Tujuan:
1. Mengingat kembali definisi vektor secara geometri dan aljabar.
2. Mahir menghitung perkalian titik, panjang vektor, sudut antara
dua vektor, vektor proyeksi.
Skalar: besaran saja
Vektor: besaran dan arah
Vektor secara geometri
v
= AB
Vektor pada sistem koordinat (aljabar)
v
=
) , (
2 1
v v
(di ruang dimensi dua),
v
+w
=
) , (
2 1
v v
+
) , (
2 1
w w
=
) , (
2 2 1 1
w v w v + +
w
k v
=
) , (
2 1
kv kv
, k skalar
panjang vektor v
:
2 2
1 2
v v v = +
A: Titik pangkal
B: Titik akhir
v w +
w
w v +
w
w v v w + =
v
k
v
C
lic
k
t
o
b
u
y
N
O
W
!
P
D
F
-XChan
g
e
w
w
w
.d
o
cu-trac
k
.c
o
m
C
lic
k
t
o
b
u
y
N
O
W
!
P
D
F
-XChan
g
e
w
w
w
.d
o
cu-trac
k
.c
o
m
Vektor Posisi (pada koordinat Cartesius):
p
=OP, q
=
OQ
,
PQ
=
) , (
2 2 1 1
p q p q
v
=
) , , (
3 2 1
v v v
(di ruang dimensi tiga)
Perkalian Titik
v
dan w
dan w
.
cos , jika 0, 0
0 , jika 0, 0
v w v w
v w
v w
u
= =
=
= =
1 1 2 2
v w v w v w = +
cos
v w
v w
u
=
Vektor ortogonal: vektor-vektor yang tegak lurus, 0 v w =
q
Q
) , (
2 1
q q
p
0
P
) , (
2 1
p p
v
C
lic
k
t
o
b
u
y
N
O
W
!
P
D
F
-XChan
g
e
w
w
w
.d
o
cu-trac
k
.c
o
m
C
lic
k
t
o
b
u
y
N
O
W
!
P
D
F
-XChan
g
e
w
w
w
.d
o
cu-trac
k
.c
o
m
Sifat operasi perkalian titik
Jika
u
, v
dan w
=
v
2.
u
(
v
+
w
) =
u
+
u
3. k(
u
)= (k
u
)
v
=
u
(k
v
)
4.
v
> 0 jika
v
0, dan
v
= 0 jika
v
= 0
Proyeksi ortogonal
u
.
Mengurai u menjadi 2 bagian: sejajar dengan suatu vektor
a
dan
tegak lurus terhadap vektor a
.
Vektor
u
dan
2
w
tegaklurus terhadap
a
.
Kita tulis:
1
w
=p
a
u
: proyeksi ortogonal
u
pada
a
sepanjang
a
.
2
w
=
u
- p
a
u
: komponen vektor
u
tegaklurus terhadap
a
.
u
1
w
2
w
a
C
lic
k
t
o
b
u
y
N
O
W
!
P
D
F
-XChan
g
e
w
w
w
.d
o
cu-trac
k
.c
o
m
C
lic
k
t
o
b
u
y
N
O
W
!
P
D
F
-XChan
g
e
w
w
w
.d
o
cu-trac
k
.c
o
m
Teorema:
Jika u
dan a
,
maka
p
a
u
=
2
u
a
a
a
Dengan demikian:
u
- p
a
u
=
u
-
2
u
a
a
a
Dan |p
a
u
|=
2 2 2
cos
u a u a
u u
a u
a
a
u
= = = =
a a
a a
a a
Dimana
cos
u a
u a
u
=
, sudut antara u
dan a
C
lic
k
t
o
b
u
y
N
O
W
!
P
D
F
-XChan
g
e
w
w
w
.d
o
cu-trac
k
.c
o
m
C
lic
k
t
o
b
u
y
N
O
W
!
P
D
F
-XChan
g
e
w
w
w
.d
o
cu-trac
k
.c
o
m
Vektor dan Operasinya
Tujuan:
1. Mahir menghitung perkalian silang dan memahami arti
geometris serta penggunaannya.
2. Mahir menghitung perkalian tripel skalar dan memahami arti
geometris serta penggunaannya.
Perkalian silang
Misal
) , , (
3 2 1
a a a a =
,
) , , (
3 2 1
b b b b =
dan
b
adalah vektor
b a v
=
sebagai berikut:
1. Jika salah satu atau keduanya merupakan vektor nol maka
0 = v
2. Jika
a
dan
b
.
3. Jika adalah sudut antara a dan b maka
) , , (
3 2 1
v v v v =
dimana
1 2 3 3 2 2 3 1 1 3 3 1 2 2 1
, , v a b a b v a b a b v a b a b = = =
dan |v| =
sin b a
.
Arti geometris
v
dan |
v
|:
v
dan
b
|
v
Apakah
?
a b b a
=
???
b a v
=
C
lic
k
t
o
b
u
y
N
O
W
!
P
D
F
-XChan
g
e
w
w
w
.d
o
cu-trac
k
.c
o
m
C
lic
k
t
o
b
u
y
N
O
W
!
P
D
F
-XChan
g
e
w
w
w
.d
o
cu-trac
k
.c
o
m
Perkalian silang vektor basis standard: i=(1,0,0),j=(0,1,0),k=(0,0,1)
i x i, j x j, k x k
i x j, j x k, k x i
j x i, k x j, i x j
Cara menghitung:
Ingat penulisan
k v j v i v v v v v
) , , (
3 2 1 3 2 1
+ + = =
,
) , , (
3 2 1
b b b b =
dan
1 2 3
( , , ) c c c c =
,
perkalian tripel skalar, ditulis
( ) a b c
, adalah
( ) a b c
=
a
=
1 1 2 2 3 3
a v a v a v + +
dimana
v
=
( ) b c
Cara menghitung:
1 2 3
2 3 1 3 1 2
1 2 3 1 2 3
2 3 1 3 1 2
1 2 3
( )
a a a
b b b b b b
a b c b b b a a a
c c c c c c
c c c
= = +
( ) a b c
=
cos a b c |
Arti geometris:
( ) a b c
( ) a b c
,
b
dan
c
.
C
lic
k
t
o
b
u
y
N
O
W
!
P
D
F
-XChan
g
e
w
w
w
.d
o
cu-trac
k
.c
o
m
C
lic
k
t
o
b
u
y
N
O
W
!
P
D
F
-XChan
g
e
w
w
w
.d
o
cu-trac
k
.c
o
m
Sifat perkalian tripel scalar:
( ) ( ) ka b c k a b c =
( ) ( ) a b c a b c =
( ) ( ) a b c c a b =
Untuk contoh penggunaannya, lihat buku Kreizig.
C
lic
k
t
o
b
u
y
N
O
W
!
P
D
F
-XChan
g
e
w
w
w
.d
o
cu-trac
k
.c
o
m
C
lic
k
t
o
b
u
y
N
O
W
!
P
D
F
-XChan
g
e
w
w
w
.d
o
cu-trac
k
.c
o
m