DOKUMEN NEGARA KODE

SANGAT RAHASIA K. 2013 / B.JAWA / IX

PEMERINTAH KABUPATEN SUKOHARJO

DINAS PENDIDIKAN DAN KEBUDAYAAN
SMP KABUPATEN SUKOHARJO

NASKAH SOAL UTAMA UJIAN SEKOLAH (US)

TAHUN PELAJARAN 2019/2020
Mata Pelajaran : Bahasa Jawa
Kelas : IX (Sembilan)
Hari dan Tanggal : Sabtu, 4 April 2020
Waktu : 10.00 - 12.00 WIB

PANUNTUN UMUM :
1. Tulisen luwih dhisik nomer ujianmu ing kolom lembar jawaban !
2. Wangsulana ana ing lembar kang wis sumadya !
3. Wacanen saben pitakon kanthi premati sadurunge kowangsuli !
4. Wangsulana pitakon kang koanggep gampang luwih dhisik !
5. Titinen maneh garapanmu sadurunge koaturake marang pengawas !
6. Manawa ana wangsulan kang koanggep luput, lan kepengin mbenerake, coreken mawa garis loro
banjur wenehana tandha ping (X) ing pilihan kang koanggep bener !
Tuladha :
Pilihan sepisan : A B C D
Dibenerake dadi : A B C D

PANUNTUN MLIGI
I. Soal nomer 1 tumeka 40, wenehana tandha ping (X) ing aksara A, B, C utawa D kang koanggep
paling bener ing lembar jawab sing wis cumawis!
Kanggo soal nomer 1-2.
Welasan dhusun ing Purworejo Jawa Tengah karendhem toya banjir wiwit dinten Rebo 16 Januari 2019.
Sinaosa saperangan wilayah ler saha wetan toya sampun surut nanging wilayah kidul toya saya inggil.
1. Wacan ing dhuwur iku manut isine diarani ….
A. pawarta
B. layang
C. poster
D. iklan
2. Andharan kasebut nggunakake basa ….
A. ngoko alus
B. krama alus
C. ngoko lugu
D. krama lugu

BHS. JAWA IX / US / K. 2013 / SMP SKH / TP 2019-2020 1

Kanggo soal nomer 3-4.
Ngadhepi malem 1 Sura, iring-iringan 7 kebo bule Kyai Slamet metu saka gerbang wetan Kori
Kamandhungan Keraton Kasunanan Surakarta Hadiningrat. Piyayi lima “semut ireng” ngiringi lan nyebar tela
kanggo pakan kebo-kebo kasebut.
Kebo cacah pitu ana ing urutan wiwitan kanggo mbukak dalan arak-arakan pusaka dumadi saka para
wanita metu saka lawang utama Kori Kamandhungan kanthi ngasta sesaji kanggo kebo kang cacah pitu mau.
Sabanjure puluhan abdi dalem, kerabat kraton lan keluarga kraton miyos ngasta pusaka kraton.
Masyarakat antusias, jejel riyel ngebaki wilayah kraton Surakarta Hadiningrat.
3. Wacan ing ndhuwur iku nyritakake upacara ....
A. Kirab pusaka
B. Kirab kebo pitu
C. Kirab kebo bule
D. Kirab Kyai Slamet
4. Masyarakat padha antusias, jejel riyel ngebaki wilayah kraton Surakarta Hadiningrat. Tembung
jejel riyel iku kalebu tembung ....
A. sabawa
B. sanepa
C. saloka
D. saroja
Kanggo soal nomer 5-6.
Sekar Pangkur kang winarna
lelabuhan kang kanggo ing wong urip
ala lan becik puniku
prayoga kawruhana
adat waton puniku dipun kadulu
miwah ta ing tata krama
den kaesthi siyang ratri
5. Gatra kaping papat, tembang Pangkur kasebut ana tembung prayoga, tegese ….
A. penting
B. becik
C. anak
D. uga
6. Sekar Pangkur kang winarna
lelabuhan kang kanggo ing wong urip
Tembung-tembung sing dicetak miring iku nggunakake aksara k dadi runtut kepenak
dirungoake, iku diarani purwakanthi ….
A. guru basa
B. guru gatra
C. guru swara
D. guru sastra

BHS. JAWA IX / US / K. 2013 / SMP SKH / TP 2019-2020 2

Ambeke kang wus utama,
tan ngendhak gunaning jalmi,
amiguna ing aguna,
sasolahe kudu bathi,
pintere den alingi,
bodhone didokok ngayun,
pamrihe den inaa,
mring padha padhaning jalmi,
suka bungah den ina sapadha-padha
7. Tembang ing dhuwur pethikan Serat Wulangreh, sapada ana 9 gatra. Mula tembang iku diarani ....
A. Sinom
B. Pangkur
C. Kinanthi
D. Dhandhanggula
Kanggo soal nomer 8-9.
Ing jaman semana ana kraton kang misuwur yaiku Kraton Jenggala, kanthi raja jejuluk Raden
Putra. Raden Putra kagungan garwa prameswari kang sulistya ing warni, uga ayu atine. Uga garwa
selir kang ayu rupane nanging ala atine. Katitik garwa selir kadunungan watak meri lan srei.
Amarga watak kang ala iku banjur nduweni niat kang ala marang garwa praweswari.
Selir kuwi nduweni cara kanggo nyingkirake prameswari kanthi cara njaluk tulung marang
tabib ing kraton.
8. Pethikan crita Cindhelaras iku, paraga kang duwe watak ora becik yaiku ....
A. Garwa Prameswari
B. Tabib Kraton
C. Raden Putra
D. Garwa Selir
9. Raden Putra kagungan garwa prames-wari kang sulistya ing warni, uga ayu atine. Ukara
kasebut menawa diowahi menyang krama alus, dadi ....
A. Raden Putra kagungan garwa prameswari ingkang sulistya ing warni, ugi ayu manahipun.
B. Raden Putra kagungan garwa prameswari ingkang sulistya ing warni, ugi ayu atinipun.
C. Raden Putra nggadhahi garwa prameswari ingkang sulistya ing warni, ugi ayu manahipun.
D. Raden Putra nggadhahi garwa prameswari ingkang sulistya ing warni, ugi ayu atinipun.
Prabu Rama ninggalake nagara Ayodya didherekake garwane yaiku Dewi Sinta lan rayine yaiku
Lesmana tumuju menyang alas Dandaka. Ana ing alas padha leren sawetara wektu, awit ngrasakake sayah.
Ora watara suwe ana kledhange kidang kang ulese cumlorot kuning pindha emas mula aran
kidang kencana. Sinta rumangsa kepranan atine kepengin banget bisa nduweni kidang kencana.
10. Lesmana karo Dewi Sinta iku prenahe ....
A. rayi
B. rayi ipe
C. mbakyu
D. mbakyu ipe

BHS. JAWA IX / US / K. 2013 / SMP SKH / TP 2019-2020 3

 PANJUL
Kancaku siji iki menawa dakcritakake karaktere sing nyentrik wah... ora rampung sedina utawa
rong dina. Jenenge asline Parjiyanto Saputro, nanging kanca-kanca menawa ngundang mawa jeneng
beken PANJUL. Dheweke uga luwih seneng menawa diundang Panjul. Jan-jane rupa ya ora bagus
apa maneh gantheng jan sithik wae ora. Nuwun sewu ya amit-amit rambute kriting nganti kaya mie
instan, awake lemu ginak-ginuk tur rada cumi alias cucah mingkem. Nanging kabeh kanca cerak,
ora lanang ora wadon yen Panjul ora mlebu kabeh padha nggoleki. Jare donya sepi tanpa Panjul.
11. Manut isine crita iku kalebu ....
A. crita lucu
B. crita cekak
C. crita aktual
D. crita pengalaman
12. Raden Rama punika putra kakungipun Prabu Dasarata, raja ing Ayodya. Raja ing Ayodya yen
ditulis Jawa dadi ....
A. rjai=A[yofiy
B. rjai=A[yof-
C. rjai=A[yofY
D. rjai=Ayf

Kanggo soal nomer 13-16.

Esuk-esuk mbok Randha menyang alas golek pangan. Nalika lagi milang-miling weruh cahya cumlorot
saka sak tengahing kali kang asat. Ing batine tuwuh pitakon, “Cahya apa kuwi, kok cumlorot kaya emas?”
banjur nyedhaki sumber cahya mau. Bareng dicedhaki jebul sawijining keong mas kang nyungsang
ing antarane watu-watu kali. Keong digawa mulih tekan ngomah dicemplungake genthong.
13. Setting utawa latar crita kasebut kaya kasebut ing ngisor iki kejaba ....
A. kali
B. alas
C. genthong
D. omahe mbok randha
14. Mbok Randha banjur nyedhaki sumber cahya mau. Tembung nyedhaki yen dirimbag dadi ….
A. nyedhak + i
B. any + cedhaki
C. any + cedhak + i
D. an + nyedhak + i
15. a. Keong digawa mulih.
b. Keong dicemplungake genthong.
Ukara loro ing dhuwur iku menawa didadekake saukara, sing trep nggunakake tembung panggandheng
....
A. sarta
B. banjur
C. mulane
D. supaya

BHS. JAWA IX / US / K. 2013 / SMP SKH / TP 2019-2020 4

16. Bareng dicedhaki jebul sawijining keong mas kang nyungsang ing antarane watu-
watu kali. Tembung watu-watu kalebu jinise tembung ....
A. dwi lingga
B. dwi purwa
C. dwi wasana
D. dwi lingga sa,in swara
Kanggo soal nomer 17-19.
Rajaning peksi menika naminipun Jathayu. Piyambakipun dados mitra raketipun Prabu Dasarata.
Nalika sumerep Dewi Sinta putra mitranipun dipuncidra dening Rahwana, Jathayu enggal tumandang
mitulungi. Kreta kencana dipuntrajang kemawon, Dewi Sinta dipunrebat, nanging Rahwana ngukuhi
boten nguwalaken, dedreg udreg-udregan rebatan Dewi Sinta wonten ing gegana. Emanipun Jathayu
dipuntatoni dipunajar dening Rahwana. Salah satunggaling swiwi sengkleh tugel, taksih megap-megap
dipuntendhang kumleyang ing awang-awang, lajeng dhawah ing siti klebekan.
17. Paraga sing ngukuhi watak satria yaiku ....
A. Dewi Sinta
B. Dasamuka
C. Peksi Jathayu
D. Prabu Dasarata
18. Peksi Jathayu sumerep Dewi Sinta putra mitranipun dipuncidra dening Rahwana, enggal
tumandang mitulungi.
Tembung putra iku dasanamane kaya ing ngisor iki kejaba ....
A. anak
B. yoga
C. atmaja
D. santana
19. Dewi Sinta dipuncidra Rahwana arsa pinundhut garwa. Ukara kasebut jejere yaiku ....
A. Rahwana
B. pinundhut
C. dipunrebat
D. Dewi Sinta
Kanggo soal nomer 20-22.
Aja nganti kebanjur
sabarang polah kang nora jujur
yen kebanjur sayekti kojur tan becik
becik ngupayaa iku
pitutur ingkang sayektos.
20. Tembang ing dhuwur iku petikan Serat Wulangreh. Serat Wulangreh iku anggitane ....
A. Paku Buwana IV
B. Hamengku Buwana IV
C. Paku Buwana VI
D. Hamengku Buwana VI

BHS. JAWA IX / US / K. 2013 / SMP SKH / TP 2019-2020 5

21. Tembang sapada iku, pitutur supaya ....
A. ora kojur
B. nora jujur
C. ora kebanjur
D. tumindak jujur
22. Tembang macapat iku kudu jumbuh karo paugeran ing ngisor iki kejaba ....
A. guru wilangan
B. guru gatra
C. guru basa
D. guru lagu
23.

Tema poster ing dhuwur iku, yaiku ….

A. penghijauan
B. lingkungan
C. kesehatan
D. keindahan
Kanggo soal nomer 24-25.
Pak Kholis : “Iya yake. Lha piye meneh? Wong-wong kampung kene padha kandel kupinge, yen dikandhani
ya ora tau digatekne, nekad tetep wae mbuang sampah ing kali kene”
Kadir : “Lajeng prayoginipun kados pundi nggih pak ?”
Pak Kholis : “Becike ya dha digerakne kanggo kerja bakti ngresiki sampahe. Terus dikulilnakne mbuwang
sampah ing papane!”
Joko : “Dir...aku males! Aku ora melu kerja bakti”
Bu Siti : “Ora oleh ngono Ko! Awake dhewe ki kudu guyub rukun, aja mentingne awake dhewe wae!”
24. Paraga antagonis ing drama utawa pacelathon iku ….
A. Pak Kholis
B. Bu Siti
C. Kadir
D. Joko
25. Wong-wong kampung kene padha kandel kupinge, yen dikandhani ya ora tau digatekne, nekad
tetep wae mbuang sampah ing kali kene”
Tembung kandel kupinge sing dingendikake pak Kholis iku tegese ndableg. Kandel kupinge iku kalebu
….
A. tembung entar
B. tembung garba
C. tembung plutan
D. tembung camboran
BHS. JAWA IX / US / K. 2013 / SMP SKH / TP 2019-2020 6
Kanggo soal nomer 26-30.
Anoman Dhuta
Lampahan Anoman Duta utawi Anoman Obong menika nyariosaken lelampahinipun Raden
Anoman inggih Raden Senggana ingkang dipunutus ratu gustinipun Prabu Rama Wijaya nata ing
Negari Pancawati, supados nakyinaken kawontenanipun Dewi Sinta ingkang dipundhusta dening
Prabu Dasamuka inggih Rahwana nata ing Negari Alengka, saperlu badhe kapundhut garwa.
26. Paraga Anoman Dhuta ing ngisoi iki sing asmane Raden Anoma ya Raden Senggana yaiku ....

A B C D
27. Ing cria Anoman Duta, jejibahan utawa tugase Anoman yaiku ....
A. Nylametne Dewi Sinta ing Alengka.
B. Nakyinke Dewi Sinta ing Alengka.
C. Nulungi Dewi Sinta ing Alengka.
D. Nututi Dewi Sinta ing Alengka.
28. Ing crita Anoman Duta, sing kabukten duwe watak candala yaiku ….
A. Dewi Sinta
B. Raden Anoman
C. Prabu Dasamuka
D. Prabu Rama Wijaya
29. Anoman ketemu Dewi Sinta ing Taman Keputren Alengka, ngaturake sesupe utawa ali-ali kanggo ….
A. Bukti menawa Prabu Rama isih tresna.
B. Bukti menawa dheweke utusane Prabu Rama
C. Bukti menawa dheweke wis ketemu Dewi Sinta
D. Bukti menawa dheweke seneng marang Dewi Sinta
30. Nalika arep bali, Anoman konangan banjur dipatrapi ukuman obong dening ....
A. Prabu Rama Wijaya
B. Raden Senggana
C. Prabu Dasamuka
D. Prabu Dasarata

BHS. JAWA IX / US / K. 2013 / SMP SKH / TP 2019-2020 7

Kanggo soal nomer 31-32.
“WIT-WITAN PINGGIR DALAN”
(Sumono Sandy Asmon)
......................................................
godhongmu sing ngrembuyung kaya dadi
payung alam
ngresep panas sing teka..
ngalangi udan sing mara..
nanging atiku nangis..
nyawang sliramu sing wis ilang dadi bangunan
31. Manut geguritan kasebut pangripta ngrasakake .…
A. kahanan kang nyenengake
B. kahanan hawa kang seger
C. kahanan kang mrihatinake
D. kahanan dalan kang resik
32. Tembung sliramu ing geguritan iku tegese ....
A. kowe
B. wit-wit pinggir dalan
C. Sumono Sandy Asmon
D. bangunan pinggir dalan
Kanggo soal nomer 33-35.
Lamun sira anggeguru kaki,
amilia manungsa kang nyata,
ingkang becik martabate,
sarta kang wruh ing kukum,
kang ibadah lan kang wirangi,
sokur oleh wong tapa,
ingkang wus amungkul,
tan mikir pawewehing lyan,
iku pantes sira guronana kaki,
sartane kawruhana
33. Tembang sapada ing dhuwur iku ancer-ancer menawa arep ….
A. dadi wong becik martabate
B. weruh ing kukum
C. golek guru
D. dadi guru
34. Tembang Dhandhanggula iku watake ….
A. galak
B. luwes
C. sereng
D. sembrana
35. Tembang macapat sing akeh dhewe cacahing gatra saben sapada, yaiku ....
A. Dhandhanggula C. Megatruh
B. Asmaradana D. Kinanthi

BHS. JAWA IX / US / K. 2013 / SMP SKH / TP 2019-2020 8

Kanggo soal nomer 36-37.
Darsana : “Punika kala wau kanca-kanca nembe rembagan, mangke wekdal ngaso kaping kalih badhe
nyuwun ijin besuk dhateng RSUD pak.”
Pak Warsita : “Oo…ngono, wis matur Bapak Kepala Sekolah karo Pak Santosa wali kelasmu durung?”
Suryanta : “Dereng pak, mangke menawi sampun kanca-kanca sepakat, kula badhe matur .”
Pak Warsita : “Oo… ya becik kuwi, awake dhewe kudu duwe rasa ‘empati menawa kanca-kancane lagi
nampa pacoban. Mangkono iku endahing paseduluran.”
Sriyati : “Inggih pak, punika kala wau kanca-kanca ugi sami ngempalaken arta, punika sampun ngempal
kalih atus selangkung ewu rupiah pak.”
36. Manut drama ing dhuwur bocah-bocah mau nuduhake rasa ….
A. susah
B. sedhih
C. empati
D. seneng
37. Pak Warsito nuturi bocah-bocah nganggo basa ....
A. ngoko lugu
B. ngoko alus
C. krama lugu
D. krama alus
38. Bandung Bondowoso dhateng ing taman sari, mrepeki Roro Jonggrang. Mrepeki tegese ….
A. nggoleki
B. ngingeti
C. nemoni
D. nututi
39. Cengkorongan bakune pidato kaya ing ngisor iki, kejaba ....
A. Pambuka
B. Pakurmat
C. Surasa/isi
D. Panutup
40. Saderengipun kula matur sumangga panjenengan kula dherekaken ngaturaken puji syukur konjuk
wonten ngarsanipun Gusti Ingkang Maha Kawasa, ingkang sampun paring kathah nugraha.
Tumrap pidato iku kalebu ….
A. atur puji syukur
B. atur pakurmat
C. surasa/isi
D. panutup
41. Pidhato iku matur ing pasamuan mula basane diudi supaya laras, leres, endah lan mikatsih. Laras tegese
....
A. bener manut paugeran
B. jumbuh karo kahanan
C. narik kawigaten
D. ndudut rasa

BHS. JAWA IX / US / K. 2013 / SMP SKH / TP 2019-2020 9

42. Nalika pidhato Atur Pamit Wakil Kelas IX ing wektu wisudhan, mula bakune isi kang perlu
diaturake kaya iki, kejaba ....
A. Nglenggana gadhah lepat, saha nyuwun pangapunten
B. Ngaturaken panuwun, sampun dipun dhidhik
C. Nyuwun pamit saha donga pangestu.
D. Ngaturaken kenang-kenangan
43. Bapak guru ngendika, “Sing sapa sregep, tumemen bakal tumeka apa kang sinedya, kelakon
apa wae sing dikarepake.” Pangandikane pak guru iku jumbuh karo sesanti ....
A. Rawe-rawe rantas malang-malang putung
B. Sepi ing pamrih rame ing gawe
C. Sapa tekun bakal tekan
D. Jer basuki mawa bea
44.

Penganten putri lan kakung lungguh ana pangkone rama, ibu jumeneng ing sangarepe kaya ing
gambar ndhuwur iku ana upacara adat Jawa diarani ….
A. dulangan
B. kacar-kucur
C. sungkeman
D. bobot timbang
45. Penganten kakung maringi rejeki kanthi wujud arta receh, beras kawak, kacang kawak, dhele
kawak linambaran klasa bangka dhumateng penganten putri ing upacara adat mantu Jawa diarani ....
A. dulangan
B. kacar-kucur
C. sungkeman
D. bobot timbang
46. klambi bathik, lengen dawa
luwih becik, sing prasaja
Parikan ing ndhuwur nggunakake pola. ...
A. (4.4) x 2
B. (4.8) x 2
C. (8.4) x 2
D. (8.8) x 2

BHS. JAWA IX / US / K. 2013 / SMP SKH / TP 2019-2020 10

 ?gerkKnLitersise[kolh.

?slh stu=glLi= kegiytnSki= liter simenik;15;menitM[aosB|ku [non Pe

ljrnS[f[r=zipunWekFlPwiytnKwiwitTn\,

47. Wacan ing dhuwur iku ngrembug ....

A. Gerakan Literasi Sekolah
B. Gerakan Edukasi Sekolah
C. Gerakan Referensi Sekolah
D. Gerakan Pembinaan Sekolah
48. Wekdal nidakake maos buku … menit.
A. ;14;
B. ;51;
C. ;15;
D. ;41;
49. litersiktinFkKkenS[f[r=zi punWekFlPwiytn\ ....

A. wiwit\

B. wiwitn\

C. witWiitTn\

D. kwiwitTn\

50. ?litersimenikm[aosB|ku ….
A. [nonPe ljrn\

B. [nonPe lj/

C. [nonpelj/

D. pe ljrn\

II. URAIAN
51. Ukara ing ngisor iki owahana dadi basa krama alus !
a. Prabu Rama ninggalake nagara Ayodya didherekake garwane yaiku Dewi Sinta lan rayine
yaiku Lesmana tumuju menyang alas Dandaka.
b. Sinta rumangsa kepranan atine kepengin banget bisa nduweni kidang kencana.
52. Terangna tegese sesanti ing ngisor iki!
a. Mikul dhuwur mendhem jero.
b. Rawe-rawe rantas malang-malang putung

BHS. JAWA IX / US / K. 2013 / SMP SKH / TP 2019-2020 11

53. Menawa arep nggawe cakepan tembang macapat iku kudu manut paugeran. Paugerane tembang
macapat iku apa wae, sebutna banjur terangna !
54. Tembang Durma sapada iki, gancarna utawa terangna nganggo basa
padinan! Bener luput ala becik lawan beja
cilaka mapan saking
ing badan priyangga priyangga = awake dhewe
dudu saking wong liya
mulane den ngati-ati den = di
sakeh dirgama dirgama = pangapus/pacoban
singgahana den eling singgahana = singgahna/aja dilakoni
55. Tulisen nganggo aksara Jawa !
a. Bu Fatimah menika garwanipun Ustadz Ahmad Zaini.
b. Idul Fitri benjing khatibipun Bapak Ghazali.

--oo0oo--

BHS. JAWA IX / US / K. 2013 / SMP SKH / TP 2019-2020 12