Bab 5 Genetik

5.1Pembahagian Sel
Gen, Asid Deoksiribonukleik (DNA)
dan Kromosom
Setiap spesies di dunia ini mempunyai bilangan kromosom yang tetap.
Sel soma yang normal mengandungi 46 kromosom. Setiap kromosom
wujud secara berpasangan mengikut bentuk dan saiz yang serupa.
Pasangan kromosom ini dikenal sebagai kromos om homolog.Kromosom
homolog manusia boleh disusun berdasarkan bentuk dan saiznya. Rajah
1 menunjukkan penyusunan kromosom homolog manusia. Susunan ini
dipanggil kariotip.
Rajah 1

Lelaki perempuan

Di dalam sel manusia, kromosom boleh dibahagikan kepada dua iaitu

autosom dan kromosom seks. Autosom membawa gen yang mengawal
sifat seperti warna mata, kebolehan menggulung lidah dan jenis rambut.
Kromosom seks pula membawa gen yang menentulkan jantina sama ada
lelaki atau perempuan

Mitosis dan Meiosis

1. Terdapat dua jenis pembahagian sel, iaitu mitosis dan meiosis.

2. Sewaktu pembahagian sel seperti mitosis dan meiosis berlaku,

kromosom dalam nukleus sel menebal dan dapat dilihat di bawah
mikroskop.
3. Sewaktu sel berada dalam peringkat interfasa atau tidak membahagi,
kromosom dalam nukleus sel adalah sangat halus dan tidak dapat
dilihatmelalui mata kasar atau mikroskop.

4.Sitokinesis atau pembahagian sitoplasma berlaku pada akhir mitosis

dan meiosis I dan II.

Mitosis
1.Mitosis ialah proses pembahagian sel induk yang menghasilkan dua sel
anak yang seiras dengan bilangan kromosom dan maklumat genetik
yang sama dengan sel induknya.

2. Mitosis berlaku di dalam sel soma (sel badan) pada haiwan dan
manusia dan sel meristem pada hujung akar dan pucuk tumbuhan.

3. Mitosis menambahkan bilangan sel dalam badan organisma sekaligus

membenarkan proses pertumbuhan pada haiwan dan tumbuhan.

4. Mitosis berlaku pada semua sel induk kecuali sel pembiakan

(gamet)Jadual di bawahmenunjukkan fasa-fasa (peringkat-peringkat)
mitosis dalam sel haiwan dan manusia

Fasa mitosis Penerangan

Profasa Pada profasa awal,kromosom
menjadi padat, memendek,
menebal dan jelas kelihatan
menerusi mikroskop cahaya.
Setiap kromosom mengalami
penduaan dan membentuk
sepasang kromatid kembar yang
seiras dan bercantum di
sentromer. Sepasang sentriol
terbentuk dan bergerak ke kutub
bertentangan dan
bersambung dengan gentian
gelendong yang
memanjang. ·Kromatid kembar
terikat pada sentromernya dengan
gentian gelendong.
·Pada profasa akhir, nukleolus
melenyap dan membran nukleus
terurai.
Metafasa -Kromatid kembar tersusun
sebaris pada satah
khatulistiwa di tengah-
tengah sel.
-Setiap sentromer pada
kromatid kembar terlekat
pada gelendong dan
menetapkannya di satah
khatulistiwa.
-Pada akhir metafasa,
sentromer mula membahagi.
Anafasa Sentromer membahagi
kepada dua.
·Kromatid kembar berpisah
menjadi dua kromosom
anak. ·Gentian gelendong
mengecut dan memendek.
·Kromosom anak tertarik ke
kutub sel yang bertentangan
akibat pengecutan
gentian gelendong
(pengutuban).
·Pada akhir anafasa, setiap
kutub sel mempunyai satu set
kromosom yang lengkap dan
seiras.
Telofasa ·Kromosom membuka
lingkarannya,melurus dan
membentuk bebenang
halus kromatin semula.
· Nukleolus, membran
nukleus dan nukleus
terbentuk semula.
·Gentian gelendong hilang.
·Sitokinesis berlaku dan dua
sel anak yang seiras terhasil di
akhir telofasa
Meiosis
Meiosis ialah proses pembahagian sel induk bagi menghasilkan empat
sel anak yang tidak seiras dan mempunyai hanya separuh daripada
bilangan kromosom sel induknya.

2. Meiosis berlaku di dalam sel tertentu di organ pembiakan untuk

menghasilkan gamet. Gamet yang terhasil adalah untuk pembiakan seks
bagi haiwan dan tumbuhan.

3.Meiosis berlaku di dalam ovari dan testis pada haiwan dan manusia
serta di dalam ovari dan anter pada tumbuhan.

4. Meiosis dibahagikan kepada dua peringkat pembahagian sel yang

berterusan dengan fasa yang berikut. (a) Meiosis I- profasa l, metafasa l,
anafasa I dan telofasa l (b) Meiosis Il- profasa II, metafasa Il, anafasa Il
dan telofasa I

5.Jadual dibawah dan Jadual 5.3 menunjukkan fasa-fasa dalam meiosis I

dan meiosis Il dalam sel haiwan dan manusia

Fasa meiosis I penerangan

Profasa I ·Pada awal profasa l,kromosom
menjadi padat, memendek,
menebal dan jelas kelihatan
menerusi mikroskop cahaya
·Setiap kromosom mengalami
penduaan (replikasi) dan
membentuk sepasang kromatid
kembar yang seiras dan bercantum
pada sentromer. ·Kromosom
homolog berpasangan dan pindah
silang berlaku.
·Sepasang sentriol terbentuk dan
bergerak ke kutub bertentangan
dan bersambung dengan gentian
gelendong yang memanjang.
·Kromatid kembar terikat pada
sentromernya dengan gentian
gelendong ·Pada akhir profasa l,
 nukleolus melenyap dan membran
nukleus terurai
Metafasa I ·Kromosom homolog tersusun
sebaris pada satah khatulistiwa di
tengah-tengah sel.
Anafasa l
·Setiap sentromer pada
kromosom homolog terlekat pada
gelendong dan menetapkannya di
satah khatulistiwa.
·Pada akhir metafasa l,
sentromer mula membahagi.
Anafasa ·Gentian gelendong mengecut
dan memendek.
·Kromosom homolog berpisah
daripada pasangannya.
·Kromosom yang terdiri daripada
kromatid kembar tertarik ke kutub
sel
yang bertentangan akibat
pengecutan gentian gelendong
(pengutuban).
·Pada akhir anafasa l, setiap
kutub sel mempunyai satu set
kromosom yang
lengkap
Telofasa -Nukleolus, membran nukleus dan
nukleus terbentuk semula.
-Gentian gelendong hilang.
-Sitokinesis berlaku dan dua sel
anak yang tidak seiras terhasil di
akhir telofasa I
Fasa mmeiosis II Penerangan
Profasa II ·Setiap kromosom tidak
mengalami penduaan tetapi
muncul
dalam bentuk kromatid kembar
yang seiras dan bercantum
pada sentromer.
·Sepasang sentriol terbentuk dan
bergerak ke kutub
bertentangan dan bersambung
dengan gentian gelendong
yang memanjang.
·Kromatid kembar terikat pada
sentromernya dengan gentian
gelendong.
Pada akhir profasa II,nukleolus
melenyap dan membran nukleus
terurai.
Metafasa II ·Kromatid kembar tersusun
sebaris pada satah khatulistiwa
di tengah-tengah sel.
·Setiap sentromer pada kromatid
kembar terlekat pada gelendong
dan menetapkannya di satah
khatulistiwa.
·Pada akhir metafasa Il,
sentromer mula membahagi
Anafasa II -Sentromer membahagi kepada
dua.
-Kromatid kembar berpisah
menjadi dua set kromosom anak.
-Gentian gelendong mengecut dan
memendek.
- Kromosom anak tertarik ke kutub
sel yang bertentangan akibat
pengecutan gentian gelendong
(pengutuban).
-Pada akhir anafasa II, setiap kutub
sel mempunyai satu set kromosom
yang lengkap.
Telofasa II -Kromosom membuka
lingkarannya, melurus dan
membentuk bebenang halus
kromatin semula.
-Nukleolus, membran nukleus dan
nukleus terbentuk semula.
-Gentian gelendong hilang.
-Sitokinesis berlaku pada kedua-
dua sel dan empat sel anak
terhasil di akhir telofasa II.
-Empat sel anak yang tidak seiras
(gamet) terbentuk dan
adalah haploid (n), iaitu
mempunyai hanya separuh
daripadabilangan kromosom sel
induknya yang diploid (2n).

Rjah 2 menunjukkan persamaan dan perbezaan antara mitosis dan

meiosis

Rajah 2
Kepentingan Mitosis dan Meiosis
1. Mitosis merupakan proses yang penting dalam penyenggaraan dan
kesinambungan hidup.

2. Meiosis pula amat penting untuk kesinambungan spesies hidupan. Hal

ini kerana, tanpa meiosis, pembiakan seks tidak boleh berlaku dan lama-
kelamaan akan mengakibatkan kepupusan spesies tersebut.

3. Kepentingan mitosis dapat dirumuskan seperti yang berikut.

(a) Untuk penyenggaraan dan kesinambungan hidup - Mitosis berlaku

sepanjang hayat di dalam sel organisma unisel dan multisel.

(b) Untuk proses tumbesaran -Tumbesaran manusia dan haiwan multisel

bergantung pada mitosis yang berlaku dalam sel soma untuk
menambahkan bilangan sel soma di dalam badan.

-Tumbesaran tumbuhan multisel bergantung pada mitosis yang berlaku

dalam sel meristem pada batang atau hujung pucuk dan hujung akar
tumbuhan.

(c) Untuk menghasilkan sel baharu bagi menggantikan sel yang rosak
atau mati

-Sebagai contoh, sel-sel kulit yang rosak akibat luka digantikan dengan
sel kulit yang baharu semasa proses penyembuhan.

(d) Untuk pembiakan aseks

-Pembiakan aseks merupakan pembentukan organisma baharu daripada

satu organisma induk melalui mitosis, iaitu tanpa melibatkan gamet.

-Contoh pembiakan aseks ialah belahan dedua bagi Amoeba pertünasan

bagi hidra dan pembiakan vegetatif bagi pokok setawar, ubi kentang,
lobak merah, halia dan bawang.

-Melalui mitosis, sel induk akan menghasilkan sel anak yang mempunyai
ciri yang sama dan menjalankan fungsi yang sama seperti sel induknya.
Kepentingan meiosis
a)Untuk menghasilkan gamet

-Meiosis merupakan satu-satuny proses penghasilan gamet dalam badan

organisma yang membiak melalui pembiakan seks

-Gamet yang dihasilkan melalui meiosis mempunyai bilangan kromosom

separuh daripada bllangan kromosom sel induk

- Oleh itu, zigot yahg dihasilkan daripada persenyawaan antara sperma

(gamet janta) dengan ovum (gamet betina) akan mempunyai bilangan
kromosom yang sama dengan ibu bapanya

b)Untuk menghasikan variasi dalam kalangan organisma

-Variasi atau perbezaan sifat-sifat organisma antara individu dalam suatu

spesie boleh berlaku disebabkan oleh proses pindah silang, iaitu
pertukaran maklumat genetik antara kromatid semasa meiosis.

-Contohnya,variasi menerangkan perbezaan pada ciri-ciri fizikal antara

adik-beradik walaupun mereka mempunyai ibu bapa yang sama.

5.2 Pewarisan
Mekanisme pewarisan
Genotip ialah maklumat genetik dalam sesuatu organisma.

Fenotip pula merujuk kepada ciri-ciri fizikal yang dipamerkan pada

sesuatu organisma itu.

Seperti yang ditunjukkan dalam Rajah di bawah sewaktu proses persenyawaan berlaku: (a)
jika satu sperma yang mempunyai 22 + X kromosom bercantum dengan satu ovum yang
mempunyai 22+x kromosom, anak perempuan (44+XX kromosom) akan terhasil.

(b) jika satu sperma yang mempunyai 22+Y kromosom bercantum dengan satu ovum yang
mempunyai 22 +X kromosom, anak lelaki (44 +Y kromosom) akan terhasil.

(c) kebarangkalian nisbah atau peratus untuk mendapatkan anak perempuan atau lelaki
adalah sama, iaitu 1:1 atau 50%.

(d) sperma daripada lelaki menentukan jantina anak kerana sperma membawa kromosom
seks, X atau kromosom seks Y, yang menentukan jantina anak.
5.3 Mutasi

Mutasi kromoson
Sindrom down Sindrow Turner

Sindrom Kinefelter
Mutasi Gen
-Buta warna
Individu yang menghidap buta warna mempunyai gen mutan resesif yang terdapat
pada kromosom x. Individu ini tidak dapat membezakan antara warna merah dengan
hijau. Penyakit ini dikawal oleh gen resesif pada kromosom X.Penyakit genetik ini
lazim berlaku pada lelaki.

-Anemia sel sabit

Penyakit ini disebabkan oleh perubahan spontan yang berlaku kepada gen yang
bertanggungawab dalam penghasilan hemoglobin. Individu dengan anemia sel sabit
mempunyai bentuk sel darah merah abnormal yang berbentuk sabit yang
menjejaskan pengangkutan oksigen. Penyakit ini disebabkan oleh gen resesif pada
autosom.

-Talasemia
Talasemia ialah sejenis penyakit genetik yang disebabkan oleh mutasi pada gen yang
mengawal penghasilan hemoglobin. Individu dengan talasemia mempunyai sel darah
merah yang kecil dan jangka hayat sel ini lebih singkat. Keadaan ini boleh
menyebabkan kekurangan darah yang teruk.

-Hemofilia

Pesakit hemofilia mengalami kesukaran darah membeku.Hal ini demikian kerana

berlaku mutasi pada gen yang menghasilkan faktor pembekuan darah. Individu itu
akan kehilangan darah berterusan sekiranya terluka atau tercedera.
Kaedah Amniosentesis

Aplikasi Penyelidikan Genetik dalam Meningkatkan Kualiti

Kehidupan

Sains Forensik
Sains forensik ialah satu daripada bidang sains dan teknologi yang
menjalankan kajian tentang penyiasatan jenayah dengan mengenal pasti
dan mengesahkan kronologi sesuatu kejadian berdasarkan bukti-bukti
saintifik yang diperoleh.

Terapi gen
Terapi gen ialah satu teknik yang masih dalam peringkat eksperimen
bertujuan untuk membaiki gen-gen mutan (abnormal/cacat) yang
menyebabkan penyakit seperti sistik fibrosis, he mofilia dan anemia sel
sabit. Teknik ini dijalankan dengan menyisipkan gen normal ke dalam sel
atau tisu badan pesakit untuk menggantikan gen yang rosak.
Proses terapi gen

Genealogi Genetik
Genealogi genetik ialah kaj ian pengumpulan genetik untuk menentukan
salasilah atau susur galur tentang keluarga, keturunan dan sejarahnya.
Uiian DNA digunakan dalam kajian ini.

5.4 Teknologi Kejuruteraan Genetik

Teknologi DNA Rekombinan
Teknologi DNA rekombinan merupakan teknologi yang menggabungkan
dua spesies yang berbeza untuk menghasilkan satu ciri genetik baharu
Sebagai contoh,DNA dari tumbuhan boleh dikombinasikan dengan DNA
bakteria, atau DNA manusia dikombinasikan dengan DNA daripada kulat,
untuk mencipta DNA hibrid. Contoh yang lebih terperinci adalah seperti
penghasilan insulin manusia melalui bakteria. Penghasilan insulin ini
dapat membantu orang yang menghidap diabetes melitus (kencing
manis).
Organisma Termodifikasi Genetik (GMO)
1. Organisma termodifikasi genetik (Genetically Modified Organism,
GMO) adalah organisma yang mempunyai gen yang diubah suai secara
genetik untuk tujuan tertentu.

2. Organisma termodifkasi genetik (GM) diubah suai supaya mempunyai

gen yang membawa ciri yang diingini seperti yang berikut. (a) Tumbuhan
GMO lazimnya mempunyai daya tahan terhadap serangga dan racun
rumpai, tahan terhadap keadaan persekitaran yang kurang sesuai seperti
cuaca kering atau sejuk, serta mempunyai hasil pengeluaran yang
banyak dengan kandungan nutrien yang tinggi.

(b) Sesetengah tumbuhan GMO menghasilkan vaksin dan dadah untuk

melestarikan hidup manusia dan hidupan lain.

(c) Haiwan ternakan GMO biasanya mempunyai tahap imuniti yang lebih
tinggi terhadap jangkitan penyakit dan parasit, kadar tumbesaran yang
tinggi, hasil susu dan daging yang banyak dan bermutu tinggi dengan
kandungan nutrien yang tinggi.

(d) Bakteria GMO dapat menghasilkan bahan seperti insulin, enzim dan
ubat, menguraikan tumpahan minyak, mengurangkan pencemaran
karbon dan bahan toksik, menghasilkan atau menguraikan bahan plastik
dan menghasilkan bahan api seperti biodiesel dan butanol.

Kesan Teknologi Kejuruteraan Genetik dalam Kehidupan

5.5 Variasi
Variasi nmerujuk kepada perbezaan ciri-ciri antara individu
dalam satu spesies yang sama

Variasi selanjar dan Variasi tak selanjar

Variasi selanjar
Variasi selanjar ialah variasi yang menunjukkan perbezaan yang tidak
ketara atau tidak jelas antara individu dalam populasi yang
sama.Contohnya ,jisim badan dan ketinggian

Variasi selanjar seperti ketinggian lazimnya dipersembahkan dalam

bentuk histogram seperti yang ditunjukkan dalam Rajah di bawah
Variasi Tak selanjar

Variasi tak selanjar ialah variasi yang menunjukkan perbezaan ciri yang
ketara antara individu dalam populasi yang sama.Contohnya ,lekapan
cuping telinga jenis cap jari

Variasi tak selanjar seperti kumpulan darah mempunyai taburan yang

berasingan dan lazimnya dipersembahkan dalam carta palang seperti
yang ditujunkkan dalam rajah di bawah
Kepentingan variasi
1. Kejayaan evolusi manusia yang bermula sejak lebih kurang 15 juta
tahun dahulu adalah disebabkan oleh varias genetik dan variasi
persekitaran melalui proses pemilihan semula jadi.

2. Dalam pemilihan semula jadi, hanya ciri yang sesuai diteruskan

manakala ciri yang tidak sesuai disingkirkan.

3. Semua spesies yang masih wujud di Bumi adalah disebabkan oleh

variasi melalui proses pemilihan semula jadi

4. Variasi juga menghasilkan spesies yang baharu untuk kemandirian dan

kelestarian hidup bagi semua spesies di Bumi.

5. Variasi membolehkan setiap individu dalam spesies yang sama mudah

dibezakan atau dicam.

6. Variasi membantu organisma dalam penyamaran untuk melindungi

airi daripada pemangsa.
TAMAT