(RPP 2)
Satuan Pendidikan : Madrasah Tsanawiyah
Mata Pelajaran : Bahasa Jawa
Kelas/Semester : VIII/Semester Ganjil
Materi Pokok : Ragam Basa Rinengga
Alokasi Waktu : 2 pertemuan (4 X 40 menit)
A. Kompetensi Inti
Sikap Sosial
1. Dengan terlibat secara aktif dalam proses pembelajaran jenis ragam basa rinengga
yang berbasis teks, peserta didik memiliki sikap kreatif dalam membuat
tanggapan pribadi terhadap basa rinengga agar memiliki perilaku percaya diri
dan tanggung jawab atas karya budaya masyarakat daerah yang penuh makna.
2. Dengan terlibat secara aktif dalam proses pembelajaran jenis ragam basa rinengga
yang berbasis teks, peserta didik santun dalam menyajikan tanggapan pribadi
terhadap ragam basa rinengga.
Pengetahuan
1. Melalui kegiatan tanya jawab Explicit Instruction (C), peserta didik (A) dapat
menjelaskan (B) ragam basa rinengga dalam teks dengan tepat (D).
2. Melalui kegiatan tanya jawab Explicit Instruction, peserta didik dapat
menentukan ragam basa rinengga dalam teks dengan benar.
3. Melalui kegiatan tanya jawab Explicit Instruction, peserta didik dapat
menyimpulkan ragam basa rinengga dalam teks dengan benar.
Keterampilan
1. Setelah belajar tentang isi teks, peserta didik dapat menanggapi ragam basa
rinengga dalam bentuk tulisan sesuai kaidah bahasa Jawa yang baik dan benar.
2. Setelah belajar tentang isi teks, peserta didik dapat membaca hasil tanggapan basa
rinengga secara lisan dengan menggunakan bahasa yang santun.
3. Setelah belajar tentang pesan moral dalam teks, peserta didik dapat
merelevansikan pesan moral ragam basa rinengga dengan kehidupan sehari-hari.
D. Materi Pelajaran
E. Metode Pembelajaran
1. Pendekatan : Saintifik/Kontekstual
2. Model : Pembelajaran Kooperatif
3. Metode : STAD
4. Teknik : Tes praktik
F. KKM : 2,66
Pengorganisasian
Kegiatan Deskripsi Kegiatan Peserta Alokasi
didik waktu
Pertemuan II
Pengorganisasian
Kegiatan Deskripsi Kegiatan Peserta Alokasi
didik waktu
H. Sumber Belajar
1. Bruce, Joice, Caolhun, 2009. Models of Teaching (model Pengajaran).
Yogyakarta: Pustaka Pelajar.
2. Mangunsuwito, S.A. 2002.Kamus Bahasa Jawa, Jawa-Indonesia. Bandung: CV.
YramaWidya
3. Kalawarti Jaya Baya lan Panjebar Semangat.
4. Antunsuhono. 1953. Paramasastra Jawa. Jogyakarta: Hien Hoo Sing
5. Poerwadarminta, Baoesastra Indonesia – Jawi, Balai Pustaka 1945
6. Abi Kusno, Pepak Basa Jawa, Express, Surabaya, 1996
I. Media Pembelajaran
1. Alat : LCD/Laptop.
2. Bahan : Teks Ragam Basa Rinengga ( disediakan guru hasil modifikasi dari
berbagai sumber)
A. Penilaian
1. Sikap spiritual dan sosial
a. Teknik Penilaian : Pengamatan/ Observasi, Penilaian Diri, Penilaian Antar
Peserta Didik, dan Jurnal
b. Bentuk Instrumen : Lembar Observasi, Lembar Angket, Catatan Guru
c. Kisi – kisi :
LEMBAR PENGAMATAN DIRI
1. Pengetahuan
a. Tehnik Penilaian : Tes tulis/tes lisan, penugasan (produk)
b. Bentuk Isntrumen : Tes Objektif, Tes Uraian Non Objektif
c. Kisi – kisi :
LEMBAR PENILAIAN PENGETAHUAN
Tes lisan
3. Keterampilan
a. Teknik Penilaian : P1=Produk, P2= Evaluasi unjuk kerja/Tes praktik
b. Bentuk Instrumen : Lembar Penilaian
c. Kisi-kisi :
LEMBAR PENILAIAN KETERAMPILAN
LAMPIRAN-LAMPIRAN
I. LAMPIRAN MATERI
A. Basa Rinengga
1. SANEPA
Sanepa yaiku unen-unen kang ajeg panganggone, nduweni teges
tetandhingan lan kosok balen karo kanyatane, kanthi tujuwan mbangetake
kahanan kang digambarake. Sing dienggo tetandhingan bisa peranganing
kewan, barang, uga woh-wohan/wit-witan.
Tuladha :
Tatune arang kranjang, tegese tatune akeh banget, sebab kranjang iku
bolongane kerep. Kosokbalene kerep iku arang.
Cahyane abang dluwang, tegese cahyane iku pucet banget. Abang
kosokbalene pucet kanggo cahya praupane manungsa.
Utange arang wulu kucing, tegese utange akeh banget. Wulu kucing iku
akeh tur ketel banget, ngono dikandhakake arang.
Kawruhe jeru tapan meri, tegese ya kawruhe iku sethithik/cethek banget.
Sebab tapake meri iku ora bisa jeru, ning dikandhakake jeru. Dadi ya
kosokbalene.
Pawakane kuru semangka tegese pawakane lemu banget. Mulane
ditandhingake karo semangka sing mesthi bae bunder-bunder. Sok ngonoa
diarani kuru.
2. PEPINDHAN
Pepindhan yaiku unen-unen kang ajeg panganggone, surasane ngemu
pepadhan, saemper, saerep utawa bebandhingan. Pepindhan iku sok nganggo
tembung kadi, kadya, lir, pendah, pindha, kados, kaya, kadosdene, kang kabeh
iku tegese padha yaiku kaya.
Tuladha :
“Tiyang gesang ing alam donya punika kadosdene ngemudheni baita ing
satengahing samodra” wong urip ing alam donya iki kaya ngemudheni prau ing
satengahing samodra. Tegese yaiku : wong urip ing alam donya iki angel, ora
gampang. Akeh godhane, akeh cobane. Kudu tansah ati-ati lan waspada. Luwih
penting maneh kaya lakune prau, nahkodane kudu ngerti papan tujuwane. Jelas
banget yen ing kono nggunakake bandhingan antarane urip ing alam donya karo
ngemudheni prau ing tengah samodra.
Mbranyake kaya Samba. Tegese praen mbranyak iku rada ndhangak kaya
wayang Raden Samba. Lumrahe uga wong praen mbranyak iku yen ngomong
uga kemrecek lan santak.
Ruruhe kaya Sumbadra. Tegese praen kang rada ndhingkluk iku
bebandhingane kaya Dewi Sumbadra kang guneme kepenak dirungu, wonge
uga sareh tanpa pikoleh.
Tandange kaya sikatan nyamber walang. Tegese trengginas tur cepet
banget kaya manuk sikatan yen lagi nyamber walang iku cepet lan msethi
kenane.
Pasedulurane kaya banyu karo lenga. Tegese pasedulurane ora bisa akur,
apamaneh rumaket. Padha karo banyu lan lenga kang ora nate gelem campur.
3. PARIBASAN
Paribasan yaiku unen-unen kang ajeg panganggone ngemu surasa ora
salugune utawa entar, lan ora nganggo pepindhan.
Tuladha :
Jer basuki mawa beya, tegese samubarang gegayuhan mbutuhake
wragat/pangurbanan.
Adigang, adigung, adiguna, tegese ngendel-endelake karosane, kaluhurane
lan kapinterane.
Paribasan yen dideleng saka carane nggambarake, ana sing diarani
bebasan, ana sing diarani saloka.
4. BEBASAN
Bebasan iku unen-unen kang ajeg panganggone, mawa teges entar lan
ngemu surasa pepindhan, yaiku kahanan utawa sipate.
Tuladha :
Nabok nyilih tangan, tegese namakake panggawe ala (nabok) sarana
kongkonan (nyilih tangan).
Geguyon dadi tangisan, tegese gegojegan, guyon sing wekasan dadi susah.
Ora ana kukus tanpa geni, tegese ora sebab tanpa musabab, kabeh perkara
iku ana jalarane.
5. SALOKA
Saloka yaiku unen-unen gumathok kanthi teges entar, kang teges lan
surasane tumuju marang uwong sing disemoni utawa dipindhakake.
Tuladha :
Kebo kabotan sungu. Tegese yaiku uwong kang rekasa uripe (kabotan)
amarga kakehan anak/batih.
Ketapng nggrangsang gunung. Tegese yaiku wong cilik/mlarat kang
nduweni gegayuhan kang mokal kelakone. Ketepang iku arane tetuwuhan
sejenis karo krokot. Senajan bisa mrambat, nanging lunge cendhek lan winates
dadi ora bisa dhuwur. Nggrangsang gunung ing kono ngibaratake
pepenginan/gegayuhan kang dhuwur banget.
6. CANDRA/PANYANDRA
Candra tegese aran liya saka bulan/rembulan minangka sasmita/lambang
kaendahan. Dicandra ateges diemper-emperake karo rembulan kanthi tujuwan
amrih katon edipeni, keprungu endah.
Panyandra tegese nggambarake kaendahan/kabecikan/kebagusan samubarang
utawa manungsa kaya endahing bulan/rembulan
Tuladha :
- alise nanggal sepisan
-. Athi-athine ngudhup turi
- idhepe tumenga tawang
- pakulitane kuning langsep
7. TEMBUNG ENTAR
Entar tegese silihan. Tembung entar tegese tembung silihan. Tembung kang
ora kena ditegesi mung awantah/salumrahe bae (Bhs Indonesia = arti kiasan).
Tuladha :
Kuping wajan, kuping tegese peranganing awake manungsa utawa kewan
kang kanggo ngrungokake. Wajan ora duwe piranti pangrungu. Perangane
wajan ana kang awujud klowongan kanggo cekelan ngangkat.
Senajan wangune klowongan memper kaya kuping, nanging ora kena diarani
kuping .kenane diarani kupingan wajan. Tembung ‘kuping’ ing kuping wajan,
ateges diarani tembung silihan utawa entar.
Tuladha liyane :
Lobok atine tegese sabar
Jembar segarane tegese sugih pangapura
Lunyu ilate tegese mencla-mencle tembunge
Ngabangake kuping tegese agawe nesu
Lsp
8. TEMBUNG SAROJA
Tembung Saroja yaiku tembung loro kang padha utawa meh padha tegese
dienggo bebarengan, gunane kanggo nambah rasa endah lan mbangetake.
Tuladha :
a. Tiyang Jawi punika anggadhahi budaya ingkang adi luhung.
b. Pit montore ketabrak sepur nganti ajur mumur.
Tuladha liyane : akal budi, balung sumsum, cikal bakal, tapa brata, gagah
prakosa, loh jinawi, colong jupuk, abang mbranang, lsp.
Nggawea kelompok, saben kelompok dumadi saka 4
anggota
Temtokna sapa sing dadi ketua kelompok
Tugas kelompok, mimpin anggota kelompok kanggo
ngayahi kewajiban kanthi jujur, tanggung jawab lan santun
Tugas kelompok, diskusi kanggo nggarap kabeh gladhen
Asile diskusi ditulis ana lembar kerja
Asile diskusi dipaparake ana ngarep kelas
Gladhen I
Wangsulan : ..............................................................................................................
..................................................................................................................................
2. Aranana jenis-jenise tembung rinengga !
Wangsulan :
...................................................................................................................................
...........................................................................................................
3. Gawea tuladha tembung rinengga ing kolom ngisor iki !
1.
Sanepa
2.
1.
Pepindhan
2
1.
Paribasan
2.
Tembung Entar 1.
2.
1.
Tembung Saroja
2.
4. Gawea ukara sing ngandhut basa rinengga ing ngisor iki, banjur terangna apa
tegese!
a. Abot
kapuk : .................................................................................................................
....................................................................................................................
b. Anteng
kitiran : ................................................................................................................
......................................................................................................................
c. Galake kaya
buta : ....................................................................................................................
..................................................................................................................
d. Nandur
kabecikan :............................................................................................................
.........................................................................................................................
e. Kutuk marani
sunduk : ...............................................................................................................
.......................................................................................................................
Widagda iku bocah sing andhap asor tur becik budi pekertine. Dhasar
bocahe bagus jatmika, rembuge alus kaya Abimanyu. Enom tuwa, lanang wadon
akeh sing seneng marang dheweke. Sebabe ora liya Widagda iku seneng nandur
kabecikan marang sapa bae.
Widagda uga kondhang bocah sing jembar dhadhane. Ora nate nggadho
ati wong tuwane. Dheweke ora seneng yen mung nggegem tangan, ngagul-
agulake bandha donyane wong tuwa. Senajan wong tuwane biyen uripe adus
eluh, nanging ora nate ngersula. Jare Bapake Widagda, wong urip kudu amba
jangkahe, kudu terus maju lan ngupaya.
Bapake Widagda tansah ngugemi unen-unene para sepuh, sapa sing jujur
bakal luhur, sapa sing temen bakal tinemu. Keluwargane Widagda saiki uripe
mubra-mubru blabur madu, nanging ora ngowahi sipat lan suba sitane marang
wong liya. Ibarate kacang ora ninggal lanjaran, mangkono ujare wong-wong
ndeleng Widagda lan wong tuwane.
Golekana tembung/basa rinengga ragam apa bae kang ana sajroning wacan ing
dhuwur iku banjur tegesana!
.......................................
B. Pengetahuan
1. Wangsulana pitakon-pitakon ngisor iki kanthi milih salah siji jawaban sing
paling bener!
1. Basa kang direngga/dipaesi/dihias kanthi maneka cara saengga dadi basa kang
endah diarani . . .
a. basa rinengga c. basa krama
b. basa alus d. Basa dialek
5. Widagda iku bocah sing seneng nandur . . . marang sapa bae, mulane disenengi
wong akeh.
a. kabecikan b. perkara c. tela d. semangka
1. Landhep
dhengkul : ..............................................................................................................
..........................................................................................................................
2. Andhap
asor : .......................................................................................................................
.................................................................................................................
3. Kutuk marani
sunduk : ..................................................................................................................
......................................................................................................................
1 A
2 B
3 C
4 Dst
.............., ................
.......................................