Geopolitik adalah kebijakan dalam rangka mencapai tujuan nasional dengan memanfaatkan keuntungan letak geografis negara berdasarkan pengetahuan ilmiah tentang kondisi geografis. Paham geopolitik bangsa Indonesia terumuskan dalam konsepsi wawasan nusantara. Berdasarkan fakta geografis dan sejarah inilah, wilayah Indonesia beserta apa yang ada di dalamnya dipandang sebagai satu kesatuan. Pandangan atau wawasan nasional Indonesia ini dinamakan Wawasan Nusantara sebagai konsepsi geopolitik bangsa Indonesia.
Perwujudan Wawasan Nusantara Perwujudan kepulauan nusantara sebagai satu kesatuan politik; Perwujudan kepulauan nusantara sebagai satu kesatuan ekonomi; Perwujudan kepulauan nusantara sebagai satu kesatuan sosial budaya; Perwujudan kepulauan nusantara sebagaisatu kesatuan pertahanan keamanan;
Unsur-unsur Dasar Wawasan Nusantara wadah (contour); Isi (content); Tata laku (conduct).
Tujuan Wawasan Nusantara Tujuan ke dalam, yaitu menjamin perwujudan persatuan kesatuan segenap aspek kehidupan nasional, yaitu politik, ekonomi, sosial budaya, dan pertahanan keamanan; Tujuan ke luar, yaitu terjaminnya kepentingan nasional dalam dunia yang serba berubah, dan ikut serta melaksanakan ketertiban dunia berdasarkan kemerdekaan, perdamaian abadi dan keadilan sosial serta mengembangkan suatu kerja sama dan saling menghormati.
Manfaat Wawasan Nusantara diterima dan diakuinya konsepsi wawasan nusantara di forum internasional; pertambahan luas wilayah territorial Indonesia; pertambahan luas wilayah sebagai ruang hidup memberikan sumber daya yang besar bagi peningkatan kesejahteraan rakyat; penerapan wawasan nusantara menghasilkan cara pandang tentang keutuhan wilayah nusantara yang perlu dipertahankan oleh bangsa Indonesia; wawasan nusantara menjadi salah satu sarana integrasi nasional.
Geostrategi
Geostrategi adalah suatu cara atau pendekatan dalam memanfaatkan kondisi lingkungan untuk mewujudkan cita-cita proklamasi dan tujuan nasional. Ketahanan nasional sebagai geostrategi bangsa Indonesia memiliki pengertian bahwa konsep ketahanan nasional merupakan pendekatan yang digunakan bangsa Indonesia dalam melaksanakan pembangunan dalam rangka mencapai cita-cita dan tujuan nasionalnya.
Wujud/wajah Ketahanan Nasional Ketahanan Nasional sebagai kondisi; Ketahanan national sebagai metode; Ketahanan Nasional sebagai doktrin. Unsur-unsur (Gatra) dalam ketahanan nasional gatra penduduk; gatra wilayah; gatra sumber daya alam; gatra bidang ideologi; gatra bidang politik; gatra bidang ekonomi; gatra di bidang sosial budaya; gatra di bidang pertahanan keamanan;
Pembelaan Negara
Membela negara merupakan hak dan kewajiban setiap warga negara. Pasal 27 (3) UUD 45 menyebutkan : Setiap warga negara berhak dan wajib ikut serta dalam upaya pembelaan negara. Pasal 30 (1) UUD 45 menyebutkan : Tiap-tiap warga negara berhak dan wajib ikut serta dalam usaha pertahanan dan keamanan negara. Pasal 9 ayat (1) UU No. 3 Tahun 2002 tentang Pertahanan Negara disebutkan : Setiap warga negara berhak dan wajib ikut serta dalam upaya bela negara yang diwujudkan dalam penyelenggaraan pertahanan negara.
TINGKAT MERDEKA
17AGT1945
Nasionalisme Modern
Nasionalisme Modern
MODERN Kemanusiaan Demokrasi, HAM, LH
RECENTLY
EARLY
Kemerdekaan Hak sgl bgs penjajahan hrs dihapuskan tdk sesuai perikemanusiaan & perikeadilan Pem neg lind sgnp bgs Ind & slrh tumpah drh ind, majukan jah um, cerdaskan kehdp bgs, serta ikut laks tib dunia berdsr kemerdekaan, damai abadi & adil sosial. Hak & wajib setiap WN utk ikut serta dlm ush bela neg. Bumi, air & kekayaan alam dikuasai oleh neg & di gunkn utk sebesar makmur rakyat.
BELA NEGARA
UUD 1945 Pasal 30 UU 29/1954 Pokok-pokok Perlawanan Rakyat
UU 20 Tahun 2003 tentang Sistem Pendidikan Nasional menetapkan Kurikulum Pendidikan Tinggi wajib memuat Pendidikan Agama, Pendidikan Kewarganegaraan dan Bahasa Indonesia. UU 34/2004 TNI
(1) Komponen cadangan, terdiri atas warga negara, sumber daya alam, sumber daya buatan, serta sarana dan prasarana nasional yang telah disiapkan untuk dikerahkan melalui mobilisasi guna memperbesar dan memperkuat komponen utama. (2) Komponen pendukung, terdiri atas warga negara, sumber daya alam, sumberdaya buatan, serta sarana dan prasarana nasional yang secara langsung atau tidak langsung dapat meningkatkan kekuatan dan kemampuan komponen utama dan komponen cadangan. (3) Komponen cadangan dan komponen pendukung, sebagaimana dimaksud dalam ayat (1) dan ayat (2), diatur dengan undang-undang.
Sishaneg melibatkan seluruh komponen pertahanan negara (komponen utama, komponen cadangan, & komponen pendukung).
(2) Segala sumber daya nasional yg berupa SDM, SDA & SDB, nilai-nilai, teknologi, & dana dpt didayagunakan utk meningkatkan kemampuan han neg yg diatur lbh lanjut dng Peraturan Pemrth. Yg dimaksud dng nilai-nilai adlh seperangkat pranata, prinsip, & kondisi yg diyakini kebenarannya utk digunakan sbg instrumen pengatur kehidupan dlm mengukur kinerja, baik moral maupun fisik & sekaligus menunjukkan identitas & jati diri yg brsangkutan. Nilai yg berkaitan dng sis han neg, antara lain: a. Nilai yg terkandung dlm Pancasila & UUD 1945. b. Nilai yg terkandung dlm SM, Sumpah Prajurit, & Doktrin TNI. c. Nilai sbg bangsa pejuang. d. Nilai gotong-royong. e. Nilai baru yg sesuai dng kebutuhan Bangsa Indonesia.
UU 34/2004 TNI
Pasal 2 Jati diri Tentara Nasional Indonesia adlh : a. Tentara Rakyat, yaitu tentara yg anggotanya berasal dr WNI; b. Tentara pejuang, yaitu tentara yg berjuang menegakkan NKRI & tdk mengenal menyerah dlm melaksanakan & menyelesaikan tugasnya; c. Tentara Nasional, yaitu tentara kebangsaan Indonesia yg bertugas demi kepentingan negara & di atas kepentingan daerah, suku, ras, dan golongan agama; & d. Tentara Profesional, yaitu tentara yg terlatih, terdidik, diperlengkapi scr baik, tdk berpolitik praktis, tdk berbisnis, & dijamin kesejahteraannya, serta mengikuti kebijakan politik negara yg menganut prinsip demokrasi, supremasi sipil, HAM, ketentuan hukum nasional, & hukum internasional yg tlh diratifikasi.
UU 34/2004 TNI
Pasal 21 Prajurit adalah warga negara Indonesia yang memenuhi persyaratan yang ditentukan dalam peraturan perundangundangan dan diangkat oleh pejabat yang berwenang untuk mengabdikan diri dalam dinas keprajuritan. Pasal 22 Prajurit terdiri atas Prajurit Sukarela dan Prajurit Wajib.
UU RI No. 3 Thn 2002 visi & persepsi ttg bela negara wajib dipahami seluruh warga negara Indonesia. Permasalahannya : UU RI No. 3 Thn 2002 blm tersosialisasi dng baik, dampak globalisasi & reformasi serta krisis moneter berkepanjangan menjadikan masy tdk peduli dng lingkungan krn semakin sulit memenuhi kehidupannya, terdpt kcenderungn pok tertentu tdk menghendaki adanya bela negara (dianggap sbg militerisasi). Komponen cad sbg unsur pembantu komp utama, yg terdiri dr WNI, SDA, SDB & sarpras lainnya tlh diatur dlm UU No. 27 thn 1997 ttg mobilisasi & demobilisasi. UU ini msh berdasarkan UU No. 20 Thn 1982 ttg Hankamneg, & UU ini hanya mengatur scr garis besar tugas-tugas pengerahan komp cadangan tanpa dilengkapi aturan pelaksanannya.
1) Pembinaan dilaksanakan scr terus menerus guna menjaga & memelihara kesiapan dr komponen cadangan yg telah ada. 2) Mengembangkan budaya bela negara di semua lapisan WNI shgga akan tercipta kesadaran & kepatuhan dr dlm utk kewajiban bela negara. 3) Menggunakan komp cadangan yg tlh ada sesuai dng situasi yg mengancam kedaulatan NKRI. Menegakkan hukum & memberikan sanksi scr konsisten bg warga neg yg tdk mau memenuhi panggilan bela negara tanpa pandang bulu. 5) Mewujudkan satu departemen yg bertanggung jawab atas perencanaan, penganggaran & pengendalian sehingga tdk terjadi kegiatan tumpang tindih maupun saling melempar tanggung jawab. 6) Menata ulang kembali sarpras utk meningkatkan kualitas pelaksanaan komponen cadangan Hanneg. 7) Meningkatkan pemahaman akan bela negara serta menyelesaikan semua kegiatan yg blm ditangani scr tuntas.
KESATUAN EKONOMI KEKAYAAN WIL NUSANTARA : MODAL & MILIK BGS PERKEMB EKON HRS SERASI, SEIMBANG KESATUAN SOSBUD MASY IND : SATU, PERIKEHIDUPAN BGS HRS SERASI, SAMA, MERATA, SEIMBANG, SELARAS BUDAYA IND SATU, CORAK MRP MODAL & HASILNYA MILIK BANGSA KESATUAN HANKAM ANCAMAN THD SATU PULAU/DAERAH MRPKN ANCAMAN THD BGS TIAP WN PUNYA HAK & WAJIB SAMA DLM BELA NEGARA
LEMBAGA (STRUKTUR) DEMOKRASI 1. Pemerintahan yg bertanggungjawab. 2. DPR mewakili gol/kepentingan masy dipilih mell pemilu bebas & rahasia. Dewan control thdp pemerintah. 3. Organisasi politik lbh dr 1 partai. 4. Pers bebas menyatakan pendapat. 5. Sistem peradilan bebas menjamin HAM & memperthankan keadilan.
Miriam Budiardjo (1997)
31
PENGANTAR
1. TERBENTUKNYA SUATU NEGARA TERDIRI DARI TIGA UNSUR YAITU ADANYA WILAYAH, RAKYAT ATAU PENDUDUK, DAN PEMERINTAH. UUD RI 1945 TELAH MENGAMANATKAN HAK DAN KEWAJIBAN ATAU KEIKUTSERTAAN WARGA NEGARA DALAM USAHA PERTAHANAN DAN KEAMANAN NEGARA, ANTARA LAIN: PASAL 27 AYAT (3) YANG MENYATAKAN BAHWA SETIAP WARGA NEGARA BERHAK DAN WAJIB IKUT SERTA DALAM UPAYA BELA NEGARA. PASAL 30 AYAT (1) TIAP-TIAP WARGA NEGARA BERHAK DAN WAJIB IKUT SERTA DALAM USAHA PERTAHANAN DAN KEAMANAN NEGARA
2.
32
Pengantar ( lanjutan.. )
3. PERANG YANG TERJADI SAAT INI BUKAN HANYA PADA DIMENSI MILITER SAJA, MELAINKAN MENGALAMI PERLUASAN DIMENSI YANG DISEBUT PERANG MODERN. 4. WUJUD DARI PERANG MODERN ADALAH BERMACAM-MACAM, ANTARA LAIN PERANG IDEOLOGI, PERANG POLITIK, PERANG EKONOMI, PERANG BUDAYA, PERANG OTAK/PIKIRAN, PERANG TEKNOLOGI, PERANG PSIKOLOGI. 5. UPAYA MEMPERTAHANKAN NEGARA PERLU DISELENGGARAKAN DENGAN >> SISTEM PERTAHANAN DAN KEAMANAN RAKYAT SEMESTA (SISHANKAMRATA) 6. UNTUK MENDUKUNG PROSES MENINGKATKAN SEMANGAT BELA DIBUTUHKAN KEBIJAKAN, STRATEGI DAN UPAYA YANG DIRUMUSKAN SECARA HOLISTIK, KOMPREHENSIF DAN IMPLEMENTATIF. 7. KESADARAN BELA NEGARA DAPAT MEMBANGKITKAN KEMAMPUAN UNTUK MELAWAN SESUATU YANG DAPAT MELEMAHKAN KEKUATAN DAN KETANGGUHAN NASIONAL, SERTA KEUTUHAN NKRI
33
LANDASAN PEMIKIRAN
ERA GLOBALISASI MEMPERKENALKAN BUDAYA ASING ( BUDAYA GLOBAL ) >> BERDAMPAK BESAR POSITIF/ NEGATIF PENGARUH (PENDIDIKAN) ASING BISA MENJADI ANCAMAN dan TANTANGAN BERMASYARAKAT, BERBANGSA, DAN BERNEGARA >> PERLU KEWASPADAAN NASIONAL
MAHASISWA SEBAGAI KELOMPOK MINORITAS DAN KADER BANGSA HARUS MENJADI TULANG PUNGGUNG BELA NEGARA.
34
LANDASAN TEORI
TEORI KESISTEMAN
Shrode dan Voich Jr (Winardi, 2005); Emile Durkheim (Johnson, 1986)
MENJELASKAN BAHWA DALAM MELIHAT SESUATU HARUSLAH DIPANDANG SEBAGAI SATU KESATUAN DAN SALING HUBUNGAN SATU DENGAN BAGIAN LAINNYA.
35
TINJAUAN PUSTAKA
1. Alvin Toefler (Anshori, 2000): tentang ramalan akibat globalisasi. 2. Alisyahbana ( 2000): tentang era teknologi komunikasi yang menghadirkan globalisasi. 3. Kementerian Pemberdayaan Aparatur Negara (2006): tentang globalisasi dan berbagai konsekuensinya. 4. Elista (2009) dan Endang Komara (2005): : tentang kuatnya pengaruh lembaga internasional dlm globalisasi.
37
PENGERTIAN-PENGERTIAN
BELA NEGARA ADALAH TEKAD SIKAP DAN PERILAKU WARGA NEGARA YANG DIJIWAI OLEH KECINTAANNYA KEPADA NEGARA KESATUAN RI YANG BERDASARKAN PANCASILA DAN UUD 1945, RELA BERKORBAN DEMI KELANGSUNGAN HIDUP BANGSA DAN NEGARA PEMBINAAN KESADARAN BELA NEGARA ADALAH USAHAUSAHA KEGIATAN YANG BERDAYA GUNA DAN BERHASIL GUNA UNTUK MENUMBUHKEMBANGKAN CINTA TANAH AIR YANG DIJIWAI OLEH KESADARAN BERBANGSA DAN BERNEGERA, KEYAKINAN AKAN PANCASILA SEBAGAI IDEOLOGI NEGARA, KERELAAN BERKORBAN UNTUK NEGARA SERTA DAPAT MEMBERIKAN KEMAMPUAN BELA NEGARA KEWASPADAAN NASIONAL ADALAH KUALITAS KESIAPAN DAN KESIAGAAN YANG DIMILIKI OLEH BANGSA INDONESIA UNTUK MAMPU MENDITEKSI, MENGANTISIPASI SEJAK DINI DAN MELAKUKAN AKSI PENCEGAHAN TERHADAP BERBAGAI BENTUK DAN SIFAT POTENSI ANCAMAN TERHADAP NKRI.
38
DAMPAK GLOBALISASI
1. MASUKNYA IDEOLOGI TRANS-NASIONAL BISA MENGGANGGU KETENTRAMAN HIDUP MASYARAKAT NEGARA-NEGARA BERKEMBANG 2. DEMOKRATISASI, HAM DAN LIBERALISME BISA MENYUBURKAN INDIVIDUALISVE YANG BERTENTANGAN DENGAN PRINSIPPRINSIP KEBERSAMAAN, KEKELUARGAAN DAN KEMAPANAN SOSIAL-BUDAYA LOKAL
3. KETERGANTUNGAN NEGARA-NEGARA BERKEMBANG TERHADAP NEGARA-NEGARA MAJU DALAM TEKNOLOGI, MODAL DAN PASAR EKSPOR SEMAKIN BESAR
4. SERBUAN INFORMASI DAN MULTIMEDIA BISA MERUSAK NILAINILAI SOSIAL-BUDAYA LOKAL DAN BISA TERJADI WESTERNISASI 5. KEJAHATAN TRANSNASIONAL DAN ANCAMAN ASIMETRIK MELEMAHKAN BISA KETAHANAN NASIONAL
39
40
USAHA BELA NEGARA MERUPAKAN HAK DAN KEWAJIBAN WARGANEGARA (PASAL 27 AYAT 3 DALAM PERUBAHAN KEDUA UUD 1945 ATAU PASAL 30 AYAT 1 & 2 UUD 1945 SEBELUM AMANDEMEN), mengandung pengertian:
BAHWA SETIAP WARGA NEGARA BERHAK TURUT SERTA DALAM MENENTUKAN KEBIJAKAN TENTANG PEMBELAAN NEGARA (MELALUI SALURAN DAN SESUAI PERATURAN PERUNDANG-UNDANGAN YANG BERLAKU) BAHWA SETIAP WARGA NEGARA BERKEWAJIBAN TURUT SERTA DALAM USAHA PEMBELAAN NEGARA SESUAI DENGAN KEMAMPUAN DAN PROFESINYA MASING-MASING
41
KEUNGGULAN DAN KELEBIHAN BANGSA DAN NEGARANYA ADANYA ANCAMAN TERHADAP BANGSA DAN NEGARANYA
42
2. RIGHT or WRONG IS MY COUNTRY INI JUGA PENILAIAN MASA LALU. JAMAN SEKARANG (JAMAN GLOBALISASI) PENILAIAN BISA BERUBAH KE YANG RIGHT SAJA MESKI KONDISI TERSEBUT JUGA DIMILIKI NEGARA.
3. APABILA WARGA NEGARA MEMPUNYAI KESADARAN YANG TINGGI SERTA MOTIVASI YANG KUAT DALAM USAHA BELA NEGARA, MAKA PILIHANNYA ADALAH IKUT MEMBENAHI NEGERI SENDIRI AGAR HUJAN BATU BISA BERUBAH MENJADI HUJAN EMAS DAN YANG WRONG BISA BERUBAH MENJADI RIGHT
43
KEWASPADAAN NASIONAL DAN BELA NEGARA BAGI MAHASISWA INDONESIA PARADIGMA NASIONAL
PERSOALAN
BELUM TERSOSIALISASIKANNYA KEWENANGAN DAN TANGGUNGJAWAB PLENGGARAAN BELA NEG SCR MERATA MASIH ADANYA SISTEM PER-UU/ PERATURAN YG BLM MENDUKUNG DLM USAHA & KEGIATAN BN PROSES MENINGKATKAN PADNAS & KESADARANBELA NEGARA PERUMUSAN STRUKTUR ORGANISASI MULAI TINGKAT NASIONAL (GRAND STRATEGY), TINGKAT DEPARTEMEN (STRATEGY), TINGKAT DAERAH (OPERASIONAL DAN TAKTIK); TINGKAT UNIT IMPLEMENTASI (OPERASIONAL) REGULASI DAN DEREGULASI UNDANGUNDANG PENYELENGGARAAN BELA NEGARA RESTRUKTURISASI DAN REVISI MATERI KURIKULER PENDIDIKAN ( MPKPKN DI PT ) KEMBANGKAN PENDIDIKAN NON FORMAL/ EKSTRA KURIKULER PT
. BLM OPTIMALNYA
PADNAS DI KALANGAN MASYARAKAT ( MHS) & PEMERINTAH THD DAMPAK GLOBALISASI
BANG LINGSTRA
- GLOBAL - REGIONAL - NASIONAL
PELUANG
KENDALA
44
UPAYA
MERUMUSAN KURIKULUM PENDIDIKAN YANG DIDASARI OLEH PRINSIP KURIKULUM BERBASIS KOMPETENSI (KBK) DAN DIINTEGRASIKAN DENGAN NILAI-NILAI KARAKTERISTIK SERTA STRATEGIK KEKUATAN PECRTAHANAN NEGARA.
MERUMUSAN KURIKULUM PENDIDIKAN YANG MEMUAT MATERI PELAJARAN TENTANG WAWASAN KEBANGSAAN DAN KENEGARAAN BAGI PESERTA DIDIK / MHS .
MERUMUSKAN PEMBENTUKAN LEMBAGA PENDIDIKAN TINGGI YANG MENGKAJI DAN MENGEMBANGKAN CULTURE BELA NEGARA.
MENYELENGGARAKAN PROGRAM KEGIATAN DISKUSI DAN SEMINAR ANTAR AKADEMISI DAN MASYARAKAT TENTANG PENYELENGGARAAN PERTAHANAN DAN KEMANAN NEGARA MENGHADAPI KONDISI KRITIS KEKUATAN NASIONAL AKIBAT PENGARUH DINAMIKA GLOBALISASI. PENINGKATAN PERAN PENDIDIKAN NON FORMAL/ KEGIATAN EKSTRA KURIKULER PT TENTANG PADNAS DAN BELA NEGARA. 45
PENUTUP (PADNAS)
ADANYA GLOBALISASI TIDAK MUNGKIN DIHINDARI MHS HARUS MELAKUKAN PADNAS TERHADAP PENGARUH BUDAYA ASING PERLU DIKENGEMBANGKAN FILTER SYSTEM ( TERMASUK PANCASILA SBG KEMAMPUAN SOFT SKILLS) KESIAPAN SDM (MAHASISWA) DENGAN MENGEMBANGKAN SISTEM PENYARING (FILTER SYSTEM ) MELALUI INTRA KURUKULER MATA KULIAH PENGEMBANGAN KEPRIBADIAN (MPK PKN) PT. PERLU DIBUAT SUATU KEBIJAKSANAAN KHUSUS OLEH PEMERINTAH TENTANG PERLUNYA KEWASPADAAN NASIONAL TERHADAP PENGARUH BUDAYA ASING KHUSUSNYA KEWASPADAAN DI BIDANG PENDIDIKAN INTERNASIONAL. PERLU PENINGKATAN PERAN PENDIDIKAN NON FORMAL/ KEGIATAN EKSTRA KURIKULER PT TENTANG PADNAS DAN BELA NEGARA.
2.
3.
4.
46
48
48