1. Tembung kriya
Tembung kriya dalam bahasa Indonesia disebut kata kerja. Tembung kriya
menerangkan tingkah laku atau melakukan pekerjaan. Biasanya, tembung kriya ini
dalam sebuah kalimat sebagai obyek. Jenis-jenis tembung kriya secara garis besar ada
dua macam yaitu tembung kriya lingga dan tembung kriya owahan.
Contoh tembung kriya: turu, tangi, mangan, adus, mlaku, mlayu, nulis, tuku.
2. Tembung aran
Tembung aran artinya kata benda. Kata benda menerangkan nama-nama benda
atau sesuatu yang dianggap benda.
Contoh tembung aran: bapak, ibu, pitik, bebek, kewan, meja, kursi, lsp.
3. Tembung sipat/kahanan
Tembung kahanan atau kata sifat menerangkan sifat atau watak tembung aran.
Contoh tembung kahanan: ayu, ganteng, elek, pinter, lucu, lemu, sugih, abang,
lara, kuru, seneng, sregep, lsp.
4. Tembung katrangan
Tembung katrangan yaitu kata yang memberi keterangan pada kata lain, selain
kata benda. Tembung katrangan kebalikan dari tembung kahanan, jika tembung
kahanan menjelaskan tembung aran, sedangkan tembung katrangan menjelaskan kata
selain tembung aran.
a. Tono wis budhal. Kata “wis” menjelaskan kata “budhal” yang termasuk
dalam tembung kriya. Dengan demikian kata “wis” dikatakan sebagai
tembung katrangan.
Tembung Sesulih dibagi menjadi enam, akan tetapi kita membahas tiga jenis, yaitu:
Dalam bahasa indonesia tembung sesulih purasa adalah kata ganti untuk
menyebutkan orang. Tembung sesulih purusa dibagi menjadi 3:
6. Tembung wilangan
Contoh tembung wilangan: Siji, Loro, Telu, Papat, Lima, Enem, Pitu, Wolu,
Sanga, Kapisan, Kapindho, lsp.
Wiwit tiba tekan motor, della gung wani numpak motor maneh.
Contoh tembung panggenah: Sang, Hyang, Kyai, Kanjeng, Para, Si, lsp.
9. Tembung panguwuh
Contoh tembung panguwuh: Ah! ,Eh!, Wah!, Blas!, Hore! , Sip!, lsp.
PAMILAHANE TEMBUNG
1. Tembung lingga (kata dasar) yaiku tembung sing durung owah saka asale.
Tuladha:
a) 1 wanda (tembung wod): lap, ban, gas, tas, lsp.
b) 2 wanda: maca, buku, guru, lsp.
c) 3 wanda: samodra, segara, gamelan, lsp
2. Tembung Andhahan (kata jadian) yaiku tembung sing wis owah saka asale.
Tuladha:
Tulisane Numpak
Piwulang Balekna
Mlaku Omahe
Mlayu Makani
JENIS TEMBUNG WUWUHAN
1. Ater-ater (Awalan)
a (ma)
Tuladha:
a + kudhung : Akudhung
a + tulis : Anulis
a + karya : Akarya (makarya)
ka
Tuladha:
ka + gawa : kagawa
ka + tuku : katuku
ka + tabrak : katabrak
dak, ko, di
Tuladha:
n, ny, ng, m
Tuladha:
n + tandur : nandur
ny + sapu : nyapu
ng + ombe : ngombe
m + pundhut : mundhut
sa + wengi : sawengi
pa + mudha : pamudha
pi + tutur : pitutur
pari + wara : pariwara
tar + kandhang : tarkadhang
2. Panambang (akhiran)
-ku, -mu, -e
Tuladha:
buku + ku : bukuku
buku + mu : bukumu
buku + e : bukune
buku + e : radhione
sega + e : segane
-an
Tuladha:
pangan + an : Panganan
turu + an : turon (dudu turuan)
lali + an : lalen (dudu lalian)
paro + an : paron (dudu paroan)
gawa + an : gawan (dudu gawaan)
-i
Tuladha:
suwek + i : suweki
ombe + i : ombeni (dudu ombei)
tuku + i : tukoni (dudu yukui)
tali + i : taleni (dudu talii)
gawa + i : gawani (dudu gawai)
-a, -na, -ana, -en
Tuladha:
jupuk + a : jupuka
jupuk + na : jupukna
jupuk + ana : jupukana
jupuk + en : jupuken
sapu + a : (ny)sapu+a = nyapua
sapu + na : sapokna (dudu sapuna)
sapu + ana : saponana (dudu sapuana
sapu + en : sapunen (susu sapuen
-ake
Tuladha:
-ne, -ing
Tuladha :
laku + ne : lakune
bapak + ne : bapake (bapakne)
ibu + ne : ibuke (ibune)
abang + ing : abanging (abange)
jero + ing : jeroning (jerone)
jobo + ing : joboning (jobone)
wujud + ing : wujuding (wujude)
3. Seselan (sisipan)
in
Tuladha:
um
Tuladha:
4. Gabungan
Tembung wuwuhan yang mendapat ater-ater dan panambang.
Tuladha:
ng + gawe + ake = nggawekake
Ke + dhuwur + en = kedhuwuren
N + tuku + ake = nukokake
M + pundhut + ake = mundhutake