Rangkuman Basa Jawa

A. Cerkak (Cerito Cekak)

- Tegese Cerkak
Crita cekak dumadi adhedhasar saka urutan sawijining kedadeyan utawa
prastawa, kang nyata utawa fiktif. Kang mbedakake karo crita liyane, cerkak iku
dicritakake sepisan rampung, lan wis isa nuduhake karampungane crita. Mula ing
padatan cerkak mung tinulis kanthi cekak lan prasaja. Surasane crita uga mung prasaja,
ora mbutuhake cara ngrampungake kang kanthi jlimet.

- Titikane Cerkak
1. Ceritane cekak
2. Prekara kang diceritakake mung siji
3. Cacahe paraga mung sithik
4. Paraga kang dicritakake ora nganti owah nasibe
5. Menawa ditulis antarane mung 3 10 kaca

- Unsur Instrinsik Cerkak

1. Tema
2. latar/setting,
3. penokohan,
4. alur,
5. pesen,
6. punjering crita/sudut pandang,
7. konflik

B. Anekdot
Teks anekdot yaiku cerita sing cekak, ringkes, lan duweni kesan sing lucu.
Anekdot biasane minangka pasemon adhedhasar kedadeyan kang ana ing sabendina.
- Tujuan Anekdot
Senadyan tujuwan saka teks anekdot kanggo panglipur ananging sabenere ana pesen
tartamtu kang kinandhut ing sajroning teks anekdot kasebut.
- Ciri-Ciri Anekdot
1. Critone cekak, ringkes, lan lucu
2. Adhedasar kedadeeyan sabendina
3. Biasane uga ana sindiran lan kritikan
- Jenis-Jenis Anekedot
1. Lisan
2. Teks(cerita)
 - Struktur Ankedot
1. Abstraksi yaiku perangan ing purwakane paragraf kang gunane kanggo menehi
gambaran isine teks.
2. Orientasi yaiku perangan kang nuduhake wiwitane crita utawa mula bukane kepiye
prastawa kasebut dumadi, biasane kanthi pengenalan paraga, wayah lan panggonan.
3. Krisis yaiku perangan kang nuduhake prakara utawa klimaks saka crita.
4. Reaksi yaiku perangan kepiye carane pangripta ngrampungake prakara kang dumadi
ing perangan krisis, bisa uga reaksi minangka solusi utawa respon.
5. Koda yaiku perangan pungkasane crita. Bisa uga kanthi menehi dudutan saka
prastawa ing sajroning crita.
- Ciri Kebahasaan Anekdot
1. Nggunakake tembung panggandheng (konjungsi, kata penghubung)
2. Ana unsur lucu
3. Biasane ngemot sindiran
4. Ngandhut pesen moral

C. Seni Pertunjukkan
1. Jenis-jenis seni pertunjukan
Seni pertunjukan bisa kaperang dadi loro, yaiku :

a. Seni pertunjukan tradisional

Pagelaran seni pertunjukan tradisional mesthi nggawa pesen kang bakal disampekake
marang pamiyarsa. Seni pertunjukan tradisional umume nduweni patang fungsi, yaiku
fungsi ritual, fungsi pendidikan pinangka media tuntunan, fungsi utawa media
penerangan utawa kritik sosial lan fungsi hiburan utawa tontonan.

- Contoh Seni pertunjukkan tradisional

1. Wayang
Wayang yaiku sawijining wujud seni pertunjukan kang awujud drama kang khas.
Seni kang kamot sajroning pertunjukan iki yaiku : seni swara, seni sastra, seni musik,
seni tutur, seni lukis, lan sapanunggalane.

2. Ludruk
Lakon ceritane bab panguripan saben dina, crita perjuangan, lan sapiturute.
Latar crita kang digunakake yaiku latar ing wektu saiki. Ciri khas tontonan ludruk
yaiku tari remo, kidungan, dhagelan lan crita (lakon).

3. Tari
Seni pertunjukan tari tradisional kayata reog Ponorogo, remo, reog kendang, lsp.

4. Ketoprak
Kethoprak kalebu salah sawijining kesenian rakyat ing Jawa Tengah.
 5. Sendratari Ramayan
Sendratari yaiku seni pertunjukan kang nyewijekake ragam kesenian Jawa arupa tari,
drama lan musik ing sawijining panggung lan sawijining momentum kanggo
nyritakake lakon Ramayana.

6. Reog
Seni pertunjukan iki asale saka Ponorogo. Crita reog andhedhasar crita ngenani Prabu
Kala Sewandana kang sekti mandraguna kang kasil ngalahake raja Singa Barong.

7. Lengguk
Kesenian iki asalae saka Jawa Tengah. Seni pertunjukan iki nggunakake terbangan
(rebana) pinangka piranti pangiringe. Lagu-lagu kang ngiringi isine wewarah/pitutur
kang asumber saka piwulang agama Islam.

8. Lenong
Kesenian iki asalae saka Betawi. Musik kang ngiringi yaiku gambang kromong.

9. Wayang Topeng (Malangan)

Wayang topeng kang asale saka Malang uga diarani wayang topeng malangan.

10. Syiir Madura

Syiir Madura iku salah sawijining bentuk tradisi lisan ing Madura. Syiir iki ngrembaka
ing lingkungan pesantren. Bentuk Syiir iku padha karo syair ana ing sastra Melayu
kang dumadi saka patang gatra kanthi rima a a a a .

11. Jaran Bodhag (Probolinggo)

Jaran Bodhag yaiku kesenian tradisional kang asale saka Probolinggo, Jawa Timur.
Jaran Bodhag yaiku jaran-jaranan kanthi bahan saka rotan lan kayu. Bentuk
penyajiane Jaran Bodhag yaiku arak-arakan lan diiringi musik kenong telo kanthi
tambahan sronen. Tampilan Jaran bodhag dumadi saka2 wong kang nggawa Jaran
Bodhag, sarta 2 wong janis/penari pangiring.

12. Topeng Dongkrek (Madiun)

Topeng Dongkrek yaiku bentuk seni tari tradisional kang diiringi dening musik bedhug
lan kendhang. Seni Topeng Dongkrek iku seni pertunjukkan lan hiburan kanthi para
pemain nggunakake topeng kang dumadi saka 3 jenis topeng yaiku topeng raksasa
utawa buto, topeng wanita kang lagi susur, lan topeng wong tuwa.

b. Seni pertunjukan modern

Tuladha seni pertunjukan modern ing antarane yaiku drama, opera, fragmen, teater, lan
film. Seni pertunjukan modern akeh ditampilake ing media elektronik kayata televisi.
- Urut-urutan pagelaran wayang kulit yaiku :
1. Jejer pathet 6 (enem) bisa uga ditegesi adegan utawa bageyan dhasar adegan ing
parepatan agung (ruang persidangan ) ngrembug sawijining prakara. Ing sajroning
babak pathet 6 ana adegan-adegan : kedhatonan, tegese adegan sajroning kraton.
Paseban jaba, tegese adegan iki patih ngaturake apa kang dadi punjere saka
persidangan utawa diarani tata bala.
- Bedholan yaiku padha mangkate wadyabala
- Jejer sabrangan
- Perang gagal yaiku perang wadyabala durung ana pepati

2. Pathet 9 (sanga)
Sajroning babak pathet sanga ana adegan :
- Gara-gara yaiku metune semar, gareng, petruk lan bagong
- Perang kembang yaiku perange buta karo satriya
- Jejer pandhita

3. Pathet manyura
Sajroning babak pathet manyura ana adegan :
- Werna-werna
- Para ratu kumpul
- Perang brubuh yaiku perang amuk-amukan akeh pepati

- Piranti ing Wayng Kulit

1. Cempala : thuthukan dhalang kanggo ngiringi antawacana lan
omongan ing lakon.
2. Kelir : layar putih kang dibbr kanggo mainak wayang.
3. Blncong : Senthir kanggo gaw wewayangan, ing jaman saiki ana
kalan senthir disulih nganggo petromax utawa lampu listrik.
4. Kepyak : digaw seka kuningan kanggo iringan dhalang.
5. Kothak : wadhah wayang lan kanggo dithuthuk Cempala
6. Gedebog/debog : kanggo tancepan wayang.
7. Gamelan : kanggo ngiringi pagelaran.

- Tarian-Tarian ing Reog Ponorogo

1. Seni reog Ponorogo dumadi saka 2 nganthi 3 tarian pambuka.
2. Tarian kapisan ditindakake dening 6 nganti 8 wong lanang kanthi sandhangan
sarwa ireng, kanthi rai dipoles werna abang. Penari iki nggambarake sosok
singo kang kendel.
3. Banjur tarian kapindho ditindakake dening 6 nganti 8 bocah wadon kang
nunggang jaran kepang kang diarani Jathilan.
4. Sateruse yaiku tanah kang ditindakake dening bocah cilik kang mentasake
adegan lucu kang diarani Bujang Banong utawa Ganongan.
5. Sawise tarian pambuka rampung, banjur ditampilake adegan inti iku
ditampilake.