Anda di halaman 1dari 30

MANAJEMEN SISTEM PENYELENGGARAAN MAKANAN

LANJUT

STANDAR
STANDAR PELAYANAN
PELAYANAN MINIMAL
MINI MAL (SISA MAKANAN)
MAKAN AN)

Dosen Pengampu :

Muhammad I!a"# S$G%$#M$P$&

'"eh Go"ongan E
Ke"ompo 

Laila Alfiatur Rohmah (G41141775)


M. Izzul Widad Fahmi (G4214180)
Ri!"a #i$i$% Afida (G42141810)
&ur Mufida 'amariah (G42141811)
A$dr*i$a Marthauli W. (G42141827)
+airul A$,ar (G421418-0)
uhaimatul Mu"hli!oh (G4214184-)

PR'GRAM STUDI GI*I KLINIK


JURUSAN KESE&ATAN
KESE&ATAN
P'LITEKNIK NEGERI JEM+ER
,-./
KATA
KATA PENGANTAR
PENG ANTAR

/ui !u"ur "ami a$at"a$ ata! "hadirat Allah W. 3r"at rahmat da$
"aru$ia&a $uli!a$ laora$ mata "uliah Ma$am$ i!tm /$l$%%araa$
Ma"a$a$ La$ut6 d$%a$ udul ta$dar /laa$a$ Mi$imal (i!a Ma"a$a$)6
daat
daat di!l
di!l!a
!ai"
i"a$
a$.. Lao
Laora
ra$
$ di!u
di!u!u
!u$
$ !a%
!a%ai
ai u"t
u"tii trtu
trtuli
li!! !ti
!tia
a !l!a
!l!aii
mla"u"a$ ra"ti"um.
#alam $uli!a$ laora$ t$tu ada raa iha" a$% i"ut rra$ a"tif
dalam mramu$%"a$.
mramu$%"a$. lh "ar$a itu $uli!
$uli! m$%u9a"a$
m$%u9a"a$ a$a" trima
"a!ih "ada !mua iha" a$% tlah mma$tu dalam m$l!ai"a$ laora$.
/$uli! m$adari ah,a $uli!a$ laora$ i$i ma!ih lum !mur$a
u$tu"
u$tu" itu "ami
"ami hara"
hara"a$
a$ "riti"
"riti" da$ !ara$
!ara$ "arah
"arah a$%
a$% mma$
mma$%u$
%u$.. mo%a
mo%a
rma$faat a%i !mua iha" a$% mmutuh"a$.
mmutuh"a$.

:mr 25 Aril 2017

/$uli!
+A+ .$ PENDA&ULUAN

.$. La0a1 +e"aang

Rumah
Rumah !a"it
!a"it mrua
mrua"a$
"a$ !alah
!alah !atu !ara$a
!ara$a "!ha
"!hata$
ta$ a$%
a$% mm%a
mm%a$%
$%
ra$a$ $ti$% u$tu" m$i$%"at"a$ draat "!hata$ ma!ara"at. Fu$%!i dari
rumah !a"it mmri"a$ laa$a$ a$% !mur$a ai" $9%aha$ mauu$
$%oata$ $a"it. alah !atu uaa laa$a$ "!hata$ di rumah !a"it adalah
laa$a$ %izi. aat i$ilaa$a$ %izi mulai diadi"a$ tolo" u"ur mutu laa$a$
di rumah !a"it "ar$a ma"a$a$ mrua"a$ "utuha$ da!ar ma$u!ia da$ !a$%at
dir9aa m$adi fa"tor $9%ah da$ mma$tu $muha$ !uatu $a"it.

/laa
/laa$a$
$a$ ma"a$
ma"a$ a!i$
a!i$ di rumah
rumah !a"it
!a"it rtu
rtuua$
ua$ u$tu"
u$tu" m$9u"
m$9u"ui
ui
"utuha$ zat;zat %izi a!i$ %u$a m$u$a$% ro!! $muha$ da$ m$9aai
!tatu! %izi otimal.M$urut uharo (18) m$%"o$!um!i a$%a$ rarti u%a
m$%"o$!um!i zat %izi$a. alah !atu fa"tor $a tradi$a "ura$% %izi
adalah "ura$%$a i$ta" zat %izi !!$!ial "ar$a ma"a$a$ a$% di"o$!um!i tida"
9u"u ai" "ualita! mauu$ "ua$tita!$a. 3ila "adaa$ i$i tradi ada $drita
a$% dira,at di rumah !a"it !lai$ a"a$ m$uru$"a$ !tatu! %izi $drita u%a
a"a$ mmra$a$% hari ra,at da$ m$i$%"at"a$ iaa ra,ata$. 3ra%ai
fa"tor $a "ura$% %izi ada a!i$ a$% dira,at dia$tara$a adalah a!ua$
zat %izi
%izi a$%
a$% "ura$%
"ura$% "ar$a
"ar$a "o$di!
"o$di!ii a!i$
a!i$ hila$%
hila$%$
$aa $af!u
$af!u ma"a$
ma"a$ fa"tor
fa"tor
"o$omi dfr!i (fa"tor !tr!!) "ura$%$a $%tahua$ t$ta$% $a"it da$
lama
lama dira,a
dira,att a$%
a$% daat
daat m$im
m$imul"
ul"a$
a$ "o!a$
"o!a$a$
a$ trhada
trhada
 ma"a$a
ma"a$a$
$ a$%
a$%
di!ai"a$.

Ada ra
raa
a fa"tor
fa"tor a$%
a$% m$$t
m$$tu"a
u"a$
$ a%aim
a%aima$a
a$a !!ora
!!ora$%
$% mmilih
mmilih
ma"a$a
ma"a$a$
$ aitu
aitu "!$a
"!$a$%a
$%a$
$ da$ "tida
"tida"!
"!$a$
$a$%a$
%a$ "ia!a
"ia!aa$
a$ daa
daa li
li !rta
!rta
"tr!
"tr!dia
diaa$
a$ ma"a$a
ma"a$a$
$ "r9a
"r9aaa
aa$
$ da$ "ta"h
"ta"hu
ula$
la$ a"tuali
a"tuali!a!i
!a!i diri
diri fa"tor
fa"tor
a%ama !rta !i"olo%i!
!i"olo%i! da$ a$% ali$% a"hir da$ !ri$% tida" dia$%%a
dia$%%a $ti$%
rtima$%a$ %izi da$ "!hata$ (+arto$o2000).
(+arto$o2000).

i!a
i!a ma"a$a
ma"a$a$
$ (,a!t)
(,a!t) mrua
mrua"a$
"a$ i$di"a
i$di"ator
tor $ti$
$ti$%
% dari
dari ma$fa
ma$faata$
ata$
!um
!umr
r daa
daa da$
da$ r!
r!!
!ii "o$!
"o$!um
um$
$ trha
trhada
da
 $
$l
l$
$%%
%%ar
araa$
aa$ ma"a
ma"a$a
$a$
$
(Fra"!tal18<). #ata i!a Ma"a$a$ umum$a di%u$a"a$ u$tu" m$%*alua!i
f"tifita! ro%ram $uluha$ %izi $l$%%araa$ da$ laa$a$ ma"a$a$
!rta "9u"ua$ "o$!um!i ma"a$a$ ada "lomo" atau rora$%a$.

.$, Tu2uan

Maha!i!,a dihara"a$ mamu =


a. M$%t
M$%tahu
ahuii fu$%!i
fu$%!i m$%
m$%u"u
u"urr !i!a ma"a
ma"a$a$
$a$
. Mmilih mtod $%u"ura$ !i!a ma"a$a$ a$% tat
9. M$%tahui
M$%tahui fa"tor > fa"tor
fa"tor a$%
a$% mm$
mm$%aruhi
%aruhi !i!a ma"a$a$
ma"a$a$
d. Mla"u"
Mla"u"a$
a$ mtod
mtod $%u"
$%u"ura
ura$$ !i!a ma"a
ma"a$a$
$a$

.$3 Rumusan Masa"ah

a. Aa a$%
a$% dima"
dima"!ud
!ud d$%a$
d$%a$ !i!a ma"a$a
ma"a$a$$?
. 3a%aima$a 9ara m$%u"ur !i!a ma"a$a$ ?
9. Aa !aa
!aa mtod
mtod a$%
a$% di%u$a
di%u$a"a$
"a$ dalam
dalam $%u"
$%u"ura$
ura$ !i!a
!i!a ma"a$a$?
ma"a$a$?
d. Aa !aa
!aa fa"tor
fa"tor > fa"tor
fa"tor a$% mm$%aru
mm$%aruhi hi !i!a ma"a$a$
ma"a$a$ ?
. Aa fu$%
fu$%!i
!i dari
dari $%u
$%u"ur
"ura$
a$ !i!a
!i!a ma"a$
ma"a$a$
a$ ?
+A+ ,$ TINJAUAN PUSTAKA

,$. S4sa Maanan

i!a ma"a$a$ (,a!t) aitu aha$ ma"a$a$ a$% hila$% "ar$a tida" daat
diol
diolah
ah atau
atau tr99
tr99r
r.. i!a
i!a $%
$%ol
olah
aha$
a$ atau
atauu$
u$ !i!a
!i!a ma"a$
ma"a$a$
a$ a$%
a$% muda
mudah
h
mmu!u" dalam ilmu "!hata$ li$%"u$%a$ di!ut %ara%. i!a ma"a$a$ di
iri$% (lat ,a!t) adalah ma"a$a$ a$% di!ai"a$ "ada a!i$ ttai
m$i$%%al"a$ !i!a di iri$% "ar$a tida" hai! di"o$!um!i da$ di$ata"a$ dalam
r!$ta! ma"a$a$ a$% di!ai"a$ (#amaluddi$ 2005). /ada $litia$ i$i !i!a
ma"a$a
ma"a$a$
$ a$%
a$% dima"!
dima"!ud
ud adalah
adalah !i!a ma"a$a
ma"a$a$
$ di iri$%
iri$% (lat ,a!t)
,a!t) "ar$a
"ar$a
rhuu$%a$ la$%!u$% d$%a$ a!i$ !hi$%%a daat m$%tahui d$%a$ 9at
$rimaa$ ma"a$a$ a!i$ di rumah !a"it.

i!a ma"a$a$ daat di"tahui d$%a$ m$%hitu$% !li!ih rat ma"a$a$


a$% di!ai"a$ d$%a$ rat ma"a$a$ a$% dihai!"a$ lalu dia%i rat ma"a$a$
a$% di!ai"a$ da$ dirlihat"a$ dalam r!$ta!. lh "ar$a itu !i!a ma"a$a$
daat dirumu!"a$ =

berat sisa makanan


makanan
x 100
@ !i!a ma"a$a$  berat makanan
makanan yang disajikan
disajikan

i!a ma"a$a$ B 20@ m$adi i$di"ator "rha!ila$ laa$a$ %izi di


rumah !a"it di I$do$!ia (#"! 2008). da$%"a$ M$urut (R$a$%ta! 2004)
a$% di"uti olh Clizat (2011) m$%ata"a$ ah,a !i!a ma"a$a$ di"ata"a$
ti$%%i atau a$a" i"a a!i$ m$i$%%al"a$ ma"a$a$ D 25@ da$ dalam ,a"tu
a$% lama a"a$ m$a"a$ dfi!i$!i zat;zat %izi. i!a ma"a$a$ mrua"a$
dama"
dama" dari !i!tm laa$a$
laa$a$ %izi di rumah !a"it !hi$%%a ma!alah trdaat$a
trdaat$a
!i!a ma"a$a$
ma"a$a$ tida" daat diaai"a$
diaai"a$ "ar$a ila ma!alah tr!ut
tr!ut dirhitu$%
dirhitu$%"a$
"a$
m$adi
m$adi ruiah ma"a a"a$ m$%a"iat
m$%a"iat"a$
"a$ !uatu moro!a$
moro!a$ a$%%ara$
a$%%ara$ ma"a$a$
ma"a$a$
(umiati 2008).

/$litia$ a$% dila"u"a$ olh +ara$i (201-) di RE/ #r +a!a$ adi"i$


3a$du$% ada ula$ &o*mr da$ #!mr 200 didaat"a$ i$forma!i ah,a
rata;
rata;rat
rataa !i!a
!i!a ma"a
ma"a$a
$a$
$ a!i
a!i$
$ d,a
d,a!a
!a !
!!a
!arr 280
2804@
4@ d$%
d$%a$
a$ ri$9ia
ri$9ia$
$ !i!a
!i!a
ma"a$a$ ia!a 1-0@.

,$, Me0o
e0ode Pengu
nguu1
u1a
an S4s
S4sa
a Ma
Maana
anan
n

Mtod
Mtod $%u"
$%u"ura
ura$
$ !i!a ma"a$a
ma"a$a$
$ a$%
a$% di%u$a
di%u$a"a$
"a$ haru!
haru! di!!u
di!!uai"
ai"a$
a$
d$%a$ tuua$ dila"u"a$$a m$ilai !i!a ma"a$a$. Ada - $i! mtod a$% daat
di%u$a"a$ aitu =

a. Wi%ht
Wi%ht mthod,i%ht lat ,a!t

I$i di%u$a"a$ d$%a$ tuua$ m$%tahui d$%a$ a"urat a%aima$a i$ta"


zat %izi dari !!ora$%. Mtod i$i di%u$a"a$ d$%a$ 9ara m$%u"urm$ima$%
!i!a ma"a$a
ma"a$a$
$ !tia
!tia $i!
$i! hida$%
hida$%a$
a$ atau
atau m$%u"
m$%u"ur
ur total
total !i!a ma"a$a
ma"a$a$
$ ada
ada
i$di*idu atau "lomo" (arr 2001). M$ima$% la$%!u$% !i!a ma"a$a$ a$%
trti
trti$%
$%%a
%all di iri$
iri$%
% adal
adalah
ah mto
mtod
d a$%
a$% ali
ali$%
$% a"ur
a"urat
at.. &amu
&amu$
$ mto
mtod
d i$i
i$i
mmu$ai "lmaha$ aitu mmrlu"a$ ,a"tu a$% a$a" ralata$ "hu!u!
"ra!ama a$% ai" d$%a$ r!o$d$ da$ tu%a! a$% trlatih (&urati 2008)
/ada mtod $ima$%a$ tu%a! diharu!"a$ u$tu" m$ima$% ma"a$a$ a$%
di"o$!um!i olh !u" !lama ,a"tu trt$tu.

. R9alllf Rortd o$!umtio$

Mtod i$i di%u$a"a$ d$%a$ tuua$ u$tu" m$daat"a$ i$forma!i dalam


24 am
am t$t
t$ta$
a$%
% ma"a
ma"a$a
$a$
$ a$%
a$% di"o
di"o$!
$!um
um!i
!i olh
olh !!
!!or
ora$
a$%
% (ar
(arr
r 2001
2001).
).
/$%u"ura$ m$%%u$a"a$ mtod i$i d$%a$ 9ara m$a$a"a$ "ada r!o$d$
t$ta$% a$a"$a !i!a ma"a$a$ "mudia$ r!o$d$ m$a"!ir !i!a ma"a$a$
d$%a$ m$%%u$a"a$ !"ala *i!ual (&urati 2008).
9. Hi!ual mthod!r*atio$al mthod

alah
alah !atu 9ara a$%
a$% di"m
di"ma$%
a$%"a$
"a$ u$tu"
u$tu" m$ilai
m$ilai "o$!um
"o$!um!i
!i ma"a$a
ma"a$a$
$
a!i$ adalah mtod ta"!ira$ *i!ual om!to9". /ada mtod i$i !i!a ma"a$a$
diu"ur
diu"ur d$%a$ 9ara m$a"!ir
m$a"!ir !9ara *i!ual a$a"$a
a$a"$a !i!a ma"a$a$
ma"a$a$ u$tu" !tia
$i! hida$%a$. +a!il ta"!ira$ i$i i!a di$ata"a$ dalam %ram atau dalam $tu"
!"or ila m$%%u$a"a$ !"ala $%u"ura$ (&urati 2008).

C*alua!i
C*alua!i !i!a ma"a$a$ m$%%u$a"a$
m$%%u$a"a$ mtod
mtod i$i mlihat ma"a$a$
ma"a$a$ tr!i!a
di iri$% da$ m$ilai umlah a$% tr!i!a da$ u%a di%amar"a$ d$%a$ !"ala 5
oi$. ara taf!ira$ *i!ual aitu d$%a$ m$%%u$a"a$ !"ala $%u"ura$ a$%
di"m
di"ma$%
a$%"a$
"a$ olh
olh om!to
om!to9"
9" a$%
a$% daat
daat dila"u
dila"u"a$
"a$ d$%a$
d$%a$ "ritri
"ritriaa !a%a
!a%aii
ri"ut (Rat$a$i$%rum 2005).

1. "ala 0 = #i"o$!um!i !luruh$a olh a!i$ (hai! dima"a$)

2. "ala 1 = r!i!a  or!i

-. "ala 2 = r!i!a J or!i

4. "ala - = r!i!a K or!i

5. "ala 4 = +a$a di"o$!um!i !di"it (1 or!i)

<. "ala 5 = ida" di"o$!um!i

/$ilaia$ u$tu" !"or diata! rla"u u$tu" !tia or!i ma!i$%;ma!i$% $i!
ma"a$a$ (ma"a$a$ o"o" !aura$ lau"). tlah m$ta"a$ !"or "mudia$
!"or tr!ut di"o$*r!i"a$ " dalam $tu" r!$.

1. "or 0 (0@) = mua ma"a$a$ hai!

2. "or 1 (25@) = 75@ ma"a$a$ dihai!"a$

-. "or 2 (50@) = 50@ ma"a$a$ dihai!"a$

4. "or - (75@) = 25@ ma"a$a$ dihai!"a$


5. "or 4 (5@) = 5@ ma"a$a$ dihai!"a$

<. "or 5 (100@) = ida" di"o$!um!i a!i$

M$u
M$uru
rutt om!
om!to
to9"
9" mto
mtod
d taf!i
taf!ira$
ra$ *i!u
*i!ual
al mmi
mmili"
li"ii "l
"li
iha
ha$
$ da$
da$
""ura
""ura$%a
$%a$.
$. li
liha$
ha$$a
$a aitu
aitu mudah
mudah dila"u
dila"u"a$
"a$ mmrlu
mmrlu"a$
"a$ ,a"tu
,a"tu a$%
a$%
!i$%"at tida" mmrlu"a$ alat a$% a$a" da$ rumit m$%hmat iaa da$
daat m$%tahui
m$%tahui !i!a ma"a$a$
ma"a$a$ m$urut
m$urut $i!$a.
$i!$a. da$%"a$
da$%"a$ ""ura$%a$
""ura$%a$$a
$a
aitu
aitu di
dirlu
rlu"a
"a$
$ $a
$a"!i
"!irr (!ti
(!tima
mato
tor)
r) a$%
a$% trla
trlati
tih
h tliti
tliti tram
tramil
il da$
da$
mmrlu
mmrlu"a$
"a$ "mam
"mamua$
ua$ dalam
dalam m$a"!i
m$a"!irr (o*r
(o*r !timat
!timat).
). Mtod
Mtod i$i f"ti
f"tiff
ttai
ttai i!a
i!a m$
m$a
a"a$
"a$ "tida
"tida"t
"tliti
litia$
a$ (&+
(&+ 2005).
2005). Ma!alah
Ma!alah !u"
!u"tifi
tifita!
ta!
"a$
"a$da
dala$
la$ $%
$%am
amat
at *i!u
*i!ual
al m$
m$ad
adii $t
$ti$
i$%
% $amu
$amu$
$ mto
mtod
d i$i
i$i tla
tlah
h diu
diuii
*alidita!$
*alidita!$aa d$%a$
d$%a$ mma$di$%
mma$di$%"a$
"a$ d$%a$
d$%a$ $ima$%a
$ima$%a$
$ !i!a ma"a$a$
ma"a$a$ da$
mmri"a$ ha!il a$% 9u"u ai" (William! a$d Wa
Walto$
lto$ 2010).

tlah itu ha!il$a dia!um!i"a$ rda!ar"a$ taf!ira$ *i!ual om!to9"


d$%a$ "at%ori (umiati 2008)

a. 3r!i!a i"a umlah !i!a ma"a$a$ D25@

. ida"
ida" r!i!a i"a umlah !i!a ma"a$a$  25@

,$3 5a0o
5a0o16
165a
5a0o1
0o1 Yang
Yang +e1h
+e1hu!u
u!unga
ngan
n Deng
Dengan
an Adan7a
Adan7a S4sa
S4sa Maan
Maanan
an

Fa"tor;fa"tor a$% rhuu$%a$ d$%a$ ada$a !i!a ma"a$a$ trdiri dari


fa"tor
fa"tor i$tr$
i$tr$al
al da$ "!tr$
"!tr$al.
al. Fa"tor
Fa"tor i$tr$
i$tr$al
al ra!al
ra!al dari
dari dalam
dalam diri
diri a!i$
a!i$
!da$%"a$ fa"tor "!tr$al ra!al dari luar a!i$ (Mohi 12).

a. Fa"tor I$tr$al

/a!i
/a!i$
$ a$%
a$% dira
dira,a
,att diru
diruma
mah
h !a"i
!a"itt m$%
m$%al
alam
amii ru
rua
aha
ha$
$ "ar
"ar$a
$a
mma!u"i
mma!u"i li$%"u$%a$
li$%"u$%a$ a$% a!i$%rd
a!i$%rdaa d$%a$
d$%a$ "ia!aa$
"ia!aa$ !hari;hari.
!hari;hari. alah
!atu ruaha$ a$% tradi aitu ruaha$ ma"a$a$. ara tmat da$ ,a"tu
ma"a$ a$% di!ai"a$ di rumah !a"it rda d$%a$ ma"a$a$ a$% di!ai"a$
di!ai"a$ di
rumah.
rumah. mua
mua rua
ruaha$
ha$ a$%
a$% tradi
tradi daat
daat mm$
mm$%ar
%aruhi
uhi m$tal
m$tal !hi$%
!hi$%%a
%a
m$%hamat $muha$ $a"it (Mohi 12).

1) ia!aa$ ma"a$

ia!aa$ ma"a$ a!i$ daat mm$%aruhi a!i$ dalam m$%hai!"a$


ma"a$a$ a$% di!ai"a$. 3ila "ia!aa$ ma"a$ a!i$ !!uai d$%a$ ma"a$a$
a$% di!ai"a$ ai" dalam hal !u!u$a$ m$u mauu$ !ar or!i ma"a a!i$
9$dru$% daat m$%hai!"a$ ma"a$a$ a$% di!ai"a$. ai"$a ila tida"
!!uai d$%a$ "ia!aa$ a!i$ ma"a diutuh"a$ ,a"tu u$tu" m$!uai"a$$a
(Mu"ri 10).

i
ia!a
a!aa$
a$ ma"a
ma"a$
$ adal
adalah
ah !u!u
!u!u$a
$a$
$ $i!
$i! da$
da$ uml
umlah
ah ma"a
ma"a$a
$a$
$ a$%
a$%
di"o$!um!i !!ora$% atau "lomo" ora$% dalam ,a"tu trt$tu. u!u$a$ m$u
mliuti
mliuti aha$ ma"a$a$ o"o" lau" au" (h,a$i
(h,a$i da$ $aati) !aur da$ uah
(3ali,
(3ali,ati
ati 2004)
2004) 3rda!
3rda!ar"
ar"a$
a$ ha!il
ha!il $lit
$litia$
ia$ /ria$t
/ria$to
o (200)
(200) di RE#
RE# "ota
"ota
mara$% m$ata"a$ ah,a rdaa$ ola ma"a$ ada !aat di rumah da$ di
rumah !a"it a"a$ mm$%aruhi daa trima a!i$ trhada ma"a$a$. 3ila ola
ma"a$
ma"a$ a!i$
a!i$ tida"
tida" !!uai
!!uai d$%a$
d$%a$ a$% di!ai"
di!ai"a$
a$ di rumah
rumah !a"it
!a"it ma"a
ma"a a"a$
a"a$
mm$%aruhi hai! tida"$a ma"a$a$ a$% di!ai"a$ dirumah !a"it. Fa"tor a$%
mm$%aruhi tradi$a !i!a ma"a$a$ ada a!i$ adalah ola ma"a$ a!i$
trutama u$tu" !u!u$a$ m$u hida$%a$ da$ fr"u$!i
f r"u$!i ma"a$ (Adli!ma$ 1<).

. Fa"tor C"!tr$al

1) Ma"a$a$ dari Luar Rumah a"it

3ila $ilaia$ a!i$ trhada mutu ma"a$a$ dari rumah !a"it "ura$%
mmua!"a$ "mu$%"i$a$ a!i$ a"a$ m$%"o$!um!i ma"a$a$ dari luar rumah
!a"it (i!,iardi 2005). Ma"a$a$ a$% dima"a$ olh a!i$ a$% ra!al dari
luar rumah !a"it a"a$ r$%aruh trhada tradi$a !i!a ma"a$a$. Ra!a laar
a$% tida" !%ra diata!i ada a!i$ a$% !da$% dalam ra,ata$ da$ timul$a
ra!a o!a$ "ar$a m$%"o$!um!i ma"a$a$ a$% "ura$% r*aria!i m$a"a$
a!i$ m$9ari ma"a$a$ tamaha$ dari luar rumah !a"it atau aa$. +al i$ilah
a$% m$a"a$ "mu$%"i$a$ !ar ma"a$a$ a$% di!ai"a$ "ada a!i$
tida
tida"
" diha
dihai
i!"
!"a$
a$.. 3ila
3ila hal
hal tr!
tr!
ut
ut !la
!lalu
lu tr
trad
adii ma"a
ma"a ma"a$
a"a$a$
a$ a$%
a$%
di!l$%%ara"a$ olh iha" rumah !a"it tida" dima"a$ !hi$%%a m$%a"iat"a$
!i!a ma"a$a$ (Mohi 12).

2) /$amila$ Ma"a$a$

+a!il $litia$ a$% dila"u"a$ di R di #I :a"arta trhada 77 a!i$


a$% $a"it$a tida" rat m$ata"a$ 4-2@ a!i$ m$ata"a$ $daat$a
trhada mutu ma"a$a$ a$% di!ai"a$ "ura$% ai" (mliuti a!" rua !ar
or!i ra!a "mu"a$ da$ !uhu ma"a$a$). 3raa fa"tor a$% r"aita$
d$%a$ $amila$ ma"a$a$ aitu=

a) War$a Ma"a$a$

War$a
r$a ma"a
ma"a$a
$a$
$ adal
adalah
ah rua
rua hida
hida$%
$%a$
a$ a$%
a$% di!a
di!ai
i"a
"a$
$ da$
da$ daa
daatt
mmri
mmri"a$
"a$ $am
$amila
ila$
$ lih
lih m$ari
m$ari"
" trhada
trhada
 ma"a$a
ma"a$a$
$ a$%
a$% di!ai"
di!ai"a$
a$ .
omi$
omi$a!i
a!i ,ar$a
,ar$a adalah
adalah hal a$%
a$% !a$%at
!a$%at dirl
dirlu"a
u"a$
$ da$ mma$
mma$tu
tu dalam
dalam
$rimaa$ !uatu ma"a$a$ da$ !9ara tida" la$%!u$% daat mra$%!a$% !lra
ma"a$ dima$a ma"a$a$ a$% $uh ,ar$a mmu$ai daa tari" u$tu" dilihat
"ar$a ,ar$a u%a mmu$ai dama" !i"olo%i! ada "o$!um$ (ha$ 187).
3rda!ar"a$ ha!il $litia$ Arito$a$% (2011) trdaat 15@ a!i$ m$ata"a$
tida" ua! 1775@ m$ata"a$ "ura$% ua! trhada ,ar$a ma"a$a$.

) "!tur
"!tur Ma"a$a$

"!tur
"!tur ma"a$a$ adalah draat ""ra!a$
""ra!a$ "adata$ atau ""$tala$.
""$tala$.
air
air "$al
"$al da$ "ra!
"ra! mrua
mrua"a$
"a$ "ara"t
"ara"tri!
ri!ti"
ti" dari
dari "o$!i!t
"o$!i!t$!i
$!i.. 3rma9am
3rma9am;;
ma9am t"!tur dalam ma"a$a$ lih m$ari" dariada ha$a !atu ma9am t"!tur
(ar da$ Had$ 184). Ma"a$a$ a$% mmu$ai t"!tur adat atau "$al
a"a$
a"a$ mmr
mmri"a$
i"a$ ra$%!a
ra$%!a$%
$% a$%
a$% lih
lih lamat
lamat trhada
trhada
 i$dra
i$dra "ita
"ita (Moh
(Mohi
i
12).

9) 3$tu" Ma"a$a$

3$tu" ma"a$a$ daat u%a di%u$a"a$ u$tu" m$imul"a$ "trtari"a$


dalam m$u. 3$tu" ma"a$a$ a$% !ra!i a"a$ mmri"a$ daa tari" tr!$diri
a%i !tia ma"a$a$ a$% di!ai"a$ (Mohi 12). 3rda!ar"a$ $litia$
Arito$a$% (2011) m$ata"a$ $ilaia$ a!i$ trhada $tu" ma"a$a$ 1-<4@
a!i$ m$ata"a$ "ura$% ua!.

d) /or!i Ma"a$a$

/or!i ma"a$a$ adalah a$a"$a ma"a$a$ a$% di!ai"a$ or!i u$tu"


!tia i$di*idu rda !!uai "utuha$ ma"a$. /or!i a$% trlalu !ar atau
trlalu
trlalu "9il
"9il a"a$
a"a$ mm$
mm$%ar
%aruhi
uhi $am
$amila
ila$
$ ma"a$a
ma"a$a$.
$. /or!i
/or!i ma"a$a
ma"a$a$
$ u%a
u%a
r"aita$ d$%a$ r$9a$aa$ da$ rhitu$%a$ $amila$ hida$%a$ a$%
di!ai"a$
di!ai"a$ (Mu9hata
(Mu9hata 11).
11). 3rda!ar"a$
3rda!ar"a$ $litia$
$litia$ Arito$a$
Arito$a$%
% (2011)
(2011) !!ar
1<-@ a!i$ m$ata"a$ "ura$% ua! trhada or!i ma"a$a$ trutama !aur
a$% or!i$a trlalu !di"it !m$tara $a!i trlalu a$a" !hi$%%a a!i$ tida"
mamu m$%hai!"a$.

) mu"a$ Ma"a$a$

mu"
mu"a$
a$ adalah
adalah hal a$%
a$% r"ait
r"aita$
a$ d$%a$
d$%a$ !tru"tu
!tru"turr ma"a$a
ma"a$a$
$ a$%
a$%
dira!a"a$ dalam mulut. Gamara$$a mliuti %urih "ri!i r!rat halu! "ra!
da$ "$al
"$al.. mu"
mu"a$
a$ da$ "r$
"r$aha
aha$
$ ("ri!
("ri!i)
i) dit$t
dit$tu"a
u"a$
$ olh
olh mutu
mutu aha$
aha$
ma"a$a$ a$% di%u$a"a$ da$ 9ara mma!a"$a (Mohi 12). f. /$aia$
Ma"a$a$ /$aia$ ma"a$a$ adalah rla"ua$ tra"hir dalam $l$%%araa$
ma"a$a$ !lum di"o$!um!i. /$aia$ ma"a$a$ mliuti miliha$ alat 9ara
$u!u!u$a$ ma"a$a$ da$ $%hia!a$ hida$%a$. /$aia$ ma"a$a$ u%a
mrua"a$ fa"tor $$tu dalam $amila$ hida$%a$ a$% di!ai"a$ (Mohi
12).

3rda!ar"a$
3rda!ar"a$ $litia$ &urati (2008)
(2008) /$%%u$aa$
/$%%u$aa$ da$ miliha$
miliha$ alat
ma"a$ a$% tat dalam $u!u$a$ ma"a$a$ a"a$ mm$%aruhi $amila$
ma"a$a
ma"a$a$
$ a$%
a$% di!ai
di!ai"a$
"a$ da$ trata!
trata!$
$aa rl$
rl$%"a
%"aa$
a$ alat mrua"
mrua"a$
a$ fa"tor
fa"tor
$%hamat a%i a!i$ u$tuh m$%hai!"a$
m$%hai!"a$ ma"a$a$$a.

-) Ra!a Ma"a$a$

Ra!a ma"a$a$ lih a$a" mliat"a$ $%i$draa$


$%i$draa$ "9aa$ (lidah).
(lidah).
/$%i$draa$ "9aa$ daat dia%i m$adi "9aa$ utama aitu a!i$ ma$i!
a!am
a!am da$ ahit
ahit (Wi$ar
(Wi$ar$o
$o 17).
17). M$%"o
M$%"omi
mi$a!i
$a!i"a$
"a$ ra%
ra%ai
ai ra!a !a$%at
!a$%at
dirlu"a$ dalam m$9ita"a$ "u$i"a$ !uah m$u. :$i! diit $amila$ da$
ra!a ma"a$a
ma"a$a$
$ a$%
a$% di!ai
di!ai"a$
"a$ a"a$
a"a$ rdam
rdama"
a" ada
ada a!ua$
a!ua$ ma"a$.
ma"a$. Haria!i
ria!i
ma"a$a$ a$% di!ai"a$ mrua"a$ !alah !atu uaa u$tu" m$%hila$%"a$ ra!a
o!a$. ra$% !a"it a"a$ mra!a o!a$ aaila m$u a$% dihida$%"a$ tida"
m$ari" !hi$%%a m$%ura$%i $af!u ma"a$. A"iat$a ma"a$a$ a$% di"o$!um!i
!di"it
!di"it atau a!ua$ zat %izi r"ura$% (Li!dia$a
(Li!dia$a 18).
18). M$urut
M$urut Mohi
Mohi (12)
(12)
ra!a ma"a$a$ adalah ra!a a$% ditimul"a$ dari ma"a$a$ a$% di!ai"a$ da$
mruu"a$ fa"tor "dua a$% m$$tu"a$ 9ita ra!a ma"a$a$ !tlah $amila$
ma"a$a$ itu !$diri. Adau$ raa "omo$$ a$% rra$ dalam $$tua$
ra!a ma"a$a$ aitu =

a) Aroma Ma"a$a$

Aroma
Aroma Ma"a$a
Ma"a$a$
$ adalah
adalah aroma
aroma a$%
a$% di!a
di!ar"a
r"a$
$ olh
olh ma"a$a$
ma"a$a$ a$%
a$%
mm
mmu$
u$
ai da
daa tari
tari"
" a$%
a$% !a$%
!a$%at
at "uat
"uat da$
da$ mam
mamu mra
mra$%
$%!a
!a$%
$% i$d
i$dra
ra
$9iuma$ !hi$%%a mamu mma$%"it"a$
mma$%"it"a$ !lra. Aroma a$%
a$% di"luar"a$ olh
ma"a$a$
ma"a$a$ rda;da
rda;da.. #mi"ia$
#mi"ia$ ula 9ara mma!a" ma"a$a$ a$% rda
a"a$ mmri"a$ aroma a$% rda ula (Mohi 12 ). M$urut $litia$
ta$%a t al (2002) ada dua rumah !a"it di ,i!! a!i$ mra!a ah,a !uhu da$
aroma ma"a$a$ !a$%at $ti$%.

) 3umu Ma!a"a$

3r
3ra%a
a%aii ma9am
ma9am rm
rmah
ah;r
;rm
mah
ah daa
daatt di%u
di%u$a
$a"a
"a$
$ !a%
!a%ai
ai um
umu
u
ma!a"a$ u$tu" mmri"a$
mmri"a$ ra!a ada ma"a$a$ mi!al$a
mi!al$a 9aai a,a$% mrah
a,a$% utih da$ !a%ai$a. 3umu ma!a"a$ adalah aha$ a$% ditamah"a$
dita mah"a$
d$%
d$%a$
a$ ma"!
ma"!ud
ud u$tu
u$tu"
" m$d
m$da
aat"
at"a$
a$ ra!a
ra!a a$%
a$% $a"
$a" da$
da$ "ha!
"ha! dala
dalam
m !tia
!tia

ma!a"a$. #alam !tia r! ma!a"a$ !udah dit$tu"a$ $i! umu a$%
di%u$a"a$ da$ a$a"$a ma!i$%ma!i$% umu tr!ut. 3au a$% !da dari
ra%ai umu a$% di%u$a"a$ daat mma$%"it"a$ !lra ma"a$ "ar$a
mmri"a$ ra!a ma"a$a$ a$% "ha! (ha$ 187)

9) i$%"at mata$%a$

/ada
/ada ma!a"a$
ma!a"a$ "ha!
"ha! I$do$
I$do$!ia
!ia ti$%"a
ti$%"att "mata$
"mata$%a$
%a$ lum
lum m$da
m$daat
at
rhatia$ "ar$a umum$a ma"a$a$ I$do$!ia haru! dima!a" !amai $ar;$ar
mata$%. 3ila dia$di$%"a$ d$%a$ Croa a$% tlah mmili"i rdaa$ ti$%"at
"mata$%a$. Ada !ta" a$% dima!a" !t$%ah mata$% da$ ada u%a a$% $ar;
$ar mata$%. i$%"at
i$%"at "mata$%a$ adalah m$tah atau mata$%$a ha!il
ma!a"a$ ada !tia $i! aha$ ma"a$a$ a$ dima!a" da$ ma"a$a$ a"a$
mmu$
mmu$a
aii ti$%"a
ti$%"att "mata$
"mata$%a$
%a$ !$dir
!$diri!$
i!$diri
diri (Mu9ha
(Mu9hata
ta 11).
11). i$%"
i$%"at
at
"mata$%a$ !uatu ma"a$a$ itu t$tu !aa mm$%aruhi 9ita ra!a ma"a$a$ $

d) mratur Ma"a$a$

m
mrat
ratur
ur ma"a
ma"a$a
$a$
$ ,a"t
,a"tu
u di!a
di!ai"
i"a$
a$ mm
mmu$
u$ai
ai ra$
ra$a$
a$ dalam
dalam
$$tua$ 9ita ra!a ma"a$a$. &amu$ ma"a$a$ a$% trlalu a$a! atau trlalu
di$%i$ !a$%at mm$%aruhi !$!itifita! !araf $%9a trhada ra!a ma"a$a$
!hi$%%a daat m$%ura$%i !lra u$tu" mma"a$$a (Mohi 12).

3rd
3rda!a
a!ar"
r"a$
a$ $
$li
litia
tia$
$ Cui!
Cui! (200
(2007)
7) m$
m$ata
ata"a
"a$
$ ah,
ah,aa tida
tida"
" ua!
ua!
trhad
trhada
a tmr
tmratu
aturr ma"a$a
ma"a$a$.
$. E$tu"
E$tu" m$a%
m$a%aa !uhu
!uhu ma"a$a
ma"a$a$
$ tta
tta ha$%at
ha$%at
t$tu$a haru! difa!ilita!i d$%a$ "rta ma"a$a$ a$% dil$%"ai alat ma$a!
!m$tara alat i$i lum tr!dia di Rumah a"it tmat $litia$ $a.

"!tur aroma da$ $amila$ ma"a$a$ i!a 9at mmu!u" "ti"a


!uhu a$% di%u$a"a$ tida" tat !aat $aia$$a. mua ma"a$a$ a$a! haru!
di!ai"a$ a$a! diata! 140NF da$ !mua ma"a$a$ di$%i$ haru! di!ai"a$ dalam
"adaa$ di$%i$ dia,ah 45NF. uhu $aia$ haru! ditta"a$ da$ dirtaha$"a$
u$tu" !mua a%ia$ $aia$. Atura$ da$ ro!dur a$% la! diutuh"a$ u$tu"
mm
mmri
ri"!
"!aa "uali
"ualita
ta!! !uhu
!uhu d$%
d$%a$
a$ trm
trmom
omt
trr !lam
!lamaa ro!
ro!!! $
$ai
aia$
a$ da$
da$
!lum di!ai"a$ "ada a!i$ (ulli*a$ 10)
+A+ 3$ MET'D'L'GI

3$. 8a0u dan Tempa0 :

-.1.1 Wa"tu = ami! 20 Aril 2017

-.1.
-.1.2
2 mat=
mat= La
La.. #it
#itt
ti"
i"aa

3$, A"a0 dan +ahan

-.2.1 Alat =

a. ima
ima$%$%a$
a$ ma"a
ma"a$a
$a$$
. Lmar ta"!ira$ *i!ual !i!a ma"a$a$
9. /iri$%
d. Ma$%"u"
. $do"

-.2.2 3aha$ =

a. 2 or
or!i
!i %ad
%ado > %ad
%ado o
. 2 or!i $a!i 9l
9. 2 o
or!i !o
!oto
d. 2 or
or!i
!i $a!i
$a!i 9am
9amurur
3$3 P1osedu1 Ke12a

-.-.
-.-.1
1 Mto
Mtod
d /$i
/$im
ma$
a$%a
%a$
$ 3ra
3ratt

a. or!i
or!i ma"a$a$
ma"a$a$ a$%
a$% !udah tr!dia
tr!dia dii!ah"a$
dii!ah"a$ a%ia$ > ra%ia$
ra%ia$ !hi$%%
!hi$%%aa
tri!ah a$tara Ma"a$a$ /o"o" Lau" +,a$i Lau" &aati da$ a ur$a
. ima$%lah ma!i$% > ma!i$% aha$ a"u dari %ado > %ado tr!ut da$
9atatlah rat a,al$a
9. mud
mudia$ia$ !atu"
!atu"a$
a$ "m
"mali
ali m$ad
m$adii !atu
!atu da$
da$ 9amu
9amurr m$
m$ad
adii %ado
%ado > %ado
%ado
!rti !mula
d. Ma"a$a
Ma"a$a$la$lah
h - !$do
!$do"
" ma"a$
ma"a$a$
a$ tr!
tr!ut
ut
. Ela$%i
Ela$%i la$%"ah
la$%"ah $omor
$omor 1 > 2 da$
da$ 9atalah
9atalah rat a"hir$a
a"hir$a
f. $tu"
$tu"a$
a$ @ !i!a d$%a$
d$%a$ mma$di
mma$di$%"a$
$%"a$ a$tara rat
rat a"hir
a"hir da$ rat
rat a,al$a
a,al$a

-.-.
-.-.2
2 Mto
Mtod
d a"!ir
"!ira$
a$ Hi!ual
!ual

a. 
rti
rti ma"a$a
ma"a$a$
$ a$%
a$% !uda
!udah
h tr!d
tr!dia
ia diam
diamati
ati d$%a$
d$%a$ !"!am
!"!amaa a%i
a%ia$
a$ >
ra%ia$$a (Ma"a$a$ /o"o" Lau" +,a$i Lau" &aati da$ aur$a)
ila rlu do"um$ta!i"a$
. Ma"a$lah - !$do" ma"a$a$ tr!ut
9. Amati or!i
or!i ma"a$a$
ma"a$a$ a$% tr!i!a
tr!i!a da$
da$ 9atatlah
9atatlah ada
ada form ta"!ira$
ta"!ira$ *i!ual
*i!ual !i!a
ma"a$a$
+A+ $ &ASIL

$.
$. 5o1m
5o1m Pen
Penen
en0u
0uan
an S4s
S4sa
a Ma
Maan
anan
an Den
Denga
gan
n Pen4
Pen4m!
m!an
anga
gan
n +e1a
+e1a00

M$u I!i 3rat 3rat @ !i!a


a,al (%r) a"hir
(%r)
&a!i 9amur

 M/ =
&a!i $a!i 178 172 <<2
Mi %or$% Mi %or$% 42 -7 880
 L+=

Aam %or$% Aam %or$% <1 4< 7540


 L&=

ahu ahu %or$% ( 21 1< 7<1


mrah)
ahu %or$% ( 2< 21 807<
"u$i$%)
 aur ahu -< -1 8<11
(tumi!)
9" 1- 11 84<1
3u$9i! 2< 21 8077
Wortl   100
3a 9or$ 1-  <2-
ma$% "ol 10 10 100
a mrah - - 100
otal 4-8 -8< 881-
$,
$, Lamp
Lamp41
41an
an Tas41
s41an
an 94sua
4sua"" S4sa
S4sa Maa
Maana
nan
n

Wa"tu M$u

100@ 5@ 75@ 50@ 25@ 5@ 0@


M/ =

&a!i 

Mi %or$% 

L+=

Aam 

%or$%

9" 

L&=

ahu 

aur =

umi! 
+A+ $ PEM+A&ASAN

3rda!ar"a$ ra"ti"um !ta$dart laa$a$ mi$imal !i!a ma"a$a$ dila"u"a$


d$%a$ dua mtod $%u"ura$ aitu mtod $ima$%a$ rat da$ mtod
ta"!ira$ *i!ual. M$urut o$$or! O Rozll (2014) ada mtod $ima$%a$
ratfi!i" mmili"i a"ura!i a$% ai" ttai mmrlu"a$ t$a%a a$% i$t$!if
u$tu" m$a$%a$i tmat ma"a$a$ a!i$ da$ m$%u"ur !i!a$a. da$%"a$
mtod ta"!ira$ di%u$a"a$ u$tu" m$%u"ur ma!i$%;ma!i$% !i!a ma"a$a$ dalam
!atu !i"lu! m$u. Mtod ta"!ira$ *i!ual m$%ha!il"a$ ha!il a$% 9u"u dtil
tida" m$%%a$%%u laa$a$ ma"a$a$ !9ara !i%$ifi"a$.mtod $ima$%a$
mmili"i "orla!i a$% "uat d$%a$ $ima$%a$ !hi$%%a ta"!ira$ *i!ual daat
di%u$a"a$ u$tu" m$$tu"a$ !i!a ma"a$a$ m$%%a$ti"a$ mtod $ima$%a$
(Mur,a$i 2001)

M$u a$% di%u$a"a$ ada ra"ti"um aitu 2 or!i $a!i 9amur 1 or!i
u$tu" mtod $ima$%a$ rat da$ 1 or!i u$tu" mtod ta"!ira$ *i!ual.
/$$tua$ !i!a ma"a$a$ d$%a$ $ima$%a$ rat mliuti m$u i!i rat a,al
(%ram) rat a"hir (%ram) da$ @ !i!a a$% dihitu$% ma%ia$ a$tara rat a"hir
d$%a$ rat a,al di"ali"a$ 100 @. da$%"a$ ada mtod ta"!ira$ *i!ual !i!a
ma"a$a$ d$%a$ mmri ta$da 9$ta$% ada "olom !i!a ma"a$a$ !!uai d$%a$
ma!a"a$ a$% dima"a$ aitu ma"a$a$ utuh (100@) trma"a$ !!ua (5@)
trma"a$ D1 !ua (75@) trma"a$ !t$%ah or!i (50@) !i!a D 1 !ua (25@)
tr!i!a 1 !ua (5@) da$ ma"a$a$ hai! (0@).

M$u $a!i 9amur trdiri dari ma"a$a$ o"o" aitu $a!i da$ mi %or$%
lau" h,a$i aitu aam %or$% da$ "ulit !ai lau" $aati aitu tahu da$ !aur
aitu u$9i! ,ortl a 9or$ da$ "ma$% "ol. /ada ra"ti"um dila"u"a$
ra$di$%a$ !i!a ma"a$a$ $a!i 9amur a$tara mtod $ima$%a$ rat d$%a$
mtod ta"!ira$ *i!ual !tlah ma!i$%; ma!i$% or!i dima"a$ - !ua. i!a $a!i
ada mtod $ima$%a$ rat aitu <<2@ !da$%"a$ ada mtod ta"!ira$
*i!ual aitu 75@ a$% arti$a trma"a$ D1 !ua. #alam hal i$i !i!a m$u $a!i
a$tara mtod $ima$%a$ rat da$ mtod ta"!ira$ *i!ual tida" !!uai. i!a
ma"a$a$
ma"a$a$ ada m$u "dua aitu mi %or$%
%or$% d$%a$
d$%a$ mtod
mtod $ima$%a$
$ima$%a$ rat
!!ar 880@
880@ !da$%"a$
!da$%"a$ mtod
mtod ta"!ira$ *i!ual
*i!ual aitu 75@. i!a
i!a m$u mi
%or$% ada mtod $ima$%a$ rat da$ mtod ta"!ira$ *i!ual m$u$u""a$
ha!il a$% tida" auh rda "ar$a lih dari 1 !ua. i!a ma"a$a$
ma"a$a$ ada m$u
"ti%a aitu lau" h,a$i aam %or$% d$%a$ mtod $ima$%a$ rat !!ar
754@
754@ !da$%"a$
!da$%"a$ mtod
mtod ta"!ira$ *i!ual
*i!ual aitu 5@.
5@. #alam hal i$i !i!a m$u
m$u
aam %or$% a$tara mtod $ima$%a$ rat da$ mtod ta"!ira$ *i!ual tida"
!!uai atau tida" !ama. /ada m$u "mat aitu "ulit !ai !i!a ma"a$a$ "ulit
!ai ada mtod $ima$%a$ rat aitu 84<1@ !da$%"a$ mtod ta"!ira$
*i!ual 5@. 3rda!ar"a$ ha!il tr!ut trdaat rdaa$ !i!a ma"a$a$ a$tara$
mtod $ima$%a$ rat d$%a$ mtod ta"!ira$ *i!ual. i!a ma"a$a$ ada
m$u "lima aitu lau" $aati rua tahu a$% diolah m$adi tahu umu
mrah tahu umu "u$i$% da$ tahu "9a. /ada mtod $ima$%a$ rat !i!a
m$u tahu
tahu !!ar 8102@
8102@ !da$%"a$
!da$%"a$ mtod
mtod ta"!ira$ *i!ual
*i!ual aitu 5@
5@ dari
ha!il r!$ta! tradi rdaa$ !i!a m$u tahu a$tara mtod $ima$%a$
rat d$%a$ mtod ta"!ira$ *i!ual. /ada m$u " $am aitu !aur a$% diolah
m$adi tumi! trdiri dari u$9i! ,ortl a 9or$ da$ "ma$% "ol. i!a m$u
!aur
!aur ada
ada mtod
mtod $im
$ima$%
a$%a$
a$ rat
rat aitu
aitu 8224@
8224@ !da$%
!da$%"a$
"a$ ada
ada mtod
mtod
ta"!ira$ 5@.

/rd
/rdaa$
aa$ ha!il
ha!il r!$t
r!$ta!
a! a$tara
a$tara mtod
mtod $im
$ima$%
a$%a$
a$ rat
rat d$%a$
d$%a$
mtod
tod ta"
ta"!ira
!ira$
$ *i!u
*i!ual
al di"
di"ar$
ar$a"
a"a$
a$ olh
lh r
rd
daa
aa$
$ r!
r!o
o$d$
$d$ a$%
a$%
m$%"o
m$%"o$!u
$!um!i
m!i ma"a$a
ma"a$a$
$ !hi$%
!hi$%%a
%a mmili
mmili"i
"i r!
r!!i
!i a$%
a$% rd
rdaa m$%$
m$%$ai
ai
a$a"$a ma"a$a$ tia !ua !rta miliha$$%amila$ m$u a$% rda
u$tu"
u$tu" dima"a$
dima"a$ ada mtod
mtod $ima$%a
$ima$%a$
$ rat da$ mtod ta"!ira$
ta"!ira$ *i!ual. +al
i$i
i$ i !!u
! !uai
ai d$%
d $%a$
a$ m$urut
m$urut Almat
Almat!ir
!ir (12)
(12) !i!a
!i!a ma"a$a$
ma"a$a$ di$%
di$%aruh
aruhii olh ra
raaa fa"tor
fa"tor
aitu $i! "lami$ ti$%"at $didi"a$ "lomo" umur 9ita ra!a ma"a$a$ "la!
ra,ata$ lamara,ata$ da$ $a"it mm$%aruhi !i!a ma"a$a$ a!i$.
lai$
lai$ itu $a"!
$a"!ir
ir (!tima
(!timator
tor)) a$%
a$% mla"u
mla"u"a$
"a$ $%am
$%amata$
ata$ lum
lum trlati
trlatih
h 
m$uru
m$urutt om!to
om!to9"
9" (181)
(181) dirlu
irlu"a$
"a$ $a"!
$a"!ir
ir a$%
a$% trlatih
trlatih tliti
tliti trami
tramil
l
mmrlu"a$ "mamua$ m$a"!ir da$ $%amata$ a$% ti$%%i da$ !ri$% tradi
"liha$ dalam m$a"!ir (o*r!timat) atau ""ura$%a$ dalam m$a"!ir (u$dr
!timat)
+A+ ;$ PENUTUP

;$. Kes4mpu"an

a. i!a dari ma"a$a$ a!i$ daat di%u$a"a$ !a%ai a9ua$ u$tu"


m$%tahui
m$%tahui !raa a$a" ma"a$a$
ma"a$a$ a$% di"o$!um!i
di"o$!um!i olh a!i$ a%ar
daat
daat di"tah
di"tahui
ui umalah
umalah zat %izi
%izi a$%
a$% ma!u"
ma!u" !rta
!rta daat
daat m$%ta
m$%tahui
hui
aa"ah zat %izi a$% di"o$!um!i tlah mm$uhi "utuha$ a!i$ atau
tida".
. 3rda!ar"a$ ra"ti"um a$% tlah dila"u"a$ t$ta$% mtod $%u"ura$
!i!a ma"a$a$ mtod a$% tat u$tu" di%u$a"a$ adalah mtod ta"!ira$
*i!u
*i!ual
al "ar
"ar$a
$a mto
mtod
d i$i
i$i li
lih
h 9a
9att dila
dila"u
"u"a
"a$
$ dari
daria
ada
da mto
mtod
d
$ima$%a$ aaila rada dalam li$%"u$%a$ "ra "!hata$.
9. Fa"
Fa"tor
tor a$%
a$% daat
aat mm
mm$
$%aru
%aruhi
hi !i!a
!i!a ma"a
ma"a$a
$a$
$ adal
adalah
ah fa"
fa"tor
tor i$t
i$tr$
r$al
al
aitu
aitu "i
"ia!
a!aa
aa$
$ ma"a
ma"a$
$ a!i
a!i r
rd
daa d$%
d$%a$
a$ a$%
a$% di!a
di!ai
i"a
"a$
$ ai"
ai"
miliha$ m$u mauu$ umlah atau or!i ma"a$a$$a. Fa"tor "!tr$al
aitu ma"a$a$ dari luar rumah !a"it a!i$ tr"ada$% tlah mma"a$
ma"a$a$ a$% ra!al dari luar rumah !a"it !hi$%%a tida" mamu u$tu"
m$%hai!"a$ ma"a$a$ dari rumah !a"it. /$amila$ ma"a$a$ !rti
,ar$a t"!tur $tu" or!i "mu"a$ "ura$% !!uai d$%a$ "adaa$
a!i$ !rta ra!a ma"a$a$ mliuti aroma umu ti$%"at "mata$%a$
tm
tmrat
ratur
ur ma"a
ma"a$a
$a$
$ a$%
a$% "ura
"ura$%
$% m$a
m$ari"
ri" atau
atau tida
tida"
" !!u
!!uai
ai d$%
d$%a$
a$
"adaa$ a!i$.
d. Mto
Mtod
d $
$%u
%u"u
"ura
ra$
$ !i!a
!i!a ma"
ma"a$
a$a$
a$ a$
a$%
% tla
tlah
h dila
dila"u
"u"a
"a$
$ ada
ada ra
ra"t
"ti"
i"um
um
ada
ada 2 ma9am
ma9am mto
mtod
d ait
aitu
u mto
mtod
d $i
$im
ma$
a$%a
%a$
$ rat
rat da$
da$ mto
mtod
d
ta"!ira
ta"!ira$
$ *i!ual
*i!ual ma"a$a
ma"a$a$
$ a$%
a$% ma$a
ma$a "dua
"dua mtod
mtod tr!u
tr!utt mmili"
mmili"ii
""ura$%a$ da$ "liha$ ma!i$%;ma!i$%.
;$, Sa1an

#ihara
#ihara"a$
"a$ !ara$a$
!ara$a$ ra!a$a
ra!a$a lih
lih dir!i
dir!ia"
a"a$
a$ da$ mmada
mmadaii u$tu"
u$tu"
m$u$a$% "f"tifa$ da$ "fi!i$a$ dalam la"!a$aa$ ra"ti"um.
DA5TAR PUSTAKA

Almat!ir u$ita(12). /r!!i a!i$ trhada ma"a$a$ di rumah !a"it ( ur$al


%izi I$do$!ia ) 12 *ol 2 halama$ 87; <.

3ali,ati P. F. (2004). /$%a$tar /a$%a$ da$ Gizi ta"a$ I. :a"arta= /$rit


,adaa. +al. 8

arr
arr A. (200
(2001)
1).. A$orm
$ormal
al !9h
!9hol
olo%
o%
 = /!9h
/!9hol
olo%
o%
 fo9u
fo9u!.
!. Ca!t
Ca!t u!!
u!!Q
Q =
/!9holo% /r!!.

om!to9" C. M. /irr. 181. Ma9"irma$. Ma!uri$% I$di*idual /lat Wa!t I$


9ohol Lu$9h. :. Am. #it A!!o9iatio$.

o$$or!
o$$or! /L
/L Rozll
Rozll 3.
3. E!i$%
E!i$% a Hi!u
Hi!ual
al /lat
/lat Wa!t
Wa!t tud
tud to Mo$itor
Mo$itor M$u
/rforma$9. : Am #it A!!o9 2004104=4;<.

#"! R.I. 2008. /rofil !hata$ I$do$!ia. :a"arta

#am
#amal
alud
uddi
di$
$ M C$d
C$d / da$
da$ Ira / .200
.2005.
5. Analisis Zat Gizi dan Biaya Sisa
Makanan pada Pasien dengan Makanan Biasa . :ur$ :ur$al
al Gizi
Gizi li$
li$i"
i"
I$do$!ia.

Li!dia$a. 18. Wa!ada rhada liha$ da$ "ura$%a$ Gizi. E$%ara$=


ruu!
ruu! A%ri,ida E$%ara$

Mohi . 12. /$l$%%ara$ Ma"a$a$ I$!titu!i #a$ :a!a 3o%a. :a"arta =


3hatara

Mu9hato. C. Ma$am$ /la a$a$ Gizi Ma"a$a$ lomo".


 lomo". /AG
/AG #"! RI.
:a"arta 11

Mu"ri A. &. 10. Ma$am$ /laa$a$ Gizi I$!titu!i #a!ar. :a"arta = #"!
RI

Mur,a$i.
Mur,a$i. R. 2001.
2001. /$$tua$ i!a Ma"a$a$
Ma"a$a$ /a!i$ Ra,at I$a #$%a$ Mtod
Mtod
a"!ira$ Hi!ual om!to9" di RE/ #r. ardito. !i!.Po%a"arta = EGM.

&+ (&atio$al +alth r*i9). 2005. Ma$a%i$% Food Wa


Wa!t
!t i$ th &+.
#artm$t of +alth. &+ C!tat.

&urati /ui. 2008. +uu$%a$ a$tara Wa


Wa"tu
"tu /$aia$ /$amila$ da$ Ra!a
Ma"a$a$ d$%a$ i!a Ma"a$a$ ada /a!i$ Ra,at I$a #,a!a di R
3ha"ti Wira amtama
amtama mara$%. E$i*r!ita! Muhammadiah mara$%.
Rat$a$i$%rum ( 2005) A$ali!i! fa9tor "ualita! laa$a$ a$% mm$%aruhi
"ua!a$ la$%%a$ ada R 3rali$ #RA%u! #alra$to /o$oro%o

R$a$%
R$a$%t
ta!
a! #. 2004.
2004. /$%ar
/$%aruh
uh /$%%u
/$%%u$aa
$aa$
$ Modifi
Modifi"a!i
"a!i ta$da
ta$darr R!
R! Lau"
Lau"
&aati m
m trhada #aa rima
rima da$ /r!!i /a!i$ Ra,at I$a. :ur$al
Gizi li$i" I$do$!ia. Hol.1. $o.1.

i!,
i!,i
iar
ardi
di.. 2005
2005.. 3
3ra
raa
a Fa"t
Fa"tor
or /la
/la
a$a$
a$a$ Gizi
Gizi Ruma
Rumah
h a"i
a"itt Pa$%
3rhuu$%a$ #$%a$ i$%"at o$!um!i C$r%i #a$ /roti$ /a!i$ #ari
Ma"a$a$ Luar Rumah a"it (tudi ada a!i$ ra,at i$a RE ra%$ ).
Fa"ulta! !hata$ Ma!ara"at E$i*r!ita! #io$%oro.

William! /tr da$ ar$ Walto$. 2011 /lat Wa!t i$ +o!ital! a$d trat%i!
for ha$% :our$al of li$i9al &utritio$ a$d Mtaoli!m *ol. < $o < .
2-5;241. #ari = htt= ,,,.l!*ir.9omlo9at9l$u.
,,,.l!*ir.9omlo9at9l$u. S2< a%u!tu! 2014T.

Wi$ar$o F.G.
F.G. 17. imia /a$%a$ da$ Gizi. Gamdia /u!ta"a Etama :a"arta.
LAMPIRAN

&a!i 9amur

1. Mtod /$ima$%a$ 3rat

3rat A,al 3aha$


3rat A"hir
2. Mtod a"!ira$ Hi!ual

Anda mungkin juga menyukai