Dosen Pengampu :
Ir. I Gusti Ngurah Kerta Arsana, M.T
Sagung Putri Chandra Astiti, S.T., M.Si.
Oleh :
Ayu Bintang Isti Priyahita Raharja
2105561036
Mata Kuliah :
Sistem Penyediaan Air Minum
1
DAFTAR ISI
BAB I.............................................................................................................................. 1
URAIAN RINGKAS SPAM ................................................................................................ 1
1.1 Pengertian Sistem Penyediaan Air Minum ....................................................................... 1
1.2 Persyaratan Sistem Penyediaan Air Minum (SPAM) ......................................................... 2
1.2.1 Persyaratan Kualitas ........................................................................................................................2
1.2.2 Persyaratan Kuantitas......................................................................................................................2
1.2.3 Persyaratan Kontinuitas ..................................................................................................................3
1.2.4 Persyaratan Keterjangkauan ...........................................................................................................3
1.3 Standar Kebutuhan Air Minum ........................................................................................ 3
1.4 Kriteria Perencanaan ....................................................................................................... 4
1.4.1 Unit Air Baku ....................................................................................................................................4
1.4.2 Unit Transmisi ..................................................................................................................................5
1.4.3 Unit Produksi ...................................................................................................................................5
1.4.4 Unit Distribusi ..................................................................................................................................5
1.4.5 Unit Pelayanan ................................................................................................................................5
1.5 Periode Perencanaan ....................................................................................................... 5
1.6 Proyeksi Jumlah Penduduk .............................................................................................. 6
1.6.1 Metode Aritmatik ............................................................................................................................6
1.6.2 Metode Geometri ............................................................................................................................6
1.6.3 Metode Least Square.......................................................................................................................6
1.7 Sistem Jaringan Perpipaan ............................................................................................... 7
1.7.1 Jaringan Pipa Transmisi ...................................................................................................................7
1.7.2 Jaringan Pipa Distribusi....................................................................................................................7
BAB II............................................................................................................................. 8
DATA TEKNIS PERENCANAAN ......................................................................................... 8
BAB III............................................................................................................................ 8
ANALISIS KEBUTUHAN AIR DAN BANGUNAN PENUNJANG ............................................. 9
3.1 Proyeksi Jumlah Penduduk ............................................................................................... 9
3.1.1 Metode Aritmatik ...........................................................................................................................10
3.1.2 Metode Geometrik .........................................................................................................................10
3.1.3 Metode Least Square .....................................................................................................................10
3.1.4 Pemilihan Metode Proyeksi Jumlah Penduduk ..............................................................................12
3.2 Proyeksi Kebutuhan Air ...................................................................................................15
3.2.1 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa A ..........................................................................................17
3.2.2 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa B ..........................................................................................20
3.2.3 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa C ..........................................................................................23
3.2.4 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa D..........................................................................................26
3.2.5 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa E ..........................................................................................29
3.2.6 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa F ..........................................................................................32
3.2.7 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa G .........................................................................................35
3.3 Kapasitas Reservoir .........................................................................................................38
3.3.1 Volume Reservoir ...........................................................................................................................38
3.3.2 Dimensi Masing – Masing Reservoir...............................................................................................39
3.4 Bangunan Penunjang .................................................................................................40
1
3.4.1 Bak Pelepas Tekan (BPT).................................................................................................................40
3.4.2 Kebutuhan Aksesoris ......................................................................................................................41
3.4.3 Kebutuhan Pompa ..........................................................................................................................42
BAB IV ......................................................................................................................... 44
ANALISIS HIDRAULIKA.................................................................................................. 44
4.1 Estimasi Dimensi Pipa ......................................................................................................44
4.2 Kehilangan Energi ............................................................................................................47
4.2.1. Kehilangan Energi Utama /Mayor (Hf) ..........................................................................................47
4.2.2. Kehilangan Energi Minor ...............................................................................................................48
4.2.3 Kehilangan Energi Minor (Hm) .......................................................................................................48
4.3 Profil Hidraulis .................................................................................................................51
4.4 Analisis Hidraulika pada Sistem Jaringan Pipa dengan WaterNet .....................................53
4.5 Hasil Analisis Hidraulika pada Sistem Jaringan Pipa dengan WaterNet (Aliran Constant) .53
4.5.1 Data Node.......................................................................................................................................54
4.5.2 Data Pipa ........................................................................................................................................54
4.5.3 Data Tangki .....................................................................................................................................55
BAB V .......................................................................................................................... 56
PENUTUP ..................................................................................................................... 56
5.1 Kesimpulan .....................................................................................................................56
DAFTAR PUSTAKA ........................................................................................................ 57
2
BAB I
URAIAN RINGKAS SPAM
1
1.2 Persyaratan Sistem Penyediaan Air Minum (SPAM)
2
melihat dari banyaknya air baku yang tersedia dan dapat digunakan untuk memenuhi
kebutuhan daerah pelayanan beserta jumlah penduduk yang akan dilayani. Kuantitas air
dapat ditinjau sesuai standar debit air baku yang akan dialirkan ke konsumen sesuai
dengan jumlah kebutuhan air bersih. Berdasarkan Peraturan Menteri Dalam Negeri
Nomor 23 tahun 2006 tentang Pedoman Teknis dan tata Cara Pengaturan Tarif Air
Minum, dikatakan standar kebutuhan pokok air sebesar 60 liter/orang/hari.
3
kerusakan meter air dan faktor alat lain, maupun non teknis meliputi kesalahan
perancangan alat hitung dan lain-lain.
4
1.4.2 Unit Transmisi
Transmisi Unit transmisi berfungsi untuk menyalurkan air hasil olahan dari unit
produksi ke reservoir atau untuk menyalurkan aliran air baku ke unit produksi. Saluran
transmisi terbagi menjadi dua jenis aliran diantaranya
a. Saluran transmisi untuk aliran bebas/tidak bertekanan. Saluran ini terdiri dari
beberapa macam bentuk, diantaranya open canals, aquaduct, tunnels, dan lain
sebagainya.
b. Saluran transmisi untuk aliran bertekanan.
5
1.6 Proyeksi Jumlah Penduduk
Pertumbuhan penduduk adalah perubahan atau pertambahan jumlah penduduk di sebuah
wilayah tertentu pada waktu tertentu, dari waktu sebelumnya. Perubahan Penduduk ini
dipengaruhi oleh kelahiran, kematian, dan migrasi. Perhitungan proyeksi jumlah penduduk
dilakukan untuk memprediksi kebutuhan air di masa yang akan dating. Beberapa metodenya,
antara lain:
6
n : beda tahun yang dihitung tahun awal
a dan b: konstanta dimana:
(∑#)%∑& ' ()(∑&)(∑#)
a= * .(∑& ' ))(∑&)'
* .(∑& .#))(∑&)(∑#)
b= * .(∑& ' ))(∑&)'
7
BAB II
DATA TEKNIS PERENCANAAN
Suatu Ibu Kota Kecamatan (IKK) ingin membangun Sistem Penyediaan Air
Minum (SPAM) dengan data teknis sebagai berikut :
8
ANALISIS KEBUTUHAN AIR DAN BANGUNAN PENUNJANG
Jumlah Penduduk
No Wilayah Satuan 2017 2018 2019 2020 2021
1 Desa A Jiwa 2145 2335 2578 2765 2925
2 Desa B Jiwa 1638 1733 1745 1790 1815
3 Desa C Jiwa 1738 1822 1869 2022 2208
4 Desa D Jiwa 1838 1933 1945 2090 2115
5 Desa E Jiwa 2245 2335 2478 2565 2625
6 Desa F Jiwa 1638 1722 1769 1822 1908
7 Desa G Jiwa 1738 1933 1945 2090 2115
Jumlah Jiwa 12.980 13.813 14.329 15.144 15.711
Pertumbuhan % - 0,06 0,03 0,05 0,03
Penduduk
Tabel 3.1 Jumlah Penduduk Masing – Masing Desa
-.)-/ .2.3..)./.456
Ka = = = 683 :;<=/?=ℎAB
0.)0/ /6/.)/6.3
b. Presentase pertambahan penduduk rata-rata per tahun :
6,6DE6,6FE6,62E6,6F
r= G
= 4,25 %
9
3.1.1 Metode Aritmatik
Dengan mengacu pada jumlah data penduduk tahun 2021, maka dilakukan
pendekatan perhitungan mundur dengan metode aritmatik pada jumlah penduduk
per tahun dari tahun 2021-2017 sebagai berikut :
Pn = Po + Ka (Tn – To)
Dimana,
P0 = N2021 = 15.711
P= = 683 jiwa/tahun
Maka didapat,
N2017 = 15.711 + 683 (2017-2021)
= 13.159 jiwa
Pn = Po ( 1 + S )n
Dimana,
N0 = N2021 = 15.711
r = 4,25% = 0,0425%
Maka didapat,
P2017 = Po / ( 1 + r )n
= 15.892 / ( 1 + 0,0425)(2021−2017)
= 13.059 jiwa
10
NB = = + (W. X)
Dimana,
(∑Y)%∑Z[ ()(∑Z)(∑Y)
a= \ .(∑Z[ ))(∑Z)[
\ .(∑Z .Y))(∑Z)(∑Y)
b=
\ .(∑Z[ ))(∑Z)[
Untuk mencari nilai a dan b, terlebih dahulu dilakukan perhitungan untuk mencari
nilai x dan y yang ditampilkan pada tabel berikut.
Tahun Jumlah
Tahun ke x.y
Penduduk ][
(x) (y)
2017 1 12.980 12.980 1
2018 2 13.813 27.626 4
2019 3 14.329 42.987 9
2020 4 15.144 60.576 16
2021 5 15.711 78.555 25
Jumlah 15 71.977 222.72 55
4
Mean 3 14.329 42.987 11
Tabel 3.2 Proyeksi Penduduk Metode Least Square
Sehingga :
a = ^̇ − W. Ẋ
Maka didapat :
= 14.329 – 679,3 (3)
= 12.291,1
Maka Didapat :
P2017 =12.291,1 + 679,3 x (2017 − 2017)
= 12,291 jiwa
11
3.1.4 Pemilihan Metode Proyeksi Jumlah Penduduk
Berikut ini merupakan hasil proyeksi perhitungan mundur jumlah
penduduk dari masing – masing metode :
∑(ij)i)'
S=h *
dimana n < 15
12
A. Standar Deviasi dari Hasil Perhitungan Metode Geometrik
Statistik Hasil
Tahu Jumlah Perhitungan
Tahun kl − (kl −
n ke Penduduk Geometrik kmno\ kmno\)[
(x) (y) (yi)
2017 1 12.980 13.301 -1.094 1.196.836
2018 2 13.813 13.867 -528 278.784
2019 3 14.329 14.456 61 3.721
2020 4 15.144 15.070 675 455.625
2021 5 15.711 15.711 1.316 1.731.856
Jumlah - 71.977 - - 3.666.822
Mean - 14.395 - - -
S - - - 856,3
Tabel 3.5 Standar Deviasi Metode Geometrik
13
Dari hasil perhitungan standar deviasi ketiga metode proyeksi, didapat
standar deviasi dengan metode Geometrik yang mempunyai nilai terkecil yaitu
856,3 sehingga metode proyeksi untuk jumlah penduduk yang digunakan adalah
metode geometrik. Perkiraan jumlah penduduk 15 tahun mendatang dengan metode
geometrik dapat dilihat pada tabel berikut.
Perkiraan Jumlah
Tahun
Penduduk (Jiwa)
2022 16.378
2023 17.074
2024 17.799
2025 17.830
2026 18.587
2027 19.376
2028 20.199
2029 21.057
2030 21.951
2031 22.883
2032 23.855
2033 24.868
2034 25.924
2035 27.025
2036 28.173
Tabel 3.7 Perkiraan Jumlah Penduduk 15 Tahun Mendatang
14
3.2 Proyeksi Kebutuhan Air
Dalam perencanaan suatu sistem penyediaan air minum, proyeksi kebutuhan air
dihitung berdasarkan proyeksi jumlah penduduk, pemakaian air domestik dan non domestik,
kehilangan air dan fluktuasi pemakaian air. Penyediaan air baku di daerah studi direncanakan
untuk memenuhi kebutuhan air baku meliputi air bersih untuk masing-masing desa.
Pemakaian air digunakan sebagai gambaran untuk menetapkan kebutuhan air setiap
orang per liter per hari pada masing-masing layanan di Kecamatan (IKK). Standar
perencanaan konsumsi air yang digunakan sebesar 125 liter/orang/hari untuk Kabupaten
(IKK) dari Desa A-Desa G sesuai pada tabel.
Estimasi kebutuhan air bersih dapat ditentukan sebagai berikut :
a. Jumlah Penduduk Kecamatan (IKK) yang terlayani adalah 95 % dari jumlah
penduduk Kecamatan (IKK) total.
b. Pemakaian air yang digunakan yaitu 115 liter/orang/hari sesuai dengan standar
yang telah ditetapkan.
c. Kehilangan air diasumsikan 20% dari jumlah kebutuhan non domestik.
Proyeksi kebutuhan air bersih direncanakan sampai tahun 2036 yang dihitung
berdasarkan jumlah penduduk Kecamatan (IKK) meliputi jumlah penduduk Desa A,
Desa B, Desa C, Desa D, Desa E, Desa F, Desa G..
15
Jumlah
Penduduk Proyeksi Penduduk Metode Geometrik (Jiwa)
No Desa
(jiwa)
2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036
1 Desa A 2925 3142 3375 3626 3895 4184 4495 4829 5188 5573 5987 6425 6903 7416 7967 8559
2 Desa B 1815 1860 1906 1953 2002 2052 2103 2155 2209 2264 2320 2378 2437 2498 2560 2642
3 Desa C 2208 2335 2469 2609 2690 2759 2918 3086 3264 3452 3651 3865 4088 4324 4573 4837
4 Desa D 2115 2195 2278 2365 2455 2548 2645 2746 2850 2958 3070 3187 3308 3434 3565 3701
5 Desa E 2625 2714 2806 2901 2999 3101 3206 3315 3428 3574 3695 3820 3950 4084 4223 4367
6 Desa F 1908 1988 2062 2138 2217 2299 2384 2472 2564 2659 2758 2860 2966 3076 3190 3308
7 Desa G 2115 2214 2318 2426 2540 2659 2783 2913 3049 3192 3342 3499 3663 3835 4015 4203
Jumlah 15711 16448 17214 18018 18798 19602 20534 21516 22552 23672 24823 26034 27315 28667 30093 31617
16
3.2.1 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa A
17
No Keterangan Satuan
Tahun Proyeksi
2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036
A Pengguna
1 Jumlah jiwa
2925 3142 3375 3626 3895 4184 4495 4829 5188 5573 5987 6425 6903 7416 7967
Pengguna
2 Tingkat %
Pelayanan 75 75 75 75 85 85 85 85 95 95 95 95 95 95 95
3 Pengguna jiwa
Terlayani 2,194 2,357 2,531 2,720 3,311 3,556 3,821 4,105 4,929 5,294 5,688 6,104 6,558 7,045 7,569
B Kebutuhan
Domestik
1 Pemakaian l/h
per orang 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115
2 Kebutuhan l/dt
Domestik 2.92 3.14 3.37 3.62 4.41 4.73 5.09 5.46 6.56 7.05 7.57 8.12 8.73 9.38 10.07
C Kebutuhan
Non
Domestik
(0.2 dari l/dt
kebutuhan 0.58 0.63 0.67 0.72 0.88 0.95 1.02 1.09 1.31 1.41 1.51 1.62 1.75 1.88 2.01
domestik)
D Kebutuhan
Air Total
(D1 + D2) l/dt 3.50 3.76 4.04 4.34 5.29 5.68 6.10 6.56 7.87 8.46 9.08 9.75 10.47 11.25 12.09
E Kehilangan
Air
18
Kehilangan %
20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20
Air
Jumlah l/dt
Kehilangan 0.70 0.75 0.81 0.87 1.06 1.14 1.22 1.31 1.57 1.69 1.82 1.95 2.09 2.25 2.42
Air
F Kebutuhan
Air Rata-
Rata
(D1+D2+H) l/dt 4.20 4.52 4.85 5.21 6.35 6.82 7.32 7.87 9.45 10.15 10.90 11.70 12.57 13.50 14.51
G Kebutuhan
Hari
Maksimum
Faktor
1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15
Koefisien
Kebutuhan l/dt
4.84 5.19 5.58 5.99 7.30 7.84 8.42 9.05 10.86 11.67 12.54 13.45 14.45 15.53 16.68
Air
H Kebutuhan
Jam
Puncak
Faktor
1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75
Koefisien
Kebutuhan l/dt
7.36 7.90 8.49 9.12 11.10 11.93 12.82 13.77 16.53 17.76 19.08 20.47 22.00 23.63 25.39
Air
19
3.2.2 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa B
20
No Keterangan Satuan
Tahun Proyeksi
2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036
A Pengguna
1 Jumlah jiwa
1815 1860 1906 1953 2002 2052 2103 2155 2209 2264 2320 2378 2437 2498 2560
Pengguna
2 Tingkat %
Pelayanan 75 75 75 75 85 85 85 85 95 95 95 95 95 95 95
3 Pengguna jiwa
Terlayani 1,361 1,395 1,430 1,465 1,702 1,744 1,788 1,832 2,099 2,151 2,204 2,259 2,315 2,373 2,432
B Kebutuhan
Domestik
1 Pemakaian l/h
per orang 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115
2 Kebutuhan l/dt
Domestik 1.81 1.86 1.90 1.95 2.26 2.32 2.38 2.44 2.79 2.86 2.93 3.01 3.08 3.16 3.24
C Kebutuhan
Non
Domestik
(0.2 dari l/dt
kebutuhan 0.36 0.37 0.38 0.39 0.45 0.46 0.48 0.49 0.56 0.57 0.59 0.60 0.62 0.63 0.65
domestik)
D Kebutuhan
Air Total
(D1 + D2) l/dt 2.17 2.23 2.28 2.34 2.72 2.79 2.86 2.93 3.35 3.44 3.52 3.61 3.70 3.79 3.88
E Kehilangan
Air
21
Kehilangan %
20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20
Air
Jumlah l/dt
Kehilangan 0.43 0.45 0.46 0.47 0.54 0.56 0.57 0.59 0.67 0.69 0.70 0.72 0.74 0.76 0.78
Air
F Kebutuhan
Air Rata-
Rata
(D1+D2+H) l/dt 2.61 2.67 2.74 2.81 3.26 3.34 3.43 3.51 4.02 4.12 4.22 4.33 4.44 4.55 4.66
G Kebutuhan
Hari
Maksimum
Faktor
1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15
Koefisien
Kebutuhan l/dt
3.00 3.07 3.15 3.23 3.75 3.84 3.94 4.04 4.63 4.74 4.86 4.98 5.10 5.23 5.36
Air
H Kebutuhan
Jam
Puncak
Faktor
1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75
Koefisien
Kebutuhan l/dt
4.57 4.68 4.79 4.91 5.71 5.85 6.00 6.14 7.04 7.21 7.39 7.58 7.77 7.96 8.16
Air
Tabel 3.12 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa B 15 Tahun
22
3.2.3 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa C
23
No Keterangan Satuan
Tahun Proyeksi
2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036
A Pengguna
1 Jumlah jiwa
2208 2335 2469 2609 2690 2759 2918 3086 3264 3452 3651 3865 4088 4324 4573
Pengguna
2 Tingkat %
Pelayanan 75 75 75 75 85 85 85 85 95 95 95 95 95 95 95
3 Pengguna jiwa
Terlayani 1,656 1,751 1,852 1,957 2,287 2,345 2,480 2,623 3,101 3,279 3,468 3,672 3,884 4,108 4,344
B Kebutuhan
Domestik
1 Pemakaian l/h
per orang 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115
2 Kebutuhan l/dt
Domestik 2.20 2.33 2.46 2.60 3.04 3.12 3.30 3.49 4.13 4.36 4.62 4.89 5.17 5.47 5.78
C Kebutuhan
Non
Domestik
(0.2 dari l/dt
kebutuhan 0.44 0.47 0.49 0.52 0.61 0.62 0.66 0.70 0.83 0.87 0.92 0.98 1.03 1.09 1.16
domestik)
D Kebutuhan
Air Total
(D1 + D2) l/dt 2.65 2.80 2.96 3.13 3.65 3.75 3.96 4.19 4.95 5.24 5.54 5.86 6.20 6.56 6.94
E Kehilangan
Air
24
Kehilangan %
20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20
Air
Jumlah l/dt
Kehilangan 0.53 0.56 0.59 0.63 0.73 0.75 0.79 0.84 0.99 1.05 1.11 1.17 1.24 1.31 1.39
Air
F Kebutuhan
Air Rata-
Rata
(D1+D2+H) l/dt 3.17 3.36 3.55 3.75 4.38 4.49 4.75 5.03 5.94 6.29 6.65 7.04 7.44 7.87 8.33
G Kebutuhan
Hari
Maksimum
Faktor
1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15
Koefisien
Kebutuhan l/dt
3.65 3.86 4.08 4.31 5.04 5.17 5.47 5.78 6.83 7.23 7.65 8.09 8.56 9.05 9.58
Air
H Kebutuhan
Jam
Puncak
Faktor
1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75
Koefisien
Kebutuhan l/dt
5.55 5.87 6.21 6.56 7.67 7.87 8.32 8.80 10.40 11.00 11.63 12.32 13.03 13.78 14.57
Air
Tabel 3.13 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa C 15 Tahun
25
3.2.4 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa D
26
No Keterangan Satuan
Tahun Proyeksi
2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036
A Pengguna
1 Jumlah jiwa
2115 2195 2278 2365 2455 2548 2645 2746 2850 2958 3070 3187 3308 3434 3565
Pengguna
2 Tingkat %
Pelayanan 75 75 75 75 85 85 85 85 95 95 95 95 95 95 95
3 Pengguna jiwa
Terlayani 1,586 1,646 1,709 1,774 2,087 2,166 2,248 2,334 2,708 2,810 2,917 3,028 3,143 3,262 3,387
B Kebutuhan
Domestik
1 Pemakaian l/h
per orang 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115
2 Kebutuhan l/dt
Domestik 2.11 2.19 2.27 2.36 2.78 2.88 2.99 3.11 3.60 3.74 3.88 4.03 4.18 4.34 4.51
C Kebutuhan
Non
Domestik
(0.2 dari l/dt
kebutuhan 0.42 0.44 0.45 0.47 0.56 0.58 0.60 0.62 0.72 0.75 0.78 0.81 0.84 0.87 0.90
domestik)
D Kebutuhan
Air Total
(D1 + D2) l/dt 2.53 2.63 2.73 2.83 3.33 3.46 3.59 3.73 4.32 4.49 4.66 4.84 5.02 5.21 5.41
E Kehilangan
Air
27
Kehilangan %
20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20
Air
Jumlah l/dt
Kehilangan 0.51 0.53 0.55 0.57 0.67 0.69 0.72 0.75 0.86 0.90 0.93 0.97 1.00 1.04 1.08
Air
F Kebutuhan
Air Rata-
Rata
(D1+D2+H) l/dt 3.04 3.16 3.27 3.40 4.00 4.15 4.31 4.47 5.19 5.39 5.59 5.80 6.02 6.25 6.49
G Kebutuhan
Hari
Maksimum
Faktor
1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15
Koefisien
Kebutuhan l/dt
3.50 3.63 3.77 3.91 4.60 4.77 4.96 5.14 5.97 6.19 6.43 6.67 6.93 7.19 7.46
Air
H Kebutuhan
Jam
Puncak
Faktor
1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75
Koefisien
Kebutuhan l/dt
5.32 5.52 5.73 5.95 7.00 7.26 7.54 7.83 9.08 9.43 9.78 10.16 10.54 10.94 11.36
Air
Tabel 3.15 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa D 15 Tahun
28
3.2.5 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa E
29
No Keterangan Satuan
Tahun Proyeksi
2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036
A Pengguna
1 Jumlah jiwa
2625 2714 2806 2901 2999 3101 3206 3315 3428 3574 3695 3820 3950 4084 4223
Pengguna
2 Tingkat %
Pelayanan 75 75 75 75 85 85 85 85 95 95 95 95 95 95 95
3 Pengguna jiwa
Terlayani 1,969 2,036 2,105 2,176 2,549 2,636 2,725 2,818 3,257 3,395 3,510 3,629 3,753 3,880 4,012
B Kebutuhan
Domestik
1 Pemakaian l/h
per orang 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115
2 Kebutuhan l/dt
Domestik 2.62 2.71 2.80 2.90 3.39 3.51 3.63 3.75 4.33 4.52 4.67 4.83 4.99 5.16 5.34
C Kebutuhan
Non
Domestik
(0.2 dari l/dt
kebutuhan 0.52 0.54 0.56 0.58 0.68 0.70 0.73 0.75 0.87 0.90 0.93 0.97 1.00 1.03 1.07
domestik)
D Kebutuhan
Air Total
(D1 + D2) l/dt 3.14 3.25 3.36 3.48 4.07 4.21 4.35 4.50 5.20 5.42 5.61 5.80 5.99 6.20 6.41
E Kehilangan
Air
30
Kehilangan %
20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20
Air
Jumlah l/dt
Kehilangan 0.63 0.65 0.67 0.70 0.81 0.84 0.87 0.90 1.04 1.08 1.12 1.16 1.20 1.24 1.28
Air
F Kebutuhan
Air Rata-
Rata
(D1+D2+H) l/dt 3.77 3.90 4.03 4.17 4.89 5.05 5.22 5.40 6.24 6.51 6.73 6.96 7.19 7.44 7.69
G Kebutuhan
Hari
Maksimum
Faktor
1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15
Koefisien
Kebutuhan l/dt
4.34 4.49 4.64 4.80 5.62 5.81 6.01 6.21 7.18 7.48 7.74 8.00 8.27 8.55 8.84
Air
H Kebutuhan
Jam
Puncak
Faktor
1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75
Koefisien
Kebutuhan l/dt
6.60 6.83 7.06 7.30 8.55 8.84 9.14 9.45 10.92 11.39 11.77 12.17 12.59 13.01 13.46
Air
31
3.2.6 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa F
32
No Keterangan Satuan
Tahun Proyeksi
2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036
A Pengguna
1 Jumlah jiwa
1908 1988 2062 2138 2217 2299 2384 2472 2564 2659 2758 2860 2966 3076 3190
Pengguna
2 Tingkat %
Pelayanan 75 75 75 75 85 85 85 85 95 95 95 95 95 95 95
3 Pengguna jiwa
Terlayani 1,431 1,491 1,547 1,604 1,884 1,954 2,026 2,101 2,436 2,526 2,620 2,717 2,818 2,922 3,031
B Kebutuhan
Domestik
1 Pemakaian l/h
per orang 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115
2 Kebutuhan l/dt
Domestik 1.90 1.98 2.06 2.13 2.51 2.60 2.70 2.80 3.24 3.36 3.49 3.62 3.75 3.89 4.03
C Kebutuhan
Non
Domestik
(0.2 dari l/dt
kebutuhan 0.38 0.40 0.41 0.43 0.50 0.52 0.54 0.56 0.65 0.67 0.70 0.72 0.75 0.78 0.81
domestik)
D Kebutuhan
Air Total
(D1 + D2) l/dt 2.29 2.38 2.47 2.56 3.01 3.12 3.24 3.36 3.89 4.03 4.18 4.34 4.50 4.67 4.84
E Kehilangan
Air
33
Kehilangan %
20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20
Air
Jumlah l/dt
Kehilangan 0.46 0.48 0.49 0.51 0.60 0.62 0.65 0.67 0.78 0.81 0.84 0.87 0.90 0.93 0.97
Air
F Kebutuhan
Air Rata-
Rata
(D1+D2+H) l/dt 2.74 2.86 2.96 3.07 3.61 3.75 3.88 4.03 4.67 4.84 5.02 5.21 5.40 5.60 5.81
G Kebutuhan
Hari
Maksimum
Faktor
1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15
Koefisien
Kebutuhan l/dt
3.15 3.29 3.41 3.53 4.15 4.31 4.47 4.63 5.37 5.57 5.78 5.99 6.21 6.44 6.68
Air
H Kebutuhan
Jam
Puncak
Faktor
1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75
Koefisien
Kebutuhan l/dt
4.80 5.00 5.19 5.38 6.32 6.55 6.80 7.05 8.17 8.47 8.79 9.11 9.45 9.80 10.16
Air
Tabel 3.19 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa F 15 Tahun
34
3.2.7 Proyeksi Kebutuhan Air Minum Desa G
35
No Keterangan Satuan
Tahun Proyeksi
2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036
A Pengguna
1 Jumlah jiwa
2115 2214 2318 2426 2540 2659 2783 2913 3049 3192 3342 3499 3663 3835 4015
Pengguna
2 Tingkat %
Pelayanan 75 75 75 75 85 85 85 85 95 95 95 95 95 95 95
3 Pengguna jiwa
Terlayani 1,586 1,661 1,739 1,820 2,159 2,260 2,366 2,476 2,897 3,032 3,175 3,324 3,480 3,643 3,814
B Kebutuhan
Domestik
1 Pemakaian l/h
per orang 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115 115
2 Kebutuhan l/dt
Domestik 2.11 2.21 2.31 2.42 2.87 3.01 3.15 3.30 3.86 4.04 4.23 4.42 4.63 4.85 5.08
C Kebutuhan
Non
Domestik
(0.2 dari l/dt
kebutuhan 0.42 0.44 0.46 0.48 0.57 0.60 0.63 0.66 0.77 0.81 0.85 0.88 0.93 0.97 1.02
domestik)
D Kebutuhan
Air Total
(D1 + D2) l/dt 2.53 2.65 2.78 2.91 3.45 3.61 3.78 3.95 4.63 4.84 5.07 5.31 5.56 5.82 6.09
E Kehilangan
Air
36
Kehilangan %
20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20
Air
Jumlah l/dt
Kehilangan 0.51 0.53 0.56 0.58 0.69 0.72 0.76 0.79 0.93 0.97 1.01 1.06 1.11 1.16 1.22
Air
F Kebutuhan
Air Rata-
Rata
(D1+D2+H) l/dt 3.04 3.18 3.33 3.49 4.14 4.33 4.53 4.75 5.55 5.81 6.09 6.37 6.67 6.98 7.31
G Kebutuhan
Hari
Maksimum
Faktor
1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15 1.15
Koefisien
Kebutuhan l/dt
3.50 3.66 3.83 4.01 4.76 4.98 5.21 5.46 6.38 6.68 7.00 7.33 7.67 8.03 8.41
Air
H Kebutuhan
Jam
Puncak
Faktor
1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75 1.75
Koefisien
Kebutuhan l/dt
5.32 5.57 5.83 6.10 7.24 7.58 7.93 8.31 9.72 10.17 10.65 11.15 11.67 12.22 12.79
Air
37
3.3 Kapasitas Reservoir
Perencanaan Sistem Penyediaan Air Minum (SPAM) di wilayah perencanaan dilakukan
dengan sistem penampungan pada Reservoir. Kapasitas Reservoir ditentukan oleh beberapa
faktor, yakni debit sumber mata air dan kebutuhan air harian maksimum. Kapasitas Reservoir
yang akan direncanakan digunakan untuk menampung kapasitas produksi air yang telah
disesuaikan dengan proyeksi kebutuhan air sesuai dengan tahun rencana. Kapasitas Reservoir
dihitung berdasarkan jumlah kebutuhan hari maksimum pada desa wilayah perencanaan
menggunakan rumus sebagai berikut:
15 − 20% × (24 × 3600) dt4hr × K
V= 7
1000 m 4lt
Dimana:
V = volume reservoir rencana (m3)
K = kebutuhan air hari maksimum (l/detik)
38
20% × (24 × 3600) dt4hr × 39,08
V= 7 = 675,30 m7 ≈ 700 <7
1000 m 4lt
Volume Reservoir berkisar antara 506,47 – 675,30 m3 disesuaikan dengan
ukuran dimensi reservoir.
Ø Reservoir Distribusi II
Perhitungan volume reservoir distribusi II wilayah perencanaan Desa E, F, G
dengan total kebutuhan air harian maksimum 23,93 lt/dt memerlukan Reservoir
dengan kapasitas :
15% × (24 × 3600) dt4hr × 23,93
V= 7 = 310,13m7 ≈ 300 <7
m
1000 4lt
39
Ø Dimensi Reservoir Distribusi I
Perhitungan dimensi reservoir distribusi I yang meliputi Desa A, Desa B, Desa
C, dan Desa D
Volume reservoir distribusi I = 675,30 m3 ≈ 700 m3
Tinggi reservoir yang diambil = 2.5 meter
Maka:
D KGG
C = J = H.I
= 280
40
0,2 N (63,01) N 24 N 3600
M =
1000
Untuk memenuhi reservoar waktu yang diperlukan tidak boleh lebih dari 8 jam maka
kapasitas pompa yang harus disediakan adalah :
FGYY Z[
= HFP Z[
= 5,03 jam ( memenuhi standar operasioal)
G,GP
Hf = ( G,HKYI Q FHG Q G,7_,`[ )F,YI x 1050
Hf = 3.348
R_
Hm = 8 x (Koef 45°) x Hb
42
G,LKP_
Hm = 8 x (0,4) x H Q c,YF
Hm = 0,0229
Ø Head Pompa
Head Pompa = Beda elevasi + Kehilangan Energi Mayor + Kehilangan Energi Minor
= 65 + 3.348 + 0,229
= 68,57 m
Ø Daya Pompa
X Q E Q d
P= KI Q e
Daya yang dibutuhkan untuk memompa air dari sumber mata air ke pipa transmisi
sebesar 64 Hp
43
BAB IV
ANALISIS HIDRAULIKA
C = Koefisien kekasaran Hazen William, untuk pipa Galvanized Iron, nilai C = 120
Desa
Kapasitas
A B C D E F G
Hari Maksimum
(2036) 16,68 5,36 9,58 7,46 8,84 6,68 8,41
44
Diameter pipa dirancang agar dapat mengalirkan air dengan kecepatan rencana (V
rencana) = 1,0 s.d. 1,5 m/dt. Gambar skema dari jaringan perpipaan pada pedesaan Type I
dapat dilihat pada Gambar.
Identifikasi Pipa
G,GP7GF
D = ( G,HKYI Q FHG Q G,GPHn,op )G,7Y
Berdasarkan perhitungan diatas, dicari diameter pipa yang digunakan agar sesuai
dengan ketentuan – ketentuan. Estimasi diameter pipa untuk Type I selanjutnya akan
ditampilkan pada tabel berikut :
45
Kecepatan
Beda Perbedaan Koef. Diameter
Elevasi Panjang Debit (Q) Pengaliran (V)
No Segmen Pipa Tinggi Tekanan Hazen- Slope Dalam
(m) (m³/dt) m/dt
(m) (P) William
STA 0 STA 0 + 1 Hitung Use Hitung Use
1 SMA - Reservoir Transmisi 310 375 1050 65 -65 0.06301 120 0.062 3.01 0.891 0.163 0.3
Reservoir Transmisi - STA
2 1+700 375 280 1700 95 95 0.06301 120 0.056 2.89 0.891 0.167 0.3
3 STA 1+700 - STA 2+200 280 303 500 23 -23 0.06301 120 0.046 2.67 0.891 0.173 0.3
4 STA 2+200 - BPT 303 277 1050 26 26 0.06301 120 0.025 2.07 0.501 0.197 0.4
5 BPT - STA 3+500 277 259 250 18 18 0.06301 120 0.072 3.21 0.891 0.158 0.3
6 STA 3+500 - STA 4+700 259 207 1200 52 52 0.06301 120 0.043 2.60 0.891 0.176 0.3
STA 4+700 - Reservoir
7 Distribusi 1 207 205 1800 2 2 0.03908 120 0.001 0.52 0.311 0.310 0.4
Reservoir Distribusi 1 - STA
8 8+200 205 172 1700 33 33 0.03908 120 0.019 1.67 0.553 0.173 0.3
STA 8+200 - P1 172 154 800 18 18 0.01668 120 0.023 1.45 0.531 0.121 0.2
P1 - P2 154 125 2200 29 29 0.00536 120 0.013 0.88 0.171 0.088 0.2
P2-P3 125 122 1200 3 3 0.00958 120 0.003 0.51 0.305 0.154 0.2
STA 8+200 - P4 172 131 1800 41 41 0.00746 120 0.023 1.20 0.237 0.089 0.2
P4 - P3 131 122 1500 9 9 0.00958 120 0.006 0.74 0.305 0.129 0.2
STA 4+700 - Reservoir
9 Distribusi 2 207 195 4100 12 12 0.02393 120 0.003 0.68 0.190 0.211 0.4
Reservoir Distribusi 2 - STA
10+800 195 165 2000 30 30 0.02393 120 0.015 1.34 0.339 0.151 0.3
STA 10+800 - P5 165 142 1500 23 23 0.00841 120 0.015 1.05 0.268 0.101 0.2
P5 - P7 142 127 2300 15 15 0.00668 120 0.007 0.70 0.213 0.110 0.2
STA 10+800 - P6 165 127 2200 38 38 0.00884 120 0.017 1.11 0.281 0.101 0.2
Tabel 4.1 Estimasi Diameter Pipa
46
4.2 Kehilangan Energi
Pada aliran air dikenal persamaan energi (persamaan Bernoully) dan persamaan
kontinuitas. Persamaan Bernoully secara umum ditulis kembali sebagai berikut:
! &' ! &'
+ $ + () = " + $ + () + ℎ,
"
Dengan :
P = tekanan
z = tinggi datum
V = kecepatan rata-rata aliran dalam pipa
g = percepatan gravitasi bumi
he = kehilangan tinggi tenaga
- = berat per unit volume
hf = kehilangan tinggi tenaga karena gesekan
hs = kehilangan tinggi tenaga sekunder (turbulensi lokal)
4,40
Hf = ( 4,(895 : B(4 : 4,6',?@ )B,95 x 1700
Hf = meter
Perhitungan kehilangan energi mayor untuk Type I selanjutnya akan ditampilkan
dalam tabel.
47
4.2.2. Kehilangan Energi Minor
Kehilangan energi minor tidak selalu lebih kecil dibandingkan dengan
kehilangan energi mayor. Kehilangan energi yang disebabkan akibat pipa dengan
sambungan dan belokan memiliki kemungkinan nilai lebih besar dibandingkan
kehilangan energi akibat gesekan. Kehilangan energi minor secara matematis dapat
ditulis sebagai berikut:
7' &'
Hm = k ( C' ) DEDF GH = I ( )
Dengan :
k = koefisien kehilangan energi mayor
v = kecepatan aliran
Koefisien tergantung pada bentuk fisik belokan, penyempitan, katup dan aksesoris pipa
lainnya. Harga k ini biasanya berkisar antara 0 sampai 1.
48
Kecepatan Kehil.
Beda Perbedaan Debit Koef. Diameter Kehil.
Panjang Pengaliran (V) Luas (A) m² Energi
Tinggi Tekanan (Q) Hazen- Slope Dalam Sf Energi
(m) m/dt Minor
(m) (P) (m³/dt) William Mayor (Hf)
Hitung Use Hitung Use Hitung Use (Hm)
1050 65 -65 0.06301 120 0.062 3.01 0.891 0.163 0.3 0.021 0.071 0.0032 3.348 0.229
1700 95 95 0.06301 120 0.056 2.89 0.891 0.167 0.3 0.022 0.071 0.0032 5.420 0.178
500 23 -23 0.06301 120 0.046 2.67 0.891 0.173 0.3 0.024 0.071 0.0032 1.594 0.178
1050 26 26 0.06301 120 0.025 2.07 0.501 0.197 0.4 0.030 0.126 0.0008 0.826 0.056
250 18 18 0.06301 120 0.072 3.21 0.891 0.158 0.3 0.020 0.071 0.0032 0.797 0.356
1200 52 52 0.06301 120 0.043 2.60 0.891 0.176 0.3 0.024 0.071 0.0032 3.826 0.182
1800 2 2 0.03908 120 0.001 0.52 0.311 0.310 0.4 0.076 0.126 0.0003 0.585 0.009
1700 33 33 0.03908 120 0.019 1.67 0.553 0.173 0.3 0.023 0.071 0.0013 2.240 0.027
800 18 18 0.01668 120 0.023 1.45 0.531 0.121 0.2 0.012 0.031 0.0020 1.569 0.065
2200 29 29 0.00536 120 0.013 0.88 0.171 0.088 0.2 0.006 0.031 0.0002 0.528 0.016
1200 3 3 0.00958 120 0.003 0.51 0.305 0.154 0.2 0.019 0.031 0.0007 0.844 0.032
1800 41 41 0.00746 120 0.023 1.20 0.237 0.089 0.2 0.006 0.031 0.0004 0.797 0.016
1500 9 9 0.00958 120 0.006 0.74 0.305 0.129 0.2 0.013 0.031 0.0007 1.054 0.006
4100 12 12 0.02393 120 0.003 0.68 0.190 0.211 0.4 0.035 0.126 0.0001 0.538 0.022
2000 30 30 0.02393 120 0.015 1.34 0.339 0.151 0.3 0.018 0.071 0.0005 1.063 0.025
1500 23 23 0.00841 120 0.015 1.05 0.268 0.101 0.2 0.008 0.031 0.0006 0.829 0.022
2300 15 15 0.00668 120 0.007 0.70 0.213 0.110 0.2 0.010 0.031 0.0004 0.830 0.004
2200 38 38 0.00884 120 0.017 1.11 0.281 0.101 0.2 0.008 0.031 0.0006 1.333 0.020
Tabel 4.2 Kehilangan Energi Mayor
49
Jumlah (Unit) ACC Kecepatan
Hm
No Segmen Pipa Bend 90 Bend 45 Bend 22,5 Wash Out Air Valve Gate Valve (V)
1.5 0.4 0.3 0.9 0.9 0.15 (m/dt) (m)
1 SMA - Reservoir Transmisi 0 10 5 0 0 1 0.891 0.229
2 Reservoir Transmisi - STA 1+700 0 5 5 0 1 0 0.891 0.178
3 STA 1+700 - STA 2+200 0 5 5 0 1 0 0.891 0.178
4 STA 2+200 - BPT 0 5 5 0 1 0 0.501 0.056
5 BPT - STA 3+500 0 10 10 1 1 0 0.891 0.356
6 STA 3+500 - STA 4+700 0 6 1 0 2 0 0.891 0.182
7 STA 4+700 - Reservoir Distribusi 1 0 1 1 0 1 1 0.311 0.009
8 Reservoir Distribusi 1 - STA 8+200 0 1 1 0 1 1 0.553 0.027
STA 8+200 - P1 0 6 4 1 0 0 0.531 0.065
P1 - P2 1 15 10 0 0 1 0.171 0.016
P2-P3 0 12 6 0 0 1 0.305 0.032
STA 8+200 - P4 0 10 2 1 0 0 0.237 0.016
P4 - P3 0 2 1 0 0 1 0.305 0.006
STA 4+700 - Reservoir Distribusi 2 1 6 5 0 7 1 0.190 0.022
9 Reservoir Distribusi 2 - STA 10+800 0 3 1 1 2 1 0.339 0.025
STA 10+800 - P5 1 7 6 0 0 0 0.268 0.022
P5 - P7 0 1 1 1 0 0 0.213 0.004
STA 10+800 - P6 0 10 3 0 0 0 0.281 0.020
Tabel 4.3 Kebutuhan Aksesoris
50
4.3 Profil Hidraulis
Profil hidraulis merupakan profil yang menggambarkan letak ketinggian pipa dengan garis
hidraulisnya pada setiap titik di jalur perpipaan. Profil hidraulis digambarkan dengan
menetapkan sumbu absis untuk panjang pipa dan sumbu ordinat untuk letak pipa atau
konturdan ketinggian hidraulisnya. Profil hidraulis juga menunjukkan kehilangan energi utama
(mayor), kehilangan energi sekunder (minor) dan sisa tekanan yang terdapat di masing-masing
segmen pipa.
51
Kecepatan
Diameter Kehil. Kehil.
Elevasi Debit Pengaliran (V) Tinggi Sisa Kualitas Kuantitas
Panjang Dalam Energi Energi
No Segmen Pipa (Q) m/dt Tekanan Tekanan Pipa Pipa
(m) Mayor Minor
STA STA (m³/dt) (m) (mka) (bar) Hitung
Hitung Use Hitung Use (Hf) (Hm)
0 0+1
SMA - Reservoir
1 Transmisi 310 375 1050 0.06301 3.01 0.891 0.163 0.3 3.348 0.229 65 61.423 10 7
Reservoir Transmisi -
2 STA 1+700 375 280 1700 0.06301 2.89 0.891 0.167 0.3 5.420 0.178 95 89.402 10 11
STA 1+700 - STA
3 2+200 280 303 500 0.06301 2.67 0.891 0.173 0.3 1.594 0.178 23 21.228 10 3
4 STA 2+200 - BPT 303 277 1050 0.06301 2.07 0.501 0.197 0.4 0.826 0.056 26 25.118 10 3
5 BPT - STA 3+500 277 259 250 0.06301 3.21 0.891 0.158 0.3 0.797 0.356 18 16.847 10 2
STA 3+500 - STA
6 4+700 259 207 1200 0.06301 2.60 0.891 0.176 0.3 3.826 0.182 52 47.992 5 6
STA 4+700 -
7 Reservoir Distribusi 1 207 205 1800 0.03908 0.52 0.311 0.310 0.4 0.585 0.009 2 1.406 5 0
Reservoir Distribusi 1
8 - STA 8+200 205 172 1700 0.03908 1.67 0.553 0.173 0.3 2.240 0.027 33 30.733 5 4
STA 8+200 - P1 172 154 800 0.01668 1.45 0.531 0.121 0.2 1.569 0.065 18 16.367 5 2
P1 - P2 154 125 2200 0.00536 0.88 0.171 0.088 0.2 0.528 0.016 29 28.456 5 3
P2-P3 125 122 1200 0.00958 0.51 0.305 0.154 0.2 0.844 0.032 3 2.124 5 0
STA 8+200 - P4 172 131 1800 0.00746 1.20 0.237 0.089 0.2 0.797 0.016 41 40.188 4 5
P4 - P3 131 122 1500 0.00958 0.74 0.305 0.129 0.2 1.054 0.006 9 7.940 4 1
STA 4+700 -
9 Reservoir Distribusi 2 207 195 4100 0.02393 0.68 0.190 0.211 0.4 0.538 0.022 12 11.440 4 1
Reservoir Distribusi 2
- STA 10+800 195 165 2000 0.02393 1.34 0.339 0.151 0.3 1.063 0.025 30 28.911 4 3
STA 10+800 - P5 165 142 1500 0.00841 1.05 0.268 0.101 0.2 0.829 0.022 23 22.149 4 3
P5 - P7 142 127 2300 0.00668 0.70 0.213 0.110 0.2 0.830 0.004 15 14.166 4 2
STA 10+800 - P6 165 127 2200 0.00884 1.11 0.281 0.101 0.2 1.333 0.020 38 36.647 4 4
52
4.4 Analisis Hidraulika pada Sistem Jaringan Pipa dengan WaterNet
Membuat jaringan pipa pada titik – titik elevasi yang diketahui dan yang sesuai dengan
perencanaan seperti :
- Dimensi pipa yang digunakan
- Mengetahui berapa besar kehilangan energi pada jaringan pipa yang direncanakan
- Mengetahui berapa banyak penggunaan pompa dan katup
- Mengetahui fluktuasi air pada reservoir pada jam pelayanan
4.5 Hasil Analisis Hidraulika pada Sistem Jaringan Pipa dengan WaterNet (Aliran
Constant)
53
4.5.1 Data Node
54
4.5.3 Data Tangki
• Reservoir Transmisi
Bentuk Tangki : Uniform
Luas tampang = 250 m2
Elevasi Maksimum = 312.5 m
Elevasi Minimum = 308.5 m
Elevasi Simulasi = 310 m
• Bak Pelepas Tekan I
Bentuk Tangki : Uniform
Luas tampang = 55,4 m2
Elevasi Maksimum = 279.5 m
Elevasi Minimum = 275.5 m
Elevasi Simulasi = 277 m
• Reservoir I
Bentuk Tangki : Uniform
Luas tampang = 150 m2
Elevasi Maksimum = 207.5 m
Elevasi Minimum = 203.5 m
Elevasi Simulasi = 205 m
• Reservoir II
Bentuk Tangki : Uniform
Luas tampang = 100 m2
Elevasi Maksimum = 209.5 m
Elevasi Minimum = 207.5 m
Elevasi Simulasi = 207 m
55
BAB V
PENUTUP
5.1 Kesimpulan
56
DAFTAR PUSTAKA
Buku ajar mata kuliah Sistem Penyedian Air Minum (SPAM) tahun 2014
57
LAMPIRAN
UNIV. UDAYANA
SKEMA RENCANA, AKSESORIS DAN BANGUNAN PENUNJANG SPAM FAK. TEKNIK
PS. TEKNIK
LINGKUNGAN
Reservoir Transmisi
EL+375 TUGAS :
SISTEM PENYEDIAAN AIR MINUM
Dpipa = 300 mm
SMT/TH : III / 2022
Lpipa = 1700 m
STA 2+200
EL +303
Dpipa = 400 mm
Lpipa = 1050 m
KETERANGAN
BPT
STA 3+100 AIR VALVE
EL +277
WASH OUT
Dpipa = 300 mm
Lpipa = 250 m GATE VALVE
NAMA GAMBAR :
STA 3+500
EL +207
SKEMA PERENCANAAN PIPA
PEMASANGAN AKSESORIS
Dpipa = 300 mm
Lpipa = 1200 m DAN BPT
STA 6+500 Dpipa =400 mm
Lpipa = 1800 m
Dpipa =400 mm STA 8+800
Lpipa = 4100 m
STA 4+700
Reservoir Distribusi I EL +207 Reservoir Distribusi II
EL +205 EL +195
DOSEN PEMBIMBING :
MAHASISWA :
58
UNIV. UDAYANA
FAK. TEKNIK
PS. TEKNIK
LINGKUNGAN
TUGAS :
SISTEM PENYEDIAAN AIR MINUM
SMT/TH : III / 2022
PROFIL HIDRAULIS
SEGMEN PIPA 1
Skala 1 : 300
Ir. I Gusti Ngurah Kerta Arsana, MT
NIP. 196410131991031002
MAHASISWA :
59
UNIV. UDAYANA
FAK. TEKNIK
PS. TEKNIK
LINGKUNGAN
TUGAS :
SISTEM PENYEDIAAN AIR MINUM
SMT/TH : III / 2022
DOSEN PEMBIMBING :
MAHASISWA :
Profil Hidraulis Segmen Pipa 3
(ELV. +235 - Reservoir II)
Skala 1 : 300
AYU BINTANG ISTI PRIYAHITA RAHARJA
NIM. 2105561036
60
UNIV. UDAYANA
TUGAS :
SISTEM PENYEDIAAN AIR MINUM
SMT/TH : III / 2022
DOSEN PEMBIMBING :
MAHASISWA :
61
UNIV. UDAYANA
FAK. TEKNIK
PS. TEKNIK
LINGKUNGAN
TUGAS :
SISTEM PENYEDIAAN AIR MINUM
SMT/TH : III / 2022
DOSEN PEMBIMBING :
62
UNIV. UDAYANA
FAK. TEKNIK
PS. TEKNIK
LINGKUNGAN
TUGAS :
SISTEM PENYEDIAAN AIR MINUM
SMT/TH : III / 2022
DOSEN PEMBIMBING :
63
UNIV. UDAYANA
FAK. TEKNIK
PS. TEKNIK
LINGKUNGAN
TUGAS :
SISTEM PENYEDIAAN AIR MINUM
SMT/TH : III / 2022
DOSEN PEMBIMBING :
MAHASISWA :
PEMASANGAN PIPA AYU BINTANG ISTI PRIYAHITA RAHARJA
NIM. 2105561036
64
UNIV. UDAYANA
FAK. TEKNIK
PS. TEKNIK
LINGKUNGAN
TUGAS :
SISTEM PENYEDIAAN AIR MINUM
SMT/TH : III / 2022
DOSEN PEMBIMBING :
MAHASISWA :
65
UNIV. UDAYANA
FAK. TEKNIK
PS. TEKNIK
LINGKUNGAN
TUGAS :
SISTEM PENYEDIAAN AIR MINUM
SMT/TH : III / 2022
DOSEN PEMBIMBING :
66
UNIV. UDAYANA
FAK. TEKNIK
PS. TEKNIK
LINGKUNGAN
TUGAS :
SISTEM PENYEDIAAN AIR MINUM
SMT/TH : III / 2022
DOSEN PEMBIMBING :
MAHASISWA :
TIPIKAL PEMASANGAN PIPA AYU BINTANG ISTI PRIYAHITA RAHARJA
NIM. 2105561036
67
UNIV. UDAYANA
FAK. TEKNIK
PS. TEKNIK
LINGKUNGAN
TUGAS :
SISTEM PENYEDIAAN AIR MINUM
SMT/TH : III / 2022
DOSEN PEMBIMBING :
MAHASISWA :
68
UNIV. UDAYANA
FAK. TEKNIK
PS. TEKNIK
LINGKUNGAN
TUGAS :
SISTEM PENYEDIAAN AIR MINUM
SMT/TH : III / 2022
DOSEN PEMBIMBING :
MAHASISWA :
DENAH BAK PELEPAS TEKAN
AYU BINTANG ISTI PRIYAHITA RAHARJA
NIM. 2105561036
69
UNIV. UDAYANA
FAK. TEKNIK
PS. TEKNIK
LINGKUNGAN
TUGAS :
SISTEM PENYEDIAAN AIR MINUM
SMT/TH : III / 2022
DOSEN PEMBIMBING :
70
UNIV. UDAYANA
FAK. TEKNIK
PS. TEKNIK
LINGKUNGAN
TUGAS :
SISTEM PENYEDIAAN AIR MINUM
SMT/TH : III / 2022
DENAH RESERVOIR
DAN RUMAH POMPA
DOSEN PEMBIMBING :
MAHASISWA :
DENAH RESERVOIR DAN RUMAH POMPA AYU BINTANG ISTI PRIYAHITA RAHARJA
NIM. 2105561036
71
72
73