Oleh:
Riska Wahyu Putri,16205241040, Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah
(Jawa),Fakultas Bahasa dan Seni,Universitas Negeri Yogyakarta,2018.
ABSTRAK:
Wacana merupakan salah satu bahan penelitian yang sangat kompleks apabila
ditinjau dari unsur kebahasaannya. Sehingga wacana dapat dijadikan objek
kajian dan penelitian yang dapat ditelusuri dari berbagai aspek. Baik dari aspek
internal maupun dari aspek eksternal. Aspek Internal dari wacana meliputi aspek
sintaksis, kohesi dan koherensi kewacanaan, fungsi konteks wacana, hubungan
antar kalimat dalam satuan wacana, dsb. Sedangkan Aspek eksternal meliputi
hubungan wacana dengan kehidupan sosial, lingkungan, psikologis, ekonomi,
antropologi, dan hubungan interdisipliner lainnya (Mulyana, 2005:2).
Berdasarkan sifatnya, wacana dapat dibagi menjadi dua, yaitu wacana fiksi dan
wacana non fiksi. Wacana Fiksi dapat dipilah lagi menjadi wacana prosa,
wacana puisi, dan wacana drama. Wacana Prosa sendiri merupakan sebuah
wacana yang disampaikan dalam bentuk prosa, seperti cerkak. Cerkak
merupakan sebuah karya sastra yang termasuk dalam kategori cerita yang dapat
dinikmati tanpa memerlukan waktu yang banyak. Karena dari struktur cerkak
sendiri termasuk cerita singkat yang hanya mengangkat satu topik permasalahan
kehidupan manusia. Walaupun cerkak merupakan karya sastra yang singkat,
namun cerkak sering dijadikan proyeksi pemikiran dari pengarang mengenai
kehidupan sosial masyarakat, dan kebudayaan manusia yang sesungguhnya.
Pada artikel kajian wacana ini, penulis akan membahas mengenai cerkak atau
yang dalam bahasa Jawa sering disebut dengan “cerkak” yang berjudul “ Manis
Lambe Tipis” dari segi nilai sosial budaya yang terkandung, serta Kohesi
Gramatikal dan Leksikal dari cerkak tersebut. Cerkak “Manis Lambe Tipis”
mencerminkan kehidupan social dari seseorang yang bersahabat lalu jatuh cinta;
seseorang yang berjuang untu meraih cintanya; Seseorang yang mendapatkan
motivasi yang tinggi untuk merubah hidupnya dari yang tidak memiliki tujuan
menjadi memiliki tujuan; seseorang yang meraih hasil kesuksesan dari kerja
keras; seseorang yang ditinggal menikah oleh kekasih hati; seseorang yang
menyadari bahwa segala sesuatunya sudah diatur oleh Allah Yang Maha Esa.
Pada cerkak tersebut tersirat sebuah amanat bahwa kita selalu memerlukan
sebuah motivasi untuk hidup dan meraih cita-cita. Selain itu, kita harus selalu
menjaga komunikasi dengan sesama, kita harus menyadari bahwa segala
sesuatunya sudah diatur oleh Allah SWT., Apapun yang sudah ditetapkan oleh
Allah pastilah sebuah ketetapan yang sebaik-baiknya, sehingga jika kita
menemui sesuatu hal yang tidak sesuai dengan angan-angan kita, kita tidak
akan terlalu terpuruk. Dalam cerkak ini juga tersirat amanat bahwa segala
sesuatu apabila kita berjuang dan berusaha dengan sungguh-sungguh pasti
akan mendapat hasil yang baik; ungkapan “lambe tipis” tidak selalu mengandung
dan membawa dampak yang negative, hal tersebut dibuktikan dalm cerkak ini.
Pada cerkak “Manis Lambe Tipis” ini juga terdapat beberapa ungkapan Jawa
yang mengandung Filosofi yang bagus untuk kehidupan.
Saran
Penulis belum terlalu membahas
lebih detail Karena terbatasnya
pengetahuan dan waktu, sehingga
Lampiran
Cerita Cekak Basa Jawa
Ora mung ana ing sekolah,ing njaba sekolah kadang Bambang lan Dewi
ya sinau bareng.mula mulai ana winih katresnan ing atine Bambang lan
Dewi.Bambang tresno marang Dewi nanging ora wani ngaturne marang
dewi.Sawijining dina,ing Taman Kilisuci Bambang ngaturke rasa tresna jroning ati
marang Dewi
“Dewi,duh bocah ayu sing tak tresnani,sliramu wis nggawe lawang atiku nutup
kanggo wanita liya kejaba sliramu,opo sliramu gelem nerima tresnaku?”.
“Mas bambang,sampean opo temen tresna karo aku?,aku dorong percaya karo
sampean mas.”
“terus aku kudu mbuktekake rasa tresnaku iki? Karo opo aku kudu mbuktekake
rasa tresnaku marang sliramu?”
“Yen kepingin tresnamu tak trima,kudu bisa lulus saka SMA lan ketrima ana ing
Universitas Gajah Mada.”
Mulai dina iku Bambang mulai sregep sinaune,Bambang uga ngurangi
kegiatane sing ora ona gunane kayata main game online lan kumpul-kumpul
bocah urakan ing pinggir embong.saben dina,Bambang ing omah ora tau
sinau,amarga saben sore Bambang dijak kanca-kancane budhal dolan ngalor
ngidul ora jelas tujuane,nanging saiki yen ana kancane ngejak bambang
dolan,Dheweke ora tau gelem.
“Mbang,ayo dolan?”
“Sepurane ya,aku isih sinau iki.”
“Aku isih nyatet materi pelajaran basa jawa sing diulangne maeng.”
“Gae opo ditulis barang,ditulis paling wayah ulangan nyonto yo ora eruh
panggone,ya wes nek ora gelem dolan,tak dolan dhewe karo arek-arek.”
“Ngunu piye?”
“Iyo paling yo,wes gedhe kok ijik seneng di dukani ibune,pancen bocah dorong
ilang pupuk bawange.”
“Bambang budhal isuk?,aku ngimpi ya?” (Batine Dewi),nanging Dewi ora wani
ngomong ing lisane,amarga wedi yen Bambang tersinggung.Dewi mikir,yen
Bambang malih rajin gara-gara syarat saka Dewi sing isine Bambang kudu iso
lulus SMA lan mlebu Universitas Gajah Mada.
Ketemu Dewi,Bambang mung mesam-mesem,ora akeh gunemane.
Ora kerasa wes telung tahun Bambang dadi siswa sing nduweni solah
bawa kang becik.Becik marang guru,becik marang kanca-kancane,uga karo
Dewi sing di tresnani.Senen ngarep Bambang lan kanca-kancane ngadepi Ujian
Nasional,kanca kancane padha wedi yen ngadepi ujian nasional,nanging
Bambang ora wedi,amarga wes nduwe bekal kanggo ngarap soal.Bambang
seneng banget ngadepi Ujian Nasional iki,amarga syarat pertama sing dijaluk
Dewi bakal kelakon.
“Dewi,aku wis bisa nuruti panjalukmu,aku bisa lulus saka SMA iki lan nilaiku apik
banget.”
Bambang ora kuwatir nuruti syarate Dewi amarga Dheweke wis dilamar karo
Universitas Gajah mada jalur prestasi sing mlebune tanpa tes lan langsung
keterima.Bambang diterima ing Universitas Gajah Mada,iku artine panjaluke
Dewi wes di turuti,Bambang metuki Dewi ing omahe.
“Dewi,duh bocah ayu sing tak tresnani,aku wes iso nuruti panjalokmu kabeh,saiki
aku njalok janjimu yen sliramu bakal nerima tresnaku yen aku wes mlebu ing
Universitas Gajah Mada.”
“Mas Bambang,pancen sampeyan wes nglakoni syarat sing tak jalok,nanging aku
nduwe syarat liyane sing kudu sampeyan lakoni.”
Petang tahun Bambang golek ilmu menyang UGM,uga petang tahun
Bambang ora kirim warta menyang Dewi,Dewi ngrasa yen Bambang wis lali karo
Dheweke,Dewi bingung ngrasake Bambang sing ora tau ana kabar.Mula Dewi
wis ilang tresnane lan milih pria liya ketimbang kudu ngenteni kabar saka
Bambang sing ora jelas kabare.
Ora beda kaya Bambang sing isih kuliah ing UGM,Bambang sing saiki ya
ora tau kirim kabar menyang Dewi,padahal tresna iku jalaran saka kulina,yen
Dewi ora kulina karo Bambang ya tresnane Dewi ilang.Awan bengi Dewi wis ora
tau mikir Bambang amarga Dewi wis ana sing nduwe yaiku Bandi,kancane
Bambang dewe.Dewi bakal rabi karo Bandi,Dewi ora ngabari Bambang mergo
wedi yen Dewi ngirim kabar,Bambang bakal lara ati.Dewi suka rena amarga Dewi
wis dadi garwane Bandi,nanging isih ana rasa wedi marang Bambang yen
Bambang weruh Dewi wis dadi garwane priya liya sing sejatine priya iku maeng
ya kancane dhewe.
“Dewi sajake sliramu kok kaya enek pikiran,sing mbok pikir kui apa?” (takone
Bandi marang Dewi).
“Aku mikir Bambang mas,aku wedi yen Bambang muleh bakal murka marang
aku.” (Jawabe Dewi)
“Wis ora usah mikir Bambang,sliramu saiki wes dadi garwaku,masalah Bambang
yen dheweke murka,aku sing bakal ngrampungke pekara iki.”
“Keneh mlebu omah disik ndang lungguh,Dewi mari ngene lak metu.”
“Aku mrene nagih janjimu,aku saiki wes sukses nggonku nyambut gawe.”
“Sepurane banget mas,aku ora bisa nepati janjiku,aku saiki wis dadi garwane
pria liya.”
“Duh Gusti,apa salahku?,wanita sing tak tresnani saiki wis dadi garwane kancaku
dhewe,terus aku kudu piye Gusti..?”
“Assalamualaikum”
“Iya wi,matur suwun.Aku mrene mung njalok pangapura lan ngucap matur
suwun,merga syaratmu biyen aku bisa dadi wong sukses kaya ngeneki.Saiki aku
ora bakal ngganggu keluargamu,aku wis ikhlas yen sliramu dadi garwani Bandi.”
“Iya mas tak ngapura lan aku ya njalok pangapuramu,sebeb ora ona sing
jenenge kineban lawang tobat yen wong iku ijik urip.”
“Iya wi,aku ya njaluk ngapura gae bojomu”
“Wis cukup,aku katene bali menyang Jerman,aku kate nerusne kerjaku nang
kono
,Wassalamualaikum.”
“Waalaikum salam.”
.