Anda di halaman 1dari 20

MATERI ZOOM PATEMBAYAN JAWADIPA

WEDARAN SANGHYANG KALA TATTWA BAG-3


10 SEPTEMBER 2023
Oleh : KRT. Sastrasasangka

Bab IV
Lairing Bhaṭāra Kāla
(Lahirnya Bhaṭāra Kāla)

Danḍanggula.

1. Anitihi ing Lêmbu Andini,


among lawan garwa Dewi Uma,
margeng gagana lampahe,
pulo Jawa wus têpung,
gya nganglangi ingkang jaladri,
neng luhuring samudra,
nuju wanci surup,
sorote kang baskara bang,
canḍik kala ngênani we amuwuhi,
lêlangêning samudra.

Menaiki Lêmbu Andini,


hanya dengan istri Dewi Uma,
melewati jalanan angkasa,
pulau Jawa sudah diputari,
segera menjelajah samudra,
berada di atas lautan,
bertepatan waktu surup,
sorot matahari memerah,
lembayung menerpa air menambahi,
indahnya samudera.

2. Sanghyang Guru anon lêlangêning,


kang samudra mangu-mangu ring tyas,
oneng rarasing karêsmen,
apan sawontênipun,
ingkang putra Hyang Wiṣṇu nguni,
têbih marang asmara,
kalih-kalihipun,
naming lagya sapunika,
Sanghyang Guru kapati ing tyas denyapti,
sajiwa lan kang garwa.

Sanghyang Guru melihat keindahan dari,


samudera tertegun di dalam hati,
terusik hasrat birahi,
sebab setelah kelahiran,
sang putra Hyang Wiṣṇu dahulu,
telah jauh dari melakukan persenggamaan,
kedua-duanya,
hanya baru kali ini,
Sanghyang Guru di dalam hati sangat mengingini,
bersebadan dengan istri-Nya.

3. Nanging Dewi Uma tan nglanggati,


karsanira kang mamrih asmara,
maksih têbih ing galihe,
mring langêning kang lulut,
Sanghyang Guru mêksa dennya mrih,
cinanḍak ingkang garwa,
anulya pinangku,
rinasuk ngasmara cipta,
duk kinênan sang dyah mengo anginggati,
sarwi rangu turira.

Akan tetapi Dewi Uma tidak menanggapi,


hasrat Dia yang ingin mencicipi asmara,
masih jauh dari hati-Nya,
kepada kenikmatan bersebadan,
Sanghyang Guru memaksakan kehendak-Nya,
dipegangi sang istri,
kemudian dipangku,
hendak dimasuki oleh cipta asmara,
ketika hampir terkena sang dyah berpaling menghindar,
dengan marah Dia berkata.

4. Kadingaren Paduka puniki,


darbe karsa andadak lir ditya,
ngangge saênggen-ênggene,
wontên ing gigir lêmbu,
bok inggiha sareh sakêḍik,
Sanghyang Guru sakala,
apan mawi siyung,
yayah kadya anyêpata,
Dewi Uma amastani lir rasêksi,
nanging Hyang Girinātha.

Tumben sekali Paduka ini,


memiliki hasrat mendadak bagaikan ditya,
bercumbu di sembarang tempat,
di atas punggung lembu,
sudah seharusnya memiliki kesabaran sejenak,
Sanghyang Guru seketika,
menjadi bersiung,
bagaikan tengah memberikan kutukan,
Dewi Uma menyebut-Nya mirip raksasa,
akan tetapi Hyang Girinātha.

5. Wus kalajêng kāma nira mijil,


tan tinampan tumibeng samudra,
jumêgur kang we gora reh,
umob kadi kinêbur,
Sanghyang Guru merang ing galih,
ngêmu runtik ing garwa,
sigra dennya kondur,
samudra taksih walikan,
gara-gara gumuruh kagiri-giri,
kagyat kang para dewa.

Sudah terlanjur kāma -Nya keluar,


tidak masuk (ke kemaluan Dewi Uma) jatuh ke samudera,
berdebur air membuat keterusikan hati,
panas bagaikan dikebur,
Sanghyang Guru malu dalam hati,
memendam kemarahan kepada sang istri,
segera mereka balik,
sedangkan samudra senantiasa bergejolak,
huru-hara bergemuruh semakin membesar,
terkejut seluruh para dewa.

6. Dening swarga lir kadya ginonjing,


nulya sami kinen amariksa,
kang karya gara-garane,
para dewa agupuh,
mêsat lampahira wus prapti,
nggene kang gara-gara,
têlêng samudra gung,
wontên murub katingalan,
lir baskara mapanas sêḍêng nêngahi,
sawusira têtela.

Adapun surga bagaikan tergoncang,


lantas semuanya tergerak untuk memeriksa,
yang menyebabkan huru-hara,
para dewa kebingungan,
melesat lampahnya sudah sampai,
tempat terjadinya huru-hara,
di tengah samudera besar,
ada yang terlihat menyala,
bagaikan matahari panas tengah berada di atas kepala,
setelah jelas.

7. Samya wangsul ngaturi udani,


lamun ingkang karya gara-gara,
têlêng samudra ênggone,
wontên katingal murub,
lir baskara sêḍêng nêngahi,
tan sagêd mrêpêkana,
panase kalangkung,
punapa ta wastanira,
neng samudra makatên wastanireki,
panas kadya dahana.

Segera balik untuk melaporkan,


bahwa asal dari huru-hara,
di tengah samudera tempatnya,
ada yang terlihat menyala,
bagaikan matahari panas tengah berada di atas kepala,
tidak mampu untuk didekati,
panasnya berlebih-lebih,
apakah sebutannya,
keadaan samudera yang demikian itu,
panas bagaikan api.

8. Sanghyang Guru angandika aris,


Ingkang katon murub neng samudra,
pun Kāmasalah arane,
payo baliya gupuh,
angênggowa kaprabon jurit,
kang murub neng samudra,
prihên sirnanipun,
urugana ing gagaman,
Tur sandika para dewa wangsul aglis,
sarta kapraboning prang.

Sanghyang Guru berkata pelan,


Yang terlihat menyala di samudera,
adalah Kāmasalah namanya,
ayo segera kembalilah dengan cepat,
sambil membawa perlengkapan perang,
yang menyala di samudera,
usahakan untuk disirnakan,
timbunlah dengan senjata
Berhatur sandika para dewa kembali dengan cepat,
sembari membawa peralatan perang.

9. Sapraptane têlênging jaladri,


nggen kang murub para dewa sigra,
parêng dennya nglêpasake,
jêmparing kadya jawuh,
gada ḍanḍa baḍama ganḍi,
konta cakra candrasa,
parasu lan limpung,
musala beri lugora,
tibeng têlêng samudra kang murub kadi,
kinêbur kang samudra.

Sesampainya di tengah samudera,


di tempat mana yang terlihat menyala para dewa segera,
bersama-sama melepaskan,
panah bagaikan hujan,
gada, ḍanḍa, baḍama,1 ganḍi,
konta, cakra, candrasa,
parasu,2 dan limpung,
musala, beri,3 lugora,
jatuh di tengah samudera yang menyala bagaikan,
dikebur keberadaan samudera.

1
Senjata sejenis golok.
2
Kapak.
3
Gong kecil untuk dibunyikan ketika hendak terjadi pertempuran.
10. Para dewa maksih angurugi,
ing sanjata ingkang neka warna,
pinrih tumuli sirnane,
Kāmasalah kang murub,
den urugi sagung jêmparing,
nora saya cilika,
malah saya wuwuh,
gêngira kabina-bina,
ing urube molah Kāmasalah dadi,
rasêksa saparbata.

Para dewa masih terus mengurugi,


dengan senjata beraneka warna,
berpamrih agar segera sirna,
Kāmasalah yang menyala,
ditimbun dengan semua panah,
tidak menjadi berkurang (nyalanya),
malah tambah berkobar,
besarnya mengerikan,
keberadaan nyalanya menggeliat Kāmasalah menjadi,
rasaksa sebesar gunung.

11. Pan sadaya gagamaning jurit,


dadi awakira Kāmasalah,
ḍanḍa kang dadi sirahe,
ramuga dadya gulu,
grana limpung kupinge piling,
cakra kang dadya netra,
bhindi dadya pupu,
nanggala lawan trisula,
ingkang dadya bahunira kanan kering,
gaḍa kang dadya ḍaḍa.

Dan seluruh persenjataan perang,


menjadi badan Kāmasalah ,
ḍanḍa yang menjadi kepalanya,
ramuga menjadi leher,
hidung dari limpung, telinga dari piling,
cakra yang menjadi mata,
bhindi menjadi paha,
nanggala dan trisula,
yang menjadi bahu kanan dan kiri,
gaḍa yang menjadi dada.
12. Sagung jêmparing sadaya dadi,
wulu-wulu kumrusuk kanginan,
ana kang dadya untune,
janggeleg nulya lungguh,
lir parbata munggwing jaladri,
ngolet wahing lir gêlap,
sêgu lir galuḍug, mêntas saking jro samudra,
marêpêki mring para dewa sarya ngrik,
sru nguwuh takon bapa.

Seluruh panah menjadi,


bulu-bulu yang bergemerisik tersilir angin,
ada pula yang menjadi giginya,
Bangun kemudian duduk,
bagaikan gunung duduk di atas samudera,
menggeliat bersin bagaikan petir,
sendawa bagaikan geledek keluar dari dalam samudera,
mendekat kepada para dewa dengan menggeram,
sembari bersuara menanyakan bapa.

13. Para dewa ingkang den prêpêki,


pra samya jrih lumayu sarsaran,
Kāmasalah anut bae,
dewa sapurugipun,
palayune pan sampun prapti,
ngarsa Hyang Jagatnatha,
gugup aturipun,
yen Kāmasalah tan kêna,
pinrih sirna kurugan sagung jêmparing,
malah dadya rasêksa.

Para dewa yang didekati,


Semuanya ketakutan berlarian semburat,
Kāmasalah mengikut saja,
kepada para dewa kemanapun pergi,
lari mereka sudah sampai,
di depan Hyang Jagatnatha,
berhatur dengan gugup,
jika Kāmasalah tidak bisa,
untuk disirnakan tertimbun semua panah,
malah menjadi raksasa.

14. Gêng sawukir warnane ngajrihi,


mêntas saking lêbêting samudra,
nguwuh takon sudarmane,
sarya nggrêng lir galuḍug,
marma mawur dewa samya jrih,
dereng dugi aturnya,
gugup pan kasaru,
praptanira Kāmasalah ,
pra jawata sadaya ngungsi neng wuri,
Kāmasalah tumingal.

Besarnya segunung wujudnya mengerikan,


keluar dari dalam samudra,
bersuara menanyakan orang tua,
sembari menggeram bagaikan geledeg,
oleh karenanya bersemburat seluruh dewa ketakutan,
belum selesai apa yang dihaturkan,
gempar karena terhenti,
oleh kedatangan Kāmasalah ,
seluruh dewatā semua mengungsi ke belakang.
Kāmasalah melihat.

15. Mring Hyang Guru maksih têtêp linggih,


datan obah saking ing nggenira,
Sang Kāmasalah nulya ge,
mrêpêki ngarsanipun,
prapta lajêng janggeleg linggih,
gumalêgêr têtanya,
Heh sapa sireku,
dening cahya-Mu gumiwang,
cilik mênṭik lungguh neng ngarsa pribadi,
sapa ta aranira.

Kepada Hyang Guru yang masih tetap duduk,


tiada bergerak dari tempatnya,
Sang Kāmasalah bersegera,
mendekat ke depan,
tiba kemudian tegap mengambil duduk,
menggelegar bertanya
Hai siapa diri-Mu,
cahaya-Mu memancar,
kecil duduk di depan sendirian,
siapa nama-Mu?

16. Sanghyang Guru angandika aris,


Wruhanira Sun Ratuning Jagat,
ya kang dadya Pangerane,
sagunging kang tumuwuh,
Sanghyang Jagatnatha ran-mami,
Kāmasalah lingira,
Yen nyata Sireku,
Pangerane ing sajagat,
yêkti wêruh iya kang yuga ing mami,
ngêndi nggone tuduhna.

Sanghyang Guru berkata pelan,


Ketahuilah diri-Ku ini Raja Dunia,
yang menjadi Tuan,
dari seluruh yang hidup,
Sanghyang Jagatnatha nama-Ku,
Kāmasalah berkata,
Jika nyata diri-Mu,
Tuan dari seluruh alam,
pastilah mengetahui siapa yang memperanakkan aku,
di mana tempatnya tunjukkan.

17. Sanghyang Guru mesêm lingira ris,


Lamun sira adrêng takon Bapa,
iya Ingsun tuduhake,
nanging ta saratipun,
kudu-kudu sira ngabêkti,
nungkêmi ngestu pada,
iya mring kang tuduh,
Kāmasalah saurira,
Ya sun turut nanging yen goroh Sireki,
yekti yen ingsun mangsa.

Sanghyang Guru tersenyum ucapnya pelan,


Jika dirimu bersikeras menanyakan keberadaan Bapa,
iya akan Aku tunjukkan,
akan tetapi dengan syarat,
harus dirimu berbakti,
sungkem mencium kaki,
kepada yang memberikan petunjuk,
Kāmasalah menjawab,
Iya akan aku turuti namun jika diri-Mu berbohong,
pastilah akan aku mangsa.

18. Lah ta iya nungkêmana aglis,


pangkoningsun Kāmasalah sigra,
anungkêmi ing pangkone,
binêḍol rambutipun,
aṭi-aṭi kanan lan kering,
asru njumbul tumênga,
tangginas Hyang Guru,
gya cinanḍak siyungira,
kalih pisan pinêṭik pucuke kêni,
ginuwêk ilatira.

Oleh karenanya bersegeralah kamu sungkem,


ke pangkuan-Ku Kāmasalah segera,
bersungkem di pangkuan,
dicabut rambutnya,
rambut di depan telinga kanan dan kiri,
keras terdongak menengadah,
cekatan Hyang Guru,
segera dipegang taringnya,
dua sekaligus dipatahkan pucuknya,
kemudian dirogoh lidahnya.

19. Upasipun sadaya pan mijil,


wus inguculakên Kāmasalah ,
nḍeprok lungguh neng ngarsane,
Bāyu ne kabeh racut,
pan ngalumpruk datanpa budi,
pucuk siyung lan upas,
cinipta mor sampun,
dadya sanjata kalihnya,
kanan Kunta ingkang kering Paśopati,
rambut dadya kênḍêngnya.

Bisanya semua keluar,


sesudahnya dilepaskan Kāmasalah ,
meringkuk duduk di depan-Nya,
kekuatannya semua habis,
lemas tanpa gerak,
pucuk taring dan bisa,
dijadikan keduanya sudah,
menjadi senjata kedua-duanya,
yang kanan menjadi Kunta yang kiri menjadi Paśopati,
rambut menjadi tali panah.

20. Sanghyang Guru angandika aris,


Heh ta Kāmasalah wruhanira,
sira iku sajatine,
pan iya yuganingsun,
mêngko sira Ingsun paring,
jênêng Bhaṭāra Kāla,
manggona sireku,
aneng ing Nusa Kambangan,
ngratonana brêkasakan lan ḍêḍêmit,
kabeh ing nusa Jawa.

Sanghyang Guru berkata pelan,


Heh Kāmasalah ketahuilah,
dirimu itu sesungguhnya,
merupakan anak-Ku,
sekarang dirimu Aku berikan,
nama Bhaṭāra Kāla,
berdiamlah dirimu,
di Nusa Kambangan,
rajailah brakasakan dan ḍêmit,
seluruh Nusa Jawa.

21. Kang liningan umatur wot sari,


langkung suka ing kalingga murda,
ḍawuhing sih sadayane,
punapa ing satuduh,
tur sandika ulun lampahi,
nanging panuwun kula,
ing pêpancenipun,
kang dadya têḍa kawula,
myang sagunge kang samya ulun ratoni,
samya brangta ing têḍa.

Yang diberi ucapan berhatur menurut,


sangat bergembira dan sangat dijunjung tinggi,
berucap akan memperlakukan dengan baik semua,
yang ditunjukkan,
berhatur Sandika hamba jalani,
akan tetapi yang menjadi permintaan hamba,
tentang ketetapan,
yang menjadi makanan hamba,
juga makanan seluruh yang hamba rajai,
sama-sama brangta4 dengan makanan.

4
Brangta artinya tergila-gila, mengisyaratkan pupuh selanjutnya adalah pupuh Asmaradana.
Bab V
Manungsa Sukêrta
(Manusia Sukêrta)

Asmaradana

1. Sanghyang Guru ngandika ris,


Sira aja walang driya,
mêmangsanira ing têmbe,
ya wong sawidak prakara,
Sun pancekkên ing sira,
ingkang ḍingin mêmangsamu,
wong kang ngrubuhakên dandang.

Sanghyang Guru berkata pelan,


Dirimu jangan berasa khawatir,
yang menjadi makananmu kelak,
adalah manusia enam puluh jenis,
telah Aku tentukan bagimu,
yang pertama mangsamu adalah,
manusia yang menggulingkan dandang5

2. Kapinḍo mangsanireki,
wong nugêlakên pipisan,
lan ganḍik kaping têlune,
wong kang ugêr-ugêr lawang,
kadang ro paḍa lanang,
kaping pat wong mêtu bungkus,
ping lima wong mêtu kêmbar.

Kedua yang menjadi mangsamu,

5
Tempat menanak nasi.
manusia yang mematahkan pipisan,6
dan mematahkan ganḍik7 ke tiganya,
manusia ugêr-ugêr lawang,
(yaitu) dua bersaudara lelaki semua,
ke empat manusia yang lahir berbungkus selaput,
ke lima manusia lahir kembar.

3. Miwah wong kang mêtu ḍampit,


kêmbar lanang lan wanodya,
ping nêm kêmbang sêpasange,
kadang ro samya wanodya,
ping pitune gêḍana,
gêḍini kadangira mung,
loro jalu lan wanodya.

Serta yang lahir ḍampit,


kembar lelaki dan perempuan,
ke enam kêmbang sêpasang,
dua saudara wanita semua,
ke tujuh gêḍana,
gêḍani yaitu saudara hanya,
dua lelaki dan perempuan.

4. Ping wolu wong ontang-anting,


tanpa kadang bapa biyang,
kang kaping sanga arane,
sênḍang pit-apit pancuran,
namung têtêlu kadang,
siji wadon loro jalu,
ping sapuluh ingkang kadang.

Ke delapan manusia ontang-anting,


tidak memiliki saudara bapak dan ibu,
yang ke sembilan namanya,
sênḍang pit-apit pancuran,
hanya memiliki tiga saudara,
satu wanita dua lelaki,
ke sepuluh adalah saudara.

5. Wadon loro lanang siji,


ran pancuran kapit sênḍang,

6
Batu persegi yang dipergunakan untuk menumbuk bahan-bahan jamu.
7
Alat penumbuk jamu.
dene kaping sawêlase,
ingaranan wong saramba,
kadang pat paḍa lanang,
ping rolas śrīmpi ranipun,
kadang papat wadon paḍa.

Dua wanita dan satu lelaki,


dinamakan pancuran kapit sênḍang,
sedangkan yang ke sebelas,
di sebut saramba,
empat saudara semua lelaki,
ke dua belas śrīmpi namanya,
empat saudara wanita semua.

6. Ping têlulas den arani,


iya wong mancalaputra,
kadang lima lanang kabeh,
ping pat belas ran mancala,
putri kadange lima,
samya estri tanpa jalu,
ping limalas wong pipilan.

Ke tiga belas dinamakan,


manusia mancalaputra,
lima bersaudara lelaki semua,
ke empat belas bernama mancala,
putri lima bersaudara,
semua wanita tanpa lelaki,
ke lima belas manusia pipilan.

7. Wadon papat lanang siji,


ping nêmbêlas wong padangan,
lanang papat siji wadon,
ping pitulas julung sungsang,
lair têngahe wayah,
ping wolulas julung pujud,
lair nuju surup Sūrya.

Wanita empat lelaki satu,


ke enam belas manusia padangan,
lelaki empat satu wanita,
ke tujuh belas julung sungsang,
lahir di tengah hari,
ke delapan belas julung pujud,
lahir bertepatan dengan surup matahari.

8. Ping sangalas julung wangi,


lair nuju medal sūrya,
tiba ungkêr rong puluhe,
ping salikur wong jêmpina,
wong lair pitung wulan,
tiba sampir ping rolikur,
kalung usus lairira.

Ke sembilan belas julung wangi,


lahir tepat dengan terbitnya matahari,
tiba ungkêr kedua puluh,
ke dua puluh satu manusia jêmpina,
yang lahir baru tujuh bulan,
tiba sampir ke dua puluh dua,
berkalung usus kelahirannya.

9. Ping têlulikurireki,
ingaranan wong margana,
aneng ing paran laire,
ping patlikur wong wahana,
lair neng paromahan,
ingkang kaping limalikur,
wong Śiwah iya salewah.

Yang ke dua puluh tiga,


disebut manusia margana,
berada di tempat bepergian lahirnya,
ke dua puluh empat manusia wahana,
lahir di rumah,
yang ke dua puluh lima,
manusia Śiwah atau salewah.

10. Ping nêm likur bule putih,


ping pitulikur wong krêsna,
irêng mulus ing têgêse,
ping wolulikur walika,
iya iku wong bajang,
ping sangalikur wong wungkuk,
ping têlung puluh wong dengkek.

Ke dua puluh enam bule putih,


Ke dua puluh tujuh manusia krêsna,
hitam mulus artinya,
ke dua puluh delapan walika,
yaitu manusia bajang (tidak bisa tumbuh besar),
ke dua puluh sembilan manusia wungkuk,8
ke tiga puluh manusia dengkek9

11. Wong bucu têgêsireki,


ping têlung puluh sajuga,
wong wucil iku wong cêbol,
ping beh-ro den lawang mênga,
anuju canḍik Kāla,
ping têlung puluh têtêlu,
made datanpa lingkapan.

Manusia bucu demikian di sebut,


ke tiga puluh satu,
manusia wucil yaitu manusia cebol,
ke tiga puluh dua pintu terbuka,
ketika waktu surup,
ke tiga puluh tiga,
lantai pendopo tidak diberikan penutup.

12. Tanpa klasa miwah lampit,


kaping têlung puluh papat,
kampung tanpa tutup keyong,
kaping têlung puluh lima,
kasur tanpa pramada,
tanpa sasab têgêsipun,
ping têlung puluh nêmira.

Tanpa tikar tanpa alas,


ke tiga puluh empat,
rumah kampung tanpa tutup keyong,10
ke tiga puluh lima,
kasur tanpa pramada,
maksudnya tanpa alas,
ke tiga puluh enam.

13. Pêpajangan tanpa samir,


ping têlung puluh pitunya,

8
Bungkuk
9
Punggungnya tumbuh melengkung ke belakang.
10
Bagian rumah yang berbentuk maju tiga disamping êmpyak.
lumbung pari myang kapase,
nora sinungan ḍêḍasar,
têlung puluh wolunya,
wêwaḍah datanpa tutup,
kaping têlung puluh sanga.

Pêpajangan11 tanpa kelambu,


ke tiga puluh tujuh,
lumbung padi dan lumbung kapas,
tidak diberikan alas,
tiga puluh delapan,
semua wadah tanpa penutup,
ke tiga puluh sembilan.

14. Wong angguwang tuma urip,


ping patang puluh yen ana,
wong ngadêg têngah lawange,
ping patang puluh sajuga,
wong lungguh pipi lawang,
ping patang puluh ro,
wong sok njêṭung sangga uwang.

Manusia membuang kutu kepala hidup-hidup,


ke empat puluh jika ada,
manusia berdiri di tengah pintu,
ke empat puluh satu,
manusia duduk di pinggiran pintu,
ke empat puluh dua,
manusia yang suka melamun menyangga dagu.

15. Kang kaping patang puluh tri,


wong sok ngobong kulit bawang,
ping patang puluh papate,
wong natabakên wêwaḍah,
ping patang puluh lima,
wong sok ḍêmên ngobong rambut,
ping patang puluh nêmira.

Yang ke empat puluh tiga,


manusia yang suka membakar kulit bawang putih,
ke empat puluh empat,
manusia yang suka membenturkan wadah,

11
Sêntong tengah : kamar tengah
ke empat puluh lima,
manusia yang suka membakar rambut,
ke empat puluh enam.

16. Wong sok ngobong galarneki,


kaping patang puluh sapta,
wong sok ngobong kayu kelor,
dene ingkang kaping patang,
puluh wolu yen ana,
wong tabêri ngobong bêlung,
kaping patang puluh sanga.

Manusia yang suka membakar galar,12


yang ke empat puluh tujuh,
manusia yang suka membakar pohon kelor,
adapun yang ke empat,
puluh delapan jika ada,
manusia yang suka membakar tulang,
ke empat puluh sembilan.

17. Wong nyapu wuh gya den bêsmi,


ping sekêt wong mbuwang uyah,
sekêt siji yen ana wong,
mbuwang wuh aneng ing longan,
ping sekêt ro yen mbuwang,
wuh têka canḍelanipun,
ping sekêt têlu yen ana.

Manusia yang menyapu sampah langsung dibakar,


yang ke lima puluh manusia yang membuang garam,
lima puluh satu jika ada manusia,
membuang sampah di bawah kolong ranjang,
ke lima puluh dua jika membuang,
sampah melalui jendela,
ke lima puluh tiga jika ada.

18. Wong turu wêtuning rawi,


ping sekêt papat yen ana,
wong menek nuju têngange,
ping sekêt lima yen ana,
turu suruping sūrya,
ping sekêt nêm wong aturu,

12
Alas dasar pada ranjang tradisional dari bambu kering.
nuju têngange wayahnya.

Manusia tidur ketika matahari terbit,


ke lima puluh empat jika ada,
manusia memanjat saat tengah hari,
ke lima puluh lima jika ada,
manusia tidur surup sūrya,
ke lima puluh enam manusia tidur,
ketika tengah hari waktunya.

19. Ping sekêt pitu wong tangi,


tinggal sêgane neng iyan,
ping sekêt wolu lamun wong,
anggorohi darbekira,
kang kaping sekêt sanga,
tinggal bêras aneng lêsung,
ganêpe kaping sawidak.

Yang ke lima puluh tujuh manusia bangun,


meninggalkan nasi di iyan,13
ke lima puluh delapan jika ada manusia,
berbohong mengaku-aku memiliki,
yang ke lima puluh sembilan,
meninggalkan beras pada lesung14
genap yang ke enam puluh.

20. Kang dadi mangsanireki,


yen wong tabêri sêmbrana,
rubuh memeyane wijen,
Bhaṭāra Kāla miyarsa,
kang dadya mangsanira,
langkung sukanireng kalbu,
pamite sampun linilan.

Yang menjadi mangsamu,


jika ada manusia sembrono,
merobohkan tempat wijien yang dipanaskan di bawah terik matahari,
Bhaṭāra Kāla mendengar,
yang menjadi mangsanya,
sangat bersuka di dalam hati,
berpamit sudah diperkenankan.

13
Tempat untuk menggelar nasi panas supaya dingin.
14
Tempat menumbuk padi.
21. Nêmbah manguswa pada glis,
mêsat mring Nusa Kambangan,
cinênḍak prapta lampahe,
lajêng kendêl akahyangan,
sagunging brêkasakan,
sadaya wus samya ngratu,
marang ing Bhaṭāra Kāla.

Menyembah mencium kaki,


melesat ke Nusa Kambangan,
dipersingkat telah sampai perjalanannya,
kemudian berdiam dan berkahyangan,
seluruh brêkasakan,
semua sudah mengabdi,
kepada Bhaṭāra Kāla.

Patembayan Jawadipa

10 September 2023

Anda mungkin juga menyukai