MAKALAH PRESENTASI
Persamaan differensial tingkat satu derajat satu yang mempunyai bentuk umum
terpisah jika bentuk umum tersebut dapat dinyatakan dengan f(x) dx + g(y) dy = 0. Dengan
kata lain masing-masing differensial dalam persamaan berpasangan dengan variabel yang
sejenis.
Contoh:
1. x dx + 2 y dy = 0
2. y2 dx – x dy = 0
dx dy
2
⇔ x - y =0
3. y’ = y √ 1−2 x 2
dy
⇔ √ 1−2 x dx - y = 0
2
4. x dx – sin y dy = 0
yang sejenis, maka untuk menentukan selesaian umum persamaan cukup dengan
1. x dx + 2 y dy = 0
⇔ ∫ x dx + ∫ 2y dy = C
1
⇔ 2 x2 + y2 = C
dx dy
y -3 x =0
1.
⇔ x dx – 3y dy = 0
⇔ ∫ x dx - ∫ 3y dy = C
1 3
⇔ 2 x - 2 y2 = C
2
⇔ x2 – 3y2 = C
2. 3y dx + 2x dy = 0
dx dy
⇔3 x + 2 y = 0
dx dy
⇔ ∫ 3x + ∫2 y =C
⇔ 3 Ln │x │+ 2 Ln │ y │= C
⇔ Ln │x3y2 │= C
⇔ x3y2 = C
3. x dx + 2 y dy = 0
x dx + 2 y dy = C
1
2 x2 + y2 = C
x2 + 2y2 = C
4. sin x dx + (1-y) dy = 0 dengan y( π ) = 1
sin x dx + (1-y) dy = C
1
- cos x + y - 2 y2 = C
- 2 cos x + 2y - y2 = C
cos x + 2y – y2 = 3
Catatan
Yang perlu diingat bahwa persamaan diferensial dengan variable terpisah memiliki ciri
differensialnya, dengan kata lain dapat dinyatakan dalam bentuk sederhana f(x) dx + g(y) dy
= 0.
2. Persamaan yang dapat Direduksi ke Persamaan Variabel
Terpisah
M(x,y) dx + N(x,y) dy = 0
f1(x)g1(y) dx + f2(x)g2(y) dy = 0
f1 ( x) g2 ( y)
f 2 ( x) dx + g1 ( y ) dy = 0
F(x) dx + G(y) dy = 0.
1
Untuk selanjutnya bentuk pembagian f 2 ( x) g 2 ( x) disebut faktor integrasi. Selesaian
umum persamaan differensial yang dapat direduksi menjadi persamaan variable terpisah
dapat ditentukan dengan cara mengintegralkan masing-masing bagian setelah variable yang
Contoh:
1. 2(y+3) dx – xy dy = 0
dx ydy
⇔ 2 x - y+ 3 = 0
dx ydy
⇔ ∫ 2 x - ∫ y+ 3 = C
dx 3
⇔ ∫ 2 x - ∫ ( 1- y+ 3 ) dy = C
dx 3
⇔ ∫ 2 x - ∫ 1 dy + ∫ y+ 3 dy = C
⇔ 2 Ln │x │- y + 3 Ln │y+3│= C
⇔ Ln │x2(y+3)3│ = C + y
⇔ x2(y+3)3 = cey
dy 4y
2. dx = x( y 3)
⇔ x(y-3) dy = 4y dx
⇔ 4y dx - x(y-3) dy = 0
dx y−3
⇔ 4 x - y dy = 0
dx y−3
4
⇔ ∫ x - ∫ y dy = C
⇔ 4 Ln │x│– y + 3 Ln │y│= C
⇔( y +1)(1−x )dx - xy dy = 0
1−x y
⇔ x dx - y+1 dy = 0
dx dy
x - dx – dy + y+1 = 0
dx dy
⇔ ∫ x - ∫ dx – ∫ dy + ∫ y+1 = C
⇔ Ln │x│ - x – y + Ln │y + 1│= C
⇔ Ln │x(y+1)│ = C + x + y
⇔ x(y+1) = ec+x+y
M ( x, y ) N ( x, y )
y = x
Contoh
M ( x, y ) N ( x, y )
M(x,y) = (x+y) y = 1 dan N(x,y) = (x-y) x =1
M ( x, y )
M(x,y) = x + y Cos x y = Cos x
N ( x, y )
N(x,y) = Sin x x = Cos x
M ( x, y )
M(x,y) = xy – 2y2 y = x – 4y
∂ N( x , y)
N(x,y) = -x2 ∂x = -2x
M ( x, y ) N ( x, y )
y x
Persamaan differensial eksak mempunyai selesaian umum F(x,y) = C.
∂ F( x, y) ∂ F ( x, y)
0= ∂ x dx + ∂ y dy.
∂ F( x, y) ∂ F ( x, y)
0= ∂ x dx + ∂ y dy
∂ F( x, y) ∂ F ( x, y)
∂x = M(x,y) dan ∂y = N(x,y)
differensial eksak yang berbentuk F(x,y) = C dapat dilakukan dengan dua cara.
Cara I
∂ F( x, y) ∂ F ( x, y)
∂x = M(x,y) dan ∂ y = N(x,y)
∂ F( x, y)
∂x = M(x,y) → F(x,y) = ∫ M(x,y) dx
x
∫ M ( x , y)
= dx + G(y)
x
∂ F ( x, y)
∫ M ( x , y)
∂y = N(x,y) y dx + G(y) = N(x,y)
x
y
∫ M ( x , y)
dx + G’(y) = N(x,y)
x
∫ M ( x , y)
G’(y) = N(x,y) - y dx
x
∫ M ( x , y)
G(y) = ∫ (N(x,y) - y dx ) dy
x
∫ M ( x , y)
Substitusikan G(y) dalam F(x,y) = dx + G(y) yang merupakan selesaian umum
persamaan differensial
Cara II
∂ F ( x, y) ∂ F( x, y)
∂ y = N(x,y) dan ∂x = M(x,y)
∂ F ( x, y)
∂ y = N(x,y) → F(x,y) = ∫ N(x,y) dy
y
∫
= N(x,y) dy + F(x)
y
∂ F( x, y) ∂ ∫
∂ x = M(x,y) → ∂ x N(x,y) dy + F(x) = M(x,y)
y
∂ ∫
∂ x N(x,y) dy + F’(x) = M(x,y)
y
∂ ∫
F’(x) = M(x,y) - ∂ x N(x,y) dy
x
∂ ∫
F(x) = ∫ M(x,y) - ∂ x
( N(x,y) dy ) dx
y
∫
Substitusikan F(x) ke dalam F(x,y) = N(x,y) dy + F(x) yang merupakan selesaian
umumnya.
Contoh
Jawab
∂M(x,y)
M(x,y) = (2x+3y+4) → ∂ y = 3 dan
∂ N( x , y)
N(x,y) = (3x+4y+5) → ∂ x = 3
digunakan kesamaan
∂ F ( x, y) ∂ F( x, y)
∂ y = N(x,y) dan ∂x = M(x,y).
∂ F ( x, y)
⇔ ∂y = (3x+4y+5)
∂ F( x, y)
∂x = M(x,y).
∂ (
⇔ ∂ x 3xy + 2y2 + 5y + F(x)) = (2x +3y +4)
⇔ 3y + F’(x) = 2x + 3y + 4
⇔ F’(x) = 2x + 4
⇔ F(x) = x2 + 4x + C
2. (x + y Cos x) dx + sin x dy = 0
Jawab
∂M(x,y)
M(x,y) = x + y Cos x → ∂ y = Cos x dan
∂ N( x , y)
N(x,y) = sin x → ∂ x = Cos x
kesamaan
∂ F( x, y) ∂ F ( x, y)
∂ x = M(x,y) dan ∂ y = N(x,y)
∂ F( x, y)
∂ x = x + y Cos x → F(x,y) = ∫ (x + y Cos x) dx
1
= 2 x2 + y Sin x + G(y)
∂ F ( x, y)
∂y = sin x
∂ 1
⇔ ∂ y ( 2 x2 + y Sin x + G(y) ) = sin x
⇔ g’(y) = 0
⇔ g(y) = C
1
Diperoleh selesaian umum persamaan F(x,y) = 2 x2 + y Sin x + C
⇔ x2 + 2y Sin x = C
dy
Bentuk umumnya : + P ( x ) y=Q(x )
dx
e∫
p ( x ) dx