PENATALAKSANAAN)SPESIMEN)

DI)BIDANG)PATOLOGI)KLINIK)

dr.)Nindia)Sugih)Arto,)M.Ked)(Clin)Path),)Sp.PK))
DEPARTEMEN)PATOLOGI)KLINIK)
FK)USU)
)
 PENDAHULUAN)
Patologi(Klinik(adalah(cabang(Ilmu(Kedokteran((
Yang:(
1.  Memeriksa(dan(mempelajari(contoh(bahan(
yang(berasal(dari(manusia(:(
( (*(Darah(((( (*(Urine(
( (*(Tinja ( (*(Cairan(tubuh(lainnya(
2.  Mempelajari(pengelolaan((management)(
laboratorium(
 SUB)DIVISI)
•  Hematologi(( •  Metabolisme(dan(
•  Onkologi(( Endokrinologi(
•  Kardioserebrovaskuler( •  Imunologi(
•  Nefrologi( •  Penyakit(Infeksi(
•  Gastroentero( •  Bank(Darah(dan(
hepatologi( KedokteranTransfusi(
(
 PENGAMBILAN)SPESIMEN)
•  Pengambilan(spesimen(dilakukan(oleh(petugas(
laboratorium(atau(petugas(lain(yang(terampil(
dan(berpengalaman.(
•  Spesimen(dapat(diambil(oleh(petugas(RS/
laboratorium(setempat,(atau(oleh(petugas(
laboratorium(Badan(PeneliRan(dan(
Pengembangan(Kesehatan(
•  Jenis(spesimen(yang(diambil(dapat(berupa(:(
darah((serum(atau(darah),(urin,(Rnja,(dan(
jaringan.(
 HAL)YANG)PERLU)DIPERHATIKAN)
SEBELUM)PENGAMBILAN)SPESIMEN)
Menurut(Johnson((2005)(hal(yang(dilakukan(adalah(
persiapan(seperR(berikut(ini(:(
•  Persiapan)secara)umum,(seperR(:(puasa(selama(
8W10(jam(sebelum(pengambilan(spesimen,(Rdak(
melakukan(akRfitas(fisik(yang(berat,(Rdak(
merokok,(Rdak(minum(alkohol,(dsb.(
•  Jika(pasien(harus(melakukan(pengambilan(
spesimen(sendiri((urin,(dahak,(faeses),(jelaskan(
tata(cara(pengambilannya(
•  Jika(pengambilan(spesimen(bersifat(invasif(
(misalnya(pengambilan(sampel(darah,(cairan(
pleura,(ascites,(sumsum(tulang,(dsb),(jelaskan(
macam(Rndakan(yang(akan(dilakukan.(
 PEMERIKSAAN)SAMPLE)
•  Pada(pasien(yang(
1.  Puasa(
( (!(Glukosa,(Lipid(Profile(
2.  Post(Prandial(
3.  Sewaktu(
( (!(Glukosa,(Fungsi(HaR,(Fungsi(Ginjal,(dll(
4.  Persiapan(Khusus(
a.  Pemeriksaan(Haemorrhagic(Test((PT,(aPTT,(TT)(
b.  Analisa(Gas(Darah((AGDA)(
c.  Kultur(Darah(atau(Cairan(Tubuh(
d.  Bone(Marrow((
 ANTIKOAGULAN,)PENGAWET)
•  AnLkoagulan(!(Suatu(zat(yang(digunakan(untuk(
mencegah(terjadinya(pembekuan(darah.((
(
•  AnRkoagulan(yang(sering(digunakan:(
" Ethylene(Diamine(Tetra(Acetate((EDTA)(
" Natrium(Sitrat(
" Heparin(
" Natriun(dan(Kalium(Oxalat(!(LED(
•  Pengawet(!(Suatu(bahan(yang(digunakan(
untuk(mencegah(penguraian(komponenW
komponen(yang(terdapat(sampel(urin,(darah(
dan(cairan(tubuh(lain(oleh(bakteri(dan(jamur.(
•  Pengawetan(dapat(dilakukan(secara(fisik(atau(
menggunakan(bahan(kimia,(yaitu:(
" Fisik((Disimpan(dalam(refrigerator(40C)(
" Kimia((Toluen,(Formalin(40%,(Thymol,(Asam(
asetat(Glasial,(HCl(10N,(H2SO4(pekat)(
 PEMERIKSAAN)LABORATORIUM)
•  Pemeriksaan(RuRn((
" (Darah(ruRn(
" (Urine(ruRn(
" (Feses(ruRn(
 PEMERIKSAAN)SEDERHAHA)
–  Faal(haR(
–  Faal(ginjal(
–  Lemak(
–  Gula(darah(
–  Imunologi(/(serologi(
–  Mikrobiologi((
–  Hematologi(/(hemostasis(
–  Sperma(
–  Sputum((
 PEMERIKSAAN)KHUSUS)
–  Virologi(
–  Faal(Rroid(
–  Kadar(obat(/(toksikologi(
–  Elektroforesa(
–  AGDA(
–  FaktorWfaktor(bekuan(
–  Komplemen(
–  HormonWhormon(lain(
•  DARAH)
" Hb((Hemoglobin)(
" Jumlah(Lekosit,(Trombosit,(Eritrosit(
" Hitung(Jenis(dan(Morfologi(
" Laju(Endapan(Darah(
 (( ( ( ( ((((((((()KRITERIA)WHO)
(( ( (KADAR)Hb ) ) ) ) ) ) )g/dl)
(
(( ( (DEWASA)
•  PRIA( ( ( ( ( ( ( ( (<(13(
•  WANITA(TDK(HAMIL( ( ( (<(12(
•  WANITA(HAMIL ( ( ( ( (<(11(
(
(( ( (ANAK)
•  ½(W(6(tahun ( ( ( ( ( (<(11(
•  6(–(14(tahun ( ( ( ( ( (<(12(
 PEMERIKSAAN)URINALISA)
•  Pemeriksaan(urinalisa(membutuhkan(volume(
urine(bekisar(10W15(mL(urin.(
•  Volume(urine(dewasa(normal(:(±)1000)S)1500)
ml/24)jam,(volume(urine(siang(lebih(banyak(
dari(pada(volume(urine(malam(dengan(
perbandingan((2W4)(:(1(

(
 SPESIMEN)URIN)
•  Waktu(ideal(untuk(memperoleh(urine(untuk(
pemeriksaan(laboratorium(untuk(infeksi(
adalah(pagi)hari,(sebelum(atau(bersamaan(
dengan(buang(air(kecil(pertama.((
•  Penyimpanan(specimen(pada(suhu(40C(setelah(
pengambilan(dan(selama(pengiriman(ke(
laboratorium(merupajan(Rndakan(efekRf.((
 PENGAMBILAN)SAMPEL)URIN)
•  Urine)Porsi)Tengah)()Midstream)Urine)))
(Sebelumnya(gland(penis(pria(atau(meatus(uretra(
wanita(dibersihkan(dengan(larutan(anRsepRk(atau(
sabun.Urine(aliran(pertama(dibuang,(tampung(
pertengahan(dengan(wadah(steril(dan(berhenR(
sebelum(selesai(berkemih.((
•  Kateterisasi)
(urine(diambil(menggunakan(kateter(sterile(
dimasukkan(ke(uretra(
•  Aspirasi)Supra)Pubic)
(Pengambilan(urine(langsung(ke(kandung(kemih(
melalui(dinding(abdomen(menggunakan(jarum(steril.((
 SAMPEL)URIN)
•  Urine)ad)Random)()Sewaktu)))
(Mudah(diperoleh,((urin(yang(dikeluarkan(pada(waktu(
yang(Rdak(ditentukan,(cukup(untuk(pemeriksaan(urin(
ruRn(
•  Urine)Pagi)
(Urine(pertama(yang(dikeluarkan(pagi(hari(setelah(
bangun(Rdur.(Sifat(urin(lebih(pekat,(baik(dipakai(untuk(
pemeriksaan(sedimen(urine,(proteinuria,(tes(kehamilan(
•  Urine)Post)Prandial)
(Urine(setelah(2(jam(makan.(Untuk(mengukur(kadar(
glukosa(
•  Urine)24)jam)
(Urin(yang(ditampung(pertama(pada(pagi(hari(
jam(8(sampai(jam(8(pagi(esoknya(dengan(
menggunakan(wadah(yang(telah(diberi(
pengawet(
•  Urine)Kateter)
(Urin(yang(diperoleh(melalui(pemasangan(
kateter.(
(
 PENYIMPANAN)SAMPEL)URIN)
•  Pelabelan(/(idenRfikasi(
(!(Nama,(Umur,(Jenis(Kelamin,(Waktu( ( ( (
( (Pengambilan(
•  Wadah(untuk(pengumpulan(sampel(harus(bersih,(
kering(dan(terbuat(dari(material(disposal(bening(
atau(transparan(seperR(plasRk(atau(gelas.(
•  Pada(sampel(yang(memerlukan(pemindahan(
tempat(lain(dibutuhkan(penutup(untuk(
menghindari(kebocoran(
Pemeriksaan(urine(sebaiknya(dilakukan(keRka(urine((
masih(segar,(namun(bila(pemeriksaan(harus(ditunda,((
urine(dapat(disimpan(dalam(suhu(5◦C(atau(diberi((
pengawet.(

•  Pengawet)Umum)
# (Toluene (:(2(W(5(ml/L.(
# (Tymol( (:(2(buRr/L((
•  Pengawet)Khusus)
# (HCl(pekat(
# (Asam(asetat(Glasial(10(ml/L(dan(25(ml/L(
# (Formaldehida,(As.(Sulfat(pekat,(dll(
 PEMERIKSAAN)FECES)RUTIN)
•  Makroskopis((Warna,(Bau,(Konsistensi,(Lendir)(
•  Mikroskopis((Amuba/Kista,(Telur(Cacing,(Darah,(
Lemak)(
•  Kimiawi(
•  Mikrobiologi((Pewarnaan(Fungi,(Pewarnaan(
ZiechlWNeelsen((cryptosporidium),(Kultur()(

(
 PENGAMBILAN)SAMPLE)
•  Pakailah(sarung(tangan(saat(menampung(feces,(cuci(
tangan(sebelum(dan(sesudah(melakukan(pemeriksaan(
•  Buang(air(kecil(sebelum(menampung(feces,(untuk(
mencegah(tercampur(dengan(urin.(
•  Gunakan(wadah(yang(kering(dan(bermulut(lebar.(
•  Tampung(feces(langsung(ke(dalam(wadah,(hindarkan(
tercampur(dengan(bahanWbahan(lain.(
•  Tutup(rapat(wadah(penampungan(dan(berikan(label(
nama(pasien,(nama(dokter,(tgl(pengambilan(lalu(segera(
kirim.(
•  Pemeriksaan(harus(dilakukan(1(jamW2jam.(
 ANALISA)SPERMA)
•  Berguna dalam masalah fertilitas
•  Pemeriksaan dengan cara :
–  Makroskopis
–  Mikroskopis
–  Tes kimia
(
 PENGUMPULAN)SAMPEL)
•  Pasien(Rdak(melakukan(kegiatan(seksual(selama(3W7(
hari(
•  Penampungan(sedekat(mungkin(dengan(
laboratorium(
•  Wadah(plasRk(atau(kaca(bermulut(lebar(yang(kering(
dan(bersih(
•  Catat(waktu(pengambilan(dan(penyerahan(sampel(
•  Sampel(diantarkan(dlm(waktu(1(jam(dgn(suhu(
20W400C(
•  Beri(idenRtas(jelas(pada(wadah(
(
MAKROSKOPIS) MIKROSKOPIS)

•  Pencairan( •  Jumlah(Sperma(
•  Warna( •  Mobilitas(
•  pH( •  Viabilitas(
•  Kekentalan( •  Morfologi(
•  Volume(
•  Jumlah(Lekosit(
PEMERIKSAAN)SPUTUM)
 PENYIMPANAN))SAMPEL)
•  Adakalanya(pemeriksaan(Rdak(begerak(
dilakukan(karena(ada(sesuatu(hal.(
•  Pada(keadaan(ini,(sampel(dapat(kita(dinginkan(
(20CW80C)(atau(bisa(juga(dibekukan(dengan(
suhu(tertentu((W100C,(W200C(atau(W400C),(
namun(sampel(Rdak(dapat(dibekukan(
berulangWulang.(
 METODE)PEMERIKSAAN)
•  KOLORIMETRI)
(!(Pengukuran(warna,(yang(diperiksa(melalui(
( (reaksi(kimia(diubah(menjadi(senyawa( ( (
( (bewarna.(
•  ENZIM)secara)KINETIK)
(!(Perubahan(serapan(cahaya(yang(terjadi( (
( (akibat(reaksi(enzimaRk(yang(dicatat(seRap(
( (waktu(tertentu(
•  ELISA)
(