1

PELAKSANAAN DAKWAH DAN POLITIK ISLAM ZAMAN RASULULLAH

Oleh
Razaleigh Muhamat @ Kawangit
Abstrak
Dakwah dan politik dilihat sebagai dua elemen yang sinonim dalam perkembangan Islam.
Kedua-dua elemen ini saling berkait dari segala aspek yang akhirnya membentuk ajaran Islam
yang disebarkan keseluruh pelusok dunia. Artikel ini melihat dengan dekat praktis yang
dilakukan oleh Rasulullah s.a.w sendiri ketika zaman awal kerajaan Islam. Penelitian secara
kajian kepustakaan ini menemukan bahawa Rasulullah s.a.w sangat menekankan unsur dakwah
dalam politik dan bergitu juga sebaliknya
Kata kunci: Dakwah Islam, Politik Islam, Zaman Rasulullah s.a.w, Sosial, Teoi
PENDAHULUAN
Politik meu!akan satu ca"ang #ai!a#a kehi#u!an $ang mem!un$ai ke#u#ukan $ang sangat
!enting "agi kelangsungan hi#u! manusia #alam segala as!ek. Tan!a ke#u#ukan !olitik $ang
sta"il #an "esistematik, sese"uah negaa atau mas$aakat !asti akan mengha#a!i kekacauan,
!oak%!ean#a #an menu&u ke aah kehancuan. Dalam konteks ini kuasa !olitik negaa atau
#alam eti kata lain #ise"ut se"agai kea&aan a#alah meu!akan matlamat tetinggi #alam as!ek
!olitik "agi men&amin coak !enta#"ian, ke!im!inan #an !enguusan $ang te"aik. Politik &uga
sinonim #engan as!ek kekuasaan, iaitu caa mem!eolehi kekuasaan atau mem!etahankan
kuasa. 'e#asakan ken$ataan ini, #a!at #ikaitkan "ahawa manusia cen#eung #alam "i#ang
!olitik #an "ematlamatkan untuk men#a!at atau mem!etahankan kekuasaan.
Di sam!ing itu, kuasa !olitik amat !enting "agi men&aga #an melaksanakan usaha
#akwah Islamiah. Politik #an #akwah a#alah #ua !ekaa $ang "egitu sensiti( #an !enting #i
kalangan mas$aakat Islam. Politik "ukan saha&a "ekait #engan !enta#"ian se"uah negaa,
malahan ia meli"atkan !enta#"ian kekeluagaan #an kemas$akatan.
DEFINISI POLITIK
Pengistilahan sesuatu !ekataan "ukanlah ke&a $ang mu#ah. Te#a!at "an$ak !ekataan $ang
suka untuk #i#e(inisikan #engan te!at #an "etul. Oleh se"a" itulah "agi sesuatu !ekataan
te#a!at "e"agai !engetian #an #e(inisi $ang #ikemukakan oleh !aa sa&ana #an ilmuan $ang
ka#ang%ka#ang a#al !esamaan #an a#alakalan$a &uga te#a!at !e"ezaan. 'egitu &uga #engan
istilah !olitik $ang mana te#a!at "an$ak makna $ang "oleh kita (ahami.
Istilah !olitik "easal #ai !ekataan )unani iaitu politikus atu "ahasa *atin iaitu Politica
$ang #iam"il #ai!a#a kata asal Polis $ang "eeti kota atau negaa kota, $ang telah #igunakan
se&ak a"a# kelima se"elum masihi lagi. Pekataan Polis &uga mem"ei !engetian sesuatu
oganisasi $ang "etu&uan untuk mem"eikan negaan$a satu kehi#u!an $ang "aik +,.Zainal
-"i#in .//0: .12.
Menuut Kamus Dewan +.//32, !olitik ialah ilmu "ekenaan caa !emeintahan +#asa%
#asa !emeintahan2, ilmu si$asah atau ilmu kenegaaan. Selain #ai!a#a itu, !olitik &uga
mem"awa maksu# segala sesuatu "ekenaan !emeintahan sese"uah negaa atau hu"ungann$a
#engan negaa lain. Manakala St. Muhama# #i #alam kamus mo#en In#onesia men&elaskan
2
"ahawa !ekataan !olitik "easal #ai !ekataan 'elan#a $ang mem"awa maks#u ti!u, muslihat
#an !e!eangan +Musta!a Dau# .//3: 42.
DEFINISI POLITIK ISLAM
'agi memu#ahkan !emahaman tentang konse! !olitik menuut Islam, te#a!at amai tokoh
sa&ana islam $ang cu"a mem"ei #e(inisi tentang ilmu !olitik antaan$a ialah menuut *ukman
Thai" +.//12, !olitik #ilihat se"agai salah satu "i#ang kehi#u!an $ang "ukan saha&a #igalakkan
oleh Islam, "ahkan #iwa&i"kan wu&u# "agi memenuhi ke!eluan kehi#u!an umat islam
teutaman$a #alam "eoganisasi, negaa "esusun, kehi#u!an mas$aakat #iancang, #i!im!in
#an #i!antau untuk memenuhi matlamat !enci!taan insan se"agai khali(ah #i muka "umi.
Manakala menuut !es!ekti( Islam, !olitik "easal #ai istilah aa" $ang #ise"ut se"agai
siyasah. Pekataan si$asah a#alah se"agai ilmu !emeintahan $ang haus #imiliki oleh !aa ahli
$ang ingin menguasai #asa%#asa !engetahuan #an !eatuan #alam "enegaa. Dalam se"uah
!emeintahan, !olitik memainkan !eanan $ang sangat !enting #alam menentukan !ihak $ang
akan memegang tea&u !emeintahan se"uah negaa +-"#ul -ziz 5664: 72.
Muhamma# Rus&#i mengemukakan !en#a!atn$a #engan mengatakan "ahawa siyasah
a#alah ilmu !engetahuan tentang &a"atan%&a"atan #alam negaa #an tentang !im!inan #alam
mas$aakat meli!uti segala uusan se!eti soal &a"atan, ketua negaa #engan segala !em"esan$a,
ahli !emeiksa, kehakiman, kewangan #an segala &a"atan $ang "ehu"ung secaa langsung
#engan negaa +8an 'ahi$ah 566.: 5/2.
Sementaa itu, !olitik &uga "oleh #i(ahami #engan meu&uk ke!a#a #isi!lin atau!un sains
!olitik. Paa sa&ana 'aat telah mem"incangkan !olitik se"agai satu #isi!lin meman#angkan
ke!entingann$a teha#a! mas$aakat manusia. Menuut, The *iang 9ie +./1.2 menguti! taki(
!olitik $ang #ikemukakan oleh :.K 'luntschli #alam heory o! the "tate mem"ei #e(inisi !olitik
se"agai: #he science which is concerned with the state$ which endea%ours to understand and
comprehend the state in its condition$ in its assential nature$ it a %arious or mani!estation$ its
de%elopment&.
-l%Mau#u#i &uga mem"icaakan "e"a!a !esoalan "ehu"ung #engan teoi #an
!elaksanaan !olitik Islam #alam "e"ea!a !enulisann$a. Menuut "eliau, !olitik a#alah
inte!estasi +!engetian;maksu#;ta(sian2 teha#a! konse! !enguasa, !enta#"i, !en&aga atau
!emilik. Kesemuan$a a#alah milik mutlak -llah s.w.t. menuutn$a lagi asas !etama !olitik
Islam a#alah keimanan ke!a#a kekuasaan #an keagungan -llah s.w.t. #asa%#asa islam
menentukan "ahawa manusia sama#a secaa in#i<i#u atau "emas$aakat hauslah men$eahkan
hak kem!im!inan, kehakiman #an keautoitian ke!a#a oang lain.
Suasana !olitik #alam negaa Islam sehausn$a "eciikan !ekaa%!ekaa se!eti
"eikut: +-"#ul -ziz 5664: ..2
.. Tia#a seoang in#i<i#u, kum!ulan atau !ati%!ati !olitik $ang "oleh men#akwa
mem!un$ai kekuasaan $ang mutlak. Penentuan hukum #an un#ang%un#ang a#alah hak
mutlak -llah s.w.t.
5. -llah s.w.t a#alah !enci!ta un#ang%un#ang $ang mem!un$ai kuasa !eun#angan $ang
mutlak. Manusia khususn$a umat Islam $ang #ilaang sama sekali menggu"al atau
menima !akai a!a &ua un#ang%un#ang #an !eatuan $ang lain #ai un#ang%un#ang islam
seta ti#ak "oleh sama sekali memimnggikan atau memin#a un#ang%un#ang -llah s.w.t.
3
keana !e"uatan tese"ut han$alah menuut hawa na(su #an "e#usta teha#a! -llah
s.w.t.
4. Sese"uah negaa atau !emeintahan "ekewa&i!an men&a#ikan s$aiat Islam se"agai
un#ang%un#ang tu"uh +!elem"agaan2 negaa. :ika !ekaa ini #ilakukan "emakna
kea&aan $ang memeintah telah melakukan i"a#at #alam sistem !emeintahan #an
ke!im!inan meeka.
Meski!un !aa !emiki #an ilmuan !olitik ti#ak memiliki kese!akatan mengenai #e(inisi !olitik,
namun unsu%unsu tese"ut #a!at #itemui secaa khusus #alam #e(inisi $ang meeka
kemukakan. Dai #e(inisi $ang #itemui te#a!at #ua kecen#eungan #e(inisi !olitik antaan$a
!an#angan $ang mengaitkan !olitik #engan negaa iaitu #engan uusan !emeintahan !usat #an
!emeintahan #aeah. 'agi !an#angan $ang ke#ua iaitu #a!at #ikaitkan #engan kekuasaan,
autoiti #an kon(lik +8an 'ahi$ah 566.: 512.
SEJARAH POLITIK DALAM AL-QURAN
Se&aah !e&alanan !olitik manusia men$aksikan a#an$a #ua &enis !elakuan !olitik iaitu !olitik
$ang "esi(at !ositi( #an negati(. Politik $ang !ositi( a#an$a sika! #an "etin#ak mengikut etika
#an !insi! kea#ilan. Politik negati( a#alah $ang "esika! ti#ak mengikut etika #an mengikut
!insi! kea#ilan. 'e#asakan !olitik !ositi( al%=uan meneangkan !emeintahan $ang a#il.
Se"agaimana (iman -llah s.w.t $ang maksu#n$a: #Raja perempuan itu berkata lagi' ()ahai
ketua-ketua kaum$ berilah penjelasan kepadaKu mengenai perkara yang Aku hadapi ini* Aku
tidak pernah memutuskan sesuatu perkara sebelum kamu hadir memberi pendapat dan
mempersetujuinya(. +Suah al%>aml: 452
Ken$ataan a$at tese"ut men&elaskan !insi! kea#ilan $ang telah #i!aktiskan oleh
'al?is. 'eliau mengamalkan konse! mes$uaat #alam mem"uat sesuatu ke!utusan !enting
"ehu"ung #engan soal%soal kenegaaan. Manakala @iaun telah menam!ilkan cii !olitik $ang
negati( atau !olitik koto. 'eliau telah melancakan stategi !olitik $ang ke&i iaitu #engan
memeintahkan su!$a kanak%kanak lelaki #i"unuh. Ini #i&elaskan oleh -llah s.w.t #alam
(imann$a $ang "emaksu#: #+iraun berkata aku akan membunuh anak-anak lelaki mereka dan
membiarkan hidup anak perempuan mereka. "esungguhnya aku berkuasa ke atas mereka.&
+Suah al%-Aa(: .502
Taktik !olitik @iaun ini teus "e&alan se!an&ang !e&alanan !olitik manusia. Tin#akan
#an !elakuan !olitik se!eti ini mem"enakan a!a saha&a tin#akana asalkan kekuasaan #a!at
#i!etahankan +-"#ul 9ha(a .//4: 42.
HUBUNGAN POLITIK DENGAN ISLAM
-gama Islam a#alah a#unan "e"agai%"agai elemen kehi#u!an se!eti !olitik, ekonomi,
!en#i#ikan #an kemas$aakatan. Tia#a satu as!ek !un #ai ca"ang kehi#u!an manusia $ang
#a!at #i!isahkan #ai!a#a Islam. Dalam Islam, !esoalan agama, negaa, umat, !emim!in,
un#ang%un#ang, kea&aan #an se"again$a ti#ak #i"icaakan atau #i"incangkan secaa "easingan.
-gama Islam "ukanlah a&aan $ang han$a "esangkutan #engan aki#ah #an ketuhanan semata%
mata. Teta!i Islam a#alah aki#ah #an !eatuan $ang ti#ak #a!at #i!isahkan #ai uusan !olitik
#an kea&aan.
Islam "ukan han$a satu agama atau sistem hi#u! semata%mata, teta!i ia a#alah al%#in #an
al%#aulah, iaitu agama #an negaa. Si$asah atau !olitik a#alah mem"icaakan !esoalan $ang
4
"ekaitan #engan "entuk !enta#"ian #an !emeintahan sese"uah negaa +,assan SaA": ./05:
.452.
9olongan "ukan Islam "oleh menu"uhkan negaa #an menta#"in$a tan!a "antuan
agama, teta!i "agi umat Islam meeka ti#ak "oleh "e"uat #emikian. Dalam Islam, tia#a
oganisasi $ang "esi(at agama #an #unia semata%mata $ang #ita#"i $ang #iuuskan secaa
te!isah. Islam a#alah "esi(at uni<esal $ang "easaskan ke!a#a wah$u #alam "entuk s$aiah.
Menuut Sheikh Mahmu# Shaltut, !etalian agama #an negaa "egitu eat sekali. 'eliau
mengum!amakann$a se!eti !etalian "atu asas #engan se"uah "inaan. -gama men&a#i "atu asas
#an !eman#u ke!a#a negaa. 'agaimana hen#ak #igam"akan se"uah negaa $ang ti#ak
"easaskan agama se"agaimana ti#ak mungkin #a!at #igam"akan Islam tan!a !eman#u
mas$aakat #an !olitik negaa. :ika wu&u# negaa se"egitu u!a, maka ia "ukanlah se"uah negaa
Islam. Dalam a&aan Islam, !olitik #an agama ini saling !elu memelukan #alam mewu&u#kan
kesta"ilan #an kehamonian kehi#u!an manusia. Tokoh mu&a#i# a"a# ke%.4 masihi, I"n
Taimi$$ah +./7/2 a#a men$e"ut:
BCDEF GFHIF JKLM NCOPLEF QR QSKEF QT NCOPLEF UVWXF NFY
Maksu#n$a: Z-!a"ila #iasingkan kuasa #ai agama atau agama #ai kuasa maka akan hancu
"inasalah uusan hi#u! meeka[.
PERANAN POLITIK DALAM DAKWAH
Konse! #akwah meu!akan usaha ama maku( nahi munka. Sehu"ungan #engan itu, #akwah
mem"eikan nilai #an mewanai suasana $ang kondusi! teha#a! sistem #an coak hi#u!
mas$aakat manusia #alam semua as!ek !olitik, ekonom, sosial, !en#i#ikan, ke"u#a$aan #an
laian%lain. 'ekaitan #engan ama maku( nahi munka iaitu men$eu manusia mengamalkan
a&aan #an nilai Islam #engan men$uuh "e"uat ke"aikan #an melaang #ai melakukan
!e"uatan munka a#alah satu tanggung&awa" #an meu!akan amanah $ang mesti #i!ikul oleh
semua Muslim #an teutaman$a "agi oang $ang mem!un$ai kuasa #alam memeintah negaa.
Dalam kaitan #engan !olitik, ti#ak te#a!at nas%nas al%=uan mahu!un sunnah Rasulullah
s.a.w $ang !enah menolak !olitik se"agai satu caa manusia meneuskan kelangsungan hi#u!
meeka. :ika al%=uan #an sunnah Rasulullah s.a.w menolak !olitik "emakna ti#ak a#a #oktin
$ang "ehu"ung #engan !olitik se!eti kenegaaan, uusan ke!im!inna #an se"again$a $ang
#ise"ut #i #alam al%=uan. ,akikatn$a #i #alam al%=uan #an sunnah Rasulullah s.a.w a#a
men$e"ut tentang uusan kenegaaan, ke!im!inan #an lain%lain negaa a#a kaitan #engan !oltik.
-l%=uan a#a men$e"ut tentang !olitik melalui !ekaa%!ekaa "eikut se!eti:
.. Soal ke#aulatan #an kea&aan
@iman -llah s.w.t $ang maksu#n$a: #Dan ,ingatkanlah mereka )ahai -uhammad.$ ketika
/abi -usa berkata kepada kaumnya' ()ahai kaumku0 kenanglah nikmat Allah ,yang diberikan.
kepada kamu ketika ia menjadikan dalam kalangan kamu beberapa orang nabi$ dan ia
menjadikan kamu bebas merdeka ,setelah kamu diperhamba oleh +iraun dan orang-orangnya.$
dan ia memberikan kepada kamu barang yang tidak pernah diberikan kepada seseorang pun
dari umat-umat ,yang ada pada masa itu.(.+Suah al%Mai#ah: 562
5. Kehakiman
5

@iman -llah "emaksu#: #"esungguhnya hanya Allah sahaja berhak meletakkan hukuman&.
+Suah )usu(: 362
4. S$ua
@iman -llah "emaksu#: #Dan juga ,lebih baik dan lebih kekal bagi. orang-orang yang
menyahut dan menyambut perintah uhannya serta mendirikan sembahyang dengan sempurna*
dan urusan mereka dijalankan secara bermesyuarat sesama mereka* dan mereka pula
mendermakan sebahagian dari apa yang Kami beri kepadanya&. +Suah al%S$ua: 412
3. Soal ke!im!inan
@iman -llah "emaksu#: #Dan Kami jadikan mereka ketua-ketua ikutan$ yang memimpin
,manusia ke jalan yang benar. dengan perintah kami$ dan kami wahyukan kepada mereka
mengerjakan kebaikan$ dan mendirikan sembahyang$ serta memberi zakat* dan mereka pula
sentiasa beribadat kepada kami&.+Suah al%-n"i$aA: 042
\. Kesetiaan #an ketaatan
@iman -llah "emaksu#: #)ahai orang-orang 1ang beriman$ taatlah kamu kepada Allah dan
taatlah kamu kepada Rasulullah dan kepada (2lil-Amri( ,orang-orang 1ang berkuasa. dari
kalangan kamu. kemudian jika kamu berbantah-bantah ,berselisihan. dalam sesuatu perkara$
maka hendaklah kamu mengembalikannya kepada ,Kitab. Allah ,Al-3uran. dan ,"unnah.
Rasul/ya - jika kamu benar beriman kepada Allah dan hari akhirat. yang demikian adalah lebih
baik ,bagi kamu.$ dan lebih elok pula kesudahannya&. +Suah al%>isaA: \/2
Sunnah Rasulullah s.a.w &uga menam!ilkan ke!eluan kuasa !olitik se"agai meto#
#akwah. Malah #akwah Rasulullah s.a.w men&a#i le"ih "ekesan setelah wu&u#n$a kuasa !olitik.
Rasulullah s.a.w !enah "e#oa su!a$a #i"eikan kekuasaan untuk menegakkan uusan #akwah.
Kuasa !olitik $ang a#a #i tangan "agin#a melalui tetegakn$a negaa Islam Ma#inah mem"ei
!eluang $ang le"ih luas ke!a#an$a untuk melaksanakan misi #akwah. Dalam zaman Ma#inah,
#akwah "e&alan #engan lanca. Te#a!at "e"ea!a "ekaitan #engan kuasa !olitik #an
!elaksanaan #akwah $ang telah #ilaksanakan oleh Rasulullah s.a.w antaana$a ialah: +Zulki(li ]
Moh# S$uki 566\: .02
.. Te"entukn$a !iagam Ma#inah mem"uktikan "ahawa #akwah #a!at #i!elihaa #an
#i!ekem"angkan #engan "ekesan melalui kuasa !olitik. Melalui !e&an&ian ini, oang
"ukan Islam telah mengiktia(kan kuasa !olitik Islam. Ia sekaligus men$e#iakan suasana
$ang kon#usi( "agi !ekem"angan #akwah Islamiah.
5. Rasulullah s.a.w meealisasikan #akwah #engan menghanta suat%suat #an #elegasi
#akwah ke!a#a kuasa !olitik kea&aaan !a#a masa itu. Malah !eistiwa al-+ath #iangga!
se"agai kemenagan !olitik umat Islam "e#u$un%#u$un oang memluk agama Islam.
4. Pe&an&ian ,u#ai"i$ah se"agai se"uah !e&an&ian !olitik telah mem"ei !eluang ke!a#a
!olitik na"i #alam menghanta !en#akwah ke meata tem!at. Pe&an&ian tese"ut telah
mem"ei ke&a$aan cemelang ke!a#a #akwah Islamiah.
6
KEPIMPINAN POLITIK RASULULLAH S.A.W
Islam melihat ke!im!inan meu!akan as!ek !enting $ang ti#ak #a!at #i!isahkan #engan
kehi#u!an manusia. Ia meu!akan satu ke!eluan semula&a#i kemanusiaan #an kemas$aakatan
$ang mana #iteangkan melalui #alil%#alil al%=uan #an al%Sunnah #an akal. Ian$a wu&u# #engan
se"a" a#an$a oganisasi manusia. Ke!eluan ke!a#a ke!im!inan ini "ukan saha&a #iakui oleh
agama Islam malah &uga agama%agama lain temasuklah &uga golongan atheis. Pa#a hakikatn$a
ke!im!inan a#alah satu !oses inteaksi sosial $ang #ialami oleh manusia setia! hai
se"agaimana kata !u&angga "ahawa "elia hai ni a#alah !emim!in hai esok. >a"i Muhamma#
s.a.w sen#ii !enah menegaskan "ahawa setia! oang a#alah !emim!in #an "etanggung&awa"
teha#a! !im!inann$a.
*azimn$a ke!im!inan ti#ak #a!at #i!isahkan #engan !olitik atau kuasa keana #engan
ga"ungan ke#ua%#ua !ekaa ini akan menghasilkan nati&ah $ang "aik #an le"ih sem!una &ika
#i"an#ingkan #engan ke!im!inan semata%mata tan!a wu&u# kekuasaan le"ih%le"ih lagi !a#a
zaman mo#en ini, keana masing%masing ingin memiliki !engikut $ang amai #an kekuasaan
$ang men$eluuh su!a$a senang mem!engauhi #an menta#"i sese"uah oganisasi atau negaa.
:ika #i!ehatikan ke!im!inan !olitik a#alah meu!akan satu "entuk ke!im!inan $ang
mem!un$ai kuasa mutlak teha#a! !engikut #an oganisasin$a. Pemim!in mem!un$ai kuasa
untuk menta#"i mengikut kehen#ak #iin$a #i sam!ing meen#a!at komitmen $ang &itu #ai!a#a
!engikut atau ak$at +Raha$u )atim .///:.2.
Manakala, ke!im!inan $ang #ilaksanakan oleh Rasulullah s.a.w #i Ma#inah al%
Munawwaah #alam men&alankan !insi!%!insi! !emeintahan Islam telah men&a#i u&ukan
!enting #alam #unia sains !olitik. Dai #ulu hinggalah ke hai ini. Menuut D.' MacDonal#
+./642 mem!eakui "ahawa #i Ma#inah iaitu #i "awah ke!im!inan Rasulullah s.a.w telah
te"entuk negaa Islam !etama #an telah meletakkan #asa%#asa !olitik "agi !eun#angan Islam
$ang kom!ehensi(.
^oak ke!im!inan $ang >a"i s.a.w "awa #alam !em"entukan negaa Islam iaitu #engan
!im!inan $ang !enuh "e#isi!lin. Se"agaimana $ang #iketahui umum, "angsa -a" se"elum
ke#atangan Islam "ea#a #alam kea#aan huu%haa #an !etelingkahan seing "elaku keana
!a#a ketika itu, ti#ak a#a kea&aan atau!un !emeintahan $ang teatu #alam mengen#alikan hal%
ehwal !enta#"ian meeka. >amun a!a"ila "agin#a #ilahikan #an meneima tugas Islamiah,
"agin#a mengu"ah coak !emeintahan tese"ut secaa "eansu%ansu #an "agin#a telah
mengatu satu !emeintahan $ang lengka! #an sem!una.
8alau!un ketika "ea#a #i Makkah, "agin#a memulakan tugas tese"ut han$alah khusus
ke!a#a soal aki#ah #an i"a#at ke!a#a -llah S8T saha&a. >amun setelah "agin#a "ehi&ah ke
Ma#inah, tugas%tugas tese"ut mula meli!uti ke!a#a soal%soal tata negaa $ang "ehu"ung
#engan hal%ehwal ke#uniaan #an kehi#u!an #emi untuk ke"ahagiaan #an keamanan manusia.
-ntaa uusan ke#uniaan $ang #i"entuk oleh !im!inan Rasulullah s.a.w meli!uti uusan
umahtangga, mas$aakat +gotong%o$ong, ke&asama, men$elesaikan !e"alahan2, uusan
!ehu"ungan antaa"angsa iaitu temasuk "ekaitan !eatuan !e#agangan, !e!eangan,
!eatuan !e#amaian #an se"again$a, seta !im!inan +!emilihan !emim!in, tanggung&awa"
!emim!in #an hu"ungan !emim!in #engan ak$at +,&. Dusuki ,&.-hma# ./14:162.
Satu (akta se&aah $ang mem"uktikan "ahawa mas$aakat Ma#inah #i "awah ke!im!inan
Rasulullah s.a.w a#alah satu komuniti $ang "e"ilang kaum, etnik #an agama #alam satu sistem
"enegaa iaitu, #engan wu&u#n$a satu !e&an&ian "etulis !a#a tahun 755M. Di #alamn$a
meangkumi semua !en#u#uk $ang a#a #i Ma#inah ketika itu. Pe&an&ian "etulis ini #ikenali
7
#alam turath Islam se"agai "ahi!ah -adinah atau #alam "ahasa mela$un$a Piagam Ma#inah.
Piagam Ma#inah ini a#alah suatu !e&an&ian "etulis $ang #i"uat oleh >a"i s.a.w sen#ii se"agai
suatu !e&an&ian antaa !el"agai mas$aakat iaitu Muha&iin, -nsa, !el"agai etnik )ahu#i #an
Mus$ikin. Pe&an&ian mem!eakui ke"e"asan #an keme#ekaan meeka #alam menganuti
agaman$a, men&aminkan keselamatan hata "en#a meeka, menentukan kewa&i!an #an men&amin
hak meeka se"agai waganegaa Ma#inah +,&. -"#ul ,a#i -wang Muhamma# .//5: 32.
Manakala @azlu Rahman +./152 se!en#a!at #engan Thomas 8. -nol# +./7\2
men$im!ulkan ke!im!inan $ang #i!im!in oleh Rasulullah s.a.w telah mem"entuk satu
!em"entukan >egaa Islam !etama #an se"agai titik !emulaan "e#iin$a oganisasi !olitik
#alam se&aah Islam "ahkan se&aah !olitik #unia !a#a masa kini +Zulki!li ] -hma# Re#zuwan
.///:\2.
'ekaitan #engan un#ang%un#ang, 'agin#a s.a.w telah mem"uat !eatuan "e#asakan
ke"enaan #an kea#ilan $ang "e!an#ukan wah$u -llah S8T. Peatuan ini meli!uti !eatuan
i"a#at, &ual "eli, tata negaa #an lain%lain lagi. Peatuan itu #iwa&i"kan "agi setia! !engikutn$a
tan!a mengia golongan atasan atau "awahan, mulia atau hina, ka$a atau miskin, keana
ke"enaan a#alah men&a#i un#ang%un#ang #alam menentukan hukuman. Pelaksanaan !eatuan
ini "ukan saha&a khusus untuk !en#u#uk Islam, teta!i untuk semua $ang "enaung #i "awah
negaa Islam +,&. Dusuki ,&. -hma# ./14: 112.
KEPIMPINAN RASULULLAH S.A.W DI MADINAH
Ke!im!inan Islam telah tetegak #i Ma#inah semasa #i "awah !emeintahan >a"i Muhamma#
s.a.w. #i mana "agin#a telah mem"entuk se"uah negaa Islam $ang "eteaskan
!elem"agaann$a ke!a#a !eintah -llah S8T. 'agin#a telah men$usun mas$aakat "easaskan
siasah Islamiah #alam uusan ke#uniaan #an keagamaan $ang meletakkan segala asas hukum
s$aak sehingga tia#a satu!un $ang #itinggalkan oleh "agin#a.
-ntaa tugas "agin#a #i ma#inah #alam mem"entuk mas$aakat Islam ialah mengatu
sistem !etahanan negaa, men&aga keselamatan umat #i sam!ing mem!elengka!kan stuktu
!enta#"ian negaa aga #a!at men&alankan uusan negaa #engan a#il, men$e"akan #akwah
islamiah secaa le"ih meluas, mengikat "e"ea!a !e&an&ian #an menghanta #uta%#uta negaa ke
negaa &ian. Semun$a ini #iuu#kan oleh "agin#a selaku Ketua >egaa, malah #i waktu $ang
sama "agin#a &uga se"agai utusan -llah S8T san !em"awa kha"a gem"ia. 'agi menca!ai
matlamat !em"entukkan mas$aakat Ma#inah #i "awah ke!im!inan Islam, "agin#a telah
mengam"il "e"ea!a langkah utama #alam meletakkan Ma#inah se"gai se"uah negaa $ang
tekenal #engan !enta#"ian $ang "esistematik.
Pembinaan Ma!i"
Dalam menta#"i kea&aan Islam Ma#inah, Rasulullah s.a.w. menem!uh suatu !e&alanan $ang
amat "eat ketika "agin#a "ea#a #i Mekah hinggalah "agin#a "ehi&ah ke Ma#inah iaitu se"uah
"an#a $ang #i!elo!oi oleh "e"ea!a kaum. Te#a!at "an$ak ke"i&aksanaan $ang #ilakukan oleh
Rasulullah s.a.w. se"aik saha&a ti"a #i Ma#inah. Inisiati( $ang teawal $ang #ilakukan oleh
Rasulullah s.a.w. se"aik saha&a ti"a #i ma#inah #alam hijrah al-kubra ialah mengasaskan mas&i#.
Se"agai !emim!in "e<isi &auh #an mem!un$ai komitmen !enuh #alam menggeakkan
kese#aan Islam, !em"inaan mas&i# #ilihat se"agai agen#a $ang sangat !enting #alam meangka
8
!em"angunan #uniawi mahu!un ukhawi. Sehu"ungan #engan itu, langkah teawal #ilakukan
Rasulullah s.a.w. se"aik saha&a ti"a #i Ma#inah ialah men#iikan mas&i#.
Pem"inaan mas&i# !etama $ang #ilakukan Rasulullah s.a.w. #i =u"aA se"aik saha&a
"eliau ti"a #i Ma#inah #an ia meu!akan langkah !olitik $ang cuku! stategik #an "i&ak. Ini
keana Rasulullah mengetahui melalui institusi ini seluuh tenaga, (ikian #an emosi mas$aakat
Islam #a!at #isatukan #an #igeakkan untuk !em"angunan mas$aakat #an Islam. Malah ia &uga
meu!akan langkah te"aik #alam mem!etahankan sur%i%al !olitik umat Islam #ai!a#a teus
#itin#as #an #i"uu #engan golongan mus$ik. Pem"inaan mas&i# ini #ai segi !sikologin$a telah
mem"eikan satu ke$akinan $ang tinggi #i kalangan oang%oang Islam #i Ma#inah. Di !ihak
$ang lain !ula, oang%oang mus$ikin Makkah #an Ma#inah measa tetekan #engan
ke"angkitan "au umat Islam $ang #igeakkan oleh instiusi mas&i#. Kewu&u#an mas&i# ini secaa
!sikologin$a meu!akan kemenangan awal umat Islam #ai segi moal #an !olitik ke atas oang%
oang ka(i +al%Sola"i 5660:4672.
Melihat ke!a#a (ungsin$a mas&i# #i zaman Rasulullah s.a.w. #a!at #iumuskan se!eti "eikut,
antaan$a ialah:
.. Pusat i"a#ah: Sem"ah$ang "e&emaah #ilakukan #i mas&i#. 'egitu &uga khut"ah%khut"ah
&umaat $ang sa"an minggu #ilaksanakan #i mas&i#. Rasulullah s.a.w. sen#ii
men$am!aikan khut"ah #an mengimamkan sem"ah$ang #i mas&i#.
5. Pusat #akwah: Mas&i# telah men&a#i tem!at men$am!aikan mese& #an a&aan Islam. Ia
&uga "e!eanan se"agai !usat latihan !en#akwah. Stategi%stategi #akwah &uga #iangka
#i mas&i# +Zulki!li ] -hma# Re#zuwan .///:372.
4. Pusat stategi ketenteaan: Mas&i# "e(ungsi #alam melatih #an mem"ei galakan ke!a#a
tentea untuk "e&iha#. Ketika ham!i "elaku !e!eangan 'a#a, Rasulullah s.a.w. telah
mengum!ul oang%oang Islam #ai kalangan Muha&iin #an -nsa #i mas&i# se"agai
!esia!an untuk "e&iha#. Meeka #iminta oleh Rasulullah s.a.w. su!a$a mengemukakan
!en#a!at "ehu"ung #engan stategi mengha#a!i !uak =uais$ $ang #alam !e&alanan
!ulang #ai !e#agangan #i S$am +-li Mokhta .//0:002.
3. Institusi !en#i#ikan: Mas&i# telah #iguna se!enuhn$a se"agai !usat !en#i#ikan. Poses
!enga&aan #an !em"ela&aan telah #ilaksanakan secaa intensi( #i mas&i#. Mengikut I"n
-"#ul Da, Rasulullah sen#ii menga&a #an men$elia secaa langsung akti<iti%akti<iti
!enga&aan #i mas&i#.
\. @ungsi sosial: Se"agai tem!at menawakan !ekhi#matan ke"a&ikan se!eti !elin#ungan
ke!a#a musa(i, oang%oang $ang "elin#ung #ai!a#a hu&an, oang miskin $ang tia#a
umah #an &uga anak $atim.
7. Institusi siasah: Mas&i# selain men&a#i !usat i"a#ah &uga telah menam!ilkan kegiatan
$ang "esi(at !olitik. Rasulullah s.a.w #alam meealisasikan !olisi siasahn$a, "agin#a
telah meneima utusan #ai lua >egaa. Dai mas&i# &uga Rasulullah s.a.w. telah
menghanta #uta umat Islam ke!a#a a&a%a&a #i meata tem!at #i #unia. Delegasi%
#elegasi lua &uga #atang ke mas&i# untuk men$atakan kesetiaan ke!a#a ke!im!inan >a"i
Muhamma# s.a.w +-"#uahman _-zam .///: .332.
Mem#e$a%"a$a&an G'('n)an M%*a!i$in "an Ana$
`mat Islam $ang te#a!at #i Ma#inah !a#a ketika itu mem!un$ai #ua kelom!ok "esa $ang
te#ii #ai!a#a kaum Muha&iin #an -nsa. Se"agaimana $ang telah #iketahui "ahawa oang
9
Muha&iin telah men&a#i miskin #an susah setelah "e!in#ah ke Ma#inah. Meeka telah
meninggalkan keluaga, kam!ung halaman seta hata "en#a meeka #i Makkah semata%mata
keana mengikut kehen#ak agama #an aki#ah. 'e#asakan situasi inilah Rasulullah s.a.w. telah
memulakan usahan$a untuk mea!atkan ke#uan$a, "agin#a telah menga#akan sistem
!esau#aaan "agi men&amin kekukuhan umat Islam. Ini meu!akan satu caa ke aah !en$atuan
"aisan umat Islam #an untuk mengikis !easaan !emusuhan $ang selama ini "eta!ak #i &iwa
meeka keana se"elum ini meeka +khususn$a kaum -nsa2 #ihantui #engan !el"agai !eistiwa
!e!eangan sesama meeka +-hma# Re#zuwan Moh# )unus 566.: 532.
Se"agai langkah ke aah tese"ut Rasulullah s.a.w telah mem!esau#aakan antaa
golongan -nsa #an Muha&iin #engan ikatan `khwah Islamiah. Dengan #emikian telah wu&u#
suatu !easaan !esau#aaan "e#asakan #aah. Kesann$a "agin#a telah "e&a$a mem"entuk
se"uah mas$aakat Islam, #i mana semua oang Islam "esau#aa. Maka lahilah !easaan
muhi"ah, tolong%menolong #iantaa satu sama lain. Te"ukti, mas$aakat ketika itu hi#u! "esatu
!a#u #i "awah satu aki#ah #an #i "awah slogan #semua umat Islam adalah bersaudara&.
Se"agaimana @iman -llah Taala $ang maksu#n$a: #"ebenarnya orang-orang 1ang beriman itu
adalah bersaudara$ maka damaikanlah di antara dua saudara kamu ,yang bertelingkah. itu*
dan berta4walah kepada Allah supaya kamu beroleh rahmat& +al%,u&uat :.62
Memben+%& Sa+% I&a+an Pe$!an!ian
Penghi&ahan Rasulullah s.a.w. ke Ma#inah !a#a tahun 755M meu!akan ea "au #alam "agin#a
men&alankan isalah #an #akwah Islamiah. Di Ma#inah "agin#a men#a!at sokongan #ai!a#a
!en#u#ukn$a. Di awal !emulaan "agin#a mem!eolehi sokongan secaa !elahan%!elahan $ang
#imulakan #engan kese!akatan !en#u#uk Ma#inah #an &uga Makkah. >amun "egitu, sokongan
tese"ut "elum men&amin kekuatan !osisi Rasulullah s.a.w. keana !o!ulasi Ma#inah te"ahagi
ke!a#a "e"ea!a kum!ulan $ang "e"eza #alam caa "e(iki #an ke!entingann$a. `ntuk itu,
"agin#a "eikhtia #alam mem"uat !e&an&ian "etulis $ang #a!at #iteima oleh semua kum!ulan
sosial $ang "ecoak ma&muk itu +-"#ul 9ha(a ] Shamsul 'ahi .//1: 572.
Ikatan !e&an&ian ini meli!uti seluuh !en#u#uk Ma#inah temasuk kaum )ahu#i #ai
'anu =uaizah, >a#hi #an =ainu?aA. Secaa umumn$a !e&an&ian "etulis ini mem"ei
ke(ahaman "ahawa Islam menga&a umatn$a su!a$a "egaul #engan melakukan kea#ilan
walau!un #engan oang $ang "elainan agama se!eti $ang #ilakukan oleh Rasulullah s.a.w.
sen#ii #engan oang )ahu#i #an umat Islam &uga te&amin ke#u#ukan meeka #ai!a#a segala
!engkhianatan, seta !en#u#uk Ma#inah sama%sama mem!etahankan tanah ai #ai!a#a
se"aang !enceo"ohan.
Sahi(ah atau Piagam Ma#inah meu!akan satu #ai!a#a tiga #asa !enting $ang telah
#ilaksanakan oleh Rasulullah s.a.w. #i Ma#inah #alam !oses !en$e"aan #akwah #an
!em"angunan negaa Islam iaitu sele!as !em"inaan mas&i# #an usaha%usaha #alam
!esau#aaan. Sahi(ah meu!akan !elem"agaan "etulis $ang !etama $ang !enah #iwu&u#kan
#alam se&aah #unia. -!a"ila #iteliti tentang isi kan#ungann$a "ahawa Rasulullah s.a.w.
meu!akan seoang tokoh !emim!in $ang mem!un$ai !an#angan !olitik $ang &auh #an memiliki
ke"olehan me$akinkan !ihak lain.
10
Pen)e$+ian Pia)am Ma"ina*
Sahi(ah #alam konteks se&aah Islam zaman >a"i Muhamma# s.a.w se!eti $ang #ise"ut #alam
sirah al-/abawiyyah oleh I"nu ,isham #an sirah Rasulullah oleh I"nu Isha? a#alah meu&uk
ke!a#a #okumen, kanun atau !e&an&ian "etulis mengenai hak #an tanggung&awa" !emeintah
#an oang $ang #i!eintah $ang mana ia #i"uat oleh >a"i Muhamma# s.a.w sewaktu "agin#a
"ea#a #i kota Ma#inah. Pe&an&ian ini #i"uat antaa oang Islam +Muha&iin #an -nsa2 #engan
kaum )ahu#i #an &uga #iantaa umat Islam +Maha$u#in )ah$a ./11: 5.62.
Piagam Ma#inah ini meu!akan satu #okumen !olitik $ang mem!esatukan komuniti%
komuniti !en#u#uk Ma#inah #alam kehi#u!an sosial !olitik "esama #i "awah !im!inan
Rasulullah s.a.w. $ang mana telah #imeteai !a#a tahun !etama hi&ah >a"i ke Ma#inah.
Sebab-Sebab Pemben+%&an Pia)am Ma"ina*
-ntaa (akto !em"entukan Piagam Ma#inah ialah: +Raha$u )atim 5666: 5/2.
.. Kota Ma#inah mem!un$ai "an$ak suku "angsa iaitu suku "angsa )ahu#i #an suku -a"
$ang mem!un$ai "an$ak ca"angn$a #i mana meeka sentiasa "etelingkah antaa satu
sama lain. Dengan te"entukn$a !iagam ini, ia #a!at mengatu #an men$usun stuktu
mas$aakat $ang le"ih "aik #an #a!at mewu&u#kan kesatu!a#uan $ang unggul $ang
mana ia #a!at menggelakkan #ai!a#a tim"uln$a !ega#uhan #an hasutan atau (itnah.
5. Oang%oang )ahu#i Ma#inah mem!un$ai hu"ungan #engan suku%suku #i lua Ma#inah.
Sama a#a #engan suku )ahu#i sen#ii, oang =uais$ atau musuh%musuh Islam lain.
4. Oang )ahu#i se"agai golongan atasan +ka!italis2 menin#as golongan "awahan iaitu
oang%oang -a" $ang #atang #ai )aman se"a" untuhn$a em!a$a%em!a$a +sum"e
ekonomi2 #i sana. Oang%oang )ahu#i #ikala itu hi#u! mewah keana mem!un$ai
ke"un%ke"un tama $ang luas #an !asa sen#ii.
3. Kota Ma#inah "elum mem!un$ai !emim!in #an un#ang%un#ang $ang "oleh men&amin
keamanan #an ke"e"asan hak asasi manusia.
T%!%an Dan Ma+(ama+ Pia)am Ma"ina*
Tu&uan Piagam Ma#inah #a!at #iteliti ke!a#a kan#ungan $ang te#a!at #i #alamn$a. Secaa
ingkasn$a, matlamat sahi(ah antaan$a ialah:
.. Mem!egiatkan geakan #akwah Islam ke seluuh negaa #unia.
5. Rasulullah s.a.w. "eazam untuk men#iikan se"uah negaa $ang akan melin#ungi
agama "au ini.
4. 'agi men$atu!a#ukan antaa kaum #an suku tan!a meman#ang "angsa, !uak atau
wana kulit.
3. `ntuk mengikat atau mem"en#ung usaha%usaha &ahat oang%oang )ahu#i #an musuh
Islam teha#a! agama Islam #an &uga kaum muslimin seta men$ekat seangan musuh
#ai lua #an #alam negei.
\. Mem"entuk suatu #isi!lin #i kalangan mas$aakat Islam sen#ii aga meeka men&a#i
suatu umat $ang kuat #an #isegani musuh.
11
Ii Kan"%n)an Pia)am Ma"ina*
Pe&an&ian ini mengan#ungi 30 (asal $ang meangkumi !ekaa mengenai !em"entukan umat.
Pen$ataan $ang mengakui hak%hak #an kewa&i!an semua golongan, !en$ataan !elun$a
menegakkan !esatuan !esamaan, ke"e"asan, mus$awaah, kea#ilan, !etahanan #an
!e#amain, amar ma5ru! nahi mungkar, keta?waan #an ketaatan, !en$ataan !osisi >a"i
Muhamma# se"agai !emim!in mas$aakat #an lain%lain. Piagam Ma#inah meu!akan satu
!iagam $ang lengka! #ai segi stuktu !olitik sosial mahu!un ketenteaan. ^ontohn$a #alam
(asal 5 hingga .. mem!ekatakan mengenai te"usan #aah #an te"usan tawanan iaitu langkah
!enting untuk kese&ahteaan sosial #alam stuktu ka"ilah oang -a".
'egitu &uga #engan (asal .5 hingga ./ $ang mem"ei &aminan sosial ke!a#a seluuh
!en#u#uk Ma#inah walau!un umat Islam umat istimewa. Te#a!at &uga "e"ea!a (asal $ang
te!enting #an ia #a!at #iumuskan se!eti "eikut +Ri#zuwan 566.:5\2:
.. >a"i Muhamma# #iakui men&a#i ketua negaa "agi semua !en#u#uk. Se"aang masalah
hen#aklah #iu&uk ke!a#a "agin#a untuk !en$elesaian.
5. Semua !en#u#uk Ma#inah "e"as "eagama #an "e"as mengamalkan a#at istia#at seta
u!acaa masing%masing.
4. Semua !en#u#uk Ma#inah hen#aklah "eke&asama #alam masalah ekonomi.
3. Semua !en#u#uk Ma#inah mestilah mem!etahankan Kota Ma#inah #ai!a#a #iseang
oleh musuh.
\. Oang )ahu#i hen#aklah mem"a$a !e"elan&aan !e!eangan "esama%sama #engan
oang Islam. Meeka ti#ak "oleh "e!eang melainkan men#a!at keizinan #ai!a#a
Rasulullah s.a.w.
7. Semua !en#u#uk Ma#inah ti#ak "oleh "emusuhan atau #engki men#engki sesama
sen#ii. Meeka hen#aklah hi#u! se"agai satu "angsa iaitu "angsa Ma#inah.
0. Keselamatan oang )ahu#i temasuklah n$awa #an hata "en#a te&amin selagi meeka
taat s$aat%s$aat !e&an&ian #i #alam !elem"agaan.
'agi melancakan lagi !emta#"ian !olitik, "agin#a telah melantik -"u "aka #an `ma
al%Khatta" .a. se"agai !em"antun$a #alam uusan !emeintahan negaa. Manakala Khuzai(ah
"in )aman se"agai setiausaha sulitn$a. 'an$ak lagi &awatan $ang telah #itu"uhkan oleh "agin#a
untuk melicinkan uusan #alam negaa se!eti &awatan taAlim, !encatat atau &uueko#, !emegang
moho, !emungut hasil #alam negei, !egawai #aeah, !engawas "aang%"aang #agangan,
!enguatkuasa un#ang%un#ang, !emungut cukai ke!ala #an !emungut zakat. Kesemua ini
#isan#ang oleh !aa saha"at $ang telus #an a#il "e#asakan kela$akan meeka. 'agi
melancakan uusan lua >egaa !ula, "agin#a telah menghanta !eutusan untuk men$e"akan
Islam ke negaa%negaa &ian se!eti Pasi, ,a"s$ah #an se"again$a.
Oleh itu segala !eatuan #an #asa $ang #igaa!kan oleh Rasulullah #alam
!elem"agaan ini mam!u mewu&u#kan suasana keamanan #an kese&ahteaan $angmana sekaligus
#a!at mewu&u#kan se"uah negaa Islam $ang unggul #imata #unia. ,al ini &elas te"ukti
"e#asakan ke!a#a o"&ekti( utama !iagam.
12
P$ini# P'(i+i& Da(am Pia)am Ma"ina*
Te#a!at "e"ea!a !insi! hak asasi #an !olitik !emeintahan $ang te#a!at #i #alam Piagam
Ma#inah #i antaan$a ialah:
.. Pinsi! ummah.
5. Pinsi! !e!a#uan #an !esau#aaan.
4. Pinsi! !esamaan hak #an kewa&i!an.
3. Pinsi! ke"e"asan +keme#ekaan2.
\. Pinsi! !e!a#uan antaa umat $ang "eagama.
7. Pinsi! keselamatan, "e"angsa, "enegaa #an "eagama.
0. Pinsi! ihsan hi#u! "e&ian.
1. Pinsi! ta5awun ala al-birr wa al-ta4wa.
/. Pinsi! !e#amaian se&agat.
.6. Pinsi! mus$awaah.
... Pinsi! kea#ilan #an ihsan.
.5. Pinsi! ke!im!inan #an ketaula#an.
.4. Pinsi! iman #an ta?wa
.3. Pinsi! amal maAu( nahi mungka.
'e#asakan .3 !insi! $ang te#a!at #i #alam Piagam Ma#inah menun&ukkan "eta!a
lengka!n$a sistem !emeintahan Islam $ang #ilaksanakan oleh Rasulullah #i Ma#inah,
kemu#ian #iwaisi oleh ke!im!inan Khula(aA al%Rashi#in, seteusn$a #ilan&utkan oleh
!emeintahan #i "awah kuasa khali(ah `mawiah, -"asiah, #an `thmaniah $ang mengam"il
masa le"ih kuang .4 a"a# laman$a. 8alau!un !emeintahan Islam selama ini #iwanai #engan
suka #an #uka, tim"ul #an tenggelam, teutaman$a #i akhi ke!im!inan Khula(a al%Rashi#in #an
sele!asn$a teta!i secaa asmin$a sistem !emeintahan $ang teta! men&a#i Islam se"agai asas
!olitik #an !eun#angan.
Pe(a&anaan S,%$a
S$ua meu!akan satu kae#ah #an !insi! !enting $ang #ia&a #alam agama Islam #alam
melahikan mas$aakat Islam $ang mem"angun, ma&u, sta"il, #an a#il. Pelaksanaan s$ua #i
"awah !emeintahan Islam telah men&a#i suatu ke(a#huan se"agaimana $ang telah #ise"ut
secaa &elas #i #alam al%=uan #an al%Sunnah seta tegah #ise!akati oleh !aa ulama. Sementaa
itu, !aa sa&ana mem"ei #e(inisi s$ua #engan !engetian $ang "e"eza antaan$a ialah !a#a
!an#angan I"n Manzu +./71: 3432, s$ua a#alah !en$aingan ma#u iaitu men$aing ma#u #ai
saangn$a. Manakala a#wa# 8illiam *ane +./71: .7.72 mengatakan s$ua a#alah gathered it
!rom its hi%es abd other places.
Di sini a!a $ang #a!at #iumuskan #ai ke#ua%#ua #e(inisi tese"ut "ahawa s$ua
memelukan unsu%unsu keaah (ikian #alam men$elesaikan masalah $ang #iha#a!i #i #alam
!emeintahan. Manakala tuntutan !elaksanaan s$ua telah #ise"ut #engan &elas #i #alam al%
=uan. -l%=uan meu!akan kita" !etun&uk #i #alam ke!eluan mas$aakat teha#a! s$ua
keana s$ua se"agai makanisme !enting ke aah mewu&u#kan ke!im!inan Islam $ang a#il.
Ke!entingan s$ua telah #i&elaskan oleh -llah #alam (imann$a $ang "emaksu#:
#6ermesyuaratlah dengan mereka dalam urusan&. (Al-Quran 3:159)
13
Dengan itu, s$ua "oleh #ikaitkan #engan tiga #imensi iaitu:
.. Rasulullah telah #i!eintahkan oleh -llah melaksanakan s$ua #i #alam
!enta#"ian hal ehwal keislaman #an mas$aakat Islam. Pelaksanaan !eintah ini
!enting su!a$a ia men&a#i contoh ke!a#a !aa saha"at "agin#a #an geneasi
kemu#ian #alam uusan ke!im!inan ummah.
5. -#alah men&a#i si(at umat Islam men&alankan uusan meeka sama#a #i #alam
uusan ke#uniaan mahu!un agama "easaskan !insi! s$ua. Pelaksanaan !insi!
s$ua ini &uga melam"angkan kesatuan umat Islam #i #alam semua tin#akan.
4. Pelaksanaan s$aiat Islam memelukan oganisasi #an umat $ang sentiasa
melakukan mes$uaat #iantaa sesama meeka #alam menggeakkan usaha%usaha
tese"ut.
Se"agaimana umat Islam ketahui !elaksanaan s$ua #i #alam !emeintahan Islam telah
#i&alankan #iawal kemunculan negaa Islam lagi iaitu #i zaman !emeintahan Rasulullah s.a.w.
Rasulullah a#alah oang $ang !aling "an$ak menga#akan mes$uaat #an "agin#a seing
"e"incang #an "eun#ing #engan !aa saha"atn$a $ang te#ii #ai!a#a kalangan ce#ik !an#ai,
"e!engalaman, #an !aka #alam "i#ang !olitik, !enta#"ian, !e!eangan #an lain%lain !ekaa
se!eti masalah $ang memelukan ke!utusan segea #alam !en$elesaiann$a.
Dalam oganisasi !enta#"ian negaa #i Ma#inah, "agin#a telah mem"entuk satu ma&lis
mes$uaat $ang te#ii #ai!a#a .3 oang saha"at $ang te!ilih #an &uga mem!un$ai cii%cii
se!eti kuat, !inta #an gigih men&alankan #akwah Islamiah.
S$ua #ai segi hieaki oganisasi telah #iletakkan !a#a ke#u#ukan $ang tinggi iaitu
setaa( #engan Ketua Setiausaha >egaa #an Pemegang Moho Rasul. Manakala ahli s$ua
te#ii #ai!a#a saha"at%saha"at $ang ce#ik, mem!un$ai !el"agai kele"ihan #an "e&iwa "esa
#alam mengem"angkan Islam. -hli ma&lis s$ua antaan$a ialah ,amzah, :aa(a, -"u 'aka, -li,
I"n MasAu#, Salman, -mma, ,uzai(ah, -"u Za, Mi?#a# #an 'ilal +-hma# I"ahim -"u Sin
.//.: .452.
Rasulullah S-8 #an !aa saha"at men&a#i contoh $ang "aik ke!a#a umatn$a #alam hal
menghomati #an melaksanakan #asa ini. Meeka "emes$uaat #alam mengam"il sesuatu
ke!utusan teha#a! sesuatu !ekaa. Te#a!at "e"ea!a contoh "agaimana Rasulullah S-8
meealisasikan konse! s$ua "esama !aa saha"atn$a. -ntaan$a ketika "eha#a!an #engan
!e!eangan `hu#, sele!as "agin#a "emes$uaat #engan umat Islam untuk menentukan stategi
!eang sama a#a "etahan #i Ma#inah atau kelua men$eang. Ma&oit$ "e!en#a!at le"ih "aik
kelua, teta!i "agin#a #an "e"ea!a !aa saha"at lain ti#ak "esetu&u #emikian, namun "agin#a
teta! mengikut !en#a!at ma&oiti.
Seteusn$a, #i #alam !e!eangan Khan#a?, "agin#a le"ih "aik "e#amai #engan musuh
iaitu "e#amai #engan ?a"ilah 9hat(an. 'agin#a "emes$uaat #engan SaAa# "in MuAaz #an
SaAa# "in `"a#ah tentang kemungkinan iaitu #engan mem"eikan satu !etiga !enghasilam
Ma#inah ke!a#a ?a"ilah itu su!a$a meeka mengam"il sika! "ekecuali #alam !e!eangan
Khan#a?. ^a#angan Rasulullah S-8 ti#ak #i!esetu&ui oleh meeka, lalu "agin#a mengikut
!en#a!at meeka $ang ti#ak ingin "e#amai #engan ka"ilah tese"ut +-hma# Re#zuwan 566.:
472.
Selain #ai!a#a itu, s$ua &uga "elaku #i #alam "i#ang ketenteaan misaln$a, "aign#a
meminta !en#a!at #i kalangan !engikutn$a "agi melicinkan lagi stategi !e!eangan. ^ontohn$a
#i #alam uusan memilih !enem!atan tentea Muslim #alam !e!eangan 'a#a $ang "elaku
14
!a#a tahun ke#ua ,i&ah. Rasulullah S-8 $ang mengetuai !asukan tentea Muslim memilih
tem!at tetentu. 'agin#a kemu#iann$a #itan$a oleh saha"at $ang "enama ,u""a" "in mun#hi:
Z-#akah !emilihan tem!at ini stategi #an muslihat !e!eanganb[ lalu "agin#a men&awa": ZIa
han$alah stategi #an muslihat !e!eangan[. Oleh itu, ,u""a" "in Mun#hi menca#angkan
su!a$a #i!in#ahkan ke tem!at lain $ang le"ih ssesuai. ^a#angan itu #iteima keana hu&ah $ang
#i"eikan memang "esesuaian. Kisah ini &elas menggam"akan "ahawa ss$ua #iamalkan oleh
Rasulullah S-8 tan!a menggunakan kuasa <eton$a selaku !emim!in negaa untuk memaksa
semu !ihak untuk meneima !an#angann$a +Muhamma# -"u Shuh"ah .//5: .432.
Pemes$uaatan mengikut me&oiti &uga "elaku #i #alam !eistiwa ,u#ai"iah, "agin#a
"emes$uaat #an "e!en#a!at le"ih "aik #itawan golongan mus$ik, teta!i -"u 'aka "ekata
ke!a#a "agin#a: ZKita #atang "ukan untuk mem"unuh seseoang teta!i untuk mengam"ik
umah[. 'agin#a "esetu&u #engan !en#a!at -"u 'aka .a "egitu &uga sesu#ahn$a "agin#a
Rasulullah S-8 wa(at, oang Islam telah "ekum!ul #i Tha?i(ah 'ani Sai#ah. Oang -nsa
mengeluakan !en#a!at meeka tentang khali(ah. Oang Muha&iin &uga "e"uat #emikian.
Meeka sama%sama "emes$uaat #an akhin$a "esetu&u melantik -"u 'aka .a memegang
tam!uk !emeintahan sele!as kewa(atan Rasulullah S-8.
Selain itu, !elaksanaan s$ua &uga "elaku #alam ke!im!inan negaa a!a"ila "agin#a
menghim!unkan wakil "agi setia! kelom!ok mas$aakat $ang wu&u# #i Ma#inah untuk
menga#akan un#ingan #engan meeka. Run#ingan ini "ekisa mengenai ca#angan mem"entuk
mas$aakat $ang selamat #i Ma#inah, mem!etingkatkan sistem !etahanan seta mewu&u#kan
ke&asama #alam menta#"i kota Ma#inah. Dalam hal ini se"enan$a "agin#a "oleh "etin#ak
sen#ii #engan meneta!kan !eatuan $ang !elu #i!atuhi. >amun, a!a $ang "elaku a#alah
"eign#a teta! inginkan !an#angan ma&oiti $ang #isuaakan oleh wakil setia! kelom!ok
mas$aakat. Dengan !esetu&uan ma&oiti, au "agin#a Rasulullah S-8 meangka !e&an&ian%
!e&an&ian $ang tekan#ung #alam Sahi(ah Ma#inah.
Pen,eba$an Da&-a*
Ke!im!inan $ang #iton&olkan oleh Rasulullah S-8 #i #alam !emeintahann$a #a!at #ilihat #i
#alam as!ek !en$e"aan #akwah teha#a! mas$aakatn$a teutama !en#u#uk Ma#inah. Pa#a
!eingkat awal, Rasulullah S-8 men$e"akan #akwah Islam !a#a kaum kea"at #an saha"at
"eliau $ang te#ekat. Teta!i, caa ini "eu"ah a!a"ila "agin#a mem!un$ai ke#u#ukan $ang
kukuh #i kota Ma#inah. Khususn$a sele!as !e&an&ian ,u#ai"iah. Ini te"ukti a!a"ila "eliau
mula menghu"ungi !emeintah #i sese"uah negaa untuk menga&ak meeka ke!a#a Islam
+Roziah Si#ik 5660: .7.2.
Pen$e"aan #akwah melalui !enghantaan suat #an utusan ke!a#a !emeintah atau
!em"esa sese"uah Megaa se"enan$a satu coak kea ah unsue !olitik. Ini a#alah stategi $ang
"ekesan keana a!a"ila !emeintah meneima Islam, maka mu#ahlah "agi ak$atn$a untuk tuut
meneima agama Islam. -ntaa !emeintah$ang #iseu ke!a#a Islam meneusi suat #an utusan
a#alah >a&as$ iaitu !emeintah ke!a#a ,a"s$ah, Kisa #i Pasi, ,ecules #i Rom, :a$(a "in
:ulan#a iaitu !emeintah ke!a#a Oman, Mu?aw?is iaitu !em"esa Mesi, ,aith "in -"u Shami
iaitu !enguasa Rom #i Damshi?, ,aw#hah "in -li ,ana(i iaitu !emeintah )amamah, Mun#hi
"in SawaA iaitu !emeintah 'ah$n #an S$uah"il "in -m iaitu !enguasa Rom #i 'usa +Roziah
Si#ik 5660: .\/2.
'agin#a &uga akan menghanta utusan ke!a#a setia! !emeintah misaln$a, "aagin#a
mengutus -ma "in `ma$$ah ke!a#a >a&as$i, Dih$ah "in Khali(ah ke!a#a ,ecules #an
15
seteusn$a. Setia! utusan $ang #ihanta oleh "agin#a mem"awa suat untuk #i"eikan ke!a#a
!emeintah $ang su#ah #itentukan. Ini a#alah stategi $ang amat "aik keana a!a"ila golongan
ini meneima Islam, maka mu#ahlah "agi ak$atn$a untuk meneima sama a&aan Islam.
Sesunggguhn$a !en$e"aan #akwha $ang #ilakukan oleh Rasulullah S-8 ini
melancakan lagi geakan Islam, teta!i "ukan itu saha&a keana #akwah ti#ak akan lai #ai
!olitik keana ke#ua%#uan$a saling "ekait antaa satu sama lain se!etimana agama #an !olitik
ti#ak "oleh #i!isahkan, #engan itu uusan !en$e"aan #akwah #a!at melancakan lagi
!emeintahan negaa.
KESIMPULAN
Dengan tetegakn$a negaa Ma#inah se"agai se"uah Daulah Islamni$$ah $ang !etama, maka
"ukan saha&a !e&alanan #akwah Islami$$ah saha&a $ang menta! malahan #i #alam !olitik &uga
#a!at mem"antu mem"entuk !emeintahan $ang kukuh #an #asa !eatuan $ang men&amin akan
setia! uamt Islam #i "awah !im!inan seoang Rasul $ang sentiasa men#a!at !im!inan #ai!a#a
-llah S8T #engan kewu&u#an negaa Islam !etama ini &uga maka a&aan Islam mula #i
mata"atkan #an #i!an#ang mulia oleh golongan "ukan Islam.
Dengan !em"inaan mas&i# $ang #i&a#ikan se"agai !usat untuk meme"entuk mas$aakat
Islam !a#a waktu itu #a!at meme!ekukuhkan lagi ikatan oh keislaman #i &iwa mas$aakat
Ma#inah sama a#a #ai su#ut a#a" !egaulan mahu!un !esoalan aki#ah meeka. Malahan
!elaksanaan s$ua $ang #i&alankan oleh Rasulullah S-8 menunu&ukkan Rasulullah S-8 ti#ak
mengutamakan !en#a!at in#i<i#u se"allikn$a meminta !en#angan oang amai #alam
memutuskan suatu !ekaa khususn$a $ang meli"atkan soal ke!im!inan #alam negaa. Dan ini
telah #iangga! binding precedent ke!a#a geneasi kemu#ian #alam men&alankan s$ua #alam
!enta#"ian negaa.
'ahkan Piagam Ma#inah meu!akan satu !elem"agaan !olitik unggul $ang !etama
wu&u# #i #unia. Kesem!unaan !iagam ini #ai seluuh as!ek kehi#u!an manusia melam"angkan
"ahawa Rasulullah a#alah tokoh !emim!in !olitik $ang "ewi"awa "ukan saha&a #ai as!ek
agama malah &uga as!ek ke#uniaan. Dalam as!ek !e!eangan, &elaslah se&aah $ang mengatakan
Islam #ise"akan "ukan melalui !e!eangan atau mata !e#ang teta!i !e!eangan $ang "elaku
#ise"a"kan tiga se"a" iaitu untuk mem!etahankan #ii #an umat Islam #ai!a#a ancaman !ihak
musuh. Ia &uga "elaku keana umat Islam akan "etin#ak tegas !a#a !e&an&ian $ang su#ah
#i!esetu&ui "esama, selain "egantung !a#a kea#aan umat Islam !a#a ketika itu #alam
meme!etahankan Islam.
RUJUKAN
-". -ziz )uso( ] -hma# 'ashi -ziz. 5661. Pengurusan Perniagaan Islam' Konsep Isu 7
Pelaksanaan. Ke#ah: `ni<esiti `taa Mala$sia.
-"u _`wah. 566.. "istem-"istem Islam' "atu Analisis Perbandingan. Kuala *um!u:
Pustaka Salam.
-hma# I"ahim -"u Sin. .//.. Al-Idarah !i Islam. Dlm. Te&. -"#. Rashi# >gah ] :usoh
Ka#i. Pengurusan Dalam Islam. Kuala *um!u: Dewan 'ahasa #an Pustaka.
16
-hma# Re#zuwan Moh# )unus. 566.. Demokrasi dan Kepimpinan Islam "atu
Perbandingan. Kuala *um!u: `tusan Pu"lications ] Disti"utos S#n. 'h#.
-mi ,usin Moh#. >o. 566\. 8tika Politik -enurut Pandangan "ayyid 3utb . Dlm. Zulki!le
-"# 9hani ] Moh#. S$uki )eoh -"#ullah +!n$t.2. Dakwah dan 8tika Politik di
-alaysia, hlm 06%14. Kuala *um!u: `tusan Pu"lications ] Disti"utos S#n. 'h#.
-n#ek Masnah -n#ek Kelawa. 566\. Penglibatan Politik )anita Islam -alaysia'9ukum$
/ilai Dan 8tika. Dlm. Zulki!le -"# 9hani ] Moh#. S$uki )eoh -"#ullah +!n$t.2.
Dakwah dan 8tika Politik di -alaysia. Kuala *um!u: `tusan Pu"lications ]
Disti"utos S#n.'h#.
cccccccccc. 566.. Kepimpinan )anita Dalam Islam$ Kedudukannya Dalam "yariah.
Selango: Pene"it `ni<esiti Ke"angsaan Mala$sia.
-zman ^he Oma. 566.. Pengurusan di -alaysia dari Perspekti! Islam. Selango: Dewan
'ahasa #an Pustaka.
-"u al%-la al% Mau#u#i. ./70. Islamic :aw And ;onstitution. *ahoe: Islamic Pu"lication
-"# al% 8aha" Khalla(. ./00. Al- "iyasah Al- "yariyyah )a /izam Al Daulah. =ahiah: al%
Mukhta al%Islami
-"#ul Rahman Mahmo#, :a((a$ -wang, Zakaia Sta!a. 566/. "ur%i%al Politik -uslim -alaysia.
`ni<esiti Ke"angsaan Mala$sia: 'angi Selango.
-"#ul -ziz "in Saikh MaAatok. 5664. eori dan Amalan Politik Dalam Islam. Tesis I&azah
Sa&ana, @akulti Penga&ian Islam, `ni<esiti Ke"angsaan Mala$sia.
-"#ul Kaim Zai#an. ./01. 2mat Dan /egara Dalam Islam. te&. Kuwait: Intenasional Islamic
@e#eation o( stu#ent Oganisation
-"#ul Moni )aaco" ] Suzalie Mohama# +!en$t2. 5665. 8tika dan 6udaya 6erpolitik dari
Perspekti! Islam. Kuala *um!u: Institut Ke(ahaman Islam Mala$sia +IKIM2.
-hma# -ti$atullah. t.th. =amus -l%Si$asi. =ahiah: Da al% >ah#ah -l% Misi$$ah.
-hma# I"ahim -"u Sin. .//.. Pengurusan dalam Islam. Te. -"# Rashi# >gah ] :usoh Ka#i.
Kuala *um!u: Dewan 'ahasa #an Pustaka
-hma# Re#zuwan Moh# )unus. 566.. Demokrasi dan Kepimpinan: "uatu Perbandingan. Kuala
*um!u: Pecetakan ^egas +M2 S#n. 'h#.
-"#ul 9hani -zmi 'in ,a&i I#is. .///. 6agaimana Islam 6erpolitik Dan -emerintah. Kuala
*um!u: -l% ,i#a$ah Pu"lishe:
-"ul -Ala -l%Mau#u#i. .//4. 9ukum Dan Konstitusi "istem Politik Islam. 'an#ung:
Pene"it Mizan Khazanah Ilmu%Ilmu Islam
-hma# S$a(ie Maai(. .///. Islam dan Politi' 2paya -embingkai Peradaban. In#onesia:
Pustaka Dinamika
-"#ullah 9$mnastia. 5663. Amanah -anajemen 3olbu 2ntuk Kepemimpinan. 'an#ung : M=
Pu"lishing.
-man Kasimin. ./1\. "audara 6aru ;ina di )ilayah dan "elangor. 'angi: `ni<esiti
Ke"angsaan Mala$sia.
-""as Mahmou# -l%-kka#. ./0/. Kedermawanan Khali!ah 2sman bin <A!!an. :akata
: 'ulan'intang.
-"#ullah -l%=ai "in ,&. Salleh. ./14. Detik Perang "audara dan Penyebaran Islam =aman
Kula!a5 Ar-Rasyidin. Kelantan : Pustaka -sa.
-"#ul *ati( Tali". 56.6. /o%el "ejarah Islam'Khali!ah >Khali!ah 1ang 6enar Abu 6akar$ 2mar$
2thman$ Ali. 'atu ^a<es Selango: PTS *itea `tama
17
-l%'ala#hui, -hma# "in )ah$a "in :a"i. ./47. Asnab al-Ashra!. <ol \. :euselam:The
`ni<esit$ Pess
-hma# -min. .//4. Islam Dari -asa Ke -asa. 'an#ung : PT. Rema&a Ro#as Ka$a
-(zal I?"al. 5666. Diplomasi Islam. Te&emahan Samson Rahman. :akata: Pustaka-l%Kautsa
-nwa Zainal -"i#in ] 8an Kamal Mu&ani. .///. "irat al-Rasul dan Khula!a5al-Rashidun.
'angi: Pusat Penga&ian :aak :auh, `KM .
-u#ah -li. 5664. Ali 6in Abi halib "ampai Kepada 9asan Dan 9usain. 'ogo : PT. Pustaka
litea -nta >usa
-sma#a$ I#is, Dzuizah I"ahim ] Rahminah Muhaam. 5664. Isu-Isu "ains "osial Dari
Perspekti! Islam. "ocial "ciences Issues +rom he Islamic Perspecti%e Kota Kinabalu
"abah$ `ni<esiti Mala$sia Sa"ah.
'uhanun#in -"#ullah. .///. +aktor-+aktor Kelemahan Dan Krisis Kepimpinan Dalam
Politik. Dlm. Zulki!le -"# 9hani ] -hma# Re#zuwan Moh# )unus +!n$t.2.
Kepimpinan Dakwah dan Politik Islam. 'angi: :a"atan Dakwah #an Ke!im!inan
`KM
Dusuki ,&. -hma#. ./03. Ikhtisar Perkembangan Islam. Kuala *um!u : Dewan 'ahasa #an
Pustaka.
,ussain Othman +!n$s.2. 5660. Islam dan Pembangunan -asyarakat. :oho: Pene"it
`ni<esiti Tun ,ussein Onn Mala$sia.
I"n Khal#un, a"# al%Rahman "in Khal#un. ./1.;.36.,. -u4addimah Ibn Khaldun. 'eiut:
Makta"ah al%MaAai(.
cccccccccc. ./1.. -u4addimah Ibn Khaldun. 'eiut: Da -l%MaAi(ah.
I"n Taimi$$ah, Ta?iu##in. ./7/. Al- "iyasah Al-"yariyyah +i Islah Al- Ra5i )a Al-Ra5iyyah.
'eiut: Da al%(ik
al% :azaii, S$aikh -"#ul Malik Rama#han. 5665. Pandangan ajam erhadap Politik . Antara
9a4 dan 6atil. Te&. -"u Ihsan al%-tsai. Solo: Pustaka Imam 'ukhai.
Kamus Dewan. .//4. a#. 'au. Kuala *um!u: Dewan 'ahasa #an Pustaka.
-l%Khuli, al%'ahi. ./1.. "ikap )anita Islam Kini. Te&. Moh# )uso( -hma#. Kuala
*um!u: )a$asan Dakwah Islam Mala$sia.
-l%Kha"utuli, ,assan. ./7/. Al-Islam wa al-Khila!ah. 'eiut:Da 'eiut.
Moh# Izani Moh# Zain. 566\. Islam Dan Demokrasi' ;abaran Politik -uslim
Kontemporari Di -alaysia. Kuala *um!u: Pene"it `ni<esiti Mala$a.
Musta(a ,a&i Dau#. .//7. 8tika Pengurusan. Kuala *um!u: `tusan Pu"lication ] Disti"utos
S#n. 'h#.
-l% Mawa#i, al%'asi, -"u al% ,assan "in Muhamma# "in ,a"i". ./77. Al-Ahkam Al-
"ultaniyyah. Mesi: Musta(a -l%'a" -l%,ala"i.
Muhamma# -"#el =a#i -"u @ais. 5666. Pemerintahan /egara Islam 1ang "ebenar. Kuala
*um!u: :asmin ante!ise,
Mumtaz -hma#. ./17. -asalah--asalah eori Politik Islam. Te&. ana ,a#i ] Il$as
,asan+!n$t.2. 'an#ung: Pene"it Mizan.
>akhaei -hma#. .//1. Kepimpinan Ilmu$ )anita Perlu :ayakkan Diri[. Muslimah. Se!t.
Oma#in -shaai. 5661. "istem Politik Dalam Islam. )a$asan Dakwah Islami$ah Mala$sia :
Kuala *um!u.
Osman Khali#. ./13. Politik dan Pentadbiran Di Dalam Islam. Kuala *um!u: Pecetakan
Sentosa
18
Salim -li al% 'ahansawi. Te&. Mustolah Mau(u. .//7. )awasan "istem Politik Islam. :akata:
Pustaka al%Kautsa
Sheikh Muhamma# >a?$i" Rah"ah. te&. -l%`staz ,assan Salleh. ./17. "istem Politik Dalam
al-3uran. Pustaka al%-lami,
8. -nol#, Thomas. ./70. he ;aliphate. *on#on: Routle#ge an# Kegan Paul.
)usu( al%=aa#haw$. Te&. I"nu Sham. 56.6. Agama dan Politik ' )awasan Ideal dan
-enyanggah Kekeliruan Pemikiran "ekular-:iberal. Kuala *um!u: -lam Ra$a
ante!ise
)atim 'a#i. "ejarah Peradaban Islam Dirasah islamiyah II. :akata :PT Ra&a 9a(in#o Pesa#a
Za(i al%=asimi. ./16. /izam Al-9ukm +i Al-"yariah )a Al-arikh Al-Islami. a#. Ke 4. 'eiut:
Da al% >a(atis
Zahazan Mohame# +!ng.2. 5661. "istem Politik Islam ' -enurut Pandangan Al-3uran$ Al-
9adis dan Pendapat 2lama "ala!. Kuala *um!u: Telaga 'iu S#n. 'h#.
Zulki!le -"#.9hani ] Moh# S$uki )eoh -"#ullah. 566\. Dakwah Dan 8tika Politik di
-alaysia. Kuala *um!u: `tusan Pu"lications ] Disti"utos S#n. 'h#.