Anda di halaman 1dari 18

ILUK SI WALUT PUTIH

karya

Y. S. AGUS SUSENO

1
PELAKU

ILUK
KHATIMAH
ABAH KHATIMAH
PAMBAKAL IDUP
HAJI IJUN
KURNAIN
UTUH GALAI
MADI ENGOT
SARI BUNGAS
AMAT LANGKAR
TUAN CONTROLOEUR
NYONYA CONTROLOEUR
ROSALINDA
MAYOR VAN DER SCHOORS
LETNAN VAN HOUTEN
KOPRAL BADRUN
KOPRAL MUNIR
OPAS HAMDI
PELAYAN
ORANG KAMPUNG 1
ORANG KAMPUNG 2
ORANG KAMPUNG 3
ORANG KAMPUNG 4
ORANG KAMPUNG 5

SINOPSIS

Alkisah, di masa penjajahan Belanda. Di Kampung Jalatang, Onderneming Banua Lima,


hidup seorang maling budiman. Hasil kejahatannya selalu dibagikannya kepada orang-orang
miskin.
Namanya Iluk. Wajahnya tampan. Sakti. Kebal. Orang kampung memandangnya dengan
sikap mendua: sebagian mencintainya, sebagian lagi membencinya. Sasaran utama Iluk adalah
orang-orang yang bekerja sama dengan Belanda, orang kaya kikir yang tidak membayar zakat
kepada fakir miskin, dan orang-orang kaya yang makan riba’.
Suatu malam ia mencuri harta Kurnain, orang terkaya di Kampung Jalatang. Iluk bentrok
dengan tiga jago pukul Kurnain, lalu ditangkap Opas dan serdadu Belanda. Karena tak mempan
senjata, Iluk dimasukkan ke sumur dalam, dengan harapan mati tenggelam.

2
M U S I K : ----------------------------------------------- japin rantawan ----------------------------------------------

Dengan bismillah kami bermula, 2 x


Langkahkan kaki kanan dan kiwa, 2 x

Puji dan syukur pada yang Esa, 2 x


Mudahan kita diberkahi-Nya, 2 x

Salawat salam kami kirimkan, 2 x


Pada Paduka Rasul Junjungan, 2 x

ADEGAN SATU

DI KAMPUNG JALATANG, ONDERNEMING BANUA LIMA. DI HALAMAN RUMAH HAJI IJUN.


MALAM HARI.

M U S I K : (mengiringi kemunculan HAJI IJUN dan ORANG-ORANG KAMPUNG.)

HAJI IJUN MUNCUL TERGOPOH-GOPOH. BERTERIAK-TERIAK. PANIK.

HAJI IJUN : Maling...! Maliing...! Maliiing...!

ORANG KAMPUNG 1 : Mana!? Mana malingnya!?

ORANG KAMPUNG 2 : (MENUDING HAJI IJUN.) Inikah malingnya?

HAJI IJUN : Binuhung karing! Muha ikam nang maling! Aku nang kamalingan, bungul
ai! Malingnya bukah ka sana! Lakasi, sasahi!

UTUH GALAI : (KEPADA ORANG KAMPUNG.) Cah, paraya disasah! Malingnya sudah
bukah ka padang tagah.

HAJI IJUN : Musti ni Iluk! Kada bisa lain, Iluk! Sial bujuran kampung kita ni bainguan
urang macam itu. (KEPADA PAMBAKAL IDUP.) Mana Opas, Pambakal?
Makanya, Pambakal ai, baik diusir ha kulawarga Iluk tu. Baguna tangkar
baung pada inya!

PAMBAKAL IDUP : Sabar, Ji... Bawa bajikir, Ji...

HAJI IJUN : Kada kawa basabar lagi! Bilang rancak banar sudah kampung kita
kamalingan. Maka kada lain, musti Iluk malingnya! Baik mambuang hintalu
sabigi daripada tambuk sakataraan! (KEPADA UTUH GALAI.) Nih, saikung
nih! Utuh Galai ni palihatku pina rakat bakawal lawan Iluk. Ajin handak jadi
maling jua , nih!

3
UTUH GALAI : (KEPADA ORANG KAMPUNG.) Nang kaya warik takapit sidin ni. (KEPADA
HAJI IJUN.) Nangapa maka pian mambarang pandir? Banganga dahulu,
hanyar baucap, Ji ai. (KEPADA ORANG KAMPUNG.) Sidin ni bujur haja
sumbahyang kada tinggal waktu. Tagal, dilihat parigal, balaluas luang
burit haja!

ORANG KAMPUNG 3 : Hi’ih! Tabaik Iluk kalu pada sidin. Bujur maling, tagal Iluk rajin mambari
kita duit, baras, iwak karing, amun kita kada kawa maambil upah manurih
gatah wayah musim hujan!

ORANG KAMPUNG 4 : I’ih! Mun Haji Ijun tu, angkin barajut! Kada titik banyu diganggam! Sama
haja lawan Kurnain tu yat!

PAMBAKAL IDUP MENGHAMPIRI HAJI IJUN YANG TENGAH BERBISIK-BISIK DENGAN KURNAIN.

PAMBAKAL IDUP : Haji Ijun, Kurnain...

KURNAIN : Napa pulang nang dihadang, Pambakal?

PAMBAKAL IDUP : Napanya, hi?

HAJI IJUN : Naaah, Pambakal ni. Lambat mangali.

KURNAIN : Basuluh mancari lampu!

PAMBAKAL IDUP : Si Iluk-kah?

HAJI IJUN : Usir! Usir pada kampung kita, ranai!

PAMBAKAL IDUP : (BERDEHEM.) Astagfirullah... Akayah, ngalihnya jadi Pambakal ni, lah?
Pian badua ni tahu, kalu, Iluk tu jagau! Siapa nang sanggup malawaninya?
Ditimpas, kada tadas. Dihantam, mambulik. Inya saraba mau, banyak
bailmu. Jadi...

KURNAIN : Jadi, dilihatakan ai inya mancuntani harta uranglah?

PAMBAKAL IDUP : Kadanya damintu pang. Ni nang kaya ini, Ji-lah, Kurnain-lah... Bujur haja
Iluk tu maling, tagal inya kada mambarang cuntan. Nang dicuntannya
ampun urang Walanda, atawa urang nang bagawi lawan Walanda, nang
kada pati dikatujuinya.

HAJI IJUN : Aku ni pang? Aku dimuarinya jualah? Maka aku kada bagawi lawan
Walanda? Aku ni sahibar pambulantikan kayu, batu harang alias batubara.
Napa maka hartaku dicuntaninya jua?
KURNAIN : Mun aku, anakku banar ai nang amtenaar Walanda. Aku kada! Aku
bakabun gatah.

4
PAMBAKAL IDUP : Kabun gatah Walanda! Ni nang kaya ini, Ji, lah, Kurnain, lah... Cuba pang
andika badua ni --- ni ampun maap haja pang, lah --- cuba andika badua ni
nang kaya Patuan Guru Haji Durrahman tu, nah, kikira kada pacangan
kamalingan tu.

HAJI IJUN : (TERSINGGUNG.) Kurnain, kita ka rumahkah?

PAMBAKAL IDUP : Cuba andika lihat Patuan Guru Haji Durrahman! Sidin kada suah
kamalingan kalu, saumuran? Sidin baikan lawan urang!

KURNAIN : (KEPADA HAJI IJUN.) Sasain muyak pinanya sudah Pambakal Idup ni, Ji
ai. Ni kabanyakan mandangarakan hutbah A’a Gym, nih!

PAMBAKAL IDUP : Hadang dahulu, cuba dangarakan! Haji Durrahman tu kada kurang
sugihnya kalu pada andika badua ni? Tagal, anak buah sidin kadada nang
hakunnya umpat Walanda! Sidin banyak baamal, rajin bajakat, banyak
maharagu anak yatim!

HAJI IJUN : (MELENGOS) Cah!

KURNAIN : Jadi, kaya apa ini, Pambakal? Piankah atawa kami nang balapur lawan
Opas?

PAMBAKAL IDUP : (TERSINGGUNG.) Aku! Biar dimapa jua, aku ini Pambakal Kampung
Jalatang. Samunyaan tanggung jawabku!

HAJI IJUN : Ayu ai lamun damintu.

M U S I K : (mengiringi kepergian semuanya)

5
ADEGAN DUA

DI MARKAS TUAN CONTROLOEUR CORNELIS VAN DICK, PENGUASA ONDERNEMING BANUA LIMA.
PAGI HARI.

M U S I K : (musik mars serdadu Belanda mengiringi kemunculan KOPRAL BADRUN,


KOPRAL MUNIR, OPAS HAMDI, MAYOR VAN DER SCHOORS, LETNAN
VAN HOUTEN, TUAN CONTROLOEUR BESERTA NYONYA dan ROSALINDA
serta PELAYAN.)

TUAN CONTROLOEUR : Mayor Van Der Schoors!

VAN DER SCHOORS : Siap, Tuan!

TUAN CONTROLOEUR : Letnan Van Houten!

VAN HOUTEN : Siap, Tuan!

TUAN CONTROLOEUR : Kopral Badrun, Kopral Munir en’ Opas Hamdi!

BADRUN/MUNIR/
HAMDI : (SEREMPAK) Siap, Tuaaan...!

TUAN CONTROLOEUR : Goed, goed, goed...! Serdadu Hindia Belanda harus setia setiap saat, he?
Masih banyak ekstremis yang harus ditumpas agar wilayah kekuasaan
Ratu Wilhelmina ini aman, damai en’ sentosa. (KEPADA NYONYA) Betul,
Mami?

Ny. CONTROLOEUR : Yess, Papi. Ik rasa, lebih cepat itu ekstremis diberantas, lebih baik, Papi.
Kalau di sini sudah aman, Papi bisa minta mutasi ke Batavia. Ik sudah tidak
betah di Borneo ini, Papi! Di sini cuaca panas, susah cari keju, yang ada
cuma dami tiwadak, jaring en’ tapai Gambut, Papi!

TUAN CONTROLOEUR : (TERTAWA) Ha-ha-ha! (KEPADA PUTRINYA) En’ you, pigimana,


Rosalinda? Masih mau pigi ke Holland?

ROSALINDA : Yess, Papi. Di sini tidak ada universitas, penduduknya masih barbar en’
primitif. Rosa mau kuliah di Leiden, Papi. Di sini Rosa tidak punya rekan en’
tak bisa menyaksikan bunga tulip bermekaran di taman. Rosa kesepian,
Papi!

TUAN CONTROLOEUR : (TERTAWA) Ha-ha-ha! Dasar anak keju, tidak mau gabung dengan anak
singkong. (KEPADA PARA SERDADU) Mayor en’ kowe semua. Kowe orang
tahu untuk apa kita kumpul sekarang, he?

VAN DER SCHOORS : Siap, Tuan! Kita adakan musda, rapim en’ sekaligus rapat kerja, dengan
tema Mencari Solusi Keamanan di Onderneming Banua Lima.

6
TUAN CONTROLOEUR : Goed, goed, goed...! Letnan Van Houten, coba kowe orang laporkan
kondisi ekonomi en’ situasi keamanan terkini.

VAN HOUTEN : Siap, Tuan! Di seluruh wilayah, operasi penambangan batu bara milik kita
tidak ada persoalan, Tuan. Semua beres! Begitu pula penambangan
minyak bumi, emas, intan en’ batu permata. Perdagangan gabah, rempah-
rempah en’ hasil bumi juga beres, Tuan, juga pertambakan en’ perikanan.
Cuma, ada gangguan kecil di perkebunan karet, Tuan, di Kampung
Jalatang.

Ny. CONTROLOEUR : He, gangguan apa, Letnan?!

ROSALINDA : Apa pohon karetnya diserang hama, Letnan? Atau kena virus? Virus
SARS, barangkali?

VAN HOUTEN : Bukan, Noni. Mungkin virus ebola. Untuk menjawab itu, Kopral Badrun
en’ Kopral Munir yang akan melaporkan.

KOPRAL BADRUN : Siap, Letnan! (KEPADA TUAN CONTROLOEUR.) Ulun kada tapi tahu,
Tuan!

KOPRAL MUNIR : (KEPADA TUAN CONTROLOEUR.) Maginnya ai ulun. Ulun kada tahu lalu,
Tuan!

TUAN CONTROLOEUR : Ne’, ne’, ne’! Kenapa kowe orang batatunjulan, he? Godverdoom!
(KEPADA OPAS HAMDI.) Pigimana kowe, Opas?

OPAS HAMDI : (TERTAWA MENGAKAK.) Ha-ha-ha! Itu persoalan kecil, Tuan. Keciiil!

VAN DER SCHOORS : Kecil pigimana maksud kowe, Opas? Jangan kujihing-kujihing!

OPAS HAMDI : Maap, Tuan. Malam tadi Pambakal Kampung Jalatang datang ka wadah
ulun. Inya malapor, rumah Haji Ijun kamalingan. Ujar tu, Iluk malingnya!

TUAN CONTROLOEUR : (TERKEJUT.) Iluk? Opas, kowe orang jangan menganggap kecil masalah,
ya? Iluk sering merampok rumah orang kaya di Onderneming Banua Lima
ini, padahal mereka pembayar pajak yang setia kepada kita!

KOPRAL BADRUN : Bujur, Tuan ai. Maap, Tuan, ulun lawan Kopral Munir suah manyasahi Iluk
di dalam tangsi, wayah inya mahintipakan Nyonya lawan Noni mandi.

NYONYA & ROSA : Godverdoom...!

TUAN CONTROLOEUR : (MARAH) Ne’, ne’, ne’ ! Ini tak bisa dibiarkan. Para Demang, Pambakal en’
Pangerak sudah sering melapor sama ik punya diri tentang pampijit itu.
Iluk itu yang dijuluki Si Walut Putih, he? (KEPADA OPAS HAMDI.) Opas,
kowe musti tangkap itu orang. Kalau dalam tiga hari tidak bisa ditangkap
itu hantu dundun, kowe orang akan dimasukkan ke penjara bawah tanah.
Paham?!

OPAS HAMDI : Paham, Tuan. Sakira banua kita aman, Iluk harus ditangkap. Tapi Tuan...

7
TUAN CONTROLOEUR : Tapi apa, he?

OPAS HAMDI : (MENGGOSOKKAN JEMPOL DAN JARI TELUNJUK.) Ininya, Tuan...

TUAN CONTROLOEUR : Godverdoom...! (MENYERAHKAN KANTUNG UANG.) Kowe orang sama


saja dengan inlander lainnya. Sudah dapat gaji, masih minta biaya operasi.
Sudah dapat biaya operasi, masih pula dikorupsi. Prek! Rapat, bubar!

M U S I K : (mengiringi kepergian TUAN CONTROLOEUR, NYONYA, ROSALINDA,


MAYOR VAN DER SCHOORS, LETNAN VAN HOUTEN, KOPRAL BADRUN,
KOPRAL MUNIR dan OPAS HAMDI.)

PELAYAN : (SAMBIL MEMBERESKAN BARANG-BARANG.) Bah, iya pang ni. Cagaran


batangkapan! Kasian kulawarga Iluk. Jaka nang tangkapi wakil rakyat
nang di Volksraad tu, nah. Bubuhan maling badasi tu bangat lagi pada
maling kampung. (TIBA-TIBA MENDAPAT GAGASAN.) Aku musti mahabari
mintuha Iluk!

M U S I K : (mengiringi kepergian pelayan)

8
ADEGAN TIGA

DI LINGKUNGAN RUMAH KURNAIN. MALAM HARI.

M U S I K : (mengiringi kemunculan KURNAIN, TIGA JAGO PUKUL dan ORANG-


ORANG KAMPUNG.)

KURNAIN : Maling...! Maliing...! Tuluuunggg...!

TIGA JAGO PUKUL KURNAIN MUNCUL DENGAN SIKAP, TABIAT DAN TINGKAH POLAH
BERBEDA.

MADI ENGOT : Aku Madi Engot, si Buntat Halilipan! Mana malingnya, sini aku
malincainya!

SARI BUNGAS : Aku Sari Bungas, si Buntat Kalimbuai! Jangankan maling kampung,
maling duit rakyat gin kupais!

AMAT LANGKAR : Aku Amat Langkar, si Buntat Haliling! Barangsiapa nang mauntal
luakanku, musti jadi hantu!

KETIGANYA MENGHAMPIRI MAJIKAN MEREKA, DENGAN GAGAH PERKASA.

KURNAIN : Paraya bajual pakasam ulahan saurang! Lakasi, tangkap malingnya!

MADI ENGOT : Malingnya bukah ka mana, In?

KURNAIN : Bungul pada kantut nanginih! Lawan bos basisi-lah ikam?! (MENUDING
KE SUATU ARAH.) Malingnya bukah ka situ! Lakasi, kapungi!

TIGA JAGO PUKUL KURNAIN MENGHUNUS SENJATA TAJAM MASING-MASING. ILUK MUNCUL
DENGAN BARANG CURIANNYA. TENANG DAN PERCAYA DIRI.

KURNAIN : Iluk! Bangsat! Maling! Bulikakan barangku!

9
SARI BUNGAS : U, u, u, nanginikah nang bangaran Iluk? Bungas jua sakalinya. Gagah ha
pulang. Jakanya dibuat dalam kadut, catuki lawan tatakan galam,
maginnya ai bagagah ni.

KURNAIN : Lakasi dikacak, bungul!

AMAT LANGKAR : (TERSENYUM, DENGAN SIKAP BERSAHABAT.) Nang kaya apa isuk, Luk?
Jadikah kita basaung ayam?

KURNAIN : (MARAH.) Cukimanya! Bakawalkah ikam lawan inya!

AMAT LANGKAR : (DENGAN GAYA TAK ACUH.) Samalam! Mun wayah ini, kada. Mun
basaung ayam, kami bakawal.

KURNAIN : Ikam batiga kugajih gasan manjaga rumahku. Paraya baidabul nang kada-
kada. Lakasi, tangkap inya!

ILUK : Kurnain, aku tahu lawan ikam. Ikam ni bahari sakit jua. Imbah nyaman,
kada tatahu muha. Harta ikam kada halal. Lain pada umpat Walanda, ikam
maranakakan duit, makan riba! Ikam nang kaya cancut nang naik ka
sampiran.

KURNAIN : Binuhung karing! Maling!

ILUK : Aku ni sahibar sambungan tangan urang nang kadada. Kuambil harta
ikam sadikit, sagan dibagi lawan urang nang sakit. Sakira barasih jua harta
ikam.

KURNAIN : Pina musti! Upung mamadahi mayang! Madi, Sari, Amat, tingkalung inya!

M U S I K : ------------------------------------------------- musik kuntaw -----------------------------------------------

ILUK DAN TIGA JAGO PUKUL KURNAIN MEMASANG KUDA-KUDA. TIGA JAGO PUKUL KURNAIN
MENGEPUNG ILUK DARI TIGA PENJURU DAN MEMULAI SERANGAN. SENJATA TAJAM
BERKILAUAN. PADA SATU SABETAN, MADI BERHASIL MENDARATKAN MANDAUNYA KE
PUNGGUNG ILUK. TAPI ILUK TAK TERLUKA.

MADI ENGOT : (TERKEJUT, MUNDUR.) Akayah, kada tadas!

ILUK : (TERSENYUM.) Barakat Allah ta’alla.

SARI BUNGAS : Paraya manyambat ngaran Tuhan, Luk ai! Gawian kita sama haja pada
manyalah! (MENCABUT SESUATU DARI BALIK BAJU.) Sangkaku ikam
taguh jar urang haja, sakalinya taguh banaran. Cubai pang ikam sahan
camatiku ni. Aku gin taguh jua, taguh dikiau! (MEMUKULKAN
SENJATANYA KE TUBUH ILUK.) Haiiit...!

10
MENGHADAPI SERANGAN SARI BUNGAS, ILUK DIAM TAK BERGERAK. SEAKAN DILINDUNGI
OLEH KEKUATAN GAIB, KETIKA CAMATI SARI MENDARAT DI TUBUH ILUK, BUKANNYA ILUK
YANG ROBOH, MALAHAN SARI YANG TERJENGKANG.

M U S I K : (mengiringi kemunculan OPAS HAMDI, MAYOR VAN DER SCHOORS,


LETNAN VAN HOUTEN, KOPRAL BADRUN dan KOPRAL MUNIR.)

KURNAIN : (MENGHAMPIRI OPAS HAMDI.) Opas, lakasi tulungi kami! Tu, yat, anak
buahku tabulangkir barataan!

OPAS HAMDI : Pian tanang haja. Ulun tahu pamatinya. (MERANGKUL MAYOR VAN DER
SCHOORS, LETNAN VAN HOUTEN, KURNAIN DAN TIGA JAGO PUKULNYA,
SEMENTARA KOPRAL BADRUN DAN KOPRAL MUNIR MEMBLOKIR ILUK.
MEREKA MERUNDINGKAN SESUATU.) Nang kaya apa? Oke?

OPAS HAMDI, MAYOR VAN DER SCHOORS, LETNAN VAN HOUTEN, KURNAIN DAN TIGA JAGO
PUKULNYA SERTA KOPRAL BADRUN DAN KOPRAL MUNIR MENGEPUNG ILUK. ILUK
MEMPERHATIKAN GERAKAN LAWAN DENGAN WASPADA. OPAS HAMDI, MAYOR VAN DER
SCHOORS DAN LETNAN VAN HOUTEN MENGARAHKAN TALI TAMBANG DI TANGAN MEREKA KE
TUBUH ILUK.

ILUK : Cah, paraya kalu, Walanda ai. Awaslah bubuhan ikam: mang gulimang,
hulu parang hulu badik. Mun manang kutimang, mun kalah kupicik!

OPAS HAMDI : Cah, mamang basaung jangkrik!

DALAM SATU PUTARAN, PARA SERDADU DAN ANTEK-ANTEK BELANDA ITU BERHASIL
MELINGKARKAN TALI TAMBANG KE TUBUH ILUK. TAMBANG DILILITKAN. ILUK TERKEJUT
MELIHAT TAKTIK LAWAN. ANTEK-ANTEK BELANDA TERTAWA KESENANGAN.

OPAS HAMDI : (TERTAWA.) Ha-ha-ha! Nyaman haja sakalinya mangacak sandah laki
nanginih!

ILUK : (MERONTA-RONTA.) Anak kampang! Culas!

OPAS HAMDI : Ha-ha-ha, culas napanya? Tasarah kami ai. Ngarannya gin Walanda. Amun
kada culas, kada manang, ha-ha-ha!

11
KURNAIN : (KEPADA MAYOR VAN DER SCHOORS, SETELAH MERAMPAS BUNTALAN
DI TANGAN ILUK.) Tuan Mayor, sarana dibawa ka tangsi. Langsung haja!

VAN DER SCHOORS : Apa kowe orang maksud, he?

KURNAIN : Mati’i! Urang kaya inya ni kadada manpaatnya jua, nang kaya kangkung
kada baruas!

OPAS HAMDI : Bujur, Tuan ai, kita “dor” haja sudah warik bamban nanginih!

PARA SERDADU BELANDA ITU MENGOKANG SENAPAN MASING-MASING. PENDUDUK


KAMPUNG MENYAKSIKAN DENGAN KETAKUTAN.

VAN DER SCHOORS : (KEPADA PENDUDUK KAMPUNG.) Kowe orang pribumi ingat ini, he?
Siapa saja ekstremis yang berani melanggar hukum en’ kekuasaan Ratu
Wilhelmina, akan dieksekusi. Opas!

OPAS HAMDI : Siap, Tuan!

VAN DER SCHOORS : Kasih aba-aba.

OPAS HAMDI : Siap! Asa... Dua... Talu!

DOR!
BUTIRAN TIMAH PANAS MENERJANG TUBUH ILUK. TAPI ILUK BERGEMING. TAK ADA PELURU
YANG MELUKAINYA. PARA SERDADU BELANDA ITU TERKEJUT BUKAN MAIN. PENDUDUK
BERDECAK KAGUM.

ORANG KAMPUNG 5 : Subhanallah...! Kada mampan! Taguh bujuran!

KURNAIN : Sakali lagi! Unting bumbunannya!

VAN HOUTEN : (MEMBERI ABA-ABA.) One... Two... Three!

DOR!
ILUK TETAP TAK TERLUKA. LECET PUN, TIDAK. IA TETAP TERSENYUM.

12
UTUH GALAI : (MENYERUAK DI KERUMUNAN.) Nyata ai, ah, kada mampan. Napa mun
astulnya incaan!

OPAS HAMDI, KURNAIN, MAYOR VAN DER SCHOORS DAN LETNAN VAN HOUTEN BERUNDING
DENGAN BERBISIK. SETELAH MENGAMBIL KEPUTUSAN, MEREKA TERSENYUM PUAS.

VAN DER SCHOORS : (MAKLUMAT.) Setelah menimbang, en’ seterusnya... Memperhatikan,


en’ seterusnya... Menetapkan, memutuskan... Ik, Mayor Van Der Schoors,
atas nama Tuan Controloeur, penguasa Onderneming Banua Lima,
menghukum Iluk Si Walut Putih, dengan cara dibuang ke dalam sumur.
Keputusan ini bersifat mutlak, en’ tidak dapat diganggu gugat. Ditetapkan
di sini, tanggal sekian, bulan sekian, tahun sekian. Opas en’ Kopral!

HAMDI/BADRUN/
MUNIR : Siap, Tuaaan...!

VAN DER SCHOORS : Laksanakan.

PARA SERDADU BELANDA ITU MENGGIRING TUBUH ILUK YANG TERIKAT DAN
MELEMPARKANNYA KE DALAM SUMUR. MELIHAT ILUK TENGGELAM, MEREKA TERTAWA
TERBAHAK-BAHAK.

M U S I K : (mengiringi kepergian semuanya)

13
ADEGAN EMPAT

DI RUMAH MERTUA ILUK. MALAM HARI, SEHABIS ISYA.

M U S I K : (mengiringi kemunculan KHATIMAH, ABAH KHATIMAH, UMA


KHATIMAH, KAKAK KHATIMAH, ADIK KHATIMAH dan para sahabat.)

KHATIMAH, KEDUA ORANGTUA, KAKAK ADIK DAN SANAK SAUDARANYA MUNCUL DENGAN
WAJAH DIRUNDUNG KESEDIHAN. WAJAH KHATIMAH SEMBAB BEKAS TANGISAN. IA MENGAJI
DENGAN SUARA PERLAHAN. SUARANYA HAMPIR TAK KEDENGARAN.

ABAH KHATIMAH : Jadi, macamapa, Umanya?

UMA KHATIMAH : Jar Utuh Galai tadi, kadada! Tuhuk sudah inya lawan kakawalan
manajuni, mangacali, manggulagai, kadada jua!

ADIK KHATIMAH : Burusialah diuntal tambun dalam sumur tu, Bah, lah? Atawa dimakan ular
tanah?

ABAH KHATIMAH : Husss! Mambarang pandir!

UMA KHATIMAH : Ni salah ikam jua, Abahnya ai. Bahari aku handak mangawinakan
Khatimah lawan anak kamanakan mamarinaku, ikam kada hakun. Tahu
haja sudah Iluk tu urangnya macal, ikam bakaras mangawinakan inya
lawan anak kita.

ABAH KHATIMAH : Nangitu pula nang dikuya, Umanya ni. Nang ngaran judu tu, tahulah kita?
Khatimah jua kalu nang handak lawan Iluk? Lawan pulang, bahari aku
bakawal lawan aruah Abah Iluk tu. Makanya am...

UMA KHATIMAH : Makanya am, Abahnya ai, baik manyasal badahulu daripada badudi nang
kaya ini. Cah!

KHATIMAH SELESAI MENGAJI. KEDUA ORANGTUANYA SEKILAS MEMPERHATIKAN.

ABAH KHATIMAH : (MENGALIHKAN TOPIK PEMBICARAAN.) Umanya, dimapa tadih wadai


ulahan kita di warung Julak Inur? Habis juakah?

KHATIMAH : Sisa talu buting, Bah ai, hamparan tataknya. Pais pisang, sisa ampat.
Gagicak, anam. Lapat, dua. Balungan hayam, talu. Apam, sabuting...

14
UMA KHATIMAH : Umai, banyaknya pang sisanya? Maka rajin habis haja?

KHATIMAH : Iya-am, Ma ai. Jar Julak Inur, bubuhan kuli kabun nang rancak nginum di
warung sidin, bilanya handak makan wadai batakun: “Wadai ni ulahan
siapa?” Urang gair amun mamakan wadai ulahan kita. Ditangati
mandurnya, jar.

ADIK KHATIMAH : Liwar jahanam Walanda tu. Napa bapikir sampai takasitu.

KAKAK KHATIMAH : (DENGAN NADA HATI-HATI.) Khatimah, wayah di warung tadi, adalah
tadangar habar... Dimapa nasip... laki ikam?

KHATIMAH : Kada tadangar pang, Ka ai. Biar ai. Kalu inya sudah habis umur, rilaakan
ai. Tagal, biar Kaka Iluk maling, inya tatap laki ulun. Lawan jua, inya kada
suah mancuntan harta warga nang kadada.

ABAH KHATIMAH : Lawan pulang, bujur aku ni mintuhanya, aku kada supan baminantu inya.
Kita gin kada suah tamakan duit hasil cuntanannya. Kita makan duit hasil
bajualan wadai, baulah bungkus katupat, lawan duit hasil titik paluhku
maulah gula habang.

KHATIMAH : Kaka Iluk gin kada suah mamakan duit hasil cuntanannya, Bah ai. Jar
kakawalannya gin, inya kada suah bakinuman, kada biasa ka bibinian...

UMA KHATIMAH : Tagal, biar dimapa jua, inya tu tatap maling ngarannya! Gawian nang
kada babarakat nituh!

M U S I K : (mengiringi kemunculan ILUK)

KEMUNCULAN ILUK YANG TIBA-TIBA MEMBUAT SEISI RUMAH TERKEJUT LUAR BIASA. MEREKA
BELINGSATAN. KETAKUTAN.

UMA KHATIMAH : Hantu...! Hantu...! Tuluuung...! (BERSEMBUNYI DI BALIK PUNGGUNG


SUAMINYA.) Bajauh ikam! Jangan datang kamari! Bajauh! Bajauh!
Tuluuunggg...!

ILUK : Ading, Abah, Uma... Ulun Iluk. Iluk bujur. Lain hantu panjadian, lain
sandah! Pian barataan jangan takutan.

KHATIMAH, SANAK SAUDARA DAN KEDUA ORANGTUANYA MASIH BELUM PERCAYA. MEREKA
DICEKAM RASA HERAN DAN KETAKUTAN. GEMETARAN.

15
ILUK : Kada usah ragu-ragu. Ini ulun. Iluk! Lillahi ta’alla, Iluk! Ulun masih hidup!
Cuba japai awak ulun.

DENGAN RAGU, ABAH KHATIMAH MENGHAMPIRI ILUK. MATANYA MENCERMINKAN RASA


KETAKUTAN, MULUTNYA KOMAT-KAMIT MEMBACA DOA. DENGAN MEMBERANIKAN DIRI, IA
MENYENTUH LENGAN MENANTUNYA.

ABAH KHATIMAH : I-l-u-k...? Bujurkah ikam ni lain hantunya Iluk?

ILUK MENYAMBUT TANGAN MERTUANYA DAN MENCIUMNYA. TANPA RAGU, IA MENGHAMPIRI


MERTUA PEREMPUANNYA DAN MELAKUKAN HAL YANG SAMA. KHATIMAH MENYAMBUT
TANGAN ILUK DAN MENCIUMNYA. TERAKHIR, IA MENYALAMI PARA IPAR DAN KERABATNYA.

KHATIMAH : Ka... Maka jar urang pian...

ILUK : Sudah mati? (TERSENYUM.) Dimapa aku bisa mati, amun balum habis
umur?

UMA KHATIMAH : Nak... Maka jar ikam dibuang ka dalam sumur? Dijarat ha, jar, pulang,
awak ikam. Napa ikam kada papa...?

ILUK : Uma, Abah, Ading, dangsanak barataan... Ulun salamat tu samunya-


annya barakat Allah ta’alla jua. Ulun baisi ilmu walut putih. (TERSENYUM.)
Allah azza wazalla mambari manusia macam-macam ilmu, napa kada
dipakai? (MENGHELA NAPAS.) Satumbangan Walanda ada di banua kita,
kasian warga. Hidupnya marista, sakit pada kayap. Haraga barang sasain
larang, tamasuk bayaran sakulah. Dimapa warga handak manyakulahakan
anaknya, mun larang banar bayarannya? Ayungannya, nang kawa sakulah
anak urang sugih banar ai. Lamun sudah nang kaya ini, baranai hajalah
kita?

M U S I K : (mengiringi kemunculan OPAS HAMDI dan UTUH GALAI.)

UTUH GALAI : (GEMETARAN, HENDAK LARI TATKALA MELIHAT ILUK.) Tuluuung...!

OPAS HAMDI : (KEPADA UTUH GALAI.) Handak ka mana ikam? Ikam kusuruh
manuduhakan rumah aruah Iluk, balunya handak kuambil bini, napa ikam
handak bukah mancincing?

16
UTUH GALAI : (MENUNJUK ILUK.) Hantunya datang! Hiii...!

ILUK MENGHAMPIRI OPAS HAMDI YANG TERPERANJAT MELIHATNYA.

OPAS HAMDI : Iluk! Baluman matikah ikam? Godverdoom!

ABAH KHATIMAH : Cah, sarana babasa Walanda gin, Hamdi ai. Papadaan jua. Sama pada
makan pakasam sapat jua!

ILUK : Aku kada kawa mati amun baluman sampai janji, Hamdi ai.

OPAS HAMDI : Tahi palat! Maling! Nyata ai.

ILUK : Masih tabaik aku kalu pada ikam, Hamdi ai. Bujur aku maling, tagal warga
katuju lawan aku. Kada nang kaya ikam, umpat Walanda, lalu kapiragahan,
mahinyik urang banua saurang. Sakahandaknya manangkapi, manyiksa,
manimbaki warga!

OPAS HAMDI : (MENCABUT PISTOL, MENODONGKANNYA KE WAJAH ILUK.) Ikam


kutangkap! Kutimbak!

ILUK : Tangkap ha! Timbak ha! Kada ingatkah ikam lawan nang samalam? Maka
ikam manangkapku, manimbakku, manimbai aku ka sumur? Napa
hasilnya?

OPAS HAMDI : (PANIK.) Utuh, tangkap hantu nanginih!

UTUH GALAI : Ai, maka kami bakawal?

OPAS HAMDI : (BINGUNG, GUGUP, PANIK.) Bungul! Utuh bungul!

ILUK MENGELUARKAN SEKANTUNG UANG DAN MENYODORKANNYA DI DEPAN OPAS HAMDI.

ILUK : Hamdi, ikam bagawi lawan Walanda, si dajjal nangituh. Nang ikam cari
nangini, kalu? Nih, ambil!

OPAS HAMDI BIMBANG. MATANYA BERALIH DARI KANTUNG UANG KE MATA ILUK.

17
ILUK : Paraya kalu kita bamusuh, Hamdi ai. Urang kaya aku ni musti ada,
damintu jua urang kaya ikam. Amun manusia sudah nafsi-nafsi ---kuyang,
kuyang, hantu, hantu: urang, urang, aku, aku--- dunia tatap ai nang kaya
ini. Akik yaman: tabanyak nang sakit pada nang nyaman. Maksudku, ikam
ni jangan talalu. Lawan warga kampung jangan tapi baagak, jangan
sakahandak! Nang kaya apa? Handak duit, kada?!

OPAS HAMDI MEMANDANG SEMUA ORANG DENGAN BIMBANG. DI TENGAH KEVAKUMAN ITU,
TIBA-TIBA UTUH GALAI MEREBUT KANTUNG UANG DENGAN GERAK CEPAT.

UTUH GALAI : Amun Opas supan, aku haja mintanya! (LARI.)

OPAS HAMDI, ILUK, KHATIMAH, SANAK SAUDARA DAN KEDUA ORANGTUANYA TERPERANJAT
MENYAKSIKAN PERISTIWA YANG BERLANGSUNG CEPAT ITU. UTUH GALAI LARI BAGAI DIKEJAR
HANTU.

ABAH KHATIMAH : Ai, Utuh Galai! Kamari!

UMA KHATIMAH : Utuh maling! Maliing! Maliiinggg...!

M U S I K : -------------------------------------------------- japin rantawan ---------------------------------------------

Japinlah ini japin rantawan, 2 x


Tarian kami di pasisiran, 2x

Mahibur hati nang saurangan, 2x


Jauh di kampung jauh halaman, 2x

Kalulah ada jarum nang patah, 2x


Jangan disimpan di dalam pati, 2x
Kalulah ada langkah nang salah, 2x
Jangan disimpan di dalam hati, 2x

18

Anda mungkin juga menyukai