PERTEMUAN KE- 15
ADJOIN & INVERS MATRIKS
A. TUJUAN PEMBELAJARAN :
Adapun tujuan pembelajaran yang akan dicapai setelah selesai mempelajari
modul ini, Anda diharapkan mampu:
15.1. Menentukan Adjoin matriks.
15.2. Menentukan bentuk invers suatu matriks.
15.3. Menyelesaikan persamaan linier dengan menggunakan invers matriks.
B. URAIAN MATERI
MATRIKS
ADJOIN MATRIKS
Adjoin matriks adalah matriks transpose/ubahan dari matrik kofaktor-
kofaktornya. Bentuk Umum Adjoin Matriks A:
Adj. A = [ Aij ]’ atau Adj A = [ Aij ]T
Untuk dapat membentuk sebuah adjoin, terlebih dahulu harus diketahui
kofaktor-kofaktor dari minor-minornya.
Contoh:
Tentukan Adjoin dari matrik berikut ini:
2 3
a. A = [ ]
8 9
1 2 3
b. 𝐁 = [4 5 6]
7 8 9
Penyelesaian:
a. Minor matriks A:
M11 = 9 M12 = 8 M21 = 3 M22 = 2
Kofaktor-kofaktor matriks A:
K11 = (-1)1+1 . M11 = (-1)2 . 9 = 9
K12 = (-1)1+2 . M12 = (-1)3 . 8 = -8
K21 = (-1)2+1 . M21 = (-1)3 . 3 = -3
K22 = (-1)2+2 . M22 = (-1)4 . 2 = 2
Matriks Kofaktor A:
K11 K12 9 −8
Kij = = [ ]= [ ]
K 21 K 22 −3 2
9 −3
Adjoin A = [Kij]’ = [ ]
−8 2
b. Minor matriks B:
5 6 4 6 4 5
M11 = | | = -3 M12 = | |=-6 M13 = | | = -3
8 9 7 9 7 8
2 3 2 3 1 2
M21 = | | = -6 M22 = | | = -12 M23 = | | = -6
8 9 7 9 7 8
2 3 1 3 1 2
M31 = | | = -3 M32 = | | = -6 M33 = | | = -3
5 6 4 6 4 5
Kofaktor-kofaktor matriks B:
K11 = (-1)1+1.(-3) = -3 K12 = (-1)1+2.(-6) = 6 K13 = (-1)1+3. (-3) = -3
K21 = (-1)2+1.(-6) = 3 K22 = (-1)2+2.(-12) = -12 K23 = (-1)2+3. (-6) = 6
K31 = (-1)3+1.(-3) = -3 K32 = (-1)3+2.(-6) = 6 K33 = (-1)3+3. (-3) = -3
Matriks Kofaktor B:
K11 K12 K13 −3 6 −3
Kij = = [K 21 K 22 K 23 ]= [ 3 −12 6]
K 31 K 32 K 33 −3 6 −3
−3 3 −3
Adjoin B = [Kij]’ = [ 6 −12 6]
−3 6 −3
INVERS MATRIKS
Dua matriks persegi dikatakan saling invers apabila hasil kali kedua matriks
tersebut merupakan matriks Identitas (I), berlaku:
AxB=BxA=I
Matriks A dan B saling invers sedangkan B disebut invers dari A (ditulis A-1).
Matriks yang mempunyai invers disebut invertible atau matriks non singular,
sedangkan matriks yang tidak mempunyai invers disebut matriks singular.
Contoh:
2 1
Jika diketahui Matriks A = [ ]. Tentukanlah:
3 4
a. Invers matriks A (A-1)
b. Buktikanlah bahwa AxA-1=I
Penyelesaian:
2 1
a. Determinan A= | |= (2)(4)-(3)(1) = 8 – 3 = 5
3 4
1 𝑑 −𝑏
Invers matriks A = A-1 = 𝑎𝑑−𝑐𝑏 . [ ]
−𝑐 𝑎
1 4 −1
= (2)(4)−(3)(1) . [ ]
−3 2
4 −1
5 5
= [−3 2 ]
5 5
b. Bukti AxA-1 = I
4 −1 8 3 −2 2
2 1 5 −5 +5
5
-1
AxA =[ ][ ]= [125 5
8]
3 4 −3 2
−
12 −3
+5
5 5 5 5 5
0 1
=[ ] (Terbukti)
1 0
Penyelesaian :
Terlebih dahulu kita hitung determinan A.
det A = a11.K11 + a12.K12+a13.K13
|A| = a11.(-1)1+1 .M11 + a12 (-1)1+2 .M12 + a13 (-1)1+3 .M13
3 4 2 4 2 3
= 1.(-1)2. | | + 2.(-1)3. | | + 1.(-1)4 .| |
2 3 1 3 1 2
= 1 (9-8) - 2 (6-4) + 1 (4 – 3)
= 1 – 4 +1
= -2
𝑎22 𝑎23 𝑎12 𝑎13 𝑎12 𝑎13
|𝑎 𝑎33 | − |𝑎32 𝑎33 | |𝑎22 𝑎23 |
32
𝑎21 𝑎23 𝑎11 𝑎13 𝑎11 𝑎13
Adjoin A = −|𝑎 𝑎33 | |𝑎31 𝑎33 | − |𝑎21 𝑎23 |
31
𝑎21 𝑎22 𝑎11 𝑎12 𝑎11 𝑎12
[ |𝑎31 𝑎32 | − |𝑎31 𝑎32 | |𝑎21 𝑎22 | ]
3 4 2 1 2 1
| | −| | | |
2 3 2 3 3 4
2 4 1 1 1 1
= −| | | | −| |
1 3 1 3 2 4
2 3 1 2 1 2
[ |1 2
| −|
1 2
| |
2
|
3 ]
9−8 −(6 − 2) 8−3
= [−(6 − 4) 3−1 −(4 − 2)]
4−3 −(2 − 2) 3−4
1 −4 5
= [−2 2 −2]
1 0 −1
1 5
1 −4 5 − 2 −2 2
1 1
Jadi A-1 = = |𝐴| . 𝐴𝑑𝑗 𝐴 = = −2 . [−2 2 −2] = [ 1 1 −1]
1 1
1 0 −1 0 −2
2
4 −3
5 5 21
X = A-1. C = [−1 2 ][ ]
23
5 5
84 69
− 5
5
= [−21 46]
+
5 5
15
5
= [25]
5
3
=[ ]
5
Jadi variabel yang memenuhi x = 3 dan y = 5.
Determinan A =
|A| = a11.(-1)1+1 .M11 + a12 (-1)1+2 .M12 + a13 (-1)1+3 .M13
−4 2 3 2 3 −4
= 1.(-1)2. | | + 1.(-1)3. | | - 1.(-1)4 .| |
5 −1 2 −1 2 5
= 1 (4 -10) - 1 (-3 - 4) + 1 (15 – 8)
= -6 + 7 +7
=8
𝑎22 𝑎23 𝑎12 𝑎13 𝑎12 𝑎13
|𝑎 𝑎33 | − |𝑎32 𝑎33 | |𝑎22 𝑎23 |
32
𝑎21 𝑎23 𝑎11 𝑎13 𝑎11 𝑎13
Adjoin A = −|𝑎 𝑎33 | |𝑎31 𝑎33 | − |𝑎21 𝑎23 |
31
𝑎21 𝑎22 𝑎11 𝑎12 𝑎11 𝑎12
[ |𝑎31 𝑎32 | − |𝑎31 𝑎32 | |𝑎21 𝑎22 | ]
−4 2 1 −1 1 −1
| | −| | | |
5 −1 5 −1 −4 2
3 2 1 −1 1 −1
= −| | | | −| |
2 −1 2 −1 3 2
3 −4 1 1 1 1
[ |2 5
| −|
2 5
| | |
3 −4 ]
4 − 10 −(−1 − 5) 2+4
=[ −(−3 − 4) −1 − 2 −(2 − 3)]
15 − 8 −(5 − 2) −4 − 3
−6 6 6
= [ 7 −3 1 ]
7 −3 −7
1
Matriks Invers A = A-1 = |𝐴| . Adj A.
6 6 6
−8
−6 6 6 8 8
1 7 −3 1
= 8 . [ 7 −3 1 ] = 8 8 8
7 −3 −7 7 −3 −7
[ 8 8 8 ]
6 6 6
−8 8 8 6
-1 7 −3 1
X=A .C= 8 8 8
[−2]
7 −3 −7 0
[ 8 8 8 ]
36 12
− − +0
8 8
42 6
= +8+0
8
42 6
[ +8+0 ]
8
48
− 8
48
= 8
48
[ 8 ]
−6
=[ 6 ]
6
Jadi variabel yang memenuhi x1= -6 , x2 = 6 Dan x3 = 6 .
*****
C. LATIHAN SOAL/TUGAS
1. Tentukanlah Adjoin dan Invers dari matriks berikut ini!
−2 −3
a. X = [ ]
4 5
3 1 3
b. Y = [1 4 2]
0 5 2
2. Dengan menggunakan cara matriks invers, selesaikan persamaan linier
berikut ini:
a. x – 5 y = 13 dan x + 2y = 8
b. x – 5y – z = 6 ; x – y – z = -2 dan 2x – 2y + z = 17
D. DAFTAR PUSTAKA
Kalangi, JB. 2005, Matematika Ekonomi dan Bisnis, Jilid 2. Cetakan kelima.
Jakarta: Salemba Empat.
Silaen, S.. 2011, Matematika untuk Bisnis dan Ekonomi, Jakarta: Mitra
Wacana Media.