthak ,
tuwin lmpuyang prit.

commit
Angka 1731 Jampi sambtan to user
cacar.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
191

/616/ Dringo, bngle, kunir, mungsi, sintok, sprantu, jintn pthak, rasuk angin,
brambang, thothok mimi, thothok kpithing, godhong apa-apa, sarm sawuku.
Pangracikipun jampi punika sami sakdhik.
Angka 1732 Ckokipun rare botn ajng ndha.
Godhong smbung, godhong lamps, kunci, tmu cmng, kajng scang, kajng
widara pthak, kajng lgi, skar apn, adas, pulasari, ktumbar, trawas, sarm
sakdhik.
Angka 1733 Jampi kasrpn.
pang senthe cmng panjangipun tigang dariji, kunir, bngle sami sadariji,
adas, pulasari sami 5 saga, jintn pthak 3 saga. Sadaya punika kapipis kang
lmbat mawi toya. Dipunborhna ing badan kang waradin.
Angka 1734 Jampi kasrpn bisu.
pang senthe 3 dariji panjangipun, skar jambe enggal sajumput kaliyan wohipun
ingkang alit, sarta kulit jambe kang sampun abrit, bngle panjangipun sadariji,
jintn cmng 5 saga, bawang 3 siyung, brambang bungkul, dringo
panjangipun 2 dariji, uwoh galm 175 5 saga. Sami kapipis kang lmbat lajng
dipunborhakn ab-/617/adan sadaya.
Tamat
Ing ngandhap punika katrangan kawontnanipun jampi ingkang wontn
salbtipun buku punika sadaya.
Nomr Jampi punapa Nomr Jampi punapa
mang- mang-
gning gning
jampi jampi
1 Sakit borg (bantam). 9 Pangunjukan sabn badhe tilm.
2 Pangunjukipun. 10 Pangunjukan sabn enjing.
3 Pilisipun cakobak (pilis). 11 Pangunjukan pangantn.
4 Borh kapialu (encok) tumrap 12 Panglunturipun.
tiyang spuh.
5 Pilis sakit encok. 13 Jampi korng tuwin tatu.
6 Parm taun kangge tiyang 14 Pangunjukanipun.
rencang rare.
7 Tapl parm taun. 15 Pangunjukanipun sabn wanci jam
5 enjing.
8 Pangunjukan sabn enjing. 16 Lare kenging sawan.
17 Pangunjukan bntr lbt.

/618/
18 Pangunjukan tiyang nm sabn 37 Wawratan slim (ult-ult).
commit to user
175 *#
glam
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
192

badhe mapan tilm.


19 Korttas kapialu (encok). 38 Pangunjukanipun.
20 Pangunjukanipun. 39 Pangunjukanipun.
21 Bntr tis. 40 Sakit pulung manah.
22 Borhipun. 41 Pangunjukanipun.
23 Pangunjukan kasrpn. 42 Pangunjukanipun santun warni.
24 Jampi bnter tis. 43 Pangunjukanipun santun warni.
25 Pangunjukanipun. 44 Sakit dilm.
26 Pangunjukanipun kmandn. 45 Pangunjukanipun.
27 Sakit nguyuh tiyang spuh 46 Pangunjukanipun tiyang stri.
rare.
28 Pangunjukanipun. 47 Pangunjukanipun suku abuh.
29 Sakit nguyuh tiyang spuh. 48 Sakit ampg (asma).
30 Pangunjukanipun. 49 Pangunjukan sakit watuk.
31 Pangunjukanipun santun 50 Pangunjukan tiyang nm.
warni.
32 Wawratan rah sampun lami. 51 Sakit watuk.
33 Pangunjukanipun. 52 Sakit watuk.
34 Wawratan tiyang spuh, rare. 53 Sakit watuk.
35 Pangunjukanipun. 54 Sakit watuk.
36 Pangunjukanipun santun 55 Pangunjukan angndhkak176
warni. kuwaya tiyang gadhah rare.
56 Pangunjukanipun lkang177
rencang rare.
/619/
57 Sakit cika. 76 Lare mjn sakit cacing.
58 Pangunjukanipun. 77 Taplipun.
59 Sakit usus (mjn). 78 Pangunjukanipun.
60 Pangunjukanipun. 79 Jampi rare kang umur taun.
61 Taplipun. 80 Panunggilanipun.
62 Sakit abuh, tatu, abuh dados tatu 81 Panunggilanipun.
mdal abrit.
63 Jampi gadhung (tiyang lsu). 82 Panunggilanipun.
64 Sakit tatu, abuh, lsu. 83 Rare mjn umur 9 dumugi 12 taun.
65 Pangunjukan tiyang mutah rah. 84 Taplipun.
66 Pangunjukan rare strpis. 85 Pangunjukanipun.
67 Pangunjukan rare watuk. 86 Jampi rare umur 7 tuwin 9 taun,
sarta kangge tiyang spuh umur 20
taun.
68 Pangunjukan rare watuk. 87 Taplipun.
69 Pangunjukan rare watuk. 88 Pangunjukanipun.
70 Sakit isingn rare sarta tiyang 89 Rare kenging sawan.
spuh.
71 Lare ising-isingn. 90 Kmu sakit porrstrom.
72 Pangunjukanipun. 91 Panunggilanipun.
73 Taplipun. 92 Toya susu botn mdal.
74 Sakit wawratan (slim).
75 Pangunjukanipun.

/620/

176 *#
angindhakakn commit to user
177 *#
lngkang
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
193

93 Toya susu botn mdal. 114 Sakit mngi enggal.


94 Panunggilanipun. 115 Sakit mngi sampun lami.
95 Panunggilanipun. 116 Sakit mngi sarta ampg.
96 Panunggilanipun. 117 Ampg rkaos.
97 Cawik tiyang rencang rare. 118 Sakit mngi sarta asma.
98 Cawik tiyang rencang rare. 119 Sakit mngi sarta asma.
99 Cawik tiyang rencang rare. 120 Sakit mngi sarta asma.
100 Cawik tiyang rencang rare. 121 Sakit mngi sarta asma.
101 Sakit tatu. 122 Wawratan rah umbl tiyang sarta
rare.
102 Pangumbahan tatu. 123 Wawratan rah umbl tiyang sarta
rare.
103 Pangumbahan tatu. 124 Wawratan rah umbl kangge rare.
104 Pangumbahan tatu. 125 Tapl rare sakit wawratan wtng
kmbung umur 3, 5 wulan.
105 Ambi ing dubur. 126 Rare ising-isingn.
106 Ambi ing dubur. 127 Taplipun.
107 Ambi ing dubur. 128 Taplipun rare wawratan rah.
108 Ambi ngdalakn rah. 129 Jampi rare wawratan rah.
109 Ambi ngdalakn rah. 130 Tapl rare wawratan sarta kmbung.
110 Ambi ngdalakn rah. 131 Sakit wawratan kang sangt kangge
tiyang spuh sarta rare.
111 Ambi ngdalakn rah. 132 Rare wawratan umbl tandha wo-
/621/
112 Ambi ngdalakn abrit.
113 Daml bumbu ambr.

ntn cacingipun umur 2, 2 146 Rare wawratan rah umur 2 dumugi 3


taun. taun.
133 Rare wawratan rah sarta 147 Pangunjukanipun.
wawratan botn kndl umur 3
dumugi 4 taun.
134 Taplipun. 148 Taplipun.
135 Rare ising-isingn umur 3 149 Tdhanipun tiyang wawratan rah.
dumugi 5 taun.
136 Jampi rare umur 7 sarta 9 150 Rare wawratan rah.
wulan.
137 Jampi rare umur 5 sarta 7 151 Rare mdal bolipun.
wulan.
138 Jampi rare ising-isingn. 152 Pangunjukanipun.
139 Taplipun rare alit. 153 Pangunjukanipun.
140 Borhipun. 154 Rare wawratan rah (bludprping).
141 Tapl wtng. 155 Rare wawratan rah umur 2 sarta 3
taun.
142 Jampi wawratan (slim). 156 Taplipun.
143 Pangunjukanipun. 157 Rare wawratan badan lsu.
144 Rare kra umur 7 sarta 9 wulan. 158 Rare botn sagt178 wawratan.
145 Panunggilanipun. 159 Rare sarta tiyang spuh botn
wawratan.
160 Tapl lare botn wawratan.
161 Sakit wawratan tiyang spuh sarta
lare.
162 Smbur rare umur 1 sarta 2 taun.
146 Rare wawratan rah umur 2 dumugi 3
taun.
/622/
commit to user
178 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
194

163 Rare botn wawratan, 174 Rare muls botn wawratan.


wtngipun kmbung.
164 Jampi rare umur 8 tuwin 12 175 Tapl rare umur 5, 7 wulan
wulan. manawi kmbung.
165 Jampi rare umur 12 wulan. 176 Rare watuk.
166 Rare botn wawratan umur 8 177 Rare watuk rah.
sarta 12 wulan.
167 Panunggilanipun. 178 Rare watuk.
168 Panunggilanipun. 179 Rare watuk.
169 Tapl lare botn wawratan 180 Rare kacukit lajng wawratan
mawi mutah sawann umur 2 (paduhan) umur 9, 12 wulan.
tuwin 3 taun.
170 Tapl rare umur 5, 8 wulan. 181 Rare watuk.
171 Tapl rare umur 2, 3 taun. 182 Rare watuk umur sataun.
172 Panunggilanipun. 183 Rare watuk umur 5 wulan .
173 Panunggilanipun rare umur 4, 184 Rare watuk umur 5 wulan.
6 wulan.
185 Rare watuk umur 5, 8 wulan.
186 Rare watuk umur 5, 7 wulan.
187 Rare watuk.
188 Rare watuk umur 1 , 2 taun.
189 Rare watuk umur 3 taun, ugi
kenging kangge tiyang spuh.
190 Panunggilanipun watuk srak.
191 Panunggilanipun watuk srak.

/623/
192 Rare watuk umur 5, 8 taun. 204 Rare watuk umur 9 wulan dumugi
sataun.
193 Watuk amor bntr tis umur 1 205 Rare watuk umur 9 wulan dumugi
taun. sataun.
194 Rare alit watuk. 206 Tiyang watuk ssg.
195 Rare alit watuk umur 9 wulan 207 Rare watuk sawan umur 1, 2
dumugi sataun. taun.
196 Rare watuk umur 3, 4 taun. 208 Jampi watuk.
197 Rare watuk umur 5 wulan. 209 Jampi cgukn.
198 Rare watuk umur 1 wulan. 210 Rare watuk watuk umur 3, 10 taun.
199 Rare watuk umur 9 wulan 211 Rare watuk taksih ssp.
dumugi sataun.
200 Rare watuk umur 2 taun. 212 Wjah tiyang kang nspi.
201 Rare alit watuk. 213 Tapl rare sakit nguyuh, konthol
abuh.
202 Rare alit watuk. 214 Rare sakit nguyuh umur 3, 4 taun.
203 Rare alit watuk 5, 7 wulan. 215 Rare sakit nguyuh.
216 Rare sakit nguyuh umur 15, 20
taun.
217 Rare sakit nguyuh umur 15, 20
taun.
218 Rare sakit nguyuh umur 10, 15.

commit to user
/624/
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
195

219 Pangombn sakit yuyuh179. 235 Rare bntr lbt.


220 Rare sakit nguyuh, mdhun 236 Rare bntr dhadha ssg umur
kontholipun. sataun.
221 Taplipun. 237 Taplipun.
222 Rare botn sagt180 nguyuh. 238 Rare bntr umur 7 wulan dumugi 1
taun.
223 Taplipun. 239 Rare bntr umur 5, 12 wulan.
224 Taplipun. 240 Rare bntr lbt.
225 Taplipun. 241 Tapl rare ndhak-ndhak cacing.
226 Tiyang sakit toyan. 242 Sakit endrak cacing.
227 Pangunjukanipun. 243 ndhk cacing kangge rare.
228 Rare watuk, yn nguyuh 244 Ckok rare cacingn.
kaworan slim.
229 Borh rare sakit nguyuh. 245 Ckok rare cacingn wawratan rah.
230 Rare bntr tis umur 5, 7 wulan. 246 Ckok rare cacingn.
231 Sambtan kangge anak sarta 247 Ckok rare cacingn minggah
bokipun bntr tis. mripat.
232 Sambtan kangge anak sarta 248 Pupuk rare cacingn.
bokipun bntr tis (ilndh
kortts).
233 Pangunjukan bntr tis. 249 Jampi rare cacingn.
234 Borh rare bntr. 250 Jampi rare cacingn.
251 Ckokipun.
252 ndhak-ndhak cacing.
/625/
253 Tapl rare cacingn umur 2, 3 2 taun.
taun.
254 Tapl rare cacingn umur 2, 3 271 Rare cacingn umur 2, 3 taun.
taun.
255 Pupuk rare umur 1, 3 taun. 272 Rare cacingn kacntht umur 1
taun.
256 Taplipun. 273 Rare cacingan.
257 ndhak-ndhak cacing rare 274 Ckokipun.
umur 1 , 2 taun.
258 Cacingan rare umur 2, 3 taun. 275 Jampi cacingan.
259 Manawi ngdalakn cacing. 276 Taplipun.
260 Rare cacingn malih. 277 Pilisipun.
261 Rare cacingn malih. 278 Cacingan umur 1 taun.
262 Rare cacingn malih. 279 Jampi cacingan lare tiyang spuh.
263 Rare cacingn malih. 280 Jampi cacingan lare tiyang spuh.
264 Taplipun. 281 Tapl ngndhakakn cacing.
265 Cacingan tumrap tiyang nspi. 282 ndhak-ndhak cacing rare umur 3,
4 taun.
266 Cacingan tumrap tiyang nspi. 283 Jampi ndhak-ndhak cacing.
267 Jampi cacingan. 284 Jampi ndhak-ndhak cacing.
268 Jampi cacingan sarta sakit 285 Rack mnggah mripat rare umur 2,
spuh. 3 taun.
269 Jampi cacingan sarta sakit
spuh, sarta kenging kangge
lare.
270 Jampi rare cacingn umur 1 ,

/626/

179 *#
nguyuh(substitusi) commit to user
180 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
196

286 Rack rare umur 1 , 2 taun. ipun.


287 Tapl rare umur 2, 4 taun. 302 Smbur sawanan.
288 Rare rackn. 303 Smbur sawanan.
289 Rare rackn. 304 Sakit nglu.
290 Ckok rare umur 2 , 6 taun. 305 Sakit nglu.
291 Tapl rare cacingn. 306 Jampi sawan kngkng dalah
taplipun.
292 Tapl rare cacingn. 307 Rare sawann umur 5, 7 taun.
293 Tapl rare cacingn. 308 Rare sawann umur 5, 9 wulan.
294 Tapl rare lmpungn saking 309 Rare sawann.
cacing rare umur 1 taun.
295 Rare kenging sawan, kangge 310 Rare sawann umur 7, 9 wulan.
bokipun.
296 Rare kenging sawan. 311 Rare sawann umur 1 taun.
297 Sawan kangge nymburi. 312 Rare kenging sarab.
298 Jampi sawanan. 313 Rare kenging sarab.
299 Jampi rare umur 5, 7 wulan 314 Rare kenging sarab umur 1 taun.
kenging sawan kngkng.
300 Rare kenging sawan. 315 Rare kenging sarab umur 5, 7 wulan.
301 Rare kenging sawan sarta 316 Rare kenging sarab.
smbur-
317 Borh lare sawg lair.
318 Jampi sawanan kaunjuk ibunipun.
319 Rare kenging sawan.
320 Konyoh sambtan.
321 Rare kenging sarab umur 5, 7 taun.
/627/
322 Tapl rare sakit. 335 Sakit mjn tiyang spuh sarta rare.
323 Ckok rare kenging sarab. 336 Sakit mjn.
324 Bayi lair kenging sarab tuwin 337 Sakit mjn.
kang umur 2, 3 wulan.
325 Abuh kenging sarat. 338 Taplipun.
326 Bayi lair mripat katutupan 339 Sakit mjn.
sarab.
327 Rare umur 3, 9 wulan kenging 340 Taplipun.
sarab wedang
328 Rare umur 7, 9 wulan kenging 341 Rare sakit sawann.
sarab wedang
329 Taplipun. 342 Borhipun.
330 Sriawan lare sarta tiyang spuh 343 Borhipun.
tuwin sakit lstrung.
331 Sriawan sakit bntr lbt. 344 Rare kenging sawan sarab umur 3, 7
wulan.
332 Sriawan ing cangkm sarta 345 Tapl rare sawann.
wtng kangge rare sarta tiyang
spuh.
333 Sriawan cangkm tuwin ilat 346 Jampi rare umur 3, 5 wulan.
tiyang spuh sarta lare.
334 Sriawan bntr lbt kang mawi 347 Ckok rare sawann umur 1 , 2
bbucal mjn rare tiyang taun.
spuh.
348 Rare sawann sarta kmbung.
349 Ckok rare umur 5, 7 wulan.
350 Tapl rare sawann.
351 Sakit sawan sarta sawan angin.
352 Rare kenging sawan.
commit353
to user Ckok rare sawann.
/628/
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
197

354 Ckok rare sawann. 369 Borh sambtan kangge rare.


355 Jampi sawanan. 370 Borh sambtan kangge rare.
356 Jampi sawanan. 371 Ckok sambtan.
357 Rare kenging sawan badan 372 Rare lair dangu botn ambkan.
katingal biru.
358 Ckok rare sawann. 373 Jampi tiyang nspi.
359 Ckok rare sawann. 374 Jampi tiyang nspi.
360 Ckok rare sawann. 375 Jampi rare yn sampun pupak pusr.
361 Jampi tiyang wawrat lairipun 376 Jampi rare yn sampun pupak pusr.
bayi botn kenging sawan.
362 Rare mutah botn kndl. 377 Jampi kangge tutup pusr.
363 Jampi enjrak181 tiyang spuh 378 Jampi kangge tutup pusr.
sarta lare.
364 Bayi kathah riyak tuwin umbl. 379 Jampi kangge tutup pusr.
365 Borh rare ksambt. 380 Jampi kangge tutup pusr rare jalr.
366 Jampi rare ksambt. 381 Jampi ampg.
367 Jampi rare ksambt. 382 Ckok rare umur 5 wulan.
368 Jampi sambtan tiyang sarta 383 Jampi rare umur 9 wulan.
rare.
384 Ckok rare umur 40 dintn.
385 Ckok rare sawg lair.
386 Ckok rare sampun puput.
387 Jampi pusr lare sawk182 lair.
388 Jampi pusr lare mdal rahipun.
389 Jampi rare puput lajng sakit irak.
/629/

390 Jampi rare manawi dalu nangis. 405 Sirikan ttdhan.


391 Jampi rare sakit wtng. 406 Tapl rare umur 9 wulan dumugi
sataun sarta kenging tiyang spuh.
392 Jampi rare umur 3, 5 dintn. 407 Rare umur 9, 12 wulan sakit mripat.
393 Tapl rare umur 5, 7 wulan. 408 Rare sakit mutah umur 5, 7 wulan.
394 Jampi rare sakit padharan. 409 Rare badhe mutah umur 3, 5 wulan
395 Sae dhatng padharanipun rare 410 Ckok rare mutah-mutah.
umur 5, 9 wulan.
396 Rare sakit padharan umur 1 411 Jampi rare sakit kmpungn.
dumugi 2 taun.
397 Smbur bayi bdhdhg umur 1 412 Jampi rare pjah wontn padharan.
, 2 taun.
398 Jampi rare bdhdhg. 413 Jampi rare pjah wontn padharan.
399 Ckok lare mjn umur 1 , 2 414 Jampi rare pjah wontn padharan.
taun.
400 Tapl rare umur 2, 3 taun. 415 Jampi wadhah rare abuh.
401 Jampi rare mjn umur 5, 7 416 Jampi rare sawk183 lair.
wulan.
402 Jampi rare mjn umur 2, 3 417 Ckok rare sakit pusr.
taun.
403 Tapl rare mjn. 418 Ckok rare sawk184 lair.

181 *#
endrak
182 *#
sawg
183 *#
sawg commit to user
184 *#
sawg
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
198

404 Tapl rare mjn. 419 Ckok rare sawk185 lair.


420 Ckok rare sawk186 lair.
421 Jampi tiyang manak.
/630/
422 Ckok rare umur 1 , 2 taun. 440 Jampi rare enjrak187.
423 Ckok rare umur 3, 5 wulan. 441 Jampi rare enjrak188.
424 Jampi tiyang nspi. 442 Jampi rare enjrak189.
425 Wdhak rare sampun puput. 443 Jampi rare enjrak190.
426 Tapl rare umur 1, 1 taun. 444 Gurah cangkm rare umur 7, 12
wulan.
427 Jampi rare mjn. 445 Gurah cangkm rare umur 7, 12
wulan.
428 Kadaml ngumbah. 446 Lare cacarn yn sampun garing.
429 Jampi mjn. 447 Jampi dhugal tiyang spuh sarta
rare.
430 Jampi kowak. 448 Jampi dhugal tiyang spuh sarta
rare.
431 Jampi gom. 449 Jampi dhugal tiyang spuh sarta
rare.
432 Jampi rare gomn. 450 Toya pangunjukanipun.
433 Jampi rare krumann. 451 Toya pangunjukanipun.
434 Jampi rare gomn. 452 Tiyang napasipun ckak
(kmandn).
435 Borh rare gomn. 453 Jampi dhugal.
436 Taplipun. 454 Borh rare pilg.
437 Jampi rare gomn. 455 Borh rare pilg.
438 Jampi rare sakit enjrak191. 456 Jampi rare korngn.
439 Jampi rare sakit enjrak192. 457 Jampi rare tatu.
458 Pangunjukanipun rare
enjrakn193.
459 Smprot rare.
460 Smprot rare.

185 *#
sawg
186 *#
sawg
187 *#
endrak
188 *#
endrak
189 *#
endrak
190 *#
endrak
191 *#
endrak
192 *#
endrak commit to user
193 *#
endrakn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
199

/631/
461 Lare sakit ilat. 478 Jampi anton-anton.
462 Seka lathi mdal pthak- 479 Jampi parm kangge tiyang
pthakipun. spuh.
463 Seka lathi mdal pthak- 480 Jampi anton-anton tiyang wawrat
pthakipun. kang sampun 9 wulan.
464 Jampi rare umur 1 , 2 taun. 481 Jampi anton-anton.
465 Jampi rare botn sakeca 482 Jampi anton-anton sakit sirah.
badanipun.
466 Ckok rare umur 40 dintn. 483 Jampi anton-anton tiyang
wawrat.
467 Jampi anton-anton kangge 484 Jampi anton-anton tiyang
tiyang spuh sarta nm. wawrat.
468 Jampi anton-anton. 485 Jampi anton-anton tiyang nm.
469 Jampi anton-anton. 486 Jampi anton-anton tiyang nspi.
470 Jampi anton-anton encok. 487 Jampi anton-anton tiyang spuh.
471 Jampi anton-anton. 488 Jampi anton-anton tiyang spuh.
472 Jampi anton-anton. 489 Jampi anton-anton tiyang nm.
473 Jampi anton-anton. 490 Jampi anton-anton tiyang nm.
474 Jampi anton-anton. 491 Borh anton-anton rah.
475 Pilis anton-anton. 492 Pilis anton-anton.
476 Borh anton-anton. 493 Jampi anton-anton toya.
477 Borh lara stu. 494 Jampi anton-anton toya.
495 Jampi anton-anton toya.
496 Tapl anton-anton toya.
497 Tiyang gadhah rare ari-ari
dangu.
/632/
498 Jampi ngdalakn ari-ari. 519 Jampi badan abuh.
499 Jampi ngdalakn ari-ari. 520 Borh sakit kasrpn.
500 Jampi ngdalakn ari-ari 521 Parm badan lsu.
(kmpung).
501 Jampi ngdalakn ari-ari. 522 Parm tiyang mntas gadhah anak.
502 Jampi ampg. 523 Jampi badan lsu.
503 Jampi ampg. 524 Jampi badan lsu mntas gadhah
anak.
504 Jampi ampg (mngi). 525 Parm tiyang sakit bakkan194.
505 Jampi ampg. 526 Jampi tiban asrp.
506 Jampi ampg. 527 Jampi tiban bntr (asrp).
507 Jampi ampg. 528 Jampi tiban asrp.
508 Jampi ampg. 529 Jampi sakit badan.
509 Jampi ampg. 530 Jampi sakit watuk.
510 Jampi ampg. 531 Jampi sakit watuk.
511 Jampi prih salbting manah. 532 Jampi sakit watuk.
512 Jampi prih salbting manah. 533 Jampi sakit watuk.
513 Jampi prih salbting manah. 534 Jampi sakit watuk rah.
514 Jampi prih salbting manah. 535 Jampi sakit watuk.
515 Jampi ayan. 536 Jampi sakit watuk rah.
516 Jampi daml kuwating sarira. 537 Jampi sakit watuk rah.
517 Jampi badan bntr. 538 Jampi sakit watuk rah.
518 Jampi badan abuh. 539 Jampi sakit watuk rah.

commit to user
194 *#
bangkkan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
200

/633/
540 Jampi watuk rah. 560 Jampi watuk.
541 Jampi watuk. 561 Jampi watuk.
542 Jampi watuk. 562 Jampi watuk.
543 Jampi luntak rah. 563 Jampi watuk.
544 Jampi lson (gadhah anak). 564 Tapl watuk.
545 Jampi watuk. 565 Parm suku kmng.
546 Jampi watuk ngdalakn 566 Parm suku abuh.
papthak.
547 Jampi watuk utawi rare. 567 Parm suku abuh.
548 Jampi watuk. 568 Parm suku abuh.
549 Jampi rak. 569 Parm suku abuh.
550 Jampi rak. 570 Parm suku abuh.
551 Jampi watuk ssg. 571 Parm tiyang wawrat spuh.
552 Jampi watuk ssg. 572 Parm tiyang wawrat spuh.
553 Jampi watuk ssg. 573 Jampi kuping kopokn.
554 Jampi watuk. 574 Jampi kuping kopokn.
555 Jampi watuk gigil. 575 Jampi kuping kopokn.
556 Jampi watuk rak. 576 Jampi kuping kopokn.
557 Jampi watuk. 577 Tapl kuwat dhatng tiyang jalr.
558 Jampi watuk. 578 Jampi wawratan.
559 Jampi watuk. 579 Jampi kuwat dhatng tiyang jalr.
580 Jampi sakit kmatus.
/634/
581 Rujakan sakit kmatus. 597 Parm gosok rai.
582 Parm sakit kmatus. 598 Sarat ngicalakn rayap.
583 Parm sakit kmandn. 599 Jampi susu abuh.
584 Pilis sakit lstrung 600 Jampi susu katingal abrit.
(kmandn).
585 Parm tiyang mntas gadhah 601 Jampi susu abuh.
rare.
586 Parmparm195 rare 602 Jampi saraban.
kmbung.
587 Tapl pangantn. 603 Jampi suku abuh.
588 Tapl tiyang wawrat. 604 Jampi sakit abuh.
589 Tapl ngdalakn papthak. 605 Jampi rare sakit toyan.
590 Jampi ngdalakn papthak. 606 Jampi rare sakit toyan.
591 Jampi bangkkanipun tiyang 607 Tapl rare sakit toyan.
stri.
592 Parm sakit encok wontn 608 Jampi abuh tanpa jalaran.
suku.
593 Tapl tiyang rencang rare 609 Jampi tiyang stri rainipun abuh.
mawi kasrpn.
594 Parm tiyang rencang rare. 610 Jampi suku karaos linu.
595 Parm rare masuk angin. 611 Jampi abuh wingking kuping.
596 Parm drsaken toya susu. 612 Jampi abuh padharan.
613 Jampi suku abuh.
614 Jampi abuh.
615 Jampi maripat abuh.
616 Jampi wudun.

commit to user
195 *#
Parm
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
201

/635/
617 Jampi wudun. 637 Ratus stanggi.
618 Jampi wudun. 638 Daml lingsah kojamas.
619 Jampi wudun. 639 Bumbu ratus.
620 Jampi wudun. 640 Mahat lingsah kojamas.
621 Jampi wudun ing jangga. 641 Bumbu lingsah kojamas.
622 Jampi wudun. 642 Bumbu daml btr.
623 Jampi wudun lare alit. 643 Bumbu daml btr.
624 Jampi barah rambat. 644 Jampi bukul.
625 Bumbu daml ulam abrit. 645 Jampi bukul.
626 Bumbu srbat. 646 Jampi bukul yuta.
627 Bumbu lingsah kojamas. 647 Jampi bukul (korng).
628 Jampi ratus makasar. 648 Jampi tiyang mdal bolipun.
629 Kadaml gndhis ratus. 649 Jampi tiyang mdal bolipun mjn.
630 Bumbu ratus tbu. 650 Jampi tiyang mdal bolipun mjn.
631 Bumbu lingsah pangantn. 651 Jampi tiyang mdal bolipun mjn.
632 Bumbu lingsah kojamas. 652 Tapl tiyang mdal bolipun mjn.
633 Bumbu ratus murman. 653 Jampi kadhas kudhis.
634 Momoran ratus. 654 Jampi kadhas kudhis.
635 Ratus stanggi. 655 Jampi kadhas kudhis.
636 Ratus Makasar. 656 Jampi kadhas kudhis.
657 Jampi kadhas kudhis.
/636/
658 Jampi korng. 673 Borh tiyang botn sagt196 tilm.
659 Borh saraban kangge lare. 674 Borh botn sagt197 tilm.
660 Borh supados tangi enjing. 675 Borh botn sagt198 tilm.
661 Borh mahat kangge badan. 676 Borh botn sagt199 tilm.
662 Borh dilm kangge tiyang 677 Borh botn sagt200 tilm.
sakit.
663 Borh bntr tis. 678 Borh botn sagt201 tilm.
664 Jampi rare alit brngn ing 679 Borh badan supados wangi.
gulu (ndhas).
665 Borh bntr tis. 680 Borh suku linu.
666 Borh kasrpn. 681 Borh tali jiwa.
667 Borh kasrpn. 682 Jampi tiyang spuh.
668 Borh kasrpn. 683 Jampi lson.
669 Borh badan lsu. 684 Jampi lson.
670 Borh badan sakit. 685 Jampi lson.
671 Borh badan sakit. 686 Jampi masuk angin.
672 Jampi tiyang botn sagt202 687 Jampi tiyang nm.
tilm.
688 Jampi botn sagt203 tilm.
689 Borh botn sagt204 tilm.
690 Borh mntas gadhah rare.

196 *#
sagd
197 *#
sagd
198 *#
sagd
199 *#
sagd
200 *#
sagd
201 *#
sagd
202 *#
sagd
203 *#
sagd commit to user
204 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
202

691 Tapl mntas gadhah rare.

/637/
692 Tapl mntas gadhah rare. 710 Borhipun tiyang spuh sarta nm.
693 Borh pandhan kangge badan. 711 Borhipun tanjung.
694 Borh badan abuh 712 Borhipun tiyang rencang rare.
695 Borh cara Bali. 713 Borhipun tiyang gudhign.
696 Borh badan supados wangi. 714 Borhipun tiyang ksambt.
697 Borh kangge tiyang spuh. 715 Borhipun sakit bntr.
698 Borh kangge tiyang spuh. 716 Borhipun sakit bntr tis.
699 Borh sakit dhngn. 717 Borhipun salira.
700 Borh sari kangge badan. 718 Borhipun salira.
701 Borh sambtan kangge badan. 719 Jampi krumann sarta lare injann.
702 Borh ksambt. 720 Jampi busung.
703 Borh kangge tiyang spuh. 721 Jampi ising-isingn.
704 Borh kangge tiyang spuh. 722 Tapl sakit wawratan.
705 Borh sawanan kangge rare. 723 Jampi sakit wawratan.
706 Borh sawann kangge rare. 724 Tapl sakit ising-isingn.
707 Borh saraban kangge rare. 725 Jampi sakit wawratan.
708 Borh saraban kangge rare. 726 Jampi wawratan dubur ngantos
mnga.
709 Borh kaloran tiyang spuh. 727 Jampi wawratan botn mampt.

/638/
728 Jampi wawratan botn sagt205 742 Jampi rare ising-isingn umbl.
mampt.
729 Jampi rare wawratan rah umbl. 743 Jampi rare ising-isingn umbl.
730 Taplipun. 744 Jampi wawratan rah.
731 Jampi sakit wawratan. 745 Jampi wawratan rah.
732 Jampi rare wawratan rah umbl 746 Jampi wawratan rah.
sarta rah.
733 Jampi sakit ising-isingn. 747 Tapl wawratan rah.
734 Jampi sakit rah umbl. 748 Tapl ising-isingn.
735 Jampi sakit rah umbl. 749 Jampi wawratan.
736 Jampi sakit rah umbl. 750 Jampi sakit ising-isingn.
737 Jampi sakit rah umbl. 751 Tapl sakit ising-isingn.
738 Jampi sakit rah umbl sarta 752 Jampi sakit ising-isingn.
kangge rare.
739 Jampi sakit wawratan. 753 Jampi lare wtngipun kmbung.
740 Jampi tiyang botn sagt206 754 Jampi wawratan rah.
toyan.
741 Jampi tiyang wawratan rah 755 Jampi wawratan rah.
umbl sarta nanah.
756 -
757 Jampi sakit bntr.
758 Jampi sakit bntr.
759 Tapl tiyang spuh sarta rare.
760 Jampi sakit mjn.
761 Jampi rare mjn.

205 *#
sagd commit to user
206 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
203

/639/
762 Jampi sakit mjn. 780 Jampi sakit kolerah.
763 Jampi sakit mjn. 781 Jampi sakit kolerah.
764 Tapl rare umur 3, 4 taun. 782 Jampi sakit kolerah.
765 Jampi mrica Makasar. 783 Pangunjukan sakit kolerah.
766 Jampi sakit wawratan badan 784 Jampi dakar lms.
lsu.
767 Jampi wawratan. 785 Jampi dakar lms.
768 Jampi wawratan. 786 Kadaml ngicalakn jenggot.
769 Jampi wawratan. 787 Jampi angdalakn rah pthak.
770 Jampi wawratan. 788 Jampi angdalakn rah pthak.
771 Jampi wawratan. 789 Jampi angdalakn rah pthak.
772 Jampi wawratan. 790 Jampi angdalakn rah pthak.
773 Jampi ising-isingn (ambei). 791 Jampi angdalakn rah pthak.
774 Jampi pangujukanipun207. 792 Jampi angdalakn rah pthak.
775 Jampi wawratan rah umbl 793 Jampi angdalakn rah pthak.
(watuk mutah rah).
776 Jampi wawratan rah umbl. 794 Jampi angdalakn rah pthak.
777 Jampi sakit singkap. 795 Jampi angdalakn rah pthak.
778 Jampi sakit singkap. 796 Jampi angdalakn rah pthak.
779 Jampi sakit kolerah. 797 Jampi angdalakn rah pthak.
798 Jampi anglunturakn papthak.
799 Pilis angdalakn papthak.
800 Jampi suku angdalakn papthak.

/640/
801 Jampi kasrpn mawi mutah. 821 Jampi bntr tis.
802 Jampi kasrpn mawi ngrog. 822 Jampi kasrpn sangt.
803 Jampi kasrpn mawi ngrog. 823 Jampi bntr tis tiyang jalr.
804 Jampi kasrpn mawi ngrog. 824 Jampi bntr tis tiyang jalr.
805 Jampi kasrpn botn mdal 825 Jampi bntr tis tiyang jalr.
kringtipun.
806 Jampi kasrpn padharan 826 Jampi encok wontn tangan.
agng.
807 Jampi kasrpn. 827 Toya pangumbahipun sakit encok.
808 Jampi kasrpn (balung). 828 Jampi encok.
809 Jampi kasrpn bntr tis. 829 Jampi encok.
810 Jampi kasrpn sangt. 830 Jampi dilm (tiyang stri garap
santun lt).
811 Jampi bntr tis dlming. 831 Jampi dilm.
812 Jampi kasrpn. 832 Jampi dilm.
813 Jampi kasrpn (knglang 833 Jampi botn garap santun.
langang).
814 Jampi bntr tis. 834 Jampi kirang drs garap santun.
815 Jampi bntr tis. 835 Jampi garap santun 3 dintn kndl.
816 Jampi kasrpn. 836 Jampi mntas rencang rare.
817 Jampi kasrpn. 837 Jampi garap santun kirang drs.
818 Jampi kasrpn. 838 Jampi andrsaken rah.
819 Pangunjukan kasrpn.
820 Jampi kasrpn.

commit to user
207 *#
pangunjukanipun
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
204

/641/
839 Jampi tiyang stri mdal 853 Jampi tiyang rencang rare kirang
rahipun awon. drs wdaling rah.
840 Jampi tiyang stri mdal 854 Jampi rencang rare mawi uwat rah.
rahipun awon.
841 Jampi trg kirang drs 855 Jampi rencang rare padharan raos
wdalipun rah. sakit.
842 Jampi botn garap santun. 856 Jampi rencang rare padharan sakit
ngdalakn rah.
843 Jampi botn garap santun. 857 Rare lair kdah kasngkakakn
kangge lngkang.
844 Jampi tiyang garap santun. 858 Jampi tiyang rencang rare nmbe
lair.
845 Jampi gap208 santun ganda. 859 Jampi tiyang rencang rare sampun 2
dintn.
846 Jampi gap209 santun ganda. 860 Jampi pangluntur.

847 Jampi gap210 santun ganda. 861 Jampi parm mntah.


848 Jampi ngdalakn rah kalas. 862 Jampi parm matng.
849 Jampi tiyang asring nuntak rah. 863 Tapl tiyang rencang rare.
850 Jampi tiyang rencang rare 864 Tapl tiyang rencang rare.
kirang drs rahipun.
851 Jampi tiyang rencang rare 865 Tapl tiyang rencang rare.
kirang drs rahipun.
852 Jampi tiyang rencang rare 866 Jampi tiyang rencang rare.
kirang drs rahipun.
/642/
867 Jampi encok wontntn211 886 Jampi gondhongn.
wingking pundhak.
868 Jampi encok. 887 Jampi gondhongn.
869 Smburipun encok. 888 Jampi gondhongn.
870 Jampi encok manggn sirah. 889 Jampi gondhongn.
871 Jampi encok manggn sirah. 890 Jampi gondhongn.
872 Jampi encok manggn balung. 891 Jampi gondhongn.
873 Jampi encok manggn balung. 892 Jampi gondhongn.
874 Pilis encok sirah. 893 Jampi turuk bon ing lakang sarta
klk.
875 Smbur encok. 894 Jampi gondhongn.
876 Jampi encok balung. 895 Jampi gondhongn.
877 Jampi encok. 896 Jampi planjr sakit stri tuwin
kamisandhn212, sakit kang mawi
planjr.
878 Jampi encok. 897 Smburipun padharan sudukn.
879 Jampi encok. 898 Jampi tiyang botn doyan ndha.
880 Jampi encok. 899 Taplipun padharan.
881 Jampi encok. 900 Jampi botn doyan ndha.
882 Jampi galiyan kangge tiyang 901 Jampi botn doyan ndha.
stri.
883 Jampi lambe katdha ulr. 902 Jampi ngkahakn waja.

208 *#
garap
209 *#
garap
210 *#
garap
211 *#
wontn commit to user
212 *#
kamisandhann
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
205

884 Jampi angicalakn sindap.


885 Jampi angicalakn sindap.

/643/
903 Jampi ngkahakn waja. 920 Jampi kacakot sawr.
904 Jampi ngkahakn waja. 921 Jampi kacakot sawr (klabang).
905 Jampi ngkahakn waja. 922 Jampi kacakot sawr (klabang).
906 Jampi waja ngantos bolong. 923 Sarat botn kacakot sawr.
907 Jampi untu. 924 Jampi kacakot sawr.
908 Jampi untu. 925 Rumatan jampi manawi wontn
tiyang kacakot sawr.
909 Jampi untu katdha ulr. 926 Jampi tiyang ewah (edan).
910 Jampi untu. 927 Toya kramasanipun tiyang sakit
ewah.
911 Jampi untu gusi mdal nanah. 928 Pilisipun tiyang gadhah rare.
912 Jampi untu. 929 Jampi gusi ngmu rah.
913 Jampi kacakot asu. 930 Jampi sakit gusi.
914 Jampi kacakot asu. 931 Jampi lambe gomn.
915 Jampi kacakot sarta kapatil 932 Jampi gomn.
ulam smbilang.
916 Jampi tatu kenging ntup, patil 933 Jampi sriawan.
kang mawi wisa.
917 Jampi kacakot asu. 934 Jampi gomn.
918 Jampi kacakot asu (edan). 935 Jampi sriawan prayogi kangge
jampi gom.
919 Jampi kacakot asu edan. 936 Jampi sriawan.

/644/
937 Jampi sakit salbting gulu 953 Jampi kangge pangantn 40 dintn.
(duduk gurung).
938 Jampi mntas garap santun. 954 Jampi pangantn nbihakn sarab
sawan.
939 Jampi mntas garap santun. 955 Jampi nyakakn badan.
940 Jampi mntas garap santun. 956 Jampi galiyan.
941 Jampi mntas garap santun. 957 Jampi mntas rencang rare
sampunipun 40 dintn.
942 Jampi mntas garap santun. 958 Jampi kangge tiyang nm.
943 Jampi mntas garap santun. 959 Jampi kangge tiyang spuh
ngdalakn angin.
944 Pangunjukan mntas garap 960 Jampi bntr tis.
santun.
945 Pangunjukan mntas garap 961 Jampi kangge tiyang spuh.
santun.
946 Jampi kangge pangantn 962 Jampi mntas garap santun.
enggal.
947 Jampi garap santun kirang 963 Jampi mntas garap santun.
drs.
948 Jampi rai bngb. 964 Jampi mntas garap santun.
949 Jampi mrayogkakn wadhah 965 Jampi mntas garap santun.
bayi.
950 Jampi mntas rencang rare. 966 Jampi tiyang stri sampun 40
ngdalakn toya.
951 Jampi garingakn margi rare. 967 Jampi tiyang stri sampun 40
ngdalakn toya.
952 Jampi badan linu. commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
206

/645/
968 Jampi pangunjukan mntas 978 Jampi wadhah lare mdal.
ngedalakn toya 40 dintn.
969 Jampi mntas gadhah lare 979 Jampi pangunjukan mdal
sampun 40 dintn. wadhahipun lare.
970 Jampi tiyang rencang rare 980 Jampi manawi sampun adus 40
dangu. dintn.
971 Jampi lare yn sampun 981 Jampi tiyang botn sagt213
ndha uwat. tilm.
972 Jampi yn sampun 982 Jampi kangge pangantn.
santundin214 ngangge parm
mntah.

973 Jampi pangunjukan tiyang 983 Jampi kamandn215 swu.


rencang rare.
974 Jampi rencang rare bngka 984 Jampi kamandn216 swu.
madharanipun.
975 Jampi rencang rare sampun 985 Jampi kamandn217.
umur 2 dintn.
976 Jampi sriawan wjah 986 Jampi tapl kamandn218.
dhatng bokipun.
977 Jampi yn wadhah rare 987 Jampi pangunjukipun kmandn
mdal. swu.
988 Jampi smburipun sakit
kamadn219.
989 Jampi smburipun sakit
kamadn220.
990 Jampi smburipun sakit
kamadn221.
991 Jampi smburipun sakit
kamadn222.
992 Jampi manawi sawg badhe
wiwit sakit.

213 *#
sagd
214 *#
santun dintn
215 *#
kmandn
216 *#
kmandn
217 *#
kmandn
218 *#
kmandn
219 *#
kmandn
220 *#
kmandn
221 *#
kmandn commit to user
222 *#
kmandn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
207

/646/
993 Jampi sakit kmatus. 1005 Jampi pangluntur mntas rencang
rare sawg 2 dintn.
994 Jampi sakit kmatus. 1006 Jampi lsu tiyang mntas sakit.
995 Jampi sakit kmatus rah. 1007 Jampi taplipun.
996 Jampi sakit kmatus gadhah 1008 Jampi rencang rare sasampunipun
rare. 40 dintn.
997 Jampi mntas anggarap santun. 1009 Jampi kangge tiyang sakit stri.
998 Jampi kangge tiyang stri nm. 1010 Jampi pawstri yn wawrat sawann.
999 Jampi pangunjukan tiyang 1011 Jampi kangge tiyang wawrat 7
mntas gadhah rare. wulan.
1000 Jampi badan lsu. 1012 Jampi kangge tiyang wawrat spuh.
1001 Jampi tiyang stri gadhah lare. 1013 Jampi tiyang wawrat kang sampun 8
wulan.
1002 Jampi lare umur 2 dintn. 1014 Jampi tiyang wawrat kang sampun 9
wulan.
1003 Santun warni pangunjukan 1015 Jampi tiyang wawrat kang sampun 9
tiyang rencang rare dumugi 6 wulan.
dintn.
1004 Tapl pangluntur. 1016 Jampi tiyang wawrat kang sampun 9
wulan.
1017 Jampi tiyang wawrat bngkang223
padharanipun.
/647/
1018 Jampi santun warni. 1032 Jampi tiyang mntas rencang rare
enggal.
1019 Jampi padharan bngka. 1033 Jampi kangge tiyang rencang rare.
1020 Jampi pangunjukan tiyang 1034 Jampi tiyang gadhah rencang rare
mntas gadhah rare. yn mayon224.
1021 Jampi ngecakakn toya susu. 1035 Jampi bobokipun tiyang gadhah
rare.
1022 Jampi lare supados botn 1036 Jampi bobokipun tiyang gadhah
kenging sriawan. rare.
1023 Jampi lare supados botn 1037 Jampi bobokipun tiyang gadhah
kenging sriawan. rare.
1024 Jampi kangge tiyang mntas 1038 Jampi bobokipun tiyang gadhah
rencang rare. rare.
1025 Jampi kangge tiyang mntas 1039 Jampi bobokipun tiyang gadhah
rencang rare ingkang sawk225 rare.
lair.
1026 Jampi parm mntas rencang 1040 Jampi bobokipun tiyang gadhah
rare. rare.
1027 Jampi tapl mntas rencang 1041 Jampi ngrsiki uritan enggal wawrat.
rare.
1028 Jampi tapl mntas rencang 1052226 Jampi tiyang nuntak rah.
rare.
1029 Jampi tapl mntas rencang 1043 Jampi tiyang nuntak rah.
rare.
1030 Jampi tapl mntas rencang 1044 Jampi tiyang sakit cika.
rare.

223 *#
bngka
224 *#
mayonn
225 *#
sawg commit to user
226 *#
1042
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
208

1031 Parm kangge mntas rencang 1045 Jampi tiyang katdha sambang.
rare.
1046 Jampi tiyang katdha sambang.
1047 Jampi tiyang spuh pathkn.

/648/
1048 Jampi tiyang sakit lstrung. 1061 Jampi padharan muls.
1049 Jampi sakit dhngn. 1062 Jampi parm taun kangge tiyang
gadhah lare.
1050 Jampi sakit dhngn. 1063 Jampi parm taun kangge tiyang
gadhah lare.
1051 Sirikanipun ttdhan sakit 1064 Jampi parm kangge tiyang
dhngn. gadhah lare.
1052 Jampi lstrung kang kadaml 1065 Jampi parm mntah kangge
nls sirah. tiyang mntas gadhah lare.
1053 Jampi jangga srak tuwin 1066 Jampijampi228 sriawan kangge
napasssk227. bayi umur 3 taun.
1054 Jampi jangga srak tuwin 1067 Jampi parm mntas gadhah
napasssk229. rare.
1055 Jampi jangga srak tuwin 1068 Jampi parm mntas gadhah
napasssk230. rare.
1056 Jampi jangga srak tuwin 1069 Jampi parm mntaun kangge
napasssk231. tiyang nspi lare.
1057 Jampi kangge ngdalakn 1070 Jampi parm mntaun kangge
kuwaya. tiyang nspi lare.
1058 Jampi untup-untup tiyang 1071 Jampi parm mntah kangge
stri kang sampun gadhah tiyang rencang rare.
lare.
1059 Jampi pangunjukan manawi 1072 Jampi parm mntah kangge
pulung manah sakit. tiyang mntas rencang rare.
1060 Jampi pangunjukan manawi 1073 Jampi parm mntah kangge
pulung manah sakit. tiyang mntas rencang rare.
1074 Jampi pangantn.

227 *#
napas ssg
228 *#
Jampi
229 *#
napas ssg
230 *#
napas ssg commit to user
231 *#
napas ssg
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
209

/649/
1075 Jampi abuh ing wtng tumrap stri.
pawstri.
1076 Jampi lare cacingn ingkang 1084 Jampi wanci sabn enjing.
umur 5,7 taun.
1077 Jampi parm taun kangge tiyang 1085 Jampi asrp balung tuwin sungsum.
stri ingkang mntas rencang
rare.
1078 Jampi parm taun kaunjuk sabn 1086 Jampi tiyang kasrpn.
ingjing232.
1079 Jampi po o anggur galiyan 1087 Jampi tiyang kasrpn kaliyan
kangge stri nm. kapialu santun warni.
1080 Jampi tiyang wawrat santun 1088 Jampi tiyang kasrpn kaliyan
warni. kapialu santun warni.
1081 Jampi tiyang stri wawrat 7 1089 Jampi tiyang kasrpn kaliyan
wulan. kapialu santun warni.
1082 Jampi tiyang mntas garap 1090 Jampi kangge tiyang kapialu santun
santun. warni.
1083 Jampi kangge tiyang - 1091 Jampi kangge tiyang kasambt.
1092 Jampi sambtan kang nuju ing pkn
sarta ing margi.
1093 Jampi sambtan Bantn.
1094 Jampi sambtan Bantn.
1095 Jampi kangge tiyang nm.
1096 Jampi saraban.
1097 Taplipun tiyang gadhah lare yn
sampun pupak pusr.
1098 Jampi sarikuning kangge tiyang-
/650/

tiyang nm. 1112 Jampi sakit stri santun warni.


1099 Jampi sawanan kangge tiyang 1113 Taplipun sakit stri.
nspi.
1100 Tapl sabn dintn. 1114 Jampi pangunjukan sakit toyan.
1101 Jampi sawanan. 1115 Jampi pangunjukan sakit toyan.
1102 Jampi sawanan. 1116 Taplipun tiyang sakit stri.
1103 Jampi tiyang sakit nguyuh 1117 Jampi selakarang.
angilr kangge tiyang spuh.
1104 Jampi tiyang sakit nguyuh 1118 Jampi selakarang.
tumrap tiyang stri spuh.
1105 Jampi tiyang jalr sakit toyan. 1119 Jampi selakarang.
1106 Jampi tiyang jalr sakit toyan 1120 Jampi selakarang.
rah.
1107 Jampi tiyang jalr sakit toyan 1121 Jampijampi233 encok wontn ing
rah. sirah.
1108 Jampi tiyang jalr sakit toyan 1122 Jampijampi234 encok wontn ing
rah. sirah santun warni.
1109 Jampi tiyang jalr sakit toyan 1123 Jampi sninjong tuwin kmatus.
rah santun warni.
1110 Jampi tiyang stri. 1124 Jampi tiyang sakit mjn tuwin
kolerah.

232 *#
enjing
233 *#
Jampi commit to user
234 *#
Jampi
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
210

1111 Jampi tiyang stri sakit santun 1125 Jampi Snn Kmis lma ing badan.
warni.

/651/
1126 Jampi samlak kangge tiyang n ingkang katingal agng
wawratan rah umbl. madharanipun.
1127 Jampi sdhg kangge tiyang 1139 Jampi kocakan tiyang badhe gadhah
nm. lare.
1128 Jampi sninjong kaunjuk 1140 Jampi (sur).
sawulan sapindah235.
1129 Jampi tiyang gadhah lare 40 1141 Jampi (sur).
dintn.
1130 Jampi kangge yn sampun 40 1142 Jampi tuju wangi tuwin colong.
dintn.
1131 Jampi kangge ngdalakn angin. 1143 Jampi kangge tiyang stri nm.
1132 Jampi kangge manawi gadhah 1144 Jampi kangge tiyang stri nm.
lare nyakiti.
1133 Jampi kangge tiyang wawrat 1145 Jampi tiyang kathah kuwayanipun.
spuh.
1134 Jampi kangge tiyang wawrat 1146 Jampi (sur) ngicalakn kuwaya.
spuh.
1135 Jampi kangge tiyang wawrat 1147 Pangunjukanipun.
spuh.
1136 Jampi kangge tiyang wawrat 1148 Pangunjukanipun tiyang gadhah
spuh. lare.
1137 Jampi kangge tiyang wawrat 1149 Jampi tuju sontn.
spuh.
1138 Jampi kangge tiyang kasrp- 1150 Jampi tuju sontn.
1151 Jampi tuju (sur).
1152 Jampi lare sawann kalbt.
1153 Jampi kangge tiyang sakit pulung
manah.
1154 Jampi udal-udal kuwaya.

/652/
1155 Jampi tiyang stri satngah 1167 Jampi suku karaos botn sagt236
spuh. lumampah.
1156 Jampi kangge tiyang jalr nm. 1168 Jampi suku katdha dhngng237.
1157 Jampi kangge tiyang sakit 1169 Jampi sakit tatu ing kuku.
cacarn tuwin gabagn
manawi sampun 40 dintn.
1158 Jampi kangge tiyang sakit 1170 Jampi sakit tatu ing kuku.
cacarn tuwin gabagn
manawi sampun 40 dintn.
1159 Jampi kangge tiyang sakit 1171 Jampi kowak.
manawi ususipun kmambang.
1160 Jampi kadhas tuwin korpn. 1172 Jampi sakit tatu ing kuku.
1161 Jampi parm suku abuh. 1173 Jampi suku kowak.
1162 Jampi parm suku abuh. 1174 Parm suku.
1163 Jampi parm suku abuh. 1175 Parm suku.
1164 Jampi panu skar. 1176 Parm suku manawi kang sakit
langkung 40 dintn.
1165 Jampi blak. 1177 Jampi suku kangge tiyang stri

235 *#
sapindhah
236 *#
sagd commit to user
237 *#
dhngn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
211

mntas rencang rare.


1166 Jampi suku pjah. 1178 Jampi suku kangge tiyang stri
mntas rencang rare.
1179 Jampi saraban ing suku kangge
pawstri ingkang sawg rencang
rare.
1180 Jampi encok ing suku.
1181 Jampi sakit suku abuh.
1182 Jampi sakit suku abuh.

/653/
1183 Jampi suku kang karaos pgl 1195 Jampi nglu.
tuwin linu lare tiyang spuh
kenging ngangge.
1184 Jampi suku ngthok. 1196 Pilis sirah nglu.
1185 Jampi sakit mripat kalilipn. 1197 Jampi nglu.
1186 Jampi susu kamisandhann 1198 Jampi nglu.
kang nuju nspi.
1187 Jampi sakaloran ing sirah. 1199 Pilis sakit nglu kangge tiyang
mntas rencang rare enggal.
1188 Pilis sakaloran. 1200 Pilis sirah nglu sarta mripat
ptng.
1189 Jampi bngang ing lbt 1201 Jampi sakit sirah stri ingkang
pawstri. mntas gadhah lare minggah ing
rah dhatng maripat.
1190 Pilis sakaloran. 1202 Pilisipun tiyang sakit bntr tis.
1191 Jampi sakaloran. 1203 Jampi sakit sirah pambktaning
bntr.
1192 Jampi nglu ing sirah 1204 Jampi sakit nglu kang ngantos
salbtipun utg238. abuh mripatipun.
1193 Jampi nglu ing sirah 1205 Jampi sakit nglu kang ngantos
salbtipun utg239. abuh mripatipun.
1194 Jampi sakit ing sirah kang 1206 Jampi sakit sirah utg240 garing.
karaos dumugi ing talingan
ngantos nyuda pamirng.

238 *#
utk
239 *#
utk commit to user
240 *#
utk
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
212

/654/
1207 Jampi sakit sirah sangking 1222 Pilis sakit sirah.
utgipun241 garing.
1208 Pilisipun sakit sirah. 1223 Pilis sakit sirah.
1209 Pilisipun sakit sirah. 1224 Pilis sakit sirah mawi bumbu tuju.
1210 Pilisipun sakit sirah sarta 1225 Jampi sakit sirah.
cangkmipun karaos pait.
1211 Pilisipun sakit sirah sangking 1226 Jampi sakit sirah.
angin tuwin sumukn.
1212 Jampi sakit sirah. 1227 Jampi sakit nglu.
1213 Pilis sakit sirah. 1228 Jampi sakit sirah sarta
anymngakn rema ingkang sampun
pthak.
1214 Pilis tuwin jampi sirah. 1229 Jampi sakit sirah.
1215 Pilis tuwin jampi sirah. 1230 Jampi sakit sirah salbting ut242.
1216 Pilis tuwin jampi sirah. 1231 Jampi sakit sirah.
1217 Pilis sakit sirah bumbu tuju. 1232 Jampi sakit sirah ye243 botn sagt244
tangi.
1218 Pilis sakit sirah. 1233 Jampi sakit snp tuwin kmbung.
1219 Jampi sakit sirah mawi anton- 1234 Tapl kangge tiyang nm ingkang
anton. sampun botn su-/655/
1220 Jampi sakit sirah.
1221 Jampi sakit sirah.

mdya apputra. 1247 Smburipun tiyang sakit kmandn.


1235 Tapl kangge tiyang mntas 1248 Jampi kmandn kangge padharan.
rencang rare.
1236 Jampi padharan pusr sakit 1249 Jampi kmandn kangge padharan.
muls.
1237 Jampi padharan pusr sakit 1250 Jampi tiyang watuk rah.
muls.
1238 Jampi padharan pusr sakit 1251 Jampi tiyang watuk rah.
muls.
1239 Jampi padharan pusr sakit 1252 Jampi sakit jalran abuh.
muls.
1240 Jampi padharan pusr sakit 1253 Jampi tiyang spuh toyan rah.
muls.
1241 Jampi padharan pusr sakit 1254 Jampi tiyang spuh botn sagt245
muls kangge lare umur 1 toyan.
tuwin 2 taun.
1242 Jampi tiyang sakit padharan 1255 Jampi rare sakit toyan.
kmbung.
1243 Jampi kmadn246 tumram247 1256 Jampi tiyang sakit jalr.
dhatng tiyang spuh.
1244 Taplipun tiyang spuh tuwin 1257 Jampi tiyang kontholipun abuh.
lare ingkang sakit kados ing
nginggil wau.

241 *#
utkipun
242 *#
utk
243 *#
yn
244 *#
sagd
245 *#
sagd
246 *#
kmandn commit to user
247 *#
tumrap
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
213

1245 Jampi kmandn. 1258 Pangunjukanipun.


1246 Taplipun. 1259 Tapl kangge lare sakit.

/656/
1260 Jampi rare sakit toyan. 1272 Jampi kara pacar tumrap
dhatng tiyang stri kang botn
ajng manak.
1261 Jampi rare sakit toyan. 1273 Jampi sakit toyan.
1262 Jampi tiyang spuh botn 1274 Jampi sakit toyan nanah.
sagt248 toyan.
1263 Jampi rare sakit toyan tuwin 1275 Jampi sakit toyan nanah.
krminn.
1264 Jampi tiyang sakit toyan rah 1276 Jampi sakit toyan nanah.
umur 20 taun manginggil.
1265 Jampi tiyang sakit toyan rah 1277 Jampi sakit toyan nanah.
umur 20 taun manginggil.
1266 Jampi tiyang sakit toyan rah 1278 Jampi sakit toyan nanah.
umur 20 taun manginggil.
1267 Jampi tiyang botn sagt249 1279 Jampi sakit toyan nanah.
toyan margi kabunton.
1268 Jampi tiyang botn sagt250 1280 Jampi sakit toyan mangkl.
toyan margi kabunton.
1269 Jampi tiyang botn sagt251 1281 Jampi sakit toyan.
toyan margi kabunton.
1270 Jampi rare sakit toyan kang 1282 Jampi sakit toyan ngdalakn
sawg umur 3 utawi 4 taun. watu.
1271 Taplipun lare sakit toyan. 1283 Santun warni jampi endrak.
1284 Santun warni jampi endrak lare
kang umur 5 tuwin 7 wulan.
1285 Jampi sakit kuning kang taksih
enggal.
1286 Jampi sakit kuning kang taksih
enggal.

248 *#
sagd
249 *#
sagd
250 *#
sagd commit to user
251 *#
sagd
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
214

/657/
1287 Jampi sakit sirah sangking 1305 Jampi talingan.
encok.
1288 Jampi sakit kuping. 1306 Jampi talingan.
1289 Jampi kuping suda pamirng. 1307 Jampi talingan.
1290 Jampi kuping suda pamirng. 1308 Jampi talingan suda mirng.
1291 Jampi kuping kraos ckot-ckot. 1309 Jampi sawan kang sampun malbt
ing padharan.
1292 Jampi kuping kraos ckot-ckot. 1310 Pangunjukanipun malih.
1293 Jampi kuping kraos ckot-ckot. 1311 Jampi sawan.
1294 Jampi kuping kraos ckot-ckot. 1312 Jampi korp.
1295 Jampi kuping kraos ckot-ckot. 1313 Jampi korp.
1295 Jampi kuping kraos ckot-ckot. 1314 Jampi korp mawi kurma252.
1296 Jampi kuping kraos ckot-ckot. 1315 Jampi kukul.
1297 Jampi kuping kraos ckot-ckot. 1316 Jampi anguwatakn rambut.
1298 Jampi kuping kraos ckot-ckot. 1317 Jampi korng.
1299 Jampi kuping kraos ckot-ckot. 1318 Jampi korng.
1300 Jampi kuping kraos ckot-ckot 1319 Jampi korng.
sarta mawi suda pamirng.
1301 Jampi kuping kraos ckot-ckot 1320 Jampi korng.
sarta mawi suda pamirng.
1302 Jampi kuping kraos ckot-ckot 1321 Jampi korng.
sarta mawi suda pamirng.
1303 Jampi kuping kraos ckot-ckot 1322 Jampi kruma lare spuh.
sarta mawi suda pamirng.
1304 Jampi kuping kraos ckot-ckot
sarta mawi suda pamirng.

/658/
1323 Ingkang dados awisanipun 1336 Jampi kowak.
tiyang wawrat tuwin nspi yn
tiyang wawrat 1, 4 wulan
asring kluron.
1324 Ulam-ulam ingkang botn 1337 Jampi tatu kenging snjata.
kenging ndha.
1325 Panunggilanipun malih. 1338 Jampi tatu kaprang.
1326 Laranganipun lare ingkang 1339 Jampi tatu.
taksih nspi.
1327 Pangunjukanipun tiyang stri 1340 Yn tatu angdalakn rah.
mntas arncang rare, sarta
kanggo cawik.
1328 Ingkang dipununjuk malih. 1341 Panunggilanipun.
1329 Panunggilanipun. 1342 Jampi mripat tatu.
1330 Panunggilanipun lngkang. 1343 Jampi mripat tatu.
1331 Panunggilanipun lngkang. 1344 Jampi mripat tatu.
1332 Jampi sakit manah. 1345 Jampi mripat tatu.
1333 Plstr kangge ing pundi 1346 Jampi tatu dariji.
ingkang sakit.
1334 Manawi sakit kowak inggal253. 1347 Jampi tatu sangking paku.
1335 Jampi kowak. 1348 Jampi tiyang sakit jalaran ndha
ulam kang mawa racun.
1349 Jampi tiyang sakit jalaran ndha
252 *#
kruma commit to user
253 *#
enggal
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
215

ulam kang mawa racun kang tuln.


1350 Jampi tiyang sakit jalaran ndha
ulam kang mawa racun.
1351 Tiyang sakitsakit254 kalbtan
sabarang racun, ngantos luntak
wawratan.

/659/
1352a Jampi tiyang ndha racun. 1368 Jampi maripat tatu sarta blawur.
1352b Jampi tiyang ndha racun. 1369 Jampi maripat ptng.
1353 Yn badhe yktosakn jampi 1370 Jampi maripat ptng.
makjun.
1354 Yn badhe miyasasima 255 1371 Jampi maripat ptng.
tuwin andhapan.
1355 Panunggilanipun. 1372 Jampi ingkang brslut.
1356 Jampi mayonn. 1373 Jampi samangsa ngadg badhe
dhawah.
1357 Jampi mayonn. 1374 Kangge ngrambang manawi
maripat kathah rgtipun.
1358 Jampi mayonn. 1375 Kangge rgt bawur.
1359 Jampi mayonn. 1376 Kangge ptng.
1360 Jampi sakit maripat. 1377 Kangge rmng-rmng sarta
jmbs.
1361 Supados botn kalajng sakit 1378 Kangge blawur.
maripat.
1362 Panunggilanipun. 1379 Jampi pitm yn samangsa
ngadg maripat ptng.
1363 Panunggilanipun. 1380a Panunggilanipun jampi maripat.
1364 Panunggilanipun kang
sangt.
1365 Manawi ngantos mdal rah.
1366 Jampi maripat kacolok.
1367 Jampi maripat kacolok.

254 *#
sakit commit to user
255 *#
misaya sima
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
216

/660/
1380b Jampi sriawan kangge tiyang 1395 Jampi mwahi dhatng mani.
sakit mjn.
1381 Jampi sriawan kangge tiyang 1396 Jampi mwahi dhatng mani.
sakit mjn.
1382 Jampi sriawan kangge tiyang 1397 Jampi mwahi dhatng mani.
sakit mjn.
1383 Jampi sriawan kangge tiyang 1398 Jampi mwahi dhatng mani.
sakit mjn mawi wawratan rah.
1384 Taplipun tiyang mjn. 1399 Jampi mwahi dhatng mani.
1385 Toya pacawikanipun tiyang sakit 1400 Jampi mwahi dhatng mani.
mjn.
1386 Jampi rare mjn kang sawg 1401 Jampi mani tuwin kuwat dhatng
umur 1 utawi 2 taun. dakar.
1387 Jampi mjn. 1402 Jampi mani tuwin kuwat dhatng
dakar.
1388 Taplipun. 1403 Jampi tumrap tiyang jalr.
1389 Taplipun malih. 1404 Jampi mroyan.
1390 Jampi tiyang mutah ngising 1405 Jampi manawi jantung minggah.
laya-laya.
1391 Kuwat ing dakar. 1406 Jampi manawi cangkm bacin.
1392 Jampi sae dhatng mani. 1407 Jampi mutah rah.
1393 Jampi mwahi dhatng mani. 1408 Jampi mutah rah.
1394 Jampi mwahi dhatng mani. 1409 Jampi mutah rah.
1410 Jampi mutah rah.
1411 Jampi tiyang muwah256 botn kndl.
1412 Jampi tiyang spuh mutah rah.

/661/
1413 Jampi tiyang mutah ngising. 1431 Manawi badhe kagungan putra
jalr.
1414 Jampi sakit jika257. 1432 Jampi pusr muls.
1415 Jampi watuk tumrap lare. 1433 Jampi pusr muls.
1416 Jampi abuh tanpa jalaran. 1434 Jampi pusr muls.
1417 Jampi abuh jalaran kagils. 1435 Jampi pusr muls.
1418 Jampi sakit balung. 1436 Jampi padharan abuh.
1419 Jampi suku abuh. 1437 Jampi pusr muls.
1420 Jampi sakit smandhangang. 1438 Jampi pusr mubng.
1421 Ttdhan ingkang botn 1439 Taplipun wngtng258 muls.
katdha.
1422 Yn susu tngn abuh. 1440 Jampi pusr muls.
1423 Panunggilanipun jampi abuh. 1441 Jampi sakit madharan.
1424 Jampi kamisandhann. 1442 Jampi sakit wawratan.
1425 Parm sakit jrawat. 1443 Jampi encok kang tumrap sirah.
1426 Parm sakit jrawat. 1444 Jampi wawratan.
1427 Jampi sakit jrawat. 1445 Jampi bangkkan.
1428 Jampi sakit jrawat. 1446 Jampi bangkkan.
1429 Jampi sakit jrawat. 1447 Jampi bangkkan.
1430 Jampi sakit jrawat. 1448 Jampi bangkkan.
1449 Jampi bangkkan.

256 *#
mutah
257 *#
cika commit to user
258 *#
wtng
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
217

/662/
1450 Jampi bangkkan. kn (tumrap lare umur 2 dumugi 3
taun).
1451 Jampi bangkkan sarta kangge 1468 Panunggilanipun.
pilis bntr tis.
1452 Jampi bangkkan. 1469 Panunggilanipun.
1453 Jampi bangkkan. 1470 Jampi cacing tumrap lare.
1454 Jampi bangkkan sarta 1471 Jampi cacing tumrap lare.
mantunakn udhub.
1455 Jampi bangkkan tuwin kiyat. 1472 Jampi cacing tumrap lare.
1456 Jampi bangkkan. 1473 Jampi salbting tosan kraos linu.
1457 Taplipun bangkkan. 1474 Jampi suku abuh.
1458 Jampi sakit bangkkan. 1475 Jampi wawratan rah umbl.
1459 Jampi padharan rgt. 1476 Taplipun wawratan rah umbl.
1460 Jampi talingan mdal nanah. 1477 Taplipun wawratan rah umbl.
1461 Jampi talingan mdal nanah. 1478 Jampi tiyang botn eca ndha.
1462 Jampi talingan mdal nanah. 1479 Jampi kmatus tinja (mjn tinja).
1463 Jampi ssg. 1480 Jampi kmatus tinja (mjn tinja).
1464 Taplipun ssg. 1481 Jampi mdal kathah ssukr.
1465 Jampi ssg sarta panas. 1482 Jampi sakit kaganggu.
1466 Jampi cacing pita. 1483 Yn rare kenging sawan.
1467 Jampi krawitan, rac-
/663/
1484 Jampi sawan klbt. 1496 Jampi panu wsi sarta walh.
1485 Ckokipun. 1497 Borhipun.
1486 Jampi smbur sawanan. 1498 Jampi panu walur sarta skar.
1487 Jampi smbur sawanan. 1499 Jampi panu walur sarta skar.
1488 Jampi sriawan lare kang umur 1500 Jampi kantup kalajngking.
7 dumugi 9 wulan.
1489 Jampi sriawan tumrap bayi 1501 Jampi tiyang kapatil ulam sarta
umur 4 dintn. kacubls.
1490 Jampi sriawan kang sampun 1502 Panawar tawon.
kalbt madaran259.
1491 Jampi sakit toyan wontn 1503 Jampi tiyang cgukn.
selanipun.
1492 Jampi sakit kadaml saking 1504 Jampi tiyang tatu.
toya pangumbe260.
1493 Santun warni toya 1505 Jampi tiyang tatu.
pangumbe261.
1494 Jampi pangumbnipun262 1506 Jampi tiyang tatu.
tiyang sakit enjrakn263.
1495 Jampi yn tiyang kkathahn 1507 Jampi tiyang tatu.
anggnipun wawratan.
1508 Jampi tiyang tatu.
1509 Jampi kowak manawi kabacok.
1510 Jampi tatu (kowak).

259 *#
madharan
260 *#
pangombe
261 *#
pangombe
262 *#
pangombenipun commit to user
263 *#
endrakn
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
218

1511 Jampi tatu kiris lading.


1512 Jampi tatu sangking kuku.
1513 Jampi sakit gulu.

/664/
1514 Jampi tiyang tatu dangu. 1530 Jampi susu.
1515 Jampi tiyang tatu dangu. 1531 Jampi susu.
1516 Jampi tiyang tatu kbacok. 1532 Jampi susu.
1517 Jampi tiyang tatu. 1533 Jampi susu.
1518 Jampi tiyang tatu kbacok. 1534 Pilis senthe.
1519 Jampi sakit duduk utawi pathk. 1535 Jampi manah bingung.
1520 Jampi sakit duduk utawi pathk. 1536 Jampi tiyang spuh sakit pusr.
1521 Jampi pathk kang taksih nm. 1537 Jampi tiyang spuh sakit pusr.
1522 Jampi pathk ingkang sae 1538 Jampi tiyang spuh sakit pusr.
piyambak.
1523 Jampi pathk. 1539 Jampi tiyang spuh sakit padharan.
1524 Jampi kamisandhn264. 1540 Jampi tiyang spuh sakit pusr.
1525 Jampi kamisandhn265. 1541 Jampi tiyang spuh sakit muls.
1526 Jampi kamisandhn266. 1542 Jampi tiyang spuh sakit pusr.
1527 Jampi kamisandhn267. 1543 Jampi tiyang spuh sakit pusr.
1528 Jampi susu sampun dados 1544 Jampi tiyang nspi botn mdal
wudun. toyanipun.
1529 Jampi susu sampun dados 1545 Jabang bayi enggal lair.
wudun.

/665/
1546 Sarat supados kuwawi junjung yang gadhah rare.
barang ingkang awrat.
1547 Jampi sakit dhada268. 1561 Parm rapuh kangge tiyang jalr
stri.
1548 Jampi sakit dhadha sarta 1562 Parm anglmsakn otot.
wawratan rah.
1549 Jampi sakit balung sarta 1563 Parm kangge sakit lambung.
padharan.
1550 Jampi pusr tiyang sakit puct. 1564 Parm kangge sakit lambung.
1551 Jampi tiyang mntas rencang 1565 Parm kangge sakit lambung.
rare sampun puput pusr.
1552 Jampi kondhor. 1566 Parm kangge sakit lambung.
1553 Jampi selakarang. 1567 Parm kangge tiyang mntas
rencang rare antawis 2, 3 dintn
kaunjuk.
1554 Jampi parm rapuh warni- 1568 Parm kangge tiyang mntas
warni. rencang rare.
1555 Jampi parm badan lsu. 1569 Parm bayi puwan kaunjuk
bokipun.
1556 Jampi parm badan lsu. 1570 Parm bayi puwan kaunjuk
bokipun.
1557 Jampi parm badan lsu 1571 Plstr jampi sakit suku kowak.
padharan.
1558 Jampi parm suku abuh.

264 *#
kamisandhann
265 *#
kamisandhann
266 *#
kamisandhann
267 *#
kamisandhann commit to user
268 *#
dhadha
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
219

1559 Jampi parm suku abuh.


1560 Jampi parm rapuh kangge ti-

/666/
1572 Pilisipun tiyang kasrpn. 1584 Pilis tiyang lstrung tuwin
selakarang.
1573 Pilisipun manawi bobot sabn 1585 Pilis tiyang lstrung tuwin
enjing. selakarang.
1574 Pilisipun manawi bobot sabn 1586 Pilis tiyang lstrung tuwin
sontn. selakarang.
1575 Manawi rmn ngagm pilis 1587 Pilis tiyang lstrung tuwin
warni wungu. selakarang.
1576 Pilis tiyang rencang rare wanci 1588 Pilis yn mripat ptng sirah sakit.
enjing.
1577 Pilis kangge sontn. 1589 Pilis yn mripat ptng sirah sakit.
1578 Pilis tiyang gadhah rencang 1590 Tapl susuban manawi tiyang botn
rare. mdal angin tuwin ssukr kangge
lare.
1579 Pilis tiyang gadhah rencang 1591 Panunggilanipun santun jampi.
rare.
1580 Pilis tiyang gadhah rencang 1592 Jampi pusr.
rare.
1581 Pilis tiyang gadhah rencang 1593 Tapl ratus parm taun kangge
rare wanci sontn. tiyang mntas rencang rare yn
sampun yn sampun ttp 40 dintn.
1582 Pilis tiyang gadhah rencang 1594 Jampi lstrung nama selakarang.
rare.
1583 Pilis tiyang pilg supados 1595 Jampi lstrung nama selakarang.
enggal knthl.
1596 Jampi lstrung nama selakarang.
1597 Rokok jampi lstrung.
/667/
1598 Jampi tlasih cmng kangge 1611 Tapl kangge tiyang rencang rare.
tiyang nm.
1599 Smburipun. 1612 Tapl tiyang sawg gadhah rencang
rare.
1600 Pilis singgul kangge mntas 1613 Tapl tiyang sawg gadhah rencang
gadhah lare. rare.
1601 Sriawan ngdalakn bntr lbt 1614 Tapl tiyang sawg gadhah rencang
tuwin dipununjuk tiyang rare.
kasrpn.
1602 Sriawan salbting padharan 1615 Tapl tiyang sawg gadhah rencang
tuwin yn cangkmipun pdhs. rare.
1603 Jampi tiyang sakit (sur). 1616 Tapl tiyang sawg gadhah rencang
rare.
1604 Tapl padharan muls. 1617 Tapl tiyang sawg gadhah rencang
rare.
1605 Tapl padharanipun tiyang nm. 1618 Tapl tiyang sawg gadhah rencang
rare.
1606 Tapl padharanipun tiyang nm. 1619 Tapl tiyang sawg gadhah rencang
rare.
1607 Tapl padharan. 1620 Tapl dhatng bayinipun.
1608 Tapl padharan paedah 1621 Tapl tiyang sawg rencang rare.
ngdalakn angin.
1609 Tapl kangge pangantn. commit1622
to user Tapl manawi rarenipun sampun
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
220

umur 20 dintn.
1610 Tapl kangge pangantn. 1623 Panunggilanipun malih.
1624 Tapl tiyang rencang rare kang umur
20 dintn.
1625 Yn umur 50 dintn.

/668/
1626 Tapl kangge yn sampun 40 in kangge rare tuwin tiyang spuh.
dintn.
1627 Tapl kangge yn sampun 40 1639 Tapl kangge badhe tilm.
dintn.
1628 Tapl kangge yn sampun 40 1640 Tapl kangge badhe tilm.
dintn.
1629 Tapl kangge yn sampun 40 1641 Jampi wancak.
dintn.
1630 Tapl kangge yn sampun 40 1642 Santun warni kangge urut.
dintn.
1631 Tapl kangge yn sampun 40 1643 Jampi kangge tiyang stri mntas
dintn. gadhah rare nmbe lair.
1632 Tapl manawi wadhah lare 1644 Jampi tiyang rencang rare.
ktdhun.
1633 Tapl kangge garingakn 1645 Jampi tiyang rencang rare.
wadhah lare.
1634 Tapl kangge tiyang mntas 1646 Wjah yn sampun umur 3 wulan.
gadhah lare sampun sawulan
supados botn gadhah rare.
1635 Tapl kangge tiyang gadhah 1647 Panunggilanipun wjah.
rare sampun puput pusr.
1636 Tapl mntas rencang rare. 1648 Wjah manawi rare sampun umur
puput pusr.
1637 Tapl mntas rencang rare. 1649 Wjah sadrngipun puput pusr.
1638 Tapl kangge ngdalakn ang- 1650 Godhong kangge wjah.
1651 Wjah gadhah rare sadrngipun
puput.
1652 Jampi sakit undhuk.

/669/
1653 Jampi sarikuning kangge tiyang 1670 Panunggilanipun.
nm.
1654 Jampi tiyang sakit sur. 1671 Pangunjukanipun.
1655 Jampi colong. 1672 Toya padusanipun.
1656 Jampi yn drng condhong. 1673 Pangunjukanipun.
1657 Jampi yn drng condhong. 1674 Udutipun barah rambah.
1658 Jampi sakit selakarang. 1675 Jampi kenging upas.
1659 Jampi gudhig ing tangan. 1676 Manawi badhe daml skar
ramping.
1660 Jampi panu. 1677 Jampi pawstri badhe gadhah lare.
1661 Jampi panu. 1678 Sakit bri-bri.
1662 Jampi ambei rah. 1679 Jampi sariawan.
1663 Jampi sawan kangge lare umur 1680 Jampi tiyang sakit mjn.
5, 6, 7, 9 wulan.
1664 Jampi tiyang wawrat kang 1681 Jampi tiyang suku tatu.
sawann.
1665 Panunggilanipun. 1682 Tutupipun tatu.
1666 Panunggilanipun. commit1683
to user Jampi kadhasn.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
221

1667 Pangunjukanipun. 1684 Jampi (encok).


1668 Jampi padharan muls. 1685 Jampi korngn.
1669 Jampi sakit barah rambah. 1686 Jampi tatu dariji.
1687 Panunggilanipun.
1688 Bumbunipun daml ragi.

/670/
1689 Manawi badhe daml lisah 1701 Jampi korpn.
kmiri.
1690 Manawi badhe daml sinjang 1702 Jampi sakit canthngn.
jingga.
1691 Jampi sakit sur tumrap tiyang 1703 Jampi toyan kirang bancar.
spuh.
1692 Jampi encok. 1704 Jampi sakit sudukn.
1693 Jampi korng. 1705 Jampi sakit kasrpn.
1694 Jampi tatu ing dariji. 1706 Jampi sakit enjrak269.
1695 Jampi tatu ing dariji. 1707 Jampi toyan ngdalakn watu.
1696 Gliga landhak. 1708 Jampi tiyang kacokot sawr.
1697 Jampi tatu ing suku tuwin 1709 Jampi wudun tuwin kenging tatu.
gudhig dariji.
1698 Jampi kacokot sadaya kewan 1710 Jampi taling270 suda mirng.
ingkang mawa upas.
1699 Jampi busung salbtipun 1711 Jampi sakit jne.
padharan.
1700 Jampi sakit ngdalakn 1712 Jampi sadaya sakit.
ppthak.
1713 Jampi nuntak tanpa kndl.
1714 Jampi lare bntr sarta ssg
napasipun.
1715 Taplipun kang kangge.
1716 Jampi lare sakit gomn.

/671/
1717 Jampi lare yn sampun cacarn. 1729 Jampi cacar yn mdal cmng-
cmng.
1718 Jampi yn sawg bntr badhe 1730 Jampi tumrap bokipun yn mntas
mdal cacaripun. cacarn.
1719 Jampi yn cacaripun sampun 1731 Jampi sambtan cacarn.
katingal.
1720 Jampi yn cacaripun sampun 1732 Ckokipun rare botn ajng ndha.
katingal mdal sae.
1721 Pangunjukanipun. 1733 Jampi kasrpn.
1722 Manawi cacar botn purun 1734 Jampi kasrpn bisu.
mdal.
1723 Manawi cacar sampun mcah.
1724 Manawi cacar sampun mcah
sadaya.
1725 Manawi cacar mdal toya
kathah.
1726 Manawi cacar ajur tuwin sami
mlthk.
1727 Jampi cacaripun sami mlnyh.

269 *#
endrak commit to user
270 *#
talingan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
222

1728 Jampi paduwan cacar.

5. Terjemahan

Naskah SBJJJ termasuk naskah jenis obat-obatan khususnya pengobatan Jawa,

sehingga ditemukan istilah-istilah khusus dalam pengobatan tradisional serta

nama tanaman obat tradisional yang menggunakan bahasa Jawa ataupun bahasa

asing lainnya. Beberapa istilah-istilah khusus serta beberapa nama tanaman obat

tradisional tersebut tidak bisa diterjemahkan apa adanya, sehingga untuk

kepentingan penerjemahan akan ditulis apa adanya, dicetak miring, dan diberi

tanda diakritik untuk menghindari salah pemberian makna pada suatu kata. Istilah-

istilah khusus tersebut akan dibuat daftar glosari pada lampiran.

Berikut adalah terjemahan SBJJJ:

Kantor Sana Pustaka menerima buku Srat Buk Jampi-Jampi Jawi dari petinggi
pemerintah keraton untuk berkewajiban merawat serta menjaganya.
(Bulan) Bsar, (tahun) Jimakir 1858.
Riya Sastra Atmaja.

Nomor 955 Jamu kemuning, untuk wanita muda supaya menyehatkan


badan.
Daun kemuning satu genggam, temu dan kunci masing-masing 3 buah, jintan
putih 5 saga, msoyi panjangnya satu jari, sarinaga 10 saga, jaha kling sepasang.
Di-pipis (lalu) disaring kemudian diberi perasan air jeruk nipis satu (buah), garam
3 wuku, (lalu) diminum.
Nomor 956 Jamu galiyan
Jintan hitam 5 saga, msoyi panjangnya satu jari, cengkeh 7 yang masih
terbungkus kelopak, jnitri 3, jaha kling 2 dibakar, jaha lawe 7 juga dibakar,
commit to user 5 saga, sprantu satu dibakar,
sidawayah jatmaka, srikuning masing-masing
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
223

kemukus 7, cabai jawa satu, majamuju/jemuju, krsani, ketumbar, mungsi, dan


buah kecubung kasiyan masing-masing 5 saga, kayu manis jangan panjangnya
satu jari, secang, bidara laut, sprantu masing-masing 5 saga, teki 3, majakan 2,
cangkok 7, sarinaga 5 saga, kayu rapat panjangnya satu jari, kulit ketam betina,
kemenyan madu masing-masing 3 saga, kdhawung tiga dibakar, empu kunyit,
kunci kuning, dan kencur masing-masing 3 iris, bawang putih satu siung, jbug 3
iris. Semua di-pipis, (diberi) air perasan jeruk nipis satu (buah) dengan garam 3
wuku. Jika sudah lumat disaring lalu diminum.
Nomor 957 Jamu orang melahirkan setelah 40 hari.
Jintan hitam 5 saga, msoyi panjangnya satu jari, sintok panjangnya juga satu jari,
secang, bidara putih masing-masing 10 saga, kayu timur panjangnya satu jari,
kayu tinja, kayu cendana masing-masing 10 saga, kemukus 7, kapulaga 10 saga,
cabai jawa satu, merica putih, podhi dan murmak masing-masing 10 saga, daging
5 saga, ketumbar 10 saga, mungsi 5 saga, trawas 3 lembar, pulasari 10 saga, jong
rahab 10 saga, cengkeh 7, pala separuh, klabt, bunga lawang masing-masing 5
pasang, bunga apn, buah sawi mdki dan suksmadi luwih, masing-masing 10
saga, getah pilang 3 saga, kemenyan madu 5 saga, kayu mgatsih panjangnya 3
jari, alim 4 saga, majamuju/jemuju 10 saga, krsani dan sarikuning masing-
masing 5 saga, empu kunyit satu, dringo, bngle, kunci kuning masing-masing 3
iris, kunci ppt 7, kencur 3, lengkuas, lempuyang, jahe, sunthi, temu lawak
masing-masing 3 iris, temu hitam 2 iris, temu tis, temu giring masing-masing 3
iris, daun selasih satu genggam, daun ilr 7 lembar, daun gondang kasih 3 tangkai,
daun lampes, daun sembukan masing-masing 7 lembar, daun kmarogan 3 lembar,
rumput grinting satu genggam, tapak liman 3 lembar, grgs otot satu genggam,
rebung glonggong satu, daun dadap srp 3 tangkai, akar alang-alang satu
genggam, daun kara putih, daun kecipir, bunga waru masing-masing 3 tangkai,
kemudian digoreng sangan sampai kering lalu di-dhplok dibuat serbuk. Setiap
akan memakai ambillah secukupnya (takaran) jamu (untuk) sekali, di-pipis sampai
lumat serta dicampur asam kawak satu buah dibakar, garam satu jumput.
Diminum pada waktu pagi lamanya 10 hari.
Nomor 958 Jamu gula ganthi untuk orang muda.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
224

Kayu garu/gaharu rams 7 saga, klmbak satu saga, sarikuning satu saga, jbug 3
iris, pala jantan satu, kayu kasturi, kayu garu/gaharu masing-masing 7 saga, daun
kemuning satu genggam, kayu secang 7 saga, ganthi 3 saga, gula aren 5 saga.
Semua di-pipis dengan air jawi (lalu) diminum.

Nomor 959 Jamu singgul untuk orang tua supaya mengeluarkan angin.
Sintok panjangnya 2 jari, sprantu satu dibakar, ganthi 7 saga, msoyi 2 ruas jari,
jintan putih 7 saga, inggu satu buah, bawang putih satu bungkul dibakar, kunyit 3
iris, asam kawak sebesar lerak satu, dringo satu ruas jari, garam 2 jumput,
kemudian di-pipis. Jika sudah lumat dibungkus daun pisang, di-bnm di abu
hangat. Jika sudah lalu di-galintiri lalu ditelan.
Nomor 960 Jamu sakit panas dingin untuk orang tua.
Klmbak digosok dengan air hangat, asam sebesar kemiri satu, diminum.
Sedangkan gula aren juga sebesar kemiri satu, adapun borh-nya garu/gaharu
rams 5 saga, jeruk purut satu. Diparut sampai lumat kemudian di-borh-kan.
Nomor 961 Jamu parm taun untuk orang tua.
Jintan hitam 5 saga, kemukus 7, jong rahab 10 saga, rasuk angin 5 saga, kayu
anyang tiga, podhi 5 saga, sari 10 saga, murmak, daging masing-masing 5 saga,
sidawayah serta kdhawung masing-masing 3 buah, ketumbar 10 saga, mungsi 7
saga, kesumba 5 saga, cengkeh 7 buah, pala separuh, cabai jawa 3, kayu manis
panjangnya satu jari, merica, msoyi masing-masing 10 saga, manis jangan
panjangnya satu jari, kayu tinja 5 saga, temu lawak, kunyit, kencur, bngle, dan
lempuyang masing-masing 3 iris, bawang merah 3. Setiap akan memakai mipis-
lah satu takaran jamu lalu diminum.
Nomor 962 Jamu untuk orang selesai haid.
Daun kemuning dan daun pacar jawa satu genggam, pacar cina 3 cabang,
beluntas, rempelas, legundi masing-masing 3 tangkai, murmak 5 saga, daging 3
saga, sarikuning 5 saga, sprantu 2 saga, kapur barus 2 saga, akar wangi 3, kayu
kasturi, klmbak 3 saga, kesumba 3 saga, ambar mentah 2 saga, cengkeh jantan,
cengkeh betina masing-masing 7, pala jantan satu buah, pala betina satu, bawang
merah satu, bawang putih 3 siung, dengan belerang satu buah, prusi satu buah,
commitserta
selasih hitam 3 tangkai, bunga sngkr to user
jeruk kingkit masing-masing 5 saga,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
225

cangkok 7, mungsi 7 saga, sprantu satu dibakar, msoyi 7 saga, manis jangan
satu jari, kayu manis 3 saga, sidawayah 4 saga, pucuk dan ganthi masing-masing
5 saga, akar tegari 3, bunga apn 5 saga, bunga lawang 3 pasang, klabt 4 saga,
waron 3 saga, buah sawi dan wijen masing-masing 5 saga, mungsi 4 saga,
kapulaga 7 saga, podhi 4 saga, sari 5 saga, adas satu saga, pulasari satu jari, akar
seledri 7, getah sana 5 saga, getah pilang 3 saga, jintan hitam 5 saga, jaha kling
2 dibakar, jaha lawe satu, secang dan bidara putih masing-masing 5 saga, kayu
tinja dan cendana masing-masing 3 saga, cendana jnggi 5 saga, cakma 5 saga,
kayu timur satu jari, kayu ult 3 dibakar, rasuk angin 4 saga, bunga kesumba 5
saga, kdhawung 3 dibakar, kara wdhus satu dibakar, botor/kecipir 3, empu
kunyit, kencur, lempuyang, lengkuas, sunthi, jahe, temu lawak, temu giring, temu
tis semua masing-masing 3 iris, kunci ppt 7, kunyit 3 iris, ujung cabai jawa 3,
kemukus 7, merica, alim, majamuju/jemuju, krsani masing-masing 5 saga.
Semua daunan dan mpon-mpon masing-masing di-dhplok, diperas airnya
diendapkan. Endapan dan ampasnya digoreng dijadikan serbuk. Jika akan
(memakai) jamu ambillah secukupnya, jamu sekali dengan air mawar serta garam
3 wuku.
Nomor 963 Jamu (untuk) orang selesai haid lainnya.
Empu kunyit satu, empu kencur 3, kapulaga 7 saga, bawang merah satu, bawang
putih 3 siung, manis jangan satu jari dibakar, sintok 7 saga, msoyi 7 saga,
mungsi 5 saga, garam putih satu jumput, asam kawak satu buah dibakar, jintan
hitam dan jintan putih masing-masing 7 saga, buah sawi serta waron masing-
masing 5 saga, delima (ukurannya) sedang satu kemiri satu, kelor sirih kira-kira
secukupnya, pucuk 4 saga. Semua tadi dimatangkan kemudian di-pipis sampai
lumat. Diberi perasan jeruk nipis dan cuka jawa lalu diminum.
Nomor 964 (jamu) (untuk) orang selesai haid yang lain.
Kunci ppt 7, kunci kuning 3, kencur 3, kapulaga 7 buah, ketumbar 7 saga,
mungsi 5 saga, trawas 3 lembar, murmak 4 saga, daging 3 saga, sarikuning, alim,
majamuju/jemuju, krsani masing-masing 5 saga, bunga teratai 7 saga, mungsi 5
saga, cangkok 7, sidawayah 4 saga, cabai jawa 3, merica 25, kemukus 7 buah,
buah sawi 5 saga, ganthi, pucuk masing-masing 3 saga, bunga lawang 3 pasang,
commit to user
kesumba 7 saga, podhi, sari masing-masing 5 saga, adas satu saga, pulasari satu
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
226

jari, cengkeh 7, pala satu buah, sprantu, jadam masing-masing 3 saga, jnitri 3,
jaha kling 2 buah dibakar, ketan gajih 3 jumput, empu kunyit, temu lawak
masing-masing 3 iris. Semua dimatangkan, jika akan memakai ambillah
secukupnya (takaran) jamu sekali serta di-pipis lagi sampai lumat seperti pe-
mipis-an yang sudah tadi lalu diminum.
Nomor 965 (jamu) (untuk) orang selesai haid yang lain.
Daun gondang kasih dan selasih hitam masing-masing 3 tangkai, daun ilr 3
lembar, lampes, sembukan masing-masing 7 lembar, beluntas, legundi 3 tangkai,
adas satu saga, pulasari panjangnya satu jari, podhi 4 saga, sari dan kesumba
masing-masing 5 saga, murmak dan daging masing-masing 3 saga, ketumbar,
mungsi masing-masing 5 saga, trawas 3 lembar, manis jangan panjangnya satu
jari, sintok, msoyi, kayu manis masing-masing 7 saga, bakaran kayu ult, kencur
3 iris, kapulaga 7 saga, kunyit, temu lawak masing-masing 3 iris, asam kawak
besarnya satu lerak, kunci ppt 7 saga, kemudian di-dhplok dibuat serbuk.
Setiap akan (memakai) jamu ambillah satu takaran jamu saja, di-pipis sampai
lumat dengan garam 3 wuku. (diberi) air perasan jeruk nipis satu, lalu diminum.
Nomor 966 Jamu wanita sudah 40 hari masih mengeluarkan air.
Daun pacar putih satu genggam di-dhplok sampai lumat kemudian diremas di air
tuli lalu disaring dimasukkan ke dalam cangkir kemudian di-tim diberi garam satu
jumput. Jika mengambil jamu dengan membelakangi lalu diminum sampai
sembuh.
Nomor 967 Jamu orang melahirkan sudah 40 hari masih mengeluarkan air
(yang) lainnya.
Gelam dan jong rahab masing-masing 20 saga digoreng, bakaran manis jangan
panjangnya satu jari, ketumbar, 15 saga digoreng. (diberi) air perasan rumput
bawangan satu genggam, bakaran bawang merah 10 buah, lalu di-pipis
diminumkan sampai sembuh.
Nomor 968 Jika sudah sembuh lalu diberi minum jamu di bawah ini.
Daun pacar putih yang lebar disebut pacar skul satu genggam. Di-dhplok
dengan air kemudian disaring lalu di-tim dengan garam satu jumput, lalu diminum
diulangi 2 atau 3 kali.
commit
Nomor 969 Jamu orang setelah to user sudah 50 hari.
melahirkan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
227

Mungsi 5 saga, cabai jawa sulah, cabai jawa 5 saga, klabt 3 saga, jintan hitam,
kemukus masing-masing 5 saga, msoyi 5 saga, kdhawung 3 dibakar, cengkeh 2,
bunga pala 5 saga, podhi 3 saga, sari 5 saga, murmak 4 saga, daging 3 saga,
sintok 7 saga, sprantu satu dibakar, getah pilang satu glintir, pulasari, 5 saga,
trawas satu lembar, jnitri 3, bunga lawang satu, manis jangan panjangnya satu
jari. Di-pipis dengan asam satu buah, garam 3 wuku, serta air murni.
Nomor 970 Jika orang melahirkan lama, diupayakan.
Rendaman ujung jala alat untuk mengambil ikan, (lalu) diminumkan.
Nomor 971 Jika melahirkan sudah mengejan.
Ambillah cangkir putih untuk mengambil air tuli lalu direndam bunga teratai satu,
diminum. Ini memudahkan bayi lahir.
Nomor 972 Jika sudah berganti hari, memakai jamu parm mntah.
Temu lawak, kencur, bngle, dringo, kunyit masing-masing 3 iris, jong rahab 10
saga, asam kawak (besarnya) satu ibu jari dibakar, garam satu jumput. Jika sudah
meminum air tadi cukup banyak lalu minumlah rebusan secang 5 saga, daun
srigading 7 lembar, jong rahab 10 saga, bngle 3 iris, lalu di-pipis diambil airnya.
Nomor 973 Jamu orang melahirkan diminum setiap jam.
Lengkuas, kencur masing-masing 3 iris, bawang merah 3, bawang putih satu
siung, ketumbar 7 saga, mungsi, buah sawi, wijen putih masing-masing 5 saga,
msoyi 7 saga, kemukus 7, kdhawung 3, sprantu satu dibakar, jmaka 5 saga,
cabai jawa satu, manis jangan panjangnya satu jari. Memakai air abu satu jumput,
diulangi 7 kali, lalu di-pipis sampai lumat.
Nomor 974 Jamu orang melahirkan terasa keras perutnya.
Mengkudu muda dibuang bijinya 3 kemudian di-dhplok, pepaya muda 3 diparut
diambil airnya, kunyit empu, temu lawak, sunthi, lempuyang, kencur, lengkuas
masing-masing 3 iris, ketumbar 10 saga, trawas 3 lembar, mungsi 5 saga,
cengkeh 7, pala separuh, kapulaga tujuh, sintok panjangnya satu jari, sprantu
satu dibakar, msoyi satu jari, manis jangan satu jari dibakar, kayu manis 4 saga,
inggu satu buah, dringo satu jari, bngle 3 iris, beluntas satu genggam, legundi 3
tangkai, belerang satu buah, prusi (besarnya) satu kedelai, daun selasih, daun
gondang kasih masing-masing 3 tangkai, daun ilr 2 lembar, sembukan 7 lembar.
commit
Daunan semua di-dhplok, diambil to user
airnya dicampur dengan air pepaya dan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
228

mengkudu. Sedangkan jeruk nipis dicampur racikan lalu digoreng serta ampas
pepaya, lalu di-pipis dicampur dengan air hangat serta dengan garam 5 wuku, biji
kdhawung 3, biji kemiri jndhul satu.

Nomor 975 Jamu orang melahirkan setelah 2 hari.


Bawang merah 3 dibakar, manis jangan satu jari dibakar, kencur 3, jong rahab,
dan jintan hitam masing-masing 7 saga, kemukus 7, kayu secang, cendana jnggi
dan bidara laut masing-masing 5 saga, kayu tinja 3 saga, bunga kesumba 5 saga,
cengkeh 7, dringo 3 saga, temu lawak, bngle masing-masing 5 iris, lengkuas 7
iris, bawang putih satu, lalu di-pipis diminum diulangi sampai 5 hari. Jamu
tersebut disebut sadhgan.
Nomor 976 Wjah untuk ibunya, disebut jamu sriawan.
Daun dadap srp 3 tangkai, daun parjita 3 lembar, kayu manis 5 saga, bawang
merah satu, inggu satu buah, jeruk nipis satu diperas (diambil) airnya, adas 3
pasang, pulasari 5 saga, rasuk angin 3 saga, garam 3 wuku. Di-pis lalu disaring,
diminum dengan wedang.
Nomor 977 Jamu jika rahim keluar.
Pucuk daun legundi satu genggam, temu hitam 3 iris, biji kemiri separuh, lalu di-
dhplok diambil airnya, dicampur madu sedikit lalu diminum.
Nomor 978 (jamu untuk) rahim keluar yang lain.
Akar jeruk nipis panjangnya 3 jari dan buahnya 5, satu jeruk dibelah (menjadi)
tiga tetapi jangan sampai terpisah, rasuk angin 5 saga, sprantu satu dibakar,
kemukus 7, moster 5 saga, sidawayah 4 saga. Semua tadi lalu direbus jika sudah,
diminum.
Nomor 979 Jamu yang lain (untuk) orang setelah melahirkan keluar
rahimnya.
Daun pacar jawa satu genggam, adas 5 saga, pulasari satu saga, bawang merah 3
bungkul, empu kunyit 3 iris. Direbus dibuat air minuman.
Nomor 980 Jika sudah mandi setelah 40 hari.
Garam kuning, parm hitam yang sering dimakan anak 6 saga, parm-nya merah
ditaruh pada kemaluan wanita 6 saga. Waktu untuk mandi menghadapkan
matahari terbit dan menyiapkan 3commit to user
kuali baru untuk tempat air abu merang, tempat
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
229

air asam, dan air rendaman bunga setaman. Jika sudah luntur kotorannya dibuang
di sungai, serta dengan beras, garam masing-masing 3 jumput, dringo, bngle,
kunyit, temu lawak masing-masing 3 iris, uang 3 kthng. Semua dibagi tiga
kuali, serta ketika membuang berkatalah, Aku tidak membuang kuali, membuang
sakitnya si anu. Jika dibuang sendiri, Aku tidak membuang kuali, membuang
sakitku.
Nomor 981 Jika orang tidak bisa tidur.
Daun turi merah satu genggam dengan cabangnya ditaruh (di) bantal lalu bisa
tidur.
Nomor 982 Jamu kara pacar untuk pengantin.
Ketumbar 5 saga, msoyi panjangnya satu jari, podhi 4 saga, sari 5 saga, pucuk 2
saga, ganthi 3 saga, sapran 5 saga, jintan hitam 7 saga, jintan putih 3 saga,
kemukus 7, bngle 3 iris, getah hati gambir satu buah, jong rahab 10 saga, daun
lampes 3 tangkai, ilr dan daun gandarosa 3 lembar, kara pacar 3 cabang, adas 2
saga, pulasari 5 saga, temu kunci mentah (dan) matang masing-masing 3 iris,
garam 3 wuku, pucuk cabai jawa 3. Di-dhplok dengan air kemudian diperas,
perasannya diminum pada waktu pagi.
Nomor 983 Jamu kmandn swu.
Daun selasih dan kasih masing-masing 3 tangkai ilr 3 lembar, adas satu saga,
pulasari panjangnya satu jari, kayu manis 5 saga, rasuk angin 3 saga, temu lawak,
kunyit masing-masing 3 iris, asam kawak satu biji dibakar, arang jati satu ruas
jari, garam 3 wuku, bawang merah satu, kemudian masing-masing di-pipis dengan
air, disaring lalu diminum.
Nomor 984 Jamu kmandn swu yang lain.
Cengkeh 5, pala satu buah, sidawayah 5 saga, kayu manis 4 saga, msoyi 6 saga,
cabai jawa 3, kdhawung 3 dibakar, mungsi 7 saga, cabai jawa sulah 5 saga,
merica 7, jintan hitam 5 saga, jintan putih 4 saga, bawang merah satu dibakar,
sunthi, kencur masing-masing 3 iris, daun kriha 3 tangkai di-gcak diperas
(diberi) air kunyit, temu lawak, lempuyang masing-masing 3 iris, kemudian di-
pipis disaring dengan garam 3 wuku, (diberi) air tawar lalu diminum.
Nomor 985 Jamu kmandn.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
230

Ganthi 5 saga, msoyi panjangnya satu jari, mungsi 7 saga, jintan putih 5 saga,
jintan hitam 4 saga, cabai jawa wungkul 3, sprantu satu, kdhawung 3 masing-
masing dibakar, sunthi mentah satu, kencur, kunci masing-masing 3 iris dibakar,
jeruk nipis diperas, airnya dicampur wedang dan garam 3 wuku, lalu diminum.
Memakai jamu lamanya 3 hari.
Nomor 986 Tapl kmandn.
Daun po o 3 tangkai, adas 3 saga, pulasari panjangnya satu jari, bawang merah 3,
kdhawung 4 dibakar, di-pipis lalu di-tapl-kan ditutup (dengan) daun pisang
muda serta di-bngkung.
Nomor 987 Diminum kmandn swu.
Rasuk angin 3 saga, jahe 3 iris, msoyi 5 saga, cengkeh 3 saga, ketumbar 7 saga,
klabt dan jintan putih masing-masing 3 saga, mungsi 5 saga. Semua direbus di
kriyuk, diminum setiap hari.
Nomor 988 Smbur sakit kmandn.
Daun nangka 3 tangkai, kencur 3, dringo satu ruas jari, bngle 3 iris, bawang
putih 3 siung, adas 3 pasang, pulasari 2 ruas jari, sujn 3 dijadikan arang (lalu)
dicampur, mipis sampai lumat di-smbur-kan atau digosokkan di tempat yang
sakit sudukn.
Nomor 989 Smbur kmandn yang lain.
Daun gandarusa 3 tangkai, merica sulah 15 butir, air jeruk nipis satu, lalu di-pipis
dipakai (untuk) nymbur tempat yang terasa sakit.
Nomor 990 Jamu kmandn yang lain.
Dringo panjangnya satu ruas jari, empu kunyit 3 iris, duk panjangnya satu jari
persegi, wilah wuluh panjangnya satu jari persegi, semua dibakar, inggu sebesar
kacang putih, kemudian di-pipis semua sampai lumat dibuat air banyon, kemudian
disaring lalu diminum sampai sembuh.
Nomor 991 Jamu kmandn yang lain.
Kuncup pinang muda satu diisi merica sulah sampai penuh, lalu di-pipis di-pupuk-
kan (pada) pusar.
Nomor 992 Jamu sakit jika sakit tadi akan menjadi kmatus.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
231

Panjatlah (pohon) kelapa hijau muda satu dilubangi pada bagian atasnya, dibuang
airnya separuh, lalu dikencingi lalu dibawa turun, seadanya air kelapa muda yang
masih diminum.
Nomor 993 Orang sakit kmatus harus memakai jamu sninjong.
Jeruk nipis satu dibuang bijinya, kacang hijau satu ckothokan, kemudian direbus
lalu me-mipis jamu sninjong tidak boleh dengan air yang lain hanya wedang tadi.

Nomor 994 Jamu kmatus.


Daun legundi 3 tangkai, inggu satu buah, garam 3 wuku, di-pipis sampai lumat
dengan air lalu di-seka krwng, dibakar kemudian diminum.
Nomor 995 Jamu kmatus rah.
Daun srigading satu genggam, pandan satu kilan dengan akarnya, daun
galonggong muda satu diambil airnya, adas 2 pasang, pulasari panjangnya satu
jari, kayu manis satu ruas jari, bawang merah 3 dibakar. Di-pipis, (diberi) air
rebung glonggong dengan garam 3 wuku, lalu disaring, diminum lamanya sampai
7 hari.
Nomor 996 Jamu kmatus (untuk) orang melahirkan.
Ambillah jamu sninjong, dicampur daun legundi satu genggam, daun gude satu
genggam, daun wahung 3 lembar, temu lawak satu empu, jeruk nipis satu dibuang
bijinya. Semua direbus dijadikan wedang minuman. Jika mipis jamu sninjong
(diberi) air wedang.
Nomor 997 Jamu bunga teratai dinamakan jamu galiyan supaya enak pada
perut untuk wanita yang selesai haid.
Bunga teratai 15 saga dibakar, sarikuning 10 saga, krsani 5 saga, tingi sabrang
panjangnya satu jari, buah tempayang/kepayang satu dibakar, isi kecubung
wulung 5 saga, kemenyan 5 saga, cengkeh 5, pala satu buah, kayu manis 5 saga,
ketam betina 3 saga, kulit bunga nagasari 7 iji, kulit bunga teratai direndam (lalu)
diambil airnya, kunci 3 iris dibakar, sirih yang ruasnya bertemu 3 lembar, daun
beluntas 3 tangkai, perasan jeruk nipis satu, kemudian di-pipis, disaring dicampur
garam 3 wuku, lalu diminum.
Nomor 998 Jamu kunci kuning untuk orang muda.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
232

Sintok 5 saga, sprantu satu dibakar, jintan hitam, msoyi masing-masing 5 saga,
cengkeh 7 buah, pala satu buah, kencur 3 iris, kapulaga 5 saga, sidawayah 3 saga,
bunga teratai 7 saga, cabai jawa satu dibakar, kemukus 7 buah, merica sula 15
butir, majakan 2 buah, jaha kling sepasang, majamuju/jemuju, krsani, podhi,
sari masing-masing 5 saga, murmak, daging, spran masing-masing 3 saga,
cangkok 7 buah, manis jangan panjangnya satu jari dibakar, kayu garu/gaharu 5
saga, bunga apn 5 saga, bunga rgulo satu, getah pilang satu, kayu rapat
panjangnya satu jari, sarikuning 5 saga. Di-pipis lalu disaring, dicampur perasan
jeruk nipis satu, garam 3 wuku, lalu diminum.
Nomor 999 Jamu laos diminumkan orang setelah melahirkan jika bayinya
sudah terlepas pusarnya.
Lengkuas 3 iris, cengkeh 7, pala separuh, bawang putih satu siung, jintan hitam 3
saga, jintan putih 5 saga, kemukus 7 buah, msoyi panjangnya satu ruas jari
dibakar, adas satu jumput, pulasari panjangnya satu jari, mungsi dan buah sawi
masing-masing 5 saga, kayu manis 2 ruas jari, kdhawung 5 dibakar, jong rahab
15 saga, cabai jawa 3, pala separuh, rasuk angin 7 saga. Semua dikeringkan lalu
di-dhplok jadi satu. Jika akan memakai jamu ambillah satu takaran jamu saja, di-
pipis lagi sampai lumat dengan air tawar dicampur jika asam (besarnya) satu
kemiri, jika jeruk satu, diperas (diambil) airnya, serta garam 3 wuku, lalu
diminumkan.
Nomor 1000 Jamu laos untuk lelaki jika dingin serta jika badannya terasa
lesu.
Ketumbar 10 saga, mungsi serta jintan putih masing-masing 15 saga, kemukus 7
buah, cabai jawa 3, cengkeh 7, pala satu, unm 3 dibakar, inggu satu buah, trawas
satu lembar, sintok panjangnya satu jari, sprantu satu dibakar, kayu cakma 5
saga, kayu ult 3 dibakar, kayu manis 5 saga, kayu anyang 3 saga, dringo satu
ruas jari, kencur 3, lempuyang, sunthi masing-masing 3 iris, lengkuas (sebesar)
kepala ayam, cabai jawa sulah 10 saga, bawang putih jantan 3 bungkul, daun
saga, daun landm masing-masing satu genggam, lampes dan daun sembukan 7
lembar, (diberi) air cuka dicampur garam satu jumput. Jika akan minum di-seka
bakaran wingka dahulu. Minumnya pada waktu pagi (selama) 2 pagi.
commit
Nomor 1001 Jamu laos untuk to user
wanita yang akan melahirkan.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
233

Lengkuas 3 iris, bawang putih 3 siung, jintan hitam, jintan putih masing-masing 5
saga, kemukus 7, msoyi satu ruas jari, adas satu saga, pulasari panjangnya satu
jari, mungsi dan buah sawi masing-masing 5 saga, kayu manis satu ruas jari,
kdhawung satu dibakar, jong rahab 5 saga, cabai jawa satu, pala separuh, rasuk
angin 5 saga. Di-pipis sampai lumat lalu diminum.

Nomor 1002 Jika anak sudah umur 2 hari diberi minum jamu di bawah ini.
Bawang merah 3, manis jangan panjangnya satu jari, kencur satu dibakar, jong
rahab dan jintan hitam masing-masing 10 saga, kemukus 7, secang 5 saga, dringo
satu ruas jari, temu lawak, bngle dan lengkuas masing-masing 3 iris, bawang
putih satu siung, lalu di-pipis sampai lumat, dipakai sampai 5 hari, sehari sekali.
Nomor 1003 Santun warni jamu orang melahirkan diminum sampai 6 hari.
Adas 3 saga, pulasari panjangnya satu jari, jintan hitam, jintan putih, ketumbar
masing-masing 5 saga, kdhawung 3 dibakar, kayu manis dan manis jangan
panjangnya masing-masing satu ruas jari dibakar, rasuk angin dan buah sawi
masing-masing 5 saga, mungsi 4 saga, kemukus 7, trawas 3 lembar, cabai jawa 3,
jong rahab 15 saga, daun panrman 7 lembar, daun belimbing sayur 3, cabang
sirih 3 lembar, daun drs 3 tangkai, daun urang-aring 3 tangkai, daun nanas
muda 3, daun dkng wulung satu lembar, lampes 15 lembar, sembukan 5 lembar,
temu lawak, bngle, kencur, kunyit, lempuyang masing-masing 3 iris. Daunan dan
semua temu dikeringkan dahulu lalu di-dhplok sampai lumat semua. Airnya
dicampur garam dan asam, jika sudah terasa mengeluarkan darah banyak,
dihentikan minumnya, diberi minuman jamu parm mntah.
Nomor 1004 Jika akan minum jamu peluntur, pakailah tapl ini dahulu. Ini
adalah peluntur Dan tapl-nya.
Bngle 3 iris, kemukus 7, kencur 3, secang 10 saga, manis jangan panjangnya
satu jari, jintan hitam dan jong rahab masing-masing 10 saga, daun belimbing
sayur satu genggam, (diberi) air cuka. Jika sudah, diminum. Tapl-kan lagi daun
sirih yang ruasnya bertemu , jintan hitam 5 saga, kunci ppt 3, di-pipis dengan
abn-abnan seperti jamu tadi, (dipakai) untuk tapl.
commit
Nomor 1005 Jamu peluntur to user
jika selesai melahirkan setelah dua hari.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
234

Temu lawak, bngle, kunyit masing-masing 3 iris, bawang merah, kdhawung


masing-masing 3, manis jangan panjangnya satu jari, kayu anyang, cabai jawa
masing-masing 3, moster, mungsi masing-masing 5 saga, kemukus 7, ketumbar
10 saga, trawas 33 lembar, adas 3 saga, pulasari, jintan hitam masing-masing 10
saga, jintan putih 5 saga, lalu di-pipis dengan air murni dengan asam (sebesar)
satu ibu jari, garam satu jumput.

Nomor 1006 Jamu lson untuk orang yang habis sakit.


Jintan hitam 5 saga, adas satu saga, pulasari panjangnya satu jari, ketumbar 5
saga, mungsi 4 saga, kemukus dan merica sulah masing-masing 7 iris, waron 4
saga, klabt 3 saga, jong rahab, sari masing-masing 5 saga, msoyi 5 saga,
pucuk, ganthi masing-masing 3 saga, pala separuh cengkeh 5, rasuk angin 3 saga,
secang dan bidara putih masing-masing 5 saga, kayu tai 3 saga, cendana 4 saga,
jeruk purut satu iris, bunga kenanga layu 3, perasan jeruk nipis satu, garam 3
wuku. Di-pipis, disaring lalu diminum.
Nomor 1007 Tapl-nya.
Asam kawak besarnya satu lerak dibakar, ketumbar 5 saga, trawas 3 lembar, jong
rahab 5 saga, pala separuh dibakar, manis jangan panjangnya satu jari dibakar,
garam 3 wuku. Di-pipis sampai lumat lalu di-tapl-kan pada perut.
Nomor 1008 Jamu setelah melahirkan setelah 40 hari untuk
menghilangkan bau darah yang busuk.
Merica 7 iji, pala 3 buah, msoyi panjangnya satu jari, sprantu satu dibakar,
manis jangan panjangnya satu jari dibakar, ujung cabai jawa 3, bunga sirih satu
genggam. Di-pipis sampai lumat dengan air serta dengan sirih yang ruasnya
bertemu 7 lembar, empu kunyit 2 iji, jeruk nipis satu diperas (diambil) airnya. Jika
minum diberi apu (sebesar) satu beras.
Nomor 1009 Jamu mniran untuk orang sakit (masalah) (ke)wanita(an).
Ketumbar 5 saga, mungsi, jintan hitam masing-masing 3 saga, bunga apn 4
saga, cangkok 7 saga, kemukus 3, jintan putih 3 saga, pala 2 saga, murmak 2
saga, daging dan kayu manis masing-masing 3 saga, kayu ult, kayu anyang
masing-masing satu, msoyi 3 saga, bawang merah satu, bngle, kencur, temu
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
235

lawak masing-masing 3 iris. Di-pipis, (diberi) air jeruk nipis. Daun meniran satu
genggam di-dhplok, diperas airnya dibuat campuran.
Nomor 1010 Jamu wanita jika hamil (terkena) sawann.
Dringo, bngle, kunyit, temu lawak masing-masing 3 iris, sintok 5 saga. Di-pipis
jamu tadi lalu diminum.
Nomor 1011 Jamu sorog untuk orang hamil 7 bulan sampai 9 bulan.
Dringo, bngle, kunyit, temu lawak masing-masing 3 iris, sintok 5 saga, cabai
jawa satu, biji sawi 5 saga, bawang putih satu siung, rasuk angin dan jintan putih
masing-masing 3, kemukus 7, sprantu satu dibakar, lempuyang 3 iris, daun
cukilan 3 lembar, daun bunga sepatu merah 3 lembar. Di-pipis dengan air. Semua
tadi dijadikan satu takaran jamu, diminum pada waktu pagi.
Nomor 1012 Jamu kocokan untuk orang hamil tua.
Pucuk cabai jawa 3, lempuyang 3 iris, kuncup waru 3 tangkai, temu lawak 3 iris,
cikalan kelapa 3 iris dibakar, kemudian di-pipis dicampur minyak kelapa baru
satu sendok teh lalu diminum.
Nomor 1013 Jamu orang hamil yang sudah 8 bulan supaya anak tidak kena
sawan dan sakit yang lainnya dan meningkatkan kekuatan.
Setiap pagi diminumi gula merah dengan asam yang cukup asam. Jika sudah 9
bulan minum kastroli satu sendok makan dengan arak atau wedang. Diminum
setiap 14 hari sekali setiap hari lebih baik diminumi air Belanda supaya anak
menjadi gemuk, mulai hamil muda sampai tua setiap pagi diberi minum puwan
mentah satu gelas. Orang hamil tadi tidak boleh makan yang panas minum
minuman keras.
Nomor 1014 (jamu) yang lain (untuk) orang hamil.
Belilah kelapa wawaran satu dhuwit, lempuyang 2 ruas jari masing-masing
diparut, lalu dicampur, diperas jadi satu. Cabai jawa 3 dijadikan serbuk, gula aren,
separuh kemiri, minyak kelapa satu sendok teh, kemudian diperas. Semua
disaring lalu diminum.
Nomor 1015 Jamu orang hamil 9 bulan.
Sintok 5 saga, msoyi dan jintan hitam masing-masing 10 saga, kemukus 7,
ketumbar, mungsi masing-masing 10 saga, trawas 3 lembar, sprantu satu
commit to user
dibakar, podhi, sari, murmak masing-masing 5 saga, cabai jawa 3, daging 3 saga,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
236

kdhawung 3, manis jangan panjangnya satu jari, dringo, bngle, kunyit, temu
lawak, kencur masing-masing 3 iris, bawang merah satu, bawang putih satu siung,
kepala udang galah satu dibakar, sarang tikus 10 saga, kemudian di-pipis dengan
air, disaring lalu diminumkan.
Nomor 1016 Jamu orang hamil 9 bulan.
Daun bidara ambillah yang tengah satu genggam, jintan putih satu jumput, kayu
manis satu ruas jari, bawang merah satu dibakar, rasuk angin 3 saga. Bumbu-
bumbu di-dhplok dahulu lalu daun bidara dicampur di-dhplok kemudian
diperas, buihnya dibuang lalu diminum. Atau orang hamil 8 bulan dan sudah 9
bulan lebih baik diberi obat urus-urus.
Nomor 1017 Jamu orang hamil perutnya tidak bergerak, orang Jawa
menyebutnya membatu dan mengeras.
Daun semangka 3 lembar, daun rahu 3 lembar, bawang merah satu dibakar, adas
4, pulasari satu ruas jari, temu putih mentah (dan) matang 3 iris, dringo besarnya
satu kacang, dringo mentah (dan) matang 3 iris, lalu di-pipis dengan air serta
garam, diperas, airnya diminum. Ampasnya di-borh-kan pada perut sampai
merata.
Nomor 1018 Jamu santun warni.
Rebung kelor 3 tangkai, adas sasomah, bawang merah satu. Diperas sampai lumat
dengan gula aren satu buah, lalu diminum.
Nomor 1019 (jamu) yang lain untuk (sakit) perut terasa keras.
Daun lembayung 3 tangkai, adas sasomah, pulasari 3 saga. Di-pipis sampai lumat
lalu diberi gula aren 3 buah, kemudian diminum.
Nomor 1020 Jamu orang setelah melahirkan diminum setiap pagi.
Bawang putih satu, jong rahab 10 saga, pace satu. Di-dhplok diambil airnya.
Minum (selama) dua pagi saja lalu terlihat luntur kotorannya.
Nomor 1021 Jamu supaya air susu enak serta enak badan ibunya.
Lengkuas 3 iris, bawang putih 3 siung, jintan hitam 10 saga, jintan putih 5 saga,
kemukus 7 iji, msoyi 5 saga, moster, adas masing-masing 4 saga, pulasari 6
saga, kayu manis 3 saga, mungsi 5 saga, kdhawung 3 dibakar, kencur 3 iris, jong
rahab 10 saga. Di-pipis dengan air, satu takaran jamu saja dicampurana asam satu
biji, garam satu jumput. commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
237

Nomor 1022 Jamu supaya anak tidak kena sawan.


Manis jangan panjangnya satu jari, kencur 3 iris, bawang merah 3, masing-masing
dibakar, bngle 3 iris, secang 3 saga. Direbus dengan air, diminumkan diulang 2
atau 3 kali dan di-tapl-kan.
Nomor 1023 (jamu) yang lain agar anak tidak kena sawan.
Jintan hitam 15 saga, adas 5 saga, kencur satu, msoyi 10 saga, sintok 8 saga,
sprantu 3 dibakar, rasuk angin 5 saga, manis jangan panjangnya satu jari
dibakar, kayu manis 15 saga, lengkuas 7 iris, bawang putih satu bungkul, dringo
panjangnya satu jari, (diberi) air daun belimbing sayur satu genggam, daun
pegagan 3 tangkai, cabai jawa satu, kunyit, bngle, temu lawak masing-masing 3
iris, asam kawak (besarnya) satu ibu jari, garam 3 wuku. Semua dedaunan di-
dhplok (lalu) diperas, airnya dicampur dengan serbuk jamu, di-pipis lagi lalu
diminumkan sampai 15 pagi.
Nomor 1024 Jamu sadhgan untuk orang setelah melahirkan, diminum
sampai 6 hari.
Adas satu jumput, pulasari panjangnya satu jari, jintan hitam satu saga, jintan
putih 5 saga, ketumbar 10 saga, kdhawung 5 dibakar, kayu manis panjangnya
dua ruas jari, manis jangan dua ruas jari, rasuk angin dan biji sawi masing-masing
7, mungsi 5 saga, kemukus 7, trawas 3 lembar, cabai jawa 3, jong rahab 10 saga,
daun pandrman 7 lembar, daun belimbing sayur 2, cabang sirih 7 lembar, daun
drs atau urang-aring masing-masing 5 tangkai, daun nanas muda satu lembar,
daun dkng wulung satu cabang, lampes 3 tangkai, sembukan 7 lembar, daun
saga satu genggam, uyuh-uyuhan 3 lembar, daun singka 3 lembar, srigading 7
lembar, temu lawak, bngle, kencur, kunyit masing-masing 7 iris, lempuyang,
lengkuas masing-masing 7 iris, bawang putih 7 siung. Semua dikeringkan dahulu
kemudian di-pipis lagi sampai lumat. Ditambah asam stng, garam satu dhuwit,
lalu direbus ing kriyuk. Aturan sekali minum hanya satu cangkir, ditambah
perasan mengkudu di-dhplok, kemudian diminum pada waktu pagi jika sudah
mengeluarkan darah banyak, tidak minum lagi. Jika sudah memakai jamu
sadhgan lalu pakailah parm mntah disebut jamu colong.
Nomor 1025 Jamu orang melahirkan yang akan lahir (bayinya).
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
238

Setelah minum jamu tuju laos lalu minum air endapan abu 3 jumput, asam kawak
(besarnya) satu kemiri, gula aren (besarnya) satu kemiri dilumatkan sarang dengan
air jawi, lalu disaring. Diminum sampai 2 hari, bisa melancarkan darah.
Nomor 1026 Parm orang setelah melahirkan.
Udhon satu jumput, garam satu jumput, asam satu biji, kencur 3 iris, manis jangan
panjangnya satu jari, jong rahab 5 saga, bawang putih 3 siung, dipakai sampai 3
hari.

Nomor 1027 Tapl orang setelah melahirkan.


Abu satu jumput, jong rahab 5 saga, gelam satu jumput, jintan hitam 3 jumput,
daun pepaya grandhl satu lembar, asam kawak (besarnya) satu kemiri dibakar,
garam satu jumput, di-pipis, (diberi) air cuka. Jika akan memakai dihangatkan
hangat-hangat. Lamanya sampai 10 hari.
Nomor 1028 (jamu) yang lain (untuk) orang setelah melahirkan.
Jong rahab dan jintan hitam masing-masing 2 jumput, gelam 2 jumput, lengkuas
(besarnya) satu kemiri, asam (besarnya) satu kemiri, garam satu jumput, (diberi)
air cuka. Jika akan memakai dihangatkan hangat-hangat lamanya (memakai) jamu
3 hari.
Nomor 1029 (jamu) yang lain (untuk) orang setelah melahirkan.
Daun jeruk nipis dengan bunganya masing-masing 7 buah, buah yang masih kecil
(jeruk nipis) satu, kulit kayu (jeruk nipis) 3 jari panjangnya, jong rahab 3 jumput,
jintan hitam 3 jumput, gelam satu jumput, lengkuas (besarnya) satu kemiri, asam
(besarnya) satu kemiri, garam satu jumput, (diberi) air cuka. Setiap akan memakai
dihangatkan hangat-hangat. Dipakai sampai 5 hari.
Nomor 1030 (jamu) yang lain (untuk) orang setelah melahirkan.
Bngle 3 iris, jong rahab dan jintan hitam masing-masing satu jumput, gelam satu
jumput (diberi) air cuka, setiap akan memakai dihangatkan hangat-hangat.
Nomor 1031 Parm nm untuk orang melahirkan dua hari sampai terlepas
(pusar bayinya).
Manis jangan panjangnya satu jari, empu kunyit 3 iris, kencur 3, bawang merah 3
commit
masing-masing dibakar, beras satu to userdipanggang sangan, jadi semua
jumput
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
239

dimatangkan lalu di-pipis dengan air dicampur garam satu jumput disaring,
diminumkan setiap pagi sampai tali pusar (bayinya) terlepas.
Nomor 1032 Jamu orang jika setelah melahirkan terasa haus.
Daun bunga lawang dan bunga sarikuning 5 saga, direbus dan di-pipis sampai
lumat lalu diminum dengan wedang.

Nomor 1033 Jamu untuk orang akan melahirkan supaya cepat lair, harus
diberi minum dari ponjn dan bothkan. Jika ada yang habis, dilengkapi
sedikit-sedikit.
Majakan 3, manis jangan, msoyi panjangnya masing-masing satu jari, sprantu
satu dibakar, ketumbar 10 saga, merica 10 saga, ganthi, pucuk, jintan hitam
masing-masing 10 saga, pala satu, kayu manis panjangnya satu jari, jaha kling,
jaha lawe masing-masing satu, sunthi, kencur masing-masing satu, bawang merah
13, bawang putih satu, kunyit panjangnya satu jari, umbi tegari (panjangnya) satu
jari, kayu anyang 3, cabai jawa sulah 5 saga, kemukus, mungsi, pandki, murmak,
daging, podhi, sari masing-masing 10 saga, getah pilang 7, rasuk angin, adas,
gintongan, kulit kayu pule, secang, bidara putih, cendana jnggi, cendana jawa,
garu/gaharu rams yang dikerik, rasamala yang dikerik, cengkeh, biji sawi, wijen,
gelam, jong rahab masing-masing 10 saga, isi mundu 3, dringo satu jari, bunga
lawang sepasang, jadam mustakim, bunga pala, unm, dibakar masing-masing 10
saga, kayu rapat 3, kulit ketam betina jantan 10 saga, kulit umnus 3, kulit kepiting
satu, kulit ketam betina betina separuh, kulit po panjangnya 4 jari, tempurung
bulus panjangnya satu jari, lungsungan ular sawah 2 potongan, temu lawak satu
empu, temu giring, temu poh, temu hitam, temu tis, temu badhur, bngle,
lempuyang semua masing-masing satu empu. Isi dari bothkan serta ponjn
ditambah lengkuas (sebesar) kepala ayam. Jika akan memakai jamu ambillah
secukupnya saja, diberi asam (besarnya) satu kemiri, garam 3 wuku.
Nomor 1034 Jamu orang melahirkan jika mayonn.
Endapan abu, lidi ijuk aren panjangnya satu jari persegi. Jika sudah mengendap
di-limbang, diambil yang bening lalu diberi bakaran asam hitam (besarnya) satu
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
240

kemiri dan garam dipanggang sangan, dicampur cuka aren 3 sendok kaca, lalu
diminum sampai sembuh.
Nomor 1035 Bobok (untuk) orang melahirkan setelah 40 hari.
Serbuk banon satangsul timbangan emas, rasamala sareyal, pala 9 saga, kayu
cengkeh sareyal, bunga pala satangsul, air mawar 30 dhuwit, di-pipis kemudian
di-ukup. Pemakaian bobok tadi sampai 40 hari.

Nomor 1036 Jamu (untuk) orang melahirkan setelah 40 hari.


Delima putih yang masih kecil diiris sedikit dibuang bijinya, diisi bumbu seperti
di bawah ini:
Majamuju/jemuju 3 saga, krsani atau alim masing-masing 2 saga, jaha kling,
sukun 2 iji dibakar, jnitri satu, jung pandan separuh, sarikuning 2 saga, bunga
lawang sepasang, cengkeh sepasang, merica putih, kemukus masing-masing 2,
jintan hitam 2 saga, jintan putih satu saga, pala betina 2 saga, kunci ppt
sepasang, kunci kuning 3 iris, msoyi 2 saga, kayu rapat panjangnya satu ruas jari,
manis jangan satu ruas jari dibakar. Semua bumbu dijadikan satu, serbuknya
diisikan ke dalam delima lalu ditutup lagi. Irisan dibalut benang kemudian
dikukus. Jika sudah matang lalu di-pipis lagi sampai lumat dengan daun gondang
kasih 3 tangkai, lempuyang 3 iris, daun ilr 2 lembar untuk mengairi jamu tadi
lalu di-seka bakaran wingka dengan air jeruk nipis serta garam 3 wuku. Setiap
minum jamu tersebut dengan menyangga payudara diangkat ke atas supaya
jamunya tidak masuk ke payudara.
Nomor 1037 (jamu) yang lain (untuk) orang melahirkan setelah 40 hari.
Mungsi 4 saga, cabai jawa separuh, jintan hitam 5 saga, msoyi satu ruas jari,
kemukus 7, cengkeh 7, kdhawung 3 dibakar, bunga lawang 2 dibakar, jnitri
besar dan kecil 2, manis jangan besarnya satu jari dibakar, (diberi) air perasan
jeruk nipis. Dengan daun beluntas 3 tangkai, daun ilr 3 lembar, kunyit 3 iris,
diberi wedang sedikit, lalu di-dhplok agar jamu tadi lumat (diberi) air (diberi)
jeruk nipis lagi serta garam 3 wuku, kemudian diminum.
Nomor 1038 Jamu orang melahirkan setelah 40 hari.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
241

Ambillah merica sulah 7, podhi 5 saga, trawas satu lembar, pulasari 5 saga,
kdhawung 3 buah, majakan 3 buah, jaha kling 2, cabai jawa satu dibakar,
sprantu satu dibakar, msoyi 5 saga, pucuk 2 saga, pala 3 saga, manis jangan 10
saga, kayu anyang 3 saga, sidawayah 5 saga, jong rahab 10 saga, kemukus 7,
bunga apn 5 saga, bbuing 10 saga, ketumbar 2 saga, adas 3 saga, jintan hitam 5
saga, kemudian di-pipis ambillah satu takaran jamu dicampur perasan jeruk nipis
atau air jawi serta garam 3 wuku, lalu diminumkan.

Nomor 1039 Jamu yang lain (untuk) orang melahirkan setelah 40 hari.
Jaha lawe 3, sari 7 saga, sidawayah 7 saga, msoyi panjangnya satu jari, jintan
hitam 10 saga, cengkeh 7, merica 7 pasang, ganthi 4 saga, pucuk 3 saga, sarinaga
10 saga, jnitri 3, manis jangan panjangnya satu jari, kapulaga 10 saga, bunga
kesumba 7 saga, kemukus 7, bunga pilang satu, sarikuning 5 saga, jika akan
minum ditambah kunyit 3 empu, kunci 3 dibakar, lalu di-dhplok diambil airnya
saja. Racikan tersebut ditimbang kira-kira cukup dengan air (hasil) jamu yang di-
dhplok tadi, untuk satu takaran jamu.
Nomor 1040 Jamu yang lain (untuk) orang melahirkan setelah 40 hari.
Mungsi 4 saga, jintan hitam 5 saga, cabai jawa 3, msoyi 4 saga, kemukus 5,
cengkeh satu, kdhawung 3, pala separuh, podhi 5 saga, sari 10 saga, murmak 5
saga, daging 4 saga, sprantu satu dibakar, trawas 3 lembar, adas 2 saga, pulasari
5 saga, jaha kling satu, bunga lawe 5, jnitri 3, manis jangan panjangnya satu
jari, yang dipakai (diberi) air dari daun beluntas 3 tangkai, daun ilr 3 lembar,
kunyit 3 iris. Racikan jamu di-pipis. Daunnya di-dhplok dengan wedang,
kemudian diperas, minumnya ditambah perasan jeruk satu, garam 3 wuku.
Nomor 1041 Jamu membersihkan indung telur jika bisa kemudian hamil.
Akar pandan duri, dengan akar pudhak asta, santan kelapa hijau separuh (dari satu
buah), adas 2 iji, pulasari 5 saga, bawang merah satu, kayu manis 5 saga, gula
aren besarnya satu kepala ayam, asam satu biji, perasan air jeruk 3, rebung
glonggong satu direbus, lalu diminumkan.
Nomor 1042 Jamu orang muntah darah.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
242

Akar pisang kluthuk, akar kara putih masing-masing satu genggam, bawang
merah, lalu di-dhplok, diminumkan setiap pagi.
Nomor 1043 (jamu) yang lain (untuk) orang muntah darah.
Daun waru muda, daun bayam tanah, daun lathi masing-masing 3 tangkai, di-pipis
sampai lumat, diminum waktu pagi.
Nomor 1044 Jamu orang sakit cika, yaitu BAB tidak berhenti-berhenti.
Arang jati satu jari, karklak mungkin (disebut) kotoran marmot 3, agl satu jari,
sapu ijuk juga satu jari, kropak dengan tutup saji 10 jari, uang slaka sakthip,
gobog satu, mungsi, ketumbar masing-masing 5 saga, trawas 3 lembar, jintan
hitam 5 saga, jintan putih 4 saga, msoyi panjangnya satu jari, rasuk angin 3
saga, kdhawung 3 dibakar, botor/kecipir 7, biji nangka blonyong satu, jahe,
kunci, lempuyang masing-masing 3 iris, klmbak 5 saga, pucuk 3 saga, direbus
dengan air siwur, lalu diminum seperti minum wedang.
Nomor 1045 Jamu orang sakit sambang gejalanya jika haid terus-menerus,
disebut sakit sambang di dalam perut. Di bawah ini jamunya:
Daun gondang kasih, daun selasih, daun ilr masing-masing 3 tangkai, daun
lampes dan sembukan masing-masing 7 lembar, daun legundi, beluntas, dan daun
cabai masing-masing 3 tangkai, podhi, sari, adas masing-masing 5 saga, pulasari
panjangnya satu jari, murmak, daging masing-masing 5 saga, ampo 3 saga, umbi
pisang saba satu genggam tangan, lempuyang, kunci mentah (dan) matang, dan
temu lawak masing-masing 3 iris, kdhawung 3 dibakar, bawang putih satu siung,
rebung alang-alang 3, rebung glonggong satu, asam lami satu lerak, garam 3
wuku, mungsi 4 saga. Umbi pisang dan rebung glonggong tadi diambil airnya,
racikan jamu semua di-pipis lalu diberi air dhplok-an tadi, jika kurang ditambah
wedang lalu diminum.
Nomor 1046 (jamu) yang lain (untuk) sakit sambang.
Nasi besarnya satu lerak, gula merah satu biji, cabai merah satu, agl satu, ijuk
satu jari persegi, ampo 3, suwng, kunci, kencur, lempuyang masing-masing 3 iris,
pucuk dan ganthi masing-masing 3 saga, msoyi satu jari, mungsi 5 saga, kayu
ult satu dibakar, ketumbar 5 saga, trawas 3 lembar, temu giring, temu lawak,
lengkuas masing-masing 3 iris, kemenyan madu 5 saga, wuluh 3 diambil abunya,
commit digoreng
asam lami satu biji, garam satu jumput to user sampai kering, di-pipis sampai
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
243

lumat lalu diberi air dari rebusan rebung bonggol, kropak gula jawi tadi lalu
diminum.
Nomor 1047 Jamu orang tua sakit pathk tidak bisa berjalan (agar) tidak
keluar pathk-nya lagi.
Temu hitam diparut diambil airnya, disaring lalu diberi garam 3 wuku. Setiap pagi
pakaliah jamu seperti ini.
Nomor 1048 Jamu orang sakit lstrung.
Cendana jnggi 5 saga, kayu tai 4 saga, bidara laut 5 saga, secang 3 saga, jamur
imps 5 saga, kayu timur satu ruas jari, kayu anyang 3 jari dibakar, adas 2 saga,
pulasari 2 ruas jari, kayu manis satu ruas jari, di-pipis dengan wedang, diberi
garam 3 wuku, asam satu biji, disaring kemudian diminumkan selang dua hari
sekali lalu selang 3 hari.
Nomor 1049 Jamu sakit dhngn.
Tulang ayam yang mati di sarangnya satu ruas jari, tulang angsa yang mati di
sarangnya 2 ruas jari, adas satu jumput, pulasari panjangnya satu jari, bawang
merah 3. Di-pipis sampai lumat serta dengan air dan garam satu jumput. Jika di
badan sudah merasa baikan, minum sampai sembuh.
Nomor 1050 (jamu) yang lain (untuk sakit) dhngn.
Akar kelor yang kecil panjangnya 3 jari, akar kedondong panjangnya satu kilan,
adas 3 pasang, pulasari panjangnya satu jari, dringo satu ruas jari, bawang putih 3
siung, lalu direbus diminum setiap hari.
Nomor 1051 Pantangan makanan sakit dhngn.
Udang, bandeng, telur, semua ikan kang dengan patil, trasi, semua tidak boleh.
Yang boleh dimakan ikan belanak serta jika ikan banawi, wader/badar yang sirip
putih.
Nomor 1052 (jamu) yang lain (untuk sakit) lstrung yang dipakai untuk
membasahi kepala.
Bawang merah 7, daun traseyan satu genggam, adas 2 pasang, pulasari 2 ruas jari.
Di-pipis dengan air, dipakai ngopyok-opyok kepala setiap pagi.
Nomor 1053 Jamu tenggorokan serak dan sesak nafas.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
244

Cabai jawa, kemukus, ketumbar masing-masing satu, trawas satu lembar, kencur,
bawang putih jantan masing-masing satu, garam satu jumput, (diberi) air cuka
dengan air jawi. Di-pipis diminumkan pada waktu pagi.
Nomor 1054 (jamu) yang lain (untuk) serak serta sesak nafas.
Cabai jawa, kemukus, ketumbar masing-masing satu, garam satu jumput, (diberi)
air cuka dicampur air murni. Di-pipis lalu diminum pada waktu pagi.
Nomor 1055 (jamu) yang lain (untuk) serak serta sesak (nafas).
Dringo satu iris, garam satu wuku, F(bawang putih 1, beras satu jumput, kencur
1). Dikunyah saja, ampasnya digosokkan pada pusar.
Nomor 1056 (jamu) yang lain (untuk) serak serta sesak (nafas).
Sirih yang ruasnya bertemu 3 lembar, merica putih 7, garam satu wuku. Dikunyah
sendiri, ditelan, ampasnya digosokkan pada pusar.
Nomor 1057 Jamu bumbu munggul untuk mengeluarkan kekuatan.
Ketumbar satu jumput, merica putih 7, jintan putih satu jumput, kencur 3 iris,
jeruk purut satu iris, manis jangan satu ruas jari, bawang putih satu siung,
lengkuas satu iris, kemiri satu dibakar. Untuk isinya, beras satu jumput, pala
sedikit, kdhawung 2 dibakar, garam satu jumput, msoyi satu ruas jari, kunyit 2
ruas jari dibakar, cengkeh 3, lalu di-pipis, (diberi) air cuka. Jika akan minum di-
seka krwng, dibakar sampai jadi latu.
Nomor 1058 Jamu untup-untup wanita yang sudah melahirkan.
Ketumbar 10 saga, trawas 3 lembar, msoyi 10 saga, sintok 5 saga, sprantu satu
dibakar, cabai jawa satu, kemukus 7, kdhawung 3, rasuk angin 4 saga, jnitri 3,
sari 5 saga, temu, kunci, kunyit, bngle, temu lawak masing-masing 3 iris. Di-
pipis lalu disaring kemudian diminum.
Nomor 1059 Jamu yang diminum jika ulu hati terasa sakit.
Manis jangan satu jari dibakar, ketumbar 5 saga, kencur 3 iris dibakar, bawang
merah 3 masing-masing dibakar, secang 6 saga, pala satu biji, beras 5 jumput,
gula merah satu lirang dibagi dua, garam 3 wuku. Direbus, disaring diminum
sampai sembuh.
Nomor 1060 Jamu ulu hati sakit.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
245

Garu/gaharu rams 5 saga, kesumba, kasturi masing-masing 5 saga, sarikuning 6


saga, murmak 3 saga, daging 4 saga, jbug 3 iris, pala jantan satu, daun kemuning
3 tangkai, secang 5 saga. Di-pipis dengan air lalu diminum.
Nomor 1061 Jamu perut (terasa) tidak enak.
Jintan hitam 7 saga, ujung cabai jawa 3 dibakar, kemukus 7, ketumbar 5 saga,
trawas 2 lembar, cengkeh 7, podhi, sari masing-masing 5 saga, murmak, daging,
gelam masing-masing 3 saga, arang dari bambu wuluh 3 pringkil, daun selasih
dan daun kasih masing-masing 3 tangkai, ilr 3 tangkai, empu kunyit 3 iris di-
bnm, asam kawak satu biji dibakar, garam lama 3 wuku. Semua di-pipis
ditambah kunci, kunyit 5 iris, kdhawung 3 dibakar. Jamu tersebut disebut jamu
sorog kothong. Diminum dengan air wedang pada waktu pagi. Setiap akan minum
di-seka dahulu dengan wingka dibakar sampai jadi latu lalu diminum.

Nomor 1062 Jamu parm taun untuk orang melahirkan setelah 40 hari.
Jintan hitam, jintan putih masing-masing 10 saga, cabai jawa 7, kemukus, msoyi,
sidawayah, dan sintok masing-masing 10 saga, sprantu 3 dibakar, cabai jawa
sulah 10 saga, pala , bawang putih satu siung, manis jangan panjangnya satu
jari dibakar, bunga apn 3 saga, murmak, daging masing-masing satu saga. Di-
pipis sampai lumat dengan asam satu biji, garam 3 wuku, waron, ketumbar
masing-masing 10 saga, trawas 2 lembar, mungsi 10 saga, majamuju/jemuju,
podhi, pulasari masing-masing 10 saga, adas tua 5 saga, adas bintang disebut
pikak 5 saga, daun sari wulan 5 saga, tawas dan getah pilang masing-masing 5
saga, merica hitam, merica sulah, biji sawi masing-masing 10 saga, wos ketan
hitam 10 saga, ganthi 3 saga, jaha kling, jaha lawe masing-masing 3 iji, teki 7,
kencur 3 iris, kunci ppt 5, rasuk angin 5 saga, sunthi 3 iris, pucuk 7 saga,
secang 4 saga, bidara laut 6 saga, kayu tinja 5 saga, cendana 7 saga, jamur brama
dan cangkok masing-masing 5 saga, jung pandan 3, kemenyan madu 3 saga, kulit
ikan gemi 5 saga, jnitri 3 iji, manis jangan 10 saga, kayu manis 3 saga, kara
jantan satu, daun mandhakaki 2 lembar, kdhawung 3, cabai jawa wungkuk 7,
asam kawak (besarnya) satu ibu jari, garam 7 wuku, kapulaga 5 saga, rebung
commit
wurung satu, rebung yktos 5 saga, to user
temu hitam 3 iris, yang putih 3 iris, temu
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
246

lawak, temu giring, bngle, lempuyang pahit masing-masing 3 iris. Semua di-
dhplok sampai lumat dijemur sampai kering dijadikan serbuk. Jika akan memakai
jamu ambillah kira-kira satu takaran jamu, di-pipis sampai lumat dengan air yang
encer, serta (diberi) perasan jeruk nipis, jika tidak ada jeruk nipis, diganti dengan
asam (besarnya) satu kemiri, lalu diminum.
Nomor 1063 Jamu parm taun jika perut terasa mulas.
Adas 5 saga, pulasari, jong rahab masing-masing 5 saga, kayu anyang 3, gelam 5
saga, klabt 5 saga, ketumbar 10 saga, mungsi 5 saga, kemukus 7, jnitri 3, jaha
kling, jaha lawe masing-masing 2 buah, jintan hitam 5 saga, msoyi, sintok
masing-masing 10 saga, sprantu satu dibakar, biji sawi, murmak, daging, kayu
manis masing-masing 5 saga, pala , cengkeh, sidawayah 5 saga, podhi 7, sari 6,
secang 5 saga, manis jangan panjangnya satu jari, trawas 3 lembar, kunyit,
kencur, temu lawak, bngle masing-masing 3 iris, bawang merah 2, daun selasih,
daun gondang kasih masing-masing 3 tangkai. Semua daun digoreng sampai
kering, lalu di-dhplok sampai jadi serbuk. Jika akan memakai jamu, ambillah
satu takaran jamu dikira-kira secukupnya, di-pipis dengan air asam lami satu biji
serta garam 3 wuku, lalu diminum pada waktu pagi.
Nomor 1064 Jamu parm taun untuk orang setelah melahirkan.
Lengkuas 3 iris, bawang putih 3 siung, jintan hitam, jintan putih masing-masing 5
saga, kemukus 7, msoyi satu jari, moster 5 saga, kayu manis 5 saga, kdhawung
3 dibakar, jong rahab 10 saga, kencur 3 iris. Di-pipis lalu diminum diulangi
sampai 2 kali saja lalu berganti jamu bawang merah 3 dibakar, kencur 3 iris,
manis jangan panjangnya satu jari masing-masing dibakar, secang 5 saga, jong
rahab 10 saga, lalu diminum dan untuk (digosokkan pada) perut.
Nomor 1065 Jamu parm mntah untuk orang setelah melahirkan setelah
terlepas pusarnya.
Manis jangan panjangnya satu jari dibakar, kayu manis panjangnya satu jari, adas
satu jumput, pulasari dua ruas jari, jong rahab 3 jumput, secang 3 saga, kencur 3
iris, bawang merah satu dibakar, bawang putih 3 siung. Di-pipis sampai lumat,
(diberi) air daun asam satu genggam, gardha munggu dengan daun belimbing
sayur, daun nanas satu. Diiris lalu di-dhplok diambil airnya diberi garam satu
jumput. Jamu tadi harus diminum commit
selama to user
3 hari.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
247

Nomor 1066 Jamu sriawan jika bayi sudah umur 3 atau 4 bulan jika
disuapi lalu muntah, jika disusui gumoh, dan kurang enak (badannya).
Kemukus serta jintan hitam masing-masing 7 saga, jong rahab 10 saga, manis
jangan panjangnya satu jari, bngle, kunyit, temu lawak masing-masing 3 iris,
bawang merah 2 dibakar. Di-pipis, (diberi) air daun selasih, daun kasih, rumput
kapalan, garam 3 wuku, kemudian di-dhplok diperas diambil airnya, dicampur
dengan jamu racikan tadi.
Nomor 1067 Jamu parm untuk orang setelah melahirkan 15 hari.
Manis jangan panjangnya satu jari, kayu manis, adas, pulasari masing-masing 5
saga, jong rahab dan secang masing-masing 10 saga, kencur 3 iris, bawang merah
3 dibakar, bawang putih satu siung. Setiap akan minum ditambah daun asam satu
genggam. Di-gcak lalu dedaunan di-pipis dengan air dan garam 3 wuku.
Nomor 1068 Jamu parm mntah yang lain untuk (untuk) orang
melahirkan setelah 15 hari.
Jintan hitam 5 saga, kemukus 7, jong rahab 7 saga, gelam 7, kayu secang 5 saga,
kayu anyang 3 dibakar, rasuk angin 5 saga, grgs otot 54 saga, manis jangan
panjangnya satu jari, adas satu saga, mungsi 3 saga, gralah kayu smpal wolok
dan bunga kesumba masing-masing 5 saga, kencur, temu lawak, kunyit masing-
masing 3 iris, bawang merah satu, dringo 3 iris, asam kawak (besarnya) satu
kemiri dibakar, cengkeh 3, lempuyang 3 iris. Direbus, airnya diminum dengan
garam satu jumput.
Nomor 1069 Jamu parm taun untuk yang menyusui anak.
Kemukus 7, jintan hitam, sari, ketumbar, masing-masing 10 saga, mungsi 9 saga,
adas, pala masing-masing 3 saga, jong rahab 10 saga, cangkok 7, sprantu satu
dibakar, bunga teratai baru 10 saga, moster 7 saga, podhi 5 saga, cabai jawa satu,
kdhawung 3, jamur brama 5 saga, kayu anyang 3, manis jangan panjangnya satu
jari, kayu manis 5 saga, kayu secang 7 saga, kayu ult 3 saga, klmbak 5 saga,
bunga lawang, bunga kesumba masing-masing 7 iji, msoyi 10 saga, daun
meniran 2 tangkai, daun ilr 3 lembar, daun lampes dan sembukan masing-masing
3 lembar. Di-pipis dengan asam satu biji dan garam.
Nomor 1070 Jamu untuk orang menyusui anak akan umur 3 dan 4 bulan
commit
harus memakai jamu parm taun. to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
248

Gelam dan jong rahab masing-masing 10 saga, jintan hitam 15 saga, kemukus 7,
sari 10 saga, moster 7 saga, cengkeh 7, sprantu satu dibakar, kdhawung 3
dibakar, ketumbar 10 saga, jaha lawe 2, cabai jawa 3, kayu secang 7 saga, rasuk
angin, kayu manis masing-masing 5 saga, manis jangan panjangnya satu jari,
kencur, temu lawak, bngle, kunyit masing-masing 3 iris, murmak, daging
masing-masing 5 saga, bunga apn 10 saga, sintok, msoyi masing-masing 15
saga, daun meniran 3 tangkai, daun ilr, daun lampes, sembukan masing-masing 3
lembar, daun satu genggam, gondang kasih 3 tangkai, selasih 3 lembar, daun
pegagan 7 lembar, daun kelapa 3 tangkai, daun nangka satu lembar, daun jambu
biji 3 tangkai. Racikan tadi di-dhplok, dikeringkan dijadikan serbuk. Jika akan
memkakai jamu, ambil secukupnya untuk takaran sekali. Di-pipis sampai lumat
dicampur perasan dedaunan dan temu-temu. Setiap akan minum ambil daunan dan
temu-temu baru lalu di-dhplok.
Nomor 1071 Jamu parm mntah untuk orang setelah melahirkan.
Kayu manis jangan panjangnya satu jari, kayu manis 4 saga, adas 2 saga, pulasari
5 saga, jong rahab 10 saga, secang 7 saga, kencur 3 iris, bawang merah satu,
bawang putih satu siung. Di-pipis sampai lumat, (diberi) air perasan daun asam
satu genggam, gardha munggu, daun belimbing sayur 3 tangkai, daun nanas
panjangnya 3 jari. Racikan tadi di-pipis, daunnya di-dhplok, diambil airnya serta
diberi garam 3 wuku, dijadikan satu. Aturan minum jamu tadi sampai 3 hari
lamanya.
Nomor 1072 Jamu parm untuk orang melahirkan setelah 3 atau 4 bulan
lamanya.
Kemukus 5, jintan hitam 5 saga, jong rahab 7 saga, kayu manis jangan
panjangnya satu jari, bngle, kunyit, temu lawak masing-masing 3 iris, bawang
merah 3, (diberi) air gondang kasih 3 tangkai, sulasih hitam 3 tangkai, rumput
jarem satu genggam (rumput grining). Di-dhplok, diambil airnya. Racikan
dedaunan di-pipis, dicampur dengan air dedaunan tadi lalu diminum ditambah
garam 3 wuku, asam besarnya satu kemiri.
Nomor 1073 Jamu parm taun untuk (orang yang) baru melahirkan untuk
diminum sehari-hari.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
249

Ketumbar 5 saga, mungsi 10 saga, trawas 3 lembar, kunyit satu empu, apu
(besarnya) satu kacang, adas satu saga, pulasari panjangnya satu jari, podhi 5
saga, sari 10 saga, murmak 5 saga, daging 5 saga, jintan hitam 10 saga, manis
jangan panjangnya satu jari dibakar, jong rahab 13 saga, sidawayah 5 saga,
kningar dan kayu manis panjangnya satu jari, bunga kesumba 10 saga, bawang
merah satu, kencur 3 iris, cabai jawa satu, kemukus 7, kapulaga 10 saga, biji sawi
10 saga, inggu (besarnya) satu kacang, kdhawung 3 dibakar, dringo, bngle,
lengkuas masing-masing 3 iris, bawang putih 3 siung, lempuyang, jahe masing-
masing 3 iris. Semua di-pipis sampai lumat, dicampur asam satu biji, garam satu
jumput, dan dengan air wedang kemudian disaring lalu diminum.

Nomor 1074 Jamu pengantin.


Akar mengkudu, akar sembung panjangnya masing-masing satu jari, daun pacar
jawa, daun kemuning masing-masing satu genggam, ketumbar 10 saga, trawas 3
lembar, mungsi 5 saga, empu kunyit, temu giring masing-masing 3 iris, ambar
mentah 5 saga, cengkeh 7, pala 3 saga, kayu garu/gaharu 10 saga, klmbak 4
saga, pucuk 3 saga. Semua diambil kira-kira satu takaran jamu saja. Di-pipis
dengan air mawar, jika tidak ada air mawar ditambah temu giring 3 iris, daun
lengkuas satu genggam masing-masing di-dhplok. Diperas diminum. Diminum
kira-kira sekali dan untuk setiap hari Senin atau hari Kamis.
Nomor 1075 Jamu bengkak pada perut untuk wanita.
Temu, kunci masing-masing 3 iji, cengkeh 7, kencur 3 iris, msoyi 5 saga, ganthi,
pucuk masing-masing 3 saga, unm 3 dibakar, pulasari panjangnya satu jari, jintan
5 saga, pala separuh, trawas 3 lembar, secang, ketumbar masing-masing 5 saga,
kemudian di-pipis dengan asam besarnya satu lerak, garam 3 wuku, kemudian
disaring diminum.
Nomor 1076 Jamu anak (sakit) cacingan yang sudah berumur 5 atau 7
tahun.
Mengkudu yang masih kecil 3 diiris tipis dicampur dengan daunnya yang muda 3
lembar, daun lampes dan sembukan masing-masing 3 lembar, bawang merah satu,
commit to
kencur, dringo, bngle masing-masing 3 user
iris. Semua dibungkus daun pisang
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
250

kemudian dikukus lalu diberi bumbu manis jangan panjangnya satu jari, ketumbar
3 saga, jintan hitam, dan jintan putih masing-masing 3 saga, msoyi 3 saga,
kemukus 3, sintok 2 saga, sprantu satu dibakar, mungsi, biji sawi, cabai jawa
sulah masing-masing 3 saga, kdhawung satu dibakar, kayu anyang panjangnya
satu jari, secang 3 saga. Di-pipis dengan garam 3 wuku serta dengan air tawar lalu
diminum pada waktu pagi untuk anak yang sakit tadi.
Nomor 1077 Jamu parm taun untuk wanita melahirkan setelah 9 hari.
Setiap hari boleh minum, orang Jawa menyebutnya (jamu) uyup-uyup.
Podhi, sari, murmak masing-masing 10 saga, rasuk angin disebut tai angin 10
saga, kayu anyang 7, kdhawung 3 dibakar, jintan hitam 15 saga, msoyi
panjangnya satu jari, sintok panjangnya satu jari, sprantu 3 dibakar, cabai jawa 3,
merica 10 saga, cabai jawa sulah 10 saga, kemukus 9, manis jangan panjangnya
satu jari, bawang merah 3, adas 5 saga, pulasari, biji sawi 10 saga, kayu manis
panjangnya satu jari, majakan 3 dibakar, cengkeh 7, pala separuh, jong rahab 20
saga, bunga kesumba 10 saga, temu lawak (besarnya) satu kepala ayam, temu
hitam masing-masing (sebesar) kepala ayam, kapulaga 5 saga, asam hitam
(besarnya) satu kepala ayam, ganthi, kencur, empu kunyit 3 iris, lengkuas, bngle
masing-masing (besarnya) satu kepala ayam, garam digoreng 3 jumput, gula 3
biji. Jamu tadi di-pipis dibuat serbuk (lalu) dikeringkan. Jika akan memakai
ambillah kira-kira untuk satu kali pakai. Diminum waktu pagi sekali, sore sekali.
(diberi) air jeruk nipis (dari) satu (buah), lalu diminum.
Nomor 1078 Jamu parm taun diminum setiap pagi.
Daun lampes, sembukan, daun gondang kasih, daun ilr, daun selasih, kmarogan,
rumput grinting, dan grgs otot masing-masing satu genggam, rebung glonggong
satu, rebung alang-alang satu genggam, ujung adas satu, daun pegagan satu
genggam, empu kunyit 3 iris, manis jangan panjangnya 3 jari, cabai jawa 3,
kemukus 7, pala separuh, temu lawak, temu hitam, temu giring, lempuyang,
bngle masing-masing 3 iris, bawang merah 3, ketumbar 20 saga, trawas 7
lembar, jintan hitam 20 saga, kayu manis panjangnya satu jari, kayu anyang 7
buah, adas 5 saga, pulasari 10 saga, podhi, sari, biji sawi, mungsi, sidawayah
masing-masing 5 saga, tegari 10 saga, ganthi 5 saga, pucuk 3 saga, teki 7 buah,
commit
klabt, waron, wijen, kulit kayu pule tomasing-masing
user 5 saga, asam kawak
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
251

(sebesar) kepala ayam, sintok panjangnya satu jari, sprantu 3 dibakar,


botor/kecipir, kdhawung masing-masing 7 dibakar, murmak, daging, sarikuning
masing-masing 5 saga, majakan 3, kapulaga 10 saga, kencur (yang) utuh 3, inggu
satu biji, jadam satu biji. Di-pipis matang, dibuat sadhgan. Jika akan (memakai)
jamu ambillah satu takaran jamu saja dan minum jamu setiap tanggal satu.
Nomor 1079 Jamu po o anggur galiyan untuk wanita amuda.
Podhi 3 saga, sari 5 saga, bunga apn 3 saga, merica putih 5 saga, jintan hitam 7
saga, cangkok 7, sprantu satu dibakar, majakan 3, manis jangan panjangnya satu
jari masing-masing dibakar, msoyi 5 saga, waron 4 saga, kemukus 7, kemenyan
madu 7 saga, pucuk 3 saga, empu kunyit satu dibakar, ganthi 3 saga, jaha lawe
satu dibakar, kayu manis 5 saga, cengkeh 3, sidawayah 3 saga, kayu anyang 3,
unm satu, kdhawung 3 masing-masing dibakar, pala 3 biji, kayu mgatsih
panjangnya satu jari, bawang putih satu siung, daun kemuning satu genggam, sirih
3 lembar, bunganya sepasang, daun delima satu genggam, daun selasih 3 tangkai.
Di-dhplok semua dengan kunyit dan kunci. Diperas diambil airnya saja. Setiap
akan minum diberi air jeruk nipis (dari) satu (buah).
Nomor 1080 Jamu orang hamil santun warni.
Adas 3 saga, pulasari 7 saga, jintan hitam 10 saga, jintan putih 5 saga, jong rahab
15 saga, sari 10 satu saga, msoyi panjangnya satu jari, pala 5 saga, cengkeh 3,
gelam 5 saga, ketumbar 10 saga, podhi 5 saga, sidawayah 4 saga, bunga apn 5
saga, merica sulah 7, getah pilang satu glintir, trawas 3 lembar. Di-pipis dengan
air kemudian diminum.
Nomor 1081 Jamu wanita hamil sudah 7 bulan.
Sintok, msoyi masing-masing 5 saga, manis jangan panjangnya satu jari, jaha
lawe satu, jong rahab 10 saga, cabai jawa satu, kemukus 7, kdhawung 3, cabai
jawa sulah 3, mungsi 5 saga, klabt 3 saga, jintan putih 7, jintan hitam 5 saga,
pala 2 saga, cengkeh 3, kayu manis 5 saga, rasuk angin 3 saga, bngle 3 iris,
temu lawak 3 iris. Diberi air lempuyang 3 gligh, daun klayu 3 pang.
Mengambilnya (dengan cara) melompat saja sambil berlari.
Nomor 1082 Jamu orang selesai haid.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
252

Ketumbar 7 saga, trawas satu lembar, sintok 7 saga, sprantu satu dibakar, jintan
hitam 7 saga, msoyi 10 saga, kemukus 7, manis jangan panjangnya satu jari,
jnitri 3, empu kunyit 3 iris.
Nomor 1083 Jamu untuk wanita.
Kunci ppt 3 iris, kunci kuning 7, biji kecubung wulung 5 saga, kunci putih 3
iris, cengkeh 3, pala 3 saga, jintan hitam 5 saga, msoyi 7 saga, kemukus 7, teki
3, cendana jnggi 5 saga, pucuk dan ganthi masing-masing 3 saga. Di-pipis
dengan air, disaring lalu diminum.
Nomor 1084 Jamu (untuk wanita) setiap waktu pagi.
Empu kunyit diiris dengan kacip 3 iris, lalu dimasukkan ke dalam cangkir. Diberi
jeruk nipis secukupnya, kemudian diminum airnya saja.

Nomor 1085 Jamu sambtan kapialu untuk orang yang sudah tua. Kapialu
adalah dingin yang masuk ke dalam tulang dan sumsum.
Senthe hitam (dipakai) buah, pohon, cabang masing-masing 7 iris, temu lawak 7
iris, lempuyang prit dan bngle masing-masing 7 iris, dringo 3 iris, bawang merah
7, bawang putih 7 siung, kemukus 7 saga, jintan putih 7 saga, msoyi, kayu tinja,
secang, bidara putih semua masing-masing 7 saga. Direbus di-borh-kan. Jika
diminum tidak dengan senthe, ditambah daun ilr 7 lembar, tetapi jangan di-
borh-kan dahulu. Ambillah bunga pisang yang keluar dari tuntut, abu pawon
dipakai (untuk) diperaskan pada tulang punggung, lalu digosok dengan cabang
senthe hitam. Kunyahlah pinang muda satu iris, bunga sirih yang ruasnya bertemu
3 lembar, dringo, bngle masing-masing 7 iris, jintan hitam, msoyi masing-
masing 7 saga, kemudian diludahkan pada abu tadi, diulet dengan cabang senthe
hitam lalu digosokkan pada ruas-ruas tulang tangan, kaki, tpak, dan pada perut.
Jika sudah lalu boleh memakai borh kapialu dan minum.
Nomor 1086 Jamu orang sakit kedinginan sudah 3 atau 4 hari di-borh-i
sambtan belum cocok, diberi jamu (untuk) membasahi kepala.
Ujung daun golang-galing satu genggam, senthe hitam dan akar bakung
panjangnya masing-masing satu jari, kuncup waru 7 biji, pinang muda satu,
dringo, bngle masing-masing 7commit to user merah 7, jintan hitam, msoyi
iris, bawang
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
253

masing-masing 7 saga. Di-dhplok dengan lri bungkak. Untuk membasahi kepala


sehari 3 kali lamanya 2 hari.
Nomor 1087 Jamu kedinginan kapialu santun warni.
Daun senthe diremas dengan air, dikeramaskan pada kepala kemudian kepalanya
dibasahi dengan air dingin lalu basahilah serbet. Jika tidak ada, boleh membasahi
ikat kepala untuk membungkus kepala. Setiap kering (lalu) dibasahi lagi.
Nomor 1088 Jamu sambtan santun warni.
Ketumbar, mungsi masing-masing 7 saga, kemukus 7, jintan hitam 3 saga, cabai
jawa satu pikul yang dipakai pangkal (dan) ujungnya, msoyi 5 saga, merica sulah
3, bawang putih satu siung, dringo, bngle, kunci masing-masing 3 iris, daun
inggu satu cabang, daun mangkok satu lembar. Di-pipis dengan garam 3 wuku,
disaring kemudian diminum.

Nomor 1089 Jamu sambtan bumbunya seperti di atas.


Hanya ditambah sirih yang ruasnya bertemu 2 lembar, pinang muda satu. Di-pipis
lalu disaring, diminum.
Nomor 1090 Jamu sambtan senthe hitam bumbunya sama dengan tadi.
Cabang senthe satu cngkang di-benm (pada) abu yang masih panas, trawas 3
lembar, daun landp 3 tangkai, kemudian direbus. Jika sudah dingin diminum.
Nomor 1091 Jamu sambtan untuk orang pingsan.
Sirih yang ruasnya bertemu 9 lembar, kunyit 2 ruas, temu giring, lempuyang
masing-masing 2 ruas jari, bngle, sintok, kencur masing-masing satu ruas jari,
jintan hitam satu jumput, ketumbar 3 jumput, mungsi satu jumput, kemukus 7,
cabai jawa 3, pala separuh, cengkeh 7. Diberi air perasan jeruk nipis satu. Di-
bnm setengah matang, air jamu tadi lalu diminum, serta di-pilis-kan, di-borh-
kan. Jamu tadi untuk orang umur 15 serta 20 tahun.
Nomor 1092 Jamu sambtan menuju pasar serta perempatan jalan.
Jintan 3 saga, msoyi, sintok masing-masing 4 saga, sprantu satu dibakar,
dringo, bngle masing-masing 3 iris, daun tundhung sakit, daun girang, daun sirih
masing-masing 3 lembar, jahe, sunthi, lempuyang masing-masing 3 iris, cengkeh
3, pala 2 saga, tanah perempatan jalan satu jumput. Di-pipis dengan air dengan
commitibunya.
garam 3 wuku, lalu diminumkan kepada to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
254

Nomor 1093 Jamu sambtan Banten.


Jintan hitam 5 saga, jintan putih 3 saga, ketumbar 5 saga, mungsi 3, jong rahab 5
saga, sintok 4 saga, sprantu satu dibakar, msoyi 4 saga, dringo, bngle, sunthi,
jahe, kencur, temu lawak, kunyit masing-masing 3 iris, cengkeh 3, pala 2 saga,
sirih yang ruasnya bertemu satu lembar, kuncup pinang muda satu, lempuyang 3
iris, bawang merah satu, bawang putih separuh siung, air jeruk nipis satu, jeruk
purut 3 iris, air jeruk nipis, air jawi separuh lagi, cuka. Di-pipis lalu diminum.
Nomor 1094 Jamu sambtan yang lain.
Cengkeh 3, pala 3 biji, jintan hitam, jintan putih masing-masing 3 saga, kemukus
3, ujung cabai jawa satu, dringo 3 iris, bawang putih satu siung, temu lawak,
empu kunyit masing-masing 3 iris, kayu tinja 3 saga, cendana 5 saga, air jeruk
nipis satu, sirih yang ruasnya bertemu 3 lembar, kuncup pinang muda satu, prusi
(besarnya) satu kacang, belerang satu kacang. Di-pipis dengan air jawi, garam 3
wuku, lalu diminum.
Nomor 1095 Jamu sarikuning untuk orang muda.
Klmbak 5 saga, kayu kasturi dan rumput saprantu masing-masing 5 saga,
cengkeh jantan 7, jnitri 3, jaha kling 2, pulasari 5 saga, kayu rapat panjangnya
satu jari, getah pilang satu glintir. Di-pipis dengan air mawar lalu diminum.
Nomor 1096 Jamu sambtan.
Adas 3 pasang, pulasari 5 saga, dringo 3 iris, bawang merah 3 bungkul, bawang
putih merah satu siung, rasuk angin 2 saga, jamur brama, jamur imps masing-
masing 3 saga, kotoran ular sawah 2 saga, kopyah amoh 4 saga, cindhe amoh 3
saga, sangklat abrit satu saga, kulit ketam betina, kulit rajungan, kulit kepiting
masing-masing 5 saga. Semua dibakar kemudian di-pipis dengan air, disaring
kemudian diminum.
Nomor 1097 Tapl (untuk) orang melahirkan jika sudah terlepas pusarnya.
Bngle 3 iris, sirih kering yang jatuh sendiri satu lembar, tegari 3. Di-pipis dipakai
setengah bulan lamanya dihitung dari terlepas tali pusarnya. Yang dipakai air cuka
aren. Setiap akan memakai di-hangatkan, di-tapl-kan.
Nomor 1098 Jamu sarikuning untuk orang muda.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
255

Klmbak dan kayu kasturi panjangnya masing-masing satu jari, sprantu 3 saga,
jaha kling 2, pulasari 7 saga, kayu rapat 3 jari, getah pilang satu glintir. Di-pipis
dicampur air mawar, disaring lalu diminum.
Nomor 1099 Jamu (sakit) sawan diminum orang menyusui.
Jintan hitam 3 saga, msoyi satu ruas jari, kemukus 5, dringo satu iris, lempuyang
prit panjangnya satu dim, bawang merah satu dibakar, bngle satu iris. Di-pipis
lalu diberi garam 3 wuku, lalu diminum.
Nomor 1100 Tapl-nya sehari-hari.
Kunci kuning 3 iris, cendana 5 saga, kemenyan madu 7 saga, kemudian di-pipis
kemudian di-ukup lalu di-tapl-kan kepada ibunya dan yang menyusui, tetapi
ibunya juga memakai.
Nomor 1101 Jamu sawanan.
Jintan hitam dan msoyi masing-masing 5 saga, kemukus 3, tegari 4 saga,
kapulaga 5 saga, jong rahab 7 saga, biji sawi 5 saga, klabt 3 saga, dringo,
bngle, lempuyang masing-masing 3 iris, cendana 5 saga, kayu tinja 3 saga,
sunthi, kencur, jahe, temu lawak, temu hitam, kunyit, dan umbinya masing-
masing 3 iris, bawang merah 3, bawang putih satu siung, sirih temu rose 2 lembar,
kuncup pinang muda satu, jamur brama, kulit kepiting, kulit ketam betina, kulit
ikan pe, kulit tabalan masing-masing 3 saga, lalu di-pipis semua sampai lumat
dengan garam 3 wuku, diminum ibunya serta yang menyusui.
Nomor 1102 Jamu (sakit) sawan.
Jintan hitam 3 saga, msoyi 4 saga, sintok 3 saga, sprantu satu dibakar, kemukus
3, cabai jawa satu dibakar, dringo, bngle masing-masing 3 iris, jeruk nipis satu,
temu giring 3 iris, kayu manis 3 saga, kdhawung 3 dibakar, lalu di-pipis
diminum.
Nomor 1103 Jamu sakit kencing berlendir, untuk orang tua serta anak
yang sakit seperti ini.
Diberi minum rebusan daun dhandhang gndhis satu genggam, diberi gula batu
sampai manis, lalu diminum seperti wedang setiap hari.
Nomor 1104 Jamu sakit kencing untuk wanita tua.
Kelapa merah yang akan jatuh satu, daun meniran putih 7 lembar, daunnya yang
merah 7 cabang, bawang putih 7 commit to userpala masing-masing 7 iris, semua
siung, kunci,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
256

bumbu dimasukkan ke dalam kelapa kemudian diembunkan. Sarat yang mengupas


kelapa orang lelaki lalu minumnya sehari 3 kali.
Nomor 1105 Jamu lelaki sakit kencing.
Ambillah kerang bulu laut 3, disebut kerang suwoh. Yang dua diinjak, yang satu
dibakar hangat-hangat dikencingi, lalu dibuang. Yang diinjak tadi lalu dicampur
irisan kelapa satu ruas jari separuh. Dihaluskan lalu diminum, sedangkan sisanya
ditambahi air jawi, dipakai untuk tapl perut.
Nomor 1106 Jamu sakit kencing darah untuk orang tua.
Bunga kelapa 7 di-pipis lalu dicampur dengan puwan sapi 2 sendok kaca. Disaring
kemudian diminum.
Nomor 1107 (jamu) yang lain sakit kencing untuk orang tua.
Daun meniran satu genggam, kunyit 5 iris, ketumbar 20 butir, jintan hitam satu
ckothokan. Direbus, diminum seperti wedang.

Nomor 1108 (jamu) (sakit) kencing yang lain.


Daun undhung 3 lembar, adas 3 pasang, pulasari panjangnya satu jari, jong rahab
5 saga, gelam 7, rasuk angin 5 saga, kayu anyang 3 dibakar, klabt 3 saga, jamur
imps 3 saga, jamur brama 5 saga, kotoran ular sawah 3 saga, secang, bidara laut
masing-masing 5 saga, mentimun wuku satu, lalat 3, kayu tinja 5 saga, bawang
merah satu dibakar, temu tis 3 iris. Di-pipis untuk tapl.
Nomor 1109 Jamu sakit kencing santun warni.
Daun cakobak 2 lembar, daun pegagan satu genggam, daun saga, semanggi
gunung, daun landp jpan, rumput grinting masing-masing satu genggam, kulit
kayu tanjung panjangnya 3 jari, daun meniran satu genggam, kayu timur, cendana
jnggi, kayu teratai masing-masing 5 saga, kerang merah 10 saga dibakar, adas 5
saga, pulasari panjangnya satu jari, jong rahab 5 saga, polang 7, rasuk angin 5
saga, klabt 3 saga, sidawayah 4 saga, kotoran ular sawah dan jamur imps
masing-masing 3 saga, jamur brama, secang masing-masing 5 saga, bidara putih
6 saga, kayu tinja 3 saga, kayu anyang 7, daun kji 7 lembar. Direbus di dalam
kriyuk, airnya dipenuhii (lalu) disisakan separuh, dibuat minum setiap hari.
Nomor 1110 Jamu wanita.commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
257

Sirih yang ruasnya bertemu 7 lembar, kemukus 7. Di-pipis dengan air. Diminum
diselang setiap hari pada waktu sore. Dhplok jahe 3 iris dengan garam seharga
sigar. Dimasukkan ke dalam cangkir kemudian diberi wedang yang sudah
mendidih. Jika sudah dingin diminum pada waktu sore tadi.
Nomor 1111 Jamu sakit wanita santun warni.
Daun beluntas satu genggam, daun andon wau satu genggam, daun anggempur
wau 3 lembar, grgs otot satu genggam, rebung glonggong, nanas, daun nanas
muda 3, adas satu saga, pulasari panjangnya satu jari, bawang merah 3, daun kji
3 lembar. Direbus, jika sudah dingin diminum.
Nomor 1112 Jamu sakit wanita santun warni.
Akar aren panjangnya 3 jari, akar tebu mlangi satu genggam, akar seledri 3, daun
belimbing sayur 3 lembar, rasuk angin 3 saga dibakar, kayu secang 5 saga.
Semua direbus lalu diminum.

Nomor 1113 Tapl sakit wanita.


Daun landp satu genggam, bawang merah 3. Di-pipis, jika sudah dingin di-tapl-
kan.
Nomor 1114 Jamu sakit kencing (jamu untuk) diminum.
Daun gempur dan puspanyidra masing-masing 3 lembar, adas satu saga, pulasari,
kayu manis panjangnya masing-masing satu jari, jong rahab 5 saga, kayu anyang
7, bawang merah 3, daun kji 3 lembar. Di-dhplok dengan air, disaring kemudian
diminum. Ampasnya di-parm-kan pada perut.
Nomor 1115 Jamu (untuk di-) minum orang sakit kencing.
Daun kpundhung 3 lembar, secang 5 saga, kayu anyang 7 dibakar, lalu direbus
untuk air minum.
Nomor 1116 Tapl sakit wanita.
Daun poksr 3 tangkai, adas satu saga, pulasari panjangnya satu jari, bawang
merah 3. Di-pipis lalu di-tapl-kan.
Nomor 1117 Jamu selakarang juga kawastanan lstrung.
Secang 5 saga, kayu tinja 7 saga, cendana jnggi dan kayu teratai masing-masing
5 saga, bidara putih 7 saga, kuncup pinang 3 saga, kara loke separuh, jamur imps
dan rasuk angin masing-masing 3commit to user
saga, adas satu saga, pulasari 5 saga, bawang
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
258

merah 3 dibakar, empu kunyit satu diiris jadi 3, dringo 3 iris, selakarang 5 saga.
Di-pipis sampai lumat kemudian disaring lalu diminum.
Nomor 1118 Jamu selakarang jika berlendir.
Daun turi mrah satu, daun pisang satu dim, manis jangan panjangnya 7 dim,
pulasari panjangnya 6 dim, lalu direbus dengan daun turi merah tadi. Setiap pagi
diminum.
Nomor 1119 Jamu selakarang santun warni.
Adas 3 pasang, pulasari 5 saga, kayu tinja 5 saga, secang 4 saga, bidara putih dan
cendana jnggi masing-masing 5 saga, kayu manis panjangnya satu jari dibakar,
kayu teratai 5 saga, jintan hitam 3 saga, kara loke separuh, bluluk kelapa 5 saga,
pala 3 buah, bawang merah 3 dibakar, temu giring, temu lawak masing-masing 3
iris, lalu di-pipis, disaring kemudian diminum.

Nomor 1120 Jamu selakarang santun warni.


Daun tanjung muda 7 lembar, sarikuning muda 7 saga, jintan hitam 5 saga. Di-
pipis sampai lumat tanpa air. Jika sudah, sinjang putih dimasukkakn ke dalam
cangkir lalu diberi pipis-an jamu. Jika tidak dengan jeruk, dengan bawang merah
lalu diteteskan pada hidung.
Nomor 1121 Jamu encok di kepala.
Jintan hitam 10 saga, jintan putih 5 saga, msoyi panjangnya satu jari, sintok
panjangnya satu jari, sprantu satu dibakar, cengkeh 7, pala separuh, cabai jawa 3,
podhi 5 saga, sari 7 saga, bunga apn 5 saga, teki 3, secang 7, inggu (sebesar)
kacang, kdhawung 3 dibakar, mungsi 7 saga, murmak dan daging masing-masing
3 saga, dringo, bngle masing-masing 3 iris, daun lampes dan sembukan masing-
masing 3 lembar, bawang putih 3 siung, lempuyang, temu hitam, temu lawak,
temu giring masing-masing 3 iris, air jeruk nipis satu, lengkuas 3 iris, kulit kayu
pule 5 saga, lalu di-pipis dengan air kemudian disaring. Inggu-nya jika akan
diminum diberi garam 3 wuku, lalu diminum.
Nomor 1122 Jamu encok di kepala santun warni.
Adas satu saga, pulasari 4 saga, kemukus 3 pasang, jintan hitam, msoyi ,
ketumbar masing-masing 5 saga,commit to 3user
mungsi saga, sintok 4 saga, sprantu satu
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
259

dibakar, jamur brama 3 saga, sarinaga 5 saga, cabai jawa separuh, sunthi, kencur
masing-masing 3 iris, bidara putih 5 saga, jahe, temu giring masing-masing 3 iris,
kemudian di-pipis dengan air dengan asam satu biji, garam 3 wuku, lalu diminum.
Nomor 1123 Jamu sninjong atau kmatus.
Lengkuas, kunci, temu lawak, kunyit, lempuyang dan jahe masing-masing 3 iris,
kayu manis jangan panjangnya satu jari dibakar, bawang merah satu, bawang
putih satu siung, sprantu satu dibakar, rasuk angin 5 saga, sintok 7 saga, cabai
jawa sulah dan sari masing-masing 5 saga, ganthi 3 saga, murmak 2 saga, daging
4 saga, ketumbar 5 saga, mungsi 3 saga, jintan hitam 4 saga, jong rahab 7 saga,
kdhawung 3 dibakar, pulasari panjangnya satu jari dibakar, jnitri 3, majakan 2,
kemukus 7, belerang satu biji, prusi (besarnya) satu kacang, gadung 10 saga, kayu
mgatsih panjangnya 3 jari, kulit ulam ketam betina, secang, bidara putih masing-
masing 5 saga. Diambil sedikit-sedikit, kira-kira cukup satu takaran jamu lalu di-
pipis, dicampur dengan daun lampes 7 lembar, sembukan 3 lembar, daun
pandrman 7 lembar, daun selasih 3 tangkai, bngle, temu lawak, lempuyang,
kunyit, dibakar masing-masing 3 iris. Dikeringkan, di-dhplok untuk sadhgan.
Jika akan memakai ambillah satu takaran jamu diberi air perasan temu dan
dedaunan tadi dan perasan jeruk nipis satu, ditambah lagi daun ilr 7 lembar, daun
kacang tunggak 7 lembar, daun gundha 3 lembar. disatukan di-pipis dengan garam
3 wuku, disaring lalu diminum.
Nomor 1124 Jamu smlak, jika orang BAB tanpa henti. Jamu ini lebih
baik untuk orang mjn dan sakit kolerah.
Sintok 5 saga, sprantu satu jari dibakar, msoyi serta jintan hitam masing-masing
5 saga, kemukus 7, cabai jawa satu, podhi, sari masing-masing 5 saga, murmak 4
saga, daging 3 saga, ketumbar, mungsi masing-masing 5 saga, kdhawung satu
dibakar, lempuyang prit 3 iris dibakar, temu, kunci masing-masing 3 iris dibakar,
yang satu mentah, kulit rambutan separuh. Di-pipis, disaring. Garam 3 wuku,
(diberi) air wedang panas lalu diminum.
Nomor 1125 Jamu Snn Kmis baik untuk wanita tua (dan) muda
(menjadikan) gemuk pada badan.
Cengkeh 3, gelam 3 saga, kemukus 7, jong rahab 10 saga, cabai jawa satu,
merica sulah 4 saga, ketumbar 10commit to user3 lembar, bunga kesumba 5 saga,
saga, trawas
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
260

sprantu satu dibakar, kdhawung satu dibakar, sintok, msoyi masing-masing 5


saga, bawang putih satu siung, bawang merah satu, kunyit, kencur masing-masing
3 iris. Di-pipis dengan air serta asam satu biji, garam 3 wuku, lalu diminum.
Nomor 1126 Jamu samlak untuk orang BAB darah berlendir.
Ketumbar, mungsi masing-masing 5 saga, sintok 7 saga, sprantu satu dibakar,
adas satu saga, pulasari panjangnya satu jari, podhi 5 saga, sari 7 saga, bunga
kesumba 5 saga, cengkeh 5, pala satu buah, merica 7, cabai jawa satu, kemukus 7,
kapulaga dan murmak masing-masing 5 saga, daging 4 saga, klabt 3 saga, waron
3 saga, biji sawi, jong rahab, dan kayu teratai masing-masing 5 saga, kayu timur
5 saga, manis jangan panjangnya separuh jari, bawang merah satu dibakar, temu
lawak, lempuyang, kunci, kencur masing-masing 3 iris, jeruk purut satu iris, kulit
kayu maitan 5 saga, daun salam satu lembar, kulit kayu klayu, kulit kayu dadap
srp masing-masing satu jari, secang kerik, kayu manis, bidara putih, kayu tinja,
kayu timur, cendana jnggi masing-masing 5 saga, kulit kayu jambu biji
panjangnya satu jari, dringo, bngle masing-masing 3 iris. Di-pipis sampai lumat,
(diberi) air perasan jeruk nipis, dengan garam 3 wuku. Disaring lalu diminumkan
kepada yang sakit BAB darah berlendir, lelaki (dan) wanita dan anak yang
berumur 10 atau 15 tahun boleh memakai jamu tersebut.
Nomor 1127 Jamu sadhgan untuk wanita muda.
Jintan hitam 5 saga, msoyi 7 saga, sintok 5 saga, sprantu satu dibakar, kemukus
7, kapulaga 7 saga, kencur 2 iris, cengkeh 5, pala satu buah, manis jangan
panjangnya satu jari dibakar, podhi, sari, jnitri masing-masing 5 saga, adas satu
saga, pulasari panjangnya satu jari, murmak 5 saga, daging 4 saga, bunga pule 5
saga, kemenyan madu 3 saga, empu kunyit, temu lawak, temu giring, temu tis,
kunci kuning masing-masing 3 iris, kunci ppt satu, lempuyang prit, jahe, sunthi
masing-masing 3 iris, alim 5 saga, dringo, bngle 3 iris, majamuju/jemuju 5 saga,
sarikuning 7 saga, karsani 6 saga, bunga lawang 2 pasang, bunga apn 5 saga,
jamur brama 3 saga, jamur imps 5 saga, jeruk nipis satu, jong rahab serta
ketumbar masing-masing 7 saga, trawas 3 lembar, biji sawi, wijen, pandki,
suksma diluwih, mgatsih masing-masing 5 saga, klabt 3 saga, cangkok 7,
sidawayah 4 saga, kayu tinja 3 saga, cendana 4 saga, bidara putih 7 saga, kayu
commit
garu/gaharu 6 saga, waron 6 saga, to 5user
merica saga, cabai jawa satu dibakar, daun
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
261

dilm 3 lembar, pandan wangi satu lembar, bunga kenanga muda satu genggam,
bunga kantil satu diambil kulitnya, bunga pacar jawa satu cabang, bunga pacar
cina satu genggam, bunga kemuning satu genggam, cendana jnggi, klmbak
masing-masing 5 saga, pucuk, ganthi masing-masing 3 saga, tegari panjangnya
satu jari. Di-dhplok untuk sadhgan. Jika akan memakai ambillah satu takaran
jamu saja. Di-pipis lagi dengan air wedang yang masih panas dengan garam 3
wuku, lalu diminum.
Nomor 1128 Jamu sninjong diminum satu bulan sekali.
Adas satu saga, pulasari 10 saga, podhi, sari masing-masing 5 saga, rasuk angin
3 saga, biji sawi, wijen masing-masing 5 saga, sintok 10 saga, sprantu satu
dibakar, jintan hitam 5 saga, msoyi 10 saga, jintan putih dan bunga pala masing-
masing 5 saga, cengkeh 5, pala satu buah, ganthi, pucuk, murmak masing-masing
3 saga, daging 5 saga, cangkok 7, klabt 3 saga, sidawayah dan bunga apn
masing-masing 5 saga, tegari 7 saga, waron 5 saga, kayu anyang 3, kayu ult
satu, kayu manis dan jong rahab masing-masing 5 saga, manis jangan panjangnya
satu jari, jaha kling satu dibakar, majakan 2, jaha lawe satu, unm 3, kapulaga,
ketumbar masing-masing 5 saga, kdhawung 3 dibakar, klmbak dan ragi masing-
masing 3 saga, tape beras satu glintir, beeirang satu biji, prusi satu biji, kemenyan
madu satu biji, inggu (besarnya) satu kacang, kayu secang dan bidara putih
masing-masing 5 saga, kayu cendana 3 saga, kayu tinja 5 saga, kemukus dan
merica masing-masing 7, cabai jawa satu, dringo, bngle, lengkuas, jahe, sunthi,
lempuyang, kunci, kencur, temu lawak, temu hitam, temu giring, temu tis, dan
empu kunyit semua masing-masing 3 iris, bawang merah satu, bawang putih satu
bungkul, kemiri gpak satu dibakar, botor/kecipir 3, kulit kayu pule 5 saga
dibakar, kulit kayu salam panjangnya satu jari, kulit rambutan separuh, isi
kecubung kasiyan 5 saga, lalu digoreng sangan jadi satu lalu di-dhplok dibuat
sadhgan. Jika lelaki yang akan minum jamu ambillah secukupnya lalu di-pipis
lagi. Yang dipakai mengairi cuka dengan garam 3 wuku. Diminum semalam
sekali. Jika lelaki tadi tidak mempunyai anak lalu (akan) mempunyai anak.
Nomor 1129 Jamu spt untuk orang melahirkan (setelah) 40 hari.
Kapur barus 3 saga, tinggi satu, manis jangan panjangnya satu jari, jintan putih 5
commit
saga, msoyi, sintok masing-masing to user
7 saga, sprantu satu dibakar, majakan 3,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
262

kunci 3 iris, adas satu saga, pulasari 5 saga, podhi 3 saga, sari 5 saga, kemenyan
madu 5 saga, cengkeh 7, pala separuh, sarikuning 5 saga, jaha lawe 2 buah, jaha
kling 2, cabai jawa satu, merica 5 saga, kemukus 7, kencur 3 iris, kapulaga 5
saga, murmak 4 saga, daging 3 saga, unthuk cacing dibakar sampai merah, pinang
pilih yang bulat 3 iris, kopi jantan 3, sidawayah 5 saga, bunga pule 10, waron 5
saga, klabt 4 saga, biji sawi 5 saga, teki, cangkok masing-masing 7, bunga
lawang 3, bunga apn 5 buah, bunga teratai dan bunga suksma diluwih masing-
masing 5 saga, mgatsih panjangnya 3 jari, pandki 7 saga, getah pilang 3 glintir,
pucuk, ganthi, klmbak, jadam masing-masing 3 saga, secang 5 saga, bidara putih
7 saga, cendana 3 saga, kayu tinja 3 saga, kayu manis 5 saga, kdhawung 3
dibakar, biji kecubung wulung 4 saga, biji jeruk nipis satu. Semua mpon-mpon
diiris tipis, dicuci dengan air apu. Dijemur sampai kering lalu di-pipis lagi untuk
sadhgan. Di bawah ini nama semua mpon-mpon serta dedaunan yang dipakai:
Dringo, bngle, jahe, sunthi, kencur, lengkuas, lempuyang, kunci, kunyit, temu
lawak, temu hitam, temu giring, temu tis, temu glnyh putih masing-masing 7
iris.
dedaunannya: daun kmarogan 7 lembar, daun selasih 3 tangkai, daun gondang
kasih 3 tangkai, daun ilr 7 lembar, daun lampes 3 tangkai, sembukan 7 lembar,
dhukut garm satu genggam, rumput grinting satu genggam, akar rumput lungan
3, dan akar lempuyangan satu genggam, akar tapak liman 3, dan rajasa satu
genggam, daun wali kadhep 3 lembar, daun garut muda 7 lembar, daun pakis
kawat satu genggam, daun meniran satu genggam, daun grgs otot satu
genggam, daun krmah satu genggam, daun gtas watu 3 lembar, daun gempur 3
lembar, daun gmprit 3 lembar, daun sangka srut 7 lembar, daun ila-ila 7 lembar,
daun saga satu genggam, daun pulutan 7 lembar, daun sidaguri/seleguri 3 tangkai,
daun asam satu genggam, daun kara putih 7 lembar, daun apa-apa satu genggam,
daun waru 4 tangkai, pisang suluh satu buah, pisang mentah 3 buah, wuluh 7 ruas,
daun kecipir 7 lembar, daun klayu 7 lembar, daun tembakau hutan 7 lembar, daun
pinang 3 tangkai, janur kuning 3, daun nanas muda 3, daun delima putih satu
genggam, rebung glonggong satu cabang, daun tundhung 7 lembar, daun urang-
aring tangkai, ujung sujn 3, sabut kelapa hijau panjangnya satu kilan besarnya 2
jari, pupugan lr wetan 2 jumput,commit to user
kulit kayu pule 3 jumput, daun salam 7 lembar,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
263

daun suren/surian 7 lembar, kulit kayu duwet panjangnya 4 jari, daun jeruk
macan, daun jeruk nipis, daun jeruk purut masing-masing 7 lembar, kulit manggis
separuh, kulit rambutan satu, kulit jeruk cina satu genggam, daun jambu bol, daun
jambu kalampok, daun jambu biji masing-masing 7 lembar, daun dadap srp, daun
gempol, daun pucung masing-masing 3 lembar, daun wungu 7 lembar, kulit kayu
kenanga panjangnya 7 jari, kulit kayu kantil panjangnya 2 jari, daun kemuning,
daun pacar jawa, dan pacar cina masing-masing satu genggam. Semua digoreng
sangan kemudian di-pipis sampai lumat dijadikan sadhgan. Jika akan memakai
ambillah satu takaran jamu saja serta hanya diminum sekali. (diberi) air cuka
dengan garam 3 wuku, begitu seterusnya.
Nomor 1130 Jamu (melahirkan) setelah 40 hari.
Adas 4 saga, pulasari 5 saga, kayu manis 3 saga, manis jangan panjangnya satu
jari, sprantu satu dibakar, kemukus 7, majamuju/jemuju 10 saga, sarikuning 7
saga, podhi 7 saga, sari 7 saga, daging 7 saga, majakan 3, jaha lawe 3, jaha
kling 2, cangkok merah dan sidawayah masing-masing 10 saga, ragi 5 saga,
bunga teratai 7 saga, akar tegari panjangnya 3 jari, kayu garu/gaharu rams 7
saga. Kayu semua dikerik lalu di-dhplok. Di-pipis, airnya dicampur jeruk nipis
serta garam 3 wuku.
Nomor 1131 Jamu singgul untuk mengeluarkan angin.
Jintan hitam (dan) putih masing-masing 15 saga, kemukus 15, msoyi, sintok
panjangnya masing-masing satu jari, sprantu satu dibakar, dringo panjangnya
satu jari, bngle, kencur masing-masing 5 iris, jbug 3 iris, kuncup pinang muda
satu, perasan jeruk nipis satu, garam 3 wuku. Di-pipis lalu diminum.
Nomor 1132 Jamu kocokan jika wanita akan melahirkan, atau sakit.
Merica 7, lengkuas, cabai jawa masing-masing 3, bawang putih satu siung, sintok,
msoyi, jintan putih masing-masing 5 saga, sprantu satu dibakar, sarang tikus 3
saga, cangkang telur ayam yang mengerami telur satu potong, dringo satu saga,
bngle 3 iris, ketumbar 6 saga, kencur 3, sunthi masing-masing 3 iris, kuncup
waru 3 tangkai, minyak kelapa baru satu sendok teh dengan air. Di-pipis, disaring
lalu diminum.
Nomor 1133 Jamu kocokan untuk orang hamil tua.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
264

Temu lawak, temu putih, lempuyang masing-masing 3 iris, bawang putih 2 siung,
dringo, bngle masing-masing 3 iris, kayu manis, manis jangan panjangnya
masing-masing satu jari, sintok 10 saga, sprantu satu dibakar, pala separuh, cabai
jawa satu, lengkuas 3 iris, merica 5 saga, kemukus 7, jong rahab 10 saga,
ketumbar 10 saga, mungsi 5 saga, daun tembakau hutan, daun girang masing-
masing 3 lembar dipotong-potong sampai lumat. Jamu di-pipis lalu diminum.
Nomor 1134 Jamu kocokan yang lain.
Cengkeh 5, pala satu, merica 15, cabai jawa yang besar satu dibakar, sprantu satu
masing-masing dibakar, kayu anyang dan kdhawung masing-masing satu, ganthi
3 saga, sintok masing-masing 3 saga, msoyi 5 saga, manis jangan panjangnya
satu jari, kayu manis 5 saga dibakar, ketumbar 5 saga, trawas satu lembar, jintan
putih 3 saga, cabai jawa satu, cabai jawa sulah 3 saga, jong rahab 5 saga, bunga
apn 3 saga, sarang tikus 5 saga, rambut udang satu, dringo, bngle, temu lawak,
temu hitam, lengkuas masing-masing 3 iris, kencur satu iris, kunyit 7 iris, bawang
putih jantan yang kecil satu, daun waru 3 tangkai, tangkai sirih 7 ruas. Di-pipis
dengan air, disaring lalu diminum.
Nomor 1135 Jamu kocokan yang lain.
Setiap malam perutnya digosok dengan minyak cacil secara merata.
Nomor 1136 Jamu kocokan untuk orang yang akan melahirkan.
Dringo, bngle, lempuyang masing-masing 3 iris, sintok 5 saga, ujung cabai jawa
3, sprantu satu dibakar, ketumbar, mungsi masing-masing 5 saga, jong rahab 10
saga, gelam 7, jintan hitam 5 saga, msoyi, kemukus masing-masing 7 saga,
bawang putih satu siung. Di-pipis dengan air lalu diminum.
Nomor 1137 Jamu kocokan lagi.
Cabai jawa 3, lempuyang, dringo, bngle masing-masing 3 iris, sintok 5 saga,
sprantu satu dibakar, ketumbar, jong rahab, gelam, dan jintan hitam masing-
masing 5 saga, kemukus 7, bawang putih satu bungkul dibakar. Di-pipis, (diberi)
air cuka, disaring, diberi garam 3 wuku, lalu diminum.
Nomor 1138 Jamu kocokan untuk orang sakit kedinginan yang terlihatl
besar perutnya.
Merica satu ckothokan, lengkuas 7 iris, cabai jawa 3, bawang putih jantan 1,
commit to5user
sintok, msoyi, jintan putih masing-masing saga, sprantu satu dibakar, biji sawi
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
265

5 saga, sarang tikus 3 saga, kulit telur ayam menetas satu dibakar, dringo
panjangnya satu jari, minyak kelapa baru satu sendok kaca, lalu di-pipis dengan
air, diminum.
Nomor 1139 Jamu kocokan untuk orang yang akan melahirkan, disebut
jamu papthak.
Cabai jawa satu, lempuyang 3 iris, sintok satu ruas jari, sprantu satu dibakar,
ketumbar, mungsi, jong rahab, gelam, jintan hitam masing-masing 3 saga, msoyi
panjangnya satu jari, kemukus 7, bawang putih satu siung, lengkuas 3 iris, sirih
yang ruasnya bertemu 3 lembar, minyak kelapa baru satu sendok. Semua di-pipis
sampai lumat, (diberi) air cuka. Diminum juga dengan cuka yang sudah
dihangatkan diberi garam 3 wuku serta dalam hati mohon perlindungan kepada
Gusti Allah, bayi bisa lahir selamat tidak kurang suatu apapun.

Nomor 1140 Jamu muntah.


Kulit (dan) biji kluwih 3 dibakar, mata kunyit 7, mata kunci mentah (dan) matang
3, mata sunthi mentah 2, matang satu, bunga sirih secukupnya, (diberi) air cuka
yang asam satu sendok makan, lalu di-pipis, diminum setiap pagi.
Nomor 1141 Jamu muntah yang lain.
Bawang putih 3 siung, jahe 3 iris, kemukus 7, cabai jawa satu, garam 3 wuku,
beras satu jumput, daun lau-lau muda 3 tangkai, lungsungan ular panjangnya satu
jari. Di-pipis dengan wedang panas, diminum setiap pagi.
Nomor 1142 Jamu jika sore (diberi jamu) tuju wangi, namanya jamu
colong.
Mungsi, jintan hitam masing-masing 5 saga, manis jangan panjangnya satu jari,
cengkeh 5, pala separuh, ketumbar 10 saga, mungsi, biji sawi masing-masing 5
saga, sprantu satu dibakar, kemukus dan jmaki masing-masing 7, kdhawung 3
dibakar, cabai jawa satu, dringo, bngle masing-masing 3 iris, bawang merah 3,
bawang putih 3 siung. (diberi) air pipis-an daun sangka, daun rempelas, daun
legundi, daun sirih yang ruasnya bertemu masing-masing 3 lembar. Di-pipis
dengan garam 3 wuku, kemudian dibuat bulatan. Jika anak sudah tidur ditelan,
commit
anak tadi jadi sehat, nafsu makannya juga to user
bagus.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
266

Nomor 1143 Jamu temu kunci untuk orang wanita muda.


Sintok 5 saga, sprantu satu dibakar, jintan hitam dan msoyi masing-masing 5
saga, kencur 3 iris, kemukus 7, manis jangan panjangnya satu jari, cabai jawa 3,
pala 2 saga, rumput sapran 5 saga, podhi 3 saga, sari 5 saga, murmak 5 saga,
daging 3 saga, majakan 3, jnitri, cangkok masing-masing 7, majamuju/jemuju,
krsani masing-masing 3 saga, getah pilang satu glintir, sarikuning 3 saga, kunci
kuning 3 iris, lalu di-dhplok dan di-pipis, diperas (lalu) diminum.
Nomor 1144 Jamu tmu kunci yang lain juga untuk wanita muda.
Temu kunci kuning 5, empu majakan yang kecil satu. Di-pipis sampai lumat
dengan jeruk nipis serta garam 3 wuku atau air lalu diminum.
Nomor 1145 Jamu tuju laos untuk orang (yang) kelebihan kekuatannya.
Cengkeh 2 sn, kdhawung 20, bunga pala sn, jintan putih 2 sn, adas satu sn,
merica sulah 3 sn, lengkuas kering satu sn, mungsi satu sn, jintan hitam 2
saga, bawang putih 10 sn, bngle 3 saga, pala 5 sn, manis jangan 2 sn, jahe
kering 5 sn, kencur kering, msoyi, sintok masing-masing 2 sn, kayu manis,
kmandn, serta ganthi masing-masing 2 sn, mungsi 2 sn, jong rahab satu sn,
kemukus 1 sn. Bahan-bahan tersebut dicuci (lalu) dikeringkan. Jika sudah
kering lalu digoreng sangan kemudian di-dhplok dijadikan sadhgan.
Dimasukkan ke dalam botol. Setiap akan memakai jamu di-pipis lagi dengan air
asam lami atau cuka.
Nomor 1146 Jamu tuju laos jamu muntah untuk mengeluarkan kekuatan.
Sintok panjangnya satu jari, sprantu satu dibakar, jahe 3, jintan putih 10 saga,
msoyi, jong rahab masing-masing 10 saga, kemukus 7, merica sulah 10 saga,
cengkeh 7, pala , bawang putih jantan 3, sunthi, kencur, lengkuas masing-
masing 3 iris, (diberi) air mengkudu satu, cuka secukupnya, garam satu jumput
(yang di-) dhplok. Di-pipis lalu di-seka (dengan) bakaran krwng sampai terlihat
merah. Diminum (selama) 2 pagi.
Nomor 1147 Jika sudah jamu laos tadi lalu minum jamu berikut:
Bawang merah satu, manis jangan panjangnya satu jari, kencur 3 iris masing-
masing dibakar, secang 5 saga, jong rahab 5 saga. Di-pipis, diminum. Memakai
jamu diulangi sampai 2 kali.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
267

Nomor 1148 Jamu tuju laos yang lain untuk orang setelah melahirkan,
diminum pada waktu pagi diulangi sampai 2 kali.
Ketumbar, mungsi masing-masing 3 saga, cabai jawa satu dibakar, merica 7,
jintan putih 3 saga, kayu manis satu ruas jari, kdhawung satu dibakar, msoyi 3
saga, lengkuas 3 iris, kayu anyang 2 dibakar, bawang putih satu siung, inggu satu
buah. Semua di-pipis sampai lumat, diberi air cuka dengan minyak kelapa baru
satu sendok kaca, garam 3 wuku, lalu diminum.
Nomor 1149 Jamu tuju sontn diminum waktu sore.
Jintan hitam 5 saga, msoyi, manis jangan panjangnya masing-masing satu jari,
kayu manis 5 saga, ketumbar 10 saga, mungsi 7 saga, kdhawung 3, jmaka satu,
cabai jawa satu, bawang merah satu, bawang putih 3 siung, kencur 3 iris, kayu
anyang 3, daging 3 saga, pala 2 saga, ditambah kayu rasuk angin. Di-pipis,
(diberi) air jawi lalu diminum.

Nomor 1150 Jamu tuju sontn dengan daun meniran.


Jintan putih 5 saga, msoyi 10 saga, kayu manis panjangnya satu jari, manis
jangan 5 saga, ketumbar 10 saga, mungsi 3 saga, biji sawi 3 saga, kemukus 7,
sprantu satu dibakar, kadhawung 3, jong rahab 7 saga, jmaka 3, cabai jawa
satu, dringo, bngle, kencur masing-masing 3 iris, bawang merah satu, bawang
putih satu siung dibakar di latu merang, lalu di-pipis. Diminum setiap sore
lamanya tujuh hari.
Nomor 1151 Jamu tuju sunthi, jamu muntah yang lain.
Jintan hitam, jintan putih, biji sawi, jong rahab masing-masing 5 saga, sprantu
satu dibakar, msoyi 10 saga, merica sulah 7, ujung cabai jawa 3, kemukus 7, pala
satu buah, cengkeh 5, bawang putih 3 siung, sunthi, kencur masing-masing 3 iris,
ketumbar 10 saga, mungsi 5 saga. Di-pipis lalu disaring. Ditambah asam satu biji,
garam 3 wuku, lalu diminum.
Nomor 1152 Jamu anak (sakit) sawann dalam.
Jintan hitam, msoyi masing-masing 2 saga, bngle satu iris, bawang putih satu
siung, daun inggu 2 cabang. Di-pipis sampai lumat kemudian di-seka paku,
commit to user
dibakar sampai merah lalu diminum.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
268

Nomor 1153 Jamu cicalan untuk orang sakit ulu hati, disebut jamu sorok.
Ketumbar 5 saga, cengkeh 5, pala separuh, klmbak, jintan hitam, jintan putih
masing-masing 5 saga, msoyi panjangnya satu jari, cabai jawa satu, merica hitam
5 saga, kemukus 7, bunga kesumba 5 saga, trawas satu lembar, mungsi 5 saga,
manis jangan panjangnya satu jari, kayu manis 4 saga, kdhawung 3 dibakar,
sunthi, kencur, jahe, lengkuas, dringo, kunci, bngle, temu lawak masing-masing
3 iris, jeruk purut satu iris, kemiri satu dibakar, inggu satu buah, bawang merah
satu, bawang putih 3 siung. Digoreng sangan, di-dhplok dibuat sadhgan. Jika
akan memakai ambillah secukupnya satu takaran jamu, di-pipis lagi sampai lumat.
Ditambah jeruk nipis satu, garam 3 wuku, lalu diminum.
Nomor 1154 Jamu meningkatkan kekuatan.
Lengkuas sebesar kepala ayam, jahe satu jari telunjuk, kencur 3, kayu ult 3
dibakar, kdhawung 3, pala, bawang putih jantan masing-masing satu, cengkeh 7,
manis jangan panjangnya satu jari, dringo satu ruas jari, cabai jawa 3 dibakar,
jintan putih, ketumbar masing-masing 7 saga. Semua di-pipis sampai lumat, jika
sudah lalu di-seka bakaran wingka yang membara, (diberi) air cuka lalu diminum.
Nomor 1155 Jamu wanita setengah tua.
Cabai jawa 3, cengkeh, temu, kunci masing-masing 3 iji, lempuyang 3 iris, jintan
hitam 3 jumput. Di-pipis diberi cuka serta garam, tanpa air yang lainnya.
Nomor 1156 Jamu untuk lelaki muda.
Cabai jawa 3, lempuyang 3 iris, daun jeruk nipis 3 lembar, cengkeh, arang sujn,
arang sapu masing-masing 3 buah, puhon bengkoang satu jari persegi. Di-pipis
sampai lumat, (diberi) air cuka serta garam 3 wuku.
Nomor 1157 Jamu wancak untuk orang sakit cacar air dan biang keringat
jika sudah 40 hari.
Jintan putih 5 saga, msoyi panjangnya satu jari, ujung cabai jawa 3, manis
jangan panjangnya satu jari dibakar, kencur 3 iris, kuncup pinang muda satu, sirih
3 lembar, bawang merah satu dibakar, lalu di-pipis, disaring (lalu) diberi garam 3
wuku, kemudian diminum.
Nomor 1158 Jamu cacar air yang lain untuk orang tua dan anak yang
sudah tidak menyusui lebih baik.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
269

Jintan hitam 4 saga, msoyi 5 saga, dringo, bngle masing-masing 3 iris, kuncup
pinang muda satu, sirih yang ruasnya bertemu 2 lembar, bawang merah satu
dibakar. Di-pipis, diminum sekali dengan garam 3 wuku.
Nomor 1159 Jamu jika terasa ususnya melayang.
Podhi, sari masing-masing 4 saga, murmak masing-masing 3 saga, ketumbar 5
saga, trawas 3 lembar, gelam 4 saga, adas 2 saga, pulasari panjangnya 2 ruas jari,
bidara putih 3 saga, secang 3 saga, ujung cabai jawa 3, air jeruk nipis serta garam
3 wuku, lalu diminum saat perut kosong.
Nomor 1160 Jamu kadas todhi kurapan.
Kadas dan kurap tadi dicuci sampai bersih kemudian bakarlah buah jambu bol
monyet, minyaknya digosokkan di tempat yang sakit. Yang sudah menjalankan
lalu sembuh.
Nomor 1161 Jamu parm kaki bengkak.
Lengkuas 3 iris, cabai jawa 5 buah, jamur imps 3 saga, beras 2 jumput, garam
satu jumput. Di-pipis (diberi) air arak dengan cuka. Di-parm-kan.
Nomor 1162 Jamu bengkak yang lain.
Lengkuas 3 iris, kulit kayu pule 5 saga, sintok 4 saga, pala 2 saga, msoyi
panjangnya satu jari. Di-pipis diairni cuka. Setiap akan memakai dihangatkan
sampai panas.
Nomor 1163 Jamu kaki bengkak.
Kayu ular digosok dengan cuka lalu di-parm-kan pada suku yang bengkak tadi.
Nomor 1164 Jamu panu skar.
Ambillah bunga pengantin layu dan bunga orang yang mengangkat birahi masing-
masing digosokkan pada panu. Serta ambillah lengkuas 3 iris, temu lawak satu
iris. Di-pipis dengan beras satu jumput. Dipakai untuk luluran, (diberi) air cuka.
Nomor 1165 Jamu blak atau brak.
Kaki kambing dibakar, abunya di-pipis sampai lumat lalu di-kck dengan
lemaknya dan lemak sapi, lemak babi, serta minyak kelapa lalu digosokkan
dengan bulu ayam pada waktu pagi dan sore.
Nomor 1166 Jamu kaki sakit terasa mati rasa, disebut dhngn. Boleh
untuk orang tua dan anak kecil.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
270

Daun legundi satu genggam, daun serai satu kilan, kayu gsang satu genggam.
Direbus dengan air laut atau arak lalu digunakan untuk merendam kaki. Jika tidak
ada air laut diganti garam (sebanyak) satu tempurung kepala.
Nomor 1167 Jamu kaki jika terasa tidak bisa berjalan.
Kulit badak dibakar, arang-nya di-pipis dengan kayu rasamala, (diberi) air arak
atau cuka yang sudah direbus kemudian di-popok-kan pada kaki, ditutup (dengan)
panggangan daun senthe hitam.
Nomor 1168 Jamu sakit kaki tanpa luka dan bengkak tetapi lumpuh.
Disebut dimakan dhngn.
Cucak badak 5 saga digosok dengan kayu rasamala, (diberi) air ciyu. Setiap akan
memakai dipanaskan lagi lalu dibedakkan atau pakailah borh sambtan cabang
senthe panjangnya satu jari, daun landp 3 tangkai, dibumbui sambtan seperti di
bawah ini:
Dringo 3 iris, bawang putih satu siung, kunyit 3 iris, (diberi) air cuka separuh.
Jika memakai kira-kira hangat. Di-borh-kan pada ruas-ruas kaki kemudian
pangganglah daun senthe (dipakai untuk) membungkus kaki yang sudah diberi
parm sambtan tadi.
Nomor 1169 Jamu (untuk) luka pada kuku.
Kuku yang terlihat biru dicuci bersih, (lalu) digunting. Ambillah stanshgrun
satu biji, tawas 10 saga dibakar pada krwng sampai gosong, kemudian di-pipis
kering, dibuat serbuk. Ditaburkan kuku yang luka tadi lalu dibalut sinjang yang
rapat. Jangan sampai terkena abu serta pasir atau jangan sampai terkena air. Setiap
akan mencuci (luka) dikorek dengan bulu ayam. Jika sudah bersih lalu ditaburi
jamu lagi. Sehari dicuci serta memakai jamu 2 kali pagi (dan) sore.
Nomor 1170 Jamu luka pada kuku yang lainnya.
Daun dadap muda 3, prusi (sebesar) kacang, nasi satu biji. Di-pipis dibuat plester
lalu dipakaikan pada kuku yang sakit tadi.
Nomor 1171 Jamu untuk luka yang besar.
Daun sangko disebut gosrut 7 lembar dijemur sampai kering kemudian
dipanggang dan bakarlah sobekan sinjang wulung panjangnya satu jari, kemudian
masing-masing di-pipis sampai lumat dijadikan serbuk (lalu) ditaburkan (pada
luka). Sesudah itu luka tadi dicucicommit
dengantowedang.
user Rebusan dedaunan yang boleh
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
271

dibuat wjah dan rebusan mpon-mpon yang boleh dibuat wjah dengan di-pipis
lalu direbus.
Nomor 1172 Jamu tatu pada kuku yang lain.
Prusi 2 bagian, tawas satu bagian dibakar pada krwng sampai kering, lalu
ditaburkan pada luka, lalu di-pipis lumat. Dipakai pada pagi (dan) sore lalu dibalut
sinjang, jangan sampai kena air dan abu apa lagi tanah. Setiap pagi dicuci dengan
wedang kemudian dikorek dengan bulu ayam.
Nomor 1173 Jamu kaki luka besar.
Ambillah daun grafita di-pusus, ditutupkan pada luka satu lembar sehari diganti 3
kali. Jika mencuci kaki, wedang panas dicampur tawas satu buah. Daun grafita
tadi bisa dicari dimana saja.
Nomor 1174 Parm kaki.
Bngle, kencur, lengkuas, hati kunyit, lempuyang mprit masing-masing 3 iris,
cengkeh 7, pala 2 saga, msoyi 5 saga, merica sulah 7 saga, cabai jawa satu, akar
serai 7 saga, mungsi 3 saga, cabai jawa sulah 4 saga, cendana 5 saga, kayu tai 3
saga, bidara putih, garu/gaharu rams, kulit jeruk purut masing-masing 5 saga,
beras satu jumput, manis jangan panjangnya satu jari, secang 5 saga. Di-pipis,
(diberi) air ciyu dan cuka.
Nomor 1175 Parm suku yang lain.
Cabai jawa satu, sunthi, kencur masing-masing 3 iris, sintok 5 saga, sprantu satu,
manis jangan panjangnya satu jari masing-masing dibakar, merica putih 5 saga,
merica hitam 4 saga, kemukus 7, adas somah, pulasari 5 saga, msoyi 4 saga,
grgs otot 5 saga. Di-pipis (diberi) air arak dan cuka.
Nomor 1176 Parm rapuh untuk bobok kaki santun warni. Jika yang sakit
sudah lebih dari 40 hari, memakai jamu di bawah ini sampai satu bulan.
Adas 5 saga, pulasari 10 saga, waron 7 saga, jintan hitam, sarinaga, jong rahab
masing-masing 10 saga, klabt 5 saga, cabai jawa satu, kemukus 7, tegari 10
saga, pucuk 8 saga, pala 5 saga, jeruk purut satu iris, daun dilm 7 lembar, secang
10 saga, bidara laut 8 saga, kayu tinja 5 saga, kayu rasamala 10 saga, kayu
garu/gaharu cina namanya kayu kilam 5 saga, manis jangan, sintok, msoyi, kayu
mgatsih, slingsot masing-masing 10 saga, bngle, temu lawak, temu giring,
commit
kunyit, kencur, lempuyang, lengkuas to user
masing-masing 3 iris, umbi sirih 3 tangkai,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
272

kayu timur 15 saga, kulit kayu turi merah panjangnya 3 jari, asam merah 2 ruas
jari persegi, waron 5 saga, kemukus 7, pucuk 5 saga, unm 5 dibakar, klmbak 5
saga, garam satu jumput, sintok 10 saga. Semua di-dhplok lalu di-pipis. Setiap
akan memakai direbus dengan ciyu dan cuka. Racikan tadi untuk orang
melahirkan yang telah lebih dari 40 hari.
Nomor 1177 Parm kaki untuk wanita setelah melahirkan.
Pala satu, msoyi panjangnya satu jari, kayu manis satu ruas jari, sintok 2 ruas jari,
kayu timur 2 saga, cabai jawa 7, jong rahab 5 saga, adas satu jumput, kemukus,
mungsi masing-masing 5 saga, bngle, kencur masing-masing 3 iris, jintan hitam
5 saga, daun turi merah 3 tangkai, lalu di-pipis, (diberi) air ciyu dengan cuka.
Nomor 1178 Parm suku yang lain untuk wanita yang melahirkan.
Cabai jawa, sunthi, kencur masing-masing 3 iji, sintok, sprantu masing-masing
satu ruas jari, manis jangan panjangnya satu jari, merica putih, hitam, dan
kemukus masing-masing 7 iji, adas 5 saga, msoyi satu ruas jari, grgs otot 5
saga, lempuyang, bngle masing-masing 3 iris, akar sirih 10 saga, bunga tanjung
5 saga, bunga kenanga 3. Di-pipis lalu di-ukup (lalu) di-borh-kan pada kaki.
Nomor 1179 Jamu saraban pada kaki untuk wanita yang akan melahirkan.
Sintok 5 saga, sprantu satu dibakar, jintan hitam 5 saga, jintan putih 3 saga,
msoyi 5 saga, jong rahab 7 saga, kemukus 3, cengkeh 2, pala 2 saga, klmbak 5
saga, kayu tinja 4 saga, cendana 5 saga, bidara putih 5 saga, kayu secang 3 saga,
dringo, bngle, lempuyang, kencur masing-masing 3 iris, bsole, bawang merah
masing-masing satu, bawang putih satu siung, kdhawung satu dibakar, waron dan
biji sawi masing-masing 3 saga, manis jangan panjangnya satu jari, jahe, sunthi
masing-masing 3 iris, klabt, ganthi, pucuk masing-masing 3 saga, tegari 5 saga,
serai satu iris, kulit kayu pule, kulit rajungan, dan kepiting masing-masing 2 saga,
kulit ketam betina 5, kopyah lami, cindhe amoh, saklat abrit masing-masing 3
saga serta masing-masing dibakar, jamur brama, jamur imps masing-masing 3
saga, kotoran ular sawah 2 saga, temu lawak dan kunyit masing-masing 3 iris,
jeruk purut satu iris, jeruk nipis satu, dengan kulit dan buahnya yang masih muda,
jeruk macan 3 saga, daun legundi 3 tangkai, daun sembung satu lembar, daun
jarak merah satu lembar. Di-pipis dengan air. Yang bening diminum, sedangkan
yang kasar lalu di-parm-kan padacommit
kaki. to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
273

Nomor 1180 Jamu encok pada kaki.


Cabai jawa 3, sunthi, kencur masing-masing 3 iris, sintok panjangnya satu jari,
sprantu 3 dibakar, manis jangan panjangnya satu jari, merica putih 15, merica
hitam 10, kemukus 7, sarinaga 5 saga, adas 3 saga, pulasari panjangnya satu jari,
msoyi panjangnya satu jari, grgs otot satu genggam. Di-pipis, (diberi) air cuka
serta garam 3 jumput. Direbus hangat-hangat, di-borh-kan.
Nomor 1181 Jamu sakit kaki bengkak.
Pohon kalici yang kecil diambil akarnya panjangnya dua jari. Di-dhplok dengan
singgang padi. Diperas diambil airnya. Jahe merah atau kalawak satu genggam.
Direbus lalu digosokkan pada tempat yang bengkak.
Nomor 1182 Jamu kaki sakit yang lain.
Lengkuas 3 iris, bawang putih 3 siung, msoyi panjangnya satu jari, pala separuh,
ganthi 3 saga, merica 7, daun belimbing sayur 3 tangkai. Di-pipis dengan air
tawar lalu di-borh-kan pada kaki.
Nomor 1183 Jamu kaki yang terasa pegal dan linu, anak (dan) orang tua
boleh memakai.
Kulit kayu pule 15 saga, sintok panjangnya satu jari, sprantu satu dibakar, jintan
putih 7 saga, msoyi, manis jangan panjangnya masing-masing satu jari dibakar,
merica 25, teki wangi, cabai jawa masing-masing 5 iji, kemukus 15 iji, waron 7
saga, sunthi, kencur masing-masing 3, lengkuas 7 iris, lempuyang 3 dim, jahe
panjangnya satu jari, temu lawak, bngle, temu giring masing-masing 3 iris, serai
panjangnya satu kilan, jeruk purut satu iris, pandan wangi 3 lembar, rumput
rajatawa 7 lembar, kucai satu genggam, buah jarak cina 3 iji, buah jarak merah 3.
Di-pipis lalu dikukus. Setiap akan memakai, (diberi) air ciyu dihangatkan.
Nomor 1184 Jamu kaki (terasa) pegal.
Jintan hitam satu genggam di-pipis, dicampur cuka yang asli lalu dihangatkan
hangat-hangat, di-borh-kan pada kaki.
Nomor 1185 Jamu sakit mata kemasukan kotoran.
Mata tadi ditutup serbet, tepat pada mata dipegangi lamanya satu jam lalu
sembuh. Jika tidak seperti itu, mata di-rambang pada air sarangan bisa
menyembuhkan.
commit
Nomor 1186 Jamu payudara (jika)tokamisandhann
user saat menyusui.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
274

Daun seledri 3 tangkai, akarnya satu jari persegi, adas 3 somah, pulasari
panjangnya satu jari, kemudian di-pipis sampai lumat lalu dikukus, (diberi) air
cuka. Jika akan memakai dihangatkan hangat-hangat, di-borh-kan.
Nomor 1187 Jamu menggigil pada kepala.
Daun kecubung 2 lembar di-pusus dengan apu, digosokkan pada tengkuk ke
bawah sampai tulang punggung. Sehari digosok 2 kali sampai sembuh.
Nomor 1188 Jamu sakit sipilis pada organ kewanitaan.
Biji asam 7, cabai jawa satu masing-masing dibakar kang sampai jadi arang,
kemudian di-pipis kering sampai lumat lalu ditaburkan.
Nomor 1189 Pilis (sakit) menggigil.
Akar bunga sepatu putih dan akar bunga melati susun masing-masing 3 jari, jintan
5 saga, msoyi, sintok masing-masing satu jari, manis jangan satu jari dibakar,
cengkeh 5, pala separuh, jahe, kencur masing-masing 3 iris, bawang putih satu
siung. Di-pipis dengan air jeruk nipis, lalu untuk pilis.
Nomor 1190 Pilis (sakit) menggigil yang lain.
Akar mangkok, akar kelor kecil, akar mandhakaki masing-masing 3 jari, jahe,
kencur masing-masing 3 iris, biji sawi 5 saga, dengan air jeruk nipis di-pipis
sampai lumat lalu di-pilis-kan.
Nomor 1191 Jamu (sakit) menggigil yang lain.
Kencur diiris tipis-tipis kemudian direndam pada cuka lalu ditempelkan pada
pelipis dan pada kepala. Setiap hari dibalut (dengan) serbet.
Nomor 1192 Jamu pusing pada kepala di dalam otak.
Daun jeruk nipis 3 lembar dipanggang sampai kering, cengkeh jantan 3, msoyi 3
ruas jari, jintan hitam, jintan putih masing-masing 5 saga. Di-pipis (lalu)
dibungkus daun lalu dikukus ing lalu ditaruh pada kepala.
Nomor 1193 Jamu kepala yang lain.
Temu lawak (besarnya) satu kepala ayam diparut, jeruk purut satu dibakar, inggu
satu buah dicampur dengan lri bungkak. Kemudian diremas semua. Jika sudah
tercampur kemudian diembunkan, paginya dikeramaskan pada kepala.
Nomor 1194 Jamu sakit kepala yang terasa sampai telinga serta sampai
mengurangi pendengaran.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
275

Daun senthe hijau satu lembar dikukus, ganthi 5 saga, msoyi 7 saga, kunyit 3
iris. Di-pipis dipakai pada kepala sampai telinga.
Nomor 1195 Jamu pusing yang lain.
Jintan hitam 5 saga, daun kmarogan 3 lembar, merica putih 7, kencur 3 iris,
lakn abrit 3 saga dibakar. Semua di-pipis ditaruh di kepala.
Nomor 1196 Pilis kepala pusing.
Jintan hitam 5 saga, msoyi 7 saga, merica putih 7, kencur 3 iris, lakn abrit 5
saga, lalu dibakar. Semua di-pipis untuk pilis.
Nomor 1197 Jamu pusing.
Sunthi 3 iris lalu di-pipis (diberi) air ciyu atau jnwr lalu untuk pilis.
Nomor 1198 Jamu pusing.
Jintan hitam 7 saga, ganthi 3 saga, msoyi 5 saga, kemukus 7, kencur 3 iris, beras
satu jumput. Di-pipis untuk pilis.

Nomor 1199 Pilis sakit pusing untuk orang baru melahirkan.


Daun tanjung 3 lembar, kayu lstrung 3 saga, kayu cendana, jintan hitam, kayu
lapis, pohon kunyit, kayu cakma, cendana jnggi, kayu tinja, secang, dan bunga
kesumba masing-masing 3 saga, bunga kantil satu. Di-pipis, (diberi) air jeruk
nipis lalu di-pilis-kan.
Nomor 1200 Pilis kepala pusing dan mata gelap.
Daun pepaya muda dan cabangnya 3 tangkai, sintok panjangnya satu jari, sprantu
satu dibakar, ganthi 5 saga, msoyi panjangnya satu jari, inggu (besarnya) satu
kacang, kulit kayu jeruk nipis panjangnya satu jari, daun pegagan kering 3 lembar,
daun kelor tengkurap 3 lembar, lalu di-pipis, di-pilis-kan.
Nomor 1201 Jamu sakit kepala, wanita melahirkan naik darah pada mata.
Jintan hitam 5 saga, kemukus 3, kencur 3 iris, (diberi) air cuka, bawang merah
satu, lalu di-pipis untuk pilis yang sakit tadi.
Nomor 1202 Pilis sakit panas dingin dengan kepala terasa sakit.
Daun kalalaan (kalilika) 7 lembar, adas satu saga, bawang merah tua 3. Di-pipis
sampai lumat lalu di-pilis-kan.
commit
Nomor 1203 Jamu sakit kepala to user
disertai panas.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
276

Daun turi merah 3 tangkai di-pipis sampai lumat, dipakai untuk pilis pada tempat
yang terasa sakit. Serta ambillah batang pisang kpok dengan umbi pisang saba.
Diiris sampai lumat kira-kira satu genggam, lalu direndam pada tempat air.
Diembunkan untuk membasahi kepala setiap hari lamanya 15 hari.
Nomor 1204 Jamu sakit pusing yang sampai sampai matanya.
Daun jpanah di-pipis dipakai untuk pilis atau direbus dibuat wedang.
Nomor 1205 Jamu sakit kepala yang lain, bahasa Belanda disebut
selupin kapialu.
Bunga argulo mawar merah satu genggam besar dicampur dengan tepung sagu
atau cuka yang asli secukupnya kemudian direbus sampai mengental, diplesterkan
pada kepala.
Nomor 1206 Jamu sakit kepala, sakit otak kering atau nafas tak sedap.
Serbuk daun salamaki (sbuga) 3, duwet. Dicampur dengan mentega yang belum
tercampur garam. Dikunyah pada waktu pagi.

Nomor 1207 Jamu sakit kepala otaknya kering.


Serbuk daun salamaki dicampur dengan lemak sapi, diminum pada waktu pagi
selama 3 pagi.
Nomor 1208 Pilis sakit kepala.
Jintan hitam 7 saga, sintok panjangnya satu jari, sprantu satu dibakar, kemukus
7, pucuk 3 saga, cengkeh 3, rasuk angin dan cendana masing-masing 5 saga, sari
4 saga, kayu tinja 3 saga, bawang putih 3 siung. Di-pipis, di-pilis-kan.
Nomor 1209 Pilis sakit kepala.
Sintok panjangnya satu jari, kencur 3 iris. Di-pipis lalu di-pilis-kan.
Nomor 1210 Pilis sakit kepala serta mulut terasa pahit, itu pasti panas
dingin.
Cabang senthe hitam satu di-bnm sebentara serta punggungnya diberi abu
kemudian ditempeli inggu (besarnya) satu kacang, bngle 3 iris, bawang putih 3
siung, kuncup pinang muda satu yang, lalu diludahkan (pada) abu tadi lalu
digosok (dengan) cabang senthe.
Nomor 1211 Pilis sakit kepala karena angin dan panas.
commit
Jahe 3 iris, jintan putih satu jumput. to user
Di-pipis lalu dipakai untuk pilis.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
277

Nomor 1212 Jamu sakit kepala.


Daun dadap srp 3 tangkai, adas satu jumput, pulasari panjangnya satu jari,
bawang merah satu, dringo, bngle masing-masing 3 iris. Di-pipis, lalu di-pilis-
kan.
Nomor 1213 Pilis sakit kepala.
Daun turi merah 3 tangkai, daun adas 3 lembar, pulasari 5 saga, bawang merah 3
ing satu dibakar, hati kencur 3, msoyi 5 saga, jintan hitam 3 saga, dringo, bngle
masing-masing 3 iris. Di-pipis dengan air lalu dipakai untuk pilis.
Nomor 1214 Pilis dan jamu (sakit) kepala.
Daun rangutan atau hitam satu lembar, bawang merah 3 dibakar, adas satu saga,
pulasari 3 saga. Di-pipis lalu dipakai untuk pilis.
Nomor 1215 Pilis yang lain.
Kayu cendana 5 saga, bawang merah satu, di-pipis, (diberi) air cuka. Untuk pilis,
setiap kering lalu pakailah lagi.

Nomor 1216 Pilis yang lain lagi.


Cengkeh 7, bunga kesumba 5 saga. Di-pipis, (diberi) air odhkolony.
Nomor 1217 Pilis sakit kepala bumbu tuju.
Jintan hitam 5 saga, msoyi panjangnya satu jari, ketumbar 5 saga, mungsi 3
saga, pucuk pinang satu, sunthi, kencur, dringo, bngle masing-masing 3 iris,
bawang putih satu siung, daun turi merah 3 tangkai, rebusan sirih 7 lembar. Inilah
yang disebut dengan bumbu tuju.
Nomor 1218 Pilis kepala yang lain.
Daun urg-urg polo 10 lembar, adas satu saga, pulasari panjangnya satu jari,
bawang merah satu, temu lawak 3 iris. Di-pipis dengan air, dipakai untuk pilis.
Nomor 1219 Jamu sakit kepala dengan anton-anton.
Jong rahab 5 saga, jaha kling satu, trawas satu lembar, jintan hitam dan msoyi
masing-masing 5 saga, kemukus 7, kayu rapat panjangnya satu jari, kayu anyang
3, pulasari panjangnya satu jari, sintok 5 saga, kdhawung 3 dibakar, sprantu
satu dibakar, bunga apn 5 saga, murmak 5 saga, daging 3 saga, ketumbar 5 saga,
cabai jawa satu, mungsi 5 saga, jnitri 7, sari 5 saga, manis jangan panjangnya
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
278

satu jari dibakar, kunyit 3 iris. Di-pipis dengan garam 3 wuku, (diberi) air cuka
lalu diminum.
Nomor 1220 Jamu (sakit) kepala.
Temu dan kunci masing-masing 3, kemukus 11, pucuk 3 saga. Di-pipis, di-pilis-
kan.
Nomor 1221 Jamu sakit kepala yang lain.
Brnduwin satu sendok makan, air satu gelas, bawang merah 3 di-gcak, lalu
dicampur branduwin dan air tadi. Dipakai membasahi kepala.
Nomor 1222 Pilis sakit kepala menggigil.
Rebung kelor 5 tangkai, inggu satu buah, dringo setengah dim, bawang merah tua
3. Di-pipis sampai lumat dengan air lalu ditaruh pada kapas. Dipakai untuk pilis
diulangi sampai 3 kali sehari.
Nomor 1223 Pilis sakit kepala yang lain.
Daun mandhakaki 3 tangkai, jahe, kencur 3 iris, biji sawi 3 saga, dringo, bngle
masing-masing 3 iris, unm 3 dibakar, sintok 5 saga, msoyi dan manis jangan
panjangnya masing-masing satu jari dibakar, pucuk dan ganthi masing-masing 5
saga, cengkeh 5, pala separuh, sirih yang ruasnya bertemu 3 lembar, bunga kantil
satu, bawang merah satu, bawang putih satu siung, jeruk purut satu iris, airnya
rendaman bunga melati, kenanga, kantil. Jika ada dicampur konyoh juga boleh,
jika tidak ada konyoh, rendaman bunga tadi sudah cukup.
Nomor 1224 Pilis sakit kepala bumbu tuju.
Jintan hitam 3 saga, msoyi dan sintok masing-masing 5 saga, cabai jawa satu,
sunthi, kencur, jahe, dringo, bngle masing-masing 3 iris, bawang putih 3 siung,
waron 5 saga, cengkeh 5, pala separuh, unm 3 dibakar, ganthi 5 saga, pucuk 4
saga, pulasari satu jari, podhi, sari, dan cendana masing-masing 5 saga, sirih yang
ruasnya bertemu 3 lembar, daun turi merah 3 tangkai. Di-pipis dengan air jawi
kemudian di-pilis-kan.
Nomor 1225 Jamu sakit kepala yang lama tidak sembuh.
Daun jmpanah di-pipis dipakai untuk pilis, atau direbus untuk wedang. Biasanya
8 hari sembuh.
Nomor 1226 Jamu sakit kepala.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
279

Daun mangkok 7 lembar di-pipis sampai lumat dipakai untuk pilis serta dibungkus
dengan daun pisang.
Nomor 1227 Jamu sakit kepala pusing.
Bunga pulutan 7 buah, inggu besarnya satu kacang, jintan hitam 5 saga, bawang
merah satu, lalu di-pipis sampai lumat kemudian ditempelkan pada kepala.
Nomor 1228 Jamu sakit kepala yang lain serta untuk menghitamkan
rambut yang sudah putih.
Daun pariya inggih punika daun pare hutan satu genggam, rumput clngan satu
genggam, temu beras satu jumput, mata kunyit 3. Di-pipis, (memakai) air basi.
Jika sudah lumat ditempelkan pada kepala.
Nomor 1229 Jamu sakit kepala yang lain.
Daun pare hutan satu genggam, jintan hitam 3 jumput, lalu di-pipis, ditempelkan
pada kepala selama 3 hari atau 7 hari. Rambut yang sudah putih jadi hitam lagi
serta banyak

Nomor 1230 Jamu sakit kepala yang lain di dalam otak.


Bawang merah 3, kuning telur ayam hitam satu, gula batu satu biji, minyak wijen
satu sendok teh. Dicampur sampai merata lalu di-kck hangat-hangat lalu
dimakan.
Nomor 1231 Jamu sakit kepala.
Jintan hitam satu jumput, bawang merah jantan 3 bungkul. Di-pipis sampai lumat,
diberi perasan air jeruk nipis satu. Kepala dibalut sapu tangan supaya airnya tidak
menetes.
Nomor 1232 Jamu sakit kepala jika tidak bisa bangun.
Rumput clngan 7 lembar, mata kunyit 21 saga, beras utuh 49 las. Di-pipis
dengan air sedikit, di-pilis-kan pada pelipis.
Nomor 1233 Jamu sakit (perut) mulas dan kembung.
Pisang kluthuk yang muda satu, diperas diambil airnya, abu tumang 3 jumput,
pupugan lr, wetan 2 jumput, arang jati 4 ruas jari. Di-pipis sampai lumat dengan
commit
air jawi lalu di-parm-kan pada perut to yang
orang user sakit tadi.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
280

Nomor 1234 Tapl bunga kenanga untuk wanita muda yang sudah tidak
mau mempunyai anak.
Bunga kenanga yang masih kuncup 7, kulit kayu pohon kenanga yang belum
berbunga panjangnya 3 kilan, bunga teratai 15 saga, kunci kuning 3, msoyi
panjangnya satu jari, sidawayah 5 saga, sarikuning dan kemenyan merah masing-
masing 10 saga, bngle 3 iris. Di-pipis kemudian ditaruh di atas daun pisang lalu
ditaruh pada abu pawon yang masih panas. Setiap akan memakai ditambah jeruk
nipis lalu di-tapl-kan merata.
Nomor 1235 Tapl kenanga untuk orang setelah melahirkan, baik untuk
perut dan melangsingkan badan.
Bunga kenanga tua satu genggam, buahnya 3, kulit kayunya 3 jari, (bunganya)
yang mekar satu jari, msoyi satu kilan, unm 3 dibakar, kemukus 5 saga,
rasamala 10 saga, pucuk 5 saga, mustakim 10 saga, jnitri 3, kayu kasturi, kayu
kalmbak masing-masing 10 saga, manis jangan satu kilan, tinggi 7, dhdhs satu
saga, cengkeh 10 saga, pala satu, cacing kalung satu dibakar sampai gosong,
garam satu jumput, asam (besarnya) satu kemiri dibakar, garam lagi 3 jumput.
Digoreng, di-pipis sampai lumat dibuat sadhgan. Jika akan memakai ambillah
secukupnya diberi air jeruk nipis secukupnya.
Nomor 1236 Jamu perut sakit mulas meskipun sudah BAB masih terasa
kembung.
Rebung kelor 3 tangkai, kllt besarnya satu kacang, kemudian di-pipis lalu
ditempelkan pada pusar.
Nomor 1237 Jamu sakit pada pusar yang lain serta perut terasa mulas.
Rebung kelor 3 tangkai dengan bunga abu 3 jumput, kdhawung mentah satu,
yang matang 2, rasuk angin 5 saga, bawang merah 3. Di-pipis, ditempelkan pada
pusar.
Nomor 1238 Jamu (sakit) perut yang lain.
Lempuyang mprit panjangnya satu jari dikunyah kemudian dicampur dengan
bunga abu satu jumput, ditempelkan pada pusar lalu ditutup dengan sirih muda.
Nomor 1239 Jamu (sakit) perut yang lain.
Bunga kesumba 7 saga dan inggu satu buah, bawang merah satu. Diremas sampai
commit
keluar airnya lalu ditempelkan pada pusarto user sirih satu lembar dipanggang.
dengan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
281

Nomor 1240 Jamu (sakit) perut yang lain.


Daun po o 3 tangkai, daun loncang 3 lembar, jahe panjangnya satu jari. Di-
dhplok lalu dibungkus daun, dikukus lalu ditaruh pada pusar anak.
Nomor 1241 Jamu (sakit) perut yang lain untuk anak umur 1 tahun dan
2 tahun.
Adas satu jumput, rasuk angin 5 saga, kdhawung 3 dibakar, bawang merah
mentah 3, garam 3 jumput. Di-pipis (lalu) di-tapl-kan.
Nomor 1242 Jamu orang sakit perut kembung.
Dringo panjangnya satu jari, bngle 3 iris, kemukus 7, jintan putih 10 saga,
msoyi 7 saga, ganthi 5 saga, cengkeh 7, pala satu iris, kulit kayu kndhl
panjangnya 3 jari, lengkuas (sebesar) kepala ayam. Di-pipis dengan air.
Nomor 1243 Jamu kmandn disebut sakit sudukn untuk orang tua.
Kmandn dengan mungsi masing-masing 5 saga, adas dan rasuk angin masing-
masing 3 saga, kayu ult dengan kayu manis masing-masing 3 buah dibakar, pala
satu buah, daun po o 3 tangkai. Di-pipis, disaring lalu diminum.

Nomor 1244 Tapl anak dan orang tua yang sakit seperti di atas.
Tape beras 3 glindhing, rasuk angin 5 saga, sata 10 saga, sunthi 3 iris, bawang
putih 3 siung, kemukus 7, merica 15, kmandn 5, mungsi 10 saga. Di-pipis (lalu)
di-tapl-kan.
Nomor 1245 Jamu kmandn yang lain.
Sintok dan msoyi masing-masing 5 saga, cengkeh 5, pala satu buah, jintan hitam
5 saga, merica 15 saga, sunthi 3 iris, jahe 5 iris, daun landp dengan daun terung
ngor masing-masing 3 lembar, kayu garu/gaharu 5 saga, jong rahab 10 saga. Di-
pipis, disaring lalu diminum.
Nomor 1246 Tapl (kmandn).
Kunci, kencur masing-masing 3, apu satu jumput. Di-pipis sampai lumat lalu di-
tapl-kan.
Nomor 1247 Smbur orang sakit kmandn.
Daun gandarusa 3 tangkai, kemiri dan isinya , jintan hitam 5 saga, jintan putih 3
saga, mungsi 5 saga, msoyi satu ruas jari, bawang merah satu, merica putih 7,
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
282

dringo, bngle masing-masing 3 iris. Di-pipis sampai lumat, di-smbur-kan di


seluruh badan.
Nomor 1248 Jamu kmandn pada perut baik untuk lelaki (dan) wanita.
Daun landp 3 tangkai, kulit jeruk purut satu iris, bawang putih satu siung, sunthi
3 iris, mungsi 5 saga, jintan hitam dan jong rahab masing-masing 5 saga, ujung
cabai jawa, arang ujung sujn sate masing-masing 3 buah. Di-pipis dengan air
garam 3 wuku, lalu disaring (lalu) diminum.
Nomor 1249 Jamu kmandn yang lain.
Daun kmandn swu satu genggam, kmandn jawi satu gablog, temu lawak 3
iris, jeruk nipis 3 dibuang bijinya, garam 3 wuku. Semua di-dhplok, direbus lalu
diminum seperti wedang. diminum setiap hari. Dipakai (untuk) jamu sakit nafas
juga lebih baik.
Nomor 1250 Jamu batuk darah.
Daun ilr satu genggam dicuci bersih lalu di-dhplok, diperas diambil airnya.
Dicampur dengan perasan kelapa seharga sigar kemudian di-seka besi merah,
paku yang sudah lama. Disaring lalu diminum.

Nomor 1251 Jamu batuk darah yang lain.


Daun ilr 3 genggam direbus, airnya 2 siwur. Jika sudah mendidih diulangi
sampai 5 kali, daun diganti kulit manggis separuh jari, tingi sabrang panjangnya
satu jari, adas 2 pasang, pulasari panjangnya satu jari, kayu manis panjangnya
juga satu jari. Direbus dengan sisa rebusan daun ilr tadi sampai mendidih,
ditutup rapat. Setiap pagi air tadi diminum. Sedangkan daun ilr yang baru
direbus lalu dimakan dibuat rujak. Bumbunya garam, asam, trasi, cabai, petis.
Dimakan sampai 3 hari. Dirasakan perubahannya pada badan, jika tersa enak,
dipakai untuk jamu peluntur Seperti yang sudah disebut di depan kemudian
diobati jamu berikut: daun patikan jawa satu genggam diiris sampai lumat, dialasi
banon lalu dicuci dengan air garam lalu dibuat rujak seperti daun ilr, bumbunya
juga sama.
Nomor 1252 Jamu sakit kemaluan (lelaki) abuh.
Daun alang-alang, kemangi satu jari, daun kleca 3 lembar, daun mengkudu 3
commit
lembar, daun padi 3, garam 3 wuku, to 3user
kunyit iris, kelapa yang sudah kering 4 jari
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
283

persegi diparut, lalu di-pipis. Jika sudah, diberi sobekan sinjang lalu ditempelkan
pada tempat yang bengkak tadi.
Nomor 1253 Jamu orang tua (sakit) kencing darah.
Daun krmah satu genggam, adas 2 saga, pulasari 5 saga, bawang merah 3, rasuk
angin, secang, dan kayu bidara putih masing-masing 5 saga. Di-pipis, diminum.
Ampasnya di-pipis lagi dibuat tapl.
Nomor 1254 Jamu orang tua tidak bisa kencing.
Daun pegagan satu genggam, rasuk angin 10 saga, manis jangan panjangnya satu
jari, jintan hitam 50 saga, kepuh jangkang separuh. Semua direbus, diminum
seperti wedang.
Nomor 1255 Jamu anak sakit kencing.
Daun gtas watu satu genggam, daun gempur 3 lembar, grgs otot satu genggam,
umbi glonggong satu, daun nanas 3 tangkai, adas satu saga, pulasari panjangnya
satu jari, bawang merah satu genggam. Semua direbus lalu diminum setiap hari.
Nomor 1256 Jamu sakit (pada) kemaluan lelaki yang lain.
Daun mentimun satu genggam, adas satu saga, pulasari satu kilan, bawang merah
3 iji. Di-dhplok, disaring lalu diminum.
Nomor 1257 Jamu (lelaki) kemaluannya bengkak.
Lidah buaya satu cabang diiris kemudian dicuci bersih, dicampur gula batu
(sebesar) 3 ibu jari, lalu diembunkan. Paginya diminum setiap pagi.
Nomor 1258 Jika sudah minum lidah buaya. Berikut adalah minuman yang
harus diminum.
Bunga kesumba satu genggam, kayu secang 10 saga, adas 3 saga, pulasari, kayu
manis masing-masing 5 saga, temu tis 3 iris, bawang merah 3. Diminum setiap
pagi dengan air jawi.
Nomor 1259 Tapl untuk anak sakit kencing.
Daun pusar (daun buntu silit) adas satu saga, pulasari panjangnya satu jari. Di-
pipis dengan air sedikit.
Nomor 1260 Jamu anak sakit kencing.
Daun puspanyidra 3 lembar, adas sepasang, pulasari panjangnya satu jari, kayu
manis 5 saga, jong rahab 7 saga, kayu anyang 5, bawang merah 3. Di-dhplok
commit todi-tapl-kan
(lalu) diperas airnya, diminum. Ampasnya user pada perut.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
284

Nomor 1261 Jamu anak sakit kencing.


Daun klira (daun ubi) 3 tangkai, adas satu saga, pulasari panjangnya satu jari,
bawang merah satu. Di-pipis dengan air jawi, disaring (lalu) diminum. Ampasnya
di-tapl-kan pada perut.
Nomor 1262 Jamu orang tua tidak bisa kencing.
Daun kluwih yang tua (yang) masih hijau yang jatuh sendiri 2 atau 3 lembar,
direbus diminum setiap hari.
Nomor 1263 Jamu anak sakit kencing atau sakit keremi.
Serbuk daun salamaki dengan kencing sapi diminum selama 2 pagi lamanya.
Nomor 1264 Jamu sakit kencing darah yang sudah berumur 20 tahun ke
atas.
Daun turi merah 7 lembar di-pipis sampai lumat (lalu) diperas, diambil airnya, air
abu satu cangkir wedang, kepuh jangkang separuh, kayu anyang 7, daun meniran
7 tangkai, daun poksor 7 lembar, daun garut dan daun padrman masing-masing 7
lembar, jong rahab 15 saga, pulasari panjangnya satu jari, adas 3 saga, podhi 7
saga, sari 8 saga, daun saga satu genggam, kayu manis panjangnya satu jari, kayu
ult 5 dibakar. Di-pipis sampai lumat, direbus untuk wedang. Diminum setiap
hari. Seumpama kurang, buatlah lagi.
Nomor 1265 Jamu kencing darah yang lain.
Akar pinang 4 jari persegi, akar poksor panjangnya satu jari, temu wuku satu, akar
semangka panjangnya 2 jari, akar labu putih panjangnya 3 jari, akar seruni putih
panjangnya 3 jari, akar drs 5, akar gmpur watu dan akar gtas watu
panjangnya masing-masing 3 jari, akar druju satu genggam, kepuh jangkang yang
terkelupas satu dibakar, kayu anyang 7, kayu manis panjangnya satu jari, adas 2
saga, pulasari panjangnya satu jari, podhi 5 saga, sari 7 saga. Di-dhplok atau di-
pipis sampai lumat lalu direbus, diminum setiap hari.
Nomor 1266 Jamu kencing darah yang lain.
Jintan hitam satu genggam direndam dengan gula pasir sama banyaknya lalu
diminumkan. Lamanya memakai jamu tersebut sampai 7 hari.
Nomor 1267 Jamu orang tidak bisa kencing karena tersumbat.
Daun kluwih 3 lembar yang sudah tua direbus sampai matang. Airnya diminum
seperti minum wedang. commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
285

Nomor 1268 Jamu sakit kencing yang lain.


Bunga kluwih 3 dijemur, jika sudah kering direbus dengan adas 2 pasang, pulasari
satu ruas jari, kayu manis satu ruas jari, bawang merah tua 3, gula aren satu
dhuwit, kemudian direbus. Jika sudah matang diminum setiap hari.
Nomor 1269 Jamu sakit kencing yang lain.
Daun meniran satu genggam, daun urat dan daun srigading masing-masing satu
genggam, kayu anyang 7, jong rahab 10 saga, pulasari 5 saga, bawang merah 3.
Direbus (lalu) diminum setiap hari.
Nomor 1270 Jamu anak sakit kencing yang berumur 3 atau 4 tahun.
Daun pundhung satu genggam, bunga sruni putih 7, daunnya genggam, kayu
secang 10 saga, kayu anyang 3 dibakar, rasuk angin 5 saga, kayu manis
panjangnya satu jari dibakar. Di-pipis sampai lumat kemudian di-bnm lalu
diminum dengan air wedang serta gula batu satu buah.

Nomor 1271 Tapl anak sakit kencing.


Daun poksor satu genggam, adas satu jumput, pulasari panjangnya satu jari, temu,
bawang merah masing-masing 3, garam satu jumput. Di-pipis sampai lumat, di-
tapl-kan.
Nomor 1272 Jamu kara pacar untuk wanita yang tidak ingin punya anak
serta mempunyai penyakit dalam.
Ketumbar, mungsi, podhi, sari masing-masing 5 saga, pucuk panjangnya satu jari,
safran 5 saga, jintan hitam 10 saga, jintan putih 10 saga, kemukus 7, bngle 3
iris, getah gambir satu, jong rahab 5 saga, daun lampes dan smbukan masing-
masing 7 lembar, daun gondang kasih satu genggam, adas satu saga, pulasari
panjangnya satu jari, temu kunci mentah (dan) matang masing-masing 3 iris,
garam 3 wuku, ujung cabai jawa 3. Di-pipis dengan air jeruk nipis 1, disaring lalu
diminum.
Nomor 1273 Jamu sakit kencing yang lain.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
286

Daun meniran satu genggam, sirih yang ruasnya bertemu 7 lembar, getah gambir
separuh. Di-dhplok sampai lumat, diambil airnya (lalu) diminum. Ampasnya
ditempelkan pada pusar lamanya 3 hari.
Nomor 1274 Jamu sakit kencing nanah.
Air abu merang ketan hitam 5, akar jeruk purut satu kilan. Dikerik, dicampur
dengan air abu kemudian disaring (lalu) direbus, jika sudah mendidih, hangat-
hangat diminum.
Nomor 1275 Jamu sakit kencing nanah yang lain.
Daun gandarosa satu genggam, serta pucuk beras 3 jumput, mata kunyit 3, air
wayu kemudian di-pipis sampai lumat, diambil, dicampur pathi kunyit satu ruas
telunjuk, sekitar jari telunjuk lalu diminum pada waktu pagi.
Nomor 1276 Jamu sakit kencing yang lain.
Merica putih 7, majamuju/jemuju satu jumput, biji sawi 2 jumput. Di-pipis sampai
lumat lalu di-borh-kan pada kemaluan lelaki.
Nomor 1277 Jamu sakit kencing nanah yang lain.
Buah mengkudu muda 3 di-dhplok, dicampur santan kental (dari) parutan kelapa
dua ruas jari persegi. Diminum selama 3 pagi, biasanya lalu sembuh.
Nomor 1278 Jamu sakit kencing yang lain jika kurang deras atau susah
kencing.
Kuning telur ayam 3, belimbing 3, pijr rupiyah, lalu diminum pada waktu
pagi.
Nomor 1279 Jamu susah kencing yang lain, air kencing hanya menetes.
Jeruk nipis diperas 3 kali dimasukkan ke dalam cangkir lalu bakarlah besi sampai
merah. Dicelupkan ke dalam air jeruk tadi, diembunkan. Diminum selama 3 pagi.
Nomor 1280 Jamu sakit kencing mangkl.
Mengkudu muda 2 dan 3 di-dhplok (lalu) diperas, airnya lalu diminum setiap
pagi.
Nomor 1281 Jamu sakit kencing yang lain.
Lobak satu, paling banyak 3 diperas diambil airnya, dicampur pucuk dengan
ganthi direndam pada cuka. Ampasnya di-tapl-kan pada pusar. Secang satu tail
12 dhuwit, bawang merah masing-masing satu tail, pijr satu buah. Direbus,
commit
dibuat air minum, jangan minum yang to user
lainnya. Jika merebus dicampur kuah pitu.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
287

Nomor 1282 Jamu sakit kencing yang mengeluarkan batu dalam kemaluan
lelaki.
Serbuk daun salamaki 3 dhuwit dicampur air kelapa, direbus lalu dimakan selama
3 pagi.
Nomor 1283 Santun warni jamu endrak.
Serbuk kayu tai dibakar ing kuncup pinang muda sampai penuh, kuncupnya
diikutkan, kayu manis panjangnya satu ruas jari, adas sepasang, pulasari satu ruas
jari, dringo (besarnya) satu kacang, bawang putih dan kacang. Di-pipis, (diberi)
air minyak kelapa baru satu sendok teh diaduk bersamaan. Jika sudah tercampur
digosok-gosokkan (pada) puting susu ibunya yang menyusui.
Nomor 1284 Jamu endrak yang lain, anak berumur 5 dan 7 bulan.
Cabang waru dikoyak lendirnya di dalam kulitnya dikerik, bawang merah satu
dibakar, adas 2 pasang, pulasari satu ruas jari. Di-pipis, digosokkan pada lidah
dengan air satu atau 2 tetes.
Nomor 1285 Jamu sakit kuning yang masih baru.
tir satu sendok makan diberi wedang mendidih satu cangkir atau lebih, diminum
setiap hari.
Nomor 1286 Jamu sakit kuning yang lain.
Beras satu genggam, pulasari dan manis jangan panjangnya masing-masing satu
jari, adas 2 pasang, bawang merah satu, kayu ult 2 jari, rasuk angin 3 saga.
Direbus pada kuali, airnya penuh. Jika sudah tersisa setengah, diangkat,
didinginkan lalu diminum setiap hari, selama 7 hari.
Nomor 1287 Jamu sakit kepala karena encok.
Daun golang-galing satu genggam, lri yang di-pusus yang kedua satu wadah,
jeruk purut satu dibakar, diremas dengan daun golang-galing tadi, pukul wolu
sontn diembunkan, paginya digosokkan pada kepala. Setiap hari membuat lagi.
Pemakaian jamu tersebut sampai sembuh, 4 atau 5 hari.
Nomor 1288 Jamu sakit telinga.
Kutu dicampur dengan jamu sawanan di-pipis lalu diminum.
Nomor 1289 Jamu telinga berkurang pendengarannya.
Daun kapas taun 3 lembar di-pipis dengan adas 2 pasang, lalu dimasukkan ke
commit
dalam pinang mentah, maksudnya to user
pinang setengah tua dengan kulitnya atau
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
288

kulitnya diiris ujungnya dipanggang dengan panas secukupnya lalu diteteskan


pada lubang telinga biasanya 3 hari sembuh.
Nomor 1290 Jamu sakit telinga dan yang berkurang pendengarannya.
Daun sudhi-sudhi 7 lembar dipanggang, kemudian diperas (diambil) airnya,
dimasukkan pada (lubang) telinga. Jika waktu pagi air tadi dicampur minyak
kelapa untuk mengurut bagian belakang pada daun telinga.
Nomor 1291 Jamu (sakit) telinga yang lain, terasa ckot-ckot, untuk
orang tua disebut pusing.
Bawang merah satu diremas dalam cangkir, airnya cuka dihangatkan dahulu, lalu
dibungkus sinjang, diperas, diteteskan ke dalam (lubang) telinga, setelah 3 jam
diperas lagi sampai sembuh sakitnya. Setiap akan memakai dihangatkan dahulu
hangat-hangat saja, jangan sampai terlalu panas (jamunya), dapat merusak
pendengaran. Jika belum cocok gantilah dengan bawang putih satu bungkul,
bumbunya sama dengan yang di atas.
Nomor 1292 Jamu (sakit) telinga yang lain.
Cabang senthe hitam satu dipanggang sampai keluar uapnya lalu ditiup supaya
uap tadi masuk ke telinga.
Nomor 1293 Jamu sakit telinga yang lain.
Daun kucai 3 tangkai direbus (diberi) air arak. Hangat-hangat diteteskan ke dalam
(lubang) telinga.
Nomor 1294 Jamu sakit telinga yang lain.
Mathi badak digosok dimasukkan ke dalam cangkir secukupnya lalu diberi arak
lalu (diberi) semut hitam (yang digilas) 3 buah tetapi jangan diremas lalu
dimasukkan sinjang, diteteskan pada telinga 2 kali dan 3 kali tetesan sehari
diulangi sampai 3 kali.
Nomor 1295 Jamu (sakit) telinga yang lain.
Daun kacang panjang 3 tangkai dikukus lalu diperas diberi air susu, diteteskan ke
dalam (lubang) telinga.
Nomor 1296 Jamu (sakit) telinga yang lain.
Buah kapas taun yang muda satu, bawang merah satu, kencur 3 iris. Di-pipis
sampai lumat kemudian dibungkusdaun pisang, di-bnm pada abu panas. Jika
commit
sudah matang kemudian dibungkus to user
sinjang, diteteskan ke dalam (lubang) telinga.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
289

Nomor 1297 Jamu (sakit) telinga yang lain.


Jahe satu iris dengan dhdhs satu dhuwit dicampur air lalu diulet semua,
diteteskan ke dalam (lubang) telinga.
Nomor 1298 Jamu (sakit) telinga yang lain.
Kecap diteteskan ke dalam (lubang) telinga.
Nomor 1299 Jamu (sakit) telinga yang lain.
Kayu angkrik dikupas kulitnya, adas satu saga, pulasari 3 saga, bawang merah
satu, kemudian di-pipis lalu dibungkus daun pisang. Di-bnm pada abu yang
masih panas lalu diperas (dimasukkan) ke dalam (lubang) telinga. Ampasnya di-
pipis lagi, dibuat borh di luar.
Nomor 1300 Jamu (sakit) telinga yang lain, berkurang pendengarannya.
Daun mangkok 3 lembar di-pusus kemudian ditutupkan (pada) lubang telinga
lamanya 2 jam. Diganti lagi daun mangkok tadi bisa diambil dari telinga.
Nomor 1301 Jamu (sakit) telinga yang lain.
Daun inggu di-pipis serta diperas diambil airnya, diteteskan ke dalam (lubang)
telinga.

Nomor 1302 Jamu (sakit) telinga yang lain, berkurang pendengarannya.


Daun kuping macan 3 lembar yang sering ditanam orang Cina (lalu) dipanggang
kemudian di-pusus, diteteskan ke dalam (lubang) telinga hangat-hangat. Setiap
hari diulangi sampai 3 kali sehari.
Nomor 1303 Jamu (sakit) telinga yang lain.
Perasan debu hangat-hangat diteteskan ke dalam (lubang) telinga, memakai
sendok teh, lalu diteteskan ke dalam (lubang) telinga. Setiap sudah dingin
dibuang, diganti dengan yang hangat. Biasanya lalu sembuh.
Nomor 1304 Jamu (sakit) telinga yang lain.
Nasi yang akan diangkat (besarnya) satu ibu jari, dimasukkan conthong daun
pisang, kemudian ditiupkan tepat pada lubang telinga supaya uapnya bisa masuk
ke dalam (lubang) telinga.
Nomor 1305 Jamu (sakit) telinga yang lain.
Bawang putih yang besar satu siung dibuang matanya kemudian (dipakai untuk)
menyumbat lubang telinga. Seharicommit
digantito3 kali.
user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
290

Nomor 1306 Jamu (sakit) telinga yang lain.


Cabang jarak merah dipanggang kemudian dipotong kiri kanan. Hangat-hangat
ujungnya ditiupkan ke dalam (lubang) telinga. Setiap hari diulangi sampai 5 atau 6
kali sehari.
Nomor 1307 Jamu (sakit) telinga yang lain.
Minyak kelapa baru diteteskan dengan sendok teh, diteteskan pada lubang telinga
setiap sudah setengah jam dibuang, diganti yang baru sampai sembuh.
Nomor 1308 Jamu (sakit) telinga yang lain, berkurang pendengarannya.
Jaha lawe satu, prusi besarnya satu kacang ruji. Direndam sehari lalu diteteskan
ke dalam (lubang) telinga. Jika terasa berkurang sakitnya, telinga dikorek.
Nomor 1309 Jamu sawan yang sudah masuk ke dalam perut.
Carilah sampah yang hanyut di sungai, baik daun dan kayu, dan ambillah lumpur
laut yang menempel pada jangkang disebut tanah sambang, dringo satu ruas jari
persegi, kulit tblan satu, kulit kepiting, kulit pe, kulit ketam betina masing-
masing satu ruas jari persegi dibakar, rasuk angin, ketumbar masing-masing 3
saga, trawas satu lembar, jong rahab, serta bunga apn masing-masing 2 saga,
kayu ungt satu dibakar, murmak 3 saga, daging satu saga, temu guroh 3 iris
dibakar, jintan hitam 7, lalu di-pipis dengan air jawi, di-bnm dengan garam 3
wuku kemudian diminum. Ampasnya di-pupuk-kan pada kepala.
Nomor 1310 Kemudian minum (jamu) yang lainnya.
Msoyi satu ruas jari, kayu secang dan bidara putih masing-masing 3 saga,
dibumboni seperti di depan serta di-pipis kayu tinja 2 saga, cendana jnggi dan
ketumbar masing-masing 3 saga, trawas 2 lembar, kunyit 2 iris, adas 3 pasang,
pulasari satu ruas jari, pala satu biji, cengkeh satu, bunga apn 3 saga, beras 7 las.
Semua di-pipis lalu diminum yang menyusui, jika sudah tidak disusui diminum
anaknya saja. Sisanya di-borh-kan.
Nomor 1311 Jamu sawan yang lain.
Ambillah tanah ykang menempel pada jangkar 2 biji, jika tidak ada ambillah
ampo 2 suwng, kulit ketam betina satu ruas jari persegi, kulit pe 2 ruas jari
persegi, glaran lami 3 jari persegi, kulit kepiting 3 ruas jari persegi, tumbu amoh
satu jari persegi, lakn abrit 3 jari persegi, pohon bengkoang satu jari persegi.
Semua dibakar, diambil abunya, commit
keriklahto bidara
user putih, secang, cendana jnggi,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
291

kayu tinja, rasuk angin, masing-masing 3 saga, kayu ult satu dibakar, adas 3
pasang, pulasari panjangnya satu ruas jari, lempuyang, bngle, kunci masing-
masing 3 iris dibakar, bawang putih 3 siung dibakar. Di-pipis sampai lumat
dengan beras ksit 3 biji yang disebut beras ksit adalah karon yang lengket pada
kukusan satu jumput. Di-pipis kemudian dikukus lalu ditanak diberi garam 3
wuku. Jika sudah matang dan sudah dingin lalu diperas (diambil) airnya, diminum
yang menyusui. Ampasnya di-pipis lagi, di-borh-kan pada anaknya.
Nomor 1312 Jamu kurap.
Daun kupang muda (daun brasan) disebut daun karuk nangsi satu genggam,
bawang putih 3, garam 3 wuku, tawas satu buah, kemudian di-dhplok sampai
lumat kemudian di-pipis juga sampai lumat, dioleskan dengan bulu ayam.
Dibungkus daun pisang, (memakai) air jawi, dipakai dengan dibalut sinjang.
Nomor 1313 Jamu kurap yang lain.
Buah terung ngor satu, belerang satu biji, bawang merah satu dibakar, kunci,
kencur, temu hitam masing-masing 3 iris. Di-pipis sampai lumat kemudian di-
kck dengan santan kelapa hijau 4 jari persegi, jika sudah kental serta sudah jadi
minyak lalu di-borh-kan.
Nomor 1314 Jamu kurap disertai kuman yang lain.
Mulwa yang muda 3 tangkai, kulit kayu panjang (dan) lebarnya satu jari. Di-pipis
sampai lumat dipakai untuk borh. Kurap tadi dicuci (dengan) air lalu dikeringkan
diolesi sinjang kemudian diberi jamu borh tadi serta dibungkus daun pisang
muda, dibalut sinjang lamanya 3 hari, (setelah itu) dibuka. Biasanya lalu sembuh
tidak sampai 3 hari.
Nomor 1315 Jamu jerawat.
Cuci muka dengan air karon setiap hari kemudian jerawat diolesi merang, jerawat
satu, merang satu, ujung merang lalu dippatahkan lalu digoreng serta ditiup. Di
hati berkata seperti ini Aku tidak menggoreng merang, menggoreng jerawat pada
wajan menjadi abu.
Nomor 1316 Jamu menguatkan rambut.
Serbuk daun salamaki dicampur dengan lidah buaya diambil airnya. Diminum
setiap akan tidur.
commit to user
Nomor 1317 Jamu (sakit) koreng.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
292

Bawang putih satu bungkul, merica putih satu kutuk tangan maksudnya satu
ckothokan jari, di-dhplok, di-gcak diambil airnya kemudian dicampur dengan
minyak kelapa 2 sendok. Setiap memakai, di-kck supaya panas.
Nomor 1318 Jamu (sakit) koreng yang lain.
Belerang digerus dicampur dengan lemak babi, digosokkan pada korengnya.
Nomor 1319 Jamu (sakit) koreng yang lain.
Daun sirih 7 lembar, bngle 3 iris, dringo panjangnya separuh jari dibakar. Di-
pipis sampai lumat lalu di-borh-kan, yang dipakai mengoles adalah bulu ayam.
Nomor 1320 Jamu (sakit) koreng yang lain.
Jbug satu dibakar di-pipis dengan garam satu jumput dengan air jeruk nipis satu,
minyak kelapa 3 sendok kaca. Di-borh-kan, yang dipakai mengoles bulu ayam.
Nomor 1321 Jamu anjing (sakit) koreng.
Daun jmpanah direbus, airnya untuk mandi dan diminumkan, bisanya lalu
sembuh.
Nomor 1322 Jamu (terkena) kuman untuk anak serta orang tua.
Biji pakl satu diiris-iris dicampur dengan garam goreng, kunci 3 buah, kemukus
7, dipakai untuk smbur.
Nomor 1323 Larangan (untuk) orang hamil dan orang menyusui, jika
orang hamil sebulan sampai 4 bulan sering melahirkan belum saatnya.
Buah nanas glung, kuwni, mentimun wuku, ketan hitam meskipun tape, kluwih
juruh (kawis), maja, duren, jangan sampai dimakan.
Nomor 1324 Ikan-ikan yang tidak boleh dimakan.
Ikan sembilang, udang windu, udang congah dan kepala ikan atau lidah ikan,
karena dapat menjadikan sawan. Jika makan ikan sembilang serta laut terlalu
sering lalu BAB.
Nomor 1325 Ikan lain yang tidak boleh dimakan orang menyusui.
Ikan dodok, ikan pipir, dorang, sembilang, lele, spat, bthik, badhr duri, jongot,
bandeng lami serta ikan lain yang dipepes, ikan glagas, tengiri, kepala, dan lidah
sapi, kerbau, kambing, dan hewan yang lainnya, ikan plus, pindang banyar,
baluntak, ketam betina, kepiting, tbalan (trumpah), kerang kukur, kerang glathik,
kerang wdhung, simping, teripang, ikan pe, nasi (yang) dikipasi dan nasi kuning.
Semua tadi orang menyusui tidak commit to userdapat menjadikan sawan.
boleh makan,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
293

Nomor 1326 Larangan anak yang masih disusui.


Jangan sampai diajak melihat pengantin, orang meninggal, maling yang diborgol,
berdiri di bawah orang gantung diri, dan di tengah pasar, cuaca mendung dibawa
keluar rumah. Hal-hal tersebut dapat menjadikan sawan.
Nomor 1327 Lngkang (untuk) wanita setelah melahirkan, diminum serta
untuk cebok.
Bngle 7 iris, sirih yang ruasnya bertemu 7 lembar, manis jangan panjangnya satu
jari dibakar, jong rahab satu genggam, garam 3 ggm, asam kati, bawang
putih satu bungkul, lalu direbus, jika sudah mendidih ditaruh di cobek kemudian
dimasukkan ke dalam abu pawon 3 jumput ckothokan. Diendapkan, yang bening
diminum setiap pagi, yang kental untuk cebok jam 5 pagi. Setiap akan memakai
dihangatkan. Sampai pusar anak terlepas.
Nomor 1328 Lngkang yang diminum.
Kapur barus 5 saga, cengkeh 7, jaha lawe 3, ganthi 5 saga, jnitri 3, pucuk 5
saga, tmpaos separuh, kayu rasamala 10 saga. Di-pipis, setiap akan minum
diberi air jeruk nipis.

Nomor 1329 (lngkang) yang lain.


Bngle 3 iris, sirih yang ruasnya bertemu 7 lembar, kemukus 7, manis jangan
panjangnya satu jari, jong rahab 10 saga, garam 3 jumput, asam (besarnya) satu
ibu jari. Setiap akan memakai dihangatkan, dipakai pada kemaluan wanita.
Nomor 1330 (lngkang) yang lain.
Majakan, cengkeh masing-masing 3 buah, getah kayu rasamala 10 saga. Di-pipis,
(diberi) air jeruk nipis.
Nomor 1331 (lngkang) yang lain.
Terung putih 3, daun latng 3 tangkai, uyah-uyahan 3 tangkai, kapur barus 3 saga,
bunga kenanga 3, gula kelapa 2 buah, madu 2 sendok kaca. Di-pipis sampai lumat
lalu dipakai.
Nomor 1332 Jamu sakit hati.
Lobak satu direbus dengan jahe 3 iris, gula batu sampai terasa manis. Diminum
setiap hari. Setelah minum (jamu tadi), makanlah wijen.
Nomor 1333 Plester untukcommit
tempat to user
yang sakit.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
294

Daun mangkok 7 lembar di-pusus di atas daun, diberi apu 3 buah, lalu
diplesterkan pada tempat yang sakit.
Nomor 1334 Jika sakit luka besar baru.
Daun cakobak 3 lembar di-pipis untuk memlester luka besar tadi.
Nomor 1335 Jamu (untuk) luka besar yang lain.
Kotoran kambing dibakar dicampur prusi digerus sampai lumat kemudian
ditaburkan pada luka, jangan sampai terkena air.
Nomor 1336 Jamu (untuk) luka besar yang lain.
Kentang di-pipis sampai lumat dengan madu dibuat plester ditempelkan tepat
pada luka. Setiap mencuci luka tadi dengan wedang hangat, jika merebus wedang
untuk mencuci (luka) diberi daun asam. Jika belum cocok diberi jamu tape untuk
plester, ditempelkan pada luka besar tadi lalu ditutupi daun pisang muda.
Nomor 1337 Jamu (untuk) luka terkena senjata.
Tanduk kerbau atau sapi dikerik, ditaburkan pada luka.
Nomor 1338 Jamu (untuk) luka karena teriiris.
Bawang merah 3 di-pipis sampai lumat dicampur gula pasir lalu ditempelkan pada
luka tadi.
Nomor 1339 Jamu (untuk) luka yang lain.
Pohon pisang diambil getahnya dengan dioles dengan kapas, jika kapas belum
bisa basah, tebanglah lagi (pohon pisang). Jika sudah merata kapas tadi lalu
ditutupkan (pada) luka tadi. Jika mencuci luka tadi dengan air abu abu batang
pisang atau air abu kayu yang pahit. Biasanya darah lalu berhenti serta lukanya
dibalut dengan daun muda (pisang) dan sinjang, lalu kering.
Nomor 1340 Jika luka mengeluarkan darah banyak.
Daun teratai satu lembar, dalam bahasa Belanda (plompn badhen) di-pipis
sampai lumat kemudian diplesterkan pada luka tadi.
Nomor 1341 Jamu (untuk) luka yang lain.
Daun potroseli 14 lembar di-pipis sampai lumat kemudian ditempelkan pada luka.
Nomor 1342 Jamu (untuk) mata luka.
Jintan putih 3 pasang dicampur air susu orang yang baru menyusui kemudian di-
dhplok jintan tadi, dibungkus sinjang, diteteskan pada mata.
Nomor 1343 Jamu (untuk)commit to user
mata luka yang lain.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
295

Kunyit 3 iris, beras 7 las, tanduk kerbau bule dikikir, kemudian direndam pada air
wayu lalu diteteskan pada mata yang sakit seadanya jamu tadi.
Nomor 1344 Jamu (untuk) mata luka yang lain.
Mi besarnya satu biji, garam 3 wuku, kemudian dimasukkan (buah) asam lalu
dibakar, empu kunyit 3 iris, majakan satu, jaha kling, bawang merah tua satu,
jaha lawe , bawang putih satu siung, dringo (besarnya) satu kacang, semua
dibakar, sirih yang ruasnya bertemu satu lembar, lalu di-pipis sampai lumat
dipakai untuk pilis. Yang kasar dibungkus sinjang putih lalu dioleskan mata dan
kelopak mata supaya jamu tadi masuk ke mata.
Nomor 1345 Jamu (untuk) luka.
Sidawayah 2 sendok digoreng sampai gosong, prusi satu buah. Di-pipis tanpa air
lalu ditaburkan pada luka.
Nomor 1346 Jamu (untuk) luka (pada) jari kaki.
Daun dadap muda 3 tangkai, prusi 2 buah, nasi 7 butir nasi. Dicuci lalu di-pipis
sampai lumat kemudian di-tapl-kan pada kaki yang luka tadi. Sehari sekali
diganti, selama 10 hari sembuh.

Nomor 1347 Luka (karena) menginjak paku.


Setelah luka ditekan kemudian daun jmpanah di-pipis. Jika sudah lumat lalu
ditempelkan pada luka, seketika lalu sembuh.
Nomor 1348 Jamu orang sakit kemaluan (lelaki) (karena) makan ikan
beracun sampai muntah atau BAB.
Daun jmpanah 10 atau 12 lembar direbus sampai mendidih, kemudian diminum
seperti wedang, lalu sembuh serta menghilangkan sakit.
Nomor 1349 Jamu orang makan ikan beracun yang asli, lalu tidak ingat.
Daun jmpanah 30 lembar di-pipis sampai lumat, diperas, airnya dicampur
dengan anggur lalu diminum, 2 hari lalu sehat.
Nomor 1350 (jamu) yang lain (untuk) orang makan ikan beracun.
Daun jmpanah 24 lembar, paling sedikit 6 lembar direbus, airnya satu botol. Jika
sudah matang diminum. Biasanya (lalu) sembuh.
Nomor 1351 Orang sakit keracunan sampai muntah (dan) BAB.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
296

Daun jmpanah direbus diminum satucangkir dan dua cangkir. Biasanya (lalu)
sembuh.
Nomor 1352a Jika anjing keracunan.
Daun jampanah di-pipis sampai lumat, airnya diminumkan.
Nomor 1352b Jamu orang keracunan.
Daun salamaki 3 dhuwit dibuat serbuk, dicampur dengan perasan sapi. dimakan
pada waktu pagi, selama 3 pagi sembuh.
Nomor 1353 Jika akan menguatkan (orang yang keracunan) buatlah jamu
makjun, manfaatnya lebih baik.
Majamuju/jemuju, jahe, pala, bunga pala, cengkeh, bunga lawang, kunci kuning,
jintan hitam, dringo, bngle, adas manis, adas pedas, ketumbar, kayu garu/gaharu
klm, semua 2 reyal (18) dhuwit, bawang putih, jahe basah masing-masing 5
reyal (45) dhuwit, msoyi 3 reyal (27) dhuwit, kemudian semua di-dhplok sampai
lumat, diayak lalu dibuat makjun. Di-galindhingi (sebesar) biji lerak. Dipakai
setiap pagi 7 butir. Reyal adalah timbangan mas. Makjun adalah pil atau glintiran.
Nomor 1354 Jika akan menjerat macan atau babi hutan.
Buah kalak ambing dan akarnya dikerik atau dipotong-potong (lalu) dikeringkan.
Jika sudah kering dicampur dengan 20 galintir, kemukus satu ckothokan penuh
dicampur warangan satu cangkir (lalu) dilumatkan, jika sudah dicampur jadi satu.
Jika dipakai menjerat babi hutan ditaruh pada padi dan ruasnya. Jika akan
menjerat babi hutan tidak perlu memakai warangan. Kalak ambing di-dhplok
lalu direndam dengan padi atau ruasnya, dipasang di tempat yang sering dilewati
babi hutan. Jika dimakan (babi hutan) akan mati.
Nomor 1355 Menjerat babi hutan yang lain.
Akar kalak ambing dikerik, akar crme, akar sungsang, akar bonang masing-
masing diiris, dijemur sampai kering kemudian di-dhplok sampai hancur seperti
dedak, ditaburkan pada padi yang telah direndam lalu dipasang di tempat yang
sering dilewati babi hutan. Buatlah lubang, pinggirnya disebari padi, (lalu)
ditimbun dengan pohon padi atau merang. Jika babi hutan makan padi (maka)
akan masuk ke dalam lubang.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
297

Nomor 1356 Jamu mayo, wanita memangku anak terasa perutnya mulas,
ketika akan melahirkan terkena sakit, setiap memangku bayi badannya
terasa linu semua.
Ubi dara (ubi hitam) direbus lalu dimakan, biasanya lalu sembuh.
Nomor 1357 Jamu mayonn yang lain.
Buah kepuh jangkang satu dibakar, kemudian direndam, air abu-nya diminum.
Nomor 1358 Jamu mayo yang lain.
Buah pepaya yang setengah matang (bunga kapas) dikukus, ditaruh di tengah nasi
lalu dimakan dengan minyak mayo serta garam goreng 3 jumput.
Nomor 1359 Jamu mayo yang lain.
Kepiting sesukanya direbus, dimakan dengan minyak mayo serta garam goreng 3
jumput. (jamu tersebut) sangat bagus.
Nomor 1360 Jamu sakit mata.
Kunyit panjangnya satu jari dikupas, digosok pada pipisan kemudian dihangatkan
pada latu, dicampur dengan apyun sedikit kira-kira (besarnya) satu kacang,
kemudian di-pipis sampai lumat lalu digosokkan pinggir mata. Disaring dahulu,
setiap akan memakai dihangatkan.

Nomor 1361 Jika terasa akan sakit mata supaya tidak berlanjut.
Sirih 3 lembar, dringo besarnya satu kacang hijau, bawang merah satu. Di-pipis,
disaring memakai sinjang lalu diteteskan pada mata diulangi sampai 3 atau 4 kali
sehari.
Nomor 1362 Jamu (sakit) mata yang lain.
Daun nyamplung yang masih basah 20 lembar direbus dengan air yang bening.
Malam diembunkan, pagi untuk membasuh mata dengan air tadi.
Nomor 1363 Jamu (sakit) mata yang lain.
Sirih 20 lembar seperti bunga diiris kemudian diremas dengan tawas besarnya satu
biji, dicampur dengan air yang bening secukupnya ke dalam mangkok untuk cuci
muka. Malam diembunkan, paginya dipakai membasuh mata.
commit
Nomor 1364 Jamu (sakit) mata to user
yang lain yang parah.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
298

Tawas separuh, pinang muda dan delima putih masing-masing satu. Di-pipis atau
di-dhplok, diperas diberi alas sinjang kemudian diteteskan pada kelopak mata
supaya bisa masuk. Untuk setiap pagi sampai sembuh atau berhati-hati dalam
makan. Jangan makan yang panas-panas dan yang pedas, hanya boleh makan nasi
dan bubur dengan ikan kering saja sampai sembuh.
Nomor 1365 Pupil seperti terbentur atau tertabrak sampai mengeluarkan
darah.
Daun ranti 3 lembar diremas tanpa air, gula merah satu buah, lalu diperas,
diteteskan pada mata. Sekali saja sembuh.
Nomor 1366 Jamu (sakit) mata tercolok.
Pinang muda dibelah dua, airnya dimasukkan (ke dalam) mata. Jika mata tadi
luka, ambillah daun dadap srp 3 tangkai. Di-pipis sampai lumat, airnya diperas
(dimasukkan) mata, biasanya lalu sembuh.
Nomor 1367 Jamu (sakit) mata yang lain.
Daun urat 3 lembar di-pipis sampai lumat, disaring diambil airnya, diteteskan
pada mata.
Nomor 1368 Jamu mata luka serta kabur.
Kapur barus dicuci diulangi sampai 3 kali, diambil endapannya saja, dimasukkan
pada wadah putih ditutup (dengan) kapas. Malam diembunkan, paginya diteteskan
pada mata dengan kapas. Dapat membersihkan kotoran yang ada pada mata.
Nomor 1369 Jamu mata gelap.
Ambillah jrang 3 saga di-pipis sampai lumat serta ambillah bulu ayam hitam
yang masih muda. Diembunkan sebelum ayam keluar atau sebelum matahari
terbit. Bulu ayam yang masih muda lalu diperas dioleskan pada mata. Sarat
mencabut bulu ayam tidak bernafas serta tidak bicara.
Nomor 1370 Jamu mata gelap yang lain.
Bawang putih muda separuh siung, pinang muda 2 buah diambil airnya, tawas
satu biji, kemudian di-pipis sampai lumat, dibungkus sinjang putih, diperas
(dengan) sinjang.
Nomor 1371 Jamu mata kabur serta gelap yang lain.
Ambillah buah kapas muda dengan air susu orang yang baru melahirkan lalu
commit to user
diteteskan pada mata yang sakit tadi.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
299

Nomor 1372 Jamu brslut yang lain.


Kemenyan putih 3 saga dicampur dengan air susu orang yang baru melahirkan
satu sendok teh, lalu dipakai untuk clak serta dicoreng mukanya selamanya.
Selama memakai jamu jangan makan ikan dan garam.
Nomor 1373 Jamu jika orang duduk lama, ketika berdiri akan terjatuh
serta matanya gelap.
Pucuk 2 ruas jari, asam lami satu biji, ujung beras 7, mata kunyit 3, lalu direbus,
tetapi jangan banyak-banyak airnya kemudian diembunkan. Paginya diminum
semua.
Nomor 1374 Untuk membasuh mata jika banyak kotorannya.
Ujung sirih 7 lembar, jeruk nipis yang masih kecil satu diiris-iris, diremas dengan
ujung sirih tadi pada wadah putih dengan air dahulu lalu disaring dengan serbet
yang bersih. Jika sudah dipakai untuk membasuh mata. Menggunakan air tadi
sampai 3 hari. Setiap akan memakai buatlah seperti resep tadi.
Nomor 1375 Jika mata kotor serta kabur.
Serbuk daun salamaki 3 dhuwit dicampur dengan perasan buah anggur lalu
diminum setiap pagi diulangi sampai 3 kali.
Nomor 1376 Jamu sakit mata gelap.
Daun salamaki serbuk 3 dhuwit dicampur air. Malam diembunkan, paginya
diminum diulangi sampai 3 pagi.
Nomor 1377 Jamu mata gelap dan berair.
Daun selasih dan bunganya masing-masing 3 genggam, bawang putih yang
glembos kati. Direbus pada kuali baru, airnya penuh. Jika airnya tinggal sedikit
lalu diangkat, disaring dengan sinjang putih. Malam diembunkan, paginya dipakai
untuk membasuh mata atau disaputkan dengan bulu gagak yang masih muda. Jika
tidak ada bulu gagak ambillah rebung kelor yang muda (lalu) dipanggang, jika
kulitnya sudah layu dioleskan pada mata.
Nomor 1378 Jamu sakit mata kabur.
Bayam duri dijemur sampai kering kemudian dibakar, abunya dibuat air abu dan
dicampur garam, rasanya sampai asin lalu disaring, diendapkan sampai bening.
Beningnya diembunkan semalam, paginya untuk membasuh mata diulangi sampai
commit toakan
6 pagi. Diperiksa, jika berkurang sakitnya usersegera sembuh.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
300

Nomor 1379 Jamu pitm. Jika orang duduk lama ketika berdiri
penglihatannya (menjadi) gelap.
Serbuk daun salamaki 3 dhuwit dengan cabai jawa satu. Di-pipis lalu diminum
selama 3 pagi.
Nomor 1380a Jamu mata yang lain.
Daun selasih satu genggam direbus pada kuali baru. Jika sudah mendidih diulangi
sampai 4 kali lalu dituang pada tempat cuci muka. Jika sudah dingin dipakai untuk
membasuh mata serta ketika direbus dicampur bawang merah satu genggam.
membasuh (mata) pada pagi hari diulangi sampai 4 kali, sore diulangi sampai 4
kali dan ambillah rebung kelor, dipanggang setengah matang kemudian dikupas
kulitnya. ujungnya di-gcak supaya lemas kemudian dioleskan pada mata.
Nomor 1380b Jamu sriawan untuk orang sakit mjn.
Pisang kluthuk yang matang satu dibakar, pisang kluthuk mentah 2 buah diparut.
Bumbunya adas, pulasari masing-masing 5 saga, bawang merah satu dibakar,
kayu manis 5 saga, ketumbar satu jumput, trawas satu lembar, empu kunyit satu
iris, lalu diremas serta disaring lalu diperas dengan pisang mentah. Jamu sriawan
lalu diminum.

Nomor 1381 Jamu (sakit) mjn.


Lobak diparut, dibungkus serbet, diambil airnya sepertiga gelas minum, dicampur
madu seperempat gelas minum. Diminum setiap pagi. Jika belum sembuh, selama
4 hari pakailah jamu air susu.
Nomor 1382 Jamu (sakit) mjn yang lain.
Belilah semariba seharga satu rupiyah lalu direbus (memakai) air 2 botol,
disisakan separuh. Diminum 2 kali sehari. Jika untuk anak yang berumur 6 atau 7
tahun hanya separuh (dosis) orang tua.
Nomor 1383 Jamu (sakit) mjn dengan BAB darah.
Kulit kayu kayu sa (disebut wabu) 4 jari persegi direbus, diminum setiap jam satu
sendok kaca sampai sembuh.
commitmjn.
Nomor 1384 Tapl orang (sakit) to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
301

Ujung daun sana 7 tangkai, kayu ult 3 buah dibakar, rasuk angin 5 saga, bawang
putih jantan merah satu, diremas, di-tapl-kan.
Nomor 1385 Air (untuk) cebok orang sakit mjn.
Daun sana 3 genggam direbus sampai mendidih lalu dipakai untuk cebok.
Nomor 1386 Jamu anak (sakit) mjn yang berumur 1 atau 2 tahun.
Daun dadap srp 3 tangkai, podhi 3 saga, sari, murmak, daging masing-masing 3
saga, trawas satu lembar. Di-pipis sampai lumat, (memakai) air wedang kemudian
disaring, diminum waktu pagi, jika belum cocok.
Nomor 1387 Jamu (sakit) mjn.
Daun kara putih 3 lembar. Bumbunya seperti di atas.
Nomor 1388 Tapl (sakit mjn).
Empu kunyit separuh dicampur apu satu buah. Jamu tersebut baik untuk anak dan
orang tua. Sudah dipakai bangsa Melayu atau bangsa Sabrang serta orang Arab.
Nomor 1389 Tapl orang (sakit) mjn lagi.
Jika tidak mendapat cabai untuk tapl, lebih baik pakailah daun kapas taun dan
pakailah daun kara putih apa lagi daun mrak ngigl.
Nomor 1390 Jamu orang (sakit) muntah berpindah-pindah
Ampas apyun (sebesar) satu kacang, jintan hitam 5 saga, bawang putih 7 siung,
sirih yang tua 7 lembar. Semua ditimbang, jika sudah tepat timbangannya lalu di-
pipis sampai lumat lalu ditelan selama 3 pagi.
Nomor 1391 Bab yang lalu, jamu ini bersasal dari kitab serta mendapat
berkah (dari) Sh yang mengarang, (untuk) menambah mani tadi diajarkan
(tentang) menguatkan kemaluan lelaki serta untuk menyehatkan badan,
apa lagi jamu tersebut memang banyak manfaatnya.
Jahe panjangnya 2 ruas jari dikupas, bawang merah 3, madu satu sendok teh, telur
ayam diambil kuningnya, santan kental kelapa seharga satu sn, minyak sapi satu
sendok teh. Diaduk dahulu sampai tercampur lalu diminum. (pakailah) jamu
tersebut diulangi sampai 3 pagi. Ikutilah apa yang ada.
Nomor 1392 Jamu baik untuk mani.
Jahe merah, kacang hijau, kunyit kering masing-masing 2 reyal dan 18 dhuwit.
Semua diolah seperti orang ngliwt, airnya santan kental kelapa separuh.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
302

(pakailah) jamu tersebut sampai 3 pagi. Harus sesuai takarannya. Satu reyal
adalah 9 dhuwit uang lama.
Nomor 1393 Jamu (untuk) menambah mani.
Madu ditakar sebanyak separuh cangkang telur, minyak sapi, santan kental kelapa
hijau masing-masing satu takaran, kulit telur, bawang merah. Di-pipis sampai
lumat satu takaran, kemudian diberi kayu manis satangsul dan 5 dhuwit, jahe
kering suku dan 10 dhuwit, kunyit kering 2 suku dan 20 dhuwit, majamuju/jemuju,
merica putih masing-masing satu suku 10 dhuwit. Semua di-dhplok sampai lumat
lalu dimasukkan ke dalam jamu tadi disumpit. Dibuat pil, 7 hari menurut takaran.
Di depan ada yang membuat jamu tersebut yang ber nama Gaid Mustapa, bersal
dari Selta (Palembang). Ingkang memamakai jamu mendapat berkah (dari)
Baginda Tuan Sabad Ali Mahgribi. Ada orang (yang) sudah mati kemaluan
lelakinya, biasanya salama memakai jamu tersebut tidak boleh berhubungan
badan dengan wanita dan menuruti (keinginan) perut.
Nomor 1394 Jamu (untuk) menambah mani.
Jahe panjangnya 7 jari, kunyit 3 empu semua di-dhplok, diambil airnya,
dicampur dengan santan kental kelapa separuh, madu 2 sendok kaca, kemudian
diminum (selama) 3 pagi, ikuti petunjuknya.
Nomor 1395 Jamu (untuk) menambah mani.
Bawang putih, jahe, jintan hitam, majamuju/jemuju, dringo, mungsi masing-
masing satu reyal 9 dhuwit. Di-dhplok, jika sudah lumat dicampur lemak sapi
dengan madu masing-masing satu reyal 9 dhuwit, lalu dibuatl seperti makjun.
Maksud makjun, di-galintiri seperti pil sebesar biji lerak. Diminum setiap pagi
sebelum makan apa-apa. Jika makan yang nasehat sendiri dicampur santan kelapa
separuh, madu 3 sendok kaca.
Nomor 1396 Jamu (untuk) menambah mani, yang membuat adalah Sayid
Mustaparummi.
Jeruk nipis besar satu diparut (lalu) diperas, jahe panjangnya satu jari juga diparut
diambil airnya. Gula batu besarnya satu kemiri, dicampur. Jika sudah tercampur
kemudian diminum.
Nomor 1397 Jamu (untuk) menambah mani.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
303

Madu (sebanyak satu) cangkir orang Arab, air jeruk nipis satu cangkir, kuning
telur satu, kemudian di-dhplok (diberi) cabai jawa 10 saga, pala satu, kayu manis
dan manis jangan panjangnya masing-masing 3 jari. Jika sudah lembut dicampur,
diaduk jadi satu. Diminum setiap pagi (selama) 3 pagi.
Nomor 1398 Jamu (untuk) menambah mani dan jika (mani) kering.
Bawang merah 3 diremas lalu dicampur tajin satu cangkir, diminum pagi (dan)
sore.
Nomor 1399 Jamu (untuk) menambah mani.
Parutan banon dengan sela lalu direndam, di-limbang beningnya. Ditambahi
dringo satu ruas jari, bawang putih satu, temu guroh 2 ruas jari, pupugan lr
wetan 2 jumput. Di-pipis kemudian dicampur dengan air rendaman banon tadi
lalu diminum, sisanya di-parm-kan.
Nomor 1400 Jamu (untuk) menambah mani.
Cengkeh satu ringgit dan 9 dhuwit di-pipis, diminum dengan puwan kambing,
puwan sapi, puwan kerbau satu cangkir wedang. Diminum setiap pagi.
Nomor 1401 Jamu mani atau dakar menjadi kuat.
Lengkuas kering satu reyal 9 dhuwit di-pipis sampai lumat lalu diminum dengan
puwan menda satu cangkir wedang. Diminum sekali.

Nomor 1402 Jamu (untuk) menambah mani serta menguatkan kemaluan


lelaki.
Kuning telur ayam hitam 3, merica sulah 7, bawang merah satu, bawang putih
satu ulas, bunga pinang panjangnya 4 jari persegi, kayu garu/gaharu rams dikerik
(sebanyak) 15 saga. Semua diaduk dengan telur ayam lalu diminum setiap pagi.
Nomor 1403 Jamu untuk lelaki.
Kuning telur ayam satu, minyak sapi serta madu ditakar dalam kulit telur, klabt
satu takaran. Bumbu di-pipis dengan kulit telur sampai lumat lalu diminum waktu
pagi. Sebelum ada lalat terbang atau sebelum minum jamu, jangan makan atau
mandi. Selama tujuh pagi pakailah jamu tersebut, famalal kalam, artinya sakit
kemaluan lelaki. commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
304

Nomor 1404 Jamu mroyan, artinya sakit yang berpindah-pindah di dalam


perut seperti akan melahirkan.
Empu kunyit satu, terung wulung satu dibelahi empat, ujung beras 3 jumput, mata
kunyit 3, apu taun satu buah (apu krakt luthik). Semua direbus di dalam kriyuk
baru, airnya 2 cupak (cangkir) disisakan satu cupak, diangkat, jika sudah dingin
lalu diminum selama 3 hari.
Nomor 1405 Jamu jika orang mulutnya bau busuk, mungkin jantung naik
ke ulu hati, jika parah bisa mematikan.
Kunyahlah ketumbar semampunya setiap hari sampai hilang bau busuk tadi.
Nomor 1406 Jika mulut (bau) busuk, badan kurang enak.
Serbuk daun salamaki 3 dhuwit dicampur dengan kurma, dimakan setiap pagi
(selama) 3 pagi.
Nomor 1407 Jamu (sakit) muntah darah.
Daun waru muda satu genggam, daun mengkudu muda satu genggam, daun
tmahe (mungkin sana) satu genggam. Di-dhplok, disaring airnya lalu diminum.
Nomor 1408 Jamu orang muntah darah.
Daun cung-cung blut 2 genggam mangang di-pipis sampai lumat, airnya air
kelapa hijau satu cangkir. Disaring lalu diminum setiap pagi sampai darah
berhenti. Ampasnya di-pipis lagi untuk plester dada.

Nomor 1409 Jamu muntah darah yang lain.


Belerang merah (sebesar) satu kacang di-pipis lalu dicampur daun cung-cung
blut 2 genggam, lalu direbus, diminum.
Nomor 1410 Jamu muntah darah yang lain.
Daun karuk tangan satu genggam di-dhplok, diperas diambil airnya, dicampur
dengan arak yang sama banyak lalu diminum.
Nomor 1411 Jamu orang muntah tidak bisa berhenti.
Diberi sirdhih gmhipun (dhgandum), moster 5 saga, akar kelor panjangnya 3
jari, bawang putih satu siung, jahe 3 iris, roti satu iris, airnya cuka. Semua di-
pipis, ditempelkan pada kmah, jika orang sakit kepala tak tertahankan atau
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
305

kedinginan, ditempelkan pada tengkuk. Jika sangat kedinginan, ditempelkan pada


betis. Jika pinggang yang terasa sakit, ditempelkan pada pinggang.
Nomor 1412 Jamu orang tua (sakit) muntah darah.
Pucuk, ganthi masing-masing 5 saga, cengkeh 7, pala separuh, bunga lawang 3,
dringo, bngle panjangnya satu ruas jari, lalu di-pipis dengan air. Di-borh-kan
pada ulu hati.
Nomor 1413 Jamu orang muntah (dan) BAB (muntaber).
Akar kelapa hijau panjangnya satu jari, bluluk yang kecil satu, janurnya yang satu
lidi dipatahkan, adas satu saga, pulasari satu ruas jari, podhi, sari masing-masing
3 saga, cengkeh 3 butir, pala satu buah, kunci 3 mata, murmak dan daging
masing-masing 3 saga, kemenyan madu 3 saga, lilin tawon yang asli 3 saga,
bawang merah satu dibakar, bawang putih satu siung, kllt seharga 3 dhuwit,
kayu anyang satu saga. Di-pipis sampai lumat kemudian diminum dengan
wedang. Kllt disusulkan saja, jika sudah akan diminum.
Nomor 1414 Jamu sakit cika, yatu tidak bisa BAB, tidak bisa muntah.
Merica sulah 7 iji, kotoran tikus, tinja karklak 3 buah, dibungkus sirih dan
dimasukkan ke dalam pinang kemudian ditelan bergantian. Lalu dapat BAB atau
muntah.
Nomor 1415 Jamu (sakit) batuk untuk anak kecil.
Cengkeh 3 butir, pala 3 buah, kemukus 3 buah, jintan hitam 3 saga, kayu manis 3
saga. Semua direndam wedang panas, pagi (dan) sore diminumkan satu sendok
teh.
Nomor 1416 Jamu (sakit) bengkak tanpa sebab.
Daun slsos satu cabang, adas satu saga, temu tis 3 iris, bawang merah 3. Di-
pipis lalu di-parm-kan pada badan.
Nomor 1417 Jamu (sakit) bengkak karena tergilas.
Plesterkan daun mayoran, dicampur minyak kelapa, digosokkan. Plester lalu
ditempelkan pada tempat yang bengkak.
Nomor 1418 Jamu sakit ruas-ruas, yaitu sakit saking tulang.
Akar murbei diiris-iris, di-smbur-kan di tempat yang bengkak, tetapi
mengambilnya digenggam serta ditusuk jarum pentul. Pohonnya juga ditusuk
jarum 3 atau mengambilnya saatcommit to user
bulan tua pada hari Jumat malam. Jika sudah
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
306

selesai mengambilnya lalu peniti dilepas, dibawa pulang. Pada pohon murbei
disebar beras sesukanya.
Nomor 1419 Jamu (sakit) kaki bengkak.
Lengkuas panjangnya 2 dim, cabai jawa 3 iji, jamur imps 3 saga, beras satu
jumput, garam 3 wuku, asam satu biji. Di-pipis lalu di-parm-kan pada kaki.
Nomor 1420 Jamu sakit smandhangan disebut payudara sebelah kiri
bengkak.
Rebung wurung 7 saga, dedak lumat 5 saga, trasi merah yang asli (besarnya) satu
kacang putih, kemudian di-borh-kan pada payudara yang bengkak dari atas ke
bawah. Setiap kering di-borh-kan lagi sampai sembuh. Jika sudah lalu luka
ditutup daun urat dan daun golang-galing.
Nomor 1421 Makanan yang tidak boleh dimakan.
Siwalan, salak, delima telur ayam, rajungan, tblan, ketam betina bluntak,
semua yang dibakar. Jika akan minum dan mandi, payudara digosok (dengan)
rambutnya sendiri.
Nomor 1422 Jika payudara kanan yan bengkak.
Daun brobos satu genggam, lumut pngaron satu jumput, adas 2 buah, pulasari 4
saga, jamur imps 3 saga, jamur brama 5 saga, kotoran ular sawah 3 saga. Di-
pipis kemudian di-borh-kan payudara.
Nomor 1423 Jamu (sakit) bengkak yang lain.
Semut merah di-pusus, airnya dan sisanya di-parm-kan payudara.
Nomor 1424 Jamu kamisandhann garimi, yaitu jika melahirkan anak
sekali (sakit) kamisandhann.
Jika bayi telah lahir, puting susu disikat serta digosok (dengan) rambutnya sendiri.
Setiap mandi digosok (dengan) rambut.
Nomor 1425 Parm sakit jerawat.
Beras kbuan (beras yang sudah dimasukkan kukusan mendidih sekali) satu
jumput, pulasari 5 saga, adas manis sepasang, bunga apn 3 saga, bunga sirih 7
saga, kemenyan madu 3 saga, cendana putih 3 saga. Jika memakai, ambillah
jeruk nipis satu, diremas bersamaan lalu digosokkan (pada) muka.
Nomor 1426 Jamu sakit jerawat yang lain.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
307

Kulit kayu granji 5 saga, kulit kayu asam panjangnya satu jari persegi, kulit kayu
anggi-anggi 5 saga, kulit kayu pule gintungan, pulasari panjangnya 2 ruas jari,
kulit telur burung separuh, kayu kasturi, kayu cendana masing-masing 5 saga. Di-
pipis dibuat serbuk untuk bedak.
Nomor 1427 Jamu sakit jerawat yang lain.
Cabang lobak 3, kunyit satu empu, diberi air jeruk nipis lalu diusapkan pada
muka.
Nomor 1428 Jamu sakit jerawat yang lain..
Kulit buah tanjung 5 saga, kulit kartu 3 dibakar, bawang putih 7 saga, kulit asam
5 saga, kulit langkir satu ruas ibu jari, langkir adalah kepuh gunung lalu di-pipis,
diusapkan pada muka (diberi) air jeruk nipis.
Nomor 1429 Jamu sakit jerawat yang lain.
Kemenyan madu satu buah, air pinang separuh. Dipakai menggosok kemenyan
dan bakaran pinang sendiri. Di-pipis dengan air lalu dipakai (untuk) bedak .
Nomor 1430 Jamu sakit jerawat.
Daun tapak liman satu genggam diiris ujung kiri (dan) kanan lalu ambillah
mndhang sela, sela tadi di-dhplok, lalu dioleskan pada daun tadi kemudian
digosokna perlahan saja. Jika akan tidur, pakailah grah muda dengan kemenyan
madu 5 saga, beras 3 jumput. Di-dhplok sampai lumat (dipakai) untuk bedak.

Nomor 1431 Jika orang ingin putra lelaki.


Jika orang akan melahirkan (anak) wanita, suruhlah mencuri cobek, ditaruh
kndhil ari-ari anak wanita tadi. Bisa dipendam, dihanyutkan di sungai. Suatu saat
lalu mempunyai anak lelaki.
Nomor 1432 Jamu (sakit) pusar mulas.
Pangkal bawang putih 3, dringo 3 iris, bngle 3 iris. Dikunyah, diludahkan pada
bunga abu satu jumput, lalu diulet kemudian ditempelkan pada pusar ditutup sirih.
Nomor 1433 Jamu (sakit) pusar yang lain.
Kuncup pinang muda satu, rasuk angin 5 saga, merica putih 7 butir. Di-pipis,
ditempelkan. commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
308

Nomor 1434 Jamu (sakit) pusar yang lain.


Kuncup pinang muda satu, rasuk angin 5 saga, dringo 3 iris, jintan putih 3 saga,
bawang merah satu. Di-pipis, ditempelkan pada pusar.
Nomor 1435 Jamu (sakit) pusar yang lain.
Asam kawak besarnya satu kemiri, jelaga lampu minyak satu colek, apu satu
colek. Di-pipis, ditempelkan pusar.
Nomor 1436 Jamu (sakit) perut bengkak.
Daun po o 3 tangkai, rasuk angin satu jumput, bawang merah 3, kulit jahe 2 ruas
jari, (jamu) untuk anak. Jika orang tua yang perutnya bengkak, ambillah daun labu
putih 3 lembar dipanggang, ditempelkan di depan dua, di belakang satu. Sebelum
memakai jamu, perut bagian depan (dan) belakang diberi rya dengan apu.
Nomor 1437 Jamu (sakit) pusar mulas.
Rasuk angin dan nasi ditakar satu kuncup pinang muda, gula aren masing-masing
satu takaran, inggu (besarnya) satu kacang, lalu di-pipis dengan kuncup pinang
sekali.
Nomor 1438 Jamu (sakit) pusar berputar.
Bawang putih merah jantan 3 buah, garam 7 wuku, dimakan 7 kali.
Nomor 1439 Tapl perut mulas.
Temu lawak 3 iris, kdhawung dibakar, rasuk angin 3 saga, mungsi 5 saga, adas
satu saga, biji sawi 5 saga. Di-pipis dengan air, (dipakai) untuk tapl.

Nomor 1440 Jamu pusar mulas (untuk) anak berumur 4 atau 3, 5 tahun.
Ambillah bunga abu (tengah abu ada yang berputar) 3 jumput, asam kawak satu
lerak, apu 2 biji. Dicampur semua, ditempelkan pusar. Ditutup sirih yang ruasnya
bertemu, dipanggang satu lembar lalu ditindih popok, pakailah oto.
Nomor 1441 Jamu sakit perut jika anak makan lalu muntah, karena perut
dingin.
Daun pegagan satu genggam mangang, kunyit 3 iris dibakar. Di-pipis sampai
lumat, diberi air santan kental kelapa hijau seharga satu sn, lalu diminumkan
selama 3 pagi.
commit
Nomor 1442 (jamu) jika sakit to user
BAB.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
309

Jahe panjangnya satu ruas jari (3 iris), bawang merah 3 iji, cabai jawa 3. Di-
dhplok untuk menggosok perut. Air minumnya kacang hijau7 saga direbus
dengan secang 25 saga, dibiarkan habis dahulu lalu diberi air lagi sedikit.
Diminumkan, ampasnya dimakan.
Nomor 1443 Jamu (sakit) encok pada kepala.
Daun turi merah 3 tangkai, adas 2 pasang, pulasari 2 ruas jari. Di-pipis, dibungkus
dengan kapas, diperas (diambil) airnya. Dimasukkan ke dalam hidung.
Nomor 1444 Jamu (sakit) BAB yang lain.
Jeruk nipis dikupas kulitnya yang tipis-tipis dengan sari l satu dhuwit.
Ditempelkan pada pelipis dan dahi diberi pilis minyak kelapa.
Nomor 1445 Jamu sakit pinggang.
Tulang ikan nus atau bluntak panjangnya satu dim, jahe 3 iris, bawang merah 3
buah, (memakai) air cuka. Di-tapl-kan punggung, ditutup daun pisang lalu di-
bngkung.
Nomor 1446 Jamu (sakit) pinggang yang lain.
Daun lobak 3 lembar di-pipis, dibuat seperti pap lalu di-tapl-kan pada pinggang,
ditutup daun pisang lalu di-bngkung. Sehari diganti 3 kali.
Nomor 1447 Jamu (sakit) pinggang yang lain.
Jintan putih dengan adas masing-masing 5 saga, rasuk angin, merica, cengkeh
masing-masing 3 saga. Di-pipis jadi satu, di-tapl-kan pada lambung dan tempat
yang sakit.

Nomor 1448 Jamu (sakit) pinggang yang lain.


Sirih yang ruasnya bertemu 3 lembar, merica putih 30 butir, jintan hitam 3
jumput, msoyi panjangnya satu jari, bngle 3 iris, bawang putih jantan satu utuh,
bawang merah 3, garam satu wuku. Di-pipis, digosokkan pada pinggang.
Nomor 1449 Jamu pinggang dan kedinginan.
Daun kayu apu, bawang merah satu. Di-pipis sampai lumat, (dipakai) pada pelipis.
Jika orang kedinginan, di-pilis-kan pada dahi biasanya lalu sembuh.
Nomor 1450 Jamu (sakit) pinggang yang lain.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
310

Jintan hitam 3 jumput, msoyi panjangnya satu jari, bngle 3 iris, bawang putih
jantan satu bungkul, bawang merah 3 buah, garam satu wuku. Di-pipis,
digosokkan pada punggung.
Nomor 1451 Jamu (sakit) pinggang serta pilis (untuk) orang kedinginan.
Biji pepaya grandhl satu di-pipis sampai lumat. Di-tapl-kan pada pinggang lalu
dibalut daun pisang. Dipakai sehari sekali.
Nomor 1452 Jamu (sakit) pinggang yang lain.
Daun bakung satu lembar dipanggang supaya layu lalu disabukkan pada pinggang
dibalut stagn. Sehari 3 kali.
Nomor 1453 Jamu (sakit) pinggang yang lain.
Daun jmpanah di-pipis sampai lumat kemudian di-tapl-kan pada pinggang,
ditutup daun pisang lalu dibalut sinjang lalu ambillah satu lembar lagi, digigit-
gigit saja. Selama sepuluh malam (lalu) sembuh.
Nomor 1454 Jamu (sakit) pinggang yang lain serta menyembuhkan udhup.
Telur ayam tmbeyan satu diambil kuningnya saja, cangkangnya untuk menakar
pati kunyit, madu, santan kental, minyak sapi masing-masing satu takaran,
cengkeh 4 buah, pala separuh, ketumbar 5 saga, kemudian di-pipis sampai lumat.
Semua dijadikan satu. Setiap selesai mandi, diberi minum (jamu) pada waktu
pagi. Minumnya saat matahari terbit. Minumnya tadi hanya hari Jumat pagi.
Nomor 1455 Jamu (sakit) pinggang yang lain serta jamu kuat.
Ambillah telur ayam hitam satu, cangkangnya untuk menakar madu, minyak sapi,
bunga bunga sepatu merah ditakar cangkang telur, lalu diminum 7 hari. Jangan
berhubungan (badan) dengan wanita, kemudian lalu sembuh.

Nomor 1456 Jamu (sakit) pinggang yang lain.


Daun legundi 3 tangkai, daun bawang putih 7 helai, jintan hitam satu jumput, pala
satu, cengkeh 45 buah. Di-pipis sampai lumat dengan jeruk nipis satu, diambil
airnya. Diminum (waktu) pagi (dan) sore. Diminum 3 hari, diberi jeruk nipis satu
(buah).
Nomor 1457 Tapl sakit pinggang.
Daun kecubung wulung 3 lembar, pupugan cocor griya empat, lr wetan satu
commit
jumput, ujung beras 3 jumput, mata to user
kunyit 3. Di-pipis, (diberi) air wayu. Jika
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
311

sudah lembut di-tapl-kan pada pinggang. Dibungkus daun pisang muda, dibalut
sinjang. Dipakai pagi (dan) sore, selama 3 hari sembuh.
Nomor 1458 Jamu sakit pinggang.
Dhdhs satu dhuwit, bawang merah 3, jahe 2 ruas jari. Di-pipis, di-borh-kan
pinggang.
Nomor 1459 Jamu perut kotor, pinggang sakit.
Rebuslah daun ilr 3 genggam, daun jmpanah satu genggam. Hangat-hangat
digosokkan di tempat yang sakit. Dari cerita bisa menyembuhkan sakit menjadi
air atau mengeluarkan papthak. Pemakaian jamu tersebut sehari 2 kali.
Nomor 1460 Jamu telinga keluar nanahnya.
Garam satu jumput direndam diambil airnya, jahe panjangnya satu ruas jari. Di-
asab lalu dihangatkan pada latu. Jika sudah dingin diberi buah kapas. Diteteskan
pada telinga.
Nomor 1461 Jamu (sakit) telinga yang lain.
Jahe digosok pada bibir pangaron dengan bunga kenanga 2 lembar, dhdhs
separuh, kemudian semua jamu dibalut kapas. Dipakai menorek telinga pagi (dan)
sore.
Nomor 1462 Jamu (sakit) telinga yang lain.
Kulit pinang muda di-gecak pada pinggir ranjang, airnya diteteskan pada telinga,
kemudian telinga dikorek.
Nomor 1463 Jamu (sakit) sesak (nafas).
Ambillah daun male-male (di sini disebut daun grang), nasi satu kepal, diberi
perasan satu sendok kaca. Semua bahan diremas, dimakan selama 3 hari.

Nomor 1464 Tapl sakit sesak (nafas).


Adas 6 saga, mungsi 5 saga, kdhawung 3 buah, rasuk angin 3 saga, beras satu
jumput, garam 3 wuku, bawang putih 3 siung, kunci mentah 3 buah. Masing-
masing di-pipis, dipakai (untuk) tapl.
Nomor 1465 Jamu sesak lagi serta nafasnya pendek.
Kayu garu/gaharu cpaka 3 saga, klmbak 5 saga, cendana abrit 6 saga, tanduk
badak (tanduk warak) 5 saga, kayu manis panjangnya satu jari, (kalumba) 3 saga.
Digosok dengan air lalu diminum.commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
312

Nomor 1466 Jamu (sakit) cacing pita.


Sebelum minum jamu, 2 hari berpuasa. Hari ke- 3 minum kastroli 2 sendok
makan. Akar delima putih kering ongns, di tempat tukang jamu Belanda yang
ada (artinya timbangan jamu). Akar delima tadi lalu direbus dengan wedang 8
ongns. Setelah minum kastroli kira-kira jam lalu minum sepertiga air delima.
Jadi air delima diminum setiap jam. Jika minum kastroli (pukul) setengah 8,
jam 8 minum air delima. Lalu cacing akan keluar dengan kepalanya, lalu sembuh.
Nomor 1467 Jamu (sakit) krawitan (rack) untuk anak umur 2 sampai 3
tahun.
Akar dadap srp panjangnya 3 jari, ketumbar 5 saga, mungsi 4 saga, pala satu
buah, ujung cabai jawa satu, bawang putih satu siung, bngle satu iris. Di-pipis
sampai lumat lalu disaring, diberi garam 3 wuku, lalu diminum.
Nomor 1468 Jamu rack yang lain yang sama umurnya.
Temu hitam besarnya satu kepala ayam, bawang putih 5 siung, belerang 2
(sebesar) kacang, jintan hitam 3 saga. Di-pipis sampai lumat dengan air jawi,
diberi garam 3 wuku, lalu disaring, diminumkan.
Nomor 1469 Jamu rack yang lain yang sama umurnya.
Tembakau cina sebesar kemiri di-pipis dengan wedang dipakai untuk pilis setiap
pagi. Anak dimasukkan ke dalam sangkar. Setiap hari Jumat jam 12 siang di
dalam sangkar ayam tadi disebar beras kuning supaya sembuh.
Nomor 1470 Jamu cacing untuk anak.
Akar cguk panjangnya 7 jari diberi kayu ult 2 buah, ketumbar satu saga, trawas
2 lembar, rasuk angin 2 ruas jari, kayu manis 2 ruas jari. Direbus, dibuat wedang,
diminumkan setiap hari.
Nomor 1471 Jamu cacing yang lain untuk anak.
Ambillah kop ponirdhh, serbuk cacing satu sendok teh, jika orang tua 2 atau 3
sendok. Dicampur dengan madu. Jangan mandi sebelum minum jamu tersebut.
Nomor 1472 Jamu anak (sakit) cacingan yang lain.
Buah delima dikupas, dijemur sampai kering lalu di-dhplok sampai jadi serbuk.
Jika dijamukan (untuk) anak kecil, satu sendok dicampur gula pasir. Jika orang
tua 3 sendok, 3 kali sehari. Jika anak 3 sendok, orang tua jadi 9 sendok kecil.
commit
Nomor 1473 Jamu di dalam tulangtoterasa
user linu.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
313

Bawang merah 3 buah, bawang putih 3 siung, jahe satu iris, bngle satu iris,
merica hitam, kemukus masing-masing 3 butir, kayu manis, cendana masing-
masing 3 saga, adas 2 pasang, pulasari 5 saga, beras satu jumput. Di-pipis jadi
satu, di-parm-kan seluruh badan.
Nomor 1474 Jamu kaki sakit atau terasa lumpuh.
Daun beluntas 3 genggam, sirih ketemu rose 7 lembar. Direbus dengan air laut,
dicampur ciyu untuk merendam kaki setiap hari.
Nomor 1475 Jamu BAB darah berlendir karena terkena sawan untuk anak
kecil.
Kulit kayu jambu biji panjangnya 3 kilan, lebarnya satu jari dengan daunnya 3
atau 5 tangkai. Kulit kayu jambu bol, kulit kayu sntul panjangnya masing-masing
3 kilan, lebarnya satu jari, nasi satu kepal dibakar cukup gosong, kemudian
direbus, diminumkan, ditambah air. Semua diminum.
Nomor 1476 Tapl (sakit) BAB berlendir.
Daun mengkudu 7 lembar digosok dengan minyak kelapa baru kemudian
dipanggang. Jika sudah layu lalu ditempelkan pada perut tepat pada pusar, 4
lembar ditaruh di punggung, di perut 3 lembar. Jika akan memakai, ditetesi
minyak.
Nomor 1477 Panunggilanipun tapl (sakit) BAB berlendir dan wanita pada
kemaluannya mengeluarkan darah.
Sulur pandan wangi satu pohon dikeringkan dahulu, cabangnya dibakar diambil
airnya air abu tadi, lalu diberi gula merah (sebesar) satu kemiri. Diminum selama
3 pagi.

Nomor 1478 Jamu (untuk) orang tidak enak makan.


Lengkuas sebesar kepala ayam, bawang putih jantan 3 bungkul utuh, kayu ult 3
buah dibakar, ketumbar, mungsi masing-masing 5 saga, pala separuh, kencur 3
iris, msoyi dan sintok masing-masing satu ruas jari, manis jangan panjangnya
satu jari, kayu manis satu ruas jari, jintan putih 5 saga, garam dan beras masing-
masing satu jumput, diberi cuka secukupnya. Minumnya kira-kira cangkir,
kemudian disaring di dalam cangkir di-seka bakaran wingka. Jamu diminum 3 kali
commit 9tokali.
sehari dan lamanya 3 hari. Jadi diminum user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
314

Nomor 1479 Jamu (sakit) kmatus tinja (mjn tinja).


Pisang kluthuk mntah 2 buah diparut, yang matang satu dibakar, adas satu saga,
pulasari 5 saga, bawang merah satu dibakar. Pisang tadi lalu diremas jadi satu,
diperas diambil airnya. Racikan bumbu di-pipis lalu dicampur dengan air pisang
kemudian disaring lalu diminum (juga disebut sriawan).
Nomor 1480 Jamu (saki) kmatus tinja yang lain.
Bngle, kunyit, kunci, lempuyang, kencur, temu lawak masing-masing 3 iris
dibakar, kayu manis 5 saga, manis jangan panjangnya satu jari dibakar, rasuk
angin 5 saga, kdhawung satu juga dibakar, podhi, sari, murmak masing-masing 5
saga, daging 3 saga, cengkeh 8 buah, sidawayah, sembukan, dan daun ntut (daun
bruta) masing-masing 3 lembar, arang jati panjangnya satu jari. Semua di-dhplok
jadi satu. Setiap akan memakai ambillah 3 jumput. Setelah memakai jamu sekali,
selang 2 hari (memakai) jamu lagi kemudian selang 3 hari lalu selang 8 hari sekali
lalu satu bulan sekali lalu tidak memakai jamu.
Nomor 1481 Jamu jika terlalu banyak mengeluarkan kotoran agar mampet.
Daun pinang kaluthuk muda 3 tangkai, adas satu saga, pulasari 5 saga, rasuk
angin 4 saga, bawang putih satu bungkul, garam 3 wuku. Di-pipis lalu diminum.
Biasanya lalu berhenti.
Nomor 1482 Jamu orang sakit diganggu.
Ambillah serbuk di-pipis dengan bunga sepatu merah lalu diminum.
Nomor 1483 Jika anak terkena sawan, ibunya memakai jamu sawanan
agung dan kena sarat.
Ambillah daun patiklim, daun benguk 3 lembar, dan daun kara wdhung, rumput
babi 3 lembar, daun sangkt 3 lembar, daun apa-apa 7 lembar, daun ilr 7 lembar,
daun selasih 3 tangkai, daun landp satu genggam, daun urat 3 lembar, lempuyang
mprit 3 iris, daun mas kenikir, daun tmblkan 3 lembar, daun pepe gagang dan
kulitnya 7 lembar, ketam betina 3 saga, kepiting, rajungan, kulit ikan pe masing-
masing 3 saga, kara jantan satu iris, kdhawung 3 buah, temu lawak, temu hitam,
temu giring, empu kunyit, dan kencur masing-masing 3 iris, ketumbar 7 saga,
mungsi 4 saga, trawas 3 lembar, bawang merah 3 buah, bawang putih satu siung,
sintok 5 saga, sprantu satu dibakar, jintan hitam, dan msoyi masing-masing 5
commit
saga, kayu manis 10 saga, kemukus 7, to user
adas 2 saga, kapulaga 3 saga, gelam 7,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
315

bunga apn 3 saga, pulasari 5 saga, podhi, sari masing-masing 3 saga, dringo,
bngle masing-masing 3 iris, kayu secang, kayu tinja, bidara putih masing-masing
3 saga, sedikit kerikan pinggiran ranjang, bulu landak sepotong dibakar. Semua
di-pipis sampai lumat kemudian di-bnm pada kotoran ayam sedikit. Diminumna
ibunya. Jika anak mengeluarkan kotoran seperti lri, itu adalah tanda terkena
sawan agung. Ditambah kerikan pintu, kerikan lumpang, glaran amoh. Semua
direbus, diminum.
Nomor 1484 Jamu sawan dalam.
Jintan hitam 5 saga, msoyi panjangnya satu jari, kayu manis masing-masing satu
jari, brambang satu dibakar, inggu (sebesar) satu kacang. Dikunyah lalu diberi air
jeruk nipis 1, jika tidak ada memakai cuka lalu di-ckok-kan (dari) mulut ke
mulut.
Nomor 1485 Ckok (untuk) anak sawan dalam yang lain.
Daun inggu 3 lembar, jintan hitam 2 saga, msoyi 2 saga, bawang putih separuh
siung, bngle serta dringo masing-masing satu iris, kemudian di-seka dengan
paku, di-bsmi sampai merah lalu diminumkan.
Nomor 1486 Jamu smbur (sakit) sawan.
Ambillah daun bankal 3 lembar, mungsi, ketumbar masing-masing 5 saga,
kdhawung dibakar 3 buah, kencur, kunci masing-masing 3 mata, rasuk angin,
kayu tinja masing-masing 5 saga. Dilumatkan lalu dipakai untuk smbur.
Nomor 1487 Jamu (sakit) sawan yang lain.
Dringo satu ruas jari, bawang putih 3 siung dibakar, kuku burung merak 3 kuku,
lakn abrit satu jari persegi, jintan hitam satu jumput, msoyi panjangnya satu jari.
Semua dibakar sampai gosong kemudian digerus, dicampur dengan air susu
kemudian diminum.
Nomor 1488 Jamu sambtan sriawan anak yang berumur umur 7 sampai 9
wulan.
Sirih yang ruasnya bertemu 7 lembar, jintan hitam 5 saga, msoyi satu ruas jari,
kemukus 3, dringo satu ruas jari, bngle, kunyit masing-masing 3 iris, bawang
putih satu siung. Di-pipis, diminumkan dan di-tapl-kan.
Nomor 1489 Jamu sriawan untuk bayi yang berumur 4 hari sampai 2
bulan. commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
316

Getah sana kling satu sendok teh dicampur minyak kawang 2 biji, kayu manis
satu ruas jari, bawang merah satu, lalu masing-masing direbus, digosokkan pada
gusi. Jika mulutnya kering, di-kck getah sana dan minyak kelapa satu sendok
teh, kemudian di-kck minyak putih seperempat sendok teh, dicampur untuk
menggosok gusi.
Nomor 1490 Jamu sriawan yang sudah masuk perut.
Kulit kayu turi putih 4 jari persegi, kayu kndhal 4 jari persegi. Dipanggang, jika
sudah, di-dhplok diambil airnya kemudian ambillah pisang pulut satu, pisang
kluthuk matang satu, yang setengah matang satu. Yang mentah di-krt-krt,
diremas bersamaan diambil airnya. Diminum seadanya.
Nomor 1491 Jamu sakit kencing batu.
Air jeruk nipis satu gelas btr diendapkan yang bening dicampur dengan tetes
gula batu sampai manis, diminum 3 kali sehari. Boleh makan bermacam-macam
sayur, tetapi jangan terlalu banyak airnya. Seperti krokot dan puring direbus tidak
memakai air, lama-lama keluar airnya sendiri. Ditambah garam, lalu dimakan
setiap hari. Boleh makan trasi, daging ayam atau ikan lainnya. Tidak boleh makan
makanan (dari) tepung, jika anak sakit diberi jamu setengah gelas btr.
Nomor 1492 Jamu orang sakit untuk air minum.
Akar sembung 5 buah panjangnya satu jari direbus dengan gula aren seharga satu
dhuwit, lalu diminum sehari.
Nomor 1493 Jamu santun warni minuman yang lain.
Akar srik (klayu) 3 jari, akar bayam raja 7 pohon. Direbus dengan gula aren
seharga 2 dhuwit. Diminum setiap hari.
Nomor 1494 Jamu (untuk) diminum orang sakit endrak.
Akar jarak cina 3 iris direbus pada kriyuk yang baik. Diberi wedang mendidih lalu
diminum.
Nomor 1495 Jamu jika orang terlalu sering BAB, di bawah ini untuk
memampatkan.
Daun jambu biji muda 3 tangkai, adas sedikit, pulasari satu saga, rasuk angin 4
saga, bawang putih satu, garam 3 wuku. Di-pipis lalu diminumkan, biasanya lalu
sembuh.
commit
Nomor 1496 Jamu (sakit) panu to dan
wsi userpanu waloh.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
317

Daun jmpanah satu genggam direbus, airnya untuk menggosok panu. Jika sudah
bersih lalu pakailah borh yang disebut di bawah ini.
Nomor 1497 Borh (sakit) panu.
Daun randu kuning yang jatuh sendiri 3 lembar, daun mangkok kuning 3 lembar,
dan beras sedikit. Dipakai nglalar, jika bersih digosok dengan daun jmpanah lalu
di-borh-kan.
Nomor 1498 Jamu (sakit) panu walur sarta panu skar.
Jika panu skar, ambillah bunga melati susun 7 buah, di-pipis dengan atal 5 saga,
dan air sedikit, digosokkan. Jika panu walur, ambillah bunga kenanga yang masih
kecil dan atal 5 saga, (diberi) air jeruk nipis lalu digosokkan.
Nomor 1499 Jamu (sakit) panu yang lain.
Ambillah kulit tirm 4 jari persegi di-dhplok sampai lumat dengan air jeruk nipis
satu, kemudian dipakai untuk menggosok perlahan saja dan ditempelkan pada
panu yang ada.
Nomor 1500 Jamu orang tersengat kalajengking.
Ambillah daun prasman 1 atau 2 diremas sampai lumat dan dikunyah,
ditempelkan di tempat yang disengat. Selama 3 jam sembuh.
Nomor 1501 Jamu orang tertusuk dan kena patil ikan.
Ambillah daun jmpanah 7 atau 8 lembar dilumatkan lalu ditempelkan tepat pada
luka, serta dibungkus sinjang. Setelah satu jam atau dua jam lalu terasa hangat.
Sehari diganti 2 dan 3 kali. Setelah 3 hari sembuh.

Nomor 1502 Penawar tawon jika akan mengambil madu tawon supaya
tidak tersengat.
Sirih dengan bawang merah dilumatkan digosokkan tangan dan seluruh badan.
Tawon lalu takut.
Nomor 1503 Jamu orang cegukan.
Orang jika cegukan dipijat ruasnya lalu sembuh atau ditetesi wedang 2 tetes,
ditelan lalu sembuh.
Nomor 1504 Jamu orang (terluka).
Daun pulutan 3 lembar, adas 3 saga, pulasari 5 saga, manis jangan panjangnya
commit
satu jari. Di-pipis sampai lumat lalu to user pada luka.
ditempelkan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
318

Nomor 1505 Jamu (untuk) luka yang lain.


Grnjng ditempelkan pada luka.
Nomor 1506 Jamu (untuk) luka yang lain.
Abu dijadikan arang satu cangkir, asam (sebesar) kepala ayam, di dalam asam
diberi garam satu jumput. Dipadatkan yang rapat lalu dibakar. Semua bahan di-
pipis sampai lumat, ditempelkan pada luka.
Nomor 1507 Jamu (untuk) luka yang lain.
Tembaga dengan cuka ditempelkan pada luka.
Nomor 1508 Jamu (untuk) luka yang lain.
Adas 10 saga digoreng dengan manis jangan panjangnya satu jari, garam 3 wuku
juga digoreng, lalu di-pipis sampai lumat tidak dengan air lalu ditaburkan pada
luka lalu sembuh.
Nomor 1509 Jamu (untuk) luka yang besar jika terbacok.
Ambillah gula pasir dengan bawang merah 3 iji, di-pipis sampai lumat lalu
ditempelkan pada luka. Dipakai setiap hari.
Nomor 1510 Jamu (untuk) luka dan luka besar.
Daun cththt (daun kecipir) sebagai syarat dengan berkata seperti ini Tambane
bapak-bapak sidaku
Nomor 1511 Jamu (untuk) luka karena teriris pisau.
Apu dengan jeruk nipis diperas dibasuhkan pada luka.

Nomor 1512 Jamu terluka karena kukunya sendiri.


Daun pacar air dipanggang dengan minyak kelapa, hangat-hangat ditempelkan
pada luka. Sore diganti sehari semaunya.
Nomor 1513 Jamu sakit leher karena panas tidak pandang muda, tua, dan
anak. Jika makan lidahnya terasa pahit. (orang) Belanda menyebutnya
killsikt.
Ambillah akar krokot 3 pohon, akar bayam tanah, akar rumput wacucalan masing-
masing 3 pohon, kerikan sangsam 7 saga, kayu manis satu ruas jari. Direbus
dijadikan wedang, diminum setiap hari.
Nomor 1514 Jamu (untuk)commit to userlukanya lama sembuh.
orang (yang)
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
319

Empu kunyit satu, sirih tua 3 lembar, temu lawak satu buah panjangnya satu jari
dibakar, klabt 5 saga, garam. Digoreng dan dikukus, lalu di-pipis sampai lumat
dengan air jeruk nipis, lalu ditempelkan pada luka sampai (jamunya) terlepas
sendiri, jangan dibuka.
Nomor 1515 Jamu untuk luka yang lama sembuh lainnya.
Bratawali panjangnya 2 kilan. Tawas satu genggam dibakar sangan sampai
setengah matang. Di-pipis sampai lumat, kemudian ditaburkan pada luka.
Biasanya lalu sembuh. Atau pacar jawa 2 genggam yang dipakai mewarnai kuku
juga sama untuk membuat kuku gambir, sapu pawon 5 saga. Lebih baik dipakai
saat basah, jika kering ganti yang baru.
Nomor 1516 Santun warni jamu terbacok.
Tebanglah pohon pisang satu, jika getahnya keluar dicolek dengan kapas. Jika
sudah basah ditempelkan pada luka. Jika pisang satu pohon kurang airnya,
tebanglah lagi. Jika sudah ditempelkan, darahnya lalu berhenti atau lukanya bisa
menutup. Luka dicuci (dengan) air abu pohon pisang atau air abu kayu yang pahit.
Nomor 1517 Jamu (untuk) luka yang lain.
Kotoran bunga dibakar, prusi sedikit juga dibakar, kemudian ditaburkan, jangan
terkena air.
Nomor 1518 Jamu agar luka cepat sembuh.
Empu kunyit yang sangat tua satu diparut diambil airnya, manis jangan
panjangnya satu jari dibakar, klabt 7 saga digoreng kemudian di-pipis dibuang
airnya, garam 3 wuku. Digoreng serta di-bnm, lalu ditutupkan pada luka. Jangan
dibuka jika belum kering dengan sendirinya. Tumenggung Janengrat yang sudah
memakai jamu tersebut.
Nomor 1519 Jamu (untuk) sakit duduk atau pathk.
Gadung kati, airnya 10 siwur, serai panjangnya 2 pcak, biji kapas satu
genggam, beras seharga sigar, ciyu cina cangkir. Semua direbus, dijadikan air
minuman setiap hari.
Nomor 1520 Jamu (sakit) duduk yang lain.
Gadung kati, airnya 3 siwur, serai panjangnya 2 pcak, biji kapas satu
genggam, beras seharga sigar, beras merah cangkir. Semua direbus, dijadikan
commit
air minuman. Jangan minum air yang to user
lainnya.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
320

Nomor 1521 Jamu pathk yang masih muda.


Di-borh dengan temu guroh (temu poh) panjangnya satu jari, daun jambu
kalampok 3 lembar, potongan beras 3 jumput. Di-pipis dengan air kemudian di-
borh-kan pada pathk. Jika sudah 6 bulan makanlah ikan macan sesukanya
kemudian berendam di sungai. Digosok yang bersih lalu digosok dengan dhdhs
2 dhuwit di pinggir pathk tadi.
Nomor 1522 Jamu (sakit) pathk yang paling bagus.
Serbuk samsiyantan ditaburkan pada pathk. Jika sudah memakai selama 2 atau 3
hari lalu sembuh.
Nomor 1523 Jamu (sakit) pathk yang lain.
Ambillah gomarasi untuk di-pab dicampur prusi secukupnya, dijadikan plester.
Selama 3 hari biasanya lalu sembuh.
Nomor 1524 Jamu sakit payudara atau kamisandhann.
Minyak tanah dioleskan memutar pada payudara memakai bulu ayam.
Nomor 1525 Jamu kamisandhann yang lain.
Kndhil lilin dilelehkan, hangat-hangat lalu dioleskan memutar pada payudara.
Nomor 1526 Jamu (sakit) payudara yang lain.
Minyak Makasar secukupnya dicampur dengan arak, dioleskan memutar pada
payudara.

Nomor 1527 Jamu (sakit) payudara yang lain.


Sabut kelapa lebarnya 2 jari, panjangnya satu kilan dibakar, abunya di-pipis
dengan cuka. Hangat-hangat lalu digosokkan pada payudara atau dioleskan
memutar.
Nomor 1528 Jamu (sakit) payudara yang lain sudah menjadi bisul.
Daun brobos satu genggam di-pipis dengan bawang putih 3 buah, rasuk angin dan
pulasari masing-masing 5 saga. Ditempelkan pada bisul.
Nomor 1529 Jamu (sakit) payudara yang lain.
Ambillah minyak spuh yaitu minyak wangi, dipakai menggosok payudara
secukupnya. commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
321

Nomor 1530 Jamu (sakit) payudara yang lain.


Daun kucai satu genggam direbus, (diberi) air arak. Hangat-hangat dioleskan
memutar pada payudara.
Nomor 1531 Jamu (sakit) payudara yang lain.
Kencur satu, beras satu jumput, manis jangan panjangnya satu jari, garam 3 wuku.
Di-pipis sampai lumat lalu dioleskan memutar pada payudara yang sakit.
Nomor 1532 Jamu (sakit) payudara yang lain.
Kulit kayu mangga wangi panjangnya 3 jari, adas 2 pasang, pulasari 5 saga,
bawang merah 3, jamur imps 2 saga. Di-pipis lalu di-borh-kan.
Nomor 1533 Jamu (sakit) payudara yang lain.
Kotoran kambing 3 buah di-kck dengan minyak kelapa baru pada wadah lalu
dioleskan memutar pada payudara. Sobekan sinjang untuk plester.
Nomor 1534 Pilis senthe.
Cabang senthe satu kilan di-bnm (pada) abu yang masih panas, diberi bumbu
sambtan, diberi air cuka lalu di-pilis-kan.
Nomor 1535 Jamu hati tidak karuan.
Kayu klmbak, kayu kasturi, kayu garu/gaharu. Digosok bersamaan diulangi
sampai 3 kali. Direbus bersama diulangi sampai 3 kali. Airnya air mawar lalu
diminum. Kemudian dirasakan badannya.
Nomor 1536 Jamu (untuk) orang tua sakit pusar.
Sunthi, bawang putih masing-masing 3 buah dibakar, tangkai sirih 3 tangkai,
garam 3 wuku. Di-pipis, diminum, (diberi) air jeruk nipis.
Nomor 1537 Jamu (sakit) pusar yang lain.
Bawang putih 5 di-bnm pada abu sampai matang, garam 3 wuku, lalu dimakan.
Diminumn seperti wedang dan air.
Nomor 1538 Jamu (sakit) pusar yang lain.
Ketumbar 5 saga, msoyi panjangnya satu jari, pohon bengkoang panjangnya satu
jari, bawang putih satu siung, rasuk angin 3 saga, arang kayu jati satu ruas jari,
lengkuas 3 iris. Direbus sampai mendidih lalu diminum seperti wedang.
Nomor 1539 Jamu (untuk) orang tua sakit perut.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
322

Minyak kayu putih satu tetes, gula pasir satu sendok dimasukkan ke dalam
cangkir, diminum dengan air wedang. Yang satu tetes lalu ditaruh pusar lalu
rebuslah arak untuk menggosok seluruh perut.
Nomor 1540 Jamu (untuk) orang tua sakit perut yang lainnya.
Kotoran ayam satu buah diminumkan serta dimasukkan pada pusar dengan
minyak kayu putih.
Nomor 1541 Jamu (sakit) pusar mulas dan BAB.
Daun oncang dan daun po o masing-masing satu genggam, agl satu kilan,
ketumbar 7 saga, trawas 3 lembar, arang jati panjangnya satu jari, ece satu sn.
Direbus untuk air minuman lalu kunyahlah bakaran lempuyang 3 iris, apu satu
dhuwit, arang jati satu ruas jari, garam satu wuku. Airnya ditelan, ampasnya
ditempelkan pada pusar.
Nomor 1542 Jamu (sakit) pusar yang lain.
Asam kawak satu biji di-glintir, inggu satu ditaruh di dalam galintiran tadi, apu
dua buah, lalu ditelan lalu ambillah lagi asam kawak dengan apu satu ruas jari,
kemudian diulet dengan air. Di-borh-kan pada perut depan dan belakang.
Nomor 1543 Jamu (sakit) pusar yang lain.
Arang jati panjangnya satu jari, mungsi 15 saga, merica putih 7, ketumbar satu
saga, ujung cabai jawa 3 buah, lengkuas 3 iris, kayu trmbalo panjangnya satu
jari, bawang putih 3 siung, pohon bengkoang panjangnya satu jari. Direbus,
diminumkan. Jika tidak bisa bernafas serta tidak bisa muntah.
Nomor 1544 Jamu (untuk) orang menyusui tidak keluar air (susu).
Carilah akar wdalan, Arab menyebutnya akar Patimah, direndam dalam cangkir
putih. Akar tadi bisa empuk, airnya diminum.
Nomor 1545 (agar) bayi cepat lahir.
Akar Patimah lebih baik disimpan bing-bing kucing diberi garam dan asam. Di-
kluku ke dalam cangkir putih. Airnya diteteskan pada ubun-ubun orang yang
akan melahirkan atau lalu diminum yang ada pada cangkir semua.
Nomor 1546 Syarat supaya kuat mengangkat barang berat.
Carilah daun dan pohon giring jantan, yaitu sidaguri/seleguri yang tidak berbunga
serta berbuah. Dipakai di badan dan dibungkus sinjang. Menjadikan kuat atau
commit to user
menganggkat batu karangg yang berat.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
323

Nomor 1547 Jamu sakit (pada) dada.


Daun salamaki 3 dhuwit di-dhplok sampai lumat, dicampur dengan madu,
sampai basah lalu di-galindhingi. Ditelan, dipakai selama 3 hari.
Nomor 1548 Jamu sakit (pada) dada, perut, serta BAB darah.
Srbug, yaitu serbuk daun salamaki 3 dhuwit, bunga raiya. Di-pipis sampai lumat
kemudian diminum sampai 3 pagi.
Nomor 1549 Jamu sakit (pada) tulang atau perut.
Serbuk daun salamaki 3 dhuwit dicampur gula batu. Dimakan pada waktu pagi.
Nomor 1550 Jamu (sakit) pusar orang sakit pucat.
Serbuk daun salamaki 3 dhuwit dicampur dengan air kencing kambing putih.
Memakai jamu diulangi sampai 3 pagi.
Nomor 1551 Jamu orang melahirkan setelah terlepas pusarnya.
Daun pacar jawa satu genggam, adas 2 saga, pulasari 5 saga, bawang merah 3
buah, empu kunyit satu. Direbus, untuk air minuman.
Nomor 1552 Jamu (sakit) hernia, Belanda menyebutnya brik.
Trenggiling kecil separuh, kotoran ular sawah satu buah, jamur imps 3 saga,
tegari panjangnya 3 jari, kayu timur panjangnya 2 jari, bawang putih jantan 2
buah, kunyit jantan satu, sintok panjangnya satu jari, msoyi panjangnya satu jari,
ganthi 5 saga, sunthi 2 ruas jari, pala satu, cengkeh 7, cabai jawa sulah, merica
sulah, majamuju/jemuju masing-masing 5 saga, bngle 3 iris, kencur 3 mata, jahe
2 ruas jari, lengkuas (besarnya) satu kepala ayam, buah pranajiwa satu, kemukus
7. Di-pipis, disaring, (diberi) air jeruk nipis. Sisanya digosokkan pada hernia atau
harus diurut perutnya (oleh) dukun lalu pakailah jamu tersebut sampai sembuh.
Nomor 1553 Jamu (sakit) selakarang, meskipun hidungnya sudah lega
baru sembuh.
Lthak minyak dicampur prusi setengah matang dan belilah tam owan di tempat
jamu Cina. Di-borh-kan di bagian luar hidung setiap hari pagi (dan) sore
biasanya lalu sembuh.
Nomor 1554 Parm rapuh bermacam-macam, harus ditimbang, jika akan
membuat beberapa parm.
Lengkuas merah, lempuyang masing-masing 7 iris, temu lawak, temu giring
commit
masing-masing 3 iris, bawang merah to user putih 3 siung, manis jangan 20
3, bawang
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
324

saga, jong rahab 10 saga, kunyit 3 iris, waron 5 saga, tegari 6 saga, adas 4 saga,
pala boros (pala betina) satu, (diberi) air perasan daun turi. Di-dhplok dengan air
tawar sedikit, lalu di-parm-kan.
Nomor 1555 Parm badan jika terasa lesu.
Manis jangan panjangnya satu jari, kencur 3 iris, kayu tinja 3 saga, kayu cendana
7 saga, kayu bidara putih 6 saga, bawang merah 3 buah, garam 3 wuku, asam. Di-
pipis dengan air murni.
Nomor 1556 Parm badan.
Lengkuas merah, lempuyang masing-masing 7 iris, temu lawak, temu giring
masing-masing 3 iris, bawang merah 3, bawang putih 3 siung, manis jangan
panjangnya satu jari, jong rahab 15 saga, kunyit 3 iris, waron 10 saga, tegari 15
saga, pulasari 20 saga, pala satu, beras 3 jumput, (diberi) air daun turi 3 tangkai.
Di-pipis, dicampur air tawar.
Nomor 1557 Parm untuk badan atau perut.
Beras, garam satu jumput, asam, kencur 3 iris, manis jangan panjangnya satu jari,
jong rahab 5 saga, bawang putih 3 siung. Di-pipis sampai lumat dengan air tawar.
Jamu tersebut untuk 3 hari.
Nomor 1558 Parm kaki.
Cabai jawa 3 buah, merica hitam, merica sulah masing-masing 7 butir, kemukus
7, pala satu, kayu rapat panjangnya satu jari, manis jangan panjangnya satu jari,
dringo panjangnya satu jari, bngle 3 iris, bawang putih satu, kencur 3 buah, temu
lawak, temu hitam, temu giring, kunyit dan jahe masing-masing 3 iris, asam
kawak satu ruas jari, beras 7 las, daun gandarusa 3 tangkai, kulit kayu kelor
panjangnya satu ruas jari, akar kedondong panjangnya 3 jari, garam 7 wuku. Di-
pipis untuk dicampur arak dan ciyu.
Nomor 1559 Parm kaki.
Daun mamm 2 sn, akar wangi 3 sn, akar dan kulit kayu turi merah, akar asam
dan serat pohonnya masing-masing 3 sn, akar cermai 13 sn, akar serai 8 sn,
bumbunya: sintok 55 sn, msoyi 23 sn, jintan hitam 8 sn, kemukus 7 sn, cabai
jawa 25 sn, merica 12 sn, jamur imps sn, cengkeh 16 sn, pala 24 sn,
lempuyang 20 sn, pucuk 10 sn, bsole 4 sn, kencur 40 sn, jong rahab 6 sn.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
325

Jika di-pipis diberi air daun pandan wangi, dicampur beras 5 sn, lalu di-
galindhingi jika akan memakai diberi arak.
Nomor 1560 Parm rapuh untuk orang melahirkan.
Adas 3 saga, pulasari 5 saga, jintan hitam 4 saga, sarinaga 5 saga, jong rahab 6
saga, klabt 4 saga, cabai jawa 5 saga, ketumbar 7 saga, pucuk 5 saga, pala 3
saga, kulit jeruk purut 5 saga, daun dilm 3 lembar, kayu secang 5 saga, bidara
laut, rasamala, kayu cendana, kayu garu/gaharu masing-masing 5 saga, manis
jangan panjangnya satu jari, sintok 2 ruas jari, msoyi panjangnya satu jari, grgs
otot 4 saga, bngle, temu lawak, temu giring, lempuyang, kencur, lengkuas
masing-masing 3 iris, akar sirih panjangnya 3 jari, kulit kayu turi panjangnya satu
jari persegi, kayu timur 5 saga, abu pawon satu jumput, asam satu biji. Di-pipis
lumat dengan air jawi, di-parm-kan pada badan.
Nomor 1561 Parm rapuh untuk lelaki (dan) wanita jika badannya akan
sakit terasa pegal.
Adas 4 saga, pulasari 10 saga, waron 5 saga, jintan hitam 5 saga, sarinaga 10
saga, jong rahab 10 saga, klabt 5 saga, cengkeh 7 buah, kemukus 15 saga, tegari
20 saga, pala 10 saga, jeruk purut 18 saga, daun dilm 7 lembar, kayu secang 15
saga, kayu tinja 5 saga, pucuk 10 saga, bidara laut 15 saga, kayu rasamala 10
saga, kayu cendana 10 saga, kayu garu/gaharu rams 15 saga, manis jangan 10
saga, sintok, msoyi, kayu mgatsih, bunga slosos masing-masing 10 saga, temu
lawak 7 iris, temu giring 3 iris, kunyit 3 iris, lengkuas 7 iris, temu hitam
panjangnya satu jari, temu guroh 7 iris, grgs otot 10 saga. Di-dhplok diambil
airnya, dicampur madu 5 saga. Jika akan memakai diberi arak, atau cuka. Parm
tersebut dipakai setiap hari.
Nomor 1562 Parm rapuh (untuk) melemaskan otot untuk seluruh badan.
Semua temu yang dipakai dikupas, kencur, sunthi, jahe masing-masing 2 jari.
Diparut semua dan dicuci dengan air panas, diperas diulangi sampai 7 kali, kayu
cendana 5 saga, bidara putih 5 saga, kayu secang 4 saga, manis jangan 3 saga,
cengkeh 3 buah, ketumbar 3 saga, mungsi 2 saga, waron 3 saga, adas 2 saga,
pulasari 5 saga, daun dilm 7 lembar, bunga apn 3 saga, sarinaga 5 saga, unm
4 saga dibakar, merica putih 7 butir, cabai jawa satu, gula merah 5 saga, kayu
commit
manis panjangnya satu jari, tegari to user
5 saga dibakar, janur kuning satu tangkai,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
326

pandan satu dipanggang, kulit jeruk purut satu iris. Di-pipis diulangi sampai 3 kali
lalu di-ungkb dengan gula aren dan kemenyan madu kemudian diberi air bunga
mawar, dicampur, diaduk lagi, di-pipis sampai lumat. Bunga kantil satu, bunga
kenanga 2 buah, bunga melati, bunga pacar cina masing-masing 2 buah serta
cabangnya. Jika hari ini di-pipis, besok pagi di-pipis lagi, dicampur semua.
Nomor 1563 Parm untuk orang sakit lambung.
Kemukus 7, jintan hitam, merica sulah masing-masing 3 jumput, pucuk, msoyi,
ujung sintok masing-masing satu, pucuk sujn gosong 3, sirih yang ruasnya
bertemu 2 lembar atau 7 dan 9 lembar, lalu masing-masing di-pipis sampai lumat,
(memakai) air jeruk nipis kemudian tempelkan pada pinggang, dibalut daun
pisang.
Nomor 1564 Parm pinggang yang lain.
Daun inggu 3 tangkai di-pipis dicampur putih telur sedikit. Dicampur dengan
inggu, dihangatkan tetapi jangan sampai terlalu kental. Dipakai untuk plester,
dipakaikan pada pinggang, apa lagi untuk jamu lambung jika terasa berat atau
lebih baik untuk perut jika terasa kembung.
Nomor 1565 Parm pinggang yang lain
Ujung sujn 3, merica satu ckothokan, daun gandarusa, daun landp masing-
masing 3 tangkai. Di-pipis, diberi air cuka dengan daun kecubung satu lembar.
Nomor 1566 Parm pinggang yang lain
Pepaya grandhl satu bijinya di-pipis sampai lumat, di-tapl-kan pada pinggang
kemudian diberi daun pisang muda lalu dibalut sinjang. Untuk sehari sekali
sampai 3 hari lamanya.
Nomor 1567 Parm matang, disebut parm jiro, untuk orang yang
melahirkan antara 2 atau 3 hari (untuk) diminum.
Kunyit, kencur, temu lawak masing-masing 3 iris, bawang merah 3 buah, manis
jangan panjangnya satu jari, bngle 3 iris dibakar, jong rahab 5 saga digoreng,
asam (besarnya) satu ibu jari diberi garam 3 wuku. Dibakar lalu di-pipis sampai
lumat. Diminum pagi (dan) sore.
Nomor 1568 Parm orang setelah melahirkan.
Kulit kayu turi, kulit kayu asam, kulit kayu belimbing sayur, kulit kayu jeruk nipis
commit
panjangnya masing-masing satu jari, to user
bngle, temu lawak, kunyit, sunthi, kencur,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
327

jahe masing-masing 3 iris, kayu bidara laut, kayu secang masing-masing 10 saga,
kayu timur 15 saga, rasuk angin 10 saga, kayu tinja 5 saga, cendana 10 saga,
cendana jnggi panjangnya satu jari, sintok masing-masing satu jari dengan
sprantu masing-masing satu jari dibakar, jintan putih 5 saga, kemukus 7 buah,
cabai jawa 3 buah, pucuk dan pala masing-masing 5 saga, sarinaga 10 saga,
bunga kenanga kering 25 saga, bunga tanjung kering, bunga pacar cina masing-
masing 10 saga. Di-pipis diberi air daun turi 3 genggam diperas dan daun asam 3
tangkai. Di-dhplok kemudian di-ukup dipakai di badan. Jika sudah kira-kira 15
hari setelah melahirkan harus memakai jamu setiap hari.
Nomor 1569 Parm bayi menyusu diminum ibunya.
Kencur, bngle masing-masing 3 iris, sintok 5 saga, temu lawak 3 iris, manis
jangan 5 saga dibakar, lempuyang mprit, kunyit masing-masing 3 iris, sprantu
satu dibakar, msoyi 5 saga, bawang putih satu siung, jong rahab 5 saga,
kemukus 7 buah, sarinaga, akim masing-masing 5 saga, garam 3 wuku. Airnya
tawar, dicampur asam (besarnya) satu ibu jari.
Nomor 1570 Jamu parm diminum, jika anak umurnya sudah 10 atau 15
hari.
Bunga kesumba 5 saga, manis jangan panjangnya satu jari, podhi, sari masing-
masing 5 saga, murmak, daging masing-masing 4 saga, jong rahab 5 saga, adas 3
saga, pulasari 5 saga, ketumbar 10 saga, trawas satu lembar, kdhawung 3 buah,
klabt 5 saga, lengkuas, bngle, kunyit, kencur masing-masing 3 iris, bawang
merah 3 dibakar, akar kecipir, akar kara putih panjangnya masing-masing satu
jari. Di-pipis lalu disaring. Minumlah jamu tersebut setiap hari.
Nomor 1571 Plester jamu sakit kaki luka yang besar.
Ambillah mrtiyun secukupnya, dicampur dengan minyak sladhah untuk pap,
prusi secukupnya, kapur barus satu klici, bakaran tawas secukupnya, kemudian
digerus semua sampai lumat, dimasukkan tempat. Setiap akan memakai, dibalut
sinjang tipis untuk plester lukanya, sehari diulangi sampai 3 kali.
Nomor 1572 Pilis orang kedinginan.
Daun gandarusa 3 tangkai, daun kemiri 7 mata, daun golang-galing 7 lembar,
daun mengkudu 40 lembar, bawang merah tua 3 dibakar, lalu di-pipis dengan air.
commithamil,
Nomor 1573 Pilis (untuk orang) to user
setiap pagi.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
328

Daun turi merah 3 tangkai, jintan hitam 5 saga, jong rahab 10 saga, air jeruk nipis
di-pipis, dipakai setiap pagi.
Nomor 1574 Pilis orang hamil untuk setiap sore.
Dringo, bngle masing-masing 3 iris, jong rahab 6 saga, kunyit, temu lawak
masing-masing 3 iris, sintok, msoyi masing-masing 5 saga, kuncup pinang muda
satu, sari 5 saga, sirih yang ruasnya bertemu 3 lembar. Ambillah secukupnya saja.
Di-pipis dipakai setiap sore.
Nomor 1575 Jika suka memakai pilis warna ungu.
Bunga kesumba, secang, jong rahab masing-masing 5 saga, kencur 3 iris, jintan
hitam 5 saga, apu satu buah, kunyit 3 iris. Di-pipis dengan air lalu dipakai untuk
pilis.
Nomor 1576 Pilis orang melahirkan pada waktu pagi.
Daun turi merah 3 tangkai, adas 4 saga, pulasari 7 saga, jintan hitam 5 saga,
bawang merah 3 buah. Di-pipis sampai lumat, (diberi) air jeruk nipis dan cuka.
Nomor 1577 Pilis pada waktu sore.
Daun rusm maron satu cabang, bawang merah 3 buah, jintan hitam 5 saga,
cengkeh 3 buah. Di-pipis sampai lumat, (diberi) air jeruk nipis dan cuka.
Nomor 1578 Pilis (untuk) orang melahirkan.
Jong rahab, jintan hitam masing-masing 5 saga, jintan putih 4 saga, cengkeh 3
buah, pala 3 saga, sprantu 3 dibakar, sintok, msoyi masing-masing 5 saga,
majakan, jaha lawe masing-masing satu, dringo satu iris, bngle, temu lawak
masing-masing 3 iris, ganthi 3 saga, kayu secang 5 saga, inggu 2 saga, kulit jeruk
purut satu iris, getah pilang satu glintir, kesumba 5 saga. Di-pipis untuk pilis.
Disebut pilis anton-anton.
Nomor 1579 Pilis untuk orang melahirkan.
Kunyit 5 iris, sprantu satu dibakar, sintok 5 saga, cabai jawa satu, pala 2 saga.
Di-pipis lalu (dipakai) untuk pilis.
Nomor 1580 Pilis (untuk) orang melahirkan.
Daun turi merah 3 tangkai, jintan hitam 3 saga, bawang merah 3 buah. Di-
dhplok, diambil airnya. Dicampur arak lalu diberi kapas (dipakai) untuk pilis.
Nomor 1581 Pilis (untuk) orang melahirkan pada waktu sore.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
329

Sunthi 3 iris, sintok 5 saga, sprantu satu dibakar, jintan hitam, msoyi, sarinaga
masing-masing 5 saga, manis jangan panjangnya satu jari, cengkeh 3 buah, pala 3
saga. Di-pipis (diberi) air cuka, untuk membasahi kepala pada waktu pagi, lalu
ambillah bawang merah 3. Di-dhplok, diambil airnya, dicampur dengan santan
satu sendok kaca. Diembunkan semalam, pagi (dipakai) untuk pilis.
Nomor 1582 Pilis yang lain.
Cengkeh 7 buah, msoyi 5 saga, jintan hitam 5 saga, pucuk 3 saga, sunthi, kencur
masing-masing 3 iris. Di-pipis (diberi) air cuka.
Nomor 1583 Pilis (untuk) orang (sakit) pilek supaya kental (ingusnya).
Kayu bidara laut 5 saga, kemukus 7 buah, jintan hitam 7 saga. Di-pipis, (diberi)
air cuka lalu dipakai pada kepala serta di belakang telinga.
Nomor 1584 Pilis orang (sakit) lstrung dan selakarang.
Jintan hitam 3 saga, adas 2 pasang, pulasari 5 saga, manis jangan panjangnya satu
jari, kayu cakma dan cendana jnggi, kayu timur masing-masing 5 saga, kunyit 3
iris, kayu bidara putih 5 saga, kayu tinja 3 saga, secang 4 saga, bawang merah
satu, daun meniran 3 tangkai, daun sawi satu lembar, selakarang 5 saga. Di-pipis,
disaring, airnya diteteskan ke dalam hidung.
Nomor 1585 Jamu lstrung yang lain.
Kunyit, dringo masing-masing satu iris. Di-pipis, disaring lalu diteteskan ke
dalam hidung.
Nomor 1586 Jamu lstrung yang lain.
Daun tanjung muda dikeringkan 7 lembar, dirajang seperti jpan, kemudian
dijadikan rokok, asapnya dikeluarkan lewat hidung.
Nomor 1587 Pilis jamu lstrung.
Daun pare hutan 7 lembar, adas 2 pasang, pulasari 3 saga, bawang merah satu
dibakar, cendana jnggi dan kayu timur masing-masing 5 saga. Diberi air jeruk
nipis lalu dipakai untuk pilis.
Nomor 1588 Pilis angri, jika mata gelap (dan) kepala sakit.
Biji sawi dan ketumbar masing-masing 5 saga, jintan hitam dan jintan putih
masing-masing 3 saga, msoyi 7 saga, sprantu satu dibakar, rasuk angin 2 saga,
kemukus 3 buah, jamur brama 5 saga, bawang merah satu, lempuyang merah 3
iris. Di-pipis lalu di-pilis-kan. commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
330

Nomor 1589 (pilis) yang lain.


Akar murbei panjangnya 3 jari diiris, dimakan dengan sirih 3 lembar atau lebih
baik untuk orang setelah melahirkan, darah merah, darah putih masing-masing
bisa turun.
Nomor 1590 Tapl susuban, jika orang tidak mengeluarkan angin dan
kotoran untuk anak lebih baik.
Jintan hitam 5 saga, jintan putih 3 saga, adas satu saga, pulasari panjangnya satu
jari, ketumbar 5 saga, sintok 6 saga, msoyi 5 saga, kemukus 7 saga, beras merah
3 jumput, sprantu satu dibakar, trawas 3 lembar, biji sawi 5 saga, pucuk 3 saga,
dringo, temu lawak, temu giring, kencur masing-masing 3 iris, garam satu jumput,
bawang merah 7, bawang putih 3 siung, rasuk angin 5 saga, jamur imps 3 saga,
bulu ayam satu, rambut 3 saga masing-masing dibakar, kayu bidara putih 5 saga.
Di-pipis sampai lumat, di-tapl-kan pada tempat yang bengkak, (diberi) air cuka.
Nomor 1591 (jamu) yang lain ganti jamu.
Gorenglah sidawayah, digerus dengan prusi (sebesar) satu kacang mentah,
kemudian ditaburkan diulangi sampai 2 kali. Sehari dicuci sekali.
Nomor 1592 Jamu (sakit) pusar.
Daun jeruk macan 3 lembar, apu satu buah. Di-pusus di tangan, ditaruh pada
pusar dengan ampasnya kemudian ditutup (dengan) sinjang. Baik untuk orang tua
atau anak-anak.

Nomor 1593 Tapl ratus parm taun untuk (untuk) orang melahirkan, jika
sudah 40 hari.
Ketumbar 5 saga, trawas 3 lembar, jong rahab 15 saga, sintok 10 saga, msoyi 10
saga, adas 5 saga, cengkeh 7, pala separuh, pucuk, klabt, dan jintan hitam
masing-masing 10 saga, sidawayah 8 saga, kemukus 7, bunga kesumba 10 saga,
kayu gidi jawi 15 saga, cendana dan tingi sabrang 15, kayu timur 10 saga, jnitri
3 saga, kayu anyang 3 buah, getah pilang satu glintir, saltptr 5 saga, mustakim,
sari, kayu mentah, getah garu/gaharu masing-masing 10 saga, kayu kasturi 10
saga, jaha lawe satu, jaha kling satu, dhdhs 2 saga, kayu rasamala 10 saga.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
331

Semua di-pipis sedikit-sedikit, saat memakai dikira-kira diberi air (lalu dipakai)
untuk tapl.
Nomor 1594 Jamu (sakit) lstrung disebut selakarang, dalam bahasa
Belanda menyebutnya kankr.
Biji sawo kecik satu, adas 2 pasang, pulasari satu ruas jari, bawang putih tua satu,
daun lng-lngan satu tangkai. Di-pipis, (diberi) air jeruk nipis satu iris,
dimasukkan ke dalam kantung, diteteskan pada hidung. Dapat mengeluarkan
semua, menjadikan sembuh.
Nomor 1595 Jamu sakit lstrung yang lain.
Ambillah kulit kayu dengan kulit tanjung panjangnya 3 jari, bawang merah 3
dibakar, jintan hitam 5 saga. Semua dikeringkan, di-dhplok kasar saja lalu
digulung dengan daun pisang saba kering. Dirokok, asapnya dikeluarkan lewat
hidung.
Nomor 1596 Jamu sakit lstrung yang lain.
Daun jintan 3 lembar, daun kucing satu jumput, sarikuning satu jumput, bawang
merah satu. Di-pipis, diteteskan pada hidung pagi (dan) sore.
Nomor 1597 Rokok jamu (sakit) lstrung.
Daun pisang saba kering, cindhe amoh 2 ruas jari persegi, kemoceng warna-warni
3 diambil ujungnya, kemoceng sabut kotorannya satu jumput, kotoran di bawah
ranjang satu pngapit tangan, kemenyan madu 2 kacang wose, daun tanjung muda
3 lembar. Digulung dengan daun kering tadi.

Nomor 1598 Jamu selasih hitam untuk orang muda.


Temu lawak 3 iris, msoyi panjangnya satu jari, sidawayah 5 saga, jintan putih 7
butir, ketumbar 7 butir, katampala (bunga buntal pangantn sepasang), cengkeh 5
buah, majakan kecil 3, jaha kling satu, sarang kayu kasturi sepasang, klmbak 3
saga, kayu garu/gaharu hitam 5 saga, lempuyang mprit, kunci kuning, temu tis
masing-masing 3 iris. Di-pipis sampai lumat, jika akan minum diberi air jeruk
nipis satu, lalu minum air dan garam 3 wuku bersama air jeruk.
Nomor 1599 Smbur.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
332

Jamur grigh 5 saga, bawang merah satu, garam satu wuku. Dikunyah, di-smbur-
kan.
Nomor 1600 Pilis singgul untuk orang setelah melahirkan.
Dringo, bngle, jahe, sunthi, kencur, lempuyang prit, lempuyang wangi masing-
masing 3 iris, sintok 5 saga, sprantu satu dibakar, jintan hitam 3 saga, msoyi 6
saga, manis jangan panjangnya satu jari, jong rahab 10 saga, kemukus 7,
kapulaga 7, cengkeh 5, pala 2, klabt, waron masing-masing 2 saga, adas satu
saga, pulasari 3 saga, rasuk angin, kesumba masing-masing 3 saga, kayu tinja,
bidara putih masing-masing 5 saga, sirih yang ruasnya bertemu 3 lembar, air jeruk
wangi 3, unm 3 dibakar, bunga kuncup kantil 3 saga dibakar, kunyit 3 iris, apu
satu saga. Di-pipis dipakai untuk pilis.
Nomor 1601 Sriawan mengeluarkan panas dalam dan diminum orang
kedinginan.
Labu putih diperas airnya satu jari saja, diberi bumbu: adas satu saga, pulasari 5
saga, bawang merah satu dibakar, kayu manis. Bumbu tadi di-pipis semua. Jika
sudah lalu dicampur jadi satu, lalu dicampur dengan labu, diberi air murni.
Nomor 1602 Sriawan di dalam perut dan jika mulutnya terasa pedas.
Kayu manis panjangnya satu jari, lengkuas 3 iris, pulasari 5 saga, bawang merah
satu. Direbus (dengan) air hujan sekali lalu disaring, diminum.
Nomor 1603 Jamu orang sakit muntah.
Kulit kaluwih separuh dibakar setengah matang, kunyit 3, bunga sirih 3, sunthi 3
mata, gula aren 2 klungsu. Di-pipis, diminum setiap pagi.

Nomor 1604 Tapl (sakit) perut mulas.


Kunyit satu, bawang merah satu, ketumbar 5 saga, mungsi 4 saga, garam 3 wuku.
Di-pipis jadi satu lalu di-tapl-kan.
Nomor 1605 Tapl perut (untuk) orang muda.
Biji kecubung kasiyan 4 saga, adas 2 saga, pulasari 5 saga, teki rgut panjangnya
3 jari, cendana jnggi putih 4 saga, kemenyan madu 3 saga, kayu rasamala 4
saga. Di-pipis dengan air, dipakai untuk tapl.
commit
Nomor 1606 Tapl perut yang lain.to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
333

Ketumbar 3 saga, trawas 3 lembar, biji sawi 5 saga, adas 2 saga, kdhawung 2
buah dibakar, rasuk angin 5 saga, daging 3 saga, cabai jawa separuh (hanya ujung
dan pangkalnya saja), kencur 3 iris, daun lampes 3 tangkai, daun sembukan 3
lembar, beras 3 jumput, garam 3 wuku. Di-pipis dengan air.
Nomor 1607 Tapl perut.
Daun sruni satu genggam tangan, manis jangan panjangnya satu jari, jong rahab 5
saga, gelam 7 buah, kencur 3 iris, bngle 3 iris, beras satu jumput, garam 3 wuku,
kayu ult tiga dibakar, kdhawung satu dibakar, jintan hitam 5 saga. Di-pipis,
(diberi) air cuka. Setiap akan memakai dihangatkan lalu di-tapl-kan.
Nomor 1608 Tapl perut, bermanfaat mengeluarkan angin.
Biji nangka blonyo satu dibakar, kdhawung 3, sprantu satu masing-masing
dibakar, cabai jawa 2, botor/kecipir putih 2, botor/kecipir hitam 2, bawang merah
satu, ganthi 3 saga, murmak 3 saga, daging 4 saga, ketumbar 5 saga, kencur 3
saga, adas satu saga, pulasari panjangnya satu jari, msoyi, jintan hitam, dan
jintan putih masing-masing 5 saga, sari 3 saga, kemukus 2 pasang, secang 5 saga,
akar alang-alang satu genggam, kara jantan (kara wdhung) satu, akar kemuning
panjangnya 3 jari, daun pare hutan satu lembar. Di-pipis dipakai untuk tapl.
Nomor 1609 Tapl untuk pengantin.
Kulit kayu tanjung panjangnya 3 jari, cengkeh 3, pala 5, msoyi 10 saga, manis
jangan 15 saga, sintok 7 saga, kayu rapat dengan kunci ppt masing-masing 15
saga, lempuyang prit 3 iris, sari 10 saga, dhdhs 2 saga, majakan 3 buah, jnitri
5 iris, jaha kling 2 buah, cendana jnggi 5 saga, tmpaos 7 saga, kayu rasamala
10 saga, kemenyan madu 5 saga, bunga apyun 5 saga, getah rasamala 10 saga,
kayu mas 5 saga, pucuk 4 saga, alim 10 saga, krsani, jamur imps masing-
masing 5 saga, getah slumpt 7 saga, pala separuh, cengkeh 7, msoyi 6 saga,
klmbak 4 saga, kayu manis 7 saga, sarikuning 10 saga. Semua di-pipis sampai
lumat, (memakai) air tawar dicampur air jeruk nipis atau dengan cuka lalu di-
tapl-kan.
Nomor 1610 Tapl pengantin yang lain.
Jeruk purut yang kecil 3, kenanga yang kecil 7 buah, temu kunci 3 buah, kunyit
saempu, sarikuning, sarinaga masing-masing 5 saga, msoyi 4 saga, jintan putih,
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
334

jintan hitam masing-masing 3 saga, alim, majamuju/jemuju masing-masing 5


saga, trasi merah satu buah. Di-pipis dengan air, di-tapl-kan.
Nomor 1611 Tapl untuk orang melahirkan.
Daun ilr 7 lembar, temu lawak 3 iris. Di-pipis (diberi) air cuka lalu di-tapl-kan
pada perut.
Nomor 1612 Tapl (untuk) orang akan melahirkan.
Daun ilr 7 lembar, temu lawak, bngle masing-masing 3 iris, sirih yang ruasnya
bertemu 3 lembar, jintan hitam 10 saga, (diberi) air cuka. Jika darahnya kurang
lancar lalu ditambah lengkuas 3 iris, lalu di-pipis. Setiap akan memakai
dihangatkan sampai terlepas.
Nomor 1613 Tapl (untuk) orang melahirkan yang lain.
Manis jangan panjangnya satu jari dipanggang, jintan hitam 10 saga, kemukus 7,
bngle 3 iris. Di-pipis lalu di-tapl-kan pada perut.
Nomor 1614 Tapl (untuk) orang melahirkan yang lain.
Banon merah 3 wang digerus sampai lumat, tingi sabrang 6 wang, msoyi 20
saga, manis jangan 30 saga, jong rahab 20 saga, bngle 3 iris, asam kawak
(besarnya) satu ibu jari, (diberi) air cuka. Di-pipis (bisa digunakan) sampai 20
hari.
Nomor 1615 Tapl (untuk) orang melahirkan yang lain.
Lempuyang, kunyit masing-masing 3 iris, (diberi) air daun maja 3 lembar dengan
cuka. Untuk sampai umur 40 hari.
Nomor 1616 Tapl (untuk) orang melahirkan yang lain.
Manis jangan panjangnya satu jari, jintan hitam 20 saga, kemukus 7 buah, bngle
(besarnya) satu kepala ayam, jong rahab 20 saga. Di-pipis lalu untuk tapl.

Nomor 1617 Tapl (untuk) orang melahirkan yang lain.


Bngle, temu tis masing-masing 3 iris (yang disebut temu tis adalah pathi temu),
jong rahab 10 saga, daun belimbing satu genggam, lalu di-pipis.
Nomor 1618 Tapl (untuk) orang melahirkan.
Kayu cendana, banon di-dhplok, kemudian diberi cuka, dihangatkan untuk
lngkang pada dahi kemaluan wanita.
commit
Nomor 1619 Tapl jika orang akantomelahirkan.
user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
335

Kayu cendana 10 saga, sari 10 saga, bngle 3 iris, jong rahab 10 saga, (diberi) air
cuka. Jika orang muda yang memakai harus dihangatkan dahulu. Lngkang-nya:
kencur 3 iris, dringo, bngle masing-masing 3 iris, adas satu saga, pulasari 2 saga,
bawang merah satu, lakn abrit, momohan kopyah, cindhe amoh, dan momohan
kain kasa masing-masing 5 saga dibakar. Semua di-pipis dipakai untuk tapl.
Nomor 1620 Tapl untuk bayinya.
Bawang merah 3, rasuk angin 3 saga, ketumbar 10 saga, secang 5 saga,
kdhawung 3 saga yang 2 dibakar, dringo, kencur masing-masing 3 iris, daun po
o 3 tangkai. Di-pipis dipakai untuk tapl.
Nomor 1621 Tapl orang akan melahirkan.
Kayu cendana dan sarinaga masing-masing 10 saga, bngle 3 iris. Di-pipis
sampai lumat. Jika akan memakai dihangatkan dulu.
Nomor 1622 Tapl jika anaknya sudah berumur 20 hari.
Garam goreng 3 jumput, asam kawak satu kepal dibakar, abu pawon 3 jumput,
kemukus 7, jong rahab 10 saga, manis jangan panjangnya satu jari dibakar,
msoyi, sintok, kayu cakma, kayu timur, kayu secang, bidara putih masing-masing
5 saga, kayu tinja, kayu cendana masing-masing 3 saga, kencur 3 iris, kapulaga 5
saga, tegari 7 jari, cengkeh 7 buah, pala separuh, daun pintn 3 tangkai, tinggi 25
ekor, unm 7 saga dibakar. Di-pipis sampai lumat. Tapl tersebut harus dipakai
selama satu bulan.
Nomor 1623 (tapl) yang lain lagi.
Lempuyang mprit 3 diambil kulitnya, sintok, msoyi masing-masing 7 saga,
manis jangan panjangnya satu jari dibakar, unm 3 dibakar, kemenyan madu 7
saga, kencur 3, jong rahab 7 saga, kapulaga 7 saga, bngle satu diambil kulitnya,
dringo satu jari dibakar, bawang putih 3 bungkul diambil kulitnya, temu lawak
satu diambil kulitnya, kunyit satu empu diambil kulitnya, kapur barus dan apu
masing-masing 5 saga, jintan hitam 7 saga, cacing tanah kalung satu dibakar
sampai gosong, garam satu jumput. Di-pipis sampai lumat dipakai pada perut.
Memakainyan kira-kira secukupnya saja. Dicampur air jeruk nipis dan kalmbak
dengan mustakim masing-masing 5 saga, kdhawung 3 dibakar.
Nomor 1624 Tapl (untuk) orang melahirkan yang berumur 20 hari.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
336

Bunga cengkeh 7 buah, jintan hitam 5 saga, merica 7, getah knari 10 saga, getah
rasamala 8 saga. Di-pipis, jika sudah lumat ditaruh dalam tempurung kelapa yang
ada matanya lalu dipakai setiap hari.
Nomor 1625 Tapl jika sudah berumur 40 dan 50 hari.
Jintan hitam 10 saga, msoyi 2 ruas jari, kemukus 7, ganthi 2 saga, kayu
garu/gaharu 7 saga, klmbak 3 saga, cengkeh 7, bluluk kelapa separuh dibakar,
kayu tegari 3, kayu kasturi 5 saga, cung-cung pandan 2 buah, jnitri 3, sarikuning
5 saga, kuncup bunga kantil dua, kulit ikan gemi 4 saga, unm lima dibakar,
kerikan rasamala, sarinaga masing-masing 5 saga, bunga kenanga, bunga tanjung
masing-masing 10 saga, bunga kenanga mekar 3, majamuju/jemuju dan krsani
masing-masing 5 saga, bunga lawang 4, jaha kling, sukun tiga, bunga apyun 2
saga, kunci ppt 5 saga, bunga teratai 10, klmbak, rasamala masing-masing 10
saga, getah rasamala 10 saga. Semua di-pipis sampai lumat kemudian di-ukup
kemenyan dengan gula aren lalu di-ukup dengan ratus, lalu dikeringkan. Jika akan
memakai ambillah secukupnya saja. Diberi air jeruk nipis.
Nomor 1626 Tapl untuk (orang) jika sudah 40 hari.
Sirih kering 7 lembar, kemukus 7, klmbak 7 saga, msoyi 7 saga, jaha lawe satu,
majakan 3, cengkeh 3, ganthi 5 saga, jintan hitam 5 saga, merica putih 4 butir,
jnitri 3 buah, buah kenanga 3 saga, pucuk 3 saga, podhi, sari masing-masing 5
saga, murmak 4 saga, daging 3 saga, alim 4 saga, getah pilang saglintir, gelam 7
buah, tmpaos separuh, tegari dan kayu rasamala masing-masing 10 saga, bunga
apyun 2 saga, kunci ppt, kapulaga masing-masing 5 saga, bunga teratai dan
getah rasamala masing-masing 10 saga. Semua di-pipis sampai lumat, di-ukup
kemenyan dengan gula aren. Jika sudah lalu di-ukup ratus. Jika akan memakai
secukupnya, dicampur air jeruk nipis serta dikeringkan juga boleh.
Nomor 1627 Tapl jika sudah 40 hari yang lain.
Sirih kering 7 lembar, kemukus 7, klmbak 5 saga, msoyi 7 saga, jaha lawe 7,
majakan 3, cengkeh 3, ganthi 5, jintan hitam 10 saga, merica putih 4, jnitri 3,
buah kenanga dan pucuk masing-masing 3 saga, podhi, sari masing-masing 5
saga, murmak 4 saga, daging 3 saga, majamuju/jemuju 7 saga, alim 4 saga, getah
pilang satu glintir, gelam 7, tmpaos separuh, tegari dan kayu rasamala masing-
commit
masing 10 saga. Di-pipis lalu di-ukup to user
dengan kemenyan untuk tapl.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
337

Nomor 1628 Tapl (untuk) orang melahirkan (setelah) 40 hari.


Jintan hitam, msoyi masing-masing 5 saga, kemukus 7, ganthi 3 saga, kayu
garu/gaharu 5 saga, klmbak 4 saga, cengkeh 3, bluluk kelapa 6 saga dipotong
dengan kacip, kayu tegari panjangnya 3 jari, jnitri 3 jari, sarikuning 5 saga,
kuncup bunga kantil satu, ikan gemi 5 saga, unm 3 dibakar, kayu rasamala dan
sarinaga masing-masing 5 saga, kuncup kenanga 7, bunga tanjung 5 saga, bunga
kenanga mekar satu, majamuju/jemuju 7 saga, krsani 3 saga, bunga lawang 7,
jaha kling, sukun 7, bunga apyun 3 saga, kunci kuning 3 iris, kunci ppt 7,
kunyit, lengkuas masing-masing 3 iris, bawang putih 3 siung. Di-pipis sampai
lumat kemudian di-ukup dengan kemenyan madu dengan gula, lalu di-ukup ratus.
Setiap akan memakai diberi air jeruk nipis secukupnya.
Nomor 1629 Tapl untuk lngkang kulit-kulitan atau sebanyaknya mpon-
mpon untuk orang melahirkan (setelah) 40 hari.
Kulit jeruk kingkit satu jari panjangnya, kulit jeruk purut satu iris, kulit bawang
merah 5 saga dibakar, kulit bawang putih 5 saga, kerikan secang 4 saga, bidara
putih, kayu cendana, kayu tinja, rasuk angin masing-masing 5 saga, kayu anyang,
kayu ult masing-masing 3 saga dibakar, dringo panjangnya 5 jari dibakar, bngle
panjangnya satu jari diambil kulitnya, jamur brama, jamur imps, kotoran ular
sawah, dan mungsi masing-masing 5 saga, trawas satu lembar, adas 2 saga,
pulasari panjangnya satu jari, padi dan biji sawi masing-masing 5 saga,
kdhawung 2 dibakar, sari, kapulaga, botor/kecipir masing-masing 5 buah, biji
nangka blonyo satu, kara wdhung satu masing-masing dibakar, sintok panjangnya
satu jari, sprantu satu dibakar, msoyi dan kayu timur panjangnya masing-
masing satu jari, kulit kayu dadap panjangnya 3 jari, matan srit (butrawali)
panjangnya satu jari, sarang tawon tutur 5 saga, cengkeh 7, pala separuh iris,
kesumba (bunga pule) 5 saga, unthuk cacing satu jumput, asam kawak dibakar,
abu pawon satu jumput, garam 3 wuku. Semua digoreng sangan dijadikan serbuk.
Jika akan memakai, di-pipis lagi sampai lumat dengan air jeruk nipis satu,
disaring dipakai untuk tapl.
Nomor 1630 Tapl (untuk) orang melahirkan yang lain.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
338

Daun sruni satu genggam diambil airnya, manis jangan panjangnya satu jari, jong
rahab 10 saga, empu kencur, bngle 3 iris, jintan hitam 10 saga. Di-pipis dengan
cuka serta dipanasi.
Nomor 1631 Tapl (untuk) orang melahirkan yang lain.
Daun ilr 7 lembar, temu lawak 3 iris. Di-pipis, (diberi) air cuka dipakai pada
perut.
Nomor 1632 Tapl jika rahimnya turun.
Pala satu, cengkeh 7, merica putih 7, kemukus 7, adas 3 saga, pulasri 5 saga,
waron 6 saga, sidawayah 4 saga, jong rahab 10 saga, jintan hitam 6 saga, sirih
yang ruasnya bertemu 3 lembar, msoyi 5 saga, pucuk 2 saga, manis jangan 10
saga, rasuk angin 5 saga, majakan, sprantu masing-masing satu dibakar, kulit
kayu dan getah pilang satu glintir, garam 3 wuku. Di-pipis, di-tapl-kan.
Nomor 1633 Tapl untuk mengeringkan rahim supaya tidak hamil.
Biji kecubung kasiyan, jintan hitam masing-masing 5 saga, msoyi panjangnya
satu jari, cabai jawa hitam satu, cabai jawa sulah 3 saga, pulasari panjangnya satu
jari, merica putih 7, sarikuning 4 saga, cengkeh 3, pala 2 saga, kayu anyang 3,
kunci kuning 3 iris, kemenyan madu 3 saga, rumput lulangan 3 cabang, garam 3
wuku, ganthi 2 saga, majakan 3, klabt 3 saga, majamuju/jemuju 5 saga, krsani
4 saga, alim 5 saga, mustakim (kemenyan Arab) 5 saga, (diberi) air rendaman
bunga kantil satu. Di-dhplok, disaring (lalu) diminumkan.
Nomor 1634 Tapl untuk (untuk) orang melahirkan setelah satu bulan
supaya tidak melahirkan lagi.
Kulit kayu kenanga kuning 3 panjangnya 2 jari, lebarnya 2 jari, yang baru
berbunga dan bunganya 7, buahnya yang kecil masing-masing 7, serta bunga
kantil dhdhs satu saga, kuncup bunga tanjung 5 saga, bunga pacar putih, bunga
pacar merah masing-masing 3, kulit kayu smak (tldhung), kulit kayu salam,
kulit kayu nagasari, kulit kayu rambutan, kulit kayu kaluwih, semua masing-
masing 3 jari, ral (ketan gajih hitam) satu jumput, unct karon yang tertinggal di
kukusan beras, tegari 3 akar, jintan hitam 7 saga, jintan putih 5 saga, msoyi satu
jari, tinggi 25, daun pintn 3 tangkai, daun dadap srp 3 tangkai, mustakim,
klmbak, madu, getah sana semua masing-masing 5 saga, kemukus 7, pucuk satu
commit
jari, ganthi 7 saga, cengkeh 7, pala to user
separuh, bunga teratai 10 saga, unthuk cacing
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
339

tanah serta cacing kalung masing-masing satu masing-masing dibakar sampai


gosong, garu/gaharu rams 5 saga, getah slumpit 5 saga, getah pilang satu,
cendana jnggi, cendana merah 7 saga, kunyit 5 saga, kulit delima putih
panjangnya 3 jari, kayu timur satu jari, buah delima putih muda dibuang bijinya,
teki wangi 7 buah, unm dipanggang, cangkok masing-masing 7 buah, sari,
jnitri, sukun masing-masing 5 saga, majakan 2, kayu kasturi, kayu rasamala,
waron, safran, kemenyan madu masing-masing 5 saga, ambre mentah 3 saga,
kapur barus kering, apu kering masing-masing 5 saga, daun pulutan, daun
sidaguri/seleguri masing-masing 5 saga, akar rumput grinting satu genggam, ari-
ari cuka jawa 10 saga dijemur sampai kering, jeruk nipis satu dikupas dibuang
bijinya, manis jangan dibakar, sintok, msoyi masing-masing satu jari, jaha kling,
jaha lawe masing-masing 3, dhdhs 3 saga, bunga apyun 5 saga, bunga lawang
7, bunga apn 5 saga, kunci ppt enam, kunyit putih 3 empu, temu pure 3 iris,
kulit lempuyang prit 3 buah, kunci kuning 3, jadam 2 saga, minyak tua 2 saga,
garu/gaharu rams, isi kecubung kasiyan (kecubung wulung) masing-masing 5
saga, jeruk purut satu iris, daun selasih, daun lampes hitam masing-masing 3
tangkai, kerikan bamban 7 saga, tunggakan pohon padi kering dan pohonnya 7,
garu/gaharu rams 5 saga, bunga kantil 7 saga, kayu anyang 7 saga, kayu ult 3
buah dibakar, rasuk angin 5 saga, daun gondang kasih 3 tangkai, daun ilr 7
lembar, sembukan 7 lembar, kdhawung 3 buah dibakar, biji nangka satu dibakar,
kara wdhung satu dibakar, polong 3 butir, sela pawon (tumang), kayu mgatsih 3
jari, bunga abu 3 jumput, suksma diluwih 7 saga, minyak balsam 5 saga, sirih
yang ruasnya bertemu 3 lembar, dringo 3 iris, bngle 3 iris, penawar pinang 10
saga, pupugan lr wetan 2 jumput, bawang merah 3, bawang putih satu masing-
masing dibakar, jong rahab 5 saga, buah sawang, alim (kemenyan Arab),
majamuju/jemuju, krsani masing-masing 5 saga, sintok 10 saga, bratawali satu
jari, akar mengkudu 3 jari, daun pare hutan satu lembar, daun meniran, daun
beluntas, dan daun legundi masing-masing satu genggam. Semua digoreng, di-
dhplok dijadikan sadhgan. Jika akan memakai ambillah secukupnya lalu di-
pipis lagi. (diberi) air kapur barus 15 saga, air jeruk nipis. Jika sudah lumat lalu
ditempelkan sinjang dipakai untuk tapl pada perut.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
340

Nomor 1635 Tapl daun pare untuk orang melahirkan yang sudah terlepas
pusarnya.
Temu lawak 3 iris, bawang merah 3, kayu tinja dan biji sawi masing-masing 5
saga, kdhawung 3. Direbus semua, airnya satu kriyuk lalu diminum. Lamanya 3
hari.
Nomor 1636 Tapl (untuk) orang melahirkan.
Temu lawak 3 iris, bawang merah satu, kayu tinja 5 saga, sawi 5 saga,
kdhawung 3 dibakar, daun pare 7 lembar. Di-pipis, (diberi) air cuka. Pemakaian
tapl tersebut sampai 3 hari.
Nomor 1637 Tapl (untuk) orang melahirkan.
Daun legundi satu lembar dibakar diambil abunya, lengkuas 3 iris, bngle, kencur,
dringo masing-masing 3 iris, bawang merah 3, bawang putih satu siung,
kdhawung 3 dibakar, manis jangan panjangnya satu jari, pala 5 saga, ketumbar
10 saga, mungsi 3, biji sawi 3 saga, jong rahab 7 saga, asam hitam dibakar
(besarnya) satu kemiri. Di-pipis dengan air jawi dan garam 3 wuku, lalu dipkai
untuk tapl.
Nomor 1638 Tapl (agar) mengeluarkan angin untuk anak dan orang tua.
Adas 5 saga, mungsi 4 saga, rasuk angin 3 saga, kdhawung 3, beras satu jumput,
kencur 3, bunga abu satu jumput, bawang putih 3 siung. Di-pis di-tapl-kan pada
perut.
Nomor 1639 Tapl samanjang dipakai jika akan tidur.
Kayu anyang 7, jaha kling 3, jaha lawe satu, cengkeh 7, jong rahab 10 saga,
jnitri 3, getah lulup, rasamala masing-masing 10 saga. Diberi air mawar.
Memakai jamu tersebut jika sudah uyub-uyub daun kemuning lalu dipakai untuk
tapl smanjangan setiap akan tidur.
Nomor 1640 Tapl di atas lainnya.
Kayu garu/gaharu rams 7 saga, sirih 7 lembar. Di-pipis sampai lumat, (diberi) air
wedang atau garam 3 wuku.
Nomor 1641 Jamu wancak dan disebut wancah.
Jintan hitam 5 saga, (jintan) putih 5 saga, msoyi panjangnya satu jari, kemukus
7, sunthi, kencur, dringo, bngle, temu lawak, temu hitam, empu kunyit, jahe,
lempuyang masing-masing 3 iris,commit
bakarantobawang
user merah satu, bawang putih satu
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
341

siung, prusi besarnya satu kacang kedelai, belerang satu buah, kuncup pinang
muda satu, sirih yang ruasnya bertemu 3 lembar, lalu di-pipis dengan wedang,
yang separuh (dengan) cuka.
Nomor 1642 Santun warni untuk urut.
Kayu ult satu, temu lawak, empu kunyit masing-masing 3 iris, ujung cabai jawa
3, lempuyang 3 iris, belerang merah 2 saga. Di-pipis sampai lumat lalu disaring,
diminum pagi (dan) sore sampai sembuh.
Nomor 1643 Jamu jika wanita setelah melahirkan (bayinya) baru lahir.
Sunthi, kencur, lengkuas masing-masing 7 iris, bawang putih satu siung, ketumbar
5, saga kemukus 7, jintan hitam 5 saga, msoyi 10 saga, cengkeh 3, pala 5 saga,
kdhawung, cabai jawa masing-masing 3, merica putih 7, rasuk angin 3 saga,
bawang merah satu dibakar sampai gosong, cuka 2 sendok teh, bunga kesumba 2
saga. Di-pipis dengan garam, diminum pagi (dan) sore.
Nomor 1644 Jamu orang akan melahirkan.
Empu kunyit, empu bngle, lempuyang masing-masing 3 iris, bayam tanah
panjangnya 3 jari, jong rahab 7 saga, msoyi, jintan hitam masing-masing 10
saga. Di-pipis diminum sampai 20 hari, lalu ditambah cengkeh 3, pala 3 saga. Di-
pipis (lalu) diminum sampai 40 hari. Ditambah minum jamu majamuju/jemuju 10
saga, krsani 5 saga, majakan satu, sarikuning, alim, mustakim, jintan putih
masing-masing 3 saga, msoyi 5 saga, cengkeh 3, pala 2 saga, kemenyan madu 3
saga. Jika suka diberi kenari sedikit, apyun 3 saga, daun kecubung satu lembar.
Semua di-pipis sampai lumat dengan air jeruk nipis, daun mengkudu satu lembar,
garam 3 wuku, delima putih kecil satu dibuang bijinya, kemudian diisi jamu yang
di-pipis tadi lalu dikukus. Setiap akan tidur, jamu dan isinya dicampur lalu
diminum.
Nomor 1645 Wjah yang lain jamu tadi.
Daun wahung, daun gndhayakan, daun gmpur watu, daun cukilan, daun ilr,
daun gondang kasih, daun bunga sepatu merah semua masing-masing 3 lembar,
daun asam 1 genggam, gigil panjangnya satu jari, daun tayuman 3 lembar, adas,
pulasari masing-masing 2 saga, bawang merah 3, dringo, bngle, lempuyang,
temu lawak, kunyit masing-masing 3 iris. Di-dhplok, direbus lalu diperas, airnya
diminum. commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
342

Nomor 1646 Santun warni wjah anak jika sudah berumur 3 bulan.
Daun lampes 7 lembar, daun sembukan 3 lembar, daun saga satu genggam, daun
ilr 3 lembar, daun gondang kasih 3 tangkai, daun kji, daun wahung masing-
masing 3 lembar, daun asam muda satu genggam, daun sarab, daun tgalkiyu
masing-masing 3 lembar, kunyit, temu lawak masing-masing 3 iris, bawang
merah, jeruk nipis masing-masing satu diambil airnya. Dicampur di-dhplok
dengan air murni. Diperas lalu diminum.
Nomor 1647 Wjah yang lain.
Daun kji 3 lembar, semanggi gunung satu genggam, daun gmpur watu, daun
srikaya, daun ubi masing-masing 3 lembar, adas satu saga, daun ketumbar, daun
bunga sepatu merah, daun rempelas, daun urat, daun prcita masing-masing 3
lembar, akar druju panjangnya satu jari, daun drs 3 tangkai, akar bayam tanah
panjangnya 3 jari, akar rumput lulangan 3 rumput, akar rumput grinting 3, akar
pulasari 5 saga, dringo, bngle, temu giring, temu lawak masing-masing 3 iris,
kayu manis, secang, bidara putih masing-masing 5 saga. Direbus untuk air
minuman. Jika anak sakit menggelembung, ditambah daun irah-irahan.
Nomor 1648 Wjah anak jika anak sudah terlepas pusarnya.
Daun pegagan 7 lembar, daun tegalkiyu 3 lembar, daun tirman 7 lembar, daun
saga 11 tangkai yaitu 11 cabang, daun kasih 7 tangkai, daun saraban yaitu daun
mayana yaitu daun ilr 3 lembar, gokrmah, daun kara lawak, daun patikan, daun
nangka, daun lampes, daun sembung tanah, daun sembukan, daun tguman, daun
klampeyan semua masing-masing 3 tangkai dan lembar, kunci, kunyit, temu
lawak masing-masing 3 iris, bngle 5 iris, mengkudu putih satu. Semua di-
dhplok, diperas airnya. Diminumkan orang yang melahirkan selamai 40 hari.
Nomor 1649 Wjah sebelum bayi terlepas pusarnya.
Daun belimbing sayur satu genggam, daun nanas muda satu lembar, daun dling
muda 3, daun uyah-uyahan, daun srut, daun kmarogan masing-masing 3
lembar, daun drs 3 tangkai, daun lampes 7 lembar, sembukan 5 lembar, daun
tapak liman 2 lembar, rebung glonggong satu, dhak wuluh satu pohon, mengkudu
putih satu. Semua di-dhplok dengan mpon-mpon berikut: kunyit, temu lawak,
bngle masing-masing 3 iris. Dengan air tawar, asam satu lerak besarnya, garam
commit
satu jumput, lalu di-pipis, diminumkan to user
orang yang menyusui.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
343

Nomor 1650 Dedaunan untuk wjah.


Daun drs, daun poksor, daun tgalkiyu, daun ilr, daun urat, daun kurma, daun
lampes, saraban, daun sembukan tanah, daun karuklawak, daun saga, daun
sembukan jawi, daun tirman, daun tapak liman, daun beluntas, semanggi gunung,
daun gude, rebung glonggong, sarman wahung, pare, apa-apa, pegagan, kelapa,
daun kongko, patikan jawi, daun sariawan, daun bludru, kedondong, pandrman,
sembung, legundi, gondang kasih, srigading.
Nomor 1651 Wjah (untuk) orang melahirkan sebelum terlepas pusarnya.
Rumput dngkng wulung satu, daun bstru 3 lembar, daun pegagan satu
genggam, daun tayuman 3 lembar, akar sangga langit panjangnya 3 jari, umbi
pacing panjangnya satu jari, kunyit, bngle, temu hitam, kunyit, temu lawak
masing-masing 3 iris, temu badhur satu iris. Di-pipis, disaring lalu diminum
sekali setiap hari waktu pagi lamanya 15 hari.
Nomor 1652 Sakit karena ulu hati tertarik sering disebut undhuk, badan
menjadi panas.
Temu lawak 3 iris, pulasari satu ruas jari atau satu dim, adas 4 buah, kayu manis
satu ruas jari, rasuk angin satu, bawang merah satu dibakar, garam 3 wuku. Di-
pipis lalu diminum. Jika akan sakit seperti tadi ambillah temu lawak 3 dibakar
satu, jintan hitam, jintan putih masing-masing 3 jumput, msoyi satu ruas jari yaitu
satu dim, kemukus 7, kencur 3 mentah (dan) matang, bawang merah satu dibakar,
jeruk nipis satu diiris terlentang tebalnya sama dengan (ukuran) uang satu dhuwit,
garam 3 wuku. Semua tadi dibakar setengah matang.
Nomor 1653 Jamu sarikuning untuk orang muda.
Tegari panjangnya 3 jari, jaha kling, jaha lawe masing-masing 2, kayu ult 3
dibakar, kemenyan madu 4 saga, kapulaga 5 saga, majakan 3, jintan putih,
mungsi, bunga apn masing-masing 5 saga, rasuk angin 4 saga, getah pilang satu
glintir, cengkeh 3, klmbak 3 saga, gintongan (murmak) 5 saga, daging, podhi,
sari masing-masing 3 saga, sari 5 saga, pulasari panjangnya satu jari, safran 3
saga, pucuk satu saga, ketan hitam satu jumput, cengkeh jantan 3, jnitri 3 saga,
jaha kling 2 dibakar, kayu rapat panjangnya 3 jari, daun kemuning satu genggam,
kayu ult 3 dibakar, kayu manis panjangnya satu jari, cengkeh 5, bunga pala 5
saga. Semua di-dhplok dijadikancommit to user
sadhgan. Jika akan (memakai) jamu ambillah
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
344

satu takaran saja. Di-pipis lagi sampai lumat dengan garam 3 wuku, perasan jeruk
nipis satu dengan air mawar, diminum setiap hari selama 7 hari.
Nomor 1654 Jamu orang sakit muntah.
Ambillah kayu tawa muda satu genggam diiris-iris kemudian dicuci dengan
garam supaya hilang getahnya lalu buatlah bumbu rujak, dicampur dengan kayu
tawa tadi. Dimakan 2 hari sekali. Makan rujak tadi diulangi sampai 3 kali, sampai
tidak sakit lagi. Orang sakit muntah tersebut jika tidak diketahui bisa mematikan.
Nomor 1655 Ibunya jika tidur disebut jamu colong.
Kunci mentah (dan) matang 2, garam 3 wuku, ujung cabai jawa 3, empu kunyit
mentah (dan) matang 3, kencur 3 iris, kapulaga 5 saga, apu besarnya 2 kacang.
Di-pipis sampai lumat, (diberi) air jeruk nipis lalu di-galindhingi. Jika anak sudah
tidur, jamu tersebut ditelan semua. Lamanya memakai jamu tersebut selama 7
hari.
Nomor 1656 Jika belum cocok (dengan) jamu tadi.
Daun bakung di-pipis sampai lumat dengan madu, dipakai untuk plester untuk
tapl luka. Yang dipakai untuk merebus adalah air perasan daun asam. Yang
dipakai mencuci luka (adalah) wedang panas sekuatnya (tingkat panasnya).
Nomor 1657 Jika belum cocok (dengan) jamu tadi.
Ambillah tape dibuat seperti plester, ditempelkan pada luka kemudian ditutup
daun pisang.
Nomor 1658 Jamu orang sakit selakarang di pipi dan di muka atau di
dalam tulang serta mulut baunya busuk.
Beras satu jumput, bawang putih satu siung, garam 3 wuku, dringo (besarnya) satu
kacang, kencur (besarnya) 2 kacang. Jika akan tidur dikunyah, ditelan airnya.
Disebut parm dalam. Jika waktu tengah hari ambillah daun trasn satu genggam,
adas 2 pasang, pulasari 2 ruas jari, bawang merah satu. Untuk pilis dahi setiap hari
sampai sembuh.

Nomor 1659 Jamu (sakit) kudis di tangan.


Anaskun (sarung tangan) dicelup (pada) air abu, setiap kering dicelup lagi.
Sebentar-sebentar dicelup, nanti dapat sembuh setelah 4 hari. Meskipun di badan,
juga dicelup seperti itu. commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
345

Nomor 1660 Jamu (sakit) panu.


Ambillah sodhah dengan saltptr sama jumlahnya, dicampur air digosokkan
(panu) setiap hari, nanti sembuh.
Nomor 1661 Jamu (sakit) panu.
Bunga belerang digerus sampai lumat dicampur dengan krmtar belilah (pada)
apoteker.
Nomor 1662 Jamu (sakit) wasir keluar darah.
Kulit manggis kering dan basah 3 buah di dhplok kasar saja, dimasukkan ke
dalam air 3 botol. Setiap si sakit selesai BAB lalu dibersihkan yang bersih dahulu
kemudian dibilas dengan air manggis yang di-dhplok tadi atau direbus,
pemakaiannya hangat.
Nomor 1663 Jamu sawan untuk anak berumur 5 sampai 7, dan 9 bulan.
Jintan hitam 3 saga, msoyi panjangnya satu ruas jari, kemukus 3, dringo satu iris,
bngle 2 iris, bawang merah 2 dibakar, kayu manis panjangnya satu ruas jari. Di-
pipis dengan air, diminum setiap siang sampai 3 hari diulangi sampai 2 kali sehari.
Jika memakai jamu (lalu) muntah, boleh untuk anak dan orang tua. Gosokklah
kalmbak dengan pala di-pipis, disaring lalu diminum serta parutlah jahe dengan
pala. Ditempelkan (pada) ulu hati yang sakit.
Nomor 1664 Jamu orang hamil yang (terkena) sawan di dalam perut,
tandanya orang tersebut tidak nafsu makan dan sering muntah, kepala
sakit, badan bergetar, setiap berdiri akan jatuh, serta sering kencing, jarang
BAB.
Daun kelor 3 tangkai, adas 2 pasang, pulasari, kayu manis masing-masing satu
ruas jari, bawang merah 2 dibakar, kemudian di-pipis dengan air. Diberi gula aren
satu buah. Diminum bisa menyembuhkan.

Nomor 1665 Jamu yang lain.


Ambillah anak ikan sembilang yaitu ikan langir panjangnya 2 ruas jari. Dibuang
patil-nya, ditelan mentah-mentah dengan pisang emas. biasanya wanita tadi lalu
hamil. commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
346

Nomor 1666 Jamu yang lain.


Akar pandan wangi panjangnya 3 jari, daun dan daun mudanya masing-masing
satu lembar, adas 2 pasang, pulasari 2 ruas jari. Di-pipis dengan air tawar untuk
seluruh badan.
Nomor 1667 Air minumnya.
Merica putih 25 di-pipis lalu dimasukkan ke dalam cangkir diberi gula pasir
sampai manis kemudian diberi air wedang yang sudah mendidih. Diminumkan
sebelum sakit kedinginannya datang, dimandikan dahulu, kemudian minum
wedang hangat tadi dengan berselimut yang rapat.
Nomor 1668 Jamu (sakit) perut terasa mulas.
Daun sisik btok (daun brosmaesa) satu genggam, adas satu jumput, pulasari satu
ruas jari, bunga kelapa hijau 7, bunga belimbing sayur 5, gula batu (besarnya) satu
ibu jari. Direbus atau di-pipis dengan air. Diminum setiap hari sampai sakitnya
berhenti. Ampasnya dicampur lalu digosokkan pada perut. Dicampur daun isp
nanah. Jamu tersebut baik untuk BAB darah berlendir.
Nomor 1669 Jamu sakit lepra (yang) menular, dalam bahasa Belanda
disebut lassaris.
Telur tokek satu, dalam bahasa Belanda disebut ekko, telur cicak putih 3
dimasukkan ke dalam telur tokek tadi serta dilubangi sedikit, kemudian buatlah
kawat emas 2 atau 3 saga. Dibuat sampai lumat kemudian di-lkr dimasukkan ke
dalam telur tokek juga. Diikatkan pada telur serta dibungkus sirih yang ruasnya
bertemu. Ditali (dengan) benang yang kuat. Siang dijemur 3 hari, malamnya
diembunkan. Jika sudah telur tadi diiris untuk mengobati daging (badan) yang
terlihat mati digerayangi. Sedangkan kawat kuning tadi ditusukkan di tempat yang
bengkak. Biasanya lalu sembuh.
Nomor 1670 Jamu ( sakit lepra menular) yang lain.
Ambillah tembaga satu gobang uang lama digepengkan sampai tipis seperti kulit
bawang putih, kemudian digunting sampai tipis-tipis. Dimasukkan ke dalam bokor
tembaga tebal, kemudian diperas yang lebih baik, kemudian di diamkan pada
tungku, yang dipakai untuk api adalah belerang sampai guntingan tembaga tadi
hancur. Jika airnya jeruk habis diberi lagi. Jika tembaga sudah hancur lalu
commit Tetapi
diusapkan pada luka dan yang bengkak. to user memakai jamu tersebut harus di
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
347

halaman yang terang. Sebab baunya busuk, semua zatnya keluar bisa mengotori
rumah. Jika bengkaknya sudah kering setelah 14 hari, lalu boleh masuk ke dalam
rumah. Sedangkan makanan yang dimakan hanya ikan tawar saja, tanpa garam
tanpa asam. Tidak boleh makan yang pedas atau ikan yang lainnya, hanya nasi
ikan tawar.
Nomor 1671 Jamu (sakit lepra menular) yang diminum.
Kapulaga dhuwit, belerang merah satu dhuwit, madu 1 dhuwit, minyak wijen
satu dhuwit, lalu di-pipis sampai lumat. Ditelan sampai 14 hari lamanya.
Nomor 1672 Air (untuk) mandi (sakit lepra menular).
Ambillah air laut yang tengah yaitu air yang biru, diapkai mandi. Sehari diulangi
sampai 2 atau 3 kali.
Nomor 1673 Air minum (sakit lepra menular).
Daun pacar jawa dan kuncupnya sampai memenuhi kuali, cendana jnggi, bidara
putih, secang, bunga pulu, rasuk angin masing-masing 10 saga, jamur imps 5
saga, bawang merah 1 dhuwit, lalu direbus sampai matang. Diminum setiap
hari.
Nomor 1674 Rokok orang sakit lepra menular.
Belerang merah digosok dicampur cindhe amoh dengan ujung kemoceng 3
jumput. Digulung pada daun pisang saba kering.
Nomor 1675 Jamu orang terkena patil ikan, digigit ular, atau yang lainnya
yang mempunyai bisa (racun).
Daun angan-angan digosokkan lalu sembuh. Untuk menjerat babi hutan,
(memakai) daun atau buahnya, jika dimakan lalu mati. Sedangkan pohonnya
merambat, adanya di hutan Banjarmasin banyak. Asalnya dari ladang, daunnya
juga enak untuk sayur. Sedangkan buahnya rasanya manis, cabangnya ditanam
dimana saja bisa hidup.

Nomor 1676 Jika akan membuat bunga ramping.


Pandan wangi secukupnya banyak sedikitnya diiris-iris sampai lumat, bunga
melati disuwir, bunga pacar cina, pacar jawa, bunga tanjung, daun delima diiris-
iris dicampur dengan kojam, commit
dhdhs,to user
serta jeruk purut diparut, kencur,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
348

lempuyang prit masing-masing diparut, (diberi) air sedikit, lalu diperas diambil
airnya. Dicampur dengan pandan tadi lalu dicampur dengan yang lainnya.
Nomor 1677 Jamu wanita akan melahirkan.
Kepiting mencapit pagar diambil capitnya, yaitu kepiting yang telurnya menempel
di luar perut. Diberi air arak, diminum orang yang akan melahirkan satu gelas
anggur. Setiap akan minum dihangatkan, sisanya boleh disimpan di botol untuk
sampai habis. Jika sudah minum jamu lalu mengurai rambut, ubun-ubunnya
ditiup.
Nomor 1678 Sakit beri-beri yang terlihat mengkilat, bangsa Melayu
menyebutnya bokbakut (kaki bengkak).
Di-parm atau di-bobok pada kakinya. Di dalam buku tentu sudah ada jamu
tersebut.
Nomor 1679 Jamu sriawan dan sakit (pada) lidah untuk orang tua yang
tidak nafsu makan, sakit sriawan disebabkan makanan asam dan pedas.
Orang sakit tersebut diperbanyak makan daging supaya kuat badannya margi
sudah banyak BAB serta diperbanyak makanan dari tepung terigu. Jangan sampai
makan makanan asam dan pedas, jadi lidah yang bengkak tidak pecah. Orang
yang sakit tersebut lalu ambillah daun jambu biji 500 lembar dicuci yang bersih.
Yang dipakai untuk mencuci adalah wedang hangat-hangat lalu di-pipis dengan
wedang panas, pala dicampur di-pipis 1 saga, di-pipis jangan sampai hancur,
setengah kasar saja kemudian dibungkus sinjang, diperas airnya satu gelas panas
diminum diulang 3 kali, pagi, siang, sore. Jangan sampai minum minuman yang
lainnya, jika haus minumlah wedang yang sudah dingin, jangan minum air tawar.
Jika menurut ajaran tersebut mangke selama 5 hari sembuh.
Nomor 1680 Jamu orang sakit mjn.
Daun manggis 20 lembar juga dibuat seperti di depan tadi. Tidak boleh minum air
dingin, hanya makan bubur pati garut saja.

Nomor 1681 Jamu orang kakinya terluka.


Belilah krmkar (di tempat apoteker) dicampur belerang sedikit dengan kayu
manis panjangnya satu jari. Direbus lalu diminum.
commit
Nomor 1682 Untuk menutup to user
lukanya.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
349

Sabagian belerang, bagian poas. Dicampur minyak kelapa untuk ditutup rapat.
Jika lukanya sudah dicuci bersih lalu ditutup (dengan) jamu tersebut lalu
dibungkus atau dibalut.
Nomor 1683 Jamu (sakit) kadas, dalam bahasa Belanda disebut ringporm.
Air apu bening diberi saltptr dengan sndawa digosokkan pada luka.
Nomor 1684 Jamu sakit encok, dalam bahasa Belanda disebut rmik.
Minyak petroliyum digosokkan dengan kulit kambing di tempat yang terasa sakit
setiap hari. Digosok selama satu bulan saja sembuh.
Nomor 1685 Jamu sakit koreng.
Minyak petroliyum untuk menggosok juga boleh dipakai untuk menggosok kudis.
Nomor 1686 Jamu terluka pada jari.
Pati temu diberi asam besarnya satu ibu jari, garam satu wuku. Di-pipis sampai
lumat kemudian dibungkus daun pisang. Di-bnm pada abu yang masih panas
kemudian ditempelkan pada jari yang sakit setiap hari.
Nomor 1687 Jamu terluka pada jari yang lain.
Ambillah keladi di-dhplok, diperas, dibungkus, di-bnm pada abu panas,
kemudian ditempelkan pada jari, pemakaiannya cukup panas.
Nomor 1688 Bumbu membuat ragi.
Beras satu pitrah dijadikan tepung, kayu manis kati, bawang putih besar 7
siung, cabai jawa separuh kati. Di-pipis jadi satu dengan air jawi, lalu di-
galindhingi. Jika akan glindhingi ditambah cabai jawa 3, kayu manis panjangnya
3 jari. Dicampur dengan air, jika sudah di-galindhingi lalu dijemur. Jika sudah
kering boleh dibuat tape nasi atau ketan. Nasi tadi ngiyan, jika sudah dingin
ditaburi ragi sampai merata lalu dikepal. Jika sudah, dingin-dingin dibungkus satu
malam lalu keluar airnya, ditengok. Jika sudah matang lalu diangkat. Jika belum
matang lalu didiamkan lagi, beras ditumbuk sampai bersih, di-pusus sampai
bening. Tetapi jika ketan jangan sampai tanak dalam menanaknya. Mendidih
sekali lalu diangkat.
Nomor 1689 Jika membuat minyak kemiri.
Ambillah kemiri secukupnya, dibuang kulitnya. Di-dhplok sampai lumat lalu
dikukus lalu dijemur di tempat panas sampai 2 kali, lalu di-pipis.
commitsinjang
Nomor 1690 Jika akan membuat to useroranye.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
350

Kesumba dicuci supaya hilang kotorannya. Mencucinya cepat saja supaya tidak
keluar sarinya, lalu diperas, lalu ditaruh pada tampah dengan daun pacar cina
sedikit, bngle sedikit diiris-iris, lalu dicampur air abu abu cina, belinya di
singsh. Takarannya sekali kesumba 1 kati. Air abu cina dicampur dengan air
tawar 10 siwur, lalu dibungkus sinjang putih di bawah diberi pangaron, berjaga-
jaga bila menetes ke bawah. Jika sudah diikat lagi diulangi sampai 4 atau 5 kali.
Menyaringnya di dalam air tersebut supaya keluar sarinya. Ketika akan
menyelupkan pakaian atau sinjang putih, serta yang lainnya a dengan bumbu: air
jeruk nipis secukupnya, dicampur tawas 2 sn. Dicelup sekali saja sudah merah.
Jika ingin membuat merah tua, dicelupkan sesukanya.
Nomor 1691 Jamu sakit muntah untuk orang tua.
Daun patikan tanah satu genggam direbus, diminum airnya atau di-pipis, diperas,
disaring lalu diminum airnya. Daun tersebut boleh untuk jamu sakit muntah,
kemandn, dan sakit ulu hati dengan cara dibuat rujak.
Nomor 1692 Jamu sakit encok, dalam bahasa Belanda disebut rintik.
Digosok minyak petroliyum setiap hari diulangi sampai 4 atau 5 kali sehari. Lalu
sembuh, yang dipakai untuk menggosok adalah kulit kambing.
Nomor 1693 Jamu koreng.
Digosok belerang dicampur apu. Jika sudah seperempat jam dicuci dengan
wedang panas. Pakailah sabun hijau. Jika sudah seperempat jam dicuci serta
digosok seperti di depan tadi.
Nomor 1694 Jamu terluka pada jari.
Temu tis (pati), asam (besarnya) satu ibu jari, garam satu wuku. Di-pipis sampai
lumat atau dibungkus daun pisang. Di-bnm pada abu panas. Jika sudah lalu
ditempelkan pada jari yang sakit.

Nomor 1695 Jamu tangan terluka yang lain.


Ambillah keladi di-dhplok, diperas lalu di-bnm pada abu panas. Hangat-hangat
ditempelkan di tempat yang sakit.
Nomor 1696 Gliga landhak.
Jika orang terkena racun atau orang kedinginan, juga untuk jamu sakit lainnya.
Digosok dengan air diberi garam 3commit
wuku, to user diminum.
kemudian
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
351

Nomor 1697 Jamu luka pada kaki dan kudis (pada) jari.
Nasi basi satu kepal dengan dalancang dhdhak. Direndam air dengan prusi
sebesar kacang hijau. Diulet jadi satu, dipakai untuk plester. Diplesterkan pagi
(dan) sore. Jika sudah 3 hari dipakai (waktu) pagi saja.
Nomor 1698 Sela sawr, kegunaan sela tadi tertulis pada buku ilmu milik
Palntin nomor 252.
Jika orang digigit ular, tersengat ktonggng, kalajengking, atau hewan lainnya
yang mempunyai bisa/ racun. Sela sawr dalam bahasa Belanda disebut
slangsatn. Pada luka, ditempelkan sela tadi. Selama satu jam atau 2 jam lalu
sembuh serta sela tadi bisa menempel sendiri. Jika bisa/ racun habis lalu terlepas
sendiri, lalu sela tadi direndam pada puwan atau wedang panas selama 100
skondh. Bisa/ racun yang menempel (pada) sela lalu keluar puwan atau airnya
terlihat hijau, lalu ditempelkan lagi dengan dibalut sinjang. Pemakaiannya jangan
dihentikan, kecuali jika sudah sela sudah tidak ada racunnya. Tandanya puwan
dan air tidak berwarna hijau. Selama 3 hari menentukan sembuhnya atau jika
masih ada bisa/ racun yang masih tersisa, sela masih akan menempel. Setelah
selesai, sela dirawat dengan dicuci pada puwan dahulu.
Nomor 1699 Jamu (sakit) bengkak di dalam perut.
Akar kelor direbus dengan air. Rebusannya lalu diminum sampai sembuh.
Nomor 1700 Jamu sakit mengeluarkan papthak.
Akar kelapa, akar serai, kemudian direbus dengan santan. Diminum saat akan
tidur malam.
Nomor 1701 Jamu (sakit) kurap.
Daun kmarogan dibakar, diambil abunya. Diulet dengan minyak kelapa, lalu
digosokkan pada kurap. Jika pagi keluar belatung dari kurap, dikumpulkan serta
digoreng sangan yang kering kemudian di-pipis sampai lumat. Dicampur dengan
minyak kelapa, di-popok-kan pada kurap. Jika sudah hampir sembuh, ada lagi
jamu Cina bernama ingkong. Dicampur dengan arak, digosokkan. Jamu tersebut
baik diminum untuk (orang) tergigit ular. Dicampur kangkung yang di-pipis
kemudian di-popok-kan pada luka.
Nomor 1702 Jamu orang sakit mata ikan pada jari (canthng).
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
352

Jika akan terasa panas apa lagi sudah terasa gatal lalu digosok dengan wedang
panas. Jika sudah terlihat mata ikannya, lalu ambillah hati kajar angkrik, lalu
digosok dengan wedang panas lalu ditempelkan pada tempat yang sakit lalu
dibungkus sinjang. Cabang angkrik dengan hatinya lalu di-pipis sampai lumat.
Dibungkuskan pada tempat yang sakit. Mata ikan tersebut akan cepat matang serta
sembuh.
Nomor 1703 Minyak kulit lawang, manfaatnya baik sekali untuk orang
kurang lancar kencingnya.
Ambillah 5 tetes atau 6 (tetes) dicampur dengan jnwr, diminum pagi (dan)
sore. Jika pagi sebelum makan. Minyak tadi baik untuk orang lesu badannya,
digosok minyak tersebut. Jika kaki tidak bisa berjalan, jadi kuat, bahkan orang
yang mempunyai (sakit) encok pada kepala, digosok minyak tersebut juga bisa.
Nomor 1704 Jamu minyak serai, sangat bagus.
Jika sakit sudukn pada ulu hati, dalam bahasa Belanda disebut cika atau sakit
perut. Bilih terasa sakit, ambillah 7 atau 8 tetes, dicampur dengan minyak adas
asli satu sendok teh. Jangan sampai minum yang dingin. Atau juga lebih baik
untuk orang yang (sakit) kencing batu. Ambillah 7 atau 8 tetes, dicampur dengan
jnwr. Diminum setiap hari dan lebih baik untuk orang sakit kepala.
Digosokkan pada kepala dan pelipis diulangi sampai 2 atau 3 kali sehari.
Nomor 1705 Minyak kayu putih.
Untuk jamu orang kedinginan, ambillah 6 atau 7 tetes, diminum dengan anggur
setiap terasa dingin agar mengeluarkan keringat. Jika sakit perut diberi jamu satu
tetes atau 2 tetes. Dicampur dengan wedang panas atau juga bagus untuk orang
(yang) ototnya linu. Digosokkan pada badan. Apa lagi jika kaki berkurang
kekuatannya, tidak bisa berjalan. Digosokkan pada pagi (dan) sore.

Nomor 1706 Jamu anak brengn lehernya, disebut endrak.


Ambillah kopyah amoh dengan lakn abrit masing-masing satu kilan persegi.
Dibakar kemudian diremas sampai lumat, ditaburkan (pada) leher yang brengn,
lalu sembuh.
commitbatu.
Nomor 1707 Jamu sakit kencing to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
353

Ambillah daun kji bling di-pipis lalu diperas. Diminum setiap hari, maka lalu
sembuh.
Nomor 1708 Jamu orang digigit ular dan anjing gila dan hewan yang
lainnya.
Ambillah candu lalu dioleskan pada luka gigitan, terkena patil, tersengat, lalu
sembuh.
Nomor 1709 Jamu bisul supaya dapat pecah, juga bisa untuk orang yang
terkena latu.
Garam di-pipis sampai lumat dengan nasi dan minyak secukupnya. Jika sudah
tercampur, ditempelkan pada bisul dan yang terkena latu lalu sembuh sakitnya
seketika.
Nomor 1710 Jamu (sakit) telinga berkurang pendengarannya.
Ambillah kampr (kapur barus) sebesar kacang hijau, dimasukkan pada lubang
telinga, ditutupi kapas. Setiap hari jangan dikorek.
Nomor 1711 Jamu sakit kuning.
Ambillah kutu kepala 13 ekor dicampur brgdhl, dimakan setiap hari, maka
akan sembuh.
Nomor 1712 Jamu sakit untuk berbagai macam penyakit, apa lagi sakit
tulang pada badan.
Ambillah kuali baru yang belum dipakai serta cukup untuk merebus gadung
crobo. Dipenuhi air untuk merebus bumbu-bumbu di bawah ini:
Gadung crobo satu kati, cengkeh 36 buah, pala satu, sintok panjangnya separuh
cngkang, jintan hitam seharga satu sn atau 3 saga, kemukus 36 buah, gula batu
seharga satu sn sebesar kepala ayam. Dicampur di dalam kuali, direbus sampai
benar-benar matang. Diminum satu gelas air, pagi, siang, sore, malam jika akan
tidur, dan jika habis ditambah air seperti tadi (lalu) direbus lagi. Jika sudah
ditambah sampai empat kali lalu gantilah jamu lagi diminum sampai dua bulan.
Jangan minum air kelapa dan cuka. Air kelapa dan cuka dapat menghilangkan
kekuatan gadung. Jika sudah benar-benar sehat, berdirilah menari. Tandanya
wajah terlihat merah.
Nomor 1713 Jamu (untuk) anak muntah tidak berhenti.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
354

Ambillah kayu sitingpin digosok lalu diminumkan kemudian gosoklah lagi


dengan bawang merah digosokkan pada tangan serta kaki diulangi sampai 3 kali.
Nomor 1714 Jamu (untuk) anak panas serta dada terasa sesak.
Ambillah inggu dengan bawang merah yang banyak dengan jeruk nipis (lalu)
diminumkan.
Nomor 1715 Tapl untuk (anak panas serta dada terasa sesak).
Ambillah daun trngguli dengan bijinya serta biji sawo kecik.
Nomor 1716 Jamu (untuk) anak sakit gomn.
Daun saga, minyak lawang, bawang merah, ulat beras merah, kayu manis, santan.
Di-pipis lalu di-kck jadi satu. Dijamukan pada tempat yang sakit gomn.
Nomor 1717 Jamu anak jika (sakit) cacar air.
Jintan hitam, msoyi, dringo, bngle, kuncup pinang muda satu, sirih yang
ruasnya bertemu 2 lembar, bawang merah. Semua untuk satu takaran.
Nomor 1718 Jamu jika panas akan keluar cacar airnya.
Jika anak masih disusui, siapa yang menyusui minumlah jamu sambtan pada
waktu siang serta untuk anak. Dipakai pada telapak tangan dan tangan, dan leher
atas, pada ubun-ubun atau di belakang telinga, yang tipis saja.
Nomor 1719 Jika cacar airnya sudah terlihat.
Diberi minum (jamu) sawanan pagi (dan) sore sampai cacarnya keluar. Jika
terlihat tidak cocok, hentikan minum (jamu) sawanan tadi.
Nomor 1720 Jika cacar air sudah terlihat keluar.
Bawang merah dikunyah dengan banyon, dipakai untuk meniupkan nafas pada
mata pagi (dan) sore. Leher dan pusar setiap sore diberi kunyahan bawang merah,
bawang putih, jelaga.
Nomor 1721 Air minum (untuk) anak (sakit) cacar air.
Slaka atau mutiara direndam wedang panas, diminumkan setiap sore sampai
cacar air pecah.

Nomor 1722 Jika cacar air tidak mau keluar.


Akar papasan di-dhplok dengan bawang merah satu, lalu diminumkan.
Nomor 1723 Jika cacar air sudah pecah.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
355

Bidara putih dengan kayu garu/gaharu diminumkan setiap pagi sebelum anak
dimandikan.
Nomor 1724 Jika cacar air sudah pecah semua.
Pnawar jambe satu iris, kunyit satu buah, garam digoreng. Dipakai setiap hari.
Nomor 1725 Jika cacar air banyak kelua air.
Diberi jeruk jika sore, klabt dibakar atau digoreng, serta asam sedikit dibakar.
Nomor 1726 Jika cacar airnya pecah dan retak.
Kulit ketam betina, daun turi merah, klmbak, asam dibakar, garam, klabt
digoreng. Di-dhplok serta disaring lalu di-borh-kan pada cacar, setiap selesai
anak dimandikan.
Nomor 1727 Jika cacar airnya sudah benyek.
Sagu kering di-pipis sampai lumat ditaburkan sprei tempat tidur serta sisanya
dijadikan serbuk, dimasukkan sinjang. Ditaburkan pada cacar yang mlnyh.
Sebentar-sebentar ditaburi lagi agar cepat kering.
Nomor 1728 Jamu paduwan cacar air.
Kayu lempuyang, kayu manis, adas, pulasari, bawang merah, daun jarak merah.
Dipanggang untuk mengurut tempat yang akan menjadi paduwan.
Nomor 1729 Jamu (sakit) cacar air jika keluar hitam-hitam.
Harus diguntingi lalu ambillah kotoran apyun kering kemudian dibakar, dijadikan
serbuk untuk ditaburkan pada tempat bekas yang digunting tadi.
Nomor 1730 Jamu untuk ibunya setelah (sakit) cacar air.
Mata kunyit, jintan putih, msoyi, dringo, bawang merah, pinang muda, cendana
jnggi, kayu sampan, ketumbar, trawas, umbi benalu, delima putih , dan
lempuyang prit.
Nomor 1731 Jamu sambtan (sakit) cacar air.
Dringo, bngle, kunyit, mungsi, sintok, sprantu, jintan putih, rasuk angin,
bawang merah, cangkang ketam betina, cangkang kepiting, daun apa-apa, garam
satu wuku. Diracik sedikit saja.

Nomor 1732 Ckok anak tidak mau makan.


Daun sembung, daun lampes, temu kunci, temu hitam, kayu secang, kayu bidara
commit
putih, kayu manis, bunga apn, adas, to user
pulasari, ketumbar, trawas, garam sedikit.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
356

Nomor 1733 Jamu kedinginan.


Cabang senthe hitam panjangnya tiga jari, kunyit, bngle masing-masing satu jari,
adas, pulasari masing-masing 5 saga, jintan putih 3 saga. Semua di-pipis sampai
lumat dengan air. Di-borh-kan pada badan secara merata.
Nomor 1734 Jamu kedinginan bisu.
Cabang senthe 3 jari panjangnya, bunga pinang segar satu jumput dengan buahnya
yang kecil, serta kulit pinang yang sudah merah, bngle panjangnya satu jari,
jintan hitam 5 saga, bawang putih 3 siung, bawang merah bungkul, dringo
panjangnya 2 jari, buah gelam 5 saga. Masing-masing di-pipis sampai lumat lalu
di-borh-kan sekujur badan.
Tamat

Di bawah ini adalah keterangan jamu yang ada di dalam buku ini semua.
Nomor Jamu Nomor Jamu
jamu jamu

1 Sakit borg (bantam). 9 Minuman setiap akan tidur.


2 Minuman (sakit borg). 10 Minuman setiap pagi.
3 Pilis cakobak (pilis). 11 Minuman (untuk) pengantin.
4 Borh kapialu (encok) untuk 12 Pelunturnya.
orang tua.
5 Pilis sakit encok. 13 Jamu (sakit) koreng dan luka.
6 Parm taun untuk orang 14 Minuman (jamu sakit koreng
melahirkan. dan luka).
7 Tapl parm taun. 15 Minuman (jamu di atas) setiap
pukul 5 pagi.
8 Minuman (untuk) setiap pagi. 16 Anak terkena sawan.
17 Minuman (untuk) panas dalam.

18 Minuman (untuk) orang muda 37 BAB slim (ult-ult).


setiap akan tidur.
19 Sakit korttas kapialu (encok). 38 Minumannya.
20 Minuman (untuk Korttas commit to 39
user Minumannya.
kapialu).
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
357

21 Panas dingin. 40 Sakit ulu hati.


22 Borh (panas dingin). 41 Minumannya.
23 Minuman (sakit) kedinginan. 42 Minumannya santun warni.
24 Jamu (sakit) panas dingin. 43 Minumannya santun warni.
25 Minuman (sakit panas dingin). 44 Sakit dilm.
26 Minuman (sakit) kmandn. 45 Minumannya.
27 Sakit kencing (untuk) orang tua 46 Minumannya wanita.
(dan) anak.
28 Minumannya. 47 Minumannya kaki bengkak.
29 Sakit kencing (untuk) orang tua. 48 Sakit sesak nafas (asma).
30 Minumannya. 49 Minuman (untuk) sakit batuk.
31 Minumannya santun warni. 50 Minuman (untuk) orang muda.
32 BAB darah sudah lama. 51 Sakit batuk.
33 Minumannya. 52 Sakit batuk.
34 BAB (untuk) orang tua, anak. 53 Sakit batuk.
35 Minumannya. 54 Sakit batuk.
36 Minumannya santun warni. 55 Minuman (untuk) meningkatkan
kekuatan orang melahirkan.
56 Minumannya lngkang (orang)
melahirkan.

57 Sakit cika. 76 Anak mjn sakit cacingan.


58 Minumannya. 77 Tapl-nya.
59 Sakit usus (mjn). 78 Minumannya.
60 Minumannya. 79 Jamu anak yang berberumur
tahun.
61 Tapl-nya. 80 Jamu yang lainnya.
62 Sakit bengkak, luka, bengkak 81 Jamu yang lainnya.
menjadi luka keluar darah.
63 Jamu gadhung (orang lesu). 82 Jamu yang lainnya.
64 Sakit luka, bengkak, lesu. 83 Anak (sakit) mjn berberumur 9
sampai 12 tahun.
65 Minuman (untuk) orang (sakit) 84 Tapl-nya.
muntah darah.
66 Minuman (untuk) anak strpis. 85 Minumannya.
67 Minuman (untuk) anak (sakit) batuk. 86 Jamu anak berumur 7 dan 9 tahun,
serta untuk orang tua berberumur 20
taun.
68 Minuman (untuk) anak (sakit) batuk. 87 Tapl-nya.
69 Minuman (untuk) anak (sakit) batuk. 88 Minumannya.
70 Sakit sering BAB (untuk) anak serta 89 Anak terkena (sakit) sawan.
orang tua.
71 Anak sering BAB. 90 Kumur (untuk) sakit porrstrom.
72 Minumannya. 91 Kumur yang lainnya.
73 Tapl-nya. 92 Air susu tidak keluar.
74 Sakit BAB (slim).
75 Minumannya.

93 Air susu tidak keluar. 114 Sakit nafas baru.


94 Jamu yang lainnya. 115 Sakit nafas sudah lama.
95 Jamu yang lainnya. 116 Sakit nafass erta sesak nafas.
96 Jamu yang lainnya. commit to 117
user Sesak nafas terasa.
97 Cebok (untuk) orang melahirkan. 118 Sakit nafas serta asma.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
358

98 Cebok (untuk) orang melahirkan. 119 Sakit nafas serta asma.


99 Cebok (untuk) orang melahirkan. 120 Sakit nafas serta asma.
100 Cebok (untuk) orang melahirkan. 121 Sakit nafas serta asma.
101 Sakit terluka. 122 BAB darah berlendir (untuk) orang
tua serta anak.
102 Mencuci luka. 123 BAB darah berlendir (untuk) orang
tua serta anak.
103 Mencuci luka. 124 BAB darah berlendir untuk anak.
104 Mencuci luka. 125 Tapl anak sakit BAB perut
kembung berberumur 3, 5 bulan.
105 Wasir pada dubur. 126 Anak sering BAB.
106 Wasir pada dubur. 127 Tapl-nya.
107 Wasir pada dubur. 128 Tapl anak BAB rah.
108 Wasir mengeluarkan darah. 129 Jamu anak BAB rah.
109 Wasir mengeluarkan darah. 130 Tapl anak BAB serta kembung.
110 Wasir mengeluarkan darah. 131 Sakit BAB yang sangat untuk orang
tua serta anak.
111 Wasir mengeluarkan darah. 132 Anak BAB berlendir tanda ada
cacingnya untuk berumur 2, 2
tahun.
112 Wasir mengeluarkan darah.
113 Membuat bumbu ambr.

133 Anak BAB darah serta BAB tanpa 146 Anak BAB darah berberumur 2
henti berumur 3 sampai 4 tahun. sampai 3 tahun.
134 Tapl-nya. 147 Minumannya.
135 Anak sering BAB berumur 3 sampai 148 Tapl-nya.
5 tahun.
136 Jamu anak berberumur 7 serta 9 149 Makanan (untuk) orang BAB darah.
bulan.
137 Jamu anak berberumur 5 serta 7 150 Anak BAB darah.
bulan.
138 Jamu anak sering BAB. 151 Anak keluar bol-nya.
139 Tapl (untuk) anak kecil. 152 Minumannya.
140 Borh-nya. 153 Minumannya.
141 Tapl perut. 154 Anak BAB darah (bludprping).
142 Jamu BAB (slim). 155 Anak BAB darahberberumur 2 serta
3 tahun.
143 Minumannya. 156 Tapl-nya.
144 Anak kurus berberumur 7 serta 9 157 Anak BAB badan (menjadi) lesu.
bulan.
145 Jamu yang lain. 158 Anak tidak bisa BAB.
159 Anak serta orang tua tidak BAB.
160 Tapl anak tidak BAB.
161 Sakit BAB orang tua serta anak.
162 Smbur anak berberumur 1 serta 2
tahun.

163 Anak tidak BAB, perutnya kembung. 174 Anak mulas tidak BAB.
164 Jamu anak berberumur 8 dan 12 175 Tapl (untuk) anak berberumur 5, 7
bulan. bulan jika kembung.
165 commit to 176
Jamu anak berberumur 12 bulan. user Anak (sakit) batuk.
166 Anak tidak BAB berberumur 8 serta 177 Anak (sakit) batuk darah.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
359

12 bulan.
167 Jamu yang lainnya. 178 Anak (sakit) batuk.
168 Jamu yang lainnya. 179 Anak (sakit) batuk.
169 Tapl (untuk) anak tidak BAB dengan 180 Anak terkena sudip lalu BAB
muntah terkena sawan berberumur 2 (paduhan) berumur 9, 12 bulan.
dan 3 tahun.
170 Tapl (untuk) anak berberumur 5, 8 181 Anak (sakit) batuk.
bulan.
171 Tapl (untuk) anak berumur 2, 3 182 Anak (sakit) batuk berumur satu
tahun. tahun.
172 Tapl yang lainnya. 183 Anak (sakit) batuk berberumur 5
bulan .
173 Tapl yang lainnya (untuk) anak 184 Anak (sakit) batuk berberumur 5
berberumur 4, 6 bulan. bulan.
185 Anak (sakit) batuk berberumur 5, 8
bulan.
186 Anak (sakit) batuk berumur 5, 7 bulan.
187 Anak (sakit) batuk.
188 Anak (sakit) batuk berberumur 1 , 2
tahun.
189 Anak (sakit) batuk berberumur 3
tahun, juga boleh untuk orang tua.
190 Jamu batuk srak yang lain.
191 Jamu batuk srak yang lain.

192 Anak (sakit) batuk berberumur 5, 8 204 Anak (sakit) batuk berumur 9 bulan
tahun. sampai satu tahun.
193 Batuk disertai panas dingin 205 Anak (sakit) batuk berumur 9 bulan
berberumur 1 tahun. sampai satu tahun.
194 Anak kecil (sakit) batuk. 206 Orang (sakit) batuk sesak nafas.
195 Anak kecil (sakit) batuk berumur 9 207 Anak (sakit) batuk sawan berumur
bulan sampai satu tahun. 1, 2 tahun.
196 Anak (sakit) batuk berberumur 3, 4 208 Jamu (sakit) batuk.
tahun.
197 Anak (sakit) batuk berumur 5 bulan. 209 Jamu cegukan.
198 Anak (akit) batuk berumur 1 bulan. 210 Anak (sakit) batuk berumur 3, 10
tahun.
199 Anak (sakit) batuk berumur 9 bulan 211 Anak (sakit) batuk masih disusui.
sampai satu tahun.
200 Anak (sakit) batuk berumur 2 tahun. 212 Wjah orang yang menyusui.
201 Anak kecil (sakit) batuk. 213 Tapl anak sakit kencing,
kemaluannya (lelaki) bengkak.
202 Anak kecil (sakit) batuk. 214 Anak sakit kencing berumur 3, 4
tahun.
203 Anak kecil (sakit) batuk (berumur) 5, 215 Anak sakit kencing.
7 bulan.
216 Anak sakit kencing berumur 15, 20
tahun.
217 Anak sakit kencing berumur 15, 20
tahun.
218 Anak sakit kencing berumur 10, 15.

219 Minuman (untuk) sakit kencing. 235 Anak (sakit) panas dalam.
220 Anak sakit kencing, kemaluannya 236 Anak (sakit) panas dada sesak nafas
(lelaki) turun. berumur satu tahun.
221 Tapl-nya. 237 Tapl-nya.
222 Anak tidak bisa kencing.
commit to 238
user Anak (sakit) panas berumur 7 bulan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
360

sampai 1 tahun.
223 Tapl-nya. 239 Anak (sakit) panas berumur 5, 12
bulan.
224 Tapl-nya. 240 Anak (sakit) panas dalam.
225 Tapl-nya. 241 Tapl anak (sakit) cacingan.
226 Orang sakit kencing. 242 Sakit endrak cacing.
227 Minumannya. 243 Obat cacingan untuk anak.
228 Anak (sakit) batuk, jika kencing 244 Ckok anak (sakit) cacingan.
disertai slim.
229 Borh anak sakit kencing. 245 Ckok anak (sakit) cacingan BAB
darah.
230 Anak panas dingin berumur 5, 7 246 Ckok anak (sakit) cacingan.
bulan.
231 Sambtan untuk anak serta ibunya 247 Ckok anak (sakit) cacingan naik
(sakit) panas dingin. mata.
232 Sambtan untuk anak serta ibunya 248 Pupuk anak (sakit) cacingan.
(sakit) panas dingin (ilndh
kortts).
233 Minuman (untuk) panas dingin. 249 Jamu anak (sakit) cacingan.
234 Borh anak panas. 250 Jamu anak (sakit) cacingan.
251 Ckok-nya.
252 Obat (sakit) cacingan.

253 Tapl anak (sakit) cacingan berumur 271 Anak (sakit) cacingan berumur 2, 3
2, 3 tahun. tahun.
254 Tapl anak (sakit) cacingan berumur 272 Anak (sakit) cacingan kerdil
2, 3 tahun. berumur 1 tahun.
255 Pupuk anak berumur 1, 3 tahun. 273 Anak (sakit) cacingan.
256 Tapl-nya. 274 Ckok-nya.
257 Obat cacing anak berumur 1 , 2 275 Jamu (sakit) cacingan.
tahun.
258 Cacingan anak berumur 2, 3 tahun. 276 Tapl-nya.
259 Jika mengeluarkan cacing. 277 Pilis-nya.
260 Anak (sakit) cacingan lagi. 278 Cacingan berumur 1 tahun.
261 Anak (sakit) cacingan lagi. 279 Jamu (sakit) cacingan (untuk) anak
(dan) orang tua.
262 Anak (sakit) cacingan lagi. 280 Jamu (sakit) cacingan (untuk) anak
(dan) orang tua.
263 Anak (sakit) cacingan lagi. 281 Tapl memendekkan cacing.
264 Tapl-nya. 282 Obat cacing anak berumur 3, 4
tahun.
265 Cacingan untuk orang menyusui. 283 Jamu obat cacing.
266 Cacingan untuk orang menyusui. 284 Jamu obat cacing.
267 Jamu (sakit) cacingan. 285 Cacing naik mata anak berumur 2, 3
tahun.
268 Jamu (sakit) cacingan serta sakit tua.
269 Jamu (sakit) cacingan serta sakit tua,
serta boleh untuk anak.
270 Jamu anak (sakit) cacingan berumur
1 , 2 tahun.
286 Rack anak berumur 1 , 2 tahun. 302 Smbur (sakit) sawanan.
287 Tapl anak berumur 2, 4 tahun. 303 Smbur (sakit) sawanan.
288 Anak cacingan. 304 Sakit pusing.
289 Anak cacingan. commit to 305
user Sakit pusing.
290 Ckok anak berumur 2 , 6 tahun. 306 Jamu (sakit) sawan kngkng dan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
361

tapl-nya.
291 Tapl anak (sakit) cacingan. 307 Anak terkena (sakit) sawan berumur
5, 7 tahun.
292 Tapl anak (sakit) cacingan. 308 Anak terkena (sakit) sawan berumur
5, 9 bulan.
293 Tapl anak (sakit) cacingan. 309 Anak terkena sawan.
294 Tapl anak susah kencing karena 310 Anak terkena sawan berumur 7, 9
cacingan (untuk) anak berumur 1 bulan.
tahun.
295 Anak terkena sawan, untuk ibunya. 311 Anak terkena sawan berumur 1
tahun.
296 Anak terkena sawan. 312 Anak terkena sarab.
297 Sawan untuk di-smbur. 313 Anak terkena sarab.
298 Jamu (sakit) sawan. 314 Anak terkena sarab berumur 1
tahun.
299 Jamu anak berumur 5, 7 bulan terkena 315 Anak terkena sarab berumur 5, 7
sawan kngkng. bulan.
300 Anak terkena sawan. 316 Anak terkena sarab.
301 Anak terkena sawan serta smbur-nya 317 Borh anak yang akan lahir.
318 Jamuterkena sawan diminum
ibunipun.
319 Anak terkena sawan.
320 Konyoh sambtan.
321 Anak terkena sarab berumur 5, 7
tahun.

322 Tapl anak sakit. 335 Sakit mjn (untuk) orang tua serta
anak.
323 Ckok anak terkena sarab. 336 Sakit mjn.
324 Bayi lahir terkena sarab dan berumur 337 Sakit mjn.
2, 3 bulan.
325 Bengkak terkena sarat. 338 Tapl-nya.
326 Bayi lahir matanya tertutup sarab. 339 Sakit mjn.
327 Anak berumur 3, 9 bulan terkena 340 Tapl-nya.
sarab wedang
328 Anak berumur 7, 9 bulan terkena 341 Anak sakit terkena sawan.
sarab wedang
329 Tapl-nya. 342 Borh-nya.
330 Sriawan anak serta orang tua dan sakit 343 Borh-nya.
lstrung.
331 Sriawan sakit panas dalam. 344 Anak terkena sawan sarab berumur 3,
7 bulan.
332 Sriawan di mulut serta perut untuk 345 Tapl anak terkena sawan.
anak serta orang tua.
333 Sriawan mulut dan lidah (untuk) 346 Jamu anak berumur 3, 5 bulan.
orang tua serta anak.
334 Sriawan panas dalam dengan BAB 347 Ckok anak terkena sawan berumur 1
mjn anak orang tua. , 2 tahun.
348 Anak terkena sawan serta kembung.
349 Ckok anak berumur 5, 7 bulan.
350 Tapl anak terkena sawan.
351 Sakit terkena sawan serta sawan
angin.
352 Anak terkena sawan.
353 Ckok anak terkena sawan.

354 Ckok anak terkena sawan. commit to 369


user Borh sambtan untuk anak.
355 Jamu terkena sawan. 370 Borh sambtan untuk anak.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
362

356 Jamu terkena sawan 371 Ckok sambtan.


357 Anak terkena sawan badan terlihat 372 Anak lahir lama tidak bernafas.
biru.
358 Ckok anak terkena sawan. 373 Jamu orang menyusui.
359 Ckok anak terkena sawan. 374 Jamu orang menyusui.
360 Ckok anak terkena sawan. 375 Jamu anak jika sudah terlepas
pusarnya.
361 Jamu orang hamil agar bayi lahir tidak 376 Jamu anak jika sudah terlepas
terkena sawan. pusarnya.
362 Anak muntah tidak berhenti. 377 Jamu untuk tutup pusar.
363 Jamu endrak (untuk) orang tua serta 378 Jamu untuk tutup pusar.
anak.
364 Bayi banyak dahak dan ingus. 379 Jamu untuk tutup pusar.
365 Borh anak pingsan. 380 Jamu untuk tutup pusar anak lelaki.
366 Jamu anak pingsan. 381 Jamu sesak nafas.
367 Jamu anak pingsan. 382 Ckok anak berumur 5 bulan.
368 Jamu sambtan orang (tua) serta anak. 383 Jamu anak berumur 9 bulan.
384 Ckok anak berumur 40 hari.
385 Ckok anak yang akan lahir.
386 Ckok anak sudah terlepas pusarnya.
387 Jamu pusar anak akan lahir.
388 Jamu pusar anak keluar darahnya.
389 Jamu anak terlepas pusarnya lalu sakit
irak

390 Jamu anak jika malam hari menangis. 405 Pantangan makanan.
391 Jamu anak sakit perut. 406 Tapl anak berumur 9 bulan sampai
satu tahun serta untuk orang tua.
392 Jamu anak berumur 3, 5 hari. 407 Anak berumur 9, 12 bulan sakit mata.
393 Tapl anak berumur 5, 7 bulan. 408 Anak sakit muntah berumur 5, 7
bulan.
394 Jamu anak sakit perut. 409 Anak akan muntah berumur 3, 5 bulan
395 Bagus untuk perut anak berumur 5, 9 410 Ckok anak muntah-muntah.
bulan.
396 Anak sakit perut berumur 1 sampai 411 Jamu anak sakit ari-arinya.
2 tahun.
397 Smbur bayi sebah perutnya berumur 412 Jamu anak mati dalam perut.
1 , 2 tahun.
398 Jamu anak sebah perutnya. 413 Jamu anak mati dalam perut.
399 Ckok anak mjn berumur 1 , 2 414 Jamu anak mati dalam perut.
tahun.
400 Tapl anak berumur 2, 3 tahun. 415 Jamu rahim bengkak.
401 Jamu anak mjn berumur 5, 7 bulan. 416 Jamu anak akan lahir.
402 Jamu anak mjn berumur 2, 3 tahun. 417 Ckok anak sakit pusar.
403 Tapl anak mjn. 418 Ckok anak akan lahir.
404 Tapl anak mjn. 419 Ckok anak akan lahir.
420 Ckok anak akan lahir.
421 Jamu orang hamil.

422 Ckok anak berumur 1 , 2 tahun. 440 Jamu anak (sakit) endrak.
423 Ckok anak berumur 3, 5 bulan. 441 Jamu anak (sakit) endrak.
424 Jamu orang menyusui. 442 Jamu anak (sakit) endrak.
425 Bedak anak sudah terlepas pusarnya. 443 Jamu anak (sakit) endrak.
426 commit to 444
Tapl anak berumur 1, 1 tahun. user Gurah mulut anak berumur 7, 12
bulan.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
363

427 Jamu anak mjn. 445 Gurah mulut anak berumur 7, 12


bulan.
428 Untuk mencuci. 446 Anak (sakit) cacar air jika sudah
kering.
429 Jamu mjn. 447 Jamu dhugal orang tua serta anak.
430 Jamu terluka besar. 448 Jamu dhugal orang tua serta anak.
431 Jamu gom. 449 Jamu dhugal orang tua serta anak.
432 Jamu anak gomn. 450 Air minumannya.
433 Jamu anak sakit kudis. 451 Air minumannya.
434 Jamu anak gomn. 452 Orang nafasnya pendek (kmandn).
435 Borh anak gomn. 453 Jamu dhugal.
436 Tapl-nya. 454 Borh anak pilek.
437 Jamu anak gomn. 455 Borh anak pilek.
438 Jamu anak sakit endrak. 456 Jamu anak sakit koreng.
439 Jamu anak sakit endrak. 457 Jamu anak terluka.
458 Minumannya anak (sakit) endrak.
459 Smbur anak.
460 Smbur anak.

461 Anak sakit lidah. 478 Jamu anton-anton.


462 Seka lidah keluar putih-putih. 479 Jamu parm untuk orang tua.
463 Seka lidah keluar putih-putih. 480 Jamu anton-anton (untuk) orang
hamil yang sudah 9 bulan.
464 Jamu anak berumur 1 , 2 tahun. 481 Jamu anton-anton.
465 Jamu anak tidak enak badan. 482 Jamu anton-anton sakit kepala.
466 Ckok anak berumur 40 hari. 483 Jamu anton-anton (untuk) orang
hamil.
467 Jamu anton-anton untuk orang tua 484 Jamu anton-anton (untuk) orang
serta muda. hamil.
468 Jamu anton-anton. 485 Jamu anton-anton (untuk) orang
muda.
469 Jamu anton-anton. 486 Jamu anton-anton (untuk) orang
menyusui.
470 Jamu anton-anton (untuk) encok. 487 Jamu anton-anton (untuk) orang tua.
471 Jamu anton-anton. 488 Jamu anton-anton (untuk) orang tua.
472 Jamu anton-anton. 489 Jamu anton-anton (untuk) orang
muda.
473 Jamu anton-anton. 490 Jamu anton-anton (untuk) orang
muda.
474 Jamu anton-anton. 491 Borh anton-anton darah.
475 Pilis anton-anton. 492 Pilis anton-anton.
476 Borh anton-anton. 493 Jamu anton-anton air.
477 Borh akar wangi. 494 Jamu anton-anton air.
495 Jamu anton-anton air.
496 Tapl anton-anton air.
497 Orang melahirkan ari-ari lama.

498 Jamu mengeluarkan ari-ari. 519 Jamu badan bengkak.


499 Jamu mengeluarkan ari-ari. 520 Borh sakit kedinginan.
500 Jamu mengeluarkan ari-ari 521 Parm badan lesu.
(kempung).
501 Jamu mengeluarkan ari-ari.commit to 522
user Parm orang setelah melahirkan.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
364

502 Jamu sesak nafas. 523 Jamu badan lesu.


503 Jamu sesak nafas. 524 Jamu badan lesu setelah
melahirkan.
504 Jamu sesak nafas (sakit nafas). 525 Parm orang sakit pinggang.
505 Jamu sesak nafas. 526 Jamu tiba-tiba kedinginan.
506 Jamu sesak nafas. 527 Jamu tiba-tiba panas(dingin).
507 Jamu sesak nafas. 528 Jamu tiba-tiba kedinginan.
508 Jamu sesak nafas. 529 Jamu sakit badan.
509 Jamu sesak nafas. 530 Jamu sakit batuk.
510 Jamu sesak nafas. 531 Jamu sakit batuk.
511 Jamu perih di dalam hati. 532 Jamu sakit batuk.
512 Jamu perih di dalam hati. 533 Jamu sakit batuk.
513 Jamu perih di dalam hati. 534 Jamu sakit batuk darah.
514 Jamu perih di dalam hati. 535 Jamu sakit batuk.
515 Jamu ayan. 536 Jamu sakit batuk darah.
516 Jamu menguatkan badan. 537 Jamu sakit batuk darah.
517 Jamu badan panas. 538 Jamu sakit batuk darah.
518 Jamu badan bengkak. 539 Jamu sakit batuk darah.

540 Jamu batuk darah. 560 Jamu batuk.


541 Jamu batuk. 561 Jamu batuk.
542 Jamu batuk. 562 Jamu batuk.
543 Jamu muntah darah. 563 Jamu batuk.
544 Jamu lson (melahirkan). 564 Tapl batuk.
545 Jamu batuk. 565 Parm kaki pegal.
546 Jamu batuk mengeluarkan 566 Parm kaki bengkak.
papthak.
547 Jamu batuk atau anak. 567 Parm kaki bengkak.
548 Jamu batuk. 568 Parm kaki bengkak.
549 Jamu srak. 569 Parm kaki bengkak.
550 Jamu srak. 570 Parm kaki bengkak.
551 Jamu batuk sesak nafas. 571 Parm orang hamil tua.
552 Jamu batuk sesak nafas. 572 Parm orang hamil tua.
553 Jamu batuk sesak nafas. 573 Jamu telinga kopokn.
554 Jamu batuk. 574 Jamu telinga kopokn.
555 Jamu batuk menggigil. 575 Jamu telinga kopokn.
556 Jamu batuk srak. 576 Jamu telinga kopokn.
557 Jamu batuk. 577 Tapl kuat untuk lelaki.
558 Jamu batuk. 578 Jamu BAB.
559 Jamu batuk. 579 Tapl kuat untuk lelaki.
580 Jamu sakit kmatus.

581 Rujakan sakit kmatus. 597 Parm (untuk) menggosok gigih.


582 Parm sakit kmatus. 598 Syarat menghilangkan rayap.
583 Parm sakit kmandn. 599 Jamu payudara bengkak.
584 Pilis sakit lstrung (kmandn).
commit to 600
user Jamu payudara terlihat merah.
585 Parm orang setelah melahirkan. 601 Jamu payudara bengkak.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
365

586 Parm anak kembung. 602 Jamu saraban.


587 Tapl (untuk) pengantin. 603 Jamu kaki bengkak.
588 Tapl orang hamil. 604 Jamu sakit bengkak.
589 Tapl (sakit) mengeluarkan 605 Jamu anak sakit kencing.
papthak.
590 Tapl (sakit) mengeluarkan 606 Jamu anak sakit kencing.
papthak.
591 Jamu (untuk) pinggang wanita. 607 Tapl anak sakit kencing.
592 Parm sakit encok pada kaki. 608 Jamu bengkak tanpa sebab.
593 Tapl orang melahirkan 609 Jamu wanita wajahnya bengkak.
kedinginan.
594 Parm orang melahirkan. 610 Jamu kaki terasa linu.
595 Parm anak masuk angin. 611 Jamu bengkak (pada) belakang
telinga.
596 Parm memperbanyak air susu. 612 Jamu perut bengkak.
613 Jamu kaki bengkak.
614 Jamu bengkak.
615 Jamu mata bengkak.
616 Jamu bisul.

617 Jamu bisul. 637 Ratus stanggi.


618 Jamu bisul. 638 Membuat minyak kojamas.
619 Jamu bisul. 639 Bumbu ratus.
620 Jamu bisul. 640 Minyak wangi minyak kojamas.
621 Jamu bisul pada leher. 641 Bumbu minyak kojamas.
622 Jamu bisul. 642 Bumbu membuat btr.
623 Jamu bisul anak kecil. 643 Bumbu membuat btr.
624 Jamu lepra. 644 Jamu bubul.
625 Bumbu membuat ikan merah. 645 Jamu bubul.
626 Bumbu srbat. 646 Jamu bubul banyak.
627 Bumbu minyak kojamas. 647 Jamu bubul (koreng).
628 Jamu ratus makasar. 648 Jamu orang keluar bol-nya.
629 Membuat gula ratus. 649 Jamu orang keluar bol-nya mjn.
630 Bumbu ratus tebu. 650 Jamu orang keluar bol-nya mjn.
631 Bumbu minyak pengantin. 651 Jamu orang keluar bol-nya mjn.
632 Bumbu minyak kojamas. 652 Tapl orang keluar bol-nya mjn.
633 Bumbu ratus murman. 653 Jamu (sakit) kadas kudis.
634 Campuran ratus. 654 Jamu (sakit) kadas kudis.
635 Ratus stanggi. 655 Jamu (sakit) kadas kudis.
636 Ratus makasar. 656 Jamu (sakit) kadas kudis.
657 Jamu (sakit) kadas kudis.

658 Jamu koreng. 673 Borh orang tidak bisa tidur.


659 Borh saraban untuk anak. 674 Borh orang tidak bisa tidur.
660 Borh supaya bangun pagi. 675 Borh orang tidak bisa tidur.
661 Borh minyak wangi untukcommit
badan. to 676
user Borh tidak bisa tidur.
662 Borh dilm untuk orang sakit. 677 Borh tidak bisa tidur.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
366

663 Borh panas dingin. 678 Borh tidak bisa tidur.


664 Jamu anak kecil brngn pada 679 Borh badan supaya wangi.
leher (lecet).
665 Borh panas dingin. 680 Borh kaki linu.
666 Borh kedinginan. 681 Borh tali jiwa.
667 Borh kedinginan. 682 Jamu (untuk) orang tua.
668 Borh kedinginan. 683 Jamu lson.
669 Borh badan lesu. 684 Jamu lson.
670 Borh badan sakit. 685 Jamu lson.
671 Borh badan sakit. 686 Jamu masuk angin.
672 Jamu orang tidak bisa tidur. 687 Jamu orang muda.
688 Jamu tidak bisa tidur.
689 Borh tidak bisa tidur.
6906 Borh setelah melahirkan.
691 Tapl setelah melahirkan.

692 Tapl setelah melahirkan. 710 Borh (untuk) orang tua serta
orang muda.
693 Borh pandan untuk badan. 711 Borh tanjung.
694 Borh badan bengkak 712 Borh (untuk) orang melahirkan.
695 Borh cara Bali. 713 Borh (untuk) orang gudhign.
696 Borh badan supaya wangi. 714 Borh (untuk) orang pingsan.
697 Borh untuk orang tua. 715 Borh (untuk) sakit panas.
698 Borh untuk orang tua. 716 Borh (untuk) sakit panas dingin.
699 Borh sakit dhngn. 717 Borh (untuk) badan.
700 Borh sari untuk badan. 718 Borh (untuk) badan.
701 Borh sambtan untuk badan. 719 Jamu (sakit) kudis serta anak
injann.
702 Borh (untuk orang) pingsan. 720 Jamu (sakit) perut bengkak.
703 Borh untuk orang tua. 721 Jamu sering BAB.
704 Borh untuk orang tua. 722 Tapl sakit BAB.
705 Borh untuk anak (terkena) sawan. 723 Jamu sakit BAB.
706 Borh terkena sawan untuk anak. 724 Tapl sakit sering BAB.
707 Borh saraban untuk anak. 725 Jamu sakit BAB.
708 Borh saraban untuk anak. 726 Jamu BAB dubur sampai
membuka.
709 Borh kaloran orang tua. 727 Jamu BAB tidak berhenti.

728 Jamu BAB tidak bisa berhenti. 742 Jamu anak sering BAB berlendir.
729 Jamu anak BAB darahberlendir. 743 Jamu anak sering BAB berlendir.
730 Tapl-nya. 744 Jamu BAB darah.
731 Jamu sakit BAB. commit to 745
user Jamu BAB darah.
732 Jamu anak BAB darah berlendir 746 Jamu BAB darah.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
367

serta darah.
733 Jamu sakit sering BAB. 747 Tapl BAB darah.
734 Jamu sakit darah berlendir. 748 Tapl sering BAB.
735 Jamu sakit darah berlendir. 749 Jamu BAB.
736 Jamu sakit darah berlendir. 750 Jamu sakit sering BAB.
737 Jamu sakit darah berlendir. 751 Tapl sakit sering BAB.
738 Jamu sakit darah berlendir serta 752 Jamu sakit sering BAB.
untuk anak.
739 Jamu sakit BAB. 753 Jamu anak perutnya kembung.
740 Jamu orang tidak bisa kencing. 754 Jamu BAB darah.
741 Jamu orang BAB darah berlendir 755 Jamu BAB darah.
serta nanah.
756 -
757 Jamu sakit panas.
758 Jamu sakit panas.
759 Tapl (untuk) orang tua serta anak.
760 Jamu sakit mjn.
761 Jamu anak mjn.

762 Jamu sakit mjn. 780 Jamu sakit kolera.


763 Jamu sakit mjn. 781 Jamu sakit kolera.
764 Tapl anak berumur 3, 4 tahun. 782 Jamu sakit kolera.
765 Jamu merica makasar. 783 Minumnya sakit kolera.
766 Jamu sakit BAB badan lesu. 784 Jamu kemaluan lelaki lemas.
767 Jamu BAB. 785 Jamu kemaluan lelaki lemas.
768 Jamu BAB. 786 Untuk menghilangkan jenggot.
769 Jamu BAB. 787 Jamu mengeluarkan darah putih.
770 Jamu BAB. 788 Jamu mengeluarkan darah putih.
771 Jamu BAB. 789 Jamu mengeluarkan darah putih.
772 Jamu BAB. 790 Jamu mengeluarkan darah putih.
773 Jamu sering BAB (wasir). 791 Jamu mengeluarkan darah putih.
774 Jamu yang diminum. 792 Jamu mengeluarkan darah putih.
775 Jamu BAB darah berlendir (batuk 793 Jamu mengeluarkan darah putih.
muntah darah).
776 Jamu BAB darah berlendir. 794 Jamu mengeluarkan darah putih.
777 Jamu sakit (di) bawah ketiak. 795 Jamu mengeluarkan darah putih.
778 Jamu sakit (di) bawah ketiak. 796 Jamu mengeluarkan darah putih.
779 Jamu sakit kolera. 797 Jamu mengeluarkan darah putih.
798 Jamu melunturkan papthak.
799 Pilis melunturkan papthak.
800 Jamu kaki melunturkan papthak.

801 Jamu kedinginan disertai muntah. 821 Jamu panas dingin.


802 Jamu kedinginan disertai 822 Jamu sangat kedinginan.
menggigil.
803 Jamu kedinginan disertai commit to 823
user Jamu panas dingin (untuk) lelaki.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
368

menggigil.
804 Jamu kedinginan disertai 824 Jamu panas dingin (untuk) lelaki.
menggigil.
805 Jamu kedinginan tidak keluar 825 Jamu panas dingin (untuk) lelaki.
keringat.
806 Jamu kedinginan perut besar. 826 Jamu encok pada tangan.
807 Jamu kedinginan. 827 Air (untuk) mencuci sakit encok.
808 Jamu kedinginan (tulang). 828 Jamu encok.
809 Jamu kedinginan panas dingin. 829 Jamu encok.
810 Jamu sangat kedinginan. 830 Jamu dilm (untuk wanita haid
berselang).
811 Jamu panas dingin (disertai) 831 Jamu dilm.
mengigau.
812 Jamu kedinginan. 832 Jamu dilm.
813 Jamu kedinginan (knglang- 833 Jamu tidak haid.
langang).
814 Jamu panas dingin. 834 Jamu haid kurang lancar.
815 Jamu panas dingin. 835 Jamu haid 3 hari berhenti.
816 Jamu kedinginan. 836 Jamu setelah melahirkan.
817 Jamu kedinginan. 837 Jamu haid kurang lancar.
818 Jamu kedinginan. 838 Jamu melancarkan darah.
819 Minummnya (sakit) kedinginan.
820 Jamu kedinginan.

839 Jamu wanita keluar darahnya 853 Jamu orang melahirkan kurang
(berbau) busuk. lancar darahnya.
840 Jamu wanita keluar darahnya 854 Jamu melahirkan mawi mengejan
(berbau) busuk. darah.
841 Jamu trg kurang lancar 855 Jamu melahirkan perut terasa sakit.
darahnya.
842 Jamu tidak haid. 856 Jamu melahirkan perut sakit
mengeluarkan darah.
843 Jamu tidak haid. 857 Anak lahir segera diberi lngkang.
844 Jamu orang haid. 858 Jamu orang melahirkan baru lahir.
845 Jamu haid (berbau). 859 Jamu orang melahirkan setelah 2
hari.
846 Jamu haid (berbau). 860 Jamu peluntur.
847 Jamu haid (berbau). 861 Jamu parm mntah.
848 Jamu mengeluarkan darah kotor. 862 Jamu parm matng.
849 Jamu orang sering muntah darah. 863 Tapl orang melahirkan.
850 Jamu orang melahirkan kurang 864 Tapl orang melahirkan.
lancar darahnya.
851 Jamu orang melahirkan kurang 865 Tapl orang melahirkan.
lancar darahnya.
852 Jamu orang melahirkan kurang 866 Jamu orang melahirkan.
lancar darahnya.

867 Jamu encok pada belakang 886 Jamu (sakit) gondong.


pundak.
868 Jamu encok. commit to 887
user Jamu (sakit) gondong.
869 Smbur (sakit) encok. 888 Jamu (sakit) gondong.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
369

870 Jamu encok di kepala. 889 Jamu (sakit) gondong.


871 Jamu encok di kepala. 890 Jamu (sakit) gondong.
872 Jamu encok pada tulang. 891 Jamu (sakit) gondong.
873 Jamu encok pada tulang. 892 Jamu (sakit) gondong.
874 Pilis encok kepala. 893 Jamu bisul pada selangkangan
serta ketiak.
875 Smbur encok. 894 Jamu (sakit) gondong.
876 Jamu encok tulang. 895 Jamu (sakit) gondong.
877 Jamu encok. 896 Jamu bengkak sakit wanita dan
kamisandhann, sakit yang disertai
bengkak.
878 Jamu encok. 897 Smbur perut sudukn.
879 Jamu encok. 898 Jamu orang tidak nafsu makan.
880 Jamu encok. 899 Tapl perut.
881 Jamu encok. 900 Jamu tidak nafsu makan.
882 Jamu galiyan untuk wanita. 901 Jamu tidak nafsu makan.
883 Jamu bibir dimakan ulat. 902 Jamu menguatkan gigi.
884 Jamu menghilangkan ketombe.
885 Jamu menghilangkan ketombe.

903 Jamu menguatkan gigi. 920 Jamu digigit ular.


904 Jamu menguatkan gigi. 921 Jamu digigit ular (lipan).
905 Jamu menguatkan gigi. 922 Jamu digigit ular (lipan).
906 Jamu gigi sampai berlubang. 923 Syarat tidak digigit ular.
907 Jamu gigi. 924 Jamu digigit ular.
908 Jamu gigi. 925 Jamu perawatan jika ada orang
digigit ular.
909 Jamu gigi dimakan ulat. 926 Jamu orang bergeser (gila).
910 Jamu gigi. 927 Air keramas (untuk) orang sakit
gila.
911 Jamu gigi (dan) gusi keluar nanah. 928 Pilis orang melahirkan.
912 Jamu gigi. 929 Jamu gusi bedarah.
913 Jamu digigit anjing. 930 Jamu sakit gusi.
914 Jamu digigit anjing. 931 Jamu bibir gomn.
915 Jamu digigit serta terkena patil 932 Jamu gomn.
ikan sembilang.
916 Jamu luka terkena sengat, patil 933 Jamu sriawan.
yang mempunyai bisa/ racun.
917 Jamu digigit anjing. 934 Jamu gomn.
918 Jamu digigit anjing (gila). 935 Jamu sriawan baik untuk jamu
gom.
919 Jamu digigit anjing gila. 936 Jamu sriawan.

937 Jamu sakit di dalam leher (bisul 953 Jamu untuk pengantin 40 hari.
leher).
938 Jamu selesai haid. commit to 954
user Jamu pengantin menjauhkan sarab
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
370

sawan.
939 Jamu selesai haid. 955 Jamu menyehatkan badan.
940 Jamu selesai haid. 956 Jamu galiyan.
941 Jamu selesai haid. 957 Jamu melahirkan setelah 40 hari.
942 Jamu selesai haid. 958 Jamu untuk orang muda.
943 Jamu selesai haid. 959 Jamu untuk orang tua (agar)
mengeluarkan angin.
944 Minumnya selesai haid. 960 Jamu panas dingin.
945 Pangunjukan selesai haid. 961 Jamu untuk orang tua.
946 Jamu untuk pengantin baru. 962 Jamu selesai haid.
947 Jamu haid kurang lancar. 963 Jamu selesai haid.
948 Jamu wajah bengkak. 964 Jamu selesai haid.
949 Jamu merawat rahim. 965 Jamu selesai haid.
950 Jamu setelah melahirkan. 966 Jamu wanita sudah 40 (hari)
mengeluarkan air.
951 Jamu mengeringkan jalan anak. 967 Jamu wanita sudah 40 (hari)
mengeluarkan air.
952 Jamu badan linu.

968 Jamu untuk diminum setelah 978 Jamu rahim keluar.


mengeluarkan air 40 hari.
969 Jamu melahirkan setelah 40 hari. 979 Jamu untuk diminum jika rahim
keluar.
970 Jamu orang melahirkan lama. 980 Jamu jika sudah mandi setelah 40
hari.
971 Jamu melahirkan jika sudah 981 Jamu orang tidak bisa tidur.
mengejan.
972 Jamu jika sudah berganti hari 982 Jamu untuk pengantin.
memakai parm mntah.
973 Jamu untuk diminum orang 983 Jamu kmandn swu.
melahirkan.
974 Jamu melahirkan terasa keras 984 Jamu kmandn swu.
perutnya.
975 Jamu melahirkan sudah berumur 2 985 Jamu kmandn.
hari.
976 Jamu sriawan wjah untuk ibunya. 986 Jamu tapl kmandn.
977 Jamu jika rahim keluar. 987 Jamu untuk diminum kmandn
swu.
988 Jamu smbur sakit kmandn.
989 Jamu smbur sakit kmandn.
990 Jamu smbur sakit kmandn.
991 Jamu smbur sakit kmandn.
992 Jamu jika akan sakit.

993 Jamu sakit kmatus. 1005 Jamu peluntur setelah melahirkan


commit to user setelah 2 hari.
994 Jamu sakit kmatus. 1006 Jamu (terasa) lesu (untuk) orang
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
371

setelah sakit.
995 Jamu sakit kmatus rah. 1007 Jamu tapl-nya.
996 Jamu sakit kmatus melahirkan. 1008 Jamu melahirkan setelah 40 hari.
997 Jamu selesai haid. 1009 Jamu untuk sakit wanita.
998 Jamu untuk wanita muda. 1010 Jamu wanita jika hamil terkena
sawan.
999 Jamu untuk diminum orang setelah 1011 Jamu untuk orang hamil 7 bulan.
melahirkan.
1000 Jamu badan lesu. 1012 Jamu untuk orang hamil tua.
1001 Jamu wanita melahirkan. 1013 Jamu orang hamil sudah 8 bulan.
1002 Jamu anak berumur 2 hari. 1014 Jamu orang hamil sudah 9 bulan.
1003 Santun warni untuk diminum 1015 Jamu orang hamil sudah 9 bulan.
orang melahirkan sampai 6 hari.
1004 Tapl peluntur. 1016 Jamu orang hamil sudah 9 bulan.
1017 Jamu orang hamil perutnya tidak
bergerak.

1018 Jamu santun warni. 1032 Jamu orang setelah melahirkan.


1019 Jamu perut terasa keras. 1033 Jamu untuk orang melahirkan.
1020 Jamu untuk diminum orang setelah 1034 Jamu orang melahirkan jika
melahirkan. mayonn.
1021 Jamu menyegarkan air susu. 1035 Jamu bobok (untuk) orang
melahirkan.
1022 Jamu anak supaya tidak terkena 1036 Jamu bobok (untuk) orang
sriawan. melahirkan.
1023 Jamu anak supaya tidak terkena 1037 Jamu bobok (untuk) orang
sriawan. melahirkan.
1024 Jamu untuk orang setelah 1038 Jamu bobok (untuk) orang
melahirkan. melahirkan.
1025 Jamu untuk orang setelah 1039 Jamu bobok (untuk) orang
melahirkan yang akan lahir. melahirkan.
1026 Jamu parm setelah melahirkan. 1040 Jamu bobok (untuk) orang
melahirkan.
1027 Jamu tapl setelah melahirkan. 1041 Jamu (untuk) membersihkan
indung telur agar cepat hamil.
1028 Jamu tapl setelah melahirkan. 1042 Jamu orang muntah darah.
1029 Jamu tapl setelah melahirkan. 1043 Jamu orang muntah darah.
1030 Jamu tapl setelah melahirkan. 1044 Jamu orang sakit cika.
1031 Parm untuk setelah melahirkan. 1045 Jamu orang sakit sambang.
1046 Jamu orang sakit sambang.
1047 Jamu orang tua (sakit) pathk.

1048 Jamu orang sakit lstrung. 1061 Jamu (sakit) perut mulas.
1049 Jamu sakit dhngn. 1062 Jamu parm taun untuk orang
commit to user melahirkan.
1050 Jamu sakit dhngn. 1063 Jamu parm taun untuk orang
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
372

melahirkan.
1051 Pantangan makanan sakit dhngn. 1064 Jamu parm untuk orang
melahirkan.
1052 Jamu lstrung untuk membasahi 1065 Jamu parm mntah untuk orang
kepala. setelah melahirkan.
1053 Jamu tenggorokan serak dan sesak 1066 Jamu sriawan untuk bayi berumur
nafas. 3 tahun.
1054 Jamu tenggorokan serak dan sesak 1067 Jamu parm setelah melahirkan.
nafas.
1055 Jamu tenggorokan serak dan sesak 1068 Jamu parm setelah melahirkan.
nafas.
1056 Jamu tenggorokan serak dan sesak 1069 Jamu parm mntaun untuk orang
nafas. menyusui anak.
1057 Jamu untuk mengeluarkan 1070 Jamu parm mntaun untuk orang
kekuatan. menyusui anak.
1058 Jamu untup-untup untuk wanita 1071 Jamu parm mntah untuk orang
yang sudah melahirkan. melahirkan.
1059 Jamu untuk diminum jika ulu hati 1072 Jamu parm mntah untuk orang
sakit. setelah melahirkan.
1060 Jamu untuk diminum jika ulu hati 1073 Jamu parm mntah untuk orang
sakit. setelah melahirkan.
1074 Jamu pengantin.

1075 Jamu bengkak pada perut untuk 1084 Jamu setiap pagi.
wanita.

1076 Jamu anak (sakit) cacingan yang 1085 Jamu dingin pada tulang dan
berumur 5,7 taun. sumsum.
1077 Jamu parm taun untuk wanita 1086 Jamu orang kedinginan.
setelah melahirkan.
1078 Jamu parm taun diminum setiap 1087 Jamu orang kedinginan dan kapialu
pagi. santun warni.
1079 Jamu po o anggur galiyan untuk 1088 Jamu orang kedinginan dan kapialu
wanita muda. santun warni.
1080 Jamu orang hamil santun warni. 1089 Jamu orang kedinginan dan kapialu
santun warni.
1081 Jamu wanita hamil 7 bulan. 1090 Jamu orang kedinginan dan kapialu
santun warni.
1082 Jamu orang selesai haid. 1091 Jamu untuk orang pingsan.
1083 Jamu untuk wanita. 1092 Jamu sambtan jika akan ke pasar
serta di jalan.
1093 Jamu sambtan Bantn.
1094 Jamu sambtan Bantn.
1095 Jamu untuk orang muda.
1096 Jamu saraban.
1097 Tapl-nya orang melahirkan jika
sudah terlepas pusarnya.
1098 Jamu sarikuning untuk orang-orang
muda.

1099 Jamu (terkena) sawan untuk orang 1112 Jampi sakit wanita santun warni.
menyusui.
commit to user
1100 Tapl setiap hari. 1113 Tapl sakit wanita.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
373

1101 Jamu (terkena) sawan. 1114 Jamu untuk diminum sakit


kencing.
1102 Jamu (terkena) sawan. 1115 Jamu untuk diminum sakit
kencing.
1103 Jamu orang sakit kencing berlendir 1116 Tapl sakit wanita.
untuk orang tua.
1104 Jamu orang sakit kencing untuk 1117 Jamu selakarang.
wanita tua.
1105 Jamu lelaki sakit kencing. 1118 Jamu selakarang.
1106 Jamu lelaki sakit kencing darah. 1119 Jamu selakarang.
1107 Jamu lelaki sakit kencing darah. 1120 Jamu selakarang.
1108 Jamu lelaki sakit kencing darah. 1121 Jamu encok pada kepala.
1109 Jamu lelaki sakit kencing darah 1122 Jamu encok pada kepala santun
santun warni. warni.
1110 Jamu orang wanita. 1123 Jamu sninjong dan kmatus.
1111 Jamu orang wanita sakit santun 1124 Jamu orang sakit mjn dan kolera.
warni.
1125 Jamu Snn Kmis menjadikan
badan gemuk.

1126 Jamu samlak untuk orang BAB 1139 Jamu kocakan orang akan
darah berlendir. melahirkan.
1127 Jamu sdhg untuk orang muda. 1140 Jamu (muntah).
1128 Jamu sninjong diminum satu 1141 Jamu (muntah).
bulan sekali.
1129 Jamu orang melahirkan (setelah) 1142 Jamu tuju wangi dan colong.
40 hari.
1130 Jamu jika sudah 40 hari. 1143 Jamu untuk wanita muda.
1131 Jamu untuk mengeluarkan angin. 1144 Jamu untuk wanita muda.
1132 Jamu untuk jika melahirkan dan 1145 Jamu (untuk) orang kelebihan
sakit. kekuatannya
1133 Jamu untuk orang hamil tua. 1146 Jamu (muntah) ngicalakn
kekuatan.
1134 Jamu untuk orang hamil tua. 1147 Minumannya.
1135 Jamu untuk orang hamil tua. 1148 Minumannya orang melahirkan.
1136 Jamu untuk orang hamil tua. 1149 Jamu tuju sontn.
1137 Jamu untuk orang hamil tua. 1150 Jamu tuju sontn.
1138 Jamu untuk orang kedinginan 1151 Jamu tuju (muntah).
terlihat besar perutnya.
1152 Jamu anak terkena sawan di
dalam.
1153 Jamu untuk orang sakit (pada) ulu
hati.
1154 Jamu meningkatkan kekuatan.

1155 Jamu (untuk) wanita setengah tua. 1167 Jamu kaki terasa tidak bisa
berjalan.
1156 Jamu untuk lelaki muda. 1168 Jamu kaki dimakan dhngn.
1157
commit to 1169
Jamu untuk orang sakit cacar air
user Jamu sakit luka pada kuku.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
374

dan biang keringat jika sudah 40


hari.
1158 Jamu untuk orang sakit cacar air 1170 Jamu sakit luka pada kuku.
dan biang keringat jika sudah 40
hari.
1159 Jamu untuk orang sakit jika 1171 Jamu luka yang besar.
ususnya mengambang.
1160 Jamu kadas dan kurap. 1172 Jamu sakit luka pada kuku.
1161 Jamu parm kaki bengkak. 1173 Jamu kaki luka besar.
1162 Jamu parm kaki bengkak. 1174 Parm kaki.
1163 Jamu parm kaki bengkak. 1175 Parm kaki.
1164 Jamu panu skar. 1176 Parm kaki jika sakit lebih dari 40
hari.
1165 Jamu blak. 1177 Jamu kaki untuk wanita setelah
melahirkan.
1166 Jamu kaki (terasa) mati rasa. 1178 Jamu kaki untuk wanita setelah
melahirkan.
1179 Jamu saraban di kaki untuk wanita
yang akan melahirkan.
1180 Jamu encok pada kaki.
1181 Jamu sakit kaki bengkak.
1182 Jamu sakit kaki bengkak.

1183 Jamu kaki terasa pegal dan linu 1195 Jamu pusing.
anak (dan) orang tua boleh
memakai.
1184 Jamu kaki (terasa) pegal. 1196 Pilis kepala pusing.
1185 Jamu sakit mata kemasukan 1197 Jamu pusing.
kotoran.
1186 Jamu payudara (sakit) 1198 Jamu pusing.
kamisandhann saat menyusui.
1187 Jamu menggigil pada kepala. 1199 Pilis sakit pusing untuk orang
setelah melahirkan enggal.
1188 Pilis (sakit) menggigil. 1200 Pilis kepala pusing serta mata
gelap.
1189 Jamu sakit sipilis pada organ 1201 Jamu sakit kepala (untuk) wanita
kewanitaan. setelah melahirkan naik darah ke
mata.
1190 Pilis (sakit) menggigil. 1202 Pilis orang sakit panas dingin.
1191 Jamu (sakit) menggigil. 1203 Jamu sakit kepala disertai panas.
1192 Jamu pusing pada kepala di dalam 1204 Jamu sakit pusing sampai bengkak
otak. matanya.
1193 Jamu pusing pada kepala di dalam 1205 Jamu sakit pusing sampai bengkak
otak. matanya.
1194 Jamu sakit pada kepala yang terasa 1206 Jamu sakit kepala otak kering.
sampai pada telinga sampai
mengurangi pendengaran.

1207 Jamu sakit kepala otaknya kering. 1222 Pilis sakit kepala.
1208 Pilis sakit kepala. commit to 1223
user Pilis sakit kepala.
1209 Pilis sakit kepala. 1224 Pilis sakit kepala dengan bumbu
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
375

tuju.
1210 Pilis sakit kepala serta mulut terasa 1225 Jamu sakit kepala.
pahit.
1211 Pilis sakit kepala karena angin dan 1226 Jamu sakit kepala.
panas.
1212 Jamu sakit kepala. 1227 Jamu sakit pusing.
1213 Pilis sakit kepala. 1228 Jamu sakit kepala serta
menghitamkan rambut yang sudah
putih.
1214 Pilis dan jamu (sakit) kepala. 1229 Jamu sakit kepala.
1215 Pilis dan jamu (sakit) kepala. 1230 Jamu sakit kepala di dalam otak
1216 Pilis dan jamu (sakit) kepala. 1231 Jamu sakit kepala.
1217 Pilis sakit kepala bumbu tuju. 1232 Jamu sakit kepala jika tidak bisa
bangun.
1218 Pilis sakit kepala. 1233 Jamu sakit (perut) mulas dan
kembung.
1219 Jamu sakit kepala dengan anton- 1234 Tapl untuk orang muda yang
anton. sudah tidak ingin mempunyai
anak.
1220 Jamu sakit kepala.
1221 Jamu sakit kepala.

1235 Tapl untuk orang setelah 1247 Smbur (untuk) orang sakit
melahirkan. kmandn.
1236 Jamu perut sakit mulas. 1248 Jamu kmandn untuk perut.
1237 Jamu perut sakit mulas. 1249 Jamu kmandn untuk perut.
1238 Jamu perut sakit mulas. 1250 Jamu orang batuk darah.
1239 Jamu perut sakit mulas. 1251 Jamu orang batuk darah.
1240 Jamu perut sakit mulas. 1252 Jamu sakit kemaluan lelaki
bengkak.
1241 Jamu perut sakit mulas untuk anak 1253 Jamu orang tua kencing darah.
berumur 1 dan 2 tahun.
1242 Jamu orang sakit perut kembung. 1254 Jamu orang tua tidak bisa kencing.
1243 Jamu kmandn untuk orang tua. 1255 Jamu anak sakit kencing.
1244 Tapl (untuk) orang tua dan anak 1256 Jamu orang sakit (pada) kemaluan
yang sakit seperti di atas. lelaki.

1245 Jamu kmandn. 1257 Jamu (sakit) kemaluan lelaki


bengkak.
1246 Tapl-nya. 1258 Minumannya.
1259 Tapl untuk anak sakit.

1260 Jamu anak sakit kencing. 1272 Jamu kara pacar untuk wanita yang
tidak ingin punya anak.
1261 Jamu anak sakit kencing. 1273 Jamu sakit kencing.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
376

1262 Jamu orang tua tidak bisa kencing. 1274 Jamu sakit kencing nanah.

1263 Jamu anak sakit kencing dan keremi. 1275 Jamu sakit kencing nanah.
1264 Jamu orang sakit kencing darah 1276 Jamu sakit kencing nanah.
berumur 20 taun manginggil.
1265 Jamu orang sakit kencing darah 1277 Jamu sakit kencing nanah.
berumur 20 taun ke atas.
1266 Jamu orang sakit kencing darah 1278 Jamu sakit kencing nanah.
berumur 20 taun ke atas.
1267 Jamu orang tidak bisa kencing 1279 Jamu sakit kencing nanah.
kerena tersumbat.
1268 Jamu orang tidak bisa kencing 1280 Jamu sakit kencing mangkl.
kerena tersumbat.
1269 Jamu orang tidak bisa kencing 1281 Jamu sakit kencing.
kerena tersumbat.
1270 Jamu anak sakit kencing yang 1282 Jamu sakit kencing batu.
berumur 3 utawi 4 tahun.
1271 Tapl anak sakit kencing. 1283 Santun warni jamu endrak.
1284 Santun warni jamu endrak anak
yang berumur 5 dan 7 bulan.
1285 Jamu sakit kuning yang masih baru.
1286 Jamu sakit kuning yang masih baru.

1287 Jamu sakit kepala karena encok. 1305 Jamu (sakit) telinga.
1288 Jamu sakit telinga. 1306 Jamu (sakit) telinga.
1289 Jamu (sakit) telinga berkurang 1307 Jamu (sakit) telinga.
pendengaran.
1290 Jamu (sakit) telinga berkurang 1308 Jamu (sakit) telinga berkurang
pendengaran. pendengaran.
1291 Jamu telinga terasa ckot-ckot. 1309 Jamu sawan yang sudah masuk ke
dalam perut.
1292 Jamu telinga terasa ckot-ckot. 1310 Minumannya lagi.
1293 Jamu telinga terasa ckot-ckot. 1311 Jamu sawan.
1294 Jamu telinga terasa ckot-ckot. 1312 Jamu kurap.
1295 Jamu telinga terasa ckot-ckot. 1313 Jamu kurap.
1295 Jamu telinga terasa ckot-ckot. 1314 Jamu kurap disertai kuman.
1296 Jamu telinga terasa ckot-ckot. 1315 Jamu jerawat.
1297 Jamu telinga terasa ckot-ckot. 1316 Jamu menguatkan rambut.
1298 Jamu telinga terasa ckot-ckot. 1317 Jamu (sakit) koreng.
1299 Jamu telinga terasa ckot-ckot. 1318 Jamu (sakit) koreng.
1300 Jamu telinga terasa ckot-ckot serta 1319 Jamu (sakit) koreng.
disertai berkurang pendengaran.
1301 Jamu telinga terasa ckot-ckot serta 1320 Jamu (sakit) koreng.
disertai berkurang pendengaran.
1302 Jamu telinga terasa ckot-ckot serta 1321 Jamu (sakit) koreng.
disertai berkurang pendengaran.
1303 Jamu telinga terasa ckot-ckot serta 1322 Jamu (terkena) kuman (untuk) anak
disertai berkurang pendengaran. (dan) orang tua.
1304 Jamu telinga terasa ckot-ckot serta
disertai berkurang pendengaran.

1323 Pantangan orang hamil dan 1336 Jamu (untuk) luka besar.
menyusui jika orang hamilcommit
1, 4 to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
377

bulan sering melahirkan belum


waktunya.
1324 Ikan yang tidak boleh dimakan. 1337 Jamu (untuk) luka terkena snjata.
1325 Ikan yang lainnya. 1338 Jamu (untuk) luka (karena) teriris.
1326 Laranganipun anak yang masih 1339 Jamu (untuk) luka.
disusui.
1327 Minumannya wanita setelah 1340 Jika luka mengeluarkan darah.
melahirkan, serta untuk cebok.
1328 Minumannya lagi. 1341 Jamu (luka) yang lainnya
1329 Minumannya yang lain. 1342 Jamu mata luka.
1330 Lngkang yang lain. 1343 Jamu mata luka.
1331 Lngkang yang lain. 1344 Jamu mata luka.
1332 Jamu sakit pada hati. 1345 Jamu mata luka.
1333 Plester untuk yang sakit. 1346 Jamu luka (pada) jari.
1334 Jika sakit luka besar baru. 1347 Jamu luka menginjak paku.
1335 Jamu (untuk) luka besar. 1348 Jamu sakit karena makan ikan
yang beracun.
1349 Jamu sakit karena makan ikan
beracun yang asli.
1350 Jamu sakit karena makan ikan
yang beracun.
1351 Orang sakit keracunan, sampai
muntah (dan) BAB.

1352a Jamu orang keracunan. 1368 Jamu mata luka serta kabur.
1352b Jamu orang keracunan. 1369 Jamu mata gelap.
1353 Jika ingin membuktikan jamu 1370 Jamu mata gelap.
makjun.
1354 Jika akan menjerat macan dan babi 1371 Jamu mata gelap.
hutan.
1355 Cara menjerat yang lain. 1372 Jamu brslut.
1356 Jamu mayonn. 1373 Jamu ketika berdiri akan jatuh
1357 Jamu mayonn. 1374 Untuk membasuh jika mata
banyak kotorannya.
1358 Jamu mayonn. 1375 Untuk (mata) kotor dan kabur.
1359 Jamu mayonn. 1376 Untuk (mata) gelap.
1360 Jamu sakit mata. 1377 Untuk (mata) gelap serta berair.
1361 Supaya tidak sakit mata. 1378 Untuk (mata) kabur.
1362 Jamu supaya tidak sakit mata. 1379 Jamu pitm jika akan berdiri mata
gelap.
1363 Jamu supaya tidak sakit mata. 1380a Jamu mata yang lain.
1364 Jamu supaya tidak sakit mata
parah.
1365 Jika sampai mengeluarkan darah.
1366 Jamu mata tercolok.
1367 Jamu mata tercolok.

1380b Jamu sriawan untuk orang sakit 1395 Jamu mwahi dhatng mani.
mjn. commit to user
1381 Jamu sriawan untuk orang sakit 1396 Jamu mwahi dhatng mani.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
378

mjn.
1382 Jamu sriawan untuk orang sakit 1397 Jamu mwahi dhatng mani.
mjn.
1383 Jamu sriawan untuk orang sakit 1398 Jamu menambah mani.
mjn disertai BAB rah.
1384 Tapl orang mjn. 1399 Jamu menambah mani.
1385 Air cebok orang sakit mjn. 1400 Jamu menambah mani.
1386 Jamu anak mjn yang berumur 1 1401 Jamu (untuk) mani dan
atau 2 tahun. menguatkan kemaluan lelaki.
1387 Jamu mjn. 1402 Jamu (untuk) mani dan
menguatkan kemaluan lelaki.
1388 Tapl-nya. 1403 Jamu untuk lelaki.
1389 Tapl-nya lagi. 1404 Jamu mroyan.
1390 Jamu orang muntah (dan) BAB 1405 Jamu jika jantung naik.
berpindah-pindah.
1391 Menguatkan kemaluan lelaki. 1406 Jamu jika mulut berbau busuk.
1392 Jamu baik untuk mani. 1407 Jamu (sakit) muntah darah.
1393 Jamu menambah mani. 1408 Jamu (sakit) muntah darah.
1394 Jamu menambah mani. 1409 Jamu (sakit) muntah darah.
1410 Jamu (sakit) muntah darah.
1411 Jamu orang muntah tidak berhenti.
1412 Jamu orang tua muntah darah.

1413 Jamu orang muntah BAB. 1431 Jika ingin mempunyai putra lelaki.
1414 Jamu sakit cika 1432 Jamu (sakit) pusar mulas.
1415 Jamu (sakit) batuk untuk anak. 1433 Jamu (sakit) pusar mulas.
1416 Jamu (sakit) bengkak tanpa sebab. 1434 Jamu (sakit) pusar mulas.
1417 Jamu (sakit) bengkak karena 1435 Jamu (sakit) pusar mulas.
tergilas.
1418 Jamu sakit tulang. 1436 Jamu (sakit) perut bengkak.
1419 Jamu kaki bengkak. 1437 Jamu (sakit) pusar mulas.
1420 Jamu sakit smandhangang. 1438 Jamu pusar berputar.
1421 Makanan yang tidak boleh 1439 Tapl (sakit) perut mulas.
dimakan.
1422 Jika payudara kanan bengkak. 1440 Jamu (sakit) pusar mulas.
1423 Jamu bengkak yang lain. 1441 Jamu sakit perut.
1424 Jamu kamisandhann. 1442 Jamu sakit BAB.
1425 Parm sakit jerawat. 1443 Jamu (sakit) encok pada kepala.
1426 Parm sakit jerawat. 1444 Jamu (sakit) BAB.
1427 Jamu sakit jerawat. 1445 Jamu (sakit) pinggang.
1428 Jamu sakit jerawat. 1446 Jamu (sakit) pinggang.
1429 Jamu sakit jerawat. 1447 Jamu (sakit) pinggang.
1430 Jamu sakit jerawat. 1448 Jamu (sakit) pinggang.
1449 Jamu (sakit) pinggang.

1450 Jamu (sakit) pinggang. 1468 Jamu krawitan yang lain.


1451 Jamu (sakit) pinggang serta untuk
commit to 1469
user Jamu krawitan yang lain.
pilis panas dingin.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
379

1452 Jamu (sakit) pinggang. 1470 Jamu (sakit) cacingan untuk anak.
1453 Jamu (sakit) pinggang. 1471 Jamu (sakit) cacingan untuk anak.
1454 Jamu (sakit) pinggang serta 1472 Jamu (sakit) cacingan untuk anak.
menyembuhkan udhub.
1455 Jamu (sakit) pinggang dan (jamu) 1473 Jamu di dalam tulang terasa linu.
kuat.
1456 Jamu (sakit) pinggang. 1474 Jamu (sakit) kaki bengkak.
1457 Tapl (sakit) pinggang. 1475 Jamu (sakit) BAB darah berlendir.
1458 Jamu sakit pinggang. 1476 Tapl (sakit) BAB darah berlendir.
1459 Jamu perut kotor. 1477 Tapl (sakit) BAB darah berlendir.
1460 Jamu telinga keluar nanah. 1478 Jamu orang tidak enak makan.
1461 Jamu telinga keluar nanah. 1479 Jamu (sakit) kmatus tinja (mjn
tinja).
1462 Jamu telinga keluar nanah. 1480 Jamu (sakit) kmatus tinja (mjn
tinja).
1463 Jamu sesak nafas. 1481 Jamu keluar banyak kotoran.
1464 Tapl sesak nafas. 1482 Jamu sakit diganggu.
1465 Jamu sesak nafas serta panas. 1483 Jika anak terkena (sakit) sawan.
1466 Jamu cacing pita.
1467 Jamu krawitan, rackn (untuk
anak berumur 2 sampai 3 tahun).

1484 Jamu (sakit) sawan dalam. 1496 Jamu (sakit) panu wsi serta
waloh.
1485 Ckok-nya. 1497 Borh-nya.
1486 Jamu smbur (sakit) sawan. 1498 Jamu (sakit) panu walur serta
skar.
1487 Jamu smbur (sakit) sawan. 1499 Jamu (sakit) panu walur serta
skar.
1488 Jamu (sakit) sriawan anak yang 1500 Jamu tersengat kalajengking.
berumur 7 sampai 9 bulan.
1489 Jamu (sakit) sriawan untuk bayi 1501 Jamu orang (terkena) patil ikan
berumur 4 hari. serta tertusuk.
1490 Jamu (sakit) sriawan yang sudah 1502 Penawar tawon.
masuk dalam perut.
1491 Jamu sakit kencing batu. 1503 Jamu orang cegukan.
1492 Jamu sakit untuk air minum 1504 Jamu orang terluka.
1493 Santun warni air minum. 1505 Jamu orang terluka.
1494 Jamu untuk diminum orang sakit 1506 Jamu orang terluka.
endrak.
1495 Jamu jika orang terlalu banyak 1507 Jamu orang terluka.
BAB.
1508 Jamu orang terluka.
1509 Jamu luka besar jika terbacok.
1510 Jamu terluka (luka besar).
1511 Jamu terluka (karena) teriris pisau.
1512 Jamu terluka karena kuku.
1513 Jamu sakit leher.

1514 commit to 1530


Jamu orang luka (yang) lama. user Jamu (sakit) payudara.
1515 Jamu orang luka (yang) lama. 1531 Jamu (sakit) payudara.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
380

1516 Jamu orang luka terbacok. 1532 Jamu (sakit) payudara.


1517 Jamu orang terluka. 1533 Jamu (sakit) payudara.
1518 Jamu orang luka terbacok. 1534 Pilis senthe.
1519 Jamu sakit duduk utawi pathk. 1535 Jamu hati bingung.
1520 Jamu sakit duduk utawi pathk. 1536 Jamu orang tua sakit pusar.
1521 Jamu (sakit) pathk yang masih 1537 Jamu orang tua sakit pusar.
muda.
1522 Jamu (sakit) pathk yang paling 1538 Jamu orang tua sakit pusar.
baik.
1523 Jamu (sakit) pathk. 1539 Jamu orang tua sakit perut.
1524 Jamu (sakit) kamisandhann. 1540 Jamu orang tua sakit pusar.
1525 Jamu (sakit) kamisandhann. 1541 Jamu orang tua sakit mulas.
1526 Jamu (sakit) kamisandhann. 1542 Jamu orang tua sakit pusar.
1527 Jamu (sakit) kamisandhann. 1543 Jamu orang tua sakit pusar.
1528 Jamu (sakit) payudara sudah 1544 Jamu orang menyusui tidak keluar
menjadi bisul. air (susu).
1529 Jamu (sakit) payudara sudah 1545 (agar) bayi cepat lahir.
menjadi bisul.

1546 Syarat supaya kuat mengangkat 1561 Parm rapuh untuk lelaki (dan)
barang yang berat. wanita.
1547 Jamu sakit (pada) dada. 1562 Parm (untuk) melemaskan otot.
1548 Jamu sakit (pada) dada serta BAB 1563 Parm untuk sakit lambung.
darah.
1549 Jamu sakit tulang serta perut. 1564 Parm untuk sakit lambung.
1550 Jamu (sakit) pusar orang sakit 1565 Parm untuk sakit lambung.
pucat.
1551 Jamu setelah melahirkan sudah 1566 Parm untuk sakit lambung.
terlepas pusarnya.
1552 Jamu (sakit) hernia. 1567 Parm untuk orang setelah
melahirkan antara 2, 3 hari untuk
diminum.
1553 Jamu (sakit) selakarang. 1568 Parm untuk orang setelah
melahirkan.
1554 Jamu parm rapuh bermacam- 1569 Parm bayi menyusu diminum
macam. ibunya.
1555 Jamu parm (untuk) badan lesu. 1570 Parm bayi menyusu diminum
ibunya.
1556 Jamu parm (untuk) badan lesu. 1571 Plester jamu sakit kaki luka besar.
1557 Jamu parm (untuk) badan lesu
(dan) perut.
1558 Jamu parm kaki bengkak.
1559 Jamu parm kaki bengkak.
1560 Jamu parm rapuh untuk orang
melahirkan.

1572 Pilis orang kedinginan. 1584 Pilis orang (sakit) lstrung dan
selakarang.
1573 commit
Pilis jika hamil (dipakai) setiap pagi.to 1585
user Pilis orang (sakit) lstrung dan
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
381

selakarang.
1574 Pilis jika hamil (dipakai) setiap sore. 1586 Pilis orang (sakit) lstrung dan
selakarang.
1575 Jika suka memakai pilis warna ungu. 1587 Pilis orang (sakit) lstrung dan
selakarang.
1576 Pilis orang melahirkan (dipakai) 1588 Pilis jika mata gelap kepala sakit.
waktu pagi.
1577 Pilis (diapakai) sore. 1589 Pilis jika mata gelap kepala sakit.
1578 Pilis orang melahirkan. 1590 Tapl susuban jika orang tidak
keluar angin dan kotoran untuk
anak.
1579 Pilis orang melahirkan. 1591 Jamu yang lain ganti jamu.
1580 Pilis orang melahirkan. 1592 Jamu (sakit) pusar.
1581 Pilis orang melahirkan (dipakai) 1593 Tapl ratus parm taun untuk orang
waktu sore. setelah melahirkan jika sudah 40
hari.
1582 Pilis orang melahirkan. 1594 Jamu (sakit) lstrung disebut
selakarang.
1583 Pilis orang pilek supaya cepat kental 1595 Jamu (sakit) lstrung disebut
(ingusnya). selakarang.
1596 Jamu (sakit) lstrung disebut
selakarang.
1597 Rokok jamu (sakit) lstrung.

1598 Jamu selasih hitam untuk orang 1611 Tapl untuk orang melahirkan.
muda.
1599 Smbur-nya. 1612 Tapl (untuk) orang akan
melahirkan.
1600 Pilis singgul setelah melahirkan. 1613 Tapl (untuk) orang akan
melahirkan.
1601 Sriawan mengeluarkan panas dalam 1614 Tapl (untuk) orang akan
dan diminum orang (yang) melahirkan.
kedinginan.
1602 Sriawan di dalam perut dan jika 1615 Tapl (untuk) orang akan
mulutnya (terasa) pedas . melahirkan.
1603 Jamu orang sakit (muntah). 1616 Tapl (untuk) orang akan
melahirkan.
1604 Tapl (sakit) perut mulas. 1617 Tapl (untuk) orang akan
melahirkan.
1605 Tapl (sakit) perut orang muda. 1618 Tapl (untuk) orang akan
melahirkan.
1606 Tapl (sakit) perut orang muda. 1619 Tapl (untuk) orang akan
melahirkan.
1607 Tapl (sakit) perut. 1620 Tapl untuk bayinya.
1608 Tapl (sakit) perut bermanfaat 1621 Tapl (untuk) orang akan
mengeluarkan angin. melahirkan.
1609 Tapl untuk pengantin. 1622 Tapl jika anaknya sudah berumur
20 hari.
1610 Tapl untuk pengantin. 1623 (tapl) yang lain.
1624 Tapl orang melahirkan yang
berumur 20 hari.
1625 Jika berumur 50 hari.

1626 Tapl jika sudah 40 hari. commit to 1639


user Tapl (dipakai) jika akan tidur.
1627 Tapl jika sudah 40 hari. 1640 Tapl (dipakai) jika akan tidur.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
382

1628 Tapl jika sudah 40 hari. 1641 Jamu wancak.


1629 Tapl jika sudah 40 hari. 1642 Santun warni untuk urut.
1630 Tapl jika sudah 40 hari. 1643 Jamu untuk wanita setelah
melahirkan baru lahir.
1631 Tapl jika sudah 40 hari. 1644 Jamu orang melahirkan.
1632 Tapl jika rahim turun. 1645 Jamu orang melahirkan.
1633 Tapl untuk mengeringkan rahim. 1646 Wjah jika sudah berumur 3 bulan.
1634 Tapl untuk orang setelah 1647 Wjah yang lain.
melahirkan setelah satu bulan
supaya tidak melahirkan.
1635 Tapl untuk orang melahirkan 1648 Wjah jika anak sudah terlepas
sudah terlepas pusarnya. pusarnya.
1636 Tapl setelah melahirkan. 1649 Wjah sebelum terlepas pusarnya.
1637 Tapl setelah melahirkan. 1650 Daun untuk Wjah.
1638 Tapl untuk mengeluarkan angin 1651 Wjah melahirkan sebelum
untuk anak dan orang tua. terlepas pusarnya.
1652 Jamu sakit undhuk.

1653 Jamu sarikuning untuk orang 1670 Jamu (sakit lepra yang menular)
muda. lainnya.
1654 Jamu orang sakit muntah. 1671 Minumannya.
1655 Jamu colong. 1672 Air mandinya.
1656 Jamu jika belum cocok. 1673 Minumannya.
1657 Jamu jika belum cocok. 1674 Rokok sakit lepra yang menular.
1658 Jamu sakit selakarang. 1675 Jamu terkena bisa/racun.
1659 Jamu (sakit) kudis di tangan. 1676 Jika akan membuat bunga
ramping.
1660 Jamu (sakit) panu. 1677 Jamu wanita akan melahirkan.
1661 Jamu (sakit) panu. 1678 Sakit beri-beri.
1662 Jamu wasir darah. 1679 Jamu (sakit) sriawan.
1663 Jamu (sakit) sawan untuk anak 1680 Jamu orang sakit mjn.
berumur 5, 6, 7, 9 bulan.
1664 Jamu orang hamil yang terkena 1681 Jamu orang kaki terluka.
sawan.
1665 Jamu yang lain. 1682 Untuk menutup luka.
1666 Jamu yang lain. 1683 Jamu (sakit) kadas.
1667 Minumannya. 1684 Jamu sakit (encok).
1668 Jamu (sakit) perut mulas. 1685 Jamu (sakit) koreng.
1669 Jamu sakit lepra yang menular. 1686 Jamu luka pada jari.
1687 Jamu (luka pada jari) yang lain.
1688 Bumbu membuat ragi.

1689 Jika akan membuat minyak kemiri. 1701 Jamu (sakit) kurap.
1690 Jika akan membuat sinjangcommit
oranye.to 1702
user Jamu sakit canthng.
1691 Jamu sakit muntah untuk orang 1703 Jamu (sakit) kencing kurang
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
383

tua. lancar.
1692 Jamu (sakit) encok. 1704 Jamu sakit sudukn.
1693 Jamu (sakit) koreng. 1705 Jamu sakit kedinginan.
1694 Jamu luka pada jari. 1706 Jamu sakit endrak.
1695 Jamu yang lain. 1707 Jamu (sakit) kencing batu.
1696 Gliga landhak. 1708 Jamu orang tergigit ular.
1697 Jamu luka pada kaki dan kudis 1709 Jamu bisul dan terkena luka.
pada jari.
1698 Jamu tergigit hewan yang 1710 Jamu telinga berkurang
mempunyai bisa/ racun. pendengaran.
1699 Jamu (sakit) perut bengkak di 1711 Jamu sakit kuning.
dalam perut.
1700 Jamu sakit mengeluarkan 1712 Jamu semua sakit.
ppthak.
1713 Jamu muntah tanpa berhenti.
1714 Jamu anak panas serta sesak
nafas.
1715 Tapl-nya.
1716 Jamu anak sakit gomn.

1717 Jamu anak jika sudah (terkena) 1729 Jamu cacar air jika keluar hitam-
cacar air. hitam.
1718 Jamu jika panas akan keluar cacar 1730 Jamu untuk ibunya setelah (sakit)
airnya. cacar air.
1719 Jamu jika cacar airnya sudah 1731 Jamu sambtan cacar air.
terlihat.
1720 Jamu jika cacar airnya sudah 1732 Ckok anak tidak mau makan.
terlihat keluar.
1721 Minumannya. 1733 Jamu kedinginan.
1722 Jika cacar air tidak mau keluar. 1734 Jamu kedinginan bisu.
1723 Jika cacar air sudah pecah.
1724 Jika cacar air sudah pecah semua.
1725 Jika cacar air keluar banyak air.
1726 Jika cacar air pecah dan retak.
1727 Jamu cacar air sudah benyek.
1728 Jamu paduwan cacar air.

B. Kajian Isi
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
384

Kajian isi berguna untuk mengungkapkan isi yang terkandung dalam

naskah. Naskah SBJJJ termasuk jenis naskah obat-obatan. Naskah SBJJJ berisi

tentang 782 resep jamu, dimulai dari resep nomor 955 sampai resep nomor 1734.

Dilihat dari segi bahan, yaitu ada tidaknya penggunaan mpon- mpon pada tiap

ramuan jamu, 782 resep itu meliputi ramuan jamu untuk beberapa keluhan

penyakit bagi manusia dan hewan, beberapa makanan dan tindakan yang

merupakan pantangan untuk suatu penyakit, serta beberapa ramuan lainnya (untuk

menjerat hewan dan menghindari sengatan lebah). Tetapi dalam kajian isi

penelitian ini hanya akan dideskripsikan jenis tanaman obat tradisional yang

termasuk mpon-mpon pada naskah SBJJJ. Setelah dikelompokkan berdasarkan

penggunaan bahan mpon-mpon pada SBJJJ, terdapat 334 resep jamu yang di

dalamnya terdapat penggunaan mpon-mpon yaitu resep jamu untuk keluhan

penyakit bagi manusia dan hewan.

1. Jenis mpon-mpon

Istilah mpon-mpon berasal dari bahasa Jawa, yaitu dari kata mpu yang

berarti umbi (Bausastra Jawa-Indonesia Jilid I:120) sedangkan mpon-mpon

adalah bentuk jamak dari mpu yang berarti umbi yang digunakan untuk obat-

obatan (Bausastra Jawa-Indonesia Jilid I:119). Menurut istilah biologi, mpon-

mpon termasuk dalam golongan rhizome (rimpang), yaitu batang yang terdapat di

bawah tanah yang menjalar menghasilkan kuncup yang akan menjadi batang ke

arah atas dan akar ke arah bawah (Kamus Istilah Biologi,1985:151).

mpon-mpon cukup populer di kalangan masyarakat. Sebagian

masyarakat banyak yang mengenal mpon-mpon terutama kaum wanita karena


commit to user
sering dimanfaatkan untuk bumbu dapur. Selain itu, mpon-mpon dapat
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
385

dimanfaatkan untuk keperluan bahan pewangi, makanan atau minuman, bahan

pewarna, dan pengobatan tradisional yaitu kaitannya sebagai jamu. mpon-mpon

tidaklah sulit didapat karena ketersediannya di alam cukup melimpah karena cara

dan media penanamannya cukup mudah, serta bisa ditemui di sejumlah pasar

tradisional.

Tanaman jenis mpon-mpon ternyata berbau aromatis dan mengandung

minyak atsiri sehingga selain dimanfaatkan rimpangnya, sering juga diambil

minyak atsirinya (Didik Gunawan dkk, 1985:1). Berikut adalah tanaman obat

yang termasuk dalam kelompok mpon-mpon menurut Didik Gunawan, dkk

(1989:9-52) yaitu:

a. Bngle (Zingiber cassumunar)

Herba tahunan tegak yang berumpun rapat, tinggi bisa mencapai 1,5 m,

berbatang semu terdiri dari guludan pelepah daun. Daun tidak bertangkai,

menyirip berseling. Bunga berbentuk gelondong. Rimpang tidak

bercabang banyak, warnanya kuning kehijauan. Rasanya pahit dan pedas.

b. Combrang (Nicolaia elatior)

Berbatang lunak. Daun lanset memanjang berseling dan berpelepah.

Bunga berwarna merah muda keunguan.

c. Dringo (Acorus calamus)

Herba menahun, tidak berbatang, daun berwarna hijau muda segar,

tersusun dalam bentuk kipas. Helai daun berbentuk pita, tajam. Bunga

berbentuk tongkol. Rimpang pipih tidak bercabang banyak, warnanya

kuning coklat hingga coklat tua. Rasa agak manis lama-lama pahit,

aromatik, sedikit pedas.


commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
386

d. Jahe/jae (Zingiber officinale)

Batang semu dari guludan pelepah daun. Berbentuk rumpun. Daun

menyirip berseling berwarna hijau tua. Rimpang bercabang rapat, panjang

membulat, rimpang luar berwarna coklat kotor, rimpang dalam berwarna

kuning atau jingga, berserat. Berbau tajam dan agak pedas.

e. Kapulaga lokal/kapulaga (Amomum cardamomum)

Berbatang semu, pelepah daun selalu menyelingkupi. Daun berbentuk

lanset berwarna kemerah-merahan. Bunga berbentuk bulir berwarna putih

atau kekuningan pada tepinya berwarna ungu.

f. Kapulaga sabrang (Elettaria cardamomum)

Buah bertangkai panjang, tangkai menjalar di atas permukaan tanah. Daun

meruncing.

g. Kencur (Kaemferia galanga)

Tidak berbatang. Berdaun pendek, lebar, dan terhampar di atas tanah

menutup tanah berwarna hijau terang. Bunga berwarna putih atau agak

ungu. Rimpang bercabang berwarna putih, pinggirnya coklat kekuningan.

h. Kunci ppt (Kaemferia rotunda)

Tanaman ini mengalami dua fase pertumbuhan dalam hidupnya. Pertama

dengan daun tanpa bunga. Daun berbentuk jorong. Kedua muncul bunga

pendek, daunnya menempel permukaan tanah. Kelopak bunga berwarna

putih, mahkota bergaris. Rimpang pendek dan menggerombol.

i. Kunyit/temu kuning/kunir (Curcuma domestica)

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
387

Berbatang semu, bunga berwarna putih atau kuning pucat. Rimpang bulat

panjang bergerombol dalam satu rumpun berwarna jingga atau kuning tua

bila dikupas. Rasa pahit dan getir.

j. Lempuyang gajah (Zingiber zerumbet)

Batang semu dari guludan pelepah daun. Daun berbentuk lanset membulat

pendek berwarna hijau gelap berambut dan berselaput lilin. Bunga

berwarna ungu, mahkota berwarna kuning. Rimpang besar-besar,

bercabang banyak. Kulit luar berwarna pucat, bagian dalam berwarna

kuning dan berbau wangi. Rasanya pahit dan tidak terlalu pedas.

k. Lempuyang pahit/lmpuyang mprit/lmpuyang prit (Zingiber americans)

Batang semu dari guludan pelepah daun. Daun menyirip berseling

berwarna hijau tua. Bunga kecil berwarna kuning pucat. Rimpang kecil,

bagian luar berwarna coklat ungu gelap, bagian dalam kuning. Berasa

pahit dan pedas.

l. Lempuyang wangi (Zingiber aromaticum)

Batang semu dari guludan pelepah daun. Daun menyirip berseling

berwarna hijau tua. Bunga berwarna kuning atau jingga kekuningan.

Rimpang lebih berserat. Berbau wangi, berasa pahit dan pedas.

m. Lengkuas/laos (Alpinia galangal)

Berbatang semu dan lunak, batang tertutup pelepah daun sampai beberapa

lapis. Helai daun berbentuk lanset, lebar memanjang, berujung tajam.

Bunga berwarna putih.

n. Pacing (Costus speciosus)


commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
388

Batang lunak, bulat kecil. Daun berwarna hijau tua, helai daun tebal, kaku,

berbulu halus, lanset membulat. Bunga berwarna putih mencolok tepinya

merah keunguan, daun penumpu bunga merah gelap keunguan.

o. Temu bayi/tmu blnyh/glnyh (Curcuma soloensis)

Batang semu, seluruh tanaman berwarna hijau. Daun saling bersilangan.

Bunga berwarna putih daun pelindung bunga berwarna merah lembayung

tua. Rimpangnya banyak, bercabang, berwarna jingga kekuningan.

p. Temu giring (Curcuma heyneana val& v. zijp)

Batang semu berwarna hijau muda. Daun berbentuk lanset berwarna hijau

muda. Pinggir mahkota bunga berwarna merah. Rimpang berwarna

kuning.

q. Temu hitam/tmu cmng (Curcuma aeruginosa Roxb)

Berbatang semu dan selalu basah, hijau terdiri dari banyak pelepah daun

yang saling berselingkupan. Daun berbentuk lanset berwarna hijau tua

sampai coklat keunguan gelap. Bunga berwarna putih atau kekuningan

sampai merah. Rimpang dalam berwarna biru kotor.

r. Temu kunci/kunci (Kaemferia pandurata)

Daun tegak tidak menutupi tanah berwarna merah tua. Kelopak bunga

berbentuk tabung. Rimpang panjang dan jarang bercabang. Rimpang

pokok dikelilingi rimpang kecil-kecil menggerombol hingga menyerupai

seikat kunci.

s. Temu lawak (Curcuma xanthoriza)


commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
389

Batang semu banyak mengandung air. Daun berbentuk lanset. Mahkota

bunga berwarna merah. Rimpang membulat berwarna kuning tua atau

coklat kotor kemerahan, rimpang dalam berwarna jingga kecoklatan..

t. Temu mangga (Curcuma mangga)

Batang semu. Daun berbentuk lanset berwarna hijau sisi helai daun penuh

dengan titik-titik jernih. Bunga berwarna putih. Rimpang membulat dan

bercabang banyak. Rimpang berwarna kekuningan. Berbau seperti mangga

yang sudah matang, rasanya juga seperti mangga.

u. Temu putih/tmu pthak (Curcuma zedoaria)

Batang semu. Daun lanset memanjang berwarna merah lembayung.

Mahkota bunga berwarna putih, tepinya bergaris merah tipis. Rimpang

berwarna kuning muda, membulat, bercabang banyak.

v. Temu putri (Curcuma petiolata)

Batang semu terdiri dari guludan daun. Daun lanset melebar berwarna

hijau sampai hijau tua. Bunga bergerombol. Rimpang luar berwarna

kuning keabu-abuan, rimpang dalam putih kekuningan. Berbau seperti

pasta gigi.

w. Temu tis/pathi (Curcuma purpuracens)

Batang semu. Daun berbentuk lanset memanjang. Bunga berwarna putih,

daun penumpu berwarna coklat. Rimpang banyak dan bercabang, rimpang

utama berwarna jingga.

2. mpon-mpon pada Naskah SBJJJ


commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
390

Penggunaan mpon-mpon pada tiap resep obat SBJJJ sangat bervariasi.

Pada satu resep jamu bisa hanya terdapat 1 (satu) jenis mpon-mpon yang

dipadukan dengan bahan lain, misalnya:

Angka 1579 Pilis kangge tiyang rencang rare.


Kunir 5 iris, sprantu satunggal kabakar, sintok 5 saga, cabe satunggal, pala
2 saga. Dipunpipis lajng kangge pilis.
Nomor 1579 Pilis untuk orang melahirkan.
Kunyit 5 iris, sprantu satu dibakar, sintok 5 saga, cabai jawa satu, pala
2saga. Di-pipis lalu (dipakai) untuk pilis.
Ada pula dalam satu resep jamu terkadang terdapat lebih dari satu jenis

mpon-mpon. Sehingga tidak menutup kemungkinan jika satu resep akan disebut

lebih dari satu kali pada pengelompokan resep yang di dalamnya terkandung

mpon-mpon yang terdapat pada resep obat SBJJJ, misalnya saja pada resep

berikut:

Angka 1002 Manawi rare sampun umur 2 dintn kaunjukan jampi ing
ngandhap punika.
Brambang 3, manis jangan panjangipun sadariji, kncur satunggal kabakar,
jong rahab tuwin jintn cmng sami 10 saga, kmukus 7, scang 5 saga,
dringo saros dariji, tmu lawak, bngle, tuwin laos sami 3 iris, bawang
sasiyung, lajng kapipis kang lmbat, kajampekna ngantos 5 dintn, sadintn
sapisan.
Nomor 1002 Jika anak sudah umur 2 hari diberi minum jamu di
bawah ini.
Bawang merah 3, manis jangan panjangnya satu jari, kencur satu dibakar,
jong rahab dan jintan hitam masing-masing 10 saga, kemukus 7, secang 5
saga, dringo satu ruas jari, temu lawak, bngle, dan lengkuas masing-
masing 3 iris, bawang satu siung, lalu di-pipis sampai lumat, dipakai sampai 5
hari, sehari sekali.

Terdapat 23 (dua puluh tiga) jenis tanaman yang termasuk ke dalam

kelompok mpon-mpon pada pengklasifikasian jenis tanaman mpon-mpon

menurut Didik Gunawan dkk,(1985:9-52). Dari 23 (dua puluh tiga) jenis mpon-

mpon tersebut ada beberapa jenis mpon-mpon yang tidak terdapat pada resep

jamu SBJJJ, yaitu: combrang, kapulaga sabrang, lempuyang gajah, temu mangga,
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
391

dan temu putri. Selain itu, setelah dilakukan analisis lagi, ditemukan beberapa

jenis mpon-mpon lagi. Sehingga terdapat 33 (tiga puluh tiga) jenis mpon-

mpon pada SBJJJ, yaitu:

a. Bngle (Zingiber cassumunar)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 957, 961,

972, 974, 975, 980, 982, 988, 1002, 1003, 1004, 1005, 1009, 1010, 1011,

1015, 1017, 1022, 1023, 1024, 1030, 1033, 1058, 1062, 1063, 1066, 1070,

1072, 1076, 1077, 1078, 1081, 1085, 1086, 1088, 1091, 1092, 1093, 1097,

1099, 1101, 1102, 1121, 1126, 1127, 1128, 1129, 1131, 1132, 1133, 1134,

1136, 1137, 1142, 1145, 1150, 1152, 1153, 1158, 1174, 1176, 1177, 1178,

1179, 1183, 1210, 1212, 1213, 1217, 1223, 1224, 1234, 1242, 1247, 1272,

1311, 1319, 1327, 1329, 1353, 1412, 1432, 1448, 1450, 1467, 1467, 1473,

1483, 1485, 1488, 1552, 1558, 1560, 1567, 1568, 1569, 1570, 1574, 1578,

1600, 1607, 1612, 1613, 1614, 1616, 1617, 1619, 1621, 1623, 1629, 1630,

1634, 1637, 1641, 1644, 1645, 1647, 1648, 1649, 1651, 1663, 1690, 1717,

1731, 1733, dan 1734. Berikut salah satu contohnya:

Angka 988 Smburipun sakit kmandn.


Godhong nangka 3 punggl, kncur 3, dringo saros dariji, bngle 3 iris, bawang
3 siyung, adas 3 jodho, pulasari 2 ros dariji, sujn 3 kadadosna arng dipunwor,
mipis kang lmbut dipunsmburakn utawi kagosokna ing lrsipun kang sakit
sudukn.
Nomor 988 Smbur sakit kmandn.
Daun nangka 3 tangkai, kencur 3, dringo satu ruas jari, bngle 3 iris, bawang
putih 3 siung, adas 3 pasang, pulasari 2 ruas jari, sujn 3 dijadikan arang (lalu)
dicampur, mipis sampai lumat di-smbur-kan atau digosokkan di tempat yang
sakit sudukn.

b. Dringo (Acorus calamus)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 957, 959,
commit to user
972, 974, 975, 980, 988, 990, 1000, 1002, 1010, 1011, 1015, 1023, 1050,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
392

1055, 1068, 1076, 1085, 1086, 1088, 1092, 1093, 1094, 1099, 1101, 1102,

1117, 1121, 1126, 1127, 1128, 1129, 1131, 1132, 1133, 1134, 1136, 1137,

1138, 1142, 1150, 1153, 1154, 1158, 1168, 1179, 1212, 1213, 1217, 1222,

1223, 1224, 1242, 1247, 1283, 1309, 1319, 1344, 1353, 1395, 1399, 1412,

1432, 1434, 1483, 1485, 1487, 1488, 1558, 1574, 1578, 1585, 1590, 1600,

1619, 1620, 1623, 1634, 1637, 1641, 1645, 1647, 1658, 1663, 1717, 1730, dan

1731. Berikut salah satu contohnya:

Angka 990 Panunggilanipun jampi kmandn.


Dringo panjangipun saros dariji, mpu kunir 3 iris, duk panjangipun sadriji
pasagi, wilah wuluh panjangipun sadriji pasagi, sadaya dipunbakar, inggu
sakacang pthak, nuntn kapipis sadaya ingkang lmbat kadaml toya banyon,
nuntn dipunsaring lajng kaunjuk ngantos mantunipun.
Nomor 990 Jamu kmandn yang lain.
Dringo panjangnya satu ruas jari, empu kunyit 3 iris, duk panjangnya satu jari
persegi, wilah wuluh panjangnya satu jari persegi, semua dibakar, inggu sebesar
kacang putih, kemudian di-pipis semua sampai lumat dibuat air banyon,
kemudian disaring lalu diminum sampai sembuh.

c. Jahe/jae (Zingiber officinale)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 957, 962,

987, 1044, 1092, 1093, 1101, 1110, 1122, 1123, 1127, 1128, 1129, 1145,

1146, 1153, 1154, 1179, 1183, 1190, 1211, 1223, 1224, 1240, 1297, 1353,

1391, 1393, 1394, 1395, 1442, 1445, 1458, 1460, 1461, 1473, 1552, 1558,

1562, 1568, 1600, dan 1641. Berikut salah satu contohnya:

Angka 1110 Jampi tiyang stri.


Sdhah tmu rose 7 lmbar, kmukus 7. Kapipis kaliyan toya. Patrap
pangunjukipun dipunlti sabn dintn ing wanci sontn. Dhploka jae 3 iris
kaliyan sarm pangaji sigar. Dipunwadhahi ing cangkir nuntn dipunsuri wedang
kang sampun umub. Manawi sampun asrp dipununjuk ing wanci sontn wau.
Nomor 1110 Jamu wanita.
Sirih yang ruasnya bertemu 7 lembar, kemukus 7. Di-pipis dengan air. Diminum
diselang setiap hari pada waktu sore. Dhplok jahe 3 iris dengan garam seharga
sigar. Dimasukkan ke dalam cangkir kemudian diberi wedang yang sudah
mendidih. Jika sudah dingin diminum
commitpada waktu sore tadi.
to user
d. Jahe merah/jae abrit
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
393

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 1392, yaitu:

Angka 1392 Jampi sae dhatng mani.


Jae abrit, kacang ijm, kunir garing sami wawrat 2 reyal tuwin 18 dhuwit.
Sadaya punika kaolah kados dene tiyang ngliwt, toyanipun santn kanil kalapa
satugl. Jampi makatn punika ngantos 3 kenjing. Kdah miturut timbangipun.
Sareyal punika 9 dhuwit arta lami.
Nomor 1392 Jamu baik untuk mani.
Jahe merah, kacang hijau, kunyit kering masing-masing 2 reyal dan 18 dhuwit.
Semua diolah seperti orang ngliwt, airnya santan kental kelapa separuh.
(pakailah) jamu tersebut sampai 3 pagi. Harus sesuai takarannya. Satu reyal
adalah 9 dhuwit uang lama.

e. Kapulaga lokal/kapulaga (Amomum cardamomum)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 963, 964,

965, 998, 1039, 1077, 1622, 1623, dan 1671. Berikut salah satu contohnya:

Angka 1671 Jampi kang kaunjuk.


Kapulaga wawrat dhuwit, walirang brit sadhuwit, madu 1 dhuwit, lingsah
wijn sadhuwit, lajng kapipis kang lmbat. Kauntal ngantos 14 dintn
laminipun.
Nomor 1671 Jamu (sakit lepra menular) yang diminum.
Kapulaga dhuwit, belerang merah satu dhuwit, madu 1 dhuwit, minyak
wijen satu dhuwit, lalu di-pipis sampai lumat. Ditelan sampai 14 hari lamanya.

f. Kencur (Kaemferia galanga)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 956, 957,

961, 962, 963, 964, 965, 972, 973, 974, 975, 984, 985, 988, 998, 1000, 1002,

1003, 1004, 1009, 1015, 1021, 1022, 1023, 1024, 1026, 1031, 1033, 1046,

1053, 1055, 1057, 1059, 1063, 1064, 1065, 1067, 1068, 1070, 1071, 1075,

1076, 1077, 1078, 1093, 1101, 1122, 1125, 1126, 1128, 1129, 1131, 1132,

1134, 1143, 1145, 1146, 1147, 1149, 1150, 1151, 1153, 1157, 1174, 1175,

1176, 1177, 1178, 1179, 1180, 1183, 1190, 1191, 1195, 1196, 1198, 1201,

1209, 1213, 1217, 1223, 1224, 1246, 1296, 1313, 1478, 1483, 1486, 1531,

1552, 1555, 1557, 1558, 1559, 1560, 1562, 1568, 1569, 1570, 1575, 1582,
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
394

1590, 1600, 1606, 1607, 1608, 1619, 1620, 1622, 1623, 1630, 1637, 1638,

1641, 1643, 1652, 1655, dan 1676. Berikut salah satu contohnya:

Angka 1638 Tapl ngdalakn angin kangge rare tuwin tiyang spuh.
Adas 5 saga, mungsi 4 saga, rasuk angin 3 saga, kdhawung 3, wos sajumput,
kncur 3, skar awu sajumput, bawang 3 siyung. Dipunpis kataplakn
padharan.
Nomor 1638 Tapl (agar) mengeluarkan angin untuk anak dan orang tua.
Adas 5 saga, mungsi 4 saga, rasuk angin 3 saga, kdhawung 3, beras satu
jumput, kencur 3, bunga abu satu jumput, bawang putih 3 siung. Di-pis di-tapl-
kan pada perut

g. Kunci kuning/kunci jne

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 956, 957,

964, 1036, 1083, 1100, 1127, 1143, 1144, 1234, 1353, 1598, 1628, 1633, dan

1634. Berikut salah satu contohnya:

Angka 1100 Taplipun sadintn-dintn.


Kunci kuning 3 iris, cndhana 5 saga, mnyan madu 7 saga, nuntn dipunpipis
nuntn kaukup lajng kataplna dhatng bokipun tuwin sintn kang nspi,
nanging bokipun inggih ngangge.
Nomor 1100 Tapl-nya sehari-hari.
Kunci kuning 3 iris, cendana 5 saga, kemenyan madu 7 saga, kemudian di-pipis
kemudian di-ukup lalu di-tapl-kan kepada ibunya dan yang menyusui, tetapi
ibunya juga memakai.

h. Kunci ppt (Kaemferia rotunda)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 957, 962,

964, 965, 1004, 1036, 1046, 1083, 1127, 1609, 1625, 1628, dan 1634. Berikut

salah satu contohnya:

Angka 1004 Yn badhe ngunjuk jampi pangluntur, anganggeya tapl punika


rumiyin. Punika pangluntur sataplipun.
Bngle 3 iris, kmukus 7, kncur 3, scang 10 saga, manis jangan panjangipun
sadriji, jintn cmng tuwin jong rahab sami 10 saga, godhong blimbing wuluh
satkm, toyanipun cokak. Yn sampun, kaunjuka. Taplna malih godhong
sdhah tmu rose, jintn cmng 5 saga, kunci ppt 3, kapipis kaliyan abn-
abnan kados jampi wau, kangge tapl.
Nomor 1004 Jika akan minum jamu peluntur, pakailah tapl ini dahulu. Ini
commit to user
adalah peluntur Dan tapl-nya.
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
395

Bngle 3 iris, kemukus 7, kencur 3, secang 10 saga, manis jangan panjangnya


satu jari, jintan hitam dan jong rahab masing-masing 10 saga, daun belimbing
sayur satu genggam, (diberi) air cuka. Jika sudah, diminum. Tapl-kan lagi daun
sirih yang ruasnya bertemu , jintan hitam 5 saga, kunci ppt 3, di-pipis dengan
abn-abnan seperti jamu tadi, (dipakai) untuk tapl.

i. Kunci putih/kunci pthak

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 1083, yaitu:

Angka 1083 Jampi kangge tiyang stri.


Kunci ppt 3 iris, kunci kuning 7, wosn kcubung wulung 5 saga, kunci pthak
3 iris, cngkh 3, pala 3 saga, jintn cmng 5 saga, msoyi 7 saga, kmukus 7,
tki 3, cndhana jnggi 5 saga, pucuk tuwin ganthi sami 3 saga. Dipunpipis
kaliyan toya, kasaring lajng dipununjuk.
Nomor 1083 Jamu untuk wanita.
Kunci ppt 3 iris, kunci kuning 7, biji kecubung wulung 5 saga, kunci putih 3
iris, cengkeh 3, pala 3 saga, jintan hitam 5 saga, msoyi 7 saga, kemukus 7, teki
3, cendana jnggi 5 saga, pucuk dan ganthi masing-masing 3 saga. Di-pipis
dengan air, disaring lalu diminum.

j. Kunyit jantan/kunir jalr

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 1552, yaitu:

Angka 1552 Jampi kondhor, Walandi mastani brik.


Trnggiling mnthik satugl, tinja sawr sawa saklungsu, jamur imps 3 saga,
tgari panjangipun 3 dariji, kajng timur panjangipun 2 dariji, bawang jalr 2 iji,
kunir jalr satunggal, sintok panjangipun sadariji, msoyi panjangipun sadariji,
ganthi 5 saga, sunthi 2 ros dariji, pala satunggal, cngkh 7, cabe sulah, mrica
sulah, majamuju sami wawrat 5 saga, bngle 3 iris, kncur 3 maripat, jae 2 ros
dariji, laos sandhas ayam, woh pranajiwa satunggal, kmukus 7. Dipunpipis,
kasaring, toyanipun duduh jram pcl. Tirahanipun kagosokna ing
kondhoranipun utawi kdah dipunurutakn dhukun padharanipun lajng
nganggeya jampi punika ngantos samantunipun.

Nomor 1552 Jamu (sakit) hernia, Belanda menyebutnya brik.


Trenggiling mnthik separuh, kotoran ular sawah satu buah, jamur imps 3 saga,
tgari panjangnya 3 jari, kayu timur panjangnya 2 jari, bawang putih jantan 2
buah, kunyit jantan satu, sintok panjangnya satu jari, msoyi panjangnya satu
jari, ganthi 5 saga, sunthi 2 ruas jari, pala satu, cengkeh 7, cabai jawa sulah,
merica sulah, majamuju/jemuju masing-masing 5 saga, bngle 3 iris, kencur 3
mata, jahe 2 ruas jari, lengkuas (besarnya) satu kepala ayam, buah pranajiwa satu,
kemukus 7. Di-pipis, disaring, (diberi) air jeruk nipis. Sisanya digosokkan pada
hernia atau harus diurut perutnya (oleh) dukun lalu pakailah jamu tersebut sampai
sembuh.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
396

k. Kunyit putih/kunir pthak

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 1634, yaitu:

Angka 1634 Tapl kangge tiyang gadhah rare sampun sawulan supados botn
gadhah rare malih.
sintok, msoyi sami sadariji, jaha kling, jaha lawe sami 3, dhdhs 3 saga,
skar apyun 5 saga, skar lawang 7, skar apn 5 saga, kunci ppt nnm, kunir
pthak 3 mpu, tmu pure 3 iris, kulit lmpuyang prit 3 iji, kunci kuning 3,
jadham 2 saga, lingsah spuh 2 saga, garu rams, isi cubung kasiyan (cubung
wulung) sami 5 saga, jram purut sairis, godhong tlasih
Nomor 1634 Tapl untuk (untuk) orang melahirkan setelah satu bulan supaya
tidak melahirkan lagi.
sintok, msoyi masing-masing satu jari, jaha kling, jaha lawe masing-masing 3,
dhdhs 3 saga, bunga apyun 5 saga, bunga lawang 7, bunga apn 5 saga, kunci
ppt enam, kunyit putih 3 empu, temu pure 3 iris, kulit lempuyang prit 3 buah,
kunci kuning 3, jadam 2 saga, minyak tua 2 saga, garu rams, isi kecubung
kasiyan (kecubung wulung) masing-masing 5 saga, jeruk purut satu iris, daun
selasih

l. Kunyit/temu kuning/kunir (Curcuma domestica)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor: 956, 957,

959, 961, 962, 963, 964, 965, 972, 974, 979, 974, 979, 980, 983, 984, 990,

1003, 1005, 1008, 1010, 1011, 1015, 1023, 1024, 1031, 1033, 1039, 1040,

1057, 1058, 1061, 1063, 1066, 1068, 1070, 1072, 1073, 1074, 1077, 1079,

1082, 1084, 1093, 1094, 1101, 1117, 1123, 1125, 1128, 1129, 1134, 1174,

1176, 1179, 1194, 1219, 1228, 1252, 1275, 1310, 1343, 1344, 1360, 1373,

1388, 1392, 1393, 1394, 1404, 1427, 1441, 1454, 1457, 1483, 1488, 1514,

1518, 1551, 1554, 1556, 1558, 1561, 1567, 1568, 1569, 1570, 1574, 1575,

1579, 1584, 1585, 1600, 1603, 1604, 1610, 1615, 1623, 1628, 1634, 1642,

1644, 1645, 1646, 1648, 1649, 1651, 1655, 1724, 1730, 1731, dan 1733.

Berikut salah satu contohnya:

Angka 1642 Santun warni kangge urut.


Kajng ult satunggal, tmu lawak, mpu kunir sami 3 iris, pucukipun cabe 3,
lmpuyang 3 iris, walirang brit 2 saga. Dipunpipis kang lmbat lajng kasaring,
kaunjuka enjing sontn ngantoscommit
dumugitosamantunipun.
user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
397

Nomor 1642 Santun warni untuk urut.


Kayu ult satu, temu lawak, empu kunyit masing-masing 3 iris, ujung cabai jawa
3, lempuyang 3 iris, belerang merah 2 saga. Di-pipis sampai lumat lalu disaring,
diminum pagi (dan) sore sampai sembuh.

m. Lempuyang

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor: 957, 961,

962, 974, 984, 1000, 1003, 1012, 1014, 1024, 1033, 1044, 1045, 1046, 1062,

1068, 1078, 1081, 1091, 1092, 1093, 1101, 1121, 1123, 1126, 1128, 1129,

1133, 1136, 1137, 1155, 1156, 1176, 1178, 1179, 1183, 1311, 1541, 1554,

1556, 1559, 1560, 1615, 1641, 1642, 1644, dan 1645. Berikut salah satu

contohnya:

Angka 1012 Jampi kocokan kangge tiyang wawrat spuh.


Pucuk cabe 3, lmpuyang 3 iris, ingkup waru 3 punggl, tmu lawak 3 iris,
cikalan kalapa 3 iris kabakar, nuntn kapipis dipunwori lingsah klntik enggal
sasendhok alit lajng dipununjuk.
Nomor 1012 Jamu kocokan untuk orang hamil tua.
Ujung cabe 3, lempuyang 3 iris, kuncup waru 3 tangkai, temu lawak 3 iris,
cikalan kelapa 3 iris dibakar, kemudian di-pipis dicampur minyak kelapa baru
satu sendok teh lalu diminum.

n. Lempuyang merah/lmpuyang brit

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 1588, yaitu:

Angka 1588 Pilis angri, yn mripat ptng sirah sakit.


Wiji sawi tuwin ktumbar sami 5 saga, jintn cmng tuwin jintn pthak sami 3
saga, msoyi 7 saga, sprantu satunggal kabakar, rasuk angin 2 saga, kmukus 3
iji, jamur brama 5 saga, brambang satunggal, lmpuyang brit 3 iris. Dipunpipis
lajng kapilisakn.
Nomor 1588 Pilis angri, jika mata gelap (dan) kepala sakit.
Biji sawi dan ketumbar masing-masing 5 saga, jintan hitam dan jintan putih
masing-masing 3 saga, msoyi 7 saga, sprantu satu dibakar, rasuk angin 2 saga,
kemukus 3 buah, jamur brama 5 saga, bawang merah satu, lempuyang merah 3
iris. Di-pipis lalu di-pilis-kan.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
398

o. Lempuyang pahit/lmpuyang mprit/lmpuyang prit (Zingiber americans)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor: 1085, 1099,

1124, 1127, 1174, 1238, 1483, 1569, 1598, 1600, 1609, 1623, 1634, 1641,

1676, dan 1730. Berikut salah satu contohnya:

Angka 1730 Jampi tumrap bokipun yn mntas cacarn.


Mripat kunir, jintn pthak, msoyi, dringo, brambang, jambe nm, cndhana
jnggi, kajng sampan, ktumbar, trawas, bonggol kmadhean, dlima pthak,
tuwin lmpuyang prit.
Nomor 1730 Jamu untuk ibunya setelah (sakit) cacar air.
Mata kunyit, jintan putih, msoyi, dringo, bawang merah, pinang muda, cendana
jnggi, kayu sampan, ketumbar, trawas, umbi benalu, delima putih, dan
lempuyang prit.

p. Lempuyang wangi (Zingiber aromaticum)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 1600, yaitu:

Angka 1600 Pilis singgul kangge tiyang mntas rencang rare.


Dringo, bngle, jae, sunthi, kncur, lmpuyang prit, lmpuyang wangi sami 3
iris, sintok 5 saga, sprantu satunggal kabakar, jintn cmng 3 saga, msoyi 6
saga, manis jangan panjangipun sadariji, jong rahab 10 saga, kmukus 7,
kapulaga 7, cngkh 5, pala 2, klabt, waron sami 2 saga, adas sasaga, pulasari
3 saga, rasuk angin, ksumba sami 3 saga, kajng tinja, widara pthak sami 5
saga, sdhah kpanggih rosipun 3 lmbar, toya jram wangi 3, unm 3
dipunbakar, skar kanthil kang kuncup 3 saga kabakar, kunir 3 iris, apu sasaga.
Kapipis kangge pilis.
Nomor 1600 Pilis singgul untuk orang setelah melahirkan.
Dringo, bngle, jahe, sunthi, kencur, lempuyang prit, lempuyang wangi masing-
masing 3 iris, sintok 5 saga, sprantu satu dibakar, jintan hitam 3 saga, msoyi 6
saga, manis jangan panjangnya satu jari, jong rahab 10 saga, kemukus 7,
kapulaga 7, cengkeh 5, pala 2, klabt, waron masing-masing 2 saga, adas satu
saga, pulasari 3 saga, rasuk angin, kesumba masing-masing 3 saga, kayu tinja,
bidara putih masing-masing 5 saga, sirih yang ruasnya bertemu 3 lembar, air
jeruk wangi 3, unm 3 dibakar, bunga kuncup kantil 3 saga dibakar, kunyit 3 iris,
apu satu saga. Di-pipis dipakai untuk pilis.

q. Lengkuas merah/laos abrit

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor: 1554 dan

1556. Berikut salah satu contohnya:

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
399

Angka 1556 Parm badan.

Laos abrit, lmpuyang sami 7 iris, tmu lawak, tmu giring sami 3 iris, brambang
3, bawang 3 siyung, manis jangan panjangipun sadariji, jong rahab 15 saga,
kunir 3 iris, waron 10 saga, tgari 15 saga, pulasari 20 saga, pala satunggal,
uwos 3 jumput, toyanipun godhong turi 3 punggl. Kapipis, dipunwori toya tawa.
Nomor 1556 Parm badan.
Lengkuas merah, lempuyang masing-masing 7 iris, temu lawak, temu giring
masing-masing 3 iris, bawang merah 3, bawang putih 3 siung, manis jangan
panjangnya satu jari, jong rahab 15 saga, kunyit 3 iris, waron 10 saga, tgari 15
saga, pulasari 20 saga, pala satu, uwos 3 jumput, (diberi) air daun turi 3 tangkai.
Di-pipis, dicampur air tawar.

r. Lengkuas/laos (Alpinia galangal)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor: 957, 962,

973, 974, 975, 999, 1000, 1001, 1002, 1021, 1028, 1029, 1033, 1046, 1057,

1064, 1077, 1123, 1128, 1129, 1134, 1138, 1145, 1146, 1148, 1153, 1154,

1161, 1162, 1164, 1174, 1176, 1182, 1242, 1401, 1419, 1478, 1543, 1552,

1560, 1561, 1570, 1602, 1612, 1628, 1637, dan 1643. Berikut salah satu

contohnya:

Angka 1002 Manawi rare sampun umur 2 dintn kaunjukan jampi ing
ngandhap punika.
Brambang 3, manis jangan panjangipun sadariji, kncur satunggal kabakar, jong
rahab tuwin jintn cmng sami 10 saga, kmukus 7, scang 5 saga, dringo saros
dariji, tmu lawak, bngle, tuwin laos sami 3 iris, bawang sasiyung, lajng
kapipis kang lmbat, kajampekna ngantos 5 dintn, sadintn sapisan.
Nomor 1002 Jika anak sudah umur 2 hari diberi minum jamu di bawah ini.
Bawang merah 3, manis jangan panjangnya satu jari, kencur satu dibakar, jong
rahab dan jintan hitam masing-masing 10 saga, kemukus 7, secang 5 saga,
dringo satu ruas jari, temu lawak, bngle dan lengkuas masing-masing 3 iris,
bawang putih satu siung, lalu di-pipis sampai lumat, dipakai sampai 5 hari, sehari
sekali.

s. Pacing (Costus speciosus)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 1651, yaitu:

Angka 1651 Wjah tiyang gadhah rare sadrngipun puput.


Rumput dngkng wulung satunggal, godhong bstru 3 lmbar, godhong gagan-
gagan satkm, godhong tayuman 3 lmbar, oyot sangga langit panjangipun 3
commit
dariji, bonggol pacing panjangipun to usertmu kuning, bngle, tmu cmng,
sadariji,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
400

kunir, tmu lawak sami 3 iris, tmu badhur sairis. Kapipis, dipunsaring lajng
kaunjuk sapisan sabn dintn wanci enjing laminipun 15 dintn.
Nomor 1651 Wjah (untuk) orang melahirkan sebelum terlepas pusarnya.
Rumput dngkng wulung satu, daun bstru 3 lembar, daun gagan-gagan satu
genggam, daun tayuman 3 lembar, akar sangga langit panjangnya 3 jari, umbi
pacing panjangnya satu jari, kunyit, bngle, temu hitam, kunir, temu lawak
masing-masing 3 iris, temu badhur satu iris. Di-pipis, disaring lalu diminum
sekali setiap hari waktu pagi lamanya 15 hari.

t. Sunthi

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor: 957, 962,

974, 984, 985, 1033, 1092, 1093, 1101, 1122, 1127, 1128, 1132, 1140, 1146,

1151, 1153, 1175, 1178, 1179, 1180, 1183, 1197, 1217, 1244, 1248, 1536,

1552, 1562, 1568, 1581, 1582, 1600, 1603, 1641, dan 1643. Berikut salah satu

contohnya:

Angka 1140 Jampi sur.


Kulit isi kluwih 3 kabakar, mripat kunir 7, mripat kunci mntah, matng 3, mripat
sunthi mntah 2, matng satunggal, skar sdhah sawatawis, toyanipun cokak
kang kcut sasendhok agng, lajng dipunpipis, kaunjuk sabn enjing.
Nomor 1140 Jamu muntah.
Kulit (dan) biji kluwih 3 dibakar, mata kunir 7, mata kunci mentah (dan) matang
3, mata sunthi mentah 2, matang satu, bunga sirih secukupnya, (diberi) air cuka
yang asam satu sendok makan, lalu di-pipis, diminum setiap pagi.

u. Temu

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor: 955, 1075,

1124, 1220, dan 1271. Berikut salah satu contohnya:

Angka 1271 Taplipun rare sakit toyan.


Godhong poksor satkm, adas sajumput, pulasari panjangipun sadariji, tmu,
brambang sami 3, sarm sajumput. Kapipis kang lmbat, dipuntaplakn.
Nomor 1271 Tapl anak sakit kencing.
Daun poksor satu genggam, adas satu jumput, pulasari panjangnya satu jari,
temu, bawang merah masing-masing 3, garam satu jumput. Di-pipis sampai
lumat, di-tapl-kan.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
401

v. Temu badhur(Amorphophallus variabilis)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor: 1033 dan

1651. Berikut salah satu contohnya:

Angka 1651 Wjah tiyang gadhah rare sadrngipun puput.


Rumput dngkng wulung satunggal, godhong bstru 3 lmbar, godhong gagan-
gagan satkm, godhong tayuman 3 lmbar, oyot sangga langit panjangipun 3
dariji, bonggol pacing panjangipun sadariji, tmu kuning, bngle, tmu cmng,
kunir, tmu lawak sami 3 iris, tmu badhur sairis. Kapipis, dipunsaring lajng
kaunjuk sapisan sabn dintn wanci enjing laminipun 15 dintn.
Nomor 1651 Wjah (untuk) orang melahirkan sebelum terlepas pusarnya.
Rumput dngkng wulung satu, daun bstru 3 lembar, daun gagan-gagan satu
genggam, daun tayuman 3 lembar, akar sangga langit panjangnya 3 jari, umbi
pacing panjangnya satu jari, kunyit, bngle, temu hitam, kunyit, temu lawak
masing-masing 3 iris, temu badhur satu iris. Di-pipis, disaring lalu diminum
sekali setiap hari waktu pagi lamanya 15 hari.

w. Temu bayi/tmu blnyh/glnyh (Curcuma soloensis)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 1129, yaitu:

Angka 1129 Jampi spt kangge tiyang gadhah rare 40 dintn.


Ing ngandhap punika namanipun sadaya mpon-mpon sarta gogodhongan
ingkang badhe kangge.
Dringo, bngle, jae, sunthi, kncur, laos, lmpuyang, kunci, kunir, tmu lawak,
tmu cmng, tmu giring, tmu tis, tmu glnyh pthak sami 7 iris
Nomor 1129 Jamu spt untuk orang melahirkan (setelah) 40 hari.
Di bawah ini nama semua mpon-mpon serta dedaunan yang dipakai:
Dringo, bngle, jahe, sunthi, kencur, lengkuas, lempuyang, temu kunci, kunyit,
temu lawak, temu hitam, temu giring, temu tis, temu glnyh putih masing-
masing 7 iris

x. Temu giring (Curcuma heyneana val& v. zijp)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor: 957, 962,

1033, 1046, 1062, 1074, 1078, 1091, 1102, 1119, 1121, 1122, 1127, 1128,

1129, 1176, 1183, 1483, 1554, 1556, 1558, 1560, 1561, 1590, dan 1647.

Berikut salah satu contohnya:

Angka 1122 Jampi encok ing sirah santun warni.


Adas sasaga, pulasari 4 saga, kmukus 3 jodho, jintn cmng, msoyi , ktumbar
sami 5 saga, mungsi 3 saga, sintok 4 saga, sprantu satunggal dipunbakar, jamur
commit to user
brama 3 saga, sari naga 5 saga, cabe jawi satugl, sunthi, kncur sami 3 iris,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
402

widara pthak 5 saga, jae, tmu giring sami 3 iris, nuntn kapipis kaliyan toya
mawi asm saklungsu, sarm 3 wuku, lajng dipununjuk.
Nomor 1122 Jamu encok di kepala santun warni.
Adas satu saga, pulasari 4 saga, kemukus 3 pasang, jintan hitam, msoyi ,
ketumbar masing-masing 5 saga, mungsi 3 saga, sintok 4 saga, sprantu satu
dibakar, jamur brama 3 saga, sarinaga 5 saga, cabai jawa separuh, sunthi, kencur
masing-masing 3 iris, bidara putih 5 saga, jahe, temu giring masing-masing 3
iris, kemudian di-pipis dengan air dengan asam satu biji, garam 3 wuku, lalu
diminum.

y. Temu guroh/tmu poh

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor: 1033, 1309,

1521, dan 1561. Berikut salah satu contohnya:

Angka 1521 Jampi pathk kang taksih nm.


Dipunborhi tmu guroh (tmu poh) panjangipun sadariji, godhong jambt
kalampok 3 lmbar, menir wos 3 jumput. Dipunpipis kaliyan toya nuntn
dipunborhna ing pathk. Yn sampun 6 wulan dipuntdhanana ulam macan
sakajngipun nuntn kakuma ing lpn. Dipunkosoki kang rsik lajng kagosoka
dhdhs wawrat 2 dhuwit pinggiring pathk wau.
Nomor 1521 Jamu pathk yang masih muda.
Di-borh dengan temu guroh (temu poh) panjangnya satu jari, daun jambu
kalampok 3 lembar, potongan beras 3 jumput. Di-pipis dengan air kemudian di-
borh-kan pada pathk. Jika sudah 6 bulan makanlah ikan macan sesukanya
kemudian berendam di sungai. Digosok yang bersih lalu digosok dengan dhdhs
2 dhuwit di pinggir pathk tadi.

z. Temu hitam/tmu cmng (Curcuma Aeruginosa Roxb)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor: 957, 977,

1047, 1062, 1077, 1078, 1101, 1121, 1128, 1129, 1134, 1313, 1468, 1483,

1558, 1561, 1641, 1651, dan 1732. Berikut salah satu contohnya:

Angka 1641 Jampi wancak tuwin kawastanan wancah.


Jintn cmng 5 saga, kang pthak 5 saga, msoyi panjangipun sadariji, kmukus
7, sunthi, kncur, dringo, bngle, tmu lawak, tmu cmng, mpu kunir, jae,
lmpuyang sami 3 iris, bakaran brambang satunggal, bawang sasiyung, prusi
agngipun sadhle, lirang sawos, angkup jambe nm satunggal, sdhah
kpanggih rosipun 3 lmbar, lajng kapipis kaliyan wedang, kang sapalih cokak.
Nomor 1641 Jamu wancak dan disebut wancah.
Jintan hitam 5 saga, (jintan) putih 5 saga, msoyi panjangnya satu jari, kemukus
7, sunthi, kencur, dringo, bngle, temu lawak, temu hitam, empu kunyit, jahe,
lempuyang masing-masing 3 iris, bakaran
commit bawang merah satu, bawang putih satu
to user
siung, prusi besarnya satu kacang kedelai, belerang satu buah, kuncup pinang
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
403

muda satu, sirih yang ruasnya bertemu 3 lembar, lalu di-pipis dengan wedang,
yang separuh (dengan) cuka.

aa. Temu kunci/kunci (Kaemferia pandurata)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor: 955, 982,

985, 997, 1039, 1044, 1045, 1058, 1061, 1075, 1079, 1088, 1104, 1123, 1124,

1126, 1128, 1129, 1140, 1153, 1155, 1220, 1246, 1272, 1311, 1313, 1322,

1413, 1464, 1486, 1610, 1648, 1655, dan 1732. Berikut salah satu contohnya:

Angka 1732 Ckokipun rare botn ajng ndha.


Godhong smbung, godhong lamps, kunci, tmu cmng, kajng scang, kajng
widara pthak, kajng lgi, skar apn, adas, pulasari, ktumbar, trawas, sarm
sakdhik.
Nomor 1732 Ckok anak tidak mau makan.
Daun sembung, daun lampes, temu kunci, temu hitam, kayu secang, kayu bidara
putih, kayu manis, bunga apn, adas, pulasari, ketumbar, trawas, garam sedikit.

bb. Temu lawak (Curcuma xanthoriza)


mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor: 957, 961,
962, 965, 972, 974, 975, 980, 983, 984, 996, 1002, 1003, 1005, 1009, 1010,
1011, 1012, 1015, 1023, 1024, 1033, 1045, 1046, 1058, 1062, 1063, 1066,
1068, 1070, 1072, 1078, 1081, 1085, 1093, 1094, 1101, 1119, 1121, 1123,
1126, 1127, 1128, 1129, 1133, 1134, 1153, 1164, 1176, 1179, 1183, 1193,
1218, 1249, 1439, 1483, 1514, 1554, 1556, 1558, 1560, 1561, 1567, 1568,
1569, 1574, 1578, 1590, 1598, 1612, 1623, 1631, 1635, 1636, 1641, 1642,
1645, 1646, 1647, 1648, 1649, 1651, dan 1652. Berikut salah satu contohnya:
Angka 1068 Panunggilanipun jampi parm mntah kangge tiyang gadhah
rare sampun 15 dintn.
Jintn cmng 5 saga, kmukus 7, jong rahab 7 saga, glam 7, kajng scang 5
saga, kajng anyang 3 kabakar, rasuk angin 5 saga, grgs otot 54 saga, manis
jangan panjangipun sadriji, adas sasaga, mungsi 3 saga, gralah kajng smpal
wolok tuwin skar ksumba sami 5 saga, kncur, tmu lawak, kunir sami 3 iris,
brambang satunggal, dringo 3 iris, asm kawak sakmiri kabakar, cngkh 3,
lmpuyang 3 iris. Kagodhog, toyanipun kaunjuk mawi sarm sajumput.
Nomor 1068 Jamu parm mntah yang lain untuk (untuk) orang melahirkan
setelah 15 hari.
Jintan hitam 5 saga, kemukus 7, jong rahab 7 saga, glam 7, kayu secang 5 saga,
kayu anyang 3 dibakar, rasuk angin 5 saga, grgs otot 54 saga, manis jangan
panjangnya satu jari, adas satucommit to user3 saga, gralah kayu smpal wolok
saga, mungsi
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
404

dan bunga kesumba masing-masing 5 saga, kencur, temu lawak, kunyit masing-
masing 3 iris, bawang merah satu, dringo 3 iris, asam kawak (besarnya) satu
kemiri dibakar, cengkeh 3, lempuyang 3 iris. Direbus, airnya diminum dengan
garam satu jumput.

cc. Temu pure

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 1634, yaitu:

Angka 1634 Tapl kangge tiyang gadhah rare sampun sawulan supados botn
gadhah rare malih.
sintok, msoyi sami sadariji, jaha kling, jaha lawe sami 3, dhdhs 3 saga,
skar apyun 5 saga, skar lawang 7, skar apn 5 saga, kunci ppt nnm, kunir
pthak 3 mpu, tmu pure 3 iris, kulit lmpuyang prit 3 iji, kunci kuning 3,
jadham 2 saga, lingsah spuh 2 saga, garu rams, isi cubung kasiyan (cubung
wulung) sami 5 saga, jram purut sairis, godhong tlasih
Nomor 1634 Tapl untuk (untuk) orang melahirkan setelah satu bulan supaya
tidak melahirkan lagi.
sintok, msoyi masing-masing satu jari, jaha kling, jaha lawe masing-masing 3,
dhdhs 3 saga, bunga apyun 5 saga, bunga lawang 7, bunga apn 5 saga, kunci
ppt enam, kunyit putih 3 empu, temu pure 3 iris, kulit lempuyang prit 3 buah,
kunci kuning 3, jadam 2 saga, minyak tua 2 saga, garu rams, isi kecubung
kasiyan (kecubung wulung) masing-masing 5 saga, jeruk purut satu iris, daun
selasih

dd. Temu putih/tmu pthak (Curcuma zedoaria)

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor: 1017, 1062,

dan 1133. Berikut salah satu contohnya:

Angka 1017 Jampi tiyang wawrat padharanipun botn ebah, tiyang Jawi
amstani matu tuwin bngka.
Godhong smangka 3 lmbar, godhong rahu 3 lmbar, brambang satunggal
dipunbakar, adas 4, pulasari saros dariji, tmu pthak mntah, matng 3 iris,
dringo agngipun sakacang, dringo mntah, matng 3 iris, lajng kapipis kaliyan
toya sarta sarm, kaprs, toyanipun kaunjuk. Ampasipun dipunborhakn ing
padharan ingkang ngantos waradin.
Nomor 1017 Jamu orang hamil perutnya tidak bergerak, orang Jawa
menyebutnya membatu dan mengeras.
Daun semangka 3 lembar, daun rahu 3 lembar, bawang merah satu dibakar, adas
4, pulasari satu ruas jari, temu putih mentah (dan) matang 3 iris, dringo besarnya
satu kacang, dringo mentah (dan) matang 3 iris, lalu di-pipis dengan air serta
garam, diperas, airnya diminum. Ampasnya di-borh-kan pada perut sampai
merata.

ee. Temu tis/pathi (Curcuma purpuracens)


commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
405

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor: 957, 962,

dan 1108. Berikut salah satu contohnya:

Angka 1108 Panunggilanipun jampi toyan.


Godhong undhung 3 lmbar, adas 3 jodho, pulasari panjangipun sadariji, jong
rahab 5 saga, glam 7, rasuk angin 5 saga, kajng anyang 3 kabakar, klabt 3
saga, jamur imps 3 saga, jamur brama 5 saga, tinja sawr sawa 3 saga, scang,
widara laut sami 5 saga, timun wuku satunggal, lalr 3, kajng tinja 5 saga,
brambang satunggal kabakar, tmu tis 3 iris. Kapipis kangge tapl.
Nomor 1108 (jamu) (sakit) kencing yang lain.
Daun undhung 3 lembar, adas 3 pasang, pulasari panjangnya satu jari, jong rahab
5 saga, glam 7, rasuk angin 5 saga, kayu anyang 3 dibakar, klabt 3 saga, jamur
imps 3 saga, jamur brama 5 saga, kotoran ular sawah 3 saga, secang, bidara laut
masing-masing 5 saga, mentimun wuku satu, lalat 3, kayu tinja 5 saga, bawang
merah satu dibakar, temu tis 3 iris. Di-pipis untuk tapl.

ff. Temu uwos

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 1228, yaitu:

Angka 1228 Panunggilanipun jampi sakit sirah sarta anymngakn rema


ingkang sampun pthak.
Godhong pariya inggih punika godhong pare wana satkm, rumput clngan
satkm, tmu uwos sajumput, mripat kunir 3. Kapipis, toyanipun wayu. Yn
sampun lmbut katmplkna ing sirah.
Nomor 1228 Jamu sakit kepala yang lain serta untuk menghitamkan rambut
yang sudah putih.
Daun pariya inggih punika daun pare hutan satu genggam, rumput clngan satu
genggam, temu uwos satu jumput, mata kunyit 3. Di-pipis, (memakai) air basi.
Jika sudah lumat ditempelkan pada kepala.

gg. Temu wuku

mpon-mpon jenis ini ditemukan pada resep jamu SBJJJ nomor 1265, yaitu:

Angka 1265 Panunggilanipun jampi toyan rah.


Oyot jambe 4 dariji pasagi, oyot poksor panjangipun sadariji, tmu wuku
satunggal, oyot smangka panjangipun 2 dariji, oyot labu pthak panjangipun 3
dariji, oyot sruni pthak panjangipun 3 dariji, oyot drs 5, oyot gmpur watu
tuwin oyot gtas watu panjangipun sami 3 dariji, oyot druju satkm, klothokan
kpuh jangkang satunggal dipunbakar, kajng anyang 7, kajng lgi panjangipun
sadariji, adas 2 saga, pulasari panjangipun sadariji, podhi 5 saga, sari 7 saga.
Dipundhploka utawi dipunpipis kang lmbat lajng dipun-godhog, kaunjuk
sabn dintn.

Nomor 1265 Jamu kencing darah yang lain.


commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
406

Akar pinang 4 jari persegi, akar poksor panjangnya satu jari, temu wuku satu,
akar semangka panjangnya 2 jari, akar labu putih panjangnya 3 jari, akar seruni
putih panjangnya 3 jari, akar drs 5, akar gmpur watu dan akar gtas watu
panjangnya masing-masing 3 jari, akar druju satu genggam, kepuh jangkang yang
terkelupas satu dibakar, kayu anyang 7, kayu manis panjangnya satu jari, adas 2
saga, pulasari panjangnya satu jari, podhi 5 saga, sari 7 saga. Di-dhplok atau di-
pipis sampai lumat lalu direbus, diminum setiap hari.

Terdapat pula resep yang tidak spesifik dalam menyebutkan jenis mpon-

mpon yang digunakan, seperti pada resep berikut:

Angka 1171 Jampi kowak.


Godhong sangko punika gosrut 7 lmbar dipunpe ingkang garing nuntn
dipunpanggang tuwin angobonga suwkan sinjang wulung panjangipun
sadariji, nuntn sami kapipisa kang lmbat kadadosakn bubukan, kawur-
wurna. Sasampunipun tatu wau dipunkumbah ing wedang. Godhogan
godhongan kang kenging kadaml wjah tuwin godhogan mpon-mpon
kang kenging kadaml wjah mawi kapipis lajng dipun-godhog.
Nomor 1171 Jamu untuk luka yang besar.
Daun sangko disebut gosrut 7 lembar dijemur sampai kering kemudian
dipanggang dan bakarlah sobekan sinjang wulung panjangnya satu jari,
kemudian masing-masing di-pipis sampai lumat dijadikan serbuk (lalu)
ditaburkan (pada luka). Sesudah itu luka tadi dicuci dengan wedang. Rebusan
dedaunan yang boleh dibuat wjah dan rebusan mpon-mpon yang boleh
dibuat wjah dengan di-pipis lalu direbus.

Berdasarkan analisis di atas dapat disimpulkan, terdapat 33 (tiga puluh tiga)

jenis tanaman mpon-mpon yang dipakai pada resep jamu dalam naskah SBJJJ,

yaitu: (1) Bngle, (2) Dringo, (3) Jahe/jae, (4) Jahe merah/jae abrit, (5) Kapulaga

lokal/kapulaga, (6) Kencur, (7) Kunci kuning, (8) Kunci ppt, (9) Kunci

putih/kunci pthak, (10) Kunyit jantan/kunir jalr, (11) Kunyit putih/kunir pthak,

(12) Kunyit/temu kuning/kunir, (13) Lempuyang, (14) Lempuyang

merah/lmpuyang brit, (15) Lempuyang pahit/lmpuyang mprit/lmpuyang prit,

(16) Lempuyang wangi, (17) Lengkuas merah/laos abrit, (18) Lengkuas/laos, (19)

Pacing, (20) Sunthi, (21) Temu, (22) Temu badhur, (23) Temu bayi/tmu

blnyh/glnyh, (24) Temu giring, (25) Temu guroh/tmu poh, (26) Temu
commit to user
hitam/tmu cmng, (27) Temu kunci/kunci, (28) Temu lawak, (29) Temu pure,
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
407

(30)Temu putih/tmu pthak, (31) Temu tis/pathi, (32) Temu uwos, dan (33)

Temu wuku. Selain itu terdapat pula satu resep jamu SBJJJ yang di dadalamnya

terdapat penggunaan mpon-mpon, tetapi tidak dijelaskan secara spesifik apa saja

jenis mpon-mpon yang digunakan.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

BAB V
PENUTUP

A. Simpulan

Berdasarkan pada hasil analisis data dapat disimpulkan sesuai dengan

rumusan masalah bahwa:

1. Srat Buk Jampi-Jampi Jawi koleksi Perpustakaan Sasana Pustaka Keraton

Surakarta bernomor katalog KS 617 550 Ra adalah naskah tunggal. Setelah

melalui cara kerja filologi yaitu deskripsi naskah, kritik teks, aparat kritik, dan

transliterasi maka suntingan teks Srat Buk Jampi-Jampi Jawi dalam

penelitian ini merupakan teks yang bersih dari kesalahan dan dapat

dipertanggungjawabkan secara ilmiah.

2. Terdapat 33 jenis mpon-mpon yang ditemukan dalam Srat Buk Jampi-

Jampi Jawi antara lain: (1) Bngle, (2) Dringo, (3) Jahe/jae, (4) Jahe

merah/jae abrit, (5) Kapulaga lokal/kapulaga, (6) Kencur, (7) Kunci kuning,

(8) Kunci ppt, (9) Kunci putih/kunci pthak, (10) Kunyit jantan/kunir jalr,

(11) Kunyit putih/kunir pthak, (12) Kunyit/temu kuning/kunir, (13)

Lempuyang, (14) Lempuyang merah/lmpuyang brit, (15) Lempuyang

pahit/lmpuyang mprit/lmpuyang prit, (16) Lempuyang wangi, (17)

Lengkuas merah/laos abrit, (18) Lengkuas/laos, (19) Pacing, (20) Sunthi, (21)

Temu, (22) Temu badhur, (23) Temu bayi/tmu blnyh/glnyh, (24) Temu

giring, (25) Temu guroh/tmu poh, (26) Temu hitam/tmu cmng, (27) Temu

kunci/kunci, (28) Temu lawak, (29) Temu pure, (30)Temu putih/tmu pthak,

commit
(31) Temu tis/pathi, (32) Temu uwos, to user
dan (33) Temu wuku. Terdapat pula satu

407
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id
408

resep jamu Srat Buk Jampi-Jampi Jawi yang di dalamnya terdapat

penggunaan mpon-mpon, tetapi tidak dijelaskan secara spesifik apa saja

jenis mpon-mpon yang digunakan.

B. Saran

Saran yang dapat diberikan dari hasil penelitian ini adalah sebagai berikut:

1. Pengkajian terhadap naskah yang berjudul Srat Buk Jampi-Jampi Jawi ini
bersifat sementara karena baru ditemukan dua naskah. Hal ini tidk menutup

kemungkinan pada suatu saat ditemukannya lagi naskah Srat Buk Jampi-

Jampi Jawi yang lain. Diharapkan penelitian ini dapat dilanjutkan untuk

menyempurnakan hasil penelitian ini.

2. Kajian isi pada naskah Srat Buk Jampi-Jampi Jawi ini baru sebatas
pendeskripsian jenis tanaman obat yang termasuk mpon-mpon, tidak

menutup kemungkinan untuk mengkaji hal yang lainnya pada penelitian

berikutnya. Selain itu penelitian ini masih jauh dari kata sempurna, sehingga

saran serta kritik yang membangun sangat diharapkan agar bisa dihasilkan

penelitian yang lengkap, utuh, dan mendalam.

commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

DAFTAR PUSTAKA

A. Pustaka Sumber

Anonim.............. Srat Buk Jampi-Jampi Jawi. Surakarta: Pepustakaan Sasana


Pustaka. Kode koleksi 550. Ra
Anonim.............. Srat Kawruh Bab Jampi Jawi. Surakarta: Pepustakaan Sasana
Pustaka. Kode koleksi 212 Na.

B. Pustaka Acuan

Achdiyati Ikram.1997. Beberapa Metode Kritik dan Edisi Naskah. (Makalah)

Ahmad Muhammad Djoyosugito. Pengetahuan Obat-Obatan Jawa Tradisional


dalam Celaka, Sakit, Obat, dan Sehat Menurut Konsepsi Orang Jawa.
1985. Jakarta: Direktorat Jenderal Kebudayaan Departemen
Pendidikan dan Kebudayaan.

Atar Semi. 1993. Metode Penelitian Sastra. Bandung: Angkasa.

Didik Gunawan, C.J. Soegihardjo, Sri Mulyani, dkk. 1989. Empon-Empon dan
Tanaman Lain dalam Zingiberaceae. Semarang: IKIP Semarang
Press.

Edi Sedyawati. 1998. Naskah: Artinya Sebagai Sasaran Kajian dan Sebagai
Warisan Budaya Bangsa. (Makalah)

Edwar Djamaris. 1977. Filologi dan Cara Kerja Penelitian Filologi dalam
Bahasa dan Sastra Tahun III No. 1. Jakarta: Pusat Pembinaan dan
Pengembangan Bahasa Departemen Pendidikan dan Kebudayaan.

.2002. Metode Penelitian Filologi. Jakarta: CV MANASCO.

Eko Widiyanto. 2002. Kagungan Dalem Buku Racikan Jampi Jilid II (Kajian
Filologis). Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni Rupa Universitas
Sebelas Maret Surakarta. (Skripsi)

Emuch Herman Soemantri. 1986. Identifikasi Naskah. Bandung: Fakultas Sastra


Universitas Padjadjaran.

Florida, Nancy K. 1996. Javanese Language Manuscripts of Surakarta Central


Java A Preliminary Descriptive Catalogus Level I and II.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

Girardet Nikolaus, et al. 1983. Deskriptive Catalogus of the Javanese Manuscripts


and Printed Book in the Main Libraries of Surakarta and Yogyakarta.
Weisbaden: Franz Steiner Verslag GMBN.

Harini M. Sangat, Evrizal A. M. Zuhud, dan Ellyn K. Damayanti. 2000. Kamus


Penyakit dan Tumbuhan Obat Indonesia (Etnofitomedika) Jilid I.

Haryati Subadio. Relevansi Pernaskahan dengan Berbagai Bidang Ilmu dalam


Lembaran Sastra. 1991. Naskah dan Kita. Depok: Fakultas Sastra UI.

Hembing Wijayakusuma, dkk. 1997. Tanaman Berkhasiat Obat di Indonesia


Jilid ke-1. Jakarta: Pustaka Kartini.

. 1997. Tanaman Berkhasiat Obat di Indonesia Jilid ke-I1.


Jakarta: Pustaka Kartini.

Hembing Wijayakusuma, Setiawan Dalimartha, A.S. Wirian. 1998. Tanaman


Berkhasiat Obat di Indonesia Jilid ke-1V. Jakarta: Pustaka Kartini.

http://fman230.wordpress.com/assignments/task-1-2/ diakses pada 3 Agustus


2011 pukul 16.00 WIB.

http://kesehatan.kompas.com/read/2009/05/26/12190342/asal.muasal.istilah.jamu.
dari.jampi-jampi diakses pada 12 September 2011 pukul 19.00 WIB.

Moleong, Lexy J. 2008. Metodologi Penelitian Kualitatif. Bandung: PT Remaja


Rosdakarya.

Prawiroatmodjo, S. 1957. Bausastra Jawa-Indonesia Jilid I dan II. Jakarta:


Gunung Agung.

Robson, S.O. 1994. Prinsip-Prinsip Filologi Indonesia. Jakarta: RUL.

Setiawan Dalimartha. 1999. Atlas Tumbuhan Obat di Indonesia Jilid 1. Jakarta:


Trubus Agriwidya.

Siti Baroroh Baried, dkk. 1977. Kamus Istilah Filologi. Yogyakarta: Fakultas
Sastra dan Kebudayaan, Universitas Gajah Mada.

. 1983. Pengantar Teori Filologi. Yogyakarta: Fakultas Sastra Universitas


Gajah Mada.

Siti Chamamah Soeratno. 1996. Naskah Lama dan Relevansinya dengan Masa
Kini. Yogyakarta: Fakultas Sastra UGM. (Simposium)

Sri Sulistyawati. 1985. Transliterasi Naskah Kawruh Bab Jampi-Jampi Jawi.


Surakarta: Perpustakaan Sasanapustaka Kraton Surakarta.
commit to user
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

Sudarsono, Harini, dan Marsono. 2003. Obat Tradisional dalam Naskah Kuno
Sebagai Dasar Pengembangan Manfaat di Masa Depan. (Makalah)

Tantra Alimi. 2009. Srat Kawruh Kalang (Suatu Tinjauan Filologis). Surakarta:
Fakultas Sastra dan Seni Rupa Universitas Sebelas Maret Surakarta.
(Skripsi)

Tim Penyusun. 1985. Kamus Istilah Biologi untuk Pelajar. Jakarta: Pusat
Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemen pendidikan dan
Kebudayaan.

Tim Penyusun. 1991. Ejaan Bahasa Jawa yang Disempurnakan. Yogyakarta:


Balai Penelitian Bahasa.

Tim Penyusun. 2001. Kamus Basa Jawa (Bausastra Jawa). Yogyakarta: Kanisius.

Tim Penyusun. 2005. Kamus Besar Bahasa Indonesia. Jakarta: Balai Pustaka.

Werner, David, Carol Thuman, dan Jane Maxwell. 2010. Apa Yang Anda
Kerjakan Bila Tidak Ada Dokter (edisi terjemahan oleh Januar
Achmad). Yogyakarta: Andi Offset.

commit to user

Anda mungkin juga menyukai