4-, 1,,:
N,*t (.{ |
*lr.
",
l4
snd
f'dn di lndonesia'
dari Masa ke Masa
Pameran dalam ra ngka penyelenggaraan Seleksi Tilawatil Qur'an (STQ) Nasional Ba njarmasin, 4-11, Juni 201,1,
I )
I i,^
Lajnah Pentashlhan Mushaf Al'Qur'an Bada_ | rbrng ddn D kldr (emelrenan Agana Tahun 201.t
Rl
W*l
Mushaf
Al-pur'an
Katalog ini diterbitkan oleh Lajnah Pentashihan Mushaf Al-Qur'an Badan Litbang dan Diklat Kementerian Agama R da am rangka Pameran "Mushaf Al-Qur'an di lndonesia dari Masa ke lvlasa" pada penyelengsaraan seleksi rilawatil Qur'an (sTO Nasional Banjarmasin, 4-11 Juni 2011 Pensaruh: Drs. H. Muhammad Shohib, MA PeidnBBUng law.b: Dr<. l. vasin Ra\-.r a'rsor Editor: AliAkbar
Kata Pengantar
KeLr2l2
AL
tlur'rn
h Penixshih,fl Nlushaf rU Qu/afl, lnelxlul PeratLrr2n Mcntcfl -\amx RI Nonbr I TxLrur 20(ll, ditclitl,xi scl)agd t nir Pcliks2nx Tcknr llllrlj (li lingliunnln Biixi libxlr d21r DiLJit Kemelrteirn l!'xmr RI. T.ernbxo,r id memiLili tu'x r2rxh i'r!2s tcnr,ujurJ drhn 3 birJrng, rx,tu tsjdang Pcntrshihen lllrshxl Al Qur'en, tsidang nng Pdrgli,ji21l rU Q!fm, sertu Ri.hng Balr ,\l Qui,ln dx. DoliL!me1]trsi. Rl(llng Pentxshihx. i\Tusfrf .\1 {lur'rn bcrmgas m.llLs.n,kli pentish,lrli nNshrr, tcrjcniahrn drn trfslr.\1 Qu/an, baik drlam bentuL cetek, clcl<tronik meupui digitel, scrra Delxlisanaka penbilraxr d.lll pelEa$xsan lusil pcntaslih2ll drn pctedrnn mushrf di nesrankrt. Naskah mrshai irng sudrh mclcvatl proscs pcnrrdrilrrn xkln mcmfoolch txn(1i r.drih. Bidlng P.gl,jiln .\l-Qtria. bcrlu.qxs melrlrsxn2liafl peflgembrflgrn. pengkxjim. pererbrt2fl musl f. tcrjcmrh dan trrsir Il tlulan. scrtr mchkuk.n sosillisasi dan pchpotrn Lrsil pcngkrjian Al Qtrian. Ui ant,rx pro(ltrli I mg ieldi dihrsillon d ertalrnra penl,empurnran ll.arr'arlarT,tfsnud.TafrT,rtik,T,,finIr,t,scJi^bebenprjuduLbuLru
1nn.
,tj
pe.gelol,l,rn Rrlt Al Qufalr & lluseum Istiqlni, melaksrnakrn pcngnpuhn den pcmcLilierean bcndr budaya lshni, scrra pclalenen kcpustelaen. Scle|si 'Ilh\r,rill Qur'd (STQ \esnrMl merlLp,rliar peristnie pcnting rcrkait dcngan 11 Qur'eq olch karcna iu I-rjmh ncLasrpcdu bcrpdtisif.Lsi dalmr beltuli pitml.,tln l<hunrs, berjudul 'l{u-d f iU (lur'!n di Indonesia drri Uxsx ke \'hs.". Dxri pcnrclcngqaraen pan,erxn ini, dilxrxpl<m m.rs\rrNhxt mengetxhul trhxp mlixp pcrlicmbxngrn pcn,,.lnln mushrf Al {lut'rn khu$nrr di lndoncsir scjrk txlisin rx.gxn, cetalixn xw2l ir"/4
l^n
Femelix 2r
pn,grern kegi.ian Lalnrh, rcrmrsul kc4atan prmcren ini. S2r'i jugx ncngucxtkan terl,ra liasili hepadl segenap rnggon titrr p2meren ung tclah ncmpcrshpkan krrrlog drn
$enleleneearal.an
pr
eren ini.
l Jrlrl 2(ll
Pcntashlhan Nlushrf A1
{lur'rn,
Shohib, M-{
195rlf):09 19S601
0(]2
ke Masa
wa'{\, fr1
[
i!
,tl
DaftarIsi
Kata
Penganaff
14
kc
{ushef "Kontemporer":
-t\1 QLU'an sejak
1950 an
Katalog
31
KL1!2antrh
llus cukup b:rn!xt, briL drlan lolcLsi di lndonesir scndrfl nrarptr. lulr iegerl. Dapet clipetl,rreLrn L>ahlr m[slrrf merlLprhm n1sk1b rrng till.g bnnr$ .Lisrln olch niasrarxlilt Litl, sejxk zrnrin d2hulu. Di samping itu. dibrncLing lcnls naskrh naskrlr rrnq lein, musfef,\l (..lulan m.npcnrlelr pe,hrtirn isdm.$.a k.rcnx bznlrli dlhias dens2r bcr2gxD corak hi.1sri. Tuls2n ini hlnr'1l mcnc,rljltp rnushlf ]lrushef]U Qur'anlrngkuno saje. terutunx bcrupx tulisrn tirg2n {nm-krlpl dan ccrekan a.x^\ l.nrt lini,.t) dalem bcnruk lirografi.
rlcng.],] penqettirn qeogratis den budelr leng lcbih
mlslr,lf ,\l Quirlr huno Inclonesit rteu dcngen LxL.r lai. "Nusant1m",
ill.
Menelusuri MlLshaf dalam Beibagai Katalog dan Lembaga Bcbcrepa hartog teleh lnenr ebutkan nengcnel kcbcr rxll flxsL"li Il Qur'in. I lcnri Chrmbert L<,ir d:n onrn Fxt|urxhln2l] .lJxn iirdldnal) \Idik"l): I,t 111." KaIAst Nd:Li l)rrp-al) Inl| Mt.lrArra ilrLartr: F.colc fixnc,lise d'llttreme Oricni dln Yit'isa. Obor Indoncsia, 1q99), {l1lan, baglin ,rxslih fl2sLoh berbahese Aratr, nerc,rtat edrnlr sejunnah lcn,b.rg,r lxng merl inp.n,U Qulan, I xiu di anrarinl a Rdyt ]\l Quian & xluscum Isriqlal. lilam lsmi rii mcn*npm 2l nrslQhlj Pusat Penelitixn Arkcologi \.rsionxl. lxkrria,9 ian{ah;Ifr!seuln Negcri Prolinsi.lx$.i Banr "Sn tsiitrga". B ldung, 1 nxskrh lprdr rrhun 2004 rcrcxmr ,r 2 i:Lslrehli mihk peror!+ln di Pufforclo, J.r\\'x'rellg2h. p:rLing tldek 2 nrsLrh; NlesildJrni SorsN O'.lore) 3 frslixh, d Ternetc 6 naskh, antfelei. setru,rh neskah Ji i\Ixsjid Strltan Tcff.te clltrLis pada trhui 16.11; di llestid lula! Penlcds!t i neskeh; ihn \Iuseuni Nescrj Pro\.ins1 S trm !! x R.! xr "i.1in dra| nafl" 3 uskah lpida ra| 1 , 2008 ter.txprr
13 naskal,l.
Di lakarta. Tol,o Btrliu \\hlisoigo,i \'l1rrsan i\lxs,gury, J,krix, nr.m1i..g -; n1lsh,h tihun 20{)8). Nrsli,rh ftsLlh terscbut dite!.erLen dcngxi hnrgr iual Rp 25 iLrta (scpcni
Pcrguruln Ti.ggi Ilmu il Qur'xn. Jakirt, Sehi.n. saxr iii nenlinpar 12 nxskrf. \Ilrscuir Purne Rh. rri Pertrri di konplcks'iamx. Mjd In(Lonsix lnd.h ncngoleksi dm burh lnuslietl
vang tcrtcra di lcnrari pajxfg). Pda rahun 1995 r'a1!sen inj mcnrolel<si sel<itrr 25 nasLrh, d;rn dipamerl<2n pede ftstirnl lsriqlal II padx 1995. Srmertare, "l\Iliscum Al Qufi 'di
MushalA Our'and
"."""rr,r, r,'r
r"
t"r"
il
,)!
Srhh semle bcrilLuin!si s'rnget in(l1h. bcnsal drri Sunl,rrtr, drn diperhtrhr be,rs,tl .lxd tle.lisj \rng slmr dcngan seburh rrushai i,rng ier.hFrr cll Krlron Yoglxkerre t. Katri'.q 1*lrt lxlt,:ait ra:Art Ntnuttta li )t.Lnt tr! ! r t0 !, fu. a mcncrLrt brhira mcnrimpin 6 nesLah trfrshallrrushxf ters.btrt -, diburt prdr pertense|'rn rbrd Lc 1!, rl:n dur di ff,*{* e.t.rrrnrr (lirulis (,hrnr 1t85 l8'15. Semelrtin dnlxm lilid 2 LrmLoe nrd'rl te^cLur. Kurcn Yoglrlorlt rcrcltli mcnlimpxn I msLlh. Setu (ll i.1ir1nr'! dituLis prdr ngg,rl 3 l)ktot)cr lltg srniFri de,rgin
$r
'
'
.,
')
)i
SeiLnnrh nrskxh A1 {lur'rn jugr clicet.rt dal'rnr Krklrq INlxk )tNttul' ,.akrL li:r:attan .liiil ;A: latu Ilatt, l:.oiL*,i Iiu Lr.r?r,]{, ilaklrt!: \'x stri Obor
.f
Mtthdlktna
obad ke 19,
kaleksitttrtetn lleqeri
sanabudar., faqrdkdnd
lnJoncsir den Ecolc hms2isc .l'l\rrnrc ()n.nt. 19991. \x1iu: I1usetr., Pingrrin Cjcusm Ulrr, Sumc<hng,I na.Lrh; EFEI) BlLrdL ng.l nrskrh. rJi slmping I n!slixh lxnr berisi pcriLan Al Qul,n .12fl
Dll-.ropr, kccurll Bchrd,.,,llsklh .\l QDlxn tidik tcdilLr Lrr\rli. H.lii, sebrgl.kiL)ai dxd li,ii,r rnerek, rlig s.lxlLr i.rrtnos p.dx b,rb.tsx d.1i slsrri. .cj!k !L)id lt 1']n2uPu. scsu<hhnr:. Pan pemimi f,tskrh lugx lcbiLr binlrk ncngumpulLen raslixl, n,rslilr sr.rx drn scjrrrh.'llc1.rk rdr A1 Qunn Nusrntrrr drlxo n'rsLrh nrskrh Rrfflcs, \hcltnzie drn
I-rrcphrr prda rl rl rbrd lre I 9, rlcnikian pult drhn uskrli nrsluh \\ lll<in son, \\ i.srcdt d:n Ilrrrell prd.r N.rl rbfuJ kc :0 Dl selL,ruh Lrggds, sebelum trlhrnr 1r)!a lten|e tcrdeprt .l burh mLrsh,rf Nus:nrrn. Ilritish Libran rlr],r.r ncnl mprn lur burh dti '\sir '\1 Qrr'm 'lcnggrn. r'rng dipcroLrh Johf Cr,nrfurd stlxne ktkursru rdnllrrivrarii In]reris di .la(, ils11 181:). R.]rn scj:l trhun 1996 British I.lbretr n,cmtcrolrh sckiixr I burh [rLLsbef ligi,dlradjdiamfl\r.leritcelr.S.llinnnrshltrmLrsheitetsebut,Grllopmcrcmtlrnscburb nushri Frhrg tm (li lnggris. dx flrsl..rh n lslnh \\'illirm i\ IlFd.n. SrtLr b! rli ]rnrshrf l, ]n n ri rJrlah Lolcl,sj Ror rl,\si2ac Socj.Lr l,\nbic No. 11. DiBehnd2. Lex(l',rx.nli trgrh berbedr. IIerrr Lrur Lrrr]oe \'.!rhocrc, dl Bcl2rdr rerc,tr,lt ld! 32 rrrushxi lcngkef, di srDrpllrg t.r(ltp1( .+ I lLlid Ltrplsrh brlrfl brgixll tel<s Al Qulln. illn sckrier 2() nrnit l.rli rlng mcnurt brgi2r Lr2girrr iertc.ltr.lir1 rcks .\l Qufr11.l Stdrnglr.u rli Pnnci.. ncrlrr!t krrrlog l)croclr., tcrdlptr lxlr bulli rri'tslrri rersimtxn dr Bll,lioLhcqrc Nrrio,r.rle. Il, J.r!nm. -.ctd,li tid!lr1,r,t terdrpxr sffL, bulh mush:f d2lr lN.t, rosilrp.rn rli Srrat$lhliotheh z'r Bolid.l ,\drpufl dl :\us xllx, l,cbtr:pr mshrf dihporkrlr ter.l,rpxt (li s.l,iqixn urii-trsitrs cierL prrLrustilliilrf f.gxri. l), ifrnlxh \rrg rcrl,,rtxr itu, scitrrng k(nck(,r di r\del c 'unpng memrliti sckiter i0 neskrh lrerg'rnr'11n drri IIfuJuri lxng ir bcli dl Bxh. Dli tusL,rh..xnirh icriclrlrt, 25 .]i 1,rtrlrin11 mush:f. i burh dcngrn behrn liertus litrlit k.ra. silu bu1| l)crxsJ
dle[]r'r
(lxri In(],i. d;Li 3 bqel) lrln,r\i nreruFakrn ,resl.,ll, cetrlr,ln Indir, r',og sclcsai dicciik
pid!
ZulhiirLi l2t3 H ll86l r\11. Di \r.1llr] sli, Fcrharl.1n tcrlrxclxp ixn{rh crkup licsrr, trutarn.r sejNh selii'1l du.,r rtxu trge drsxatse bclahengefl !ri, drdgrn pcn.liixn Pu-rrt ,\lerusklp \lclarr di Ptrpu.rxkxa. Neg,ya lrrlirsh pede tuhlll] 191J5, (lrn (bliD \,rklu 1e.g snori, per([rirn Isl1rn]lc .\rrs i\Iuseunr ILlrls,, 0AII\f). liolcksi nrskrhnla dipcrolch rcmtrnrr mchlui pcmbclirn, scbrgirn dl antaranra c1 rl lndoncsir. Pusrt lfunusldp llellr ncnlimprn 10 tnushri, -.cDenmr2 IINIM stLnLraflg kur.lrltn\.1 2il mtrsLlrf ibclurn etle crtrtrn r'1ng t.sti. nxrnn sxnglr mungkin jauh lcl)ih banlrk drriplda rnshe ii!). hebxnrahrfl densxlr cx1 frml f Pan.L chll Tetetgg':r1ru. Lerrbrga rxng tugr mcniqren nnshai edaleh Ihsrun r\1 tlur'rn .11 i\Iel1k1. i\llts.um 1.!ng mrslh tcrbllrng brtu inl prdr i',rhun 21108 n,ef1',rling l3 nNdrrl, scl)xgien dl aniennlx mrnrFxlxn mjiili Fribr(liung diriripkrn di muscum ini. flLrseum Seni Asia r.rng mcruprLrn bagirn drrl Lrnii.crsni Nhlrla, Iirrla Lurgu. ncngolcLsi rJur hurh nNsbrf, dcngrn cid lceir dxn litr i. Sd.l{Lrn NILrsum Negerl Tereilggznu nrngolelisi 1[] mushlt s.blgiln bcrilurtnasi sxngxr indah. hcrscpuh cmasclimuryLi*an bcrasal dari liesultrmn Terergg.r.u. NrfrLrf sebrgi r dxrl l..,lel{sl mtrshri Ittr rld.k lcngkit l(l iuz. Sedilit kc eflh utare, fluseunt Negcri Kcllnrnn mcnrtrrprn sclnrl mushaf drri |crras zlrza,.q, drn men t ciri f,silnre sel]g2i rrungliin bcrasaL drri.lni.r. liandis Rcv)urcc
l<lnl
kolcksinn tcleh bcrtanbab. krrcnr pr.L trhun 20118 nusurD l.l lcngall
bernegosiasi dcngan scbuah t<,ko di
hrnp dikolcksi olch lcmbrgr pcmcrintrh dan svasta, narun ;ugr bcmdx .li t2flgafl prib,rdi. Seormg liolekror msh2h rar{ ralin ltil,.rrrllNs'!k l.rmttr.g mcnnruru nrskrlr, bcr:saldrri \egcd Scmbilan, mcngolcksi peling kurang
i4 mushrf. scbrgirn d art2ran\x betcn trce|. Seirentxri i , Ji Brn.i l)xruss em. Arlai Pancnn tshm llassenel Bolkieh. tidal, bcgitu jruh dari Brndar Scni Begavan, mengolelcl sejuoJrh orushrf Nuszrtete. Lenbega ini pi.L ixhulr 2008 flen\illlprn seluruhn\a 231 naslidr l<e.]gamxxr dxi berbigxi negeri lsl,nr, lla di rntar:nr,r nrt.hel t)xri jLlnleh kolcksi mushf tc,scbut, hcdrsrrkrn cirl
Mu.hdJ osal sane,Sulawet Seloton, 1304, kal?ksi MuseLn AsD Khon, tenewa, swits lFata: AnnobeltehcoLlap)
fisiLui
LcrLas
Dranrr':r
r terup,Lli2,1 h,
LLSh'r
f N uslntrrl scbrgundcngrl
llna,,3, rrng srtg,rt nunglin bcusrL drrl.iavz. fleslrlpui (lcmLLixn, di kx$asan.\sir '-t ciggxn, (lcr xs,t l.i lndoncsi! tcnphh mcluP,tl;2r "gtdrng' nasLrh mrshrl' r'rng paling benlak, r'rng cln illJ briL olch Prlbx.ll, muscum. pcrpustxl m. mrsld. nraupun pesrntren. liventarisxsi <hn pcnclttl:n mcngcntri rlLslzi rrng dihkukrn olch Puslitbrtg I-ektur hcrqemeen di ircrbegei dxerJi. P.l(lx t.llrur l00l hinggx :0115 mcnblrhilLian fal tcrcbut. Drri prnelusurrn Lcbcradran ]lrLalra] {l Qtrlin (ctcrd digemb2rk',rn (11 ltis dlscrt2i dengrn Llrrr hmn, drp,,t dLrlnghsL2n b2hve dxhn betb'rg.ri lollksi di trdole-. sel<Lrmg kurlnErrl ier.dxp,ll 'la5 ,nskrh, dan drhn kolcksi bcrbag:i lcnrb':rgr dllurr ncgcrisckrnng Lunlllnle tcrdepat 2rl3 n,$l.t1lr. Scmulllre btrlumhf 6-;8 nrsk:h nusllf. TeltLL srlr engk: i.ibcrsitxt sementxrn. din rkan bcrgerxh rcrus scsmidcngxn Ptrolehi Lrru lhsihbenld< kolcLsi nmsluf r'lrng bclun tcrcTLup rlalan drirat di rtr-.. Nlensaji dan Nlenyalin N{ushaf Al-Qui'an pada Masa Lampau ljcnraLlnen r\1 Qur'.u <1i Nusenixn diPcrLlnlli rehl, x{]1 s.lxl' sckit,r lL},r rbn(l l{c 13, Leili,t l.1sli. {ll ujung timur hur Suml$1 mcnjadl kcrejran pesisitpemma (liNu.anian nngncneiLrLIshn secan rcsml nichlui ptLrgishml r sftrs rlrjr.r l\Icskpun .lcniLirq mLLsL.rf triur \ ing diLclxhui sxmprl srat ini Lcmsrl rlrri rLhir rbad ke 16. teP2ftrl a bcftitimlngsa JLnrx(lil,Ntrl ,91 H 115851. drri Lolcksi \\rillirm llarsclel.' NasLaf mu$rl mr hnnir dltcnnrkrn di Behn(lx, r'"ngdpcrnrh dlJoiror padat,llrur l6r)6, dcngd li.)1oloo berb.llrrsi
lcn\ali,rxn Dtrslilf .ccxrl'rxdisior2l betLe,tgsurg srmpri rkhir rbrd Le 19 rt':,u ,lval el,:d kc 20 rrng brrlx gsrLng c1l bcrbagri Lr,ra etru rlLalrh penting rraslirxl:1r lslim nasa Lrlu, scperti Acch. Pllrng.
\bgllklrii Solo, r\ladun, Bx,rj,trmasin, Simirlndl, l\lakassrr. d2fl 'ler.l]ie. Lomboli. \\hilsan ptn rg masr trnpau terscb"t kini tcrlnP2n di berba$i pcrplrst.1Lal., nuscum, pesafltrerr. ehLL \.fis, drn
1)alcmbrng. Bentcn, Cirebon.
brnral. len\'llinrn musl,tri l)cnnuLx dxd pengeirrri baci tLrl,\ l,urui ,\Lab, rrng dihlukrl di sehohf rLrdisnnrl rtru krLuarsr. Di Sulawrsi Selitxn, s.pcrri dimh! olch,\flthonr
kolcktor, dxl2]n lumhh retg
cLLLLrp
.\r..Ltuti:r
anrl rn, L \hl ssrr menCi',rliskln sliu 1em di prd der n,lrlan hlri dcngrn u1enr. nng nciglilri mtrckz ''beg2imllu menil,rl. meieriiglan Al Qur',n. nrdtbrci (l',rn nerulii'drhn humf {nb. Lrbih hniur. Isl;Im di .ini
Quin.
lnruf
s.kr1lr rllrtrn 16uil. rehh r.r.hLrrt b2!r rk s.kohh rc.rpxi r li '\cch. 1nrL l.ltrL, l)clxirInrmbrcr .\l Qur'.ur drhm Lrrhrsx Ar1|.' Srkol'rh lsrmr scpcrti riu lusi (LillForLrlr tcrdxprr di B!.rcd, \Iinll1niu. (lxn li'r.e.e, ienrpxt liil!.g!. t)lngsl\\ii d,rn tcdtrglng b.(tr' L.l,1lxr,,redrl,rcx d,ir nrcr!lis h!ruf -\rxl). srburtr \urci P.nildit ln f.lns dixdlLrn Lr rrricrxnrLr k(,Inirl pr,1: trl,un I E-]1 D,(.ig|rsill<'ur liesiflpuhn brhl r dl
Scdrnglrn dl
l.nrr
fer(b.r|,Li seld..rhfn 1b1!l Ferdidili2r lstrn mng prling rJr.rr :rhrrf mcm1,:cr -\l {lut rn, r|n Lrdmg krdrng dl1htl
rlc
ngrn mcmpclrjri b(litr b!l{u LnI i. I)!Tcg1l. sci.irlr Irr{l{) srlriri behj.,r nrcnrblc! ,u Qur'r dxn d.)x do1. Di Prl,rlongrd r.lixflI f.s1ntr.. I ^fs rnerr ele,rllereLrn Fcndidilid Lrclgrm22d. dm dl .lcpt:
licrgemxln
(.)
rcrdrt.r
!1)
5 Fesrniren. dcmlkian
Menq.ttpod. obod
ke
19atat awolabad
ke 2A
(l.rn Bxr\ um2s ' Pcngcrrhul. l1n kemrnrttrrn brc.r t(lls .\l Qtrfrfl dcngen dcnillirn ncrupr|rn rrl \ a+i tir xmcdLrl, drn ..ri.p rnili (llttrn r trr Ln rL,li dr e I x mriLxn r\L Qur'ri ilh r L:m.l. Scthp mudim schrnrnm memililii r\l Qur'rn, drf oleh li.lre11xitLr pcrrlLinin mlrdrtrl m.ruf,lJ. ktniscamn. KrhuhL tahl lenrkrp 3iljuz, sunb s(rr| tcr.rnnr rinsdil)rcepeJr kcscnrprtrr khuNs pcnu djmiliki, s.peft Srrxl,11s;i r lleiilrt peltngnre kcduJukrn Al Qtrfxi (lllirn h.mnnls n,.slr lelu tersebut. buhen tlcLeL nrsuL llill iih dikiriki. brhtr,r xclisl l slixh nrslili hergrmd1l dimulei dcngrn ptnlrlinen mrhet. SdLhg dengrn pcrlcmb:nsen konunirrs muslim cllbrrblsd\ !r xh Nusdnm, sdmr. mrshrf dpcrlukrn scorikin blnllk, (lxn liil itu dren.tororg pcnlal1rrxd nmshrr. 1).ik dilakuhr nch sctotrh rglm 4 k.rij:1., L u pc.r'ir ii .rsrj rh. ptd2 r\r2t rb2d kc 1 9 r\bdul:1r brn r\bdrl lirdir Nhr*r, nrcNfcr,lclr Mns.lln t1s1 mrnr rlilr musir!i Pcnlalnln mrsh:i pun iidxk hlnr! dillLuhin .rl.h prlrr tc.r'rlin tn:,icsl.,1)rl. NhngkunrcaA I i.l,-2(, 1'r6) dllaporl,an pcrnrlr nr..r'1lin nrllsh!1Lr lrL scpupul]r.[rng nrlk t2ht] mcr edl PB l\r pcr.1hm.minlxclxnnrrnednrrsxlihsxn,sr!1rxrh.Sehlnrru\hngkuncg1r1]uqxnr..rnlin Krtr liirt.t,,h:r\n' thrrlpr rU (l!iln luz kc il. I{ere/lh.tllr flir den lcflj n detan ptnralmn mushe{ {li \us,lnt,lrr dlte,lt!L2r liurt iLLgr.rehLul sQraxlun, ltniern Emm ru-.lrrh Al Qulin {lu Kesulrl.rn Brrlte11 koLel;si Pe,pustaLrrn \esrnel Rl (li srniplng prtuhrn nrsLrh lie,lqi,!!ri, lrilr1]\rl nrcrlp.tlra,r cortoh nng ichs. hctnrm,\1 {lur'an tcncl,ut mc.rllilil cl,l lihis tertcrtu. sehi.gg, !l.rf,xt drFrrlrinhrn berisil d.ri tridlsi nshah rang semr. I(u.rJitxs nrslrlh nesli2h lnl c!lilp Lrrgus, lcl)xnnLrn Lftukunn bcs,r, a1n sblLgirn bcriilid ilid. Scb:gian l)csir mushrf ni ncniliLi c Ir. trr..rr liluu tifterq rrrresi brcr U aluirnl r1.g lcngkaF mcqrcrlihrtl,an l,rh\rl rr]llisi ild,u ll (lurrn rll IGsult.ner Bln,cn lclxh l,crlielnbrng
r
urg.lii
MushalA Oulan
{i
ndon.srdar
Mdra k. Mara
Emprt,\1 {lut'an kolcksi Sulien Trmaic, d1i (lux }rurh lxiii\ e (Li lltsji.l Sultan. julx mcm,liki kuxliras r.nng b.rg(s, dc.grn c:1(aixn jlmu rpfla rng lenglap di Lrag:n lLnr rcks rU aluirnnrx. Cxixtxfl qira,ti jugr ftrdrpei d !n mshll nu$.] {l1f Strh\\esl Selntan, sxllh siiunrl (llri kcr,l,lin a;ol. \lennngkur crtrrrn ilnu qlraet rni. scsueLu lang t.rlu (llscli(liki lcb,L j2trh. n,eng:Lp;L drhn il {luim drri kniarn TcrenggmrL, Patrni, -\cch leng scbegian bcrkuxlirx. isamc\a -ti.laLilnein!ri cxt.,rtxn qirluti Al Qui11. dxriJa*a, Prdxnq.lI uhr. lrLgr jffrn{ r rns,ne,nuer
prn uhnrr N!(siiuri \'i.g bern,ukin, (li l\I.klh. Scbmlr Al {luien dl Darah Trnoh l\be dlruLis rneh r\bdul \\ihrb. di XIeLali pede telun 1109 H (1791). De,,ililm Fula scbuxh 1l Qulli diri \\hro, Sula\r..i Sclxrin, dinnis Lll
Per\ Jlnrn ln![shrf jugx (lihkol<rn olch
U.hh,
Heil
Pere
meiryrLi11
untlrhLeFerlu2lr pe.gxjffer der pennrcmn sef:ul hrlri. Drlrn h el rtu. tentu Inng diblttulr k1. adrLrh nasl,rh lrng scclcthena drn mudrh dibaca. -\dapun naskah nrsLrli nng ndeLr den
Do.trncnt.lj pa(ll trmunr.ri dil,urL di kcnton scbxgixn brr,.glixli dene.n nrlu.1n ncnpcrLurt irlLlv r clanhrhgtrnulrgchgunrLrnrdrlaLrNrnrlietau.\?+rininjclxns i ,/r:l u.ruk tullsl..l, t \'erg bnsrnra bcrsilit rcsmi. misxln\ I surar ker.,rl r. ScjaLrh lshu nicnunjukkrn brhlr prtr prnrokng scnl lshn, tcrmruk ranlr tcrprnllig nn,sh.rf. xdxl,rh Lrxrx r.rie,ti,ru elite pengl,isr. Iieterhb!fun p2 flir d2fl kh2lini drllm pcnlrlinan mushai rchh ncnjrdr tradisi lcralun k(rjMn Inrm, riro mftcki sliltr n,.njlJi pelindung \.11g pdilrc pentil* Dl T.do.esir dcnrilian puLr, prn sulter rnu Llngsr$rn
ncnledi pcorakrrsr pcn|rlnan
mrhri
scpcrtr di
Pcnr.eljnan Al Qur'rn lang disprnw,i olch korjMn p,r(li unNn.r'r in(].J,, trlk drri srFl Lraligr.fi maupun iht nesitrr. IlLrnlnesirra scring bcrletarhn cnrs, dcngrn pe4g2r',rpxn derrll yang brlli, memcntingkrlr seri Ltnchhan uushrr Senentare, nrshef nng <libur olch mrsureker I.lem prdr umumnli, rcflnistrL lxlx.gi. Icsrnten, Lcrslfil se.lerhiM. rtru xr i seclerluJrx. krrc.x lietelti:rn Fenggrr2Lrln drn r'l11gsr11\2 Lrcrbedl. r\1u.hxl b1gr k"lugen xii ed:leh unnrk clbrca ateu unruk kcpciurn pcngriarln. ()l.h hrr.ni in!, bxili liertrs. jltrnrin,tsi h,r(rp(f l{ilignriiJ.l jr(rh lebih sedrrllna. Hxl tersebut terhhrt j.las niisalnrl padr L2 nrslah nrshrf bcrloclc \\\ iAbdurnhnrn \\xhi,ll kolchsi PrrpustrLun r-asnnal RJ rrns betrsrl drfl L:llzrnrh prsrntrcn.
DeDllihn beber"pl h1l men|rngkuL hlrlzinrh nuslrrf \l Qtrr'in -\usa,rtrfl drlhdl bcrbagrl Lo1cl,s]. lijhr tcrhrdrp pcrLeirbrngrn tmclisl pcnlahnrn musLnr, Lhususrle dl In(li,ncsir, tx.rplkn\'i mrsif krnng mcndrprt pc,'lirlar. dra Frrr pcninrlt iriilrn n1sli,tlr. Di plhxli lin, li2iixr icrhrdrp nsnr. ulLrmul {lur',,n, si\itnr tlndi baci, LlNiLl, regrn qiraat, llrx!PL n rsPeli hrnrr drlzD rDushrt:frtrsh,tt liuno rtu jugr nrrslh nrerulrggr ufltLrk dltcliti
rcLrih lxuh.ll
Masa k N'lasa
'l.el (;rll,)f, "Is tlere a Penang -\rrle ol llxhl \lannscifr Ill ni.trrjoni: Son,e frehnhrr! tiinnnents on tle 4ft,)l d,e llalxr Ln!t, \,ith SfeclxlReler.ce io llxnN.rif.s ii .hc Iluziutr, N elteri Pdxu Pinxng" LKeiix\ kerja disan4rxik i t^d^'l l\ l'tt!t( \'nnt Lt n ti,tl ( i,l; Mti, Pe.xng, I8 2L\fril 2lirl?li alill,)f '\. ,\.elinese Srlle,)i i\Lnusc,rfr Illrn nxtltr", . 1,,1.16ll. crnnn LeLino.l:hhar tlla Callop, "Scni H as \hnuldlt \'1.12\d, d2lrn Jrnn.r, tlt l!tktil,\Lltilt iliudr Llrntur: P.rpust^L.m N.g.ra }lxlarsie. 2i102), h 2lr-. r \idrrlr.r., ir. 11)80.11'rrlli al ,lltabt, \tutunitil tt ttt bittut ri tt. l lfirtit ri l lid trli 'ritt A,i?;ri^ it th]\?liu L,/n (2'' r-nhrged f.d) ll,e Hxlare: I eiden IInre.sln P,es\. ' lif.rlhsi .,/,r,',{dn^b.l Tch Call.}p, 2 6 li)lrl r ln1.fm.si Jrlr.s B.m.tt, klntor s.ni ,\s a di ,\,t (;illeir'.i Sotr.l, ,\u{ralix, .{delxide ',\nnxbelTh (l.llop, .:.n1 ,\rr sh.i .li isii r enggxra" iterl. \li i\llbx,1, I r*r,, \i)1. 2, \,). 2. 2011.1,Iakxfu: luslirbrng I-ektur l<'.rgdu.n, h 12.1 Dalan fen elria. nu m engd\ai m,shlf lol.ksi L,crl,rg.j lcrnl.gr di lnggris, C alot nc'rrils r nisl(ah n,sliih loleksl Y'lllixnr \Ia6den pern.Lr b.llrir .ll A.ngkulu prd. &hlr rb.d kc 18 r.ng sek2rang di\nnfxn di tetrushkran School of {ld.nnl an.l -Ltiicin Stdr.s iS()-\S), Lni\..rsil] of I-.nd.n, di xnhrxll ! sch,,1h nnNhxl n.!rr NtS l:l I 6 L.rl,olofon bihl sA ,\r!b, .l !rnr.lll,{.l ,r3 i158;1. tsrdrsrrkln keftrs, bentuk buku.led ldigreiliri, C.llop bcrl.snnplhn Lrrhrr nrsleh terseLrut .hrl lndoneslq mungkln.l!n Su atr.. irnforDasi ?,r,l I ! 2(){l.l) ' Nlushli hi rel,h dlkxji olch l'.t.r C ltrd.L.ll dcng.n judul ltottcrdlni IIS t6 D 16: TL,. Oldesr I{n(^rn Sunnhg (]tr,'1n ti(n The ll.hr \\orld", dlouat .lhm /rlatt! drl ti, lkl!), It;//.i Vol. -11r, N.r. E4,2002. | ,\.rl,.n\ Reld, llttt T."!yu didi, lirtur NiUr l+t0 l5Et) Ilil l. lakte: ]'xlxsin ()h)r I.d.nesia, i992. h. 25r. /rhl,l.2ail, denll:r merujuk ke bebefupr ubcr r i\'I( l Rjckle ls. /'j,r/r:r,.{ unr \ rsr1 lslar:i; arrl OrLn I jtun .. l t )0 I t J0. Sngapore: l rS /,i
r -'\ndrbel
^"
r r\.H.lohns, "In rle Lanlrrage ol i,e Di\.ine: tle (l)nnibtr.i.)n oa \riblc". n.Chnn, Il ,,,,rar..l.lart!: Lontar. 1995, h.411
))
dalxnr
Kn.rxi
x. d
BemLru. 2ir08, h.
It
Daft Pustaka
Akbxr, lli.20f.1. "]\leDggali l<h.zan.h K^ligr,fi i\Iushal K!no". Lrlrlr 2 il), 5i ?:
dxlanl
t3.
-.2006
llu.rlr.
1,198.
l,Idonkr,
la" t a trq l<a/ptlai: Kaj n t .t u;i,4a, lt\..e,.jl 'aAdi Lmt lat til,util, B,r,..lelrrrx: cehx Ins.ni ts.fadxl, Fadhal i\R dan ltos.hd.\nrr". 2005. 1,1,/)al: utdl Ktuna tlilrlaturLl |xkdtx: Pustirtr2ns
\1.x1. 2005. \'/Jtil) T.kt ..tl !2,1 'a"
rl A'zrnii.
P,talilldt
Lelirur Kcasanutur.
B.lrcnd.'l:E. l996 Terr!el G!t.!1.!s, Thc lxrxnesc ,\trnuscrpr 'tiad li on" drl^n And Kmra, dd Jolrn H. IICGIID!. 1996. Illltunbti|n!: Tl), V'ntrtf t)dtiti,r t-l t,tlatuh llk^na: Lm t lirundx n Ne$ laorl en.l T.kro: \\'.xtteihill, Inc.
998 l.rti k! Iid, k N d.tkli,itl{tlt N | lattdit J ifi + llttlttrta"t \ ati,?ti R,?xbti!.Irtaab. lrkarr2:\'.)rsen Ob,r I.do.esia Ecole tirn.aise d'E\ft.m. Ori.nr
-. Be,f
LY:C. lan
!Lcn,
\.ixtirvt Ir
qtat B"rttuE
i{,tt gpiitnnn
./l
h trl!)!r,t.
ll2rxlil
^iiiholt
Chlmbcft Lot, Henri da! Oman fedlurfuhnan. 199, KLaz,fu.t \"*dt).lal,eta: Lc.l. frxnqxi\e
Ilr
l)e.lnrn, \1 ligli 1t98. Lrttt,.t: (-;)li: t)t'aturt crl,3rll) ilrat Nclr Y.,rk, -fh \Ieffopolitx. Nllselm oi -{(t.
il)e
J:ah!
s.ldri a,i|in
!. I.ntoirt.
uch\\"
anan
Iv;/ .i\"t
Ku2ta
'l\n
.\cel,nese Sqle
ol lUanuscipt Illumlnxrioi;'
200.1.
"Se.l
\hsh.f
di Asir Teiggxri"
. 2004.
I { ,ti.nl (a\fttrn
"Bexurilli.gjari: B.r$ccn CatliHnfhl.and P.la.(,g.rrtrl:' lNl]txt,h dahh .!1,,n/ ot llalq C ,ili<rttut: \laidt I/x./g..ltiireistr pcndtditd Strtrin l.lrs,
l.i
28 lrebfuarl 20041.
irlbe Sfnir of Langlasuka? rliulhfted Mnnusciirh Lon, rirc Easr Coist of the Il.rlx! Pennsula." Iftlonesix
and Tbc iUalav
\ibri.l.
\n,1. 31,
No. 96.
-.20{li. Gallot' A.naLcl T.h. and -A1i Ak]rnr. 2{l(16. "Tle ]\ft of rhe Qur'an in BAntcn C.LLlsiaphy ,nd ut!n;n^lan" At iPI ,"2. GalhB Annabel leh, and Bdntu Arps. 1991 Crll llttuE: t,nn,!.T,alitia"! al I'tkt6id.J^k^n^:
L
Yarasan l-ontar.
Jrnes,
Divid 1188.Q,r.$.1
tht
lh,l"kj
Londo.: Alqd.lrid
Press.
11)76.
Po,tr, \rene rlx, 2nd I IcLa Nafl Barakrt. lsl.mic Aft iuuscun Malarsja.
Rrn<el, Ph.S. Mn. 191L
lan/drid
Q,.i,, London: $brld of Isl,n, Fenivxl Trust. 2004. rv(rr./ thd, lre Spotl. A/.ri. S.hPt: Be.ttl dtd M..rrA
aJ
Ila
J'llk
t /a tbt
\o'i1r
aJ
Air
'dtdl.g,e
th ,/l,abn ,/as,r
bt
It!
\ixnhoeve.
kltut G iszph. Lon]on: Thames ,nd Hudson. P 198r. Hd,lti.a rj /1,abi ttdn .ilt i, tht IibtuO al tll U,,vrt
i,
th!
af
lLidn dn ftto
.:a\h.na"!
l,ldh.ldntt
(2 "L
L.i.lcr
Zain, Dzulbaini
Md.
.l2AA1. IUqMJ
tvlushafA aur'an
\ekh i\Iuhem,rad lrsrad:rL-BaLrjrri rdzlah uhnr abad Lc 18 \.lng sanezr terLenal, tidek hrnr.a d! \usrntrn, nimun luga (Lj Tlnur Tengrh. Seb..nsixo ldtxb h,rfl1*rnnr2 .tahrr brhrsr llelxru tcLh dicctrk di TinNr Tcng,h (le. n,cnjx(li rupken unet lshn sccere hes. Di e.rxra krrfx SIeLh nl Rrnixi ,r(l,ri,li seb!$ saiinxn Dushai A1 {luiro ymg lini dislmp2r di Xllrscuni Ncgcri liellnaotan Scleten rii lla.jt!brrq. \xmun rruseun ili lianle mc.imprn lu j!z, mul SLLrdr rl-Rr.p(rh rr'!t l.l2 (u, 2) hlnega jLL kc 10. Kinj lc,Dl,rralr nushai tcrscbur tclah d laminrsi. Sur:h rl Fetlhah dxn Lrernuhxn sunh 11 Arclarah rclah rusrL rtau hilarg. Sisxnlx, 2(r luz Ixng lini. disinrfrn olelr keturLrnrn Sr elJr lluhrnn,rcl
Arsredxl Rxni.lfi. trrutm srlsiLah Lee1un,, \ xiiu H.Irsr.acl Zin (,\bul)audi).,J.n lini(listrnpan cli sckrctanet t\ladnsah "Sulhml lJlur" liclun|in Dxhn Pr8xr, i\Ia, tapura, Iillmantan
Sclx
n
aL
Banjafl
(11'
Slx\rl
122i
H/
13 OLriober 1812
f,!
taga ne.ulis beberrFx buah lritrb, lli rlntrrxr\x f1l Kii2b llmlud.lh, dinrlis pede telrui 1ll,lNl.d!l1mbahxsxNIc|^$tl2)KitabL".ttd.1/lir,rllinjterrmgh.rid.drxsd,l lsrlhxdrh perenrpu2ni f3) Intab Frral; i.1) Iltrb Trlfut rrR;XiL? didls fld, tnh(r 1r1.1 \I. bcAereng,rn dengin inenLLlis Rlsxlih L.drqltrddiir (5) I<imb r/ Qu/ rLJtukltt,,r'.1i Alant ai llaltii di lhrtdur. dttLt lis t2hun 1196 H! (61 lijreb /,i, li;/,ii (l) Kirab /rr Nr*i1. pcroah dircrbiLLan di Ts1^nbrl pa(h ixhll, 1l0.l I Ii (8) Litxb ii,ri al ,\Ia'titalt ) Fdnt hl,ttfuI
1.9
&r*r i1r) Ktrb tdhl dJ lljt,ntli,. \lushll ini mcruplLln silLr situril musLaf tuhsen trngen bchau. r'rng nulel ditulis prda tahur lr:9 lf. ,\l (luian iii dllcngkapi dcngin tr":ri.n/:i/ di pinrgir hrhnarr rnu di lu,rr (rris binslil.l iclis. Ifi,shif id diilrLis di licries l-ropx. S11mplrln\'.1 rehh leFes dxlr
diganti drngrn karron Lcb1l, dil^tis Liin Lcsarlu hijru. sedngtan srmpul 1(lin11 tcrlNar d'1rl kuLlt. dislmprn olehH.lrsrrd. r\1 Qrfrn tcrsrbur, nrcnurrt pendmprrrra. mctuprhrn
dariMara
ko Masa
lieramlt l2ng membarl berLah, schl ggi diblngkus (lengln li2in ring begus drn ditelnp.rtkln di d1i2h kimrr lliusus
T^nda Baca dan Taisrid Nlnshrl al Brnjd mcngs!i'ak.m t-hdt ndlAl,id.ngat n:tt tnk'i,l:ccutltpeda katr lote tencnm menrl<ei rarz; lrzarr: Drhn nrushrf uLi clircntkrn penggunarn ratcte'tanda bacr tidiL liolisisten, te,'unma kciikx.lalan Leduduhrn rl4 ,r'2flg Lallng lixdang lidek salnt dad nll4icrl), n.d tdt;';dltri drl rllzl. Di entamnra, padz bads farhxh, scc,n ununl mc1lggunlkan bris./irlal bctbcotuir garis niLing di rtes hurut. scptn p'tl'a kJa1,l ldkk ('\lhh) xtau di r Rtrh1/lin, dl als l\lruf /a prch kaLa etes hnrrt /au, kcnudial di rtrs hurul ziz padr k ^ta l//1, luga pd,r aly' nuqsltrlh misatnli i/r' unmk hurLLi UnLLr| beLis /ar.,zrai meflggumhu lambeng!uru1 ,?,r Lrecil Tlnda 'r'tl/l bundaran r,rnll dibrca natl rtru di ^t$ h.Jif tdbi'i lrnu d^fl ru mcnggumLan hnibrng }(rui ,a hecil. Baris i,ru, nengg(drik.n berls r.ngkxP 'la.di n,, '/al ttria'li rP'rbill huruf larrg berlrxtis tu rrt tlllkDtl oteh ali /drt )1ld rter dnl<uti olch hutu{ lxng berbarls mxr i (.r,*,,). II tr.h.f ,Ll Rrnirri tempxknr'lddali mcngErr2han txnllr/l lonlong dan bulet. tetrpi tande nreralr pada hurnt \aigLLh^c iltdtdi't, scd.ngkxnbeis lxnnil2 clittrlis dcn:!'r
'lhndl hi\\,nt lang diguxrl,,in dahm mLrdlf iru ,/.1 wJil) n,ttuti/ tl'tilis dengM gatis lcngkutg wrrnr hitam d,rn dua grds lcngliung $'11nx hit2111 dan mcteh Penulis annr r iiclxk Lonsisten. nanNn lcbih bxn.raL menggrniakal grtis lcngLung utm hitan drn ncr'th' rrrPl: (ld.m Peflulisitr 1-1!i Lebanl'llixn .liiLrlis (li dahn bnrgkri tcks, Kel{ nngarl an( halla scbagian Lecil yang diiuLis iiluern\'2. DibagixllLrolok ba\Ylh setiap hllanian terchprt L^t^ abhr;n tltl)n'od taog mcruPeL,rn katu Pedama halaman bcrikutnle Tinta (lalarn bahrsa RrnFr darrt) lrngdlg1rn.*xn tctbuat dai arangpere rengtcrdapat .[ 2r2s tcmp2tmen]l.ak (cli atas d,a/i), r.rngdahulu rLitemparkan dal.rn mxngkukketamik' r\raog tcrscbut .[cxmpur dengan cul'a ld'.:4 (culi2 ]arg dibdar dxi air ojra tcn ar.]!' enau) .\drpun \'!ftra meralr dibu2t dai tc,itil lielatx (katthnkttt! l<jni mmskul' icDPet /,'r'2r dxn ulekxn nl a .lislmPan di rumrh II lrslxd
kcsaL.lian
AL\ryrn nad1a;7.wlasi.l cltulis dengen lambang satll glris lenghung\ama merxlr' Tend,r.*bir ar'at berlLpr 1nryLrfln s'rtm liu.lng Khat rxrg ilipakai:rdahh
berlrkurrn 29
rii flL
'L1n vM?
,lil(lm teJihat sxnglt rxpi din liu,t, dcngl. ialalian bcnlnF Dt tuxr binglai r.trs dtpenlH Lciol.gzn +fa'xi sab'rh dan tatdabaca. Parh aiv2l nrrah, di lJ,gieo eias, ierdep.rt orn.rmen lcrteniu. T.ur.h ikhir xrxt berup2Ingkare. kecil rarg repi, b,rcien.l, !m bcnl?ror hlning Lchjltuxll, 2tau scdil,rt kelrerahrn. Sctiap halamen tcrdepet dur urtis scbqli bir{trri reks ]mg scLreEr. dil,ei $,xrna nc h dan Lnring Di hrh.man berhi.s, rlirq ald ser p JLu, rff(lxp,ti lukisen l)crupr fepoliomn da. eg,m Hrs sulur, jusl adr bmgund fi,sjid dan rum:rh ringgal. hcr*.arna kunlns kcmcrx|an ' clethitan. I Iiesan prcla evel sedap sureh bcrmacam macxm bcn rrk nvr, ,r.tx yang bc rcn ml kcmbmg di sisi kanrfl Lrd, d.n di tcn$l.rx adx semacam llrkisan rurr2h den gunung. bcN?rnl \lerri. Dxln bc^letua hilxu, scneor2ra rumxh 1gll kec.,l.lrtan. Selain lnr ede juila pohor befjlgm dj l)xgixn kiri klnr.,.]ar di tensahnr'i eda sernrca1n rurah tinggal )'ang.Llcngkapi laorpu lcntcra. juga beIs.arna $,rnri,l1us Binjxr.,\de legi lri.;lsrn di.rs2l sur2h bcNpA pohoi lieLrp.r cti krnan kii, seocnurr rh teflqahnragembar gunung den ffgrl
rang mcmbe.targ, ilga dcng.ns'arna
\rrr.j
Lrqi
Adx pdx Hes11l I eng Lrcradr di rcngrf h:rtrmen suilu sunh. berupa scmiclm Ltngl rxll linglaran, rnemutrt clalenr lxrik kur,r.g lebih I cm, r'.rltu .li sekiier ekhir i\'xt sLratu sureh. Hiasin tersebur dilengkapi densef rxrrx wxrnj r.rrt.!r! r'eng sfuiglr iet15 rdrlah \rernr
scdilit kmiqq drr coklat. Pi(h bidrry Lxnnr,rx tcdrp.lt motrf tlnnl)Lltrnr r1.g me!ial'rr ltau mclingk.t, tohofl, $rnung sffra beflt,,ti rumeh ^trr|rusrh, leng berxigkaLl neixmbxnskan rcmf.f menilnbe ilmu,grme. Xlclifit mushrfid. ilmplk l)d iti ringgi rasa s. ni penuJisnl,a. Luklsan luliisan rersebut
1,ij,ru, nrerah dan
kendrang
ii
mcmpcrlihxtlizn Lrekel'ein buJalr Isl.ro. den trmpak metupakir pcrfad.rrn ,rnran budarr ldam (lair ciri L$as Baniir. \Iushaf Srckh rl Barjari mer up,Lxn karyx r'2ng indeh, dcngxi t,iesxn danlut isrn \'arg srngat jlrang diten,ukin dallm irldisi pcmlisan lrlLr\hrf duni2 Islam pldx unrumi\'r IIushlr
mcrupaLen sehh satu hcbxnsexrn maslrrlkar
lialijnxrtrr
Sclatxn.i
P.n!Lis.d.lnir perel,d l]ada PusLlrbang L.ktur Keasan,a.n Bldan l-trbxng dan Djlht t<ementeirr Agdn. Rl. Tulj\i. ini d annrji dari buL! r4l,,rr, i KMt tl) t,.tt't.tia uaraft^: pL,sudrxns Leti.ur '11,, l<.rsxhxan,2005, hlm. 213 21!), dengxn perscdilan rlans seferlunlr
ke N4.5a
",ii t:!'
',|;w v,ry:ffi|
IW
,1:.
'-',!'!,,flF
'L:LW ; t'*&i&
(,tr
/;j4,t{
,1:
l:_|"!A;
Mushaf Al
Our:nd
*-*"*r,t*"*t*,
fl
lrvlusum Banrarbaru,
Banjam
nl
MuihafAl qur'an
ndonesla
d:r
Masa ke Misa
h'tus h aJ A
l-pur'az di Indonesia
/lriirl Ha*i,t.117*ri!
ediefrbmgan Isl,m di Nusantara rrngcleDiki,u pesa cleh mclahirLenbenirkuleme bcsar lang mcmillh henxrnpuxi linggi Ll.lem mcnulis lntrb. anixra ltin Srcikh Nuruclclir er Raniri, Sltikh .\bdutm'uf Singkll. SIamsltddi. Sur:trari, Hanzah Frnui (Iccli), Srcikh r\bdussrux(l rl Fllin$rn (P,lemb,flg, Srckli N.l\.1$,j lR,inlcn), SIeL-h l{trlrin,mal Arst'ld (Bmjxr). d,fl S\ell litstf Afil{rssar). Ilcrcka inilah va[g tcleh mcnruun bclbagri nac2rlr liit,rb din buku buku pcngrjarm lslam drhor Lerbxgri bl(lxng
Sehrn kitxb, suxlLl
nclxl,llr
'.1',.
.r
l,.
ludisipcmlisan niu-.lnf il Qul,rn. Pcnulinrn .\1 {luftn di Nusantxn (LlPerklrrkrn rchh dll)lul. seirli ,rl{lrir rhrd kc ll. ketikr P.rsrl scc;Lr.r resmi mcmprkan kcrajarl Is1am. \reskFn dcniiki2r. mushef tertu.r |rng dikctehui -*rnpri sut inr beresel drri rkfir rbrd lic 16. ieprtn\r Jumadil^rr] 9'rl H (1585). (l,lri loleksi \\'illi:m \'lmdcn. DttclasrrLrn n.rskxh \lushxf xl Qur'2fl tersebut, (lip.rkinLrn brhirr rkhit rbrd l<e-16 $cruPlLln rrxl tcrn1lnbuh2ir pelru[sxn llusfrl rl {]uien di Indonesir. Nrslj mushrl rlu larnle btfusel d2riJdr.tr. t,rhun l6{)6, {icngan kolrrrxr betb$maJ1\rr lrngsurinidaLem ktneLsiRelinde. PcnlaLinan r\1 Qur'n secrrr nrrnurl tcrus berhngsung sampri rl<Lir 11,rd lc 1() rtru x\1al abld ke 20 \'xng bcrlangwng iL berb,rgrl kote den pusrr I'cbudaraen Islarr nxsr Laltr, scpcrri r\cch, Padrng, lalei rbang, Bldrcn, Cirebon, \'ogrxlrd rx, Sqrrklrt\ \'ltlura, Lonnlk, P.,riienxL, Blnjdnnesm, Sxmadfldx. Nlxkrszr. Anrb.n, Tcmeic. danirila\ rli lrrmrt e. Sebrean serisar mese lelLr tersebut, kl.i rcrsinrfxn di brbxgd pe$ustrliian, nrLrscumi pcsanrcn, 2Hi \',ris. dnf liolekror, baik di dehm nrupun di LLrr regeri. Bcrhcntinla pcnlaLinan mushaf Al.Qoian sccan,mnual rldrk bcnrti ttdrL rdr l.tgi poses produlrsi. |us u s.rar rnLleh niulai muncui tclixli Lrcn\'2Liflafl I'aflq lebil, n1!nl.r. riln
'r:
Masa ke Masa
Mnshaf Al-Q 'an Cetakan Palcmbang! 1848 Di dunir lshrq srhh srtu \\'llr\.r| ra.g Ieblh a\r,rl mengendl telr.oloel pefcetxl.xn Al
Qnl^f idllilr
Nlcsir. P.de Lehun 1.r98, pcrcc takan dirucsir tcleh dimllai. r'2ng d$crhenalL<rn
oleh Nrpolcon (1169 1821). l, e s.akltr iru oruslt1Lf ,{-i)ur'an.llcct.rk pcr tltz irlryrir). Nimun tichL xclx sam plrn nrushai cctahen nasa itu1anq tcrsi*a hrngga kini liercna tcloiL< ccr rk mcmprkan Lr al baru p2d2 zxmxn 1iu. terjx.Li Li,rnirolersi terLiit Feocer,rkan Al -Q trr'xi. Ada bcbcrapa uhn, be+1nclnngx. bih\rx percctrken rncruprLrn bld'ah. xlcnggunekan
uf Lrg.rn rteu ncngpnrkrn tcLamn larg bent .laln'r neircetil. n,tni AlllL mcnprkan hrl larg dlcela (&:irtr). llxl 11i..1'1, rlikrtek:n beLrre srlah srtr elcnen percetxhm 2dxlalr k i1 injmg. NDnrll Lonirolersi tersebut tichk b.rlangsung lam a, katcna lcl;,,rnfrr rhn rrlirrn rruslli seniLin bcs1r. Pcrkennrrrrg',rn tel{iologi cctak juga memmbrh Nus'rnirn pedx x$,.11 1bld kc 1r. Ptda sr,rt \xng sln,i, pcnlalinen nrsliaf Al Qut'en seceri n.nu.r1 bctrngsut rngur rmhi diringgrlkan. Tcloil ttrL, bail: cctrL tipogrlri (mcnggunakan uue[ huruf dari logtn! mxupuD litogrxr.i (cctak ham) nicnutrhlur !niL,Lr perlggrfldxin mus|al mcslifun mxsih
hurullhur
1dx Sebuah inushNf cerek bntr r,.g 'risib hhgga scl,arang rdaleh mushaf niilik Lclurrgr Abdul,\ziln \i4 dicetih pich 20 Agustus 18.18 (li Palcmb;rng olcf Ilaii NrLnlannnrd Azhrri. Scjruh mg dlkctahui hinggr kni. inihh nushrr cet,hrn litogrzfi rertui (ll Asia 'lcngg,r.. U.r.h..rkld Fnofonnn, mushai ini diccteh mcngguleLen alet cdak bitu "lffis T.irfotjnphiquc 'leng rlibcli olch r\zhari dl Sngap,ra. Bertndak sebagai opetator cerrLr acl:rlxh Ibrxhin bh Husein. muricl AbdLLlhh bin Abrlul Qarlir \ILnsr,i. Nlusfaf ini dinni. olch Hrjl Nluhemmrd Azhati bn Ilettas Hriir\bdulhh. l)e.gxn oesi.lnj. (hlim schrri bisr mcnlclcsril,rn 2 mushaf i juz. Srhhggr sel2m2 511 |xrl nrcrxnPtriglan I (-r5 mus|il Nlush2t cctrh bxtu hinnJr lxng bercdxr (li
r,.l'r..
Surah al Fatihoh don owolsDtoh dl Baq.tah pddn MushoJAl Qur'an cetdk batu dan Palenbanq, Lua Pethdtitnhtand.waqdJdan nanat oyat setto trlkdh bdsnalah
(abrrl kc L!) Singrpun ncnjadl srLali srtu puset alrdvrtes Leegenran di r\si,'Ie,,sgf.t. dn. s.thh sltu
buLru
Brber2lrl cid nn,sltlrf cctik,n Prlcmbrng u, anrar! lxh bclLln memihkr ronDr eni. menggunrkrn sistcn rmt poioii. brsm.rleh tlclili iermxsuli bzgirn r).1t, ,ne.ggunxlia. /zv, zla',, tcrcliri rlrri 15 brris seti',rLr Ixlan1an, rc(latit l.atx .rlilran fx(li bli]i1. 1,2\'11 hdxnran. dan beluln rda tai(lx $,rkri (rcnbcrhentirn bacaan).
MaskeM
Al-Qur'an Cetakan
Aktr Abad kel9 hingga Pertengahan Abad kc-20 ScbrLrn m$:i pl]r rl.xl lbtrd Lc 2il .lngli rcrkljl (lcngxn Luku LruLtr
ljrirzrra,tn.
i\ftn!rur Schrelie. Frda tlhur 1r21 ldx sel<ii.,u l0 buLu drn bcbe pr n.LlaLeLr i arg dicctel dl Sumena Lleret idlpcrc.'rk!d Bcllddil, dr Pedxng. F.rt dc (;.k aBtrkltlingqrl, (11. P,l(ll1.g Prni!18: hdr trhu l92ll r1r.hn 193! rn ierdatrr lebih dd scpuluLi pcncrbitfurrttak:n fLrsLlf rl}nq berDper:rsi .ll b.rbrqr lii,t.l dr Strm1rn Bff.lt. Prdr rml rbll kc 2il bisr rliLrralrn dlr heli orang lndoncsir unmk buku buku ltgrnurn mrslh rerdrh,.ld s!i! srtunlr ltr b ring piting nreoeurrL,r\ql Sic.rili.,ri:'nrl Ligifc.c''1, h,nrllil, Al Qu&d. Scl,ch!n pcrmq krmcrLlclixen hmli adi bcbcLrprperlurl bulL:, futrpi tichl rdr pcrnerbii litxL tl,rlrm )fli lxng sbe.1n,11li In(lon.si1. Periurl buliu trglu1 t.mrmk nushrf -\l llur'r{ r'rng bcsrr edrhh peterbit Sul:rirrrtt Ih/i SingrpuQ, .\llrzi'a a/lJrr]vl .\bdul1.r| bi. Aiif ajirboi, d2n Fe,,.rb,1 Sllim bin Srti \-rbheLr Surrbryr iLetisanra ad.lll1lr hctutmrn.\nb]. AB Sitr Slrmsirr:h -sutrkert: f,...rbi1lr1f \l Qur'i. Ji. tricnrihxnrlr drLrm rksrn.lrsr lLtti)t'tlii tilth '\tt !!lJihllggi. dxn sehuxhFelrerblt (ljBxtx\lx ringm.n.rbr1k1. \l Qrlii (11.1cicnr1f1.nr1 dxhm b!h!\x B.leddx. PrncrLit pererbittersrbur nreixn{lr2| rie.li(li penerbli nrosl,li Al (lrirn. I-angkrh mcrcka Lcmrdhn rhihti oLth lcrrerbu :rl ll2'xit Rxndu,rg, r r ng dl(Lirlkr. f,r!lx iLh ir trhln
I 918 olclr xllll,innnx(l bii'linlr Brl,erd,r. r'ang.cbclurnla pcrnah mcnlrdi pcgrvri r\bdulhh bn lfif Citbon. Scmc.r1r1 Lln1Lll mcngukuhkl. Lrs:h:nr: di bidrng pcreLbitm mushrr, Pe,rerbir Sulrrn2l] llxll rx.g senml2 btredrdl Sigapunpudrh kc SuraLna drrbcrerfltl neniadi
licrrodc ini rdrhh cn pcncctal,rn Al {..lut'ur sccra ncnggrnelor teLoolrgi cctrLr tnodettt. SeLrir mushri y2ns.tlcetrk (11 I.do.esh. F'r(li siir iru bxirlk bcLcJlr ptrl, nushri rang bcrarl deri Turkl. \lesir. drn l ir lRomber). Reb.l.2p.1 tcrcctrk.1f rcrkenrl p(h smr itl rntrra lan ltusLria al ltabi r1 Hdrbi, \lrtbr'rh rl lluhrnnuchr rh.llrrbr'rli rt \Iisrl\'xlr, (lld lxin lii.. Sclllmlih pcnctbit tcrscbut sucleh mcrcctrL mushrf ,\1 ll,,r'x1r seixL eHir rbr(1 kc 1!. Reberrpi cri dusluf ceul<rn nrorlcrn rni entera hin mcmiliki jumlrh L5 beris sttlrp hahn,rn. sudrh melrcrniLLnkan fooor r\rt lcetilia. Btrkithnggil, rd%,ri:, drLrm Surh rl Frtihrh tidrk tcrnzsrL eni, tctdrF'li t.!rL| t$|i| icetlk.r. Bombn\, Bukiningg, Jan 4fii1. denmcmilikr brnlrli izrdx \rLrl Sed2nghrn irtus gnlut rrng (llgunlkm x.l11lh ririr'lr Ihfs drri Asrm, scbrgien dcngm Lctenngrn qirert cLi bagiru pinggir hahmrn.
messel,
oktdra
sutokotto,19a5
MuihalAl Our'an
ie
Masa
sonh.l
Foilhah dan
rrtrnl!f nn,shef _\t Q!rxd p2dr rlrhir xbrd lc 1() l,ingci Pcfic.g:lr )i rLrcl lii 2{r. rnesliipun dicctxk d c nqi. ring relrtlf mo.ler1r. 'cLd(nogi icr2Pi glr'a rLrlisxnn\'i a ipir 11il.rt.rk r rresih sedcrhrrr. IJxLrti2n N)dct mlis:nnlr p&h trnrumnrr (lirnrLil dnrl .\l Q!iin cct.rLrn BontLl. drn stbrgirn Turl,i lrng tclrl, bocJrr rli
Indonc-.12 srjlL trliHr.Lb2d lic 19. liini, tcnlil,nln bFddkr) nush:f ,\l Qtrf,1', scDxlin se,,r.rr,tli. briL drri scgi jumhh pcncrLrlt. r rrirsimrhrt, mrupun lcni\ i',hsxmr x. llal iral sclll.Li (lc.gli s(-lffr rl.rn I,rsrclran nr:sr1rtrk1l llin fcnIr.gn11 mlslril Al Qull].. Rr|li.ril mtdh \:rig digunrkm lugr sugxi be'\nilr!l.setrrriiteleF,rngcnggrnt.,rir.la,r/i;apeperclcktriL,drnleinhin U,lthtlr!r'hnrl
Lanrfirnu
1.
Qrl tutJri l|.iiii ",Iili .iL,id lt',rrjiittlii t!'Kari. lttoailiEtlt It t.rt .i lt).tt rllttnl L)ditiait llt;'iittii,il: riiaiiilt tirli rt seikl t,r \lit i l \/Li t L t :1liit \ti.,li;i) t t,t ,;it ,tiiit. It r itth t!,tia, kl'iLj lhitli tttii':i.1i t!.1.1 It12 H tittt.\ttith.li ti1jiiLtitrlJ i B|itthi.a.i.
s.l.ii if.nc.t.l.nl \lushri d lirrlnid lL.ngd p.rnn(ngd -111!l \'!dg llxlrrxgung brrdcrrhr prdr ;rrz khrt lD,rm, p.rsgrtl ttr\l l.h rdr. Sr\ \1dni1lllnin bh llilin fu S.l.srl p.n.drhmr 1F.dx buhr ltrhiul-{1Jrr L!h!n Ll52 l1 dl P.r..t!kxn rL ]:hnirLr.
Tclah Bul(ti1r ngqi.
l. T:ndr
Lrshih padr
mshrf
.\1 {lur'rn
Rtrlritu.ggi,
19ll
B J'iiiji);)lii)tujt: il 1,,! Itt.t,t,ixillltt i ,ti i,t7i .ri)..ti4 ,ti +:t.it! .iili .ti)!i:;t i:! lttt,',t irtu).),t !.i:t.J'.t,tiii irtii,r,x ttttliiJr. lllt t.t.t.i.t l.i!t:tiiint rt t,i.!it tr.tt itl\ii .it d)i.':tJr,r' n!t"r)t
r.t i.iii titi i.iir!;.l: :.ltii 'r!):t t ir!,n',i I ili:l iiril:i,: rit: ,ti rt. 'i,ti,t ,ti t/:,rt|.ir lf i nt.ii 'iti1).a, rt J, !,ittiiltt i:
,,ti.,,x,ti)r ri ti.i,iiii,. nti,,ii)'lr lrrrili' r.iliti i:l! tuii,ati.,.it; .1.; +li,ittl! .i tt;tiiit
7i r1 ,t.,
!:)lni tr i.ti4 ,:i ,t-i ill,i i. ,1t,i:,it.ir i:lxit),tjt t:rjt tit h.rtN rt 1. t l t:i i altii.i,t iii rta. ai,t,ti tr r'nrrtti,ti rrrrt iii: ,\ltt!ii..t, ii ,ti ,i ti tl.i,t il turl Ztr )fttrir t. t! lrtirt; \-t)titi.in t qral iit. All)t,t riiti,tii.l't,t,tii!. II',,
rljt h,ln.1l ,)rI ,:i litlit i rtit'i,.t ,t" li ,tiltil,jtir.di) II\l\ \!ti!ti,..t B,t:itrt\!i| )1.t. .i ll' j!fl :).tt)rtj liii tl)i Jrtt,ti,t! n.tii.t)tiir iiitj' li ttui'lltt r,: ltitlt tl r!'ti) t'ti ,t! )rr:,txl Ktttii.ti,:! i))Itio! ti Ht; .ll il,.tlj lu \t.ttut' t4l
iiit.-r,14 t.tt
\lttl),!
\
fl.t'lt \Lti.t4,!.ti \rtt'tut) ti B ttrtitr':!i tAri \:).k) !iliL.t,i llt tt-trtt), ai tllt /ln! ri:\laiit)
''S.grla futl iirri :\Lhh $1 r'rnq klrl, mefuru.l:r \l (lrix. nrli., bll,r'x \,rb rug trnlr r rl,nirNli,slmrt$nnri k*diLlnigrLD.r.l.L.rt!l\a.\Ir|s\r(tq:il L]D irL, rdg Dourunlu,,;Z i,rr rhn sunggth Iirmi hh r x.g ihn n,injrgx.ra." Sebxgribentli purbulthnnr:i, slti.f,nrlr s.lilu i,li segolong.u nnrtr rTg r,.ii:l,irxlnn. Silx\rx, dri 'xLE kcpIL s|, nl rrruhrnurd sN, trri srhxlrrr, .ibi'it drn \:fi \.rir ri,rg Drn xAi h,rb \L. ,1,/,r. i),r. ll.mirclali n,.nrsl, l, n sl,xl,ni,dxn Dre..li.tl:!i rx.g x.l.t di drlxNrx. [xnri ldil !rrn.u!l!r nijln drr /:J-,i SL xh scsurL rlensrn msbri nnsl,ii ring mu'tiExd Sesud denera r:r[ klrt hrdr Dz! ]_!ra!ri Si$ di.i Ulnrn bii \atr,r ..tr drn rilt, rh .d, dL.erxi{ oleb P!,cerikin Ihrbr'rh rl ldurl'rL l lIlS Suhlnun, Br rrlf!!1. Sumif r T..!il, Sni.urli.hxaflr \ll:I nrr, seN)s.: keLrerkxhn scLlu rcrLrrprlL kprLll f.r.!trl:,, i'rl Dtruliinel Hxl,]\bdnl Llrl Sr lllr L.turltll,lxoihS\rrlrlBultt(ingg,SleilhSulxnri.r,Risrli.xl Hxll \hl rl \lxlik
UushalA Oulan
ndon5la
Nrprr pe nga vtd,lrt Jid tu,td ,uldk iftt Ngatun ruo,\r" k',\k te?', ft,tdld'.h ,i ldthih l,"ikd d/J2"t'., tittdtt,ll k" l""L?x"ii isrk r {e?dt tuntn
katu,k tathihdkts k ladn Adlo, knlatu, li drrdl irtir rLtl,i{/M-niti,. Kau a nril
a{
ay uarvaih ninallilti
srblirah
aa
Al Ha11 I,t tatwrl U rnan Al Hd,L/ Aitudd nl Btula,,i KtrIr,,tU,, 2A .l,tu.iilA,,!dl 1i t2 H. "I{ohon dox agtu sel.met dunia
.khlrxt. S.rl rrenberitahukan bahva
telxh henel.ah din mentaslih ,\1 Qur'an l.i densxn telit, dxn tesxl.h.n kesalatie. relxh sxya txsllh semampu
sar'2
Dari N'Iushaf "Bombaf ' ke Nlushaf "KontemPorer" Perkembrngen Pencetakan Nlushaf ,\l {luftn Sej.rL 195it-an Illnggr I(ti
Lsr.rf r:etrL
LeLdi,,halr .r.hlah ccrlkan Bonn,r irtru \tumbzi),Indir. Ilota i.i, tcrurme scjlli pcrtens2hen ab2d ]ie 19 merlLp.rk.1n pusxt percetalran blLktr bllLlr Lcrganam lrng dledrrk.rn sccare lurs kc lxwlrsln Asia Tcnggrra. Lu2-{\'r peredertu} jru dipat <lilihaL rleri pcringgrlan nu shx{ l1r.lix x1lg terdapxt dl bcbcrxpx rlecrah. reitu Pelcmbeng, DemaL. NIadurr. Rmr, l\1.hFir. hjngga Filrpnr Scl2tafl. Dengan demlklxn adik mcnghcnnkan jikr tmclsi cetehmushef di lrew.rsm ini <limulei ilcngrn mcrcprcduksi niushrf lelg scbelLmnlr lclih dicc,ak Ji india itLr..Jcnis ntshrf lairnlrlengjugrbctecl.rtchha\asxn AsiaTcnggen adaleh ccnkan Tutl,r d:Ln Nlesir, den-q,tn junnA |1113 lebih sedikit, I*rcnr kcbenlahen hrnrx .liba\rr oleh iirmexh hltji rlig pcrg Lc
arval abad kc 2ll
r,
Pcnerbii Sulxiturn Ilxr i |ang bcrpusat di Slrgipu dxn Pen,flg. selitri l,eri.hun tafun scjak scl,iter rahrn 1930 rfl lntlk.t nemulaiusahrnla, henle mcrcptodrksi nushaf cciekrn Bo1l]b,r\r Iru tedlh.11 deri ciri huruiirr |arg tebrl. Sebrnxrn\'r eih bcbcfipr gr,r tullsan mr$rf lndie lang clsuLuLln u,rtul mcmlis .\1 tluian nrcsk4rn hcscnuenre rdr Lcnirprn nrmun mushrf rrng plli.g benrrk dicctJi rdrl2h mushxf clnglrn ga1',r iuLisafl dxlr hrrxk.lt rebnl, r,rng kcmudhn scdn-q cLisebut sebrgxl 'AL Q(irn Bonb!r'". Bcbcr.pa i.nis mushrf berhuruf tebil iLu sclamx puluhan rahun digunrlon oleh mrsr.2raliei Asir 1c.gg.1fi, rcrurana Lingge trhLrn 19i11-an. Seb*ja. pcncrl,it lugr masih mcncctek nushai je ini hingg,r sekrnng di szmpnrg ncnccteL nushrf dcng,r jenis hurlf \'rng lxin krrcna scnakh banlrh piihen jnis Lrlrrrf r2ig t,isr rligunr|rn prn pcncrbrt. Prra pcnerbit biasem'e menggunrkrn tcks niushel hdie tti, scbagai telis polioL, scmtdtarx Lultlri. ielis iamb.rhen rJlbgirn dcpan dan belakengmushrf bcfi lrixsi, berga tltrrg pac1.r pilil,an pcncrbit. Tcks rrn$ehen bcrupr Leut.tr.r2n mertrb.rc.r ,\l-Qtt'ar, uaLltai al larl-. tajfld.dor I'hatrm rU Qulxr. clxitar slr.h drn juz. drn hin hin hia.anla dimlis olth Fxrx klratl11l T.doncsii.
Mu!hafA -Our'an
ndonesadar Masa
ke Masa
sNsh,f.rsing lxin lang.ticcuk di 11r!loncsir slxml Pllltlrrr mhui "h rlr nrusllf r:lrriTurki. Tu l<i mcnitiLi rt,dlsi Lxhgreli rdg sxngit ldd'll, r'rktflllscjek ir\rlebecl Lc L6 Trldisl LrLigraii itr rcrcermin n\.tti drhn mrhef |rng ditulis oLe| pru 2hll k igf.ln licsultanen Turki Usnrxni BerbcLll dcngan orusrrf drrl Indir irng merrgqumLm r?rz riaara. nush.rf drfi'IiuLr sehlu cLtulis clengto ntt ntlt'; dn mcnggunllixn rnodcl rJ'1t pojok (seti,rp hal'rmrn sels1i dcngrd xlihir ltat)' Ilusbaf jenis ini birsrni r dlgun'Lrxn PlIr irriz Lut"L morghatrl A1 Qur'rn, krrcnr leblh nclrludrhken mcrcL':r ilahn pcnnlgirn nri rdrhlt txhaP 1lhrP htfel,lr' Sltu s.fuma pcncrbit vrng seclrt icklF lrtncerlk mLsh:f Pc.crblt llcrxrx liudlLs.
.lc
Pentashihan dall L.rhitn-v^ N{ushaf StAndar Indonesia ltrLrit dengrn uplr mcme|ftLr henMnirn, kcsucixi' d'rn Lcmutixrd rlL Quir'' mcmpuol ri ruges memoihsr kcsrhihm sLrxtt mushri v'1u lemba.qe iarg *1a." '*n'; i\L Lrjdlhlcnt;shih NlLrshrf I1 Qtt'm (scirL 1001 l)crl1im1 Lrl'xh Pcntishlhrn \Iuslixf ()htob'r 1959 bcrd's)rkxn PerltLr n Q;lm) Lxlilh secam ltelenrbrsxxn dibentok P2d.t 1 \lcnteri Nh rAgx r^-o l1'Iihunltsg Kcbcredain I-rlr2} nntu! mcLeLs'rre1'en tnges 1982 pe,nishihrn m!sirif dlrerkuit l.rgi dcngxn l<cP'rtusin xlnrcriigrnii ^-'i 1 Txhln i.'g -".1"tl1o" L"1". tlrg,is tLrgxs l-rjnxh. rlli! i1) mcntLili drfl moij2gx lcmurnidi nuJit .U Qu'aLr. rckrlnen' bacrm, terleniahrn. drn txfsir '\l Qtrixr secnra Pre'cntlf drn meleliri LcLererer mushef r\l Quim brgi orxng bi.tsl ,1a' *ptesil i2)
'"""'pehjari (rvrs) chr b.rgi ntrlrnctr! iAl Qulln BrlrrLlc)' tckenrn btcun '\1 {lu'i'n 'l'l'n kisci' eleLttodli l'imrl x \ T ngbcred'rr di Indoncsir;rhn (i) rtcntctop Pn !n!:e1r lri1xn, dxd Pcnelnuxl penqedaret rnush.ri leng belun d;ushih olt'r I-ejnrh Ltltuk mempcrlelcAr mg.ls Peftlshlh! ).rng dihltkrn olch Lrinlh' tertrir Sultl Ktpuruset \lcnteri Agant Nomor 25 TrhL"r 1(181 rcnteng P'ictxper Nlrrsfei Ster<ler' \Iushrf Starclar mcruprLL.rn acuan brgi pen rnggota i-xinrb untlLk nrcnillanLan fuLgrsntr' din -id!iigrledis Nlushaf Stendet |ang sec'r ra rcsrn rnoliedi Pcdo 1'r kcrjab'giLajnih dcnga. ,lcmll.hn sec')m rcsnrl daPar ditcrbitlin dan dlcdrdr'rn rli Inclonr slr trinTl/,, \I(d1xf -\l {.lui.rr Rrsn rrman Pcdct2FNn dushef ini ber&'arhm nush'r{ ccuklnarlnlbrr'.Lrrrcnt]rtlr(lcLt,1l(lrbecxd]lnhulutnrltcl$diliellallL[srrlehumetlsletrt rbad (r/a'' Illtshti Al cll Indonesil scj'rL fulu|.rn trhun b'rlrkrn mungkli lunrprr srtLL Niuslrf irrL nr chre dirnbildrr] Qur'r. "Bxhrilih ' \'ang cndtrulrg menl[ki /tu'r i/zrr':: jug'r rclah disrnrlrn mushlf cetxkd lurLi l rurg kalgrntinr r srngrt rdalr'.ltns ushrf ini Al {lufrt sccen lu.rs oleh toatlshn ch lndonesir' khususnla dr lxlangrn ttm Fnghatr:rl Rni e' dtngen ciri scriap hil,man 'liekliiri dcngxn xkhir .lJ'lt Ki/1!'' \lunr'f I]'QtlrI B rlle Anb sebrgrimrna l N{trshil i lnengglmkin huruf J'xlnr musbaf brgiFxrx runxre lntcrn$l(Ilrl tr ncsco l'rhur 1951 reitu altrf,ra'aI l' lraitvtit clipuruskrn olch lionfcrensi .r,,\a zl Drlxn Pe1rtrlisxn1ll'x' jeflis mushxf 1'ri oentgunaLrn prn*ip pr o rf /r "r / '''; d2lxm brills bxies tertcntu yrry| bisa dihhukrn' Lirtuk kcpenring21r umt Islam cll Inclonesia, Nlushrf dl tlLLi:n Rrsm Uslllrni drn Nhshaf dl Qur'rn "Rahrilet" kcnudiro drtuls olchputn lndoncsir' llushaf dengrt ratz ,.v/r,,iiditL!lisolch.tlatlU,Gzlfuh2Drn'rd51'drliSr'ad,rl'rnnuslraf"Dehrileh"diruls olch l-:snz lbrlut Rrzrq Uuhili, txhlu 1981 1t)8g lloshrt dcngan trz "'nni te\ah
ke Masa
nrenqrlafri pe.ulisln uhng olch t,staz lttriqLrfu 1'rsln d2n tlmnrr. px.t,t tihun 1999 2!01. Scdrngkan mshrf BralJle .lite.bid..ln (l,n { l,produksi- di enteranva olch l<.opcrasi Krrnvrn
di Tndoncsix x(hlil, Abdullab bn r\fif l9l(t er bcrseneen dengrn Sulanrn Ulr'i r-ug be+lsat di Singrpnn drn Pcnen! serta Snljm bm Sa'eJ \abhan Suubrlr. Lrsrhr birl.rng ini Lcmudien dsusul olef Pcncrbit,\1 \la'uif Brndu4 rrrrg r1k|nlrn olcLr lrLrf rmmrd bin Lrmrt Rdanhr padr uhun 1918. i\Iuela tirlak hanr r mcnrctrL,U {lu'u,, nanun lugr buku buLu Lcrgrn,ret lein r'.ng brnuk dbikri urut hhm. IrIh rr|un 1950 rt penerbit nrllshaf di rntlr.rn\ r ichirh Sin',rr Kcbtrdr'!m lsiem drn Brr & Crnprnr: Penerblt Siner KcLuclrlean Isl'rnr mererbitLrn mslraf padr trhun 195l. IJir & aio mc.ccr.k scl)dah mushrf denq.rn trnde tash\h dfui.lot't11ttt l Q!, tn' rrt/ tltliii (pcrkunpuhn prLT pembac,r rhn pcnghzt,rl '\1 QL!'4.) teft:rnggrtl 18 Afril !56. Prde tlhul l96ll ,n Pc.crbit T.)hi Put Semararg ncmulei krgiatan lrng sema, lelLr cllsusul PcncrLil \Lcmn liudLLs. PeneAir leinnr,e pede seLitet peir(lc ini adrlnlr 'l inlim1s, Smar l<.ibudlr'2xn lnrm, drn bcbtL:pa pcrcrbit lrecll lelrnla.
Il Quirn
Srqrridc+rr dekft1e 19r0 rn du l'.r80 rn sejtrml, r Fe, rerbn di at,ls misih mcrLrp an ''pcfl2xr (rtr11,r" rl.rhn produksi nilshrt di In(lo..sil. Pfu} pcrn,dc ttrscbut nutorl scjumhh ptncrLrlt mshrf b2nr, (li rnlirinre, Flrmr Sumrtr, CY Diponetoro. CY Si.lr Rffu. ai\i Lut,uli Agung, tlV Ingkrsr. CV ,\l lIiknrll, iI}.(lurg)r (l\' \\'iceksem. C\r,\l ,\lNah (Scruuflg; tiv Ri]u llnu (Strribl1?)iCV htetllsr {|,i.!rii'), sen,r bebeial,i p.ndbir lrecll lxlnn\ rJe.is mud,af reng.hcctrk, hingcn (lekrJc terscbut, ed:leh mudrxi asel B,)mbr\ leng bcrLzrahtcr tcbel. dcngln tuflbrhin 'imreixl]i*rl" bcrrpa triitd, k.rrtrmm. rneffbicl ,U Quiln.dxftrl sLrflh.(lm lain hm,clahm nrlLsaflJ.r\i (hutuf A1.2b ll.hr!1. Tcks tmn)aLrxn icnrbut rr r(lrf',r (| blgiln Arel rtru rlJrir llrusbrf r1.g (lilrlis olch ilrli ktrligmll tcmprixll. s.hi.g$ pcrbcdrxr k2Lgrxlinlr terlih)r slngrt kontrtr!. Prdx deli. e l 9')i) in niuncuL scjulnldr pene6il mushll rlng lrxm, r'eim L)T.\l r\min. PT ldinicn.lire, PT NI!ilatt, l'l SrLgih.lale Lcstari. PT Tchrztr, C\i Dol Ib(, CIV Ptrstak. Imani, l1 Zil(ul 1 hkini ilak,rt2) ! C\- Jumrnitlrl Ali, alv Sugih.ln i \1ul,ti, C\r Sriniar2, \'xl'!srn Pu.trkx l'itri Grnduql, C\/ Asl SIil:1. C\i r\neLr Ilntu, CV Hilal, P'I Trnjurg
NllshtrC\rIsta'rLff\'rlluh.,(lYKunud2smon:i.IlSxLrfrSeti',rBL(li(Scn:ranglC\i Iierye ,\bfuli 'l,imr, (lv l)utx lh!. C\i {l FJirleleh, (.\r l)clLa .{dlgtna (-\'Iisriyeh. LID Ilcker, C! Tcrbit Tereng, dar {l\r Rnsr lrurre (Sutabairl.
'J'l
C\'.\righfiroh, PT Leuten Lrsteri. PT Cicenr, Pl (;cm1 lnsani Press, C\i alihlrl Qulxn, C! Detus Sunr,rh, (lY PusliL, Al Iieurser ll2kllti! PT S\rmrl isckrtrng Srgmr ELs.rmedi'r Arhrnlctn.r), Pcncrbit flzx1l,Cv |lrjlr Irtrirr lI'r(l'rni. (lV \fi'mi Hrsrixh Iln,u, C\r .Jrb:l lt:udhaorL Jrmr*, ai\r Srhmrdxfl (B.li(lu.g); (lV lilr\ I Puti PT ILsscom (irxphr'(Scmrnlrlr! P'r"l-,gr Scnngkl. Iiooti Inrlnishng, C\r En ,\dicit iSu Lettrl; CY S:Lli.1rx, (iV uxrokeh Putre, Cv llettiLe hdrh,drn C\: Ass.thn,
Pl
Pcnx PunLli,\hsdx.
(s
urrr}rlxt
ke Masa
Tet:rldir, mcngrvrli clclede 2010, Pcncdrit brru rx.g mrurcul, Ixiru Pcncrbit Kilim. lT Lentcrx ]\bi.ll, alv Llerxn QLlL,q Pusteljrla,ll llmu, Calali lntxfl. PT lu-Lu Pos 'J r, \\rLl! Nledix, (i\r Cihr\a Robbmi Ptcss. I'T Lett Go Uikarie)i C\r Fokus lfedix, C\r
Na$r rit.nx Pan(lundi Penerbrl l)j,i, Divx, Pinus Book Publidro (Ycrgl al'attl) r CV Karr'' Scnrcsta (Sal.rtigl); Pcnerbit L)utx Sur1?, drn CV In:am lSunbavr). Sejak clck,de 200tr an, beberaPx Penerbit \'1ng scmula hanla nenefiiLkan bulu kcag'rnarn dal rncrckl telnL sukses cLi birlanpva mulai tcrtxdk unnrlr menerbttl<an nrushxtl Penerbrl buk! keagemaall I eng Lcmudian ten:rik nenerbitkao musl'rl, r'alnr Nfizan' Sr.anl, Sennbi, Clemr lns2ri Prcs-'. dx. ?ustrki,\t Krursrr' ArhLrn scbrgixn lain scmule meruprkan penctbit bu)<u unum yang tcleli sukscs, lartlL'l'iga Sel.nngkai, Cicero' d2fl \Iasscom Crapl\' (Penc$it Lonn.faara r\/ rleta. Seharung) SelcPas lff1sls ekotomi lndonesia rahul 1998. dan seiila' dcngan sclcra mrsrarekat Iang sc1n,tLin ringgi.l.Jxm hal clestin buku, mengikutr liomtcrisi Pxsar mushrf ncmrng scn.Lrin diminatl Prrx Pcflerbit tscsrffl'a "luc" prsar nushaf secrn kasrt dapet diLihtt ctengan semekin mermgketne Lesederen ke.rgamian u1nat lxng tcrcermin deri rutrain1,e m2je[s mrichs tal{lin dan najclis zikrr lerg dihediri berbrgri laprsrn unut Idrm
Mushaf Generasi Baru lara fcncrbit mushaf dehadc 1980-an, sercl.h ictbitflJ'x i\Iushzf Standar, hi gga Arel dckrdc 2000 an, Pda umumnrx mrsih rlrenrrrs|rn tndisi lema d rlem produksi mushaf f,Ictcka kebenlrken liallrnencetak AL Quirn Bomba,r' (r'rng tchh distandarLrn), ]1u$af Srender leng teleh dituLLs ulmgoleh krllgfltu Indoncsi:, etru Al {lu'en "Bahri,\'1h" lrtoclcl
Srmp.ri scjarh rtu tidak rda ilorasl lrlg ber:rrtl baik dalan txnrPilan mxuPun konPosisi isi niushaf. Dahm hal desain kuLit, misaLnla. perl.r umumnve brnva nemmPilkin desein smcttis dJlam bcntuli clekorxsi Pe$egi ,v2rg bdisi rxgxn hias iloral' dcngin tuljsln "Qur'rn
sLrdut.
\{ajiil"
arau
befbcnmk bultt tli rla1tm ndaliatvtg ierletxk diFosisi digunaLu pun rdalab srtna wama clesar sepelti mcrah, hilau' bitu,
coklat. krLning, dan emes. llre barLi drlam produksi mushaf murcul sejrk es'al del<adc 2000 en, kctika telrologi komp!ter semalJnlrlxlu, dal dimanfardon dengin baih o]eh txrx Penetbir' trcrub'llan iru,
p'atri L]smm p*t" -.'".Aifikasi l ligrall NI!shaf Nladinah rang dituhs oleh "-r"."" Nladinxh dicet2h olch ll,fnna' alllalik Fall li Tihd'dt a!1l L'1J lrhr. Nfushaf 't-\tail ca'iik' )a g bcrnatkrs .li .\'l2drnalr ' Tulisrn lltra k2[i]rxfer xsal Svrir itu memdv tctkco2l acflgrn Lcrnaanrn ,miotrlr |uruf Ixng hxmpir irnpa cela Ejaan tchs Il {lur'an Nlush'tf Nlaiorb ,r'rng tiil.rL srma clergen fr{ushef Srandar disesLLaikao oleh prra penetbit dcngan progrem kooputer tcrrcfltlL N{cmang membunrhkrn wakrx\'anglama den ktel<Lrnan vang ejean den tanrl.r bacr satu per setr' Nemun kcindrhen hrituftl'n "t'rr'.r ".t"t -.nyes""lLan senget diminati masleraL<at. schir4ga mushaf dengrn hutuf lang iiPis 1tu ditlmggu
m2slrrxklt leflerbit mushaf Pert.ma vang mcmodiikxi kaligrad Us rn Tahq lil<a tid:rl< srlali' adahh Penetl'rr Diponegoro darj Brndung Setelalr itu' sclxmx bcrrahun-txLun hingga selrtang. banl'ek scLali pencrbitlang mcmodifiLesi )<aligreli tcrsebur' Bahkan. prn pcnerbit Laligrafi model it pendatans baru, hatrpit scnlu.n\'2
'rcnsguneLm
dekade iru,
lr
ke Masa
Terkrit rlcngrn tcls Al Qulin, scbgxn pcnftbit iuga be,l.ftrsi deryrn membcLr iramr l$usus, trdak hanra kata'1\llah" erau 'r"1,,", 1.1rti pcngeblol;an ayat al at tcrrennr. l\lisehr.a. erei alxi redg l)crisi doa, l1rrt sajrlah, drn xrrar xrlll tentnlB percmpuan. Penerbit Slamil Bendung mcngcblok arAL xrrrr lihusus rcntang pocnpLLa..lengxfl lr2rfla ungu, scmeni.re
tcncrbir llinnr,r nrernberi $arne lrrei r. Pclrrmanprda tcks AJ ilur'an juge drhLukan tcrkrir dcngan tajs'id. l)cngrn mrk*rd mcnunnu tiri pen$lcx Al Quax. \'i.g misilr avxm ilnnL ul\id, sebrgi.]Jl pererbii ,llmtrerl s,rrnr tcrtcnlr rerliiit lruLium bxcrrn dalam il.,u trl\vjd. Pcrar.21n lnr dimeLsudkrn sebxs2i h.rde. xgir pe,rbxcl1 senantiase rrget huLun bacran tcrtcntu den(xn mclihet kodc qetne itu. Tchili pcilarn.annle ad2 nng oergguralrn blol, xrsir,ltiu !,1rna hurufnlx
PcruLxhrn lel.nrx ad,rLrh dalxm tanpilx. krilr d'l ml$hxf. lerx pefert,lr mtrsh.lf Ua brrLr rrmprknJ'a tldxk drru terilixr .lengnn'kof \ensi" desri. kulit nrushaf \x g sehmx ni se.J.rr xlj,rn hrnye betbcrtrL pcrscgi. Para pcncrbit nicngclfoLasi bcntrL bcnmk brm. mgam Lrlas dan komposisj bxru, .chingga kadang kadang nicngcsankan surru mushri dcngen dcsarn leng :gak anch. \\ime lrng rliguneken pu. rtrlaL Lxku hgi, dcngan mcnggrrnrkrn \\rmi \,1r.1cer1h, dln (,,/ mcnrmbeh mevrh. Sebrgian mushrf ncnggunrkrn varne tcrtcntu discsuaiken lugr
r
,. r.'
.r
|,,.e'r
MushafAl Qut on aLturin EdisiDao. cavet nDthaJini nenanpilkon desoin nushaf aeneftti bdto.
:Lrlg sen21<tn
trslr rxng rlilrju. Iiulil scbulh msbrf dcngan sirlrin tisir pcrcmpurn dibcri \,lrni ungu, !lin diruris 'For \\bm'rn".
dcngrn srsann
Blh1n l{!lltntrshrt re.g ligld.rknn Frrr pnerbit jLLgr sx1{at .liperhiiLl1lglrxn. Scbu,h mqsh,rf Ixng duuiLrl.rr ffrhar pernil.x|xn (mrslrwin) denrilixn scbu2h pcflerbit 'lntLrk mengiLlrnkan nnsheinla z;rr nle zLen clibrat detgrn sengrt nctrh. Tcna l)a.A tr ndtt pui dimrnirarkan pcncrbir nush,il Pcncrbit ])4.onceoro Brnrluog berkreasl cGtrp trnik, dcngrn mcncqrclLrn jc.1s l)iji biiian atau l)ueh tcric.'u li ,r/?rn1ltsltlrt p(xltrksinu. Pcflb1l,1. tidi rlmpllan Al Qui1. nnrprL lcbih 'scrli'lacl pada ,\l-Qur'm r,eng
dis.rldi lcrjcr,ilrin. Broneklli, (lcnr:in rsursi brhn Al-Qul,rn din rerjelnrh2l11l\'2 1ru addxh "sclcngilr |ukli', n,1kl rlmpilin lenis Al Quixf il]l lebih brn\.rli rlgxrxllx, drn rgel "bebrl . Pan pene r:bit t.rn,p.Ji ildrl rrgu reg( un tuLr mcne$.erken LcLcbihen p(rdulnla dibutthg produL drri pen.rbii lennil x. flcrcki bcrl.xnl)x lonn,i nrcngisxb k rc.1ti! lr,rs. b rik drhn hrl rarrl isi, meupun kclcngkapan rcl,s temblfinn\'r. Prri pemb:rci se.,lxh ohh scmaLin dimariekan dcnsxn bcrbegli li\lirin mldis lang dirlul fl prnerbrt.
Mushaf
A-qufan di
"."""r"
E[
I<ele.gklptrn
Lcl,s
'
. Feiuriuli F.n.qsunx!n, dltiu ntnh (hn jv. ndtks \ rqxi, lvri r\ rt s,il(lxh, isi, tlox z/lr,,i, tf,l.slirensi Latln. terienrLrn pcr
':.r
"8..o Al Ou'an j.di n'd.h dan otfik.len.Jon QLtbn Iajvrid Waw.. nr.tohnya Q't dn\|ona w.tni H.hla denAdr nenqnsal S wono Ando titlok pelu nenghoJ.lkDn 24 hukon ta)wld AlQttbn be*olle
wano tojftid bel.kanllan nentDdt tend batu, tetapi pernttatoon Ahda tidak penu nenqhDJalkdn 21 hukun tdjwid" te,asa kebdbtdtan.
\Ielilrxr Le\.inr2 l.rextr\.irls r'211g (lil,iliuliln flu Pcncrbit lnushli bxru di Irdoncsi!. brnngkaii ridrk bcrlctrih:n iihr dil<anLan bahtr Indolles[ x(l.hh rcglrx Irng pr]ing hcxiif drhn mcnerbitLan mrshrf Al {luian drr ttried,dr.1i.lx Dm semur lseha Lrcrrit itu rdahh urtuk pcnbecr. eg'rr scnanrirsr tcrtalik LLnLuL tcrus nrelerus nrcnbrcr drn Lrcngkaii Al Qufin.l
Daftar Pustakn
T.h, lnrnicmn!scrf. tuim the i)hllllPif.s nllS (.(ill.ctlon:: x f.elinrnrtr llsring rncludhg rr. Prnrtca (lur'r\, httF: i /\rvr'.)r)rrxg.onr.rliihllr)sfuPh\.r
h l:i shln,l
1x11.
"M.la! Lo.li\ pilnt.d h Innbx| l report on sou,ce. Ii,r lutorlcal blblrogfuphl". Ktttt ,.liatii, t9r1,13 i3 : 1 2t\. S!.t jI,lr.ning. PclLnLr.gtrn Pei,erLnr. d.. toLle.lr tedtlsLrllun", mxkxhh p1d! LoLrl{lrlr Lrn.rbi i\IudrLi li al!r'rn. llel si, llr ll -\trrc( 1011 tidik trbrj Yuni.di. | ardri, "S.ii,trl hhndr a i\Iun,xi stxndrr ld.lon.si.". Ltr,r l(l(15. 3 i2l: 2i! lotr'
Pi'o
u,lr.r)r,
Masa ke N/a5a
I(atalog
Mashaf Al-pur'an
di Indonesia
dari Masa ke Masa
''+;1
!
!m nasibercorak
clrebon pada b.glan.wa, tensah dan !khlr mushat Set.p ha .man memLat 15 baris teks.
ffi
Mushaf Al-Qur'an
:.i
.^t
tl
(rulisan ransan)
S!rakarta, abad k-19,
31,5 x 22 cm.
Ma$keM
l
t
tq
il
rl :l
ndia, akhir :bad (e 19. Mushaf jenls n, densan h!rlrf berkara der teba , sangat popLr er d.n bered.r secala !as d kaw.sn Asla Tenggara hingga pertengahan
abad ke
20 Dictak dngan
lUu5hatA Qur'i:
d ndore5..lar [1.r;
(e Maia
t.
Dlt!
ls o eh al H.fiz Usman.
kaligrafer terkena TLrrki, selesa pada 1881. MLrshaf n menjadi dasar pen! san Mushaf Al Q!r'an 5iandar "Bahriyah" yang b asanya digLrnakan o eh para haf z Al Q!r'an.
cirebon, 1933
D cetak
percetakan
MlshafA OLfan
ndoner
dariLrlisa
ke Masa
rerjemahan Al Qur'an
S!r!karta,
hurLrf
law., 1935.
Disus!n o eh M!h:mmad Amin bin Abd! Muslinr, pengasuh Madrasah Mamb:'u Ulum, Surak!rt!. Diterbitkan o eh toko
buku Ab. Siiti Syamsish, Surakarta, lawa Teng!h.
Dicetak o h Percetakan A ls amiyah milik Haji HMS 5! . man, Buk ttlngg, 5umatra Barat, se esaip:da b!:n Rabiu Akh r 1352 H (lL l/As!stu,
1933 M) Mushaf
in mr!p:kan
lakarta, 1956.
D
Conrpann
MushafAl-Qur'an cetak
Surabaya, 1960
D cetak o eh Percetakan 5a lm bin sa'ad bln Nahban, Sur:baya. Naskah awa berasaldarl mLshaf cetakan Bombay, ndia.
r.4ushafA Oufan
di
ndone5la
d:r
Masa ke
Misl
Kementerian Agama Rl Jakarta, 1979 Pencet.kan mush:f ini merupakan Proyek Pensadaan Kitab Sucl A Qur'an tahun 1978 1979. Dilihat darijen s huruf yans disunakan, mushaf in merupakan reproduks dari m!shaf c-"takan ind 2
lawi
Qur'an
da am bahasa Jawa n dtLr s o eh Prof l(HR Muhanrmad Adnan, dosen d AIN sunan
A Ma'aril
Bandung.
Mu\h,lA Ou !n d idone,
da [id\a
le Mr5r
Terjemahan Al-Qur'an
Bahasa Mandar
Mushad Al Qur'ab
Terjemahan Al-aur'an
Bahasa Aeh Banda Aceh, 1994
Diterjemahkan da am bentuk sajak o h Tensku Haji Mahjuddln J Lrsut Penerjemahan asli dltu ls dengan hurLrf Arab Melay! Pase (Jawi). Diterbitkan oleh P!sat Penelitian dan Pengkajlan Kebudayaan s am (P3K ), Banda Aceh. Jumlah 975 halaman.
='-16"*lgz:_
' l-.*5:E:-r=#dr.,r
Terjemahan Al'Qur'an
S!rabaya,2008.
Penerjemahaf Al Qur'an ke da am bahasa Madura
diinisias! oleh la ma'ah Pngajian surabaya, asuhan
K.H.
Mushaf Al-Qur'an standar Jakarta,2010 Mushaf in mer!pakan Mushaf Al Q!r'an Standar Kementrlan
Agama Rl, yang ditulis ! ang o eh Ustar Balqun Yas n dan tim, pada tahun 1999 2001.
Mushaf Al
Qufand,"r""".,"r",'t".,r"t"r"
MushaJA Our'an
di
Al-Qur'an AI-Hidayah
2010
A d
engkapi dengan blok warna yang menunjukkan hLrkum suatu bacaan menurut I ml,1 tajw d. Diterb tkan o eh Lautan Lestari, Jak:rta, dan beberapa pnerblt : n.
a Gh.m
dl
F T
; h
h : h :
Mushaf Al Qur'an Sta.dar Braille lndonesia
2009
F F F F
I I I
ffi
3 p
F
MnteriAgan-ia
R;
No.2sl1984.
I F I
rvlushalA Oufan
Bandung, 1997 Dlhlasl ragam hias khas iawa Barat y:ng dlambi dari motif-
akhlr Al Qur'.n.
MushalA Our'andi
"."""rrr"r
trrr*"t"r"4
:1
lakarta,1999.
Mushaf berilum nds indah ini dibuat untuk mengenang A marhumah Hj. Fdt mah SitiHart nah Soeharto (b! Tien soeharto). Didesa n o eh M:hmud Bucharl, Mohanrmad Djaelani, dan Achnrad Ha dani D, dan
ii
:l
-li
il .il
kaligraflA-Qur'an ditu is o eh
para pen u is kalisraf!
ifl
idonesia terk-.muk!.
MushafJakarta
2000 Dihiasi i urninasi rasrm hlas
Jakafta. Penerbitan mushaf inl dlpmkarsai o eh H. Sutiyoso, Gubrnur DKI lakarta pada
DKI
wakt! itu
Ma$keM
2410
Dihiasl densan ilum nasiyans berasal dari kharanah budaya provinsl Bantn. Kaligrafi teks A Qur'annya ditulis oleh para ahli kaligrafi dari Banten yang d koordinasi oleh khottdr Dr Ahmad Tholabi Khar le.
'
ke Mara
lakarta,2oo9.
Terdiri atas 11jilid, termasuk 1jl ld kh!5us MLrkaddimah. Merupakan edisi yang disempurnakan dari Al Aur'on dan Tahirnya Kementerian Agama yang sudah dirintis sejak tahun 1975. Penyempurnaan yans dim! al pada tahun 2003 inl mencakup aspek bahasa, substansi, kandungan makn3, munasabah, asbabun nuzul, trans lterasi, kajian ayat ayat kauniyah, indeks, dan kosakata.
MushafAl-Ourhn
ndonesiada.iMasa
ke Masa