untuk
Medan dan Gelombang EM
Sukiswo
sukiswok@yahoo.com
Dasar-dasar Vektor
A x , y, z A x x , y, z a x A y x , y, z a y A z x , y, z a z
Konvensi:
Vektor ditulis dengan anak
panah diatas atau cetak tebal
Vektor biasanya
fungsi dari koordinat
spasial
A
a or a
A
Konvensi:
A Ax 2 Ay2 Az2
1
2
Penjumlahan vektor
C A x B x a x ( A y B y )a y (A z B z )a z
R 2 x 2a x y2a y z 2a z
Vektor R12 adalah vektor dari
P1 ke P2 dan jaraknya (panjang
atau magnitude) adalah d:
d R 12
R 12 R 2 R 1
x 2 x1 a x y 2 y1 a y z 2 z1 a z
x 2 x1 2 y 2 y1 2 z 2 z1 2
12
x y 0
A A1a x A 2 a y A 3a z
B B1a x B2 a y B3a z
A B A1B1 A 2 B 2 A 3 B3
!!!!PENTING!!!
Aturan sekrup putar bisa dipakai:
Pemutaran A ke B menggerakkan
sekrup ke arah vektor hasil
ay
az
ax ay az
az ax ay
a x a z a y
ax
A B Ax
ay
Ay
az
Az
Bx
By
Bz
Triple Products
Hasil operasi lain yang penting:
Scalar triple product
A B C B C A C A B
Menghasilkan skalar
A B C B AC C A B
Menghasilkan vektor
VECTOR REPRESENTATION
Choice is based on
symmetry of problem
Examples:
Sheets - RECTANGULAR
Wires/Cables - CYLINDRICAL
Spheres - SPHERICAL
Kuantitas diferensial:
dV, dS and d!
y
z
a z
a x
a y
dv dx dy dz
d l dx a x dy a y dz a z
d s dx dy a z dy dz a x dx dz a y
dv dx dy dz
d l dx a x dy a y dz a z
d s dx dy a z dy dz a x dx dz a y
d l d a d a dz a z
d s d dz a
dv d d dz
a z
a
d l d a d a dz a z
d s d dz a
dv d d dz
z
r
dv r 2 sin dr d d
d l dr a r r d a r sin d a
2
ds r sin d d a r
a r
d l dr a r r d a r sin d a
2
d s r sin d d a r
dv r 2 sin dr d d
Transformasi Koordinat
Kadang kala kita perlu melakukan transformasi antar sistem
koordinat: mis. dlm teori antena kita perlu Transformasi dari
sistem kartesian ke bola :
Soal2
Tiga titik A(2,-3,1); B(-4,-2,6); C(1,5,-3)
Cari :
1.
Vektor dari A ke C
Vektor satuan dari B ke A
Jarak dari B ke C
-ax+8ay-4az
0,762ax-0,127ay0,635az
12,45
Soal2
Sebuah medan vektor dinyatakan oleh
W=4x2y ax (7x+2z) ay + (4xy+2z2) az
2.
Cari :
53,4
-0,899ax-0,412ay+0,150az
+- 0,455
Soal2
Diketahui F = 2ax -5ay-4az ; G = 3ax +5ay+2az
3.
Cari :
F.G
Sudut antara F dan G
Panjang proyeksi F pada G
Proyeksi vektor F pada G
-27,0
130,8 o
-4,38
-2,13ax-3,55ay-1,42az
Soal2
Diketahui F = -45ax +70ay+25az ; G = 4ax -3ay+2az
4.
Cari :
FxG
ax (ay x F)
(ay x ax ) x F
Vektor satuan yang tegak lurus F pada G
215ax+190ay-145az
-45ay
-70ax-45ay
+- (0,669ax+0,591ay0,451a )
Soal2
Diketahui P(=6,=1250, z=-3) dan Q(x=3,y=-1,z=4)
5.
Cari :
6,71
3,16
11,20
Soal2
6.
240+z2 2 sin 2
8,66
Soal2
7.
a
x
xax yay
2
2
x y
Operator Del =
a x a y a z Cartesian
x
y
z
a a a z Tabung
ar
a
a Bola
r
r
r sin
Gradien
ax
ay
az
x
y
z
Grad : beroperasi pada fungsi skalar untuk menghasilkan vektor
A x A y A z
A Divergensi A
x
y
z
Div : beroperasi pada vektor untuk menghasilkan skalar
ax ay az
A Curl A
x y z
Ax Ay Az
Curl : beroperasi pada vektor untuk menghasilkan vektor
Grad
ax ay az
x
y
z
dibaca
del phi
Gradien adalah ukuran laju perubahan maksimum dari permukaan yang digambarkan oleh (x,y,z) dan perubahan laju
ini muncul pada arah tertentu.
Catat bahwa operator gradien mengubah fungsi skalar menjadi
fungsi vektor.
Contoh gradien
x, y, z x 2 y xe z
Maka 2 x e z x x 2 y xe z z
P 5 x 4 y 2 z
Jika kita melihat dari permukaan ke berbagai arah, akan
teramati bahwa perubahan maksimum dari permukaan muncul
pada arah yg diberikan vektor tsb diatas. Laju maksimumnya
28
adalah
turunan
P
21
berarah
Rapat fluks
Operator divergensi dinyatakan sbg dan selalu beroperasi
pada vektor. Tidak dibaca sbg del yg beroperasi titik thd
vektor !
Divergensi berhubungan dengan rapat fluks dari sumber
medan
seragam
Divergensi
Divergensi pada suatu titik adalah fluks keluar netto per satuan
volume pada (sepanjang) permukaan tertutup. Pada pembahasan
Mendatang akan diberi-kan tafsiran EM-nya:
Secara matematika:
E x E y E z
E Divergensi E
x
y
z
Perhatikan bahwa operator divergensi selalu beroperasi pada
(fungsi/medan) vektor untuk menghasilkan skalar.
Contoh divergensi
E 3x 2 x 2zy x 2 zz
E 6x 0 x 2
x 2 6x
Di titik (2,-2,0)
2 , 2 , 0
16
Karena nilai divergensi >0 berarti ada fluks netto keluar dan
mengindikasikan adanya sumber (source). Jika nilainya <0, ini
menandakan fluks netto kedalam volume dan menandakan
adanya sink.
Curl (Rotasi=Pusaran)
Curl dari medan vektor berhubungan dengan rotasi dari
medan vektor tsb. Dilihat dari sudut pandang lain, rotasi dapat
dipakai sebagai ukuran ketidakseragaman medan, semakin
tidak seragam suatu medan, semakin besar pula nilai
pusarannya.
medan tak-seragam,
Curl-nya tidak nol.
Medan B seragam,
curl-nya nol.
Perhitungan curl
ax
B Curl B
x
Bx
ay
y
By
az
z
Bz
Cartesian
A 0
2A 2A x 2A y 2A z
2V
2V
x
2V
y
2V
z
Operator Laplacian
x
y
z
x
y
z
Ax x Ay y Az z
Ay Az
A
x
Sekarang
x
y
z
2 2 2
2 2 2
x
y
y
Untuk praktisnya ditulis: 2
Laplacian (2)
Laplacian bisa juga ber-operasi pada vektor
Jika
Maka,
r
x yE
y zE
z
E xE
r 2
2
2 r
E
2 2 E
2
y
x y
x 2 Ex y 2 E y z 2 Ez
2
x
y
z A
x
y
z
x
y
z
x
A
x
Ax
y
Ay
z
Az
Teorema integral
r
r r
E dv
E dS
v
(teorema divergensi)
r
r
r r
B dS
B dl
(teorema Stokes)
Integral garis/permukaan
Contoh: teorema Stoke
r
r
r r
B dS
B dl
(teorema Stoke)
dV
f
dn
Hr
Er
Hi
Ei
incident
reflected
11
22
x
transmitted
Ht
t
Et
x 2
2
2
2
2 kc H z x, y 0
2
y
x
k c E z x, y 0
Y
b
,
a
H z
x
dan
H z
0
y
perlu
pada dinding.
syarat batas Neumann
Et1
111
222
Ht1
222
Et2
E tangensial kontinyu
Ht2
n (H1-H2)=Js
Ekivalen
111
222
Bn1
Bn2
B normal kontinyu
111
D1n
D2n
222
n(D1-D2)=s
Et1
Et2
E tangensial kontinyu
r
Jika kita punya: E xE
x yE
y zE
z
r
Maka, n E secara otomatis memilih komponen tangensial!
Ht1
222
Ht2
n (H1-H2) = Js
r
r
n H1 J s
permukaan
Contoh:
0
d
Ei atau Er
Et
r
i e j 0 z
Ei xE
r
memenuhi
j 0 z
re
Er xE
r
t e j d z memenuhi
Et xE
2
0
r
E0
2
d
r
E 0
Ei Er Et
Et
1
Ei Er
Z0
Zd