Anda di halaman 1dari 38

Lontar Sundari Bungkah

TEKS

1b. Ong awighnamastu nama siddhi. Sunari bungkah. Iki aksarane kagaduh antuk
sira pandhe, mijil sira sakeng majapahit, sukeng paasung mpu brahma wisesa,
sakeng bhatara brahma, pū, 0, pawintěnaning tastra, suka, surang, pnuhaning
tdung kalawan taleng. Mangkana kawruhakna, eka brahma, wisnu iswara,
ingaran, sunari bungkah, ika, nga, wit, bwanane kabeh, wulu, Madhya suka, tiga
kabdanya, wigālanā, tigamurti, kumara gananya marasiddhi, hanā sira mtu ring
gaganā hning, duk mětu anā kadi gadgad, gěng ira, měntik sira apah, arupa sira
pangutik pangrupak, hanā swenya, 3, puluh, hanā gěng ira kadi hngit, kbah sira
arěp anadah, anyěněng sira kadgā, ngaran sira i tan-

TERJEMAHAN

1b. Ya Tuhan, semoga tiada rintangan. Sunari bungkah. Inilah aksara yang
dijunjung oleh sang Pande, lahir dari Majapahit, dengan kebahagiaan Mpu Brahma
Wisesa dalam pemujaan, kepada Bhatara Brahma, pu, 0, penyucian ajaran sastra,
dengan senang hati, surang, penuh dengan tedong dan taleng. Demikianlah
hendaknya dipahami, eka brahma, wisnu, iswara, namanya, sunari bungkah itu,
disebut, sebagai asal dari semua dunia, ulu, madya suka, tiga perbedaannya,
wigalana, tiga murti, kumara gana yang bertuah, adalah beliau yang muncul dari
angkasa yang hening, pada saat ada yang muncul seperti hama, ia besar, ia tumbuh
menjadi air, berubah menjadi pisau pangrupak, adalah lamanya 3 puluh, adalah
besarnya seperti langit, ia rebah hendak ingin memakan, ia berwujud sebuah keris,
dinamakan I Tanda

TEKS

2b. dā langlang, malih sira ambuwatang, něm puluh, hanā ěng ira makadi ngit,
añjěněng sira i prana, malih sira ambuwatang roras puluh, hanā gěng ira kadi
jawā, kweh mtu, malih ambwatang sira lih māla spuluh, hana gěng ira kadi jail,
hanā pwa gunung bali, hanā bala, hanā carakā, malih ambwatang sira plukutus
pulah, hanā gěng ira salumbangan, malih sira ambwatang salikur puluh, hanā
gěng ira kadi rurub kajang. Alalanā, anlu ptak, hanā rakwa gumi tanah lan langit,
matunggalan marekā, mijil, bhatara brahmā saking bumi akasā. Dadya murub tan
sipi ingkang gni kukus sira bhatara brahmā, kumrěbanā ikang bumi, lawan langit,
hyang bubu lawan awun-

TERJEMAHAN
2b. Langlang, kemudian bergerak lagi, enam puluh, keadaannya seperti langit, ia
diam di lega prana, kemudian lagi ia bergerak dua belas, adalah besarnya seluas
Jawa, banyak muncul, lalu bergerak lagi lima belas, adalah besarnya seperti jail,
adapun gunung Bali, ada pasukan, ada pengabdi, kemudian bergerak lagi sampai
delapan belas, ada besarnya salumbangan, kemudian bergerak lagi dua puluh satu,
ada besarnya seperti kain kajang penutup mayat. Alalana, anelu petak, adalah
konon bumi, tanah, dan langit, semuanya asalnya satu, kemudian muncul dewa
Brahma dari bumi dan angkasa, dengan api yang berkobar menyala, hendak
membakar bumi dan langit, Hyang Bubu dan Awun-awun

TEKS

3a. awun, lumaris awor lawan ikang agni. Kukus ikā, matmahan, megā, megā,
matmahan toya. Ngaran ika tirta kamandhalu, raris mětu riris, matmahan saběh.
Hana ta brahmā lawan wisnu, hana sira sasih, kasaběh babět tan sipi. Kukus
ambu lawan awu, sami karěrěban dening andus ikā. Meghā, ghni, awu, awor
lawan ikang aghni, raris angranāsika idā hyang aghni, ma, Ang Ung Mang, titah
tuhur tah nuli idā ngěndah mandalā, murub ngetan, bulon, murub ring daksina
utara, těkā kukus ika maring gunung, pulo sajawā-jawā, nga, sira tatit, sami kang
pulo padā sinawutan, dening tirta bhatara bhawanā, tirta kamandhalu. Mawarah
sira bhatara ghni, warah

TERJEMAHAN

3a. Segera api itu terbang melambung. Asapnya itu, menjelma menjadi mendung,
mendung tersebut menjelma menjadi air. Yang namanya trita kamandalu,
kemudian muncul gerimis, yang menjadi hujan. Adalah Brahma dan Wisnu, beliau
ada di bulan, diterpa hujan lebat. Asap awan dan abu, semua itu diselimuti oleh
asap. Mendung, api, abu, bercampur dengan api, kemudian Sang Hyang Agni
mengeluarkan kesaktiannya, dengan mantra, Ang Ung Mang, dengan perintahnya
sekejap beliau menjelajahi seluruh lapisan dunia, menyala merambat ke barat, ke
timur, berkobar di selatan ke utara, sampailah asapnya di gunung, di seluruh pulau
Jawa, yaitu, kilat, semua pulau menyambut datangnya tirta Bhatara Bhawana,
yaitu tirta kamandalu. Bersabdalah Bhatara Agni, “ku perintahkan

TEKS

3b. aku kilat, syapa wani ring awak sariranku, wah sirěp, pandung wurung,
angaděg aku i barugudud. Mangke huwus mangkana, hanā sira mtu, sintang teja
tranggana, iki ingaranan, tulis langit, suk sira kari hngit, pangreka nira bhatara
brahmā, hanā mtu surya lawan wulan, hanā windu, iki kalinganya, sira bhatara
brahmā angawe bumi, kalawan langit, dening windu suwung. Hanā pangruwak
hanā měnděk, hanā ikang pajněngan, nga, kadgahana kidang marupa, hanā
mañjangan palinggā, ingaranan ěmas. Hanā pangrekaning bandera wisnu, sor
lawan luhur, padā ya mareka, mangke mayoggā sira bhatara brahmā
angadakakěn sira, nga, sirā mpu brahma wisesa. Matunggalan sira lawan mpu ga-

TERJEMAHAN

3b. kilat, siapakah yang berani terhadap diriku, maka akan tidur, sia-sia dan
terculik, berdirilah aku di Barugudud. Kini setelah itu, ada yang muncul, gugusan
bintang dan asteroid, ini disebut, hukum semesta, beliau masuk saat masih lunak,
penciptaan Bhatara Brahma, muncul kemudian matahari dan bulan, ada bumi,
inilah sabda, Bhatara Brahma saat menciptakan dunia dan langit berawal dari
kekosongan dunia. Ada yang membuka ada yang masuk, adalah sebuah
perwujudan, yaitu keris yang berbentuk kijang, adalah kendaraan kijang, disebut
berwarna emas. Adalah penciptaan panji Wisnu, atas dan bawah, semuanya, kini
beryogalah Bhatara Brahma, beliau menjelmakan seseorang, yang namanya, Mpu
Brahma Wisesa. Beliau bersatu dengan Mpu

TEKS

4a. luh. Turune sira bhatara brahmā matmahan, mpu brahmā wisesa, lanang pwa
sira. Mpu galuh wadon. Kukus ira bhatara brahmā, matmahan sira mpu sugun,
añějěh kukus ira bhatara brahmā matmahan sampěh, saběh ira, matmahan sira
gandring. Tuwi mangkāna kweh pwa ikang běha, mwang běhane sira bhatara
brahmā, matmahan sira raja dewata. Nga, Ongkara ika catur, ambu nira bhatara
brahmā, mijil dadi wong sudra, ika krananya, makweh hanā wong lanang wadon,
sapulo-pulo. Wtune wong kayekā. Ingarananta pañca manusa. Sahanane sirang
mpu brahmā wisesa, sira tā anggawe pratiiti padā. Hanā lělěnone sira mpu
brahmā wisesā. Iděpāku sang hyang ta yā urip

TERJEMAHAN

4a. Galuh. Bhatara Brahma turun menjelma, menjadi Mpu Brahma Wisesa, sebagai
seorang laki-laki. Mpu Galuh sebagai seorang perempuan. Asap beliau Bhatara
Brahma, menjelma menjadi Mpu Sugun, embun dari asap Bhatara Brahma menjadi
Sampeh, hujanNya menjadi Gandring. Sungguh demikian banyaknya ciptaan, dan
ciptaan beliau Bhatara Brahma, yang menjadi Raja Dewata. Yaitu, Ong kara itu
ada empat, awan beliau Bhatara Brahma, muncul menjadi orang sudra, itu
sebabnya, banyak ada orang laki-laki dan perempuan di setiap pulau. Banyaknya
penjelmaan manusia itu, dibedakan menjadi panca manusia. Diantaranya adalah
Mpu Brahma Wisesa, beliau yang membuat peraturan di dunia. Adapun bicara
Mpu Brahma Wisesa. “Anggapku Hyang Taya Urip

TEKS
4b. wsi, wsi ěnyug dadi banyu, banyu matmahan, tirta. Hanā ikang toya. Iděpāku
sang hyang tayā urip, wsi, wsi ěnyug dadi pusuh, iděpku sang hyang urip, wsi, wsi
ěnyug dadi timah. Kadi iki tatabwane sira, hyang mpu brahmā wisesa kawi, Ang
Ung Mang. Ang, nga, ghni. Ung, toya, Mang, eling, nga. Hanā pwa mpu krěta,
mpu cnā, sang dwija, sang krawa putra, kiwa lawan těngěn, nga. Sira sang mpu
brahmā wisesa, atakansi wsi wrěsani. Sira purwawati. Sirā ning rabhawā brahmā,
agunung maspait, nga, gunung jambu dwipa, gunun mahāmeru, palinggih ira sang
hyang pasupati, meru tumpang sawlas. Majapahit, palinggihan nira bhatara
brahmā. Meru agdong wsi kainěngan, dening wsi, kinañjingan, wsi. Maspahit,
palinggih idā bhatara wisnu, agdong

TERJEMAHAN

4b. Besi, besi dicairkan menjadi air, air menjelma menjadi tirta. Maka terciptalah
air. Anggapku Sang Hyang Taya Urip, besi, besi dicairkan menjadi jantung,
keinginanku wahai Sang Hyang Urip, besi, besi dicairkan menjadi timah. Seperti
itulah ucapan Hyang Mpu Brahma Wisesa Kawi, Ang Ung Mang. Ang, adalah,
api. Ung, air, Mang, sadar, disebutkan. Adalah Mpu Kreta, Mpu Cena, Sang Dwija,
Sang Krawa Putra, sebagai kiri dan kanan. Sang Mpu Brahma Wisesa, menjadi
wesi wresani. Purwati pada rabhawan brahma, menjadi gunung maspahit, yaitu
gunung Jambu Dwipa, gunung Mahameru, stana Sang Hyang Pasupati, yaitu meru
tingkat sebelas. Majapahit, sebagai stana Bhatara Brahma, yaitu meru gedong besi,
dikelilingi oleh besi, dan setapak besi. Maspahit, sebagai stana Bhatara Wisnu,
gedong

TEKS

5a. watu, padmasana. Puput prětingkahing lingganing bhatara. Malih mtu hanā
toyā sira mpu galuh, mawaras ikang gunung sami angaran, bhatara wisnu,
kasusun, dening bhatara brahmā. Dadya mtu hanā toyā saking prětiwi, akasā,
sami sajawā-jawā mauripa. Denira wisnu, sami padā tkěs ikang gunung, smā. Mtu
kunang ikang lumut, ring prětiwi akasa, denira mijil, toya saking bhatara, ingaran,
sang dwaja, purusyaning dwijā wtu dadi ulam. Hanā pwa minā kabeh. Ingaranan
ulam alit-alit, padā ya mabinā-binayan kang ulam ika. Agung alit, sakatah
kwehnya, tiksnāning ulam. Purwaning toyā, banyu agung, nga, sgara, kweh
punang mina, agěng malit, padā sata warna, padā pakerti nira bha-

TERJEMAHAN

5a. Batu, padmasana. Usai pergerakan stana dewata. Kemudian muncullah air dari
Sri Mpu Galuh, sehingga menyebabkan gunung-gunung terselamatkan, Bhatara
Wisnu, yang dibentuk oleh Bhatara Brahma. Sehingga muncul adanya air dari
tanah pertiwi, angkasa, semua daerah menjadi hidup. oleh Wisnu, semua gunung
menjadi tegak berdiri. Muncul adapun lumut, di tanah dan angkasa, muncul oleh
beliau, air dari dewa, yang namanya, Sang Dwaja, keberanian seorang pendeta
yang muncul menjadi ikan. Adalah semua ikan. Yang disebut ikan kecil-kecil, ikan
yang sangat beraneka ragam. Besar dan kecil, dari semua ikan banyak yang
menyengat. Asal mula air, air besar, yaitu, samudera, banyak ada ikan, besar dan
kecil, berwarna warni, semua berkat anugerah Bhatara

TEKS

5b. tara karo. Prasama nikang sagara lawan gung, ikang gunung mtu toya
anakan, saking jurang-jurangnya, mtu pwa ikang dukut, maring pratiwi akasā,
padā ya maurip měntik panyliknyik, mtu dukut ika, hanā pwa mtu kang trěna.
Trěna, nga, taru latā, padā maring gunung marata. Sami taru ikā padhā
maěmbung, sami rob, rwa nikang taru latā. Kweh kang taru, sami abina-binayan,
taru ika. Hanā mtu ikang ulad-dalid, ring taru, mtu ikang kumandang-kumanding,
kumdap-kumdip, kumatap- kumitip. Mtu pwa ika sang hyang tayā, sang hyang titi,
sang hyang kuyangyang, mwah kudā banteng rāja, wok sidā malung, singgā asu
gaplong, sor smut sadulur, tkeng ngosngos, kalā enggongan, warahaning gagak
ptak, mwang paksi

TERJEMAHAN

5b. Karo. Semua lautan dan pegunungan, pada gunung muncullah sumber-sumber
mata air, dari jurang-jurang, muncul juga rumput, di tanah pertiwi dan langit,
semuanya tumbuh subur, muncul juga trena. Trena adalah tumbuhan menjalar,
tumbuh melata di setiap gunung. Semua pohon tumbuh lebat, daun pohon dan
tumbuhan merambat semuanya rimbun. Banyak pepohonan, beraneka ragam jenis
pohon tersebut. Adapun muncul goncangan pada pohon, kemudian muncul
kumandang-kumanding, makhluk berkelap-kelip, serangga. Muncullah Sang
Hyang Taya, Sang Hyang Titi, Sang Hyang Kuyangyang, dan Kuda Banteng Raja,
Wok Sida Malung, Singa Asu Gaplong, Sor Semut Sadulur, sampai dengan
Ngosngos, Kala Enggongan, suara Gagak Petak, dan burung

TEKS

6a. magěng, nga, ngaraning garudhā, jalak salawak, kutuk-kutuk manuk, rareyok,
calbuk ikang satā añjrit, singgambura, kumla ring teja kukus kuwung-kuwung,
jaraking tawun ulad-alid, kpah randu karamean, togtog sil, ngadang-ngadang,
anggareng, tatowok, rijasa karang bulu, taru sidantěn, kakyěn, lalěngak, kuwu
kodok, didilep, kukuwis, muriji, dulu sigrong, lěmah grong, lemah mungkur, ika
sami daginge, sapulo-pulo, sagunung-gunung, salěngak ukir. Ndan sang hyang
brahmā angadakakěn pula krěti, sor lawan luwur. Hanā pawayangan sira bhatara
mtu ing ingit, mtu ta kang padi jnar ri purwa, mtu ikang padi bang ri daksina, mtu
ikang padi

TERJEMAHAN

6a. Besar, yang namanya Garuda, Jalak Salawak, rintihan unggas, Rareyok, jeritan
burung hantu, Singa Ambura, yang lemah dalam sinar pelangi, pohon jarak tawun
yang kokoh, pohon kepah randu yang lebat, togtog sil, ngadang-ngadang, yang
berbunyi melengking, pohon seperti tombak, bunga rijasa karang bulu, pohon
sidanten, kakyen, lalengak, katak kuwu, didilep, kukuwis, muriji, dulu sigrong,
lemah grong, lemah mungkur, itulah semuanya isinya, di setiap pulau dan di setiap
gunung. Kemudian Sang Hyang Brahma menciptakan pula kerti, di bawah dan di
atas. Adalah pewayangan beliau sang dewa muncul dari ingit, muncullah padi
putih di arah timur, muncullah padi merah di arah selatan, muncullah padi

TEKS

6b. kuning ring pasimā, mtu ikang padi irěng ring uttara, iki, nga, dewadi galuh,
bhatari-bhatara sri, catur bongo. Mwang sira sang hyang basukih alesyan
mangkana, dening dahating wisesanya, makasarining bhatara, makauriping
manusa, bhatari durggā. Hanā sira mpu bawula, sang hyang naga basukih,
kalinganya makaswargganing manusa. Mwang uriping jadmā. Mangke hanā
sabda nira sang mpu bawula, ring bhatari nini, ring bhatari sri gumanti, kadi iki,
di galuh iki, yan nora kadi pangupacaranya, kadi ling sang mpu bawula, tan
manuting sira, kadi upacara ri ika, knā sapā kitā, wastu kita cěnděk tuwuh, kadi
kita wastunya, tan pabrana, tan pandě, karampak dening lyak, kagrak dening pati,
karěrěb, ya

TERJEMAHAN

6b. Kuning di arah barat, muncul padi hitam di arah utara, inilah yang disebut
sebagai Dewa Adi Galuh, Bhatara-Bhatari Sri, Catur Bongo. Dan Sang Hyang
Basukih, oleh mahakekuasaannya, sebagai inti sari dari semua dewata, dan yang
menghidupi oleh manusia, Bhatari Durga. Adalah Mpu Bahula, Sang Hyang Naga
Basukih, disebutkan sebagai sorga bagi semua manusia. Dan kehidupan manusia.
Kini adalah sabda Sang Mpu Bahula, kepada Bhatara Nini, dan terutama Bhatara
Sri, dan Dewi Adi Galuh, jika tidak sesuai dengan upacaranya, seperti nasehat Mpu
Bahula, tidaklah sesuai ia, seperti upacara itu, maka akan terkena kutukan, niscaya
akan berumur pendek, miskin harta, kelaparan, diganggu oleh makhluk gaib,
dikejar oleh kematian, dimakan

TEKS
7a. dening gring, ya di wong mautama nora, yadyan wong Madhya, wong sudra,
nora ngupacara upakrěti, kna ring upacara upadrawaning bhatara, saki
kadewatan. Pangradanā nira bhatara karo angeka warna lingganing bhatara
nawa sanghā. Tunggal tā, lwir api pangudus padanya, mlěsat kukus ira tiba
mangetan dadi slakā warnanya. Mlěsat kukus ira mangalor dadi wsi krěsnā.
Mlěsat kukus ira ring tngah dadi mās amañca warna. Ya tā kareka bayā, kagni
baya, wus agěsěng, wus agěsěng ndan kaparisuddhā sakwehing mala. Maring kita
padā ayu kahananta manadih wong kadi kitā. Těmbe kitā ring ati, kadi patujoning
hulun. Aja kitā tan atutur. Yan kitā dadi wong lanang, aja lali ring kajadmantā,
aja ima

(BAHASA INDINESIA)

7a. Oleh penyakit, menjadi manusia yang hina dina, walaupun ia sebagai orang
yang menengah atau orang sudra, tidak dapat dibayar dengan upacara besar, dan
upacara tersebut akan dimurkai oleh dewata. Sebagai obyek pokok yang
menciptakan warna sebagai stana dewata nawa sangha. Yang satu, bagaikan api
dan asap yang sepadan, melambung asapNya sampai di arah timur sehingga
berwarna perak, melesat asapnya ke utara menjadi besi hitam. Melesat asapnya ke
tengah menjadi emas lima warna. Itulah ke rekabaya, ke agnibaya, setelah
membakar maka semua kekotoran akan disucikan. Kepada engkau maka akan
selalu menemukan keselamatan sampai pada kehidupan selanjutnya. Sampai
engkau pada hati, seperti tujuanKu. Janganlah engkau tanpa bicara. Jika engkau
menjadi seorang laki-laki, janganlah engkau lupa dengan kehidupanmu, janganlah
acuh

TEKS

7b. ring kalingan, aja lali atanya ring pangrasaning wang wruh, lamakanya sira
sidhi wakya, yadi tā ring tapa bratā, satatā wanguněn, astityakna phalaning dadi
jadmā, ala ayu api sira wruha, atanya ring sang hyang aji, mungguh ring kojaring
tastra, tastrā ika den etang, duk sira agěng lawan alit, rěsěpaknā rasaning spi,
wungsělang taline ring ati. Silakramā den pastyākna, apang sira tatas ring aji,
mwang yan sira lobāngkara, mwang dursila, druwen anak wwang upayā, ikā
adarma, nga, tan urung kita kalěburing kawah ghni, apan sahanā-anane
pakarddhin idā hyang aghni. Yan kitā dadi wong wadon, aja pwa sira lali ring
tutur iki. Mangkanā ling ira bhatara kaaro, pan sira ngawatā watěk, dewa-

TERJEMAHAN

7b. Terhadap nasehat, janganlah lupa bertanya tentang yang dirasakan oleh orang
yang tahu, oleh karena nasehat beliau sangat bertuah, walaupun dalam tapa brata,
agar selalu dibangun, hendaknya utamakanlah pahala sebagai seorang manusia,
baik dan buruk agar diketahui, bertanya kepada Sang Hyang Aji, yang bersemayam
di setiap ajaran sastra, pahamilah sastra itu, pada saat beliau dalam wujud besar
ataupun kecil, resapilah rasa kesunyian, di dalam jaringan hati. Pastikanlah dengan
sikap silakrama, supaya engkau mengerti dalam pengetahuan, dan jika ia memiliki
maksud yang rakus, dan dursila, bertujuan memanfaatkan orang lain, itu adalah
adharma, namanya, niscaya engkau akan dilebur di kawah api, oleh karena segala
sesuatu itu ciptaan Sang Hyang Aghni. Jika engkau menjadi seorang wanita,
janganlah sampai lupa akan nasehat ini. Demikianlah sabda Bhatara Karo, oleh
karena beliau yang menjelmakan para dewa

TEKS

8a. ta, padā srěgěping sañjata. Iki mantra pangidaran sañjataning dewa, nga, astā
mahā baya, iděp rasanya, Ong, 3, asta mahhā bayā, purwa desa ya, iswara dewa
ya sweta warna ya, bajra sañjata ya, sarwa satru winasā ya nama swaha. Ong, 3,
asta mahā baya yā, ghneyan, desa ya, mahesora dewata yā, pawal, warna yā, dupā
asta ya, sarwa roggā wimuksah ya namah swahā, Ong, 3, asta mahā baya ya
daksina desa ya, brahmā dewata ya, raktā warna yā, danda sañjata ya, sarwa
papā wimoksā ya nama swahā. Ong, 3, asta mahā baya yā, deniratya desa ya,
hyang rudra dewata ya, jinggā warna yā, mosala sañjata ya, sarwa klesā winasā
ya

TERJEMAHAN

8b. Yang sama-sama siap dengan senjata. Inilah mantra dari pangideran senjata
para dewa, yang disebut asta maha baya, agar dirasakan. Ong (3 kali), asta mahhā
bayā, purwa desa ya, iswara dewa ya sweta warna ya, bajra sañjata ya, sarwa
satru winasā ya nama swaha. Ong (3 kali), asta mahā baya yā, ghneyan, desa ya,
mahesora dewata yā, pawal, warna yā, dupā asta ya, sarwa roggā wimuksah ya
namah swahā, Ong (3 kali), asta mahā baya ya daksina desa ya, brahmā dewata
ya, raktā warna yā, danda sañjata ya, sarwa papā wimoksā ya nama
swahā. Ong (3 kali), asta mahā baya yā, deniratya desa ya, hyang rudra dewata
ya, jinggā warna yā, mosala sañjata ya, sarwa klesā winasā ya

TEKS

8b. nama swahā. Ong, 3, asta mahā baya yā, pascima dewa ya, mahādewa dewata
ya pita warna ya, nagapasā sañjata ya, sarwa malā wimurca ya nama swahā, Ong,
3, asta mahā baya yā, wayabya desa ya, hyang sangkara dewata ya, syammā
warna yā, angkus, sañjata ya, sarwa bayā winasa ya nama swahā. Ong, 3, asta
mahā baya yā, uttara desa ya, hyang wisnu dewata ya, krěsna warna ya, cakra
sañjatā ya, sarwa desti moksah ya nama swahā. Ong, 3, asta mahā baya yā,
airsanya desa ya, hyang sambu dewata ya, wěru warna ya trisulā sañjata ya,
sarwa buta wimoksah ya namah swahā. Ong, 3, asta mahā baya yā, madya desa
ya, siwā dewata ya, sweta suddha warna ya, padma sañjata ya

TERJEMAHAN

8b. nama swahā. Ong (3 kali), asta mahā baya yā, pascima dewa ya, mahādewa
dewata ya pita warna ya, nagapasā sañjata ya, sarwa malā wimurca ya nama
swahā, Ong (3 kali), asta mahā baya yā, wayabya desa ya, hyang sangkara dewata
ya, syammā warna yā, angkus, sañjata ya, sarwa bayā winasa ya nama
swahā. Ong (3 kali), asta mahā baya yā, uttara desa ya, hyang wisnu dewata ya,
krěsna warna ya, cakra sañjatā ya, sarwa desti moksah ya nama swahā. Ong (3
kali), asta mahā baya yā, airsanya desa ya, hyang sambu dewata ya, wěru warna
ya trisulā sañjata ya, sarwa buta wimoksah ya namah swahā. Ong (3 kali), asta
mahā baya yā, madya desa ya, siwā dewata ya, sweta suddha warna ya, padma
sañjata ya

TEKS

9a. sarwa lara, papā klesā winasa yā namā swahā. Mangke huwus puput sira
angeka bwanā, bumi, rāt, akasā, amañjahakěn agan, wisesā tan kawisesan, we
sunya, iti, nga, watěk nawā sanghā, puputing angaji sira, bumi langt lawan ukir,
twi sagara, iki warah sira bhatara karo, duk tan hana apa, tan hanā sabdā.
Karuhun sira angaji wsi, hana sira kadi gadgad, masalin sira kadi kadga gěngnya,
dadi, ka, masalin kitā, ka, dadi kadgā. Dadi pajněngan, ma, nghing nora hanā
sabdā. Dadi dewa, we sunya, tan pangucap, na, iti panyěgjěg, bumi, rāt, bwanā
kabeh. Iti panyiwyan, sasoring akasā, yan hanā wong manusa tan manyungsung,
twi sato ya

TERJEMAHAN

9a. sarwa lara, papā klesā winasa yā namā swahā. Kini setelah beliau selesai
menciptakan dunia, bumi, alam, angkasa, berkuasa tanpa kekuatan dari air yang
hening, inilah yang namanya nawa sangha, beliau tuntas dalam mempelajari bumi
langit dan gunung, serta lautan, inilah sabda Bhatara Karo, tatkala sebelum
terjadinya penciptaan, tidak ada sabda. Terlebih dahulu beliau mempelajari besi,
beliau seperti gadgad, berubah wujud menjadi sebesar keris, menjadi ka, berubah
engkau, ka, menjadi keris. Menjadi perwujudan, ma, namun tiada sabda. Menjadi
dewa, kesunyian, tanpa ucap, na, inilah penjagaan bumi, alam, dan seluruh dunia.
Inilah yang dinamakan panyiwian, di bawah angkasa, jika ada manusia yang tidak
menjunjung, maka tiada bedanya dengan hewan

TEKS
9b. iki pidartanya nguni, mangke sira bhatara brahmā muputaněn kang pamurtine
sira, dadya idā bhatara brahmā, matmahan sira mpu brahmā wisesā. Kukus ira
hyang brahmā, matmahan sira mpu sugunā, raris sira bhatara brahmā matmahan
sira mpu gandhring. Sira mpu brahmā wisesā matmahan sira pandhening apah.
Teja, bayu, iděp. Sakti pwa sira pandhe aji wsi sakti sagawe sira angaji. Hanā sira
mtu usadā, hanā gama ring usadi. Krěta paribasā, hanā swara hanā tutur, hanā
wacana, hana caraka, ika sama saduluring usada. Mwang hanā sěpat siku-siku
pamněng, iki añcě makapapagěh makapajněngane sira pandhe aji wsi sakti.
Těmbeyan sira pandhe aji wsi sakti, yan huwus maurip,

TERJEMAHAN

9b. Inilah yang diucapkan sejak dahulu, kini Bhatara Brahma hendak
menyelesaikan penjelmaanNya, beliau menjelma menjadi Bhatara Brahma, sebagai
Mpu Brahma Wisesa. Awan Hyang Brahma, menjelma menjadi Mpu Suguna,
kemudian Bhatara Brahma menjadi Mpu Gandring. Mpu Brahma Wisesa menjadi
penempa air. Sinar, angin, pikiran. Saktilah Sang Pande Aji Wesi Sakti dalam
usahanya memahami pengetahuan. Ada kemudian muncul usadha, adalah gunanya
untuk mengobati. Tata dan peribahasa, ada sebagai suara dan ucapan, ada wacana,
aksara, itu semua sama dalam semua pengobatan. Dan ada batas ukuran pelurusan,
inilah yang sebagai pelindung perwujudan Pande Aji Wesi Sakti. Permulaan sang
Pande Aji Wesi Sakti, jika telah wafat,

TEKS

10a. iki pajněngane wangsuhin, angge mrahyas, cita wangkene, apan sira nora
kadi wangkening sira pandhe, yan tan mangkāna kramantā twi kadi wangkening
wong sudra jati. Twi kadi wangkening sato kitā. Yan sirang pandhe mengět ring
kaliliran, ring kapandheyanya rumagā brahmā rěsi, aja sira lali ring bhatara
brahmā, apan añcě tunggal pajněngan, Ong. Sakadange sira pandhe, iki jugā
laksanakna kadi ujaring ujěng, dening sira pandhe talin ikang pajněngan. Yan sira
pandhe, tan satirun ring idā bhatara brahmā kawi, rusak sira pandhe, tan satirun
ring idā bahatara brahmā kawi, rusak sira pandhe kajarnya. Warah sira bhatara
brahmā, yan sira eling, tembeyan, aksara

TERJEMAHAN

10a. Ini sebagai perwujudanNya agar dibersihkan, dan mayatnya diberikan hiasan,
karena mayat beliau tidak seperti pandai yang lainnya, jika tidak mengikuti
tatacara tersebut maka sama saja seperti mayat orang sudra. Dan tiada bedanya
dengan bangkai hewan. Jika seorang pandai ingat akan kebangkitannya, pada
kepadaiannya sebagai seorang Brahma Resi, janganlah engkau lupa dengan
Bhatara Brahma, oleh karena perwujudannya adalah satu, Ong. Sanak keluarga
seorang pandai, jika tidak seturut dengan Bhatara Brahma Kawi, maka hancurlah
keluarga pandai itu, dengan tidak seturut dengan Bhatara Brahma Kawi, maka
dikutuk menjadi binasa. Nasehat Bhatara Brahma, jika ia ingat, pada permulaan,
aksara

TEKS

10b. pujā parikramā, iki giněngěn, pujā pangěntas-ěntěs, kalaning sira sāmpun
pějah, mangkāna kadange sira pandhe, ikang huwus, wruh, ring pangěntas-ěntas,
sane sāmpun munggah pujā abajra, madupa, sane huwus angaduh agamā iki, kadi
awig-awig iki, sipat siku-siku pamněr, mangkanā ne kaangge, makasuddhā
malaning atmane sira pandhe. Yan sira mauripā mwah, tjah sad atyasi, kāla
mrětyunjiwā ngaranya. Aja sira malih ring brahmāna, apan sira brahmāna tan
wěruh ring urip, wsi, tan kayun sang brahmana angěntas sira pandhe. Yan paksā
angěntasā, surud ikang brahmanā, tkeng sang prabhu, surud kaprabonya, apan
sira pandhe angurip manusā kabeh, saktine sira pandhe, satmakā saktin ni-

TERJEMAHAN

10b. Upacara pemujaan, inilah yang harus diutamakan, puja pengentas-entas, pada
saat beliau wafat, demikianlah keluarga dari sang pande, setelah mengetahui akan
hal pangentas-entas, yang telah digunakan dalam puja abajra, dengan dupa, yang
berhenti menghina ajaran agama ini, khususnya peraturan ini, tolok ukur
pembenaran, itulah yang digunakan, sebagai penyucian segala yang kotor pada
atma sang pande. Jika ia hidup kembali, tejah sad atyasi, yaitu jiwa Kala Mretyu
namanya. Janganlah engkau berpindah ke sang brahmana, karena brahmana
tersebut tidak tahu akan hidup, besi, tidak sedia sang brahmana untuk menyucikan
sang pandai. Jika dipaksa untuk memberikan pengentas, maka derajat brahmana
akan turun, begitu juga sang raja akan jatuh dari tahta, karena sang pandai
memberikan hidup kepada semua manusia, kesaktian sang pandai, bagaikan
kesaktian

TEKS

11a. ra sang prabhu angurip kang manusā. Mwah warah ira sang hyang brahmā,
yan wěruh sang prabhu mamukti, aywa ngrěmuk kang pandhe, rusak pala nira
sang prabhu, mwang rah ida bhatara brahmā ring sira pandhe urip, wsi. Iki
aksara kagaduh antuk sira pandhe. Twi hanā wacanane bhatara brahma ghni ring
sira sang mpu bawula, murah sira matmahan ula agung, matmahan naga wasukih,
wisesā sira sakti, mwang sira naga, matmahan raja dewata, tumurun maring
mrěcapadā, maragā arca, hanā sira dalěm, purwaka, hana panyiwyan manusā,
kasiwi dening wong kabeh. Iki běhane sira brahmā kawi, mtu sira rajā wesya.
Hana sira watěk pamangku. Sirang dalěm purwa bumi, hana saduluranya mtu,
nga, rajā satriyā, hanā sira pamongmong ida da-

TERJEMAHAN

11a. Sang raja yang menghidupi semua manusia. Dan juga nasehat Sang Hyang
Brahmana, jika sang raja memahami apa yang dinikmatinya, janganlah
menghancurkan sang pande, maka pahala sang raja akan hilang, dan darah Bhatara
Brahma mengalir kepada sang pande yang menghidupkan besi. Inilah aksara yang
disisihkan oleh sang pande. Sejatinya ada sabda Bhatara Brahmagni kepada sang
Mpu Bahula, dengan sedia beliau menjelma menjadi ular besar, yaitu berwujud
naga Basukih, yang maha sakti, dan naga itu, penjelmaan raja dewata, turun ke
dunia, berwujud arca, adalah sang Dalem Purwaka, adalah sebagai penghormatan
manusia, yang dijunjung oleh semua orang. Ini yang hendak diturunkan oleh
Hyang Brahmana Kawi, muncullah raja wesya. Adalah para pemangku. Sang
Dalem Purwa Bumi, adalah kelanjutannya muncul, yaitu raja satria, adalah beliau
pelindung sang Dalem

TEKS

11b. lěm, purwa, hana, nga, dalěm, maspahit, hana panyacahan, ring maspahit,
hana pwa ratu di maspahit, nga, sang ratu raja putra, pasung bhatara karo bang
irěng. Hanane sang ratu raja putra, sarěng padā mijil ring maspahit, kiwā lawan
těngěn. Sojar ratu putra ring pamangku nira, hanā wong manusā, prasamā kitā
arěp amangan, padā alaku pangan, nghing tan hanā kitā olih tata, sabda tutur,
nora wang wruh agagawā, pada kitā amangan, rwarwaning kayu, sami kitā lwir
tan pauripa. Mwang mojar sira ratu putra ring amongmong. Hanā sira pandhe aji
wsi sakti, katmu sira pamongmong ri sira pandhe aji wsi, makon sira akarya
sapraboting manusā. Hanā sira pandhe, saking

TERJEMAHAN

11b. Purwa, yaitu Sang Raja Putra, pemuja Bhatara Karo Bang Ireng. Keberadaan
Sang Raja Putra, ikut serta muncul di Maspahit, kiri dan kanan. Seujar sang Ratu
Putra kepada pengawalnya, ada manusia, semua ingin makan, semua menyantap
makanan, namun engkau tidak memperhatikan tata krama, sopan santun, dan tidak
ada yang tahu melakukan pekerjaan, kalian semua memakan daun-daun pohon,
kalian semua seperti tak terhidupi. Kemudian bicaralah sang Ratu Putra kepada
pengawal. Adalah beliau Pande Aji Wesi Sakti, engkau bertemu dengan pemangku
dari sang Pande Aji Wesi Sakti, mintalah kepada beliau untuk membuat peralatan
kebutuhan sehari-hari. Kemudian ada seorang pande,

TEKS
12a. warahning sira pandhe aji, mijilā sira pandhe. Mojar sang prabhu putra,
makon sira akarya pandhe, agawe sapraboting agagawaya. Raris sira pandhe
angagěm, reh. Hanā sira sajěgku, gumlar aku sangkaning murub, ka, makatar-
kataran, mtu sirang brahmā ghni, wisnu saking socā, ring irung ring karna, ring
cangkěm, mtu sira wsi, wajā. Awor ikang api lawan waja, matmahan hanā kadgā,
hanā ing kang kris, mwang sañjata, pawunggwaning bhatara ring gunung meru
maspahit. Mwang hanā malih hanā cah kang wsi, manadhi saprabotang wong
kabeh, kweh kang prabot, padā srěgěp, sapangaji sira pandhe sakti aji wsi. Hanā
sira mtu sang apagawe, sang anuduh, ing kang manusā, hanā tuture sang

TERJEMAHAN

12a. Yang diperintahkan oleh sang Pande Aji Wesi, lalu ia muncul. Bicaralah sang
Raja Putra, memerintahkan sang pande untuk bekerja, membuat peralatan untuk
pekerjaan manusia. Kemudian sang pande mengambil sikap siaga, reh. Adalah
keteguhanku, bergelarlah aku dalam kobaran api, ka, berkobar-kobar, muncullah
Hyang Brahmaghni, Wisnu dari mata, dari hidung, dari telinga, ada pada keris dan
senjata, persemayaman dewa di gunung Meru Maspahit. Dan ada juga pecahan dari
besi, menjadi sejumlah peralatan untuk semua manusia, banyaknya perabotan itu,
semuanya lengkap, atas anugerah dari Pande Sakti Aji Wesi. Keluarlah orang yang
bekerja, yang memberi petunjuk, kepada manusia, adapun tutur

TEKS

12b. anuduh ring wong padā. Kitā wang makire-kire kitā wang, llwir atata,
akandha-kandhā, kadi tuture wang, padā kaiděp, kang tutur, sang anuduh ikang
manusā, hanā gagawan, anguruk ikang wong agawe, ikang jadma manusā kabeh.
Sang agawe saprabote kanikarya, asung sira sang prabhu ring i manusā, padā
anggawā prabotang wang agawe, akarya. Padā wruh ikang wang nyambut, ikang
prabot, da, padā asoroh, tekang gagawan. Padā prasama kitā agawe pondok, kadi
kadi kakubwan, padā kitā anglangsupa umah sasamanta. Mangke tumurun sira
bhatara brahma kawi, warah brahmā kawi, wnang hanā ring kawi nira bhatara.
Hanā sira mpu siwa gandhu ngaranya, matmaha-

TERJEMAHAN

12b. Yang diucapkan oleh penasehat kepada semua orang. Kau manusia
berencanalah seperti manusia, adapun tata perilaku, cara bekerja, seperti tutur
manusia, semua mengingat nasehat yang diucapkan oleh orang yang membimbing
manusia, adalah pekerjaan, mengajarkan semua manusia untuk bekerja. Si pembuat
perabotan untuk bekerja, sangat dihormati oleh sang raja, semua orang yang
bekerja sama-sama membawa peralatannya. Semua orang tahu cara menggunakan
peralatan tersebut, dalam setiap jenis pekerjaannya. Semuanya bersama-sama
membuat pondok, seperti rumah-rumah kecil, mereka saling membantu mendirikan
rumahnya. Kemudian turunlah Hyang Brahma Kawi, adapun sabdanya, akan
kekuasaannya sebagai dewa dalam penciptaan. Adalah Mpu Siwa Gandhu
namanya, yang menjelma menjadi

TEKS

13a. n sira bhatara rājā brahmā. Huwus kadalwan, datěng sang agawe, sang
anuduh, sang awingkah prateka, sang ngunu rāt, sang ngrawos, sang asaksining
alā lawan ayu. Hanā sojar ira sang aji wsi, dening sira apurwa ning sor lawan
ring luwur, hanā padā tiksnā kabeh. Atur sang aji wsi, ring sang raja brahmā
kandaning brahmana durung asuci. Yan ngke idā nyaluk padiksan, rarah sang
awarah, kang kawikun, putusing aji guru ngaranya, makāsiwaning wang manusā.
Mwang tingkahing paniksan, idā masaksi ring pura swarya, wulan lintang
tranggana. Katodya denira sang hyang pasupati. Lwir watěking bhatara nawa
sanghā, nawā rěsi, prasamā pada tdun, swakañca, kasurat katulis, ring
panyarikan, bagawan daksā. Jajně

TERJEMAHAN

13a. Bhatara Raja Brahma. Setelah lewat malam, datanglah si pekerja, si penyurus,
si pengatur pekerjaan, si juru tulis, si pembicara, pengawas akan baik dan buruk.
Adapun sabda Sang Pande Aji Wesi, kepada mereka tentang permulaan antar di
bawah dan di atas, adalah semuanya saling menyakiti. Ujar Sang Pande Aji Wesi,
kepada Sang Brahma Raja sebagai bagian dari brahmana yang belum melakukan
penyucian. Jika kini ia melangkah menjadi orang suci, mengejar nasehat, pendeta
yang demikian disebut memutus pengetahuan dari sang guru, sebagai junjungan
semua manusia. Dan adapun tatacara upacara pentasbihan, beliau bersaksi di pura
Swarya, kepada bulan, bintang, dan tata surya. Disaksikan oleh Sang Hyang
Pasupati. Adapun para dewata nawa sangha, nawa resi, semuanya turun, swakanca,
ditulis, oleh juru tulis, yaitu Bhagawan Daksa.

TEKS

13b. pasěk, bandesa, dangka, gaduh, ngukwin, bungun sakti, matinggi, kabayan,
ekbon, apan idā sāmpun munggah linggā. Munggah saji, makadi skah, linggah
rwa. Tansah idā andisi purna jiwā, anganggge kadarman. Aja lupa ring raga
sarira, dening trus těkeng jaba jro, sinunggalanā satatā, ikang bayu sabda iděp,
dening sira huwus munggah lingga. Mtu ring pucuking lidah, pukuhing lidah,
urung-urung gadhing, pa, pu, ha, li, ha, hi, ba, pa, wu, ba, ba, ha, pa, wu, li, hi, iki
ring ragā, nga, pitara ring ragā, nadi. Ngaran majapahit, ika tunggalākna ring
ragā, aja cawuh. Aja lupā ring linggah. Mawarah sira bhatara indra, ha, yan sira
lingang ring palinggih, ndura cara kopa, dursila, tan himā amběking wiku
TERJEMAHAN

13b. Seperti golongan pasek, bandesa, dangka, gaduh, ngukuin, bangun


sakti, matinggi, kabayan, kebon, beliau semua telah mengambil tempat.
Menyajikan semua sesajen, seperti sekah dan juga lingga. Tiada lain
mengusahakan kesempurnaan jiwa, berpegang kepada kebenaran. Janganlah lupa
dengan jiwa raga, baik di luar maupun di dalam, hendaknya selalu disatukan,
adapun bayu sabda idep, oleh ia yang telah naik ke tempat duduknya. Muncul pada
ujung lidah, pangkal lidah, tenggorokan, pa, pu, ha, li, ha, hi, ba, pa, wu, ba, ba,
ha, pa, wu, li, hi, inilah pada tubuh, yang disebut leluhur, nadi. Yang namanya
Majapahit, itu hendaknya disatukan pada diri, janganlah sembarangan. Jangalah
lupa terhadap kebesaranNya. Bersabda Bhatara Indra, ha, jika ia mencela
kehormatan, perilaku yang buruk, dursila, maka perilaku sang wiku tidak dapat
menyejukkan

TEKS

14a. ruměnyěp ring wong lyan, mwang ring wong wadu, mwah sabda prakasā,
salah arěp, ring wong wadhu, ring sanak mantu, edan pranya, nga, cabul, campur,
epan sangkan burěndhah, amběking rasā kapanggih. Sukā ira sang kasuhun kidul,
apwara lětuh panāgaran sang prabhu, kasimpuh bragalan dewa, bhatara kayang-
kayangan, gring tkě ring desa pradesā, kasupat pra sira sang brahmana, de sira
aji wsi, pasapā dening sira bhatara indra, wastu sira sang wiku matmahan, sira
wanara, idā istri matmahan sira irěngan. Tur satrěh sěntanan idā kně sapa de nira
bhatara indra, inuñcal kabrahmanan idā, tkeng sanak putune si. Yan sira astitya
ring amběking wiku, ring kayang-kayangan, trěsnā ring sanak, twi ring

TERJEMAHAN

14a. Dan diresapi oleh semua orang, dan pada perempuan, serta perkataan yang
cemerlang, salah berharap kepada seorang wanita, kepada keluarga dan menantu,
gila perilakunya, disebut, cabul, campur, gila karena bertingkah jahil, saat
ditemukannya gejolak rasa. Beliau yang dipuja pada arah selatan menjadi senang,
oleh karena tercemarnya negara sang raja, karena dirasuk oleh keburukan dari para
dewa, yang ada di kahyangan, seluruh desa terkena wabah penyakit, dibebaskanlah
sang brahmana oleh sang Pande Aji Wesi, dari kutukan Bhatara Indra, niscaya
sang wiku berubah menjadi seekor kera, istri wiku menjadi irengan. Dan seluruh
keturunannya terkena tidak luput dari kutukan Bhatara Indra, dan kependetaan
beliau aka hilang, sampai pada anak cucunya. Jika ia teguh memegang sifat
kewikuannya, selama hidupnya, cinta kepada sanak keluarga, terutama pada

TEKS
14b. kadang, sira sidā rahayu pwa sira. Awawarah sira ring bhagawan, ba, těmbe
sira jumněng ratu yan sira arěp alanggěng mamukti ratwa, tkeng pratisantanā
nira, saparan-paraning tiba, nhěr jumněng ratu aywa sira ngsal ring aksara iki.
Kang kaaduhang olih sira pandhe aji wsi. Paran kāryane sira pandhe aji wsi,
gagaweyan sira amandhe wsi, angaduh usadā, aksara parribasa, agamā tnung
wong gri, ikang warigā, sipat sěpat siku-siku pamněr. Ika ikang kagaduh, roras
kěcap, rwa pinadah sakcap. Iki aksara pujā mantra, pangaskara pangěntas,
mantra wisesā, urip těkeng pati, sěntanane sira pandhe, satiba waraning gnah iki
jugā gaduhaknā bungkahing pandhe wsi. Samā angaduh aksara iki, putus si-

TERJEMAHAN

14b. Saudara, ia akan selalu menemukan keselamatan. Selalu memberikan nasehat


kepada pendeta, sampai ia menjadi raja dan berharap langgeng dalam menikmati
kekuasaannya, sampai pada keturunannya, mendapatkan segala sesuatu, selama
bertahta menjadi raja janganlah ia menentang tulisan ini. Yang diciptakan oleh
sang Pande Aji Wesi. Apapun pekerjaan dari sang Pande Aji Wesi, adalah
menciptakan pengobatan, aksara, peribahasa, ajaran agama, ramalan orang sakit,
penanggalan, tolok ukur lurus ketepatan. Itulah yang direncanakan, dua belas
macam, dua hal dapat ditangkap dengan sepatah kata. Inilah aksara dalam puja
mantra, sebagai pangaskara pangentas, mantra sakti, yang dapat menentukan
hidup dan mati, keturunan sang pande, sesampainya di tempat inilah akan
direncanakannya asal mula pande besi. Serta merencanakan aksara ini, putuslah
keturunan

TEKS

15a. ra pandhe. Yan tan angaduh aksara iki, tatan tatas sira ring sariranta, urip
těkaning patti, kasipat dening bhatara ghni. Mangkānā ujar nira bhatara indra,
ring sira aji wsi. Dadya tā tumurun cayaning loka, matmahan sira pandhe wsi,
akweh awene sira pandhe rangkěp gagawene sira pandhe. Lwir gagawane sira
pandhe, sama tandang sira ring sang wiku, nora kadi madhyaning tandang sang
wiku. Tandang sira pandhe wnang sor wnang luwur, dening sira pandhe huwus
wěruh ring ragā sariraning wiku, wruh ring skār ring ragā sarira, mwang tkeng
wong ning ragā sarira, putus sira aji kapandheyan, tur wnang sira pandhe
mangěṇtas pakadange, yadi yā wong waneh wnang, tkeng pangaskarane, apan
sira pandhe wruh ring kawit kamimitan, wruh ring patikělaning gěntā punarah
wiku, tutur ring sastra,

TERJEMAHAN

15a. Sang pande. Jika tidak memahami aksara ini, maka ia tidak memahami
keberadaan dirinya, dari hidup sampai mati, yang diputuskan oleh Bhatara Ghni.
Demikianlah ujar Bhatara Indra kepada sang Pande Aji Wesi. Sehingga turunlah
cahaya dunia, yang berwujud sang pande besi, kewibawaannya setara dengan sang
pendeta, tidak seperti lenggak pinggang sang pendeta. Perilaku sang pande boleh di
bawah dan di atas, oleh sang pande yang telah memahami keberadaan diri sang
pendeta, maka ia juga paham akan bunga pada jiwa raganya, dan sampai pada
orang yang memiliki jiwa, ia berhenti dalam ilmu kepandeyan, dan kini wajib ia
untuk membebaskan sanak saudaranya, namun orang lain juga berhak,
mendapatkan penyucian, oleh karena sang pande telah memahami asal mula
leluhur, paham akan perihal pemujaan dan penyucian, paham akan ajaran sastra
agama,

TEKS

15b. sanghā. Apan sira pandhe rumagākna aji kamimitan, wnang sira pandhe
ngangge mnek asor. Aja sira pandhe lali ring kamimitantā, ring gagaduhan ika.
Yan sira lali matmahan linglung simur, surud kapandheyane sira. Yan huwus
wěruh ring kapandheyan ajā nunas tirta ring sang brahmana, mwang yan sira
paksā nunas surud pwa kapadheyane sira. Mangkana juga, yan sang brahmana
nirtanin sira pandhe, lětuh panāgaran sang prabhu, kně sapa nira bhatara indra.
Aywa sira pandhe andurasara, ring wong kasamen, aywa anggawe-gawe, mwang
tan anut ri wong agung. Rěngwakna tutur ku bhatara indra, apan manusā di
mrěcāpada mawangke, anut tingkah prětitinya. Yan wong uttama, baneh pwa
titinya. Yan wong agung baneh pwa titinya, yan wong juru ta-

TERJEMAHAN

15b. Sembilan. Oleh karena sang pande hendak menjelma sebagai leluhur, pantas
sang pande mengambil bagian ke atas dan ke bawah. Jangan sampai sang pande
lupa akan leluhur, pada kesementaraan itu. Jika beliau lupa maka akan menjadi
linglung dan bingung, ilmu kepandeannya akan berkurang. Jika telah paham akan
ilmu dan tugas kepandean janganlah memohon air suci kepada sang pendeta, dan
jika ia dipaksa untuk meminta maka kepandeannya akan surut. Demikian juga, jika
sang pendeta memberikan tirta kepada sang pande, maka kerajaan sang raja akan
tercemar, terkena kutukan oleh Bhatara Indra. Janganlah saling menghina dengan
sesama golongan, janganlah berbuat yang tidak pantas kepada orang yang mulia.
Orang yang utama berbedalah aturannya. Jika orang yang besar berbeda jugalah
kewajibannya, jika seorang juru

TEKS

16a. ndang, baneh prětitinya, sdangnya maurip ning pati. Yan raratu, amukti
jagat, bwanā, rumakseng rāt, angwangun sarajā karya, makalwirnya, yan
anglumbungakěn kayangan, anglumbungakěn tagā, anambut swakarya ayajnya,
ngastuti pitara mwang dewa, anykah amukur, angluwěr ajā sira campur ring wong
tata, wang ajuru, wong tata, nga, wong tani, wong ajuru, nga, juru tětěs, lětuh
karyane, mur sang hyang pitara dewata, tan nampi karya ikā, katampi daksinane
baan wang jurudeh. Sang pitara hyang tan kayun maupacara upakrěti, apan,
campuh daksinane tatlu, yeka krananing mlěcat, hyang pitara, apan atmaning
wong tani tan paingan. Walikrama sama ghni lawan awu, lawan awor gnah yajnya
ikā, ya

TERJEMAHAN

16a. Tandang berbeda kewajibannya, sepantasnya menghidupkan kematian. jika


raja, menguasai dunia, melindungi seluruh negaranya, melakukan upacara
pemujaan besar, seperti, jika mendirikan tempat suci, melakukan penyerahan diri,
menyambut upacara pengorbanan, memuja leluhur dan para dewa, melakukan
upacara nyekahatau mamukur dan, janganlah dicampur dengan orang-orang
pekerja, seperti petani, juru pahat, maka upacara itu akan tercemar, dan arwah
leluhur akan lepas, tidak menerima persembahan itu, dan sesajennya akan diterima
oleh Jurudeh. Sang Hyang Pitara tidak sedia dipersembahkan upacara, karena,
tiga daksina ada yang kurang, itulah sebabnya Hyang Pitara melesat pergi, oleh
karena sebagai atma tani yang hina dina. Pemujaan sama seperti api dan abu, maka
kacaulah tempat pemujaan itu

TEKS

16b. n mangkanā tingkahnya, tkeng sang brahmana kassungan, samangkana


tingkahnya, samangkanā tingkahing sang prabhu, angwangun, karya ayu, mwang
yening wong atata, arah, wong juru tandang, wong juru tikul, prasamā ikang
upacaranya sor, yan ya paksā angwangun karya, mawong agung, anglumbung,
ring sanggarnya, sang angrayunin, brahmana, angwangun sanggar tawang,
tingkah angěntěga, maingkup, mamtik, mapadudusan, mangundang bhatara, ring
kayang-kayangan, amangut sira rěnggawā, tan urung karusak, de nira aji smar.
Mapastu de sira smar, tan ěntinya kauwugang, ěnti kitā dadi manusā, tkeng sang
wiku susud, kabrahmananya, matmahan lutung, smalih wong tatā, wong juru, yan
huwus pjah, aja sira akarya yajnya, nykah, amukur, pan tan gna-

TERJEMAHAN

16b. Jika demikian yang dilakukan, sampai pada sang brahmana yang dihormati,
demikianlah perilakunya, demikianlah kewajiban sang raja, melaksanakan upacara,
dan jika pekerja, pesuruh, juru tandang, pekerja pikul, semua ada di upacara bagian
bawah, jika ia bermaksud melakukan upacara, mawong agung, anglumbung, di
sanggar agung, yang melakukan adalah sang brahmana yang membangun sanggar
tawang, pada tahap ngenteg linggih, maingkup, mametik, padudusan, mengundang
para dewa, dari kahyangan, dengan sesajeng uparengga, tak urung terusik oleh
sang Aji Semar. Sang Aji Semar mengeluarkan kutukan, tak hentinya akan
dihancurkan, dan engkau tidak akan menjadi manusia lagi, sampai dengan
turunnya sang pendeta dari kependetaannya, dan menjelma menjadi lutung, lalu
semua pekerja dan juru-juru, jika setelah mati, ia tidak pantas dipersembahkan
upacara nyekah, mamukur, oleh karena itu bukan

TEKS

17a. hanya ikā. Yan mangwangun panykahan, wnang sira ngwangun paskěp-
sěkěpan, sasakapane yogya wanguněn. Wnang sira angwangun aděgan, dadukune
jwa undhang, non anyaksiyang. Ngantěb pasakapan ikā, apan gěnahnya ring sor.
Yan sira amadeng satriya, kalbok sira ring narakā, ring kawah ěndut, olih manira
bhatara indra, apan kitā angwah paswaran ingsun. Mwah tingkahing wang
angaku-aku, nora wikan ngaku wikan, nora putus ngaku putus, yan mangkanā tan
wande kalěboking kawah candra goh mukā. Yekā kawruhakna wong angaku-aku.
Mwang paran padartane sira satriya urip, wsi. Kang angaduhakěn, kapandheyan.
Brahmana angaduh swambā. Satriyottama, angaduhakěn wadwa

TERJEMAHAN

17a. Tempatnya. Jika membuat tempat untuk sekah, wajiblah ia membuat tempat
untuk pasekep-sekepan, dan balai sasakapan pun wajib di bangun. Wajib ia
mendirikan tiang, juga mengundang dukun, untuk menyaksikan dan menyelesaikan
upacara tersebut, karena tempatnya di bagian bawah. Jika ia menjadi seorang
kesatria, maka akan ditenggelamkan di neraka, di kawah lumpur oleh Bhatara
Indra, sebab ia telah melenceng dari nasehatku. Adapun perilaku orang yang
sombong, bodoh mengaku pintar, orang biasa mengaku pendeta, orang yang
demikian tak urung akan ditenggelamkan di kawah candra gohmuka. Itulah yang
harus diketahui adapun orang yang aku terhadap dirinya. Dan apapun yang
disampaikan oleh seorang kesatria yang menghidupkan besi. Yang menciptakan
kepandeyan. Brahmana menciptakan kesadaran yang sempurna. Kesatria utama,
menggerakkan pasukan

TEKS

17b. mangkanā knyěping pawarah nira bhatara indra. Hanā ratu gumanti ratwa,
anyakrěta, rumakseng nagara tkeng kawula. Apan sira jumněng ratu, sawurākna
pawarah nira bhatara indra, ring sang ratu jumněng ratu, ajā ngwah aywa ngwak,
paswara nira sang hyang indra. Ajā ngwak makaawig-awig agaduhan sira
pandhe. Yan sira ratu yadyan sang brahmana angamet gagaduhan sira pandhe,
twi sang prabhu angira-kira, angawe-gawe, sahalāne sira pandhe, kně sang
prabhu mwang sang brahmana sapa nira bhatara indra. Wastu surud, sang
prabhu mamukti, ring karaton, tur punggal těkaning satrěhane sang prabhu surud,
tkeng kasaturunan ida surud, sasoring akasā. Kna upadrawa nira bhatara indra.
Hanāne sira pandhe kawiwit kadgā, dun ka-

TERJEMAHAN

17b. ikianlah nasehat dari Bhatara Indra. Adalah raja yang naik tahta,
memakmurkan dan melindungi negara dan rakyatnya. Sebab ia menjadi raja,
hendaknya paham terhadap nasehat Bhatara Indra, kepada seorang raja yang
bertahta, janganlah ingkar terhadap sabda Sang Hyang Indra. Janganlah merubah
peraturan yang dibuat oleh golongan pande. Jika seorang raja dan sang pendeta
mengambil segala pekerjaan seorang pande, maka sang raja dan sang pendeta akan
terkena kutukan Bhatara Indra. Niscaya kemuliaan sang raja akan jatuh di
kerajaannya, dan semua keluarganya akan putus, serta seketurunannya di dunia
pun akan putus. Terkena murka Bhatara Indra. Keberadaan sang pandé saat
diciptakannya keris, pada masa

TEKS

18a. ri suwung. Yan sang prabhu pring sanak sira pandhe, yadyan, sang
brahmana, arěp sih arabi, sakeng warah nira bhatara indra, tan dadya sang
prabhu ngalap sanak sira pandhe, sasoring akasā. Yan hana paksā arabya lawan
sanakwayu sira pandhe, satrěhing pandhe, surud ikang angangge rabi. Surud
kawonganya. Sakadange sira rusak, apan sira pandhe angurip manusā kabeh apan
sira sor liwat sor, luwur liwat luwur. Yadyan tan mabasā, lamun trěh ira wsi.
Yadyan ta pandhe, lamun tan mangabakti, ring pajněngan sira pandhe, nora lasya
sira, satatā manggih kagringan, wug kangin kawuh, amanggihang sad kalikā.
Mangkāna kawruhaknā, amanggihang, wong tan wruh ring kalingan, ing
kajatyanya. Tan len manadhi wong i-

TERJEMAHAN

18a. Kesunyian. Jika sang raja ingin meminang anak dari seorang pande,
disamping itu sang brahmana ingin mengambilnya sebagai istri, berdasarkan
nasehat Bhatara Indra, maka sang raja tidak berhak meminangnya. Jika ada
maksud menikah dengan anak dari keturunan pande, maka kemuliaan istri dari
semua golongan pande akan jatuh. Jatuhlah semua keturunannya. Sanak
keluarganya akan rusak, sebab sang pande yang menghidupi semua manusia, sebab
ia melewati yang paling rendah dan melampaui yang tertinggi. Walaupun tanpa
kesantunan, semasih keturunan besi. Walaupun engkau pande, jika tidak
memberikan rasa hormat kepada perwujudan pande, maka ia tidak ikhlas, selalu
akan mendapatkan penyakit, semuanya hancur, dan menemukan yang namanya sad
kalika. Demikianlah yang hendak diketahui, dalam menemukan orang yang tidak
paham dengan yang disebut kesejatianya. Tiada lain akan menjadi orang

TEKS

18b. bon-ibon, nga. Hanā tutur ira bhatara indra ring sang kawi, apan sāmpun
puput pawangunān idā bhatara indra, lawan sang kabawāsin, patangunā sira ibu,
warahe ring sang kawi wangunanā kitā purus metel, cacakan rahinā wěngi, pan
sira bhatara munggah ring luwuring akasā, sira tan angucap, Ong, citā sang
hyang kumā giri, cěttan kawon, moksah aku ring gagana hning, ata milě
tingkahku, Ong, Mang giri ring smayate sabda, sapāno, 3. Hana tuture sira sang
kawi, warah ira, apan putusing kawiwit, sundari bungkah, iki beteling kaputusan,
sira dalěm sulinggih, makaputusing pralaya. Iki puja nira bhatara pasupati, kang
ginawe de bhatara tiga, kang kagadung olih sira pandhe,

TERJEMAHAN

18b. Ibon-ibon dikatakan. Adalah sabda Bhatara Indra kepada sang undagi, sebab
telah usai pembangunan stana Bhatara Indra, kepada orang yang disebut-sebut
sebagai patangun oleh ibu, perintahnya kepada sang undagi agar mendirikan
bangunan purus metel, cacakan pada malam hari, karena Bhatara Indra naik ke
atas angkasa, beliau mengucapkan, Ong, citā sang hyang kumā giri, cěttan kawon,
moksah aku ring gagana hning, ata milě tingkahku, Ong, Mang giri ring smayate
sabda, sapāno, diucapkan 3 kali. Adapun tutur dari sang kawi, ujarnya, oleh karena
putusnya dari asal mulanya, sundari bungkah, inilah tembusnya dalam
kesempurnaan, beliau sang pendeta sebagai yang luput dari kehancuran. Inilah
pemujaan kepada Bhatara Pasupati, yang menciptakan Bhatara Tiga, yang dibuat
oleh sang pande,

TEKS

19a. gněp palikramane sira pandhe, sapanganggene di mrěcāpadā, nora hanā


cedanya, mwang puja urip, tkeng pati. Aywa broñcah puja iki, apan pingit jugā
ring majapahit, pingitakna juga, ila-ila hetunya, pati tkaning urip, 160.000, yening
ngaskara, tkaning pangěntas, jatya ikang sadhya kapanggih denya, tkeng putu
buyut, nya, amanggih mlah, wnang, sira pandhe wsi angěntas, lwir uppato corah,
sasangi lwirning lpas angucap, tan kěnā malih, kweh kang kalukat, den padā jati
ring puja iki, pujane sira pandhe aji wsi, ma, pangěntas, puniki isagyan, awes
maring sudā kalěpasan, ing wong manusā, Ah kasudā kun mayang kun, kidā apa
amarisuddhā, lěpasning wong, Ah ku

TERJEMAHAN
19a. Dengan tahapan yang lengkap, dengan pakaian seperti yang ada di dunia,
tanpa kekurangan, dan lengkap dengan puja kehidupan, serta kematiannya.
Janganlah mengacaukan puja ini, sebab sangat disakralkan di Majapahit,
hendaknya disucikan juga, jika sembarangan maka akan menemui kematiannya,
160.000, jika melakukan pangaskara, sampai pangentas, maka ia akan menemukan
kesediaan yang sejati, sampai cucu buyutnya, selalu mendapatkan kebaikan, wajib
sang pande besi yang membebaskan, perbuatan tercela, kaul seperti omongan yang
tidak sengaja, tidak dikenai lagi, banyaknya yang disucikan, dengan sungguh-
sungguh pada pemujaan ini, yang dibawakan oleh sang Pande Aji Wesi, yaitu
mantra pangentas, puniki isagyan, awes maring sudā kalěpasan, ing wong manusā,
Ah kasudā kun mayang kun kidā apa amarisuddhā, lěpasning wong, Ah ku

TEKS

19b. Entas, nareswari, brahmā amarisuddha, ambun pabaginwasara, ma, Ong,


ngkara, ibu prětiwi, bapā akasā anyupat atmaning wong kacacar, arupa salah
rupā, ibu parātma, amarisudā lěpas ring wong mati, akumayan tawun, adā kala
rěm, amarisudā kagěnda, upataning wong pjah, ah suddha malā wataka wong
mati, Ong Ong sasab ěěp, dasa bayu mulih ring kuruban, sunya, wibu siti pranamā
ring sulah bapā bayaran ingsung kaki wakněm lěpas rangankus, ring aksara,
bhedā uning, sang parta yudā anyuti, suta sawaha marisudā kagěnda patining
wong, atma jadma, Ong sweta, gruhulan wang tegā bangsal paratěng,
amarisuddha lukat, cět pisaca Ung, 3, beda arikmi, Ong phat, bode

TERJEMAHAN

19b. Entas, nareswari, brahmā amarisuddha, ambun pabaginwasara, mantra, Ong,


ngkara, ibu prětiwi, bapā akasā anyupat atmaning wong kacacar, arupa salah rupā,
ibu parātma, amarisudā lěpas ring wong mati, akumayan tawun, adā kala rěm,
amarisudā kagěnda, upataning wong pjah, ah suddha malā wataka wong mati, Ong
Ong sasab ěěp, dasa bayu mulih ring kuruban, sunya, wibu siti pranamā ring sulah
bapā bayaran ingsung kaki wakněm lěpas rangankus, ring aksara, bhedā uning,
sang parta yudā anyuti, suta sawaha marisudā kagěnda patining wong, atma jadma,
Ong sweta, gruhulan wang tegā bangsal paratěng, amarisuddha lukat, cět pisaca
Ung, diucapkan 3 kali, beda arikmi, Ong phat, bode

TEKS

20a. ling Ongkara, aksaramu tmah hmah, iñjing kaputungan, hning atma suddha
suddha parisuddhamam swahā. Nyan tingkahing pangawe toya hning wong mati,
saji, mas pinaripih, rwuh sěpě, ali-ali wrat, sěpě, ratnanya mirah, duluranya
sarwa wija, ikang kumasti hana lawe wnang, 12, 2. Kakurahanā rumuhun, tlas,
ukupi mnyan, Ong Ang namah. Tutupi, Ong Ang kawasa ya namah. Ngluwah, Ong
prětiwi tatwa ya namah swahā. Woyā, Ong paramasiwa gangga ya namah swaha.
Lbektakna paripyan, mwang ali-ali, ma, Ong atma suddhamam swahā. Lbektakna
wija, Ong prama Dang phat, candanā, wijananā, bras pinaka ki tuñjung walulyana
skar kalpikā, ma, Ong angga nirmala ya namah swahā, Ong wija suddhamam,
paripurna ya nama swa-

TERJEMAHAN

20a. ling Ongkara, aksaramu tmah hmah, iñjing kaputungan, hning atma suddha
suddha parisuddhamam swahā. Inilah tata cara pembuatan air suci untuk orang
mati, sesajennya, emas tipis, rewuh sepe, cincin werat sepe, dengan batu mirah,
dilengkapi dengan biji-bijian, adapun kumasti dengan benang, 12, 2 utas.
Hendaknya diketahui terlebih dahulu, selesai, diasapi dengan menyan, mantranya,
Ong Ang namah. Ditutupi dengan mantra, Ong Ang kawasa ya namah.
Memasukkan air, Ong prětiwi tatwa ya namah swahā. Mencampur, Ong
paramasiwa gangga ya namah swaha. Masukkanlah emas tipis dan cincin, dengan
mantra, Ong atma suddhamam swahā. Masukan biji-bijian, Ong prama Dang phat,
bijanya dengan biji beras sebagai Ki Tunjung yang diibaratkan bunga kalpika,
mantranya, Ong angga nirmala ya namah swahā, Ong wija suddhamam, paripurna
ya nama swaha-

TEKS

20b. hā. Ong puspa sudā nirmala ya namah swahā. Ong atma suddha nirmala ya
namah swahā. Tingini skar urā. Tingani skar, rwa tlas, gulā dawanya. Sěhět
mingmang, jiwani, tingani alang-alang, Ong Ung pranawa Kang Wang Nang
sunyātmā ya swahā, tlas tingani alang-alang, sahasta dawanya, kwehnya, 107,
katih, dukut lěpas. Sdanā wija, ma, Ong, Ang pradanā purusā sayoga ya, botrah
jagat, ya namah swahā. Iděrākna, ping, 3. Ring lambening kumbā, lbokāna banyu
ring kumbā, iděp atmaning wang mati sah saking wangkenya, ma, lěsat mareng
paramasunya, Ah Ang, phala nirang mantra prayoga, tan ngalungku wangkenya
sidā plas. Saginya gněp. Nyan banyu wabah, ma, sira pasalah rupā, daging
asawuran, ula mwalinya sagunung, basang dewa suksma,

TERJEMAHAN

20b. Ong puspa sudā nirmala ya namah swahā. Ong atma suddha nirmala ya
namah swahā. Tingini skar urā, mantranya, Tingani skar, rwa tlas, gulā dawanya.
Sěhět mingmang, jiwani, tingani alang-alang, Ong Ung pranawa Kang Wang Nang
sunyātmā ya swahā, tlas tingani alang-alang, sahasta dawanya, kwehnya, 107,
katih, dukut lěpas. Sdana wija, mantranya, Ong, Ang pradanā purusā sayoga ya,
botrah jagat, ya namah swahā. Di bawa keliling sebanyak 3 kali. Dari mulut periuk,
masukkan air ke dalam priuk, pikirkanlah roh orang yang mati lepas dari
mayatnya, dengan mantra, lěsat mareng paramasunya, Ah Ang, phala nirang
mantra prayoga, tan ngalungku wangkenya sidā plas. Lengkap dengan saginya.
Inilah banyu wabah, mantranya, sira pasalah rupā, daging asawuran, ula mwalinya
sagunung, basang dewa suksma,

TEKS

21a. we dewa dadunungan, sira sang hyang batur ganya, pagawe ucur kaděg,
dewane wining matatbus, dening watěk dewata kabeh, Ong sa ba ta a i na ma si
wa ya, malih panglěpasanya sarira gagawā, suwung hanā suwung, nyatā sunya
parani, ma, Ong rěměk ira sira raumong ring bayu, langgěnging ragā, malih
maring tutur, atma mulih maring iděp, Ah Ong Ang astra, mari pramasiwa paran,
ingiděh atmaning ngwang malěsat atma ri paran. Tingkah ngěñjutin sawāwangke,
ring pasuangan, angagěm bayu adaging ghni, ngarěpin wangke, ma, Ong Ang
brahmā astra kala ghni ludra ya namah, raris ki tukang kayune sagěgěm, iděr
tngěn, ping, 3. Mamwah, Ong Mang Ang Ung, Ang Ung Mang, Ong Ang Mang.
Raris, gnahang apine soring wangke ika. Malih, ma,

TERJEMAHAN

21a. we dewa dadunungan, sira sang hyang batur ganya, pagawe ucur kaděg,
dewane wining matatebus, dening watěk dewata kabeh, Ong sa ba ta a i na ma si
wa ya, malih panglěpasanya sarira gagawā, suwung hanā suwung, nyatā sunya
parani, mantra, Ong rěměk ira sira raumong ring bayu, langgěnging ragā, malih
maring tutur, atma mulih maring iděp, Ah Ong Ang astra, mari pramasiwa paran,
ingiděh atmaning ngwang malěsat atma ri paran. Tatacara mengkremasi
jenazahnya pada tempat pembakaran, menghidupkan bayu yang berisi api,
berhadapan dengan jenazah, dengan mantra, Ong Ang brahmā astra kala ghni ludra
ya namah, kemudian dibawa oleh tukang kayu, berkeliling ke arah kanan, 3 kali.
Kemudian, Ong Mang Ang Ung, Ang Ung Mang, Ong Ang Mang. Lalu,
tempatkan api di bawah jenazah. Kemudian mantra berikutnya,

TEKS

21b. Ongatmā tatwatmā suddhāmam swahā. Iti mantra mawitrani sarwa caru,
ngalawasakěn sarwa pinangan, anglěpasakěn, atmaning wong mati, salwirning
utpata sidā lěpas, denya, ma, Ong Ong sama sāmpurna ya namah swahā.
Mahāpurnahakěn, sarwa puja yan mangěntas, mwang yan apras-prasan, ma, Ong
sama sampurna ya namah swahā. Pras pras prasiddhā ya suddha ya, saskara ya,
pratama suddhā, suddha wariastu. Siritang raris, tpung tawar, sahuring sakarura,
lawan skuling waton. Nyan kamnaning puja aji pinujaněn, mantra wisesa mantra
karuhun, ma, Ong Ong asorebye namah swahā. Ong Mang namah. Ri tlas ika
asing puja něněnang. Niwakakěn, toyaning walahan, ma, Ong Ong hrah phat a-
TERJEMAHAN

21b. Ongatmā tatwatmā suddhāmam swahā. Inilah mantra untuk menyucikan


segala jenis caru, membuat menghasilkannya bahan makanan, melepaskan roh
orang yang mati, segala hutang lepas olehnya, dengan mantra, Ong Ong sama
sāmpurna ya namah swahā. Dimahasempurnakan segala pemujaan jika melakukan
pangentas, dan saat menggelar sesaji, dengan mantra, Ong sama sampurna ya
namah swahā. Pras pras prasiddhā ya suddha ya, saskara ya, pratama suddhā,
suddha wariastu. Kemudian sebarkan, tepung tawar dan nasi waton dihamburkan.
Inilah tatacara pemujaan terhadap ilmu pengetahuan, mantra bertuah yang
didahulukan, Ong Ong asorebye namah swahā. Ong Mang namah. Pada saat
selesainya pemujaan tersebut. bagikan air sucinya dengan mantra, Ong Ong hrah
phat

TEKS

22a. stra ya namah, Ong atmā tatwa atmā suddhamam swahā. Ong sapraje sarwa
doh sudā mala suda roga, suddha wighnā, sudddha patakā, sudā sada, suddhā
roga dandā, upatā Ong bayu putra astu, sarwa astu ya namah swahā. Tibani
dukut, lpas, ma, bayu adaging api, anta wana, ma, A Ta Sa Ba I siwa nama ya.
Ong Ang Mang Ung Ah Ang, nama siwa mrěta. Nyan mantra angawe toya, sarwa
tinuduh, salboni toya, skar, Ong indra ta kitā dwipa padā saking purwa desā
sinangkanta, malih kita maring purwa desā, maněmbah ta kang ta ring sang hyang
iswara, Ong Sang namah linganta, wusi mangkana, sapasar swarggā sira ring
sang hyang iswara, aja sira tan mangastityakna katuturan sira sang hyang darma,
engět-engět aja

TERJEMAHAN

22a. astra ya namah, Ong atmā tatwa atmā suddhamam swahā. Ong sapraje sarwa
doh sudā mala suda roga, suddha wighnā, sudddha patakā, sudā sada, suddhā roga
dandā, upatā Ong bayu putra astu, sarwa astu ya namah swahā. Tibani dukut
dengan mantra, bayu adaging api, anta wana, mantra, A Ta Sa Ba I siwa nama ya.
Ong Ang Mang Ung Ah Ang, nama siwa mrěta. Inilah mantra untuk membuat air
suci, untuk segala yang diperlukan, mengasapi air dan bunga, mantranya, Ong
indra ta kitā dwipa padā saking purwa desā sinangkanta, malih kita maring purwa
desā, maněmbah ta kang ta ring sang hyang iswara, Ong Sang namah linganta,
wusi mangkana, sapasar swarggā sira ring sang hyang iswara, aja sira tan
mangastityakna katuturan sira sang hyang darma, engět-engět aja

TEKS
22b. lali, nahan těkā ring dalěm, kawitan, yan kita dadi jadmā, dadi ya wiku sakti,
saguna kayanta awunākna ri kami, apan hulun pamuliha ri kita, Ong Sang sadhya
ya namah. Ong indah ta kita ring daksina desa sinangkanta, pamulih ta kita ring
daksina desa, aněmbah ta kitā ring sang hyang brahmā, Ong Bang namah,
linganta, sawusi mangkana, sapasar swarggā sira ring sang hyang brahma, aja
kita tan pangastityakna ring katuturan nira sang hyang darma, tutur-tutur aja lupa
engět, engět aja lali, nahan těka ring dalěm kamimitan, yan kitā dadi jadmā, dadi
ya tandang mantri, saguna kayanta, aturakna ring kami, apan hulun umantukākna
ri kita, Ong Bang bamadewa ya namah. Ong indah ta kitā catus padā, saking
pascima madesā sinangka-

TERJEMAHAN

22b. lali, nahan těkā ring dalěm, kawitan, yan kita dadi jadmā, dadi ya wiku sakti,
saguna kayanta awunākna ri kami, apan hulun pamuliha ri kita, Ong Sang sadhya
ya namah. Ong indah ta kita ring daksina desa sinangkanta, pamulih ta kita ring
daksina desa, aněmbah ta kitā ring sang hyang brahmā, Ong Bang namah, linganta,
sawusi mangkana, sapasar swarggā sira ring sang hyang brahma, aja kita tan
pangastityakna ring katuturan nira sang hyang darma, tutur-tutur aja lupa engět,
engět aja lali, nahan těka ring dalěm kamimitan, yan kitā dadi jadmā, dadi ya
tandang mantri, saguna kayanta, aturakna ring kami, apan hulun umantukākna ri
kita, Ong Bang bamadewa ya namah. Ong indah ta kitā catus padā, saking pascima
madesā sinangka-

TEKS

23a. nta, pamulih ta kita ring pascima desā, maněmbah ta kita ring bhatara
mahādewa, Ong Tang namah linganta, wusi mangkana sapasar swarggā kita ring
sang hyang mahādewa, aja sira tan pangastityakna ring katuturan, sang hyang
darma, tutur-tutur aja lali, engět, engět, aja lupa, nahan, tkě ring dalěm kawitan,
yan kita dadi jadmā, dadi kita wang malija, saguna kayanta aturākna ring kami,
apan ingsun manadhi irika, Ong Tang tat purusa ya namah, Ong indah ta kita
minapadā, saking uttara desa sinangkanta, maněmbah ta kita ring sang hyang
wisnu, On gang namah linganta, wusi mangkana, sapasar swarggā sira ring sang
hyang wisnu, aja lupa, aja tan pangastityakna ring katuturan, sang hyang darma,
tutur-tutur aywa lali,

TERJEMAHAN

23a. nta, pamulih ta kita ring pascima desā, maněmbah ta kita ring bhatara
mahādewa, Ong Tang namah linganta, wusi mangkana sapasar swarggā kita ring
sang hyang mahādewa, aja sira tan pangastityakna ring katuturan, sang hyang
darma, tutur-tutur aja lali, engět, engět, aja lupa, nahan, tkě ring dalěm kawitan,
yan kita dadi jadmā, dadi kita wang malija, saguna kayanta aturākna ring kami,
apan ingsun manadhi irika, Ong Tang tat purusa ya namah, Ong indah ta kita
minapadā, saking uttara desa sinangkanta, maněmbah ta kita ring sang hyang
wisnu, On gang namah linganta, wusi mangkana, sapasar swarggā sira ring sang
hyang wisnu, aja lupa, aja tan pangastityakna ring katuturan, sang hyang darma,
tutur-tutur aywa lali,

TEKS

23b. engět, engět ajā lali, nahan těka ring dalěm kawitan, yan kitā dadi jadmā, kita
kula mantri, saguna kayanta, aturākna ri kami, apan inghulun, mantukakna ri kitā,
Ong Ang ghora ya namah swahā. Ong indah ta kita kapada sakeng Madhya desā
sinangkanta, pamulih ta ring Madhya desā, maněmbah ring bhatara siwa, Ong I
namah linganta, wusi mangkana, sapasar swaarggā kita ring sang hyang siwa, aja
sira tan pangastityakna ring katuturan, sang hyang darma tutur-tutur aja lali,
engět, engět, aja lupa, nahan těka ring dalěm kawitan, yan kita dadi jadma, kadi
kita wang malija, sagunakayanta aturakna ri kita, apan ingsun mania irika, Ong
Ing isana ya namah. Iki mantra darppana, sriyam bawantu, pur

TERJEMAHAN

23b. engět, engět ajā lali, nahan těka ring dalěm kawitan, yan kitā dadi jadmā, kita
kula mantri, saguna kayanta, aturākna ri kami, apan inghulun, mantukakna ri kitā,
Ong Ang ghora ya namah swahā. Ong indah ta kita kapada sakeng Madhya desā
sinangkanta, pamulih ta ring Madhya desā, maněmbah ring bhatara siwa, Ong I
namah linganta, wusi mangkana, sapasar swaarggā kita ring sang hyang siwa, aja
sira tan pangastityakna ring katuturan, sang hyang darma tutur-tutur aja lali, engět,
engět, aja lupa, nahan těka ring dalěm kawitan, yan kita dadi jadma, kadi kita wang
malija, sagunakayanta aturakna ri kita, apan ingsun mania irika, Ong Ing isana ya
namah. Iki mantra darppana, sriyam bawantu, pur

TEKS

24a. nam bawantu, anantěsanā, padmāsanā. Ong Ong pitrabyah swabhā, bapebu,
Ong pita mahāswabhā, Ong maha mahebyah swabhā kaki nini, prapita mahābyah
swabhā, buyut, nga, sis, tpung tawar, isuh-isuh, sibuh, paruk panglukatan. Ong
ayantu pitaro dewa ayantu pitaroganam, ayantu pitaro sarwa ya namah swahā.
Siwa karana nadi, Ong namo wah pitarogandham, ya nama swabhā. Panadan.
Ong mano cah pitaro wijā ya namah swabhā, ati. Murdhi. Ong namo wah pitaro
wijā ya naha swabhā, ati. Ong namā wah pitaro kastara ya namah swabhā, tlas.
Ong praja ppatye ya namah swahā, ulu. Ong pita mahebye nama swabhā. Ong
mata mata mahebye namah swabhā. Wrěddhaya. Tibaning
TERJEMAHAN

24a. nam bawantu, anantěsanā, padmāsanā. Ong Ong pitrabyah swabhā, bapebu,
Ong pita mahāswabhā, Ong maha mahebyah swabhā kaki nini, prapita mahābyah
swabhā, buyut, nga, sis, tpung tawar, isuh-isuh, sibuh, paruk panglukatan. Ong
ayantu pitaro dewa ayantu pitaroganam, ayantu pitaro sarwa ya namah swahā.
Siwa karana nadi, Ong namo wah pitarogandham, ya nama swabhā. Panadan. Ong
mano cah pitaro wijā ya namah swabhā, ati. Murdhi. Ong namo wah pitaro wijā ya
naha swabhā, ati. Ong namā wah pitaro kastara ya namah swabhā, tlas. Ong praja
ppatye ya namah swahā, ulu. Ong pita mahebye nama swabhā. Ong mata mata
mahebye namah swabhā. Wrěddhaya. Lemparkan

TEKS

24b. skar, ping, 3. Ktisin toya, ping, 3. Nama, gora, sodanani. Ma, Ong
suddhamam swabhā, asta tngěn. Ong atisuddhamam swabhā, asta kiwa. Ong
bagyantu pitaro dewa, bagyantu pitaro ganam, bagyantu pitaro sarwa ya namah
swabhā. Pabrěsihān, Pang ayantu pitaro dewa, ayantu pitaro ganam, ayantu
pitaro sarwa ya nama swabhā. Tlas iki. Hulun sang tabye manusan idā anědā
lugrahā, tan kěneng ila-ila, luputā ring tulah carik, tan kěna rajā pati, tan kěṇa
rajā pinuluh, utpatā-utpati, apan manusan nira langgana, manuwur banyu mala,
aksara gagaduhan sira pande, sira pande aji wsi, hana yan paduka bhatara, wiwit
idā saking majapahit, ginawā ka bali, tan liyan sira mpu brahma wisesā, matma-

TERJEMAHAN

24b. Bunga 3 kali. Perciki air suci 3 kali. Nama, gora, sodanani. Mantra, Ong
suddhamam swabhā, asta tngěn. Ong atisuddhamam swabhā, asta kiwa. Ong
bagyantu pitaro dewa, bagyantu pitaro ganam, bagyantu pitaro sarwa ya namah
swabhā. Pembersihan, Pang ayantu pitaro dewa, ayantu pitaro ganam, ayantu
pitaro sarwa ya nama swabhā. Selesai di sini. Hulun sang tabye manusan idā anědā
lugrahā, tan kěneng ila-ila, luputā ring tulah carik, tan kěna rajā pati, tan kěṇa rajā
pinuluh, utpatā- utpati, apan manusan nira langgana, manuwur banyu mala, aksara
gagaduhan sira pande, sira pande aji wsi, hana yan paduka bhatara, wiwit idā
saking majapahit, ginawā ka bali, tan liyan sira mpu brahma wisesā, matmahan

TEKS

25a. han, pandening apah. Iti panugrahān ngungkab pustaka, mwang anurat, Ong
sang hyang naga mileting irěnging matā. Yan sira ngungkab pustakā irěng. Yan
ngungkab pustakā pinge, Ong sang hyang naga ghobar ring aku, anak-anaking
mata. Analinin, Ong samukgirik padā patāyo. Yan němbenin, pustakā bhatara
bhimā. Lawan nakulā sahadewa. Sang hyang darmmā sdahān, surat, bagawan,
citra gotra. Swami nira bhatari sarawati, matan, aksara, bhatarendra.

TERJEMAHAN

25a. pandening apah. Ini sebagai permohonan anugrah untuk membuka kitab sastra
dan menulis, Ong sang hyang naga mileting irěnging matā. Jika ia membuka kitab
ilmu hitam. Jika kitab ilmu putih, Ong sang hyang naga ghobar ring aku, anak-
anaking mata. Menyalin, Ong samukgirik padā patāyo. Jika memulai pustaka
Bhatara Bima, Nakula, dan Sahadewa. Sang Hyang Dharma Sedahan, surat,
Bhagawan Citra Gotra. Suami nira Bhatari Saraswati, matan aksara, Bhatara Indra.

TEKS

25b. agama priñci. Nyan tutur agama priñcining pamaksān, mwang i pamangku,
wnang ingangge ring pura, mwang salwiring ring pura paněmbahān. Spih antuk
tutur kusuma dewa mwang dewa tatwa, apan ida sang sadaka, kalugrahāntuk
bhatara brahmā, wnang amrayascita jagat, wamasuwatan, sakalwiring kabeh,
mwang ngragayang agama tirtane ring bali, mwang pasuk ngawětwang ika sarwa
dewa, ika doning salwiring babantěn, patut masirāt dumun antuk tirta pabrěsyan,
pakaryan dujangga, brahmana, wiku, pandikta, sane pus ring aji, mpu, apa krana
mangkāna, apan lakar babantěn ika, durung pinaruhan, dening suci, mwang
campurnya, malih yan katurang baktin malakar ban ngělamit, mamaling nora sida
katampi aturane ring bhatara, tur kapastu dening widhi. Mali-

TERJEMAHAN

25b. agama priñci. Inilah uraian ajaran agama pamaksan dan kepada pemangku,
wajib digunakan di pura, dan di setiap tempat persembahan. Dilakukan
berdasarkan ajaran tutur kusuma dewa dan dewa tatwa, oleh karena sang pendeta
telah diijinkan oleh Bhatara Brahma, berhak untuk menyucikan dunia, meruwat
segala sesuatu, dan menerapkan agama tirta di Bali, dan memasukkan
mengeluarkan dewa, itulah tujuan semua sesaji, wajib diperciki dahulu dengan air
suci pembersihan, buatan pendeta bhujangga,brahmana, wiku, pandikta, yang telah
sempurna dalam pengetahuan kepanditaan, sehingga bahan-bahan banten itu belum
suci dan masih bercampur, kemudian jika dipersembahkan karena didapat dari
mencuri maka tidak akan diterima oleh dewa, dan dikutuk oleh Tuhan. Kemudian

TEKS

26a. h yan ngaturang bantěn kasěbělan, cuntaka antuk pjah sadurung tugtug
sěngkěrnya cuntaka, nora katampi bantěn punika, mawali sang madwe bantěn
katmah antuk, widine. Malih yan nanding bantěnnya magambahan tur sambilang
maciplakan arěpin sane tanding nora katampi bantěn ika, apan bantěn ika
satmaka campun paridan, yan kaaturang bantěn punika, wentěn sakit kapaica.
Malih yan kalaning ngarāja sewala makarya bantěn talěr katmah antuk, widhine.
Nyan tingkahing pamaksan pura angamong palinggihe ring pura aywa kirang
prayatna, den tětěsakna solah jadmane mabantěn, ka pura, yan hana wong
cuntaka lwire polih masuk sajroning panyěngkěr pura kalaning pyodalan ring
pura, yadya-

TERJEMAHAN

26a. Jika mempersembahkan banten kasebelan atau cuntaka diakibatkan kematian,


sebelum menjelang habisnya masa cuntaka, banten itu tidak akan diterima, malah
yang mempunyai banten akan dimurkai oleh dewa. Kemudian jika saat menyusun
banten menguraikan rambut sambil mengunyah makanan dan berhadapan langsung
dengan susunan banten maka banten itu tidak akan diterima, sebab banten itu
seperti telah bercampur dengan kotoran, jika banten itu dihaturkan, maka akan
mengalami sakit. Kemudian jika membuat banten saat ngaraja sawala maka juga
akan dimurkai oleh dewa. Inilah aturan pamaksan pura yang memegang tempat
suci janganlah teledor, dan perhatikanlah perilaku orang yang sembahyang di pura
itu, jika ada orang yang cuntaka dapat masuk melalui pagar luar saat upacara di
pura berlangsung, walaupun

TEKS

26b. stun prarainan alit, wnang dosa jadmā ikā, kěnen makarya sěsapuh, caru
amañca sanak ring natar purane sane katur ring palinggihe sami, tatěbasan,
prascita, maduluran bantěn panyapuh palinggihe, krananing mangkana ida
bhatara sāmpun matinggal, ring palinggihe, kaparag antuk sběl. Malih ri kalane
parěrahinan, yan wentěn, jadmā sampun duhur polih ngěñcěh sajroning
panyěngkěr pura, yan mamalung ngěnahang wastra wnang dosa jadma ika, antuk,
caru mañcasata ring natare, ring palinggihe talěr ngaturang panyapuhan,
prascita. Nyan priñcining pamangku. Yening pamangku durung masakapan dewa,
mwang mawintěn puput, kalugrahā ring ida bhatara brahmā, tan wěnang i
pamangku ika munggah ring palinggihan, dewa. Yan ya ma-

TERJEMAHAN

26b. Itu upacara kecil, maka orang itu berdosa, wajib untuk melakukan penebusan,
caru panca sanak di halaman pura yang diperuntukkan kepada semua pelinggih di
pura itu, tebasan, prascita, disertai banten panyapuh pelinggih, demikian karena
dewa telah pergi dari pelinggih itu, karena didatangi oleh kesebelan. Kemudian
pada saat hari suci, jika ada orang dewasa yang sempat kencing di dalam pagar
pura, jika ia membuka kainnya maka ia pantas untuk dikenakan dosa, adan ditebus
dengan caru panca sata di halaman pura, serta di dalam pura melakukan
pembersihan panyapuhan dan prascita. Inilah uraian untuk pemangku. Jika
pemangku belum masakapan dewa, dan belum selesai mawinten, maka diampuni
oleh Bhatara Brahma, namun tidak berhak pemangku itu naik ke altar stana dewa.
Jika ia

TEKS

27a. wintěn sampung ping slikur, yen durung polih kalugra ring bhatara brahmā,
wisnu, iswara tan wěnang apan jadma ika kari sumuka, nga, yaning purugěn
maatinggal, dewa ring parahyangan, kadi kcape arěp. Mwah i pamangku sāmpun
puput maupakarā, ri kala ngunggahang bantěn, yan durung polih mabrěsih
mawastra anyar tan wěnang i pamangku ngunggahang bantěn, ring plinggihe, yan
mawastra dkil tan wěnang i pamangku ika ka purā ngunggahang bantěn, tkě i
mangku mangkrug, wnang i pamangku purā, kaějuk, olih i pamaksan purā, raris
kěambuhin, antuk, toyan kotor ring gnah makoratan, yan angge pamangku ika, i
pamaksan mapahayu purā punika. Mwah salwiring karya agěng, mwah i
pamaksan, sinalih tunggil, pitwine sampun puput mawintěn

TERJEMAHAN

27a. Telah mawinten sebanyak dua puluh satu kali, jika belum diampuni oleh
Bhatara Brahma, Wisnu, Iswara, maka orang itu belum berhak karena masih
disebut sumuka, jika hendak didekati maka dewa akan pergi dari tempat suci,
seperti yang dikatakan di depan. Dan pemangku telah selesai menjalankan sesajen,
pada saat menaikkan banten, jika belum sempat membersihkan diri dan memakai
kain yang baru tidak berhak sang pemangku menaikkan banten ke palinggih, jika
memakai kain yang kotor maka pamangku itu tidak boleh pergi ke pura dan
menaikkan banten, jika ia datang dengan kumal, maka pamangku itu harus
ditangkap oleh pengurus pura, kemudian diguyur dengan air kotor di tempat buang
air besar, jika pamangku itu digunakan oleh pamaksan untuk menyucikan pura itu.
Dan setiap upacara besar dan pamaksan salah satunya, sesungguhnya telah selesai
mawinten

TEKS

27b. jadma munggah ring palinggihe, nurunang upakaraning dewa, yan tan saking
pituduh i pamangku, srote angungkulin srěnggi, nga, ring pura-pura sami. Mwah
salwiring karya agěng, sakramaning tukang bantěn, yan tan sampun mawintěn,
mwah panugrahan antuk ida bhatara brahmā, wisnu, maheswara, makarya
bantěn, yadyastun ngunggahang bantěn, nora siddha katampi ikang bantěn, apa
mawin mangkana, apan ida bhatara brahmā, wisnu, iswara makahayuning rāt,
kabeh, apan, siwā tiga mraga upti stiti twi. Malih yan wentěn, jadmā mrěbat ring
purā, ring kalaning prěraina tur jadma i mamisuh patikacuh i pěmaksan kabeh,
ngtuk jadmā ika makakalih kablěsang tur kadandā jadma makakalih, antuk
upakara kadi ne ring arěp, yanning poli-

TERJEMAHAN

27b. Orang yang bertugas naik ke palinggih, menurunkan sesajen bagi para dewa,
jika tidak dari nasehat pamangku, disebut telinga mendahului tanduk. Dan setiap
upacara besar, segala pekerjaan tukang banten, jika belum melakukan pawintenan,
walaupun diizinkan oleh Bhatara Brahma, Wisnu, dan Maheswara untuk membuat
banten, tetapi jika ia menaikkan banten, maka tidak akan bisa diterima, apa sebab
demikian, karena Bhatara Brahma, Wisnu, dan Iswara sebagai penjaga seluruh
dunia, oleh karena beliau sebagai siwa tiga sebagai lambang penciptaan,
pemeliharaan, dan peleburan. Kemudian jika ada orang yang bertengkar di pura,
pada saat upacara dan orang tersebut mengeluarkan kata-kata kasar kepada
pengurus pura, tegur kedua orang itu dan keluarkan dari pura serta keduanya
dikenai denda, seperti sesaji yang dijelaskan di depan, jika sempat

TEKS

28a. h mrěbat tur mayuddha kang siniratan ning natar purāne dening rāh, agěng
dandanya, ngaturang caru mañca klud, ngaturang padudusan, ring palinggihe,
ring widhi ngatu-ngaturang pěměndak, tur ngaturin sang pandita aji, aturin
muputang bantěne sami. Malih yan wentěn jadma katangěhan, maděměnan ring
pura, tur ninimanin, mwah makrama manti yan punika cměrnya, satmaka wang
pjah ring purā, punika yan sida antuk mapāhayu, wnang anyut pura ika sami ring
sgara, jadmā ika wnang danda pati sakātma. Mwah yaning salwiring pura akběn
antuk, durmamanggala lwire, yan karusak dening linus, karubuhin dening taru,
kailir dening toya agěng, karusak dening gni, wnang macaru mañca klud,
ngaturang karya guru piduka, tkeng manyawang palinggih sane ru-

TERJEMAHAN

28a. Bertengkar dan berkelahi sampai meneteskan darah serta jatuh di halaman
pura, maka dosanya sangat besar, wajib menggelar caru panca kelud, upacara
pedudusan pada pelinggih, kepada semua dewa menghaturkan upacara pemendak,
dan memohon kepada sang pendeta untuk menyelesaikan semua sesaji. Kemudian
jika ada orang dipergoki sedang bermesraan di dalam pura, sampai-sampai
berciuman dan bersenggama, maka itu sangat tercemar, disamakan dengan orang
yang mati di pura, hal tersebut jika sedia untuk dibersihkan, wajib semua pelinggih
tersebut dihanyutkan ke laut, orang tersebut wajib dihukum mati. Dan jika semua
pura rusak karena bencana, seperti, rusak oleh angin ribut, dirubuhkan oleh pohon
tumbang, dihanyutkan oleh air besar, terbakar oleh api, wajib untuk melakukan
pecaruan panca kelud, melakukan upacara guru piduka, dan harus membuat
pengganti pura yang rusak

TEKS

28b. sak, tan dados anggo. Pupulata dumun, yen sampun puput maděg
pangěntosnya sane rusak ikā gnahang tur gěsěngaknā, mapralina arěngnya,
pusadanan dening cangkir nyuh gading. Dulurin sasayut durmamanggala,
prascita, raris anyut ring toya agěng, ring sgarā wnang. Malih yan wentěn jadmā
tdun tur lětuh, wnang kně panyasapan ring palinggihe, kna tatěbasan solas katur
ring bhatara, yan wentěn jadmā mnek ring palinggihe pangaloke ngaku dewa,
wnang pintonin baan awu bulu sapangkoning tangan koro kwehe, dulurin canang
paminton, mwah pras daksina, yan tan tumamah gnine ring iya, jati dewa maraga
riing iya, swene mapinton dening gni sapanginěngan, yan tumamah gnine ring iya,
dudu dewa maraga, wnang jadmā ika kadandā, tur mapahayu parhyanga-

TERJEMAHAN

28b. Dan tidak bisa dipakai. Selesaikalah dahulu, jika pura pengganti telah
rampung maka pura yang rusak itu dipindahkan dan dibakar, arangnya dilebur,
tempatkan di dalam cangkir dari kelapa kuning. Dilengkapi dengan sesayut
durmanggala, prascita, kemudian harus dihanyutkan ke lautan. Kemudian jika ada
orang kotor turun, wajib memberikan panyasapan untuk palinggih, dikenai tebasan
sebelas untuk dipersembahkan kepada dewa, jika ada orang yang naik ke palinggih
dan mengaku sebagai dewa, wajib orang itu dipintoni dengan abu bulu pada kedua
tangannya, dilengkapi dengan canang paminton dan pras daksina, jika ia tidak
terbakar, maka sesungguhnya dewa ada pada dirinya,, lamanya mapinton dengan
api yaitu, satu putaran, jika ia terbakar oleh api itu, dewa tidak bersedia, wajib
orang tersebut dikenakan denda, dan menyucikan tempat suci

TEKS

29a. n ika, dening caru pañca klud manyapuh mrascita palinggih sami. Mwah
palinggihe karusak wong ngaku dtun, tatěngkěpe dening wong wdan, mwah
wimuh, mwah toyan tibakaněn gěngan, mwah srosrohan ucapnya ical punang
dewa, ring palinggihnya sami mantuk ring gunung agung, ring palinggihe ika,
kasiluman dening buta- buti, pisaca gana, tan marenang adakkakěn gring, sasab
mrana, ring jang druwe panyungsung ika, jadmane sane munggah ring gdong,
mwah i balyan, engengan, wnang kadandā patinikěl, tur mapahayu parhyangan
ika, sakadi ngaturang pamlaspas di bungā. Makapanyěmbah jagat ring bali,
angangkus agamane ring buwana ngaran, tingkahi tatigā, siwā ngaran, wisa, siwa
ngaran panyungsungan, darma ngaran karahaywan, tirta ngaran to-
TERJEMAHAN

29a. Itu, dengan caru panca kelud membersihkan dan menyucikan semua
pelinggih. Dan palinggih yang dirusak oleh orang yang mengaku sebagai dukun,
gerak-geriknya seperti orang gila dan bingung, dan sebarkan air yang banyak, dan
ucapannya senonoh maka dewa akan hilang dari semua pelinggih dan kembali ke
gunung agung, tempat pelinggih tersebut diduduki oleh bhuta kala, pisaca gana,
yang akan menyebarkan wabah penyakit, mara bahaya, kepada para abdi
penjunjung itu, orang yang berani naik ke ruangan suci, dan dukun gadungan,
wajib dikenai denda, dan membersihan tempat suci itu, seperti melakukan upacara
pemlaspasan. Sebagai rasa sujud bakti orang-orang Bali, yaitu pada esensi agama
yang ada di dunia, tiga tingkatannya, siwa sebagai wisa, siwa yaitu pemujaan,
dharma adalah keselamatan, tirtha adalah

TEKS

29b. ya-toya hning ngaran kusuma utamayang. Dewa ngaran, bhatara, ika
dwaning ring sanggah kamulan, nya marongan tatiga, gnahe nunas tirta kakuluh
matangnya nagran, guru ibu, paddhā ngaran, sane ring gumine, pusah, desā,
dalěm, tiga-tiga juga, ring tingkahe manyiwi, ika kabeh kanugrahing ring ida
bhatara brahmā, ring kuna, katmah dening siwa tiga, siwa buddha, bujanggā,
wnang matitahang dewa, pitra, sarwa buta, wnang sang bujanggā ngrowak
ngělětuh bumi, sang guru bujangga, jatinya, sang sung, nga, nggā, gnah, ru, nga,
sañjata, bu, nga, bumi, ja, nga, jati, nggā, nga, rāga, ika ngaran, sad gunna, ling
ira sang hyang windhu mwang sang hyang wnang. Malih i pamangku kenken
manunas ica antuk jadmane sami, tan wentěn i pamangku, yan i pamangku kari
romon makamběn dě-

TERJEMAHAN

29b. Air suci yang disebut bunga yang diutamakan. Dewa adalah bhatara, maka
dari itu palinggih kamulan berruang tiga, tempat memohon tirtha pakuluh oleh
karena itu disebut guru ibu, dan dianggap sama, yang ada di dunia, puseh, desa,
dan dalem, ketiganya itu dalam melakukan pemujaan, atas anugrah Bhatara
Brahma, dahulu kala, menjelma menjadi siwa tiga, yaitu siwa, buddha, dan
bhujangga, berhak memohon kepada dewa, leluhur, bhuta kala, pantas sang
bhujangga menghilangkan kekotoran dunia, sang guru bhujangga sejatinya, sang
artinya sung, ngga artinya tempat, ru artinya sanjata, bu artinya bumi, ja artinya
sejati, ngga artinya tubuh, itulah yang dinamakan sad guna, berdasarkan sabda
Sang Hyang Windhu dan Sang Hyang Wenang. Kemudian sang pamangku disuruh
untuk memohon anugerah untuk semua orang, namun sang pamangku tidak ada,
jika sang pamangku masih memakai kain yang
TEKS

30a. kil, mwah durung mapningan, tkě wnang i pamangku dosā, ngaturang bantěn
panyapuhan, ring palinggihe. Mwah malih i pamangku kari romon makamběn
děkil, durung polih mapningan masigsig mambuh, matirta, jěg munggah i
pamangku ring palinggihe ya mplawa yadyan macěniga, mangkin mangaturang
bantěn, tkě wnang i pamangku kaějuk, olih i pamaksan, raris kaambuhin ring
pagěnahane ltuh, tur raris kausanang nganggen pamangku, nanghing palinggihe
raris kapahayu, antuk pěmaksan sarěṇg sami, apan madaging cměr, purā punika
ngaran kasurud pamangku. Yanning patut i pamangku mangda talěr malajahin
pasonteng sangkul putih. Soroh mantran maknā caniga, plawa ngingsahin,
ceblong, nagingin cěcěpan. Malih jadmane mawasta lětuh nentěn wentě-

TERJEMAHAN

30a. Kotor, dan belum membersihkan diri, maka pamangku itu wajib dikenai dosa,
harus mempersembahkan banten pembersih di palinggih. Dan kemudian si
pamangku masih mengoceh dan berpakaian kotor, belum sempat membersihkan
diri, keramas, dan mandi, malah pamangku itu naik ke palinggih memasang daun
plawa dan hiasan ceniga, kemudian menyajikan banten, maka pamangku itu wajib
ditangkap oleh pamaksan, dan diguyur di tempat yang kotor, kemudian
diberhentikan menjadi pamangku, lalu pelinggih itu harus dibersihkan, oleh semua
pemaksan pura, oleh karena telah berisi hal yang tercemar, pura itu disebut kasurud
pamangku. Sebenarnya pamangku harus juga mempelajari pasonteng sangkul
putih. Segala jenis mantra, untuk sesaji dengan caniga, daun plawa, ceblong,
mengisi cecepan. Kemudian orang yang disebut kotor tidak boleh

TEKS

30b. n wehin ka purā ri kalane matirta ne ring purā, jadma gring tan kěcug
tambanin sane cukul děkil nika sane matundung dewa, mapwara paněs kang
nāgarā. Mapwarā gring beksā kunang jagat doning tan wentěn dados gěnahang
ring nagarā. Kalih yan wentěn jadma pantěn punika sane tan dados wehin ka purā
i pamangku tan pisan dados nunasang tirta, kaulah ring purā, ya tan dados
kajaya-jayain ring sang sulinggih podgala. Apa ya ta lwirnya ingaranan pantěn,
jadma ika, yan jadmane lanang sudra marabi ring wong menak wadon, ya
makakalih mawasta pantěn, tan sida kasupat dening ida sang sadaka. Yanning i
pamangku tunasang tirta wastu i pamangku cěnděk tuwur tur katibanan lara
wigna mwah ala kertine ring purā, punika sami, apan ja-

TERJEMAHAN
30b. Disuruh datang ke pura pada saat menerima tirtha, orang sakit tidak dapat
disembuhkan dan yang sakit cukul dekil itu yang akan membuat dewa pergi, dan
akan membuat negara itu menjadi berbahaya. Oleh karena wabah penyakit telah
memenuhi negara itu sehingga negara itu tidak ama untuk ditinggali. Lalu jika ada
orang panten yang tidak boleh masuk ke pura maka sang pamangku sama sekali
tidak boleh memberikan tirtha, maka ia harus diusir dari pura, ia itu tidak boleh
diikutkan dalam upacara majaya-jaya oleh pendeta Siwa. Apakah itu segala yang
dikatakan orang panten, jika seorang pria sudra menikah dengan wanita dari kasta
tinggi, keduanya disebut panten, tidak dapat dibebaskan keburukannya oleh sang
pendeta. Jika pamangku memberikan tirtha maka pamangku akan pendek umur dan
akan selalu ditimpa kemalangan dan keburukan di pura, itulah semua, sebab orang

TEKS

31a. dma punika lintang cměr. Saking niti sang hyang darmma sadana, dening
mangkin patut pagěh, sapara panghulu, angamong kuna drěsta kuna, ngaran ne
sāmpun, presta, ngaran, rahayu, sasannā, ngaran, gěgaman, tingkah sane ngawe
rahayu ring desā. Malih gěgměnne dados pamangku, tkě pagěh makarti ring purā,
tur marěrisakan ngrisakin, nlasang sarwa misring purā, sasida-sida sane soroh
akdik, akdiki, yanning bas agěng karyane, manut i pamaksan nyarěngin nanghing i
pamangku mangdā ngaryanin sapolih-polihe. Yanning wentěn jadmā
mapanahuran, ring i pamangku abagi, ring pamaksan abagi, ring sang
mapanahuran abāgi, yan i pamangku ngambil sami, wnang i pamangku usan
dados pamangku, apan dudu mawasta paras-

TERJEMAHAN

31a. Yang seperti itu sangat kotor. Berdasarkan Niti Sang Hyang Dharma Sadana,
sekarang harus teguh antara atasan dan bawahan untuk menjaga warisan tradisi
yang terdahulu, dresta adalah keselamatan, sasana adalah pegangan, itulah perilaku
yang membuat kebahagiaan di dunia. Kemudian kewajiban seorang pamangku,
datang dengan rasa teguh sebagai arti dari pura, membersihkan pura,
menghilangkan segala yang mengganggu pura, semampunya yang sedikit-sedikit,
jika terlalu besar upacaranya, disertai oleh pamaksan pura, tetapi pamangku agar
membuat upacara yang sebisanya. Jika ada orang yang membayar, sebagian untuk
pamangku, sebagian untuk pamaksan, dan untuk yang membayar sebagian, jika
pamangku mengambil semuanya, maka ia wajib berhenti menjadi pamangku,
sebab itu dinamakan saling

TEKS

31b. paros, raksā rumaksā. Malih yan wentěn jadmā ngaturang sarwa pangangge
wnang lělab sami, nanghing pamaksan sarěng i pamangku ngamběl sami, apan
mawasta dwen bhatara, malih i pamangku mandados dranggi irsya, mwah dwe
ring won glen, apan i pamangku satata nyongsong dewata kadarma patut manahe
makerti, punika wantah mawasta widdhi. Patěh ring bhujanggā bujā, nga, tangan,
anggā, nga, ngragayang, i pamangku ngragayang widhi, simpu, nga, ngěmpu
ngragayang widhi ring niskala, bhujanggā ngaran sěnggu, spara panghulu sane
ngawasayang. Malih sang para panghulu sang rumawos, mayun ring
kapagěnahan agama tirta. Ayuning nagarā, apan margginya sang hyang bhaskarā
nyunarin jagat, utamanya salir makarya ltuh di jagate punika patut karuruh

TERJEMAHAN

31b. Tolong menolong, saling peduli. Kemudian jika ada orang yang
menyumbangkan segala pakaian wajib untuk diterima semuanya, namun para
pamaksan dan pamangku mengambil semua, sebab itu dianggap milik dewa,
kemudian pamangku menjadi iri dan dengki kepada milik orang lain, karena si
pamangku selalu menyambut para dewa maka kebenaran itu patut untuk
diutamakan dalam perilakunya, itulah yang dinamakan widhi. Sama juga pada
pendeta bhujangga, bhuja adalah tangan, angga adalah perwujudan, pamangku
adalah yang melambangkan Tuhan, si mpu adalah penjaga dan mewujudkan Tuhan
di dunia nyata, bhujangga adalah senggu, sebagai penghulu yang berkuasa.
Kemudian para penghulu dalam perkataannya, selalu memperhatikan keteguhan
agama tirtha. Kedamaian dunia, sebab jalannya Sang Hyang Bhaskara yang
menyinari dunia, terutama membasmi perbuatan buruk di dunia ini patut untuk
ditegakkan

TEKS

32a. lwirnya sane marabi tan patut prěnah tumine tan pěsan dados, mangdā
kaprascita ucatiněn ring tutur prěnah rabine sane munggah ring tutur yoga punika
yanning salah wětu mangda ring tutur bhagawan gargga ne ulětang, i rěrěh
pamarisudan ipun yanning skadi sěple tan wěnang pahayu malih yan jadmā istri
tan dandos ngaraja swala yanning polih ka purā punika mawasta ltuh. Iti
panugrahan bhatara mahādewa jumněng ring gunung agung turun ring
kahyangan běsakih. Sāmpun katon sira maya danawa panugrahane ring i
pamangku kul putih parum parā pamangku sami makuuban bumi bangsal kumpul
ring kahyangan běsakih, hana pawarah sira sangkul putih ring para pamangku
sami. Uduh sira pamangkune sami, rěbakna apan sira dadi pamangku purā, maka
dasar

TERJEMAHAN

32a. Adapun yang telah menikah tidak baik mencari bekas istrinya, supaya
disucikan dengan prascita diucapkan pada tutur mantan istrinya berdasarkan ajaran
tutur yoga, jika salah ucapannya maka supaya mempelajari ajaran tutur bhagawan
garga, mencari pembersihannya itu jika berdasarkan kitab sastra tidak boleh
disucikan lagi, seorang istri tidak boleh di raja swala jika sempat ke pura, dan itu
disebut kotor. Inilah anugerah ajaran dari Bhatara Mahadewa yang berstana di
gunung agung yang turun dari pura Besakih. Telah muncul anugerah sang Maya
Danawa kepada pamangku kul putih, pertemuan para pamangku yang berkumpul
di pura Besakih, adalah nasehat dari Sangkul Putih kepada semua pamangku.
Wahai para pamangku, perhatikanlah sebab engkau menjadi pamangku, sebagai
perantara

TEKS

32a. ida bhatara aywa sira momo drěwaka angayat tirta, panuku jiwa makweh
babantěn ring kahyangan agung alit mwah ring desa, panghulun desa anggena
darmaning kakrěcen, yan sira momo drowaka tan yukkti tapakin widdhi, yan sira
tědun kětapak dening buta kapiragan mwah kāla pungu-ungu krañjingin dening
dewa kora, tingkah nyapa kadi aku mawah tatwěk. Dewa pamangku kně pastu
dening dewa, anmu nira ka skala niskala katěkeng putra-putra kayan sira ngangge
kadarmaning pamangku pura.

TERJEMAHAN

32a. Tuhan, janganlah engkau sombong dan durhaka dalam memohon air suci,
dalam penebusan jiwa banyak sekali banten yang diperlukan di pura kahyangan
agung dan alit serta di pura desa, penghulu desa menggunakan kewajibannya, jika
ia berbuat buruk dan durhaka maka dewa tak sedia akan turun ke dunia, jika beliau
turun itupun menjadi Bhuta Kapiragan dan Bhuta Pungu-pungu, tingkahnya
angkara murka dan angkuh. Maka pamangku akan terkena kutuk oleh dewa, jika ia
menjalankan kewajiban sebagai pamangku maka anak cucunya pun akan bahagia
sekala dan niskala.

Anda mungkin juga menyukai