Segitiga Bola
C D
o
Jika pusat lingkaran tidak berimpit dengan
pusat bola dan jari-jarinya lebih kecil dari jari-jari
Gambar 1
Gambar 2
3. Sudut Bola
B Sudut bola ialah sudut yang dibangun oleh
ߠ dua lingkaran besar yang berpotongan satu
sama lain.
P
Lingkaran besar BQA memotong lingkaran
C D
o
besar ADB membentuk sudut bola ߠ. Sudut bola
Q
ߠ = sudut bola QBD.
Jadi ߠ = sudut QBD = sudut QOD = busur QD
Gambar 3
4. Segitiga Bola
C
Sebagian dari permukaan bola yang
a dibentuk oleh tiga buah lingkaran besar yang
b saling berpotongan satu sama lain dan tidak
P
B hanya melalui satu titik disebut segitiga bola.
c
A
Gambar 4
Pada gambar 3, terdapat segitiga bola BDQ dan segitiga bola ADQ.
Pada gambar 4, terdapat segitiga bola ABC dan segitiga bola ABD.
Sebuah segitiga bola mempunyai 6 unsur yaitu 3 sudut bola dan 3 sisi bola
atau bisa dikatakan mempunyai 3 sudut dan 3 sisi.
Sudut dan sisi diukur dengan derajat, menit dan detik sebab baik sudut atau
sisi semuanya adalah sudut, misalnya a atau BC sebenarnya adalah sebuah
sudut CPB.
C
a Sudut A = ߙ
b Sudut B = ߚ
B Sudut C = ߛ
A c
Gambar 5
b Co - ߙ Co - ߚ
b a
B
A a Gambar 6
Dari gambar di atas terdapat suatu hubungan dari 5 unsur yang tidak
termasuk sudut siku-siku C. Kelima bagian tersebut ditempatkan pada 5
sektor dari suatu lingkaran menurut putaran arah jarum jam. Bila dituliskan
Co-ߙ berarti komplemen ߙ atau penyiku sudut ߙ dan sebagainya.
Aturan Napier untuk perhitungan segitiga
Co - c bola siku-siku
1. Sinus tiap bagian adalah sama dengan hasil
Co - ߙ Co - ߚ
kali tangen-tangen dari bagian yang di
sampingnya
b a
(Aturan Napier I)
2. Sinus tiap bagian adalah sama dengan hasil
Aturan Napier II
1) Sin a = cos (Co- ߙ) . cos Co- c
Sin a = sin ࢻ . sin c
2) Sin b = cos Co- c . cos (Co- ߚ)
Sin b = sin c . sin ࢼ
3) Sin Co- ߙ = cos (Co- ߚ) . cos a
Cos ࢻ = sin ࢼ . cos a
4) Sin Co- c = cos a . cos b
Cos c = cos a . cos b
5) Sin (Co- ߚ) = cos b . cos (Co- ߙ)
Cos ࢼ = cos b . sin ࢻ
Jawab:
cos c= cos a . cos b
Co - c = cos 750 41’ . cos 1120 37’
= -0,095
Co - ߙ Co - ߚ c= 950 27’
cos ߙ= tg b . ctg c
b a = tg 1120 37’ . ctg 950 27’
= 0,229
ߙ= 760 45’
Contoh 2:
Diketahui:
Siku-siku di ߛ, ߙ = 1140 28’ dan c = 1320 34’
Ditanya:
a, b, dan ߚ
Jawab:
sin a= sin ߙ . sin c
Co - c
= sin 1140 28’ . sin 1320 34’
= 0,670
Co - ߙ Co - ߚ a = 420 5’ atau 1370 55’
karena ߙ tumpul maka a juga harus tumpul, jadi
b a nilai a = 1370 55’
sin b= tg a . ctg ߙ
= tg 1370 55’. ctg 1140 28’
= 0,411
b = 240 16’
cos ߚ = cos b . sin ߙ
= cos 240 16’ . sin 1140 28’
= 0,830
ߚ = 330 56’
A
Pada gambar di samping diperlihatkan sisi-sisi:
ߙ
AB = c
AC = b
b
BC = a
c
ߛଶ
ߛଵ
a
b h
ߚ
B
ߙ
A
D
Co - b Co - a
Co - ߛଵ Co - ߙ Co - ߛଶ Co - ߚ
h AD h BD
ߛ
C
ߚ
B a
ߛ
C
ߚ
B a
Selanjutnya:
)࢈ି࢙(ܖܑܛ.)ࢉି࢙(ܖܑܛ
ܖܑܛቀ ࢻቁ = ට
࢈ ܖܑܛ.ࢉ ܖܑܛ
)܉ି࢙(ܖܑܛ.)ࢉି࢙(ܖܑܛ
ܖܑܛቀ ࢼቁ = ට
܉ ܖܑܛ.ࢉ ܖܑܛ
)܉ି࢙(ܖܑܛ.)࢈ି࢙(ܖܑܛ
ܖܑܛቀ ࢽቁ = ට
܉ ܖܑܛ.࢈ ܖܑܛ
࢙ ܖܑܛ. )࢈ି࢙(ܖܑܛ
ܛܗ܋ቀ ࢼቁ = ට
܉ ܖܑܛ.ࢉ ܖܑܛ
࢙ ܖܑܛ. )ࢉି࢙(ܖܑܛ
ܛܗ܋ቀ ࢽቁ = ට
܉ܖܑܛ.࢈ ܖܑܛ
)܉ି࢙(ܖܑܛ. )࢈ି࢙(ܖܑܛ.)ࢉି࢙(ܖܑܛ
Apabila ࢘ = ට ࢙ ܖܑܛ
ത).)ࢼି࢙(ܖܑܛ
࢙(ܖܑܛ
ܖܑܛቀ ࢈ቁ = ට ࢻ ܖܑܛ.ࢽ ܖܑܛ
ത).)ࢽି࢙(ܖܑܛ
࢙(ܖܑܛ
ܖܑܛቀ ࢉቁ = ට ࢻ ܖܑܛ.ࢽ ܖܑܛ
)ࢻି࢙(ܛܗ܋.)ࢽି࢙(ܛܗ܋
ܛܗ܋ቀ ࢈ቁ = ට
ࢻ ܖܑܛ.ࢽ ܖܑܛ
)ࢻି࢙(ܛܗ܋.)ࢼି࢙(ܛܗ܋
ܛܗ܋ቀ ࢉቁ = ට
ࢻ ܖܑܛ.ࢼ ܖܑܛ
ത
࢙ܛܗ܋
Apabila ࡾ = ට
)ࢻି࢙(ܛܗ܋.)ࢼି࢙(ܛܗ܋.)ࢽି࢙(ܛܗ܋
B = 760 10’
Cos c = cos a . cos b + sin a . sin b . cos C
Cos 1350 = cos 1200.cos 600+sin 1200.sin 600.sin C
ୡ୭ୱଵଷହబି(ୡ୭ୱଵଶబ.ୡ୭ୱబ)
Cos C = ୱ୧୬ ଵଶబ.ୱ୧୬ బ
C = 1270 33’
Contoh 2:
Diketahui:
a = 810 34’ , b = 590 16’ dan c = 1120 54’
Ditanya:
ߙ(A), ߚ(B) dan ߛ(C)
Jawab:
ଵ
ܽ( = ݏ+ ܾ + ܿ)
ଶ
ଵ
= ଶ (8134ᇱ + 5916ᇱ + 11254ᇱ)
= 12152ᇱ
ݏ− ܽ = 4018ᇱ
ݏ− ܾ = 7236ᇱ
ݏ− ܿ = 858ᇱ
ୱ୧୬(௦ିୟ).ୱ୧୬(௦ି) .ୱ୧୬(௦ି)
=ݎට
ୱ୧୬ ௦
ୱ୧୬(ସబଵ଼ᇲ).ୱ୧୬(ଶబଷᇲ) .ୱ୧୬(଼బହ଼ᇲ)
=ට
ୱ୧୬ ଵଶଵబହଶᇲ
= 0,336552145
ଵ
tan ቀ ߙቁ =
ଶ ୱ୧୬(௦ିୟ)
,ଷଷହହଶଵସହ
= = 0,52034 …
ୱ୧୬(ସబଵ଼ᇲ)
ଵ
ଶ
ߙ = 27,4849 …
ߙ = 5458ᇱ47,08ᇱᇱ
ଵ
݊ܽݐቀଶ ߚቁ = ୱ୧୬(௦ିୠ)
,ଷଷହହଶଵସହ
= = 0,35269 …
ୱ୧୬(ଶబଷᇲ)
ଵ
ଶ
ߚ = 19,4272 …
ߚ = 3851ᇱ16,54ᇱᇱ
ଵ
tan ቀଶ ߛቁ = ୱ୧୬(௦ି)
,ଷଷହହଶଵସହ
= = 2,15932 …
ୱ୧୬(଼బହ଼ᇲ)
ଵ
ߛ = 65,1507 …
ଶ
ߛ = 13018ᇱ5,7ᇱᇱ