Anda di halaman 1dari 9

10 JENIS TEMBUNG

1. Tembung kriya

Tembung kriya dalam bahasa Indonesia disebut kata kerja. Tembung kriya
menerangkan tingkah laku atau melakukan pekerjaan. Biasanya, tembung kriya ini
dalam sebuah kalimat sebagai obyek. Jenis-jenis tembung kriya secara garis besar ada
dua macam yaitu tembung kriya lingga dan tembung kriya owahan.

Contoh tembung kriya: turu, tangi, mangan, adus, mlaku, mlayu, nulis, tuku.

2. Tembung aran

Tembung aran artinya kata benda. Kata benda menerangkan nama-nama benda
atau sesuatu yang dianggap benda.

Contoh tembung aran: bapak, ibu, pitik, bebek, kewan, meja, kursi, lsp.

3. Tembung sipat/kahanan

Tembung kahanan atau kata sifat menerangkan sifat atau watak tembung aran.

Contoh tembung kahanan: ayu, ganteng, elek, pinter, lucu, lemu, sugih, abang,
lara, kuru, seneng, sregep, lsp.

4. Tembung katrangan

Tembung katrangan yaitu kata yang memberi keterangan pada kata lain, selain
kata benda. Tembung katrangan kebalikan dari tembung kahanan, jika tembung
kahanan menjelaskan tembung aran, sedangkan tembung katrangan menjelaskan kata
selain tembung aran.

Contoh tembung katrangan:

a. Tono wis budhal. Kata “wis” menjelaskan kata “budhal” yang termasuk
dalam tembung kriya. Dengan demikian kata “wis” dikatakan sebagai
tembung katrangan.

b. Apel abang branang. Kata “branang” menjelaskan kata “abang” yang


termasuk dalam tembung kahanan. Dengan demikian, kata “branang”
disebut sebagai tembung katrangan.
5. Tembung sesulih

Tembung Sesulih dibagi menjadi enam, akan tetapi kita membahas tiga jenis, yaitu:

a. Tembung Sesulih Purasa

Dalam bahasa indonesia tembung sesulih purasa adalah kata ganti untuk
menyebutkan orang. Tembung sesulih purusa dibagi menjadi 3:

1) Utama purusa (sesulihe wong kapisan)


Contoh: aku, kula.
 Aku lagi mulih sekolah.
2) Madyama purusa (sesulihe wong kapindho)
Contoh: sampean, panjenengan.
 Sampean dalem e pundi?
3) Pratama purusa (sesulihe wong katelu)
Contoh: dia (dee), mereka atau nama orang.
 Sandra lunga menyang Kediri numpak motor.

Tembung Sesulih Pandarbe/Kaduwekan (kata ganti pemilik)


Contoh: barangku, sepedaku, motormu.
 Restu nyilih buku paketku.

b. Tembung Sesulih Panudung


Yaiku tembung sesulih sing nuduhke wong, barang, panggonan, cacah,
wayah, kahanan, lan liya-liyane (kata ganti panunjuk).
Kata ini dipakai untuk:
1) Nuduhake barang (menunjukan benda). Tembung sesulih iki kanggo
nuduhake barang utawa kang dianggep barang dideleng saka mapane
purusa kapisan, cedhak, adoh, rada adoh, iki, iku, kuwi, kae.
 Coba bukaken bungkusan kuwi.
 Sepatu menika ingkang kula padosi.
2) Nuduhake wektu/wayah (menunjukan waktu). Contoh: saiki, mengko,
samenika. Mangke, samangke.
 Saiki aku tak mulih dhisik, mengko sampean menyango omahku.
3) Nuduhake katrangan. Contoh: ngene, mangkene, ngono, mengkono,
makaten.
 Yen asile garapanmu kaya ngene ya ora bakal payu didol.
4) Nuduhake papan/panggonan (menunjukan tempat). Contoh: kene, kana,
ngriki, ngriku, ngrika.
 Ing UNP ngriki katah mahasiswa sing nitih bis.

c. Tembung Sesulih Pitakon


Yaiku tembung sesulih sing nakokake wong, barang, panggonan, cacah,
wayah, kahanan, lan liya-liyane. Dalam bahasa Indonesia diartikan sebagai kata
ganti tanya. Tembung sesulih pitakon dipakai untuk menanyakan nama
wong/orang, barang, panggonan/tempat tinggal, cacah/jumlah, wayah/waktu, dll.
1) Kanggo nakokake tembung aran (barang), menggunakan tembung apa.
 Adhimu mau mangan apa?
2) Kanggo nakokake wong, menggunakan tembung sapa.
 Sapa wae sing melu dolan?
3) Kanggo nakokake cacah, menggunakan tembung pira utawa sepira.
 Olehmu tuku klambi kui pira?
4) Kanggo nakokake papan panggonan, menggunakan tembung
endi/ngendi.
 Arep dolan menyang endi?
5) Kanggo nakokake kahanane barang utawa tumindak, menggunakan
tembung piye, kepriye, apa sebabe/geneya.
 Geneya kok sampean isa tiba?

6. Tembung wilangan

Tembung wilangan atau kata bilangan merupakan jenis kata yang


menerangkan jumlah suatu benda atau barang.

Contoh tembung wilangan: Siji, Loro, Telu, Papat, Lima, Enem, Pitu, Wolu,
Sanga, Kapisan, Kapindho, lsp.

 Mega tuku tas siji, buku telu lan pensil papat.

 Alifi nggawa manggis limang kilo.


7. Tembung panggandheng / pangiket / panyambung

Tembung panggandheng atau kata sambung (konjungsi) merupakan jenis kata


yang dipakai untuk menghubungkan dua atau lebih kata/kalimat.

Contoh tembung panggandheng: karo, lan, nalika, mulane, utawa, nanging,


wiwit, yen, saumpamane, yaiku, ora mung, nanging ugo, mangkono iku, lsp.

 Wiwit tiba tekan motor, della gung wani numpak motor maneh.

8. Tembung panggenah / panyilah

Tembung panggenah atau kata sandang dipakai untuk menerangkan kata


benda yang sudah jelas wujudnya.

Contoh tembung panggenah: Sang, Hyang, Kyai, Kanjeng, Para, Si, lsp.

 Hyang Dewi lagi bertapa ning ngisor wit pelem.

 Para warga ing desaku padha kerja bakti.

 Si kancil nyolong timun ing sawahe pak tani.

9. Tembung panguwuh

Tembung panguwuh berarti kata seru yang digunakan unutk menerangkan


perasaan atau keluhan.

Contoh tembung panguwuh: Ah! ,Eh!, Wah!, Blas!, Hore! , Sip!, lsp.

 Wah, pemandangan e apik banget!


 Aduh, aku lali durung garap tugas!
10. Tembung ancer-ancer atau dunung

Tembung ancer-ancer (kata depan) yaiku tembung kang manggone ana


sangarepe tembung aran, tembung kahanan, utawa tembung katrangan. Tembung
ancer-ancer bisa awujud tembung lingga lan bisa uga awujud tembung saroja.

Contoh tembung ancer-ancer: ing, saka, menyang, kanggo, marang, lsp.

 Saka daleme si mbah aku terus mulih menyang omahku.


 Aku takon marang liga, apa sebabe dheweke ora mlebu sekolah.

PAMILAHANE TEMBUNG

Jenise tembung jawa ana 2, yaiku:

1. Tembung lingga (kata dasar) yaiku tembung sing durung owah saka asale.
Tuladha:
a) 1 wanda (tembung wod): lap, ban, gas, tas, lsp.
b) 2 wanda: maca, buku, guru, lsp.
c) 3 wanda: samodra, segara, gamelan, lsp

2. Tembung Andhahan (kata jadian) yaiku tembung sing wis owah saka asale.
Tuladha:

Tulisane Numpak
Piwulang Balekna
Mlaku Omahe
Mlayu Makani
JENIS TEMBUNG WUWUHAN
1. Ater-ater (Awalan)
 a (ma)
Tuladha:

a + kudhung : Akudhung
a + tulis : Anulis
a + karya : Akarya (makarya)
 ka
Tuladha:

ka + gawa : kagawa
ka + tuku : katuku
ka + tabrak : katabrak
 dak, ko, di
Tuladha:

dak + suwek : daksuwek


ko + suwek : kosuwek
di + suwek : disuwek
dak + pangan : dakpangan
ko + pangan : kopangan
di + pangan : dipangan

 n, ny, ng, m
Tuladha:

n + tandur : nandur
ny + sapu : nyapu
ng + ombe : ngombe
m + pundhut : mundhut

 sa, pa, pi, pra, pari, tar


Tuladha:

sa + wengi : sawengi
pa + mudha : pamudha
pi + tutur : pitutur
pari + wara : pariwara
tar + kandhang : tarkadhang

 kuma, kami, kapi


Tuladha:
kuma + lancang : kumalancang
kami + gila (n) : kamigilan
kapi + tuna (n) : kapitunan

2. Panambang (akhiran)
 -ku, -mu, -e
Tuladha:

buku + ku : bukuku
buku + mu : bukumu
buku + e : bukune
buku + e : radhione
sega + e : segane

 -an
Tuladha:

pangan + an : Panganan
turu + an : turon (dudu turuan)
lali + an : lalen (dudu lalian)
paro + an : paron (dudu paroan)
gawa + an : gawan (dudu gawaan)

 -i
Tuladha:

suwek + i : suweki
ombe + i : ombeni (dudu ombei)
tuku + i : tukoni (dudu yukui)
tali + i : taleni (dudu talii)
gawa + i : gawani (dudu gawai)
 -a, -na, -ana, -en
Tuladha:

jupuk + a : jupuka
jupuk + na : jupukna
jupuk + ana : jupukana
jupuk + en : jupuken
sapu + a : (ny)sapu+a = nyapua
sapu + na : sapokna (dudu sapuna)
sapu + ana : saponana (dudu sapuana
sapu + en : sapunen (susu sapuen

 -ake
Tuladha:

tulis + ake : tulisake


tuku + ake : tukokake (dudu tukuake)
tali + ake : talekake (dudu taliake)
gawa + ake : gawakake (dudu gawaake)
ombe + ake : ombekake (dudu ombeake)
kanggo + ake : kanggokake (dudu kanggoake)

 -ne, -ing
Tuladha :

laku + ne : lakune
bapak + ne : bapake (bapakne)
ibu + ne : ibuke (ibune)
abang + ing : abanging (abange)
jero + ing : jeroning (jerone)
jobo + ing : joboning (jobone)
wujud + ing : wujuding (wujude)

3. Seselan (sisipan)
 in
Tuladha:

sigar + in : s + in + igar : sinigar


tugel + in : t + in + ugel : tinugel
adhug + in : ing + adhung : ingandhung
ideg + in : ing + ideg : ingideg
ubeng + in : ing + ubeng : ingubeng
esok + in : ing + esok : ingesok
ombe + in : ing + ombe : ingombe

 um
Tuladha:

teka + Um : t + um + eka : tumeka


tindak + um : t + um + indak : tumindak
sebar + um : s + um + ebar : sumebar
 l, r
Tuladha:

tudhung + l : t + l + udhung : tludhung


siwer + l : s + l + iwer : sliwer
centhel + r : c + r + enthel : crenthel
kelip + r : k + r + elip : krelip

4. Gabungan
Tembung wuwuhan yang mendapat ater-ater dan panambang.
Tuladha:
ng + gawe + ake = nggawekake
Ke + dhuwur + en = kedhuwuren
N + tuku + ake = nukokake
M + pundhut + ake = mundhutake

Anda mungkin juga menyukai