TEMA: 6 SALING KEBERGANTUNGAN SISTEM

FOKUS BAB INI

1. Interaksi antara sistem-sistem Alam Sekitar Fizikal dan Manusia
Menghuraikan tentang sesebuah sistem boleh mempengaruhi sistem yang lain malah sekiranya wujud
gangguan terhadap sesebuah sistem akan turut menjejaskan sistem fizikal yang lain termasuk manusia.
2. Langkah-langkah pemeliharaan dan pemuliharaan alam sekitar fizikal
Menjelaskan gangguan di dalam sesebuah sistem memberi kesan terhadap manusia dan alam sekitar.
Maka langkah-langkah pemulihan dan pemeliharaan perlu dilaksanakan denga lebih berkesan.

TEMA 6: SALING KEBERGANTUNGAN SISTEM

6.1 Konsep:
Sistem bumi terdiri daripada empat komponen utama:
I.
II.
III.
IV.

Sistem geomorfologi (litosfera)

Sistem atmosfera
Sistem hidrologi (hidrosfera)
Sistem ekologi (biosfera)

Oleh kerana keempat-empat sistem ini seringkali mengalami perubahan, maka ia dinamakan sebagai sistem
yang dinamik. Dalam sistem fizikal kedinamikan ini dikenali sebagai kedinamikan biogeokimia.

Rajah: Saling kaitan antara sistem

Antara sebab sistem atau unsur dalam sesebuah sistem mengalami perubahan apabila terdapat sistem
atau unsur lain yang berubah. Sifat semulajadi sebuah sistem terbuka sentiasa ingin mengekalkan tahap
keseimbangan. Bagi mencapai tahap keseimbangan yang baru maka mekanisme tindakbalas akan berlaku
dalam sistem tersebut sama ada berbentuk negatif atau positif.
Tindakbalas negatif dinamakan homoestatik. Tindakbalas ini memperlahankan perubahan yang berlaku.
Contohnya sungai yang menerima pertambahan isipadu air akan menyebabkan halaju air bertambah dan secara
tak langsung alur sungai di hakis. Keadaan ini membolehkan sungai menerima isipadu air yang lebih banyak dan
aliran air akan kembali perlahan.
Tindakbalas positif pula membawa kesan yang bertambah. Contohnya bila salji bertambah hakisan
glasier akan meningkat menyebabkan alur sungai semakin besar seterusnya membolehkan sungai menampung
jumlah salji yang lebih banyak/bertambah.
6.2 Contoh saling kebergantungan antara sistem fizikal
a)

Dalam konteks kitaran hidrologi, proses sejatan dari air permukaan, pemeluwapan dan kerpasan berlaku
dalam sistem atmosfera. Di ikuti oleh proses cegatan silara/proses pintasan mendatar oleh tumbuhan
dalam sistem ekologi. Seterusnya air larian permukaan dan susupan berlaku dalam sistem geomorfologi.

b)

Letusan gunung berapi berlaku dalam sistem geomorfologi di mana bahan-bahan seperti asap dan debu
dimuntahkan cthnya Gunung Berapi Pinatubo di Filipina pada tahun 1993 memuntahkan debu setinggi 12
km ke udara. Kesanya berlaku kejadian jerebu, hujan asid, kekacauan atmosfera sehingga merangsang
ribut taufan.

c)

Fenomena El-nino yang melanda negara-negara Pasifik berlaku dalam sistem atmosfera. Fenomena ini
menyebabkan cuaca panas dan kering di barat Pasifik manakala di timur menyebabkan taufan dan banjir.
Kekurangan hujan menyebabkan gangguan kepada sistem hidrologi seterusnya menjejaskan hidupan
akuatik.

6.3 Contoh saling kebergantungan antara sistem alam sekitar fizikal dan sistem alam sekitar manusia
1. Terdapat 2 pandangan iaitu:

2.

a)

Determinisme Alam Sekitar alam sekitar yang mendominasikan manusia yang mana manusia perlu
akur kepada kententuan alam sekitar fizikal.

b)

Possibilisme Alam sekitar elemen manusia lebih berkuasa daripada alam sekitar fizikal melalui
tingkat teknologi dan pengetahuan yang ada.

Kini paradigma itu telah tidak dipakai lagi. Kajian interaksi antara alam sekitar fizikal dan manusia kini
berasakan paradigma damak dan impak. Perubahan yang berlaku dalam alam sekitar fizikal akan memberi
kesan kepada manusia.

Paradigma dampak dan impak boleh diteliti daripada contoh kes berikut;

6.4 Langkah Pemeliharaan dan pemuliharaan Sistem Alam Sekitar Fizikal.

dilakukan atas pelbagai tujuan

pembangunan
kesannya menyebabkan habitan
haiwan, fora dan fauna musnah
sekaligus
menjejaskan
sistem
ekologi yang memberi kesan
kepada manusia seperti kejadian
jerebu, banjir kilat, kemarau dsb.
kesan rumah hijau dan penipisan
lapisn ozon menyebabkan bajet
haba
tidak
seimbang.
Bumi
menerima lebih bahangan suria
menyebabkan
suhu
bumi
meningkat.
kawasan
rendah
akan

ditengelami oleh air

kesan
aktiviti
manusia
seperti
pembandaran,
perindustrian,
pertanian dsb.
pembebasan
pelbagai
gas
tercemar memberi kesan kepada
kesihatan
penduduk
seperti
asma, batuk kering, edema,
khususnya
air sungai dan tasik
pedih
mata dll.
kesan
aktiviti
manusia
membuang
bahan-bahan
kumbahan yang mengurangkan
jumlah kandungan oksigen (BOD)
dalam
air
sebaliknya
meningkatkan
kandungan
bakteria E. Coli
pembuangan sisa toksid dan
penggunaan
racun
serangga
serta baja kimia dalam sektor
di
kawasan
bandarkualiti
kesan
pertanian
menjejaskan
air.
daripada penurapan
bumi
dengan tar, bitumen, aspalt dan
konkrit
keadaan ini meningkatkan kadar
larian
air
permukaan
dan
mengurangkan susupan
manusia berdepan dengan risiko
banjir
yang
menyebabkan
kerosakan
harta
benda.
di
kawasan
tanah
tinggi untuk
tujuan pertanian, hotel, resort,
padang golf dsb
menyebabkan
peningkatan
hakisan
yang
mengancam
manusia
seperti
risiko
kehilangan nyawa.
cth tragedi runtuhan Highland
Tower dan Bukit Antarabangsa
KL.

Penyahutanan
Pemanasan Global
Fenomena
pencemaran udara
Pencemaran sumber
air
Fenomena banjir kilat
Pembangunan yang
melampau

Pada amnya langkah perundangan berkaitan dengan kawalan alam sekitar di Malaysia sama ada udara, air,
tanah bunyi, sumber jaya dan sebagainya terkandung dalam Akta Kualiti Alam Serkitar, 1974.
Akta Kualiti Alam Sekitar merupakan perundangan induk yang menjadi rujukan mana-mana pihak berkuasa
dalam melaksanakan tindakan ke atas pesalah alam sekitar.
Selain itu, Laporan Kesan Penilaian Alam Sekitar (EIA) satu lagi elemen perundangan yang boleh dikenakan
kepada mana-mana pesalah alam sekitar.

6.4.1 AKTA KUALITI ALAM SEKITAR, 1974 (AKAS)

1.
2.

3.
4.

5.
6.

Akta ini bertujuan memelihara dan memulihara daripada kemerosotan alam sekitar dan
mempertingkatkan atau memperbaiki alam sekitar.
AKAS mempunyai peruntukan-peruntukan yang jelas tentang masalah pencemaran alam sekitar
meliputi;
i.
Pencemaran udara ( Seksyen 20 )
ii.
Pencemaran bunyi bising ( Seksyen 23 )
iii.
Pencemaran tanah ( Seksyen 24 )
iv.
Pencemaran perairan daratan ( seksyen 25 )
v.
Pencemaran minyak dan bahan yang bercampur minyak dalam perairan malaysia ( Seksyen 29
)
Kesemua larangan yang terdapat dalam seksyen yang dinyatakan tertakluk kepada syarat yang
ditentukan oleh Menteri setelah berunding dengan Majlis Kualiti Alam Sekeliling.
Pindaan Akta telah di buat pada tahun 1985 dan di kuatkuasakan pada 1986 menghendaki projek
pembangunan mengemukan satu Laporan Kesan Alam Sekitar untuk dinilai oleh JAS. Pelaksanaan
projek tertakluk kepada kelulusan JAS.
Dalam AKAS dibenarkan Menteri menggubal undang-undang kecil bagi mendetailkan peraturanperaturan yang sedia ada.
AKAS dikuatkuasakan oleh JAS dan dibantu oleh agensi-agensi lain yang diberikan kuasa tertentu
seperti: Jabatan Pengairan dan Saliran, Jabatan Pengangkutan Jalan dll.

6.4.2 Perundangan lain berkaitan P&P alam sekitar

i.

Perundangan berkaitan Pemuliharaan tanah

Akta Pemuliharaan tanah (bahagian 3) mengenai kawalan kelodak dan hakisan. Seksyen 5
menegaskan tanah bukit tidak boleh ditanam dengan tanaman jangka pendek, termasuk sayuran
melainkan dengan kebenaran.
Akta Perhutanan Negara 1984, Jadual 1, seksyen 2(1), perkara 15 (b) menghendaki pemegang
lesen membalak bertindak mengurangkan hakisan tanah di kawasan pembalakannya.
Akta Jalan, Parit dan Bangunan 1974, menghendaki ruang terbuka di dalam dan sekeliling
bangunan yang sedang dibina dilindungi dari hakisan tanah.

ii.

Perundangan berkaitan pencemaran air

Akta Jalan, Parit dan Bangunan 1974, seksyen 55 (3) menyatakan tidak ada apa-apa influen
perdagangan pun boleh dibuang ke dalam sungai, terusan, alur, kolam, tasik, laut atau mana-mana
parit tanpa kebenaran pihak berkuasa tempatan.
Akta Kerajaan Tempatan, seksyen 69 adalah menjadi kesalahan seseorang yang membuang
kotoran di dalam atau tebing sungai, saluran, terusan, longkang dsb.
Akta Perikanan, seksyen 26 ( 1 ) kawalan terhadap penggunaan bahan letupan dan penggunaan
racun dan pencemar ( tuba: bahan herba dari tumbuhan) bagi tujuan menangkap ikan di perairan
darat atau pingir pantai.
Perundangan berkaitan pencemaran udara

iii.

Akta Perhutanan Negara 1984, seksyen 82 (1) yang melarang sesiapa pun daripada melakukan
pembakaran dalam hutan simpan.
Akta Kerajaan Tempatan 1976, seksyen 81 tindakan boleh terus diambil ke atas perlepasan asap,
debu oleh terd, perniagaan, pengilangan atau proses.

Ordinan Lalulintas Jalan Raya 1958, tiada sesiapa pon boleh menggunakan kereta yang
melepaskan asap dengan ketumpatan melebihi 50 unit asap Hartridge atau yang setanding
denganya.
Perundangan lain
Akta Perhutanan Negara yang menitikberatkan soal pemuliharaan sumber jaya seperti hutan, air
serta hidupan liar.
Akta Taman Negara, seksyen 3 (1) memberi kuasa kepada menteri menggunal peraturan bagi
menghalang pembunuhan hidupan liar, pembakaran dan penebangan pokok.
Akta Perikanan, seksyen 38 (1) berkaitan pengawalseliaan ke atas penyu dan perikanan darat.
-

iv.

6.4.3 Penilaian Impak Alam Sekitar (EIA)

a)

b)

EIA adalah satu proses pencegahan daripada berlaku kemerosotan kualiti alam sekitar. Bertujuan
mengelak berlaku kerugian besar terhadap alam sekitar akibat kesilapan perancangan dan
pelaksanaan sesuatu projek pembangunan. EIA satu bentuk pengurusan alam sekitar yang
melibatkan kawalan dan perancangan sumber agar wujud keseimbangan antara kepentingan
projek pembangunan dengan pemeliharaan dan pemuliharaan alam sekitar.
Sebelum projek dilaksankan pemaju perlu menyediakan satu laporan impak alam sekitar untuk di
luluskan oleh JAS. Antara aktiviti yang ditetapkan bagi penilaian kesan Alam Sekeliling:

Contoh Aktiviti
1. Pertanian
2. Lapangan
Terbang
3. Saliran dan
pengairan
4. Tebus guna
tanah
5. Perikanan

6. Perhutanan
7. Perumahan
8. Industri
9. Infrastruktur

Kriteria pembangunan yang perlukan laporan

i. Skim kemajuan tanah yang melebihi 500 hektar
ii. Program pertanian yang perlukan penempatan semula > 100 keluarga
iii. Pembangunan estet pertanian
i. Lapangan terbang yang mempunyai landasan 2, 500 meter atau lebih
ii. Pembinaan lapangan terbang dalam taman negara
i. Pembinaan empangan dan tasik buatan manusia seluas 200 hektar
ii. Saliran kawasan paya, hutan dara meliputi kawasan seluas 200 hektar
iii. Skim pengairan meliputi 5 000 hektar atau lebih
i. Penebusgunaan kawasan pantai meliputi kawasan seluas 50 hektar
i. Pembinaan pelabuhan perikanan
ii. Peluasan kawasan pelabuhan melibatkan 50 peratus atau lebih
iii. Projek akuakultur meliputi kawasan 50 hektar atau lebih
i. Pengubahan hutan bukit meliputi 50 hektar atau lebih
ii. Pembalakan mengubah kawasan tadahan kepada kegunaan lain
iii. Pembalakan melebihi 500 hektar atau lebih
i. Pemajuan kawasan perumahan meliputi kawasan seluas 50 hektar
i. Kimia keluaran melebihi 100 tan metrik/hari
ii. Petrokimia semua saiz
i. Pembinaan lebuhraya, pembinaan bandar baru, pembinaan hospital, pelabuhan

6.4.4 Langkah Bukan Perundangan

A) Pengurusan strategik
1.

Mengawal hakisan pembinaan benteng konkrit, sangkar dawai batu, tanaman tutup bumi.

2.

Mengawal Pencemaran udara menempatkan industri, mengawal pengunaan kenderaan dan

mengelakkan aktiviti pembakaran terbuka.

3.

Mengawal kualiti dan kuantiti air merawat semula air, mengawal aktiviti pembangunan, mengawalselia
aktiviti pengangkutan air dan memantau sumber air.

4.

Mengawal kepelbagai biologi Penghutanan semula dan usaha R&D

5.

Mengawal pemanasan global mengurangkan penggunaan alat yang mengeluarkan CFC dan
menghijaukan kawasan.

B) Melaksanakan pendidikan Alam Sekitar dan Kempen kesedaran

1) Pendidikan formal
i.
ii.
iii.

tahap rendah menerusi mata pelajaran alam dan manusia.

tahap menengah menerusi mata pelajaran geografi.
tahap tinggi menerusi program menjurus alam sekitar.

2) Pendidikan tidak formal

i.
ii.

Dijalankan oleh JAS dengan kerjasama pelbagai NGO melalui media massa, seminar, forum, risalah,
dan penerbitan seperti majalah Era Hijau
Kempen kesedaran pula banyak dijalankan oleh badan bukan kerajaan dan pihak berkuasa tempatan
seperti Persatuan Perlindungan Alam Sekitar Malaysia (EPSM), Sahabat Alam Sekitar (SAM) dan
Persatuan Pengguna Pulai Pinang (CAP)