BAB 5

UNGKAPAN
ALGEBRA
5.1 Pemboleh Ubah dan Ungkapan Algebra
Bagaimanakah anda menggunakan huruf untuk mewakili
pemboleh ubah? (Muka surat 106)

Setiap hari
Hmm. Saya pula
saya bawa duit
bawa jumlah
ke sekolah
yang sama setiap
RM5.
hari.

Aidil

Saya pula bawa

RM10 setiap hari. Zaquan
Danish

 Berdasarkan situasi di atas, kita dapat mengetahui jumlah

wang yang dibawa oleh Aidil dan Zaquan setiap hari.
 Namun, kita tidak mengetahui jumlah wang yang dibawa
oleh Danish.
 Jumlah wang yang dibawa oleh Danish merupakan kuantiti
yang tidak diketahui nilainya.
 Kuantiti itu dikenali sebagai pemboleh ubah.

Kita menggunakan huruf untuk mewakili suatu

pemboleh ubah.

Contoh:
𝑥, 𝑦, 𝑎, 𝑏, 𝑑𝑎𝑛 𝑠𝑒𝑏𝑎𝑔𝑎𝑖𝑛𝑦𝑎
 CONTOH 1
Wakilkan setiap pemboleh ubah berikut dengan huruf yang sesuai.
Seterusnya, tentukan sama ada pemboleh ubah itu mempunyai nilai yang
tetap atau nilai yang berubah. Berikan justifikasi anda.

1. Jisim badan setiap murid di dalam

kelas anda.
2. Masa perjalanan Faizal dari
Penyelesaian: rumah ke sekolah pada setiap
k mewakili jisim badan setiap murid hari.
di dalam kelas.
Penyelesaian:
k mempunyai nilai yang berubah
kerana jisim badan setiap murid di
dalam kelas berbeza.

3. Markah yang diperoleh Zaini dalam

satu ujian Matematik.
Penyelesaian:
4. Jarak di antara rumah Arman
dengan sekolahnya.
Penyelesaian:

5. Suhu di puncak Gunung Kinabalu

dalam sehari.
Penyelesaian:
 Bagaimanakah anda menerbitkan ungkapan algebra dari suatu
situasi? (Muka surat 107)

Perhatikan pelbagai situasi di bawah dengan keadaan bilangan blok kayu di

dalam setiap beg tidak diketahui.

Jumlah blok kayu

Situasi
(Ungkapan Algebra)
Suatu beg mengandungi 𝑥 blok kayu.

3 blok kayu dimasukkan ke dalam beg itu.

4 blok kayu dikeluarkan daripada beg itu.

Bilangan blok kayu di dalam beg itu dibahagikan sama rata

kepada 2 orang murid.
Dua beg masing-masing mengandungi 𝑥 blok kayu.

Dua beg masing-masing mengandungi x blok kayu manakala

satu beg lain mengandungi y blok kayu dan ditambah dengan 2
blok kayu.

Jumlah blok kayu yang ditulis dengan nombor dan pemboleh ubah di atas,

disebut sebagai UNGKAPAN ALGEBRA.

 CONTOH 2
Yusri membeli 5 biji epal dengan harga x sen sebiji dan 8 biji oren dengan
harga y sen sebiji. Tulis satu ungkapan algebra bagi jumlah wang yang
dibayarnya.

CONTOH 3
Puan Neo membeli m kg ikan kerisi yang berharga RMp sekilogram dan n kg
ikan cencaru yang berharga RMq sekilogram. Berapakah jumlah
bayarannya?
 LATIHAN
Tulis satu ungkapan algebra untuk setiap situasi yang berikut.

Situasi Ungkapan Algebra

Tambah 10 kepada 𝑦.

Tolak 7 daripada suatu nombor, x.

Hasil tambah y dan z dibahagi dengan 9.

Hasil darab 𝑚 dan 𝑝 ditolak dengan 4.

Jumlah orang bagi x buah khemah jika setiap khemah

dapat memuatkan 4 orang.

Kasyaf mempunyai 10 biji manga. Dia membeli 𝑥

biji manga lagi di pasar tani.

Umur Nazmi ialah h tahun dan umur Jagjit ialah k

tahun manakala umur Izhar adalah dua kali umur
Jagjit. Berapakah beza umur antara Nazmi dengan
Izhar?
 Bagaimanakah anda menentukan nilai ungkapan?
(Muka surat 108)

CONTOH 4

Diberi x = 3 dan y = 2, cari nilai bagi 8x – 5y + 7.

LATIHAN

Diberi 𝑥 = 2, 𝑦 = 3 dan 𝑧 = 4, cari nilai bagi setiap ungkapan algebra yang

berikut.

7𝑥 + 2𝑦 𝑥 − 5𝑦

4𝑥 + 𝑦 − 3𝑧 3𝑧 − 2𝑥 − 𝑦
3(𝑧 + 𝑦) (5𝑥 − 3)(3𝑦 − 2)

𝑥 𝑦
+ 5𝑦 − 𝑧 3𝑧 − + 2𝑥
2 3

CONTOH 5
1
Dalam sebuah kelas, daripada murid lelaki ialah ahli Kadet Remaja Sekolah manakala 9
3
orang murid perempuan bukan ahli Kadet Remaja Sekolah.

(a) Tulis satu ungkapan bagi jumlah ahli Kadet Remaja Sekolah di dalam kelas itu.
(b) Jika kelas itu terdiri daripada 12 orang murid lelaki dan 16 orang murid perempuan,
hitung jumlah ahli Kadet Remaja Sekolah di dalam kelas itu.
 LATIHAN

Encik Adnan dan Encik Tan menderma beras kepada mangsa banjir. Encik Adnan
menderma 8 kampit beras yang setiap satu berjisim x kg. Encik Tan menderma 4 kampit
beras yang setiap satu berjisim y kg.

(a) Tulis satu ungkapan bagi jumlah jisim beras yang didermakan oleh mereka.
(b) Jika x = 5 dan y = 10, hitung jumlah jisim beras yang didermakan oleh mereka.

Jane dan Kamalesh masing-masing membeli m dan n keping kad Hari Raya dengan harga
RMp sekeping untuk diberikan kepada rakan muslim mereka.

(a) Tulis satu ungkapan bagi beza wang yang dibayar oleh mereka.
(b) Jika m = 8, n = 6 dan p = 1.5, hitung beza bayaran antara mereka.
 Apakah sebutan dan pekali dalam suatu ungkapan?
(Muka surat 110)

2𝑥 + 3𝑥𝑦
2 𝑥 3 𝑥𝑦
Nombor Pemboleh Pemboleh
Nombor
ubah ubah
2x ialah hasil darab nombor 2 dengan 3xy ialah hasil darab nombor 3 dengan
pemboleh ubah x. pemboleh ubah x dan y.

2x dan 3xy dinamakan sebagai sebutan algebra.

CONTOH 6
Kenal pasti semua sebutan dan bilangan bagi setiap ungkapan algebra yang
berikut.

𝑥 + 5𝑥 𝑝𝑞 – 2𝑞 + 13
Sebutan: Sebutan:

Bilangan Sebutan: Bilangan Sebutan:

 LATIHAN
Kenal pasti semua sebutan dan bilangan bagi setiap ungkapan algebra yang
berikut.

𝑚2 – 2𝑚 + 𝑛 – 6 𝑥
− 7𝑦
8
Sebutan:
Sebutan:
Bilangan Sebutan:
Bilangan Sebutan:

𝑘 2 + 4𝑘 − 7 − 5𝑚 𝑥 + 7𝑧 − 4

Sebutan: Sebutan:

Bilangan Sebutan: Bilangan Sebutan:

𝑝 𝑛
𝑝2 𝑞 − + 2 − 𝑞2 4𝑚 − +2
5 5
Sebutan: Sebutan:

Bilangan Sebutan: Bilangan Sebutan:

CONTOH 7
Tentukan pekali bagi pemboleh ubah yang dinyatakan dalam setiap sebutan
algebra yang berikut.

Sebutan algebra: −3𝑘 2 𝑚𝑛

a) 𝑘 2 𝑚𝑛 b) −𝑚𝑛 c) 3𝑘𝑛
 LATIHAN
Tentukan pekali bagi pemboleh ubah yang dinyatakan dalam setiap sebutan
algebra yang berikut.

Sebutan algebra: −7𝑝2 𝑞

d) 𝑝2 𝑞 e) 𝑞 f) −7𝑝𝑞

Sebutan algebra: −5𝑚2 𝑛

g) 𝑚2 𝑛 h) −𝑛 i) −5𝑚𝑛

Sebutan algebra: −8𝑥𝑦 2

j) 𝑥𝑦 2 k) 8𝑥 l) −𝑥𝑦
 Apakah sebutan serupa dan sebutan tidak serupa?
(Muka surat 111)

Pasangan sebutan yang mempunyai pemboleh ubah yang sama dengan

kuasa yang sama dikenali sebagai sebutan serupa.

3
−2𝑚 dan 𝑚 6𝑎𝑏 dan 0.7𝑏𝑎
7

𝑝𝑞 5𝑘 2 𝑚 dan −8.7𝑚𝑘 2
6.9𝑝𝑞 dan
3

Pasangan sebutan yang mempunyai tidak pemboleh ubah yang sama

dengan kuasa yang sama pula dikenali sebagai sebutan tidak serupa.

𝑎𝑏
−4𝑝𝑞 dan
8
9𝑘 2 𝑚 dan 12𝑚𝑘

CONTOH 8

Pasangan sebutan yang mempunyai pemboleh ubah yang sama dengan

kuasa yang sama dikenali sebagai sebutan serupa.

12𝑝𝑞, 12𝑝𝑟 3𝑎𝑏𝑐, 0.5𝑏𝑐𝑎

– 7ℎ, 6ℎ2 𝑦𝑥
4𝑥𝑦,
2
 LATIHAN
Tentukan sama ada pasangan sebutan yang berikut ialah sebutan serupa atau
sebutan tidak serupa.

4𝑎𝑏 2
5𝑎𝑏 𝑑𝑎𝑛 − −3𝑘ℎ 𝑑𝑎𝑛 ℎ𝑘
3 5

7𝑥 2 𝑑𝑎𝑛 − 4𝑥 7𝑎2 𝑏 2 𝑑𝑎𝑛 − 6𝑎𝑏 2

−8𝑟𝑠𝑡 𝑑𝑎𝑛 13𝑡𝑟𝑠 10𝑦 2 𝑑𝑎𝑛 10𝑧 2

 5.2 Ungkapan Algebra yang Melibatkan Operasi
Asas Matematik
Bagaimanakah untuk menambah dan menolak dua atau lebih
ungkapan algebra? (Muka surat 113)

TIPS PENTING

1. Kumpulkan sebutan serupa dahulu.

2. Kemudian, tambah atau tolak sebutan serupa itu.

CONTOH 9
Permudahkan setiap yang berikut.
4𝑚 + 5𝑚 − 7 3𝑥 + 8 + 11𝑥

14𝑝 − 7𝑝 + 5𝑞 𝑎𝑏 − 9 + 6𝑎𝑏

3𝑚 − 4𝑛 − 5𝑚 + 2𝑛 5𝑥 − 7𝑥 + 11 − 3𝑦
 Tips bestari

Apabila tanda + di depan tanda kurung digugurkan, tanda bagi setiap sebutan
dalam tanda kurung tidak berubah.

Apabila tanda − di depan tanda kurung digugurkan, tanda bagi setiap sebutan
dalam tanda kurung berubah daripada:
1. + kepada −
2. − kepada +

4𝑠 + 2𝑡 − 5 − (2 + 𝑠 − 3𝑡) 3𝑎 + 4𝑏 − 7 − (5 + 𝑎 − 6𝑏)

(3𝑚 + 4𝑛) + (5𝑛 + 2 + 2𝑛) (8𝑥 + 5𝑦) − (2𝑦 − 3 − 4𝑥)

(2𝑝𝑞 − 10𝑞) + (−2𝑝𝑞 + 4𝑝) + (2𝑞 − 𝑝)

(2𝑥𝑦 − 2𝑚𝑛) − (−3𝑥𝑦 − 5𝑛𝑚 + 10) − (7𝑥𝑦 + 9)

2 1
(15 + 𝑎 − 2𝑏) + (𝑎 − 𝑏)
5 5

5 2
(3𝑢 + 𝑣 − 9) − (− 𝑣 + 5𝑢)
7 7
 LATIHAN
Permudahkan setiap yang berikut.

(3𝑥 − 2𝑦) + (5𝑥 + 9𝑦)

(6𝑎𝑏 + 2𝑏𝑐 + 10) − (𝑎𝑏 + 3𝑏𝑐 − 2)

(4𝑥𝑦 + 5𝑘) − (−3𝑘 + 7) + (13𝑥𝑦 − 𝑘)

(7𝑝 − 8𝑞 + 6𝑝𝑞) + (𝑞 − 2𝑝 + 𝑝𝑞) − (10𝑝𝑞 − 𝑝 − 4𝑞)

2 1 1
𝑓𝑔 − (9𝑚𝑛 − 𝑓𝑔) + (3𝑚𝑛 − 𝑓𝑔)
3 2 6
Apakah hasil bagi pendaraban berulang ungkapan algebra?
(Muka surat 114)

CONTOH 10

Generalisasi pendaraban berulang bagi ungkapan alebra.

UNGKAPAN
PENDARABAN BERULANG
ALGEBRA
𝑎×𝑎 𝑎2

𝑎×𝑎×𝑎 𝑎3

𝑎𝑏 × 𝑎𝑏 × 𝑎𝑏 × 𝑎𝑏 (𝑎𝑏)4

𝑥𝑦 × 𝑥𝑦 × 𝑥𝑦 × 𝑥𝑦 × 𝑥𝑦 (𝑥𝑦)5

(𝑥 − 𝑦) × (𝑥 − 𝑦) × (𝑥 − 𝑦) (𝑥 − 𝑦)3

(9𝑚 + 𝑛) × (9𝑚 + 𝑛) (9𝑚 + 𝑛)2

(𝑝𝑞 − 2)(𝑝𝑞 − 2)(𝑝𝑞 − 2)(𝑝𝑞 − 2) (𝑝𝑞 − 2)4

(6ℎ − 𝑘)(6ℎ − 𝑘)(6ℎ − 𝑘) (6ℎ − 𝑘)3

(−𝑥 − 2𝑦)(−𝑥 − 2𝑦)(−𝑥 − 2𝑦) (−𝑥 − 2𝑦)3

 LATIHAN

1. Permudahkan setiap yang berikut.

𝑝𝑞 × 𝑝𝑞 × 𝑝𝑞

(6𝑎 – 1) × (6𝑎 – 1)

(𝑥 + 7) × (𝑥 + 7)

(𝑝 – 3𝑞) × (𝑝 – 3𝑞) × (𝑝 – 3𝑞)

(8𝑥 + 3𝑦) × (8𝑥 + 3𝑦) × (8𝑥 + 3𝑦)

2. Tulis setiap yang berikut dalam bentuk pendaraban berulang.

(𝑥 + 4𝑦)2

(9𝑝 − 𝑞)3

(2 + 7𝑥)2

(ℎ − 4𝑘)3

(5𝑝 + 𝑞)4
 Bagaimanakah cara untuk mendarab dan membahagi
ungkapan algebra? (Muka surat 116)

TIPS PENTING DARAB

1. Kumpul semua pemboleh ubah yang sama.

2. Kemudian, darab nombor dengan nombor dan pemboleh

ubah dengan pemboleh ubah.

CONTOH 11

Permudahkan 3𝑎𝑏 2 × 4𝑎3 𝑏.

1
Permudahkan 𝑥 3 𝑦 4 × 10𝑥 2 𝑦 4 .
2
Permudahkan −5𝑎𝑏 4 × 3𝑎𝑏.

2
Permudahkan 𝑚3 𝑛5 × (−20𝑚𝑛4 ).
5

LATIHAN
Cari hasil darab bagi setiap yang berikut.

(a) 3𝑥 × 5𝑥 3

(b) – 4𝑚𝑛 × 7𝑚2

2
(c) 𝑝4 𝑞 × 6𝑝𝑟
3
 TIPS PENTING BAHAGI

1. Kumpul semua pemboleh ubah yang sama.

2. Kemudian, mansuhkan fakor-faktor sepunya.

CONTOH 12
Permudahkan 20𝑚4 𝑛2 ÷ 5𝑚2 𝑛3 .

Permudahkan 35𝑥 8 𝑦 5 ÷ (−7𝑥 4 𝑦 2 ).

 LATIHAN

Cari hasil bahagi bagi setiap yang berikut.

(a) 8𝑥 6 𝑦 4 ÷ 2𝑥𝑦 3

(b) 4𝑎𝑏 3 ÷ 6𝑎2 𝑏

(c) 12𝑝5 𝑞 2 𝑟 ÷ (– 10𝑝𝑞)

3
(d) 𝑘 4 𝑚 ÷ (– 15𝑘𝑚)
4

(e) (−6𝑐 9 𝑑 3 ) ÷ (– 12𝑐 4 𝑑)

 CONTOH 13
Permudahkan 21𝑥𝑦 × 6𝑥 ÷ 14𝑦 3 𝑧.

Permudahkan 5𝑥𝑦 × 8𝑥𝑦 2 ÷ 10𝑥𝑦 5 .

Permudahkan 7𝑎5 𝑏 2 × 8𝑎2 𝑏2 ÷ (−4𝑎𝑏 5 ).

 LATIHAN

Permudahkan setiap yang berikut.

(a) 2𝑚𝑛 × 5𝑚2 ÷ 3𝑛3

(b) 6𝑥𝑦 ÷ 20𝑝𝑥 2 × (– 5𝑝6 𝑦)

18𝑥𝑦 × 10𝑦 3 𝑧
(c)
15𝑥𝑧 2

– 8𝑝𝑞
(d) × (– 3𝑝2 𝑞 3 )
12𝑝2 𝑞
 SEMOGA
BERJAYA