MATEMATIKA
Untuk SMA Kelas X semester 2
Kompetensi Dasar
Sub Materi
2. Ukuran Radian
Satu radian adalah besar sudut pusat busur lingkaran yang panjangnya sama dengan jari-jari.
Jika dipandang dari sudut 𝛉, maka sisi BC disebut sisi depan, sisi AB disebut sisi samping, dan
sisi AC disebut sisi miring.
Jika sisi AB = x, sisi BC = y, dan sisi AC = r, maka
Contoh soal
1. Perhatikan gambar berikut!
Diketahui panjang AC = 9 cm, dan panjang AB = 12 cm, dengan sudut b = 𝛉. Tentukan nilai
dari sin 𝛉, cos 𝛉, dan tan 𝛉!
Penyelesaian:
𝑠𝑖𝑠𝑖 𝑑𝑒𝑝𝑎𝑛 𝑦
𝑆𝑖𝑛 15° = = =𝑦
𝑠𝑖𝑠𝑖 𝑚𝑖𝑟𝑖𝑛𝑔 1
⇒ 𝑠𝑖𝑠𝑖 𝑚𝑖𝑟𝑖𝑛𝑔 = 1
𝑠𝑖𝑠𝑖 𝑠𝑎𝑚𝑝𝑖𝑛𝑔 = √𝑠𝑖𝑠𝑖 𝑚𝑖𝑟𝑖𝑛𝑔2 − 𝑠𝑖𝑠𝑖 𝑑𝑒𝑝𝑎𝑛2 = √12 − 𝑦 2 = √1 − 𝑦 2
a. Cos 15°
𝑥 √1 − 𝑦 2
𝐶𝑜𝑠 15° = = = √1 − 𝑦 2
𝑟 1
b. Tan 15°
𝑦 𝑦
tan 15° = =
𝑥 √1 − 𝑦 2
c. Sin 75°
𝑠𝑖𝑠𝑖 𝑑𝑒𝑝𝑎𝑛 √1 − 𝑦 2
𝑆𝑖𝑛 75° = = = √1 − 𝑦 2
𝑠𝑖𝑠𝑖 𝑚𝑖𝑟𝑖𝑛𝑔 1
d. Cos 75°
𝑦
cos 75° = =𝑦
𝑟
e. Tan 75°
𝑥 √1 − 𝑦 2
tan 75° = =
𝑦 𝑦
f. Cosec 15°
1 1
𝐶𝑜𝑠𝑒𝑐 15° = =
sin 15° 𝑦
g. Cotan 75°
1 𝑦
Cotan 75° = =
tan 75° √1 − 𝑦 2
h. Sec 75°
1 1
sec 75° = =
cos 75° 𝑦
3. Jawablah pertanyaan berikut!
√𝑝2 −4
a. Diketahui 𝐶𝑜𝑠 𝛼 = , tentukanlah nilai dari sin α, tan α, dan cosec α!
𝑝
𝑥 √𝑝2 − 4
𝐶𝑜𝑠 𝛼 = = ⇔ 𝑥 = √𝑝2 − 4 , 𝑑𝑎𝑛 𝑟 = 𝑝
𝑟 𝑝
𝑦 = √𝑟 2 − 𝑥 2 = √𝑝2 − (√𝑝2 − 4) = √𝑝2 − 𝑝2 + 4 = √4 = 2
𝑦 2
⇒ sin 𝛼 = =
𝑟 𝑝
𝑦 2
⇒ tan 𝛼 = =
𝑥 √𝑝2 − 4
1 1 𝑝
⇒ 𝑐𝑜𝑠𝑒𝑐 𝛼 = = =
sin 𝛼 2 2
𝑝
2) Nilainya adalah
2
1 √2 √3
+ ( 2 ) + 3 + 𝑐𝑜𝑠𝑒𝑐 60°
2
𝑐𝑜𝑠 60° + sin 45° + tan 30° + 𝑐𝑜𝑠𝑒𝑐 60° 2
=
𝑐𝑜𝑡𝑎𝑛 60° − sec 2 30° 1 2
tan 60° − (sec 30°)
1 2 √3 2 4 √3 2 3√3
+ 4 + 3 + 3 √3 4 + 3 + 3 √3 1+ 3
= 2 = =
2
√3 2 √3 12 3√3 − 12
3 − (3 √3) 3 − 9 9
3√3 9 3 + 3√3 9
= 1+ × = ×
3 3√3 − 12 3 3√3 − 12
3 9 + 9√3
= 3 + 3√3 × =
3√3 − 12 3√3 − 12
C. Perbandingan Trigonometri Sudut Berelasi
Dalam satu putaran, yaitu 360°, sudut dibagi menjadi empat relasi, yaitu:
1). Kuadran I : 0°≤ α ≤ 90°
2). Kuadran II : 90° < α ≤ 180°
3). Kuanran III : 180° < α ≤ 270°
4). Kuadran IV : 270° < α ≤ 360°
Perhatikan gambar berikut!
𝑥 = √𝑟 2 − 𝑦 2 = √1 − (2𝑘)2 = √1 − 4𝑘 2
𝑠𝑖𝑠𝑖 𝑑𝑒𝑝𝑎𝑛
a. sin 55° = 𝑠𝑖𝑠𝑖 𝑚𝑖𝑟𝑖𝑛𝑔 = √1 − 4𝑘 2
𝑥
b. cos(−215°) = cos 215° = cos(180° + 35°) = − cos 35° = − 𝑟 = −√1 − 4𝑘 2
𝑠𝑖𝑠𝑖 𝑑𝑒𝑝𝑎𝑛 𝑑𝑎𝑟𝑖 55° 𝑥 √1−4𝑘 2
c. tan 125° = tan(180° − 55°) = − tan 55° = − 𝑠𝑖𝑠𝑖 𝑠𝑎𝑚𝑝𝑖𝑛𝑔 𝑑𝑎𝑟𝑖 55° = − 𝑦 = − 2𝑘
√1 − 4𝑘 2