Anda di halaman 1dari 5

UKURAN RUMAH TANGGA

Untuk memudahkan penggunaan, bahan makanan dalam


daftar ini selain dalam ukuran gram juga dinyatakan
dengan alat Ukuran Rumah Tangga ( URT ). Cara ini
terbukti cukup teliti dan praktis dalam penyusunan diet.
Dibawah ini keterangan singkatan ukuran rumah tangga.
bh
bj
btg
btr
bsr
gls
g
kcl
ptg
sdg
sdm
sdt

=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=

buah
biji
batang
butir
besar
Gelas ( 240 ml )
gram
kecil
potong
sedang
Sendok makan
Sendok teh

Karibang
Konba ( bentul )
Singkong
Suweg
Talas
Tepung singkong
Ubi putih
Ubi kuning
Ubi kemanyung
Ubi manis

1 bj sdg
1 bj sdg
1 ptg sdg
1 bj sdg
1 bj besar
8 sdm
1 bj sdg
1 bj sdg
1 bj sdg
1 bj besar

150
200
100
200
200
40
150
150
150
200

C. 1 Satuan penukar mengandung

4 5 gram protein

1 100 mg Kalium
Bahan Makanan

Bahan makanan pada tiap golongan dalan jumlah yang


dinyatakan pada daftar, bernilai hampir sama, oleh karena
itu satu sama lain dapat saling menukar. Untuk
singkatnya, disebut dengan istilah 1 satuan penukar

GOLONGAN I
SEREALIA & UMBI-UMBIAN

Bubur beras
Krakers*
Makaroni
Mie basah
Mie kering
Nasi
Nasi beras merah
Nasi tim
Roti putih bergaram*
Roti putih tak bergaram
Tepung terigu

URT

Berat (gram)

2 gelas
1 bh besar
gelas
1 gelas
1 gls
gls
gls
1 gls
4 iris
4 iris
8 sdm

400
50
50
200
50
100
100
200
80
80
50

A. 1 Satuan penukar

mengandung
1 4 g protein
1 100 mg kalium

Bahan Makanan

URT

Berat (gram )

Maizena
Sukun
Tepung sagu
Tepung hunkue

8 sdm
1/6 biji besar
7 sdm
8 sdm

40
200
40
40

B. 1 Satuan penukar mengandung

1 4 gram protein

100 250 mg Kalium


Bahan Makanan
Bihun
Gadung
Ganyong
Gambili

URT

Berat ( gram )

gelas
1 bj sdg
1 bh besar
gelas

50
200
175
150

4 5 gr protein

100 250 mg Kalium

Bahan Makanan
Biskuit meja*
Havermout
Nasi jagung
Kentang
Tepung beras

URT

Berat (gram)

4 bh
6 sdm
gls
2 bj sdg
8 sdm

50
50
100
200
50

6 10 gram protein
0 mg Natrium / tidak ada data
0 mg Kalium

Bahan Makanan
Hati biri-biri
Hati ayam
Hati kambing
Daging angsa
Daging katak
Ikan mas

Berat (gram)
50

URT

Berat ( gram )

1 ptg sdg
1 ptg sdg
1 ptg sdg
1 ptg sdg
1 ptg sdg
1 ptg sdg

50
50
50
50
50
50

6 10 gr protein
30 - 90 mg Natrium

50 150 mg Kalium
URT

Berat (Gram)

1 ptg sdg
1 ptg sdg
1 ptg sdg
1 ptg sdg
1 ptg sdg
1 butir
1 ptg sdg

50
50
50
50
50
50
50

6 10 gram protein
40 60 mg Natrium
200 - 250 mg Kalium
URT

Berat ( gram )

1 ptg sdg
1 ptg sdg
1 ptg sdg
1 ptg sdg
1 ptg sdg

50
50
50
50
50

E. 1 satuan penukar mengandung

6 10 gram protein
90 180 mg Natrium
150 - 250 mg Kalium

Bahan Makanan
Kerang

60
60
50
50

GOLONGAN III
KACANG-KACANGAN & BIJI-BIJIAN
A. 1 satuan penukar mengandung
1.5 5 gram protein
0 2 mg Natrium
100 - 250 mg Kalium

Bahan Makanan

URT

Berat ( gram )

Kacang hijau
Kacang merah
Kacang tanah
Kacang kedelai

2 gls
2 gls
2 gls
2 gls

25
25
25
25

GOLONGAN IV SAYURAN

Daging ayam
Daging kerbau
Hati anak sapi
Hati sapi dewasa
Cumi-cumi
Telur ayam
Otak sapi

Daging sapi
Hati Babi
Ikan lele
Ikan air tawar
Ikan sardin

1 butir
1 butir
1 ptg sdg
1 ptg sdg

A. 1 Satuan penukar

Bahan Makanan

Bahan Makanan

Telur bebek mentah


Telur bebek matang
Udang laut
Ketam air laut

C. 1 satuan penukar mengandung

GOLONGAN II
IKAN, TELUR DAN KERANG-KERANGAN
A. 1 satuan penukar mengandung

URT

Ikan gurame
1 ptg sdg
B. 1 satuan penukar mengandung

6 10 gr protein

0 mg Natrium

150 250 mg Kalium

D. 1 satuan penukar mengandung

D. 1 satuan penukar mengandung

Bahan Makanan

URT

Berat ( gram )

gelas

50

mengandung
0 2 g protein
2 80 mg Natrium
200 500 mg Kalium

Bahan Makanan

URT

Berat (gram )

Caisin
Bit
Daun waluh
Kol Putih
Labu waluh
Nangka muda
Paria
Selada
Selada air
Terong
Tomat
Wortel

1 gls
2 gls
1 gls
1 gls
1 gls
1 gls
1 gls
1 gls
1 gls
1 gls
2 bh
1 gls

100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100

B. 1 Satuan penukar

mengandung
0 2 g protein
3 100 mg Natrium
> 500 mg Kalium

Bahan Makanan

URT

Berat (gram )

Jantung pisang
Gambas ( oyong )

1 gls
1 gls

100
100

C. 1 Satuan penukar

mengandung

2 3 g protein
1 10 mg Natrium
50 - 200 mg Kalium

2 3 g protein
5 85 mg Natrium
> 500 mg Kalium

Bahan Makanan
Bahan Makanan

URT

Berat (gram )

Buncis
Kacang kapri
Rebung

1 gls
gls
1 gls

100
50
100

Bayam
Daun Ubi Jalar
Daun talas
Daun pakis
Tauge, kacang kedelai

Baligo
Daun bawang
Ketimun
Labu siam
Lobak
Okra
seledri

1 gls
2 bh sdg
1 gls
1 bh sdg
1 btg kecil

Berat (gram )
100
100
100
100
100
100
10

mengandung
2 3 g protein
1 50 mg Natrium
200 - 500 mg Kalium

Bahan Makanan
Bunga kol
Daun kacang panjang
Daun koro
Daun labu siam
Daun singkong
Kangkung
Kecipir
Kacang panjang
Kucai
Papaya muda
Sawi
Tauge
Petai
Daun kelor

F 1 Satuan penukar

URT

Berat (gram)

1 gls
1 gls
1 gls
3/4 gls
1 gls
1 gls
1 gls
1 gls
1 gls
1 gls
1 gls
3 bj
1/2 gls

100
100
100
75
100
100
100
100
100
100
100
100
10
50

mengandung

100
100
100
50
50

Anggur
Apel merah
Durian
Jambu biji
Hambu bool
Jeruk bali
Jeruk manis
Kedongdong
Lontar
Mangga
Semangka
Sawo

URT

Berat (gram )

10 bj
3 bj
1 bh bsr
bh sdg
1 ptg sdg
2 bh sdg
1 bh bsr
1 ptg bsr
1 ptg bsr
1 bh sdg

75
50
100
75
100
100
100
200
50
150
50

B 1 Satuan penukar

75
75
50
100

Susu Kental tidak manis


Susu kerbau segar
Tepung susu ( skim )
Susu kental manis ( Skim)

URT

Berat (gram )

gls
gls
4 sdm
gls

100
100
20
100

Bahan Makanan

URT

Berat (gram )

Alpukat
Apel hijau
Belimbing
Campedak
Duku
Jambu air
Nangka masak
Nenas
Papaya
Pisang ambon
Pisang raja sereh

bh bsr
bh sdg
1 bh bsr
1 bj
15 bh
2 bh sdg
3 bj
1/6 bh sdg
1 ptg sdg
1 bh sdg
2 bh kcl

50
75
125
25
75
100
50
75
100
50
50

sdm
1 ptg kcl
5 sdm
gls
sdm
sdm

5
30
30
50
5
5

Rumah Sakit Dr. Hasan Sadikin


Bandung Telp. ( 022 ) 2034953 Ext.3323

B. 1 Satuan penukar

mengandung
7 g protein
50 - 100 mg Natrium
250 400 mg Kalium

Bahan Makanan
Yoghurt ( sebagian Skim )
Susu Kambing segar
Susu sapi segar
Tepung susu ( whole )
Susu kental manis (whole)

URT

Berat (gram)

1 gls
1 gls
1 gls
5 sdm
gls

200
200
200
25
100

C. 1 Satuan penukar

mengandung
0 1 g protein
100 150 mg Kalium

Mentega
Kelapa
Kelapa parut
Santan
Minyak ikan
Minyak kacang

7 g protein
80 - 100 mg Natrium
100 250 mg Kalium

Bahan Makanan

mengandung
0 1 g protein
50 100 mg Kalium

Bahan Makanan

8 bh
gls
1 bh sdg
1 ptg sdg

GOLONGAN VI SUSU
A. 1 Satuan penukar mengandung

A. 1 Satuan penukar

E 1 Satuan penukar

Berat (gram)

GOLONGAN V
BUAH-BUAHAN

D 1 Satuan penukar

mengandung

0 2 g protein

2 50 mg Natrium

70 - 200 mg Kalium
Bahan Makanan
URT

URT
1 gls
1 gls
1 gls
1/2 gls
1/2 gls

Rambutan
Sirsak
Srikaya
Melon

mengandung
6 g protein
50 - 100 mg Natrium
> 250 mg Kalium

Bahan Makanan

URT

Berat (gram)

Susu Kedelai

1 gls

100

GOLONGAN VII MINYAK


1 Satuan penukar mengandung

0 g protein

5 mg Natrium

150 mg Kalium
Bahan Makanan
Margarin

URT

Berat (gram)

sdm

DAFTAR
PENUKAR
BAHAN
MAKANAN
RENDAH
KALIUM

INSTALASI GIZI
RUMAH SAKIT Dr. HASAN SADIKIN
BANDUNG
APRIL 2006

UKURAN RUMAH TANGGA


Untuk memudahkan penggunaan, bahan makanan dalam
daftar ini selain dalam ukuran gram juga dinyatakan
dengan alat Ukuran Rumah Tangga ( URT ). Cara ini
terbukti cukup teliti dan praktis dalam penyusunan diet.
Dibawah ini keterangan singkatan ukuran rumah tangga.
bh
bj
btg
btr
bsr
gls
g
kcl
ptg
sdg
sdm
sdt

=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=
=

Buah
Biji
batang
butir
besar
Gelas ( 240 ml )
gram
kecil
potong
sedang
Sendok makan
Sendok teh

Bahan makanan pada tiap golongan dalan jumlah yang


dinyatakan pada daftar, bernilai hampir sama, oleh karena
itu satu sama lain dapat saling menukar. Untuk
singkatnya, disebut dengan istilah 1 satuan penukar

GOLONGAN I
SUMBER KARBOHIDRAT
1 Satuan Penukar = 175 kalori, 4 gr protein, 40 gr
karbohidrat
Bahan Makanan
Bengkuang
Bihun
Bubur beras
Biskuit

URT

Berat
(gram )

Ket

2 bj bsr
gls
2 gelas
4 bh bsr

320
50
400
40

S++

Havermout
Jagung
Kentang
Krakers
Makaroni
Mie kering
Mie basah
Nasi
Nasi tim
Roti putih
Singkong
Sukun
Talas
Tape beras ketan
Tape singkong
Tepung Sago
Tepung tapioka
Tepung hunkwe
Tepung singkong
Tepung terigu
Tepung maizena
Tepung beras
Ubi
Krupuk udang/
ikan

5 sdm
3 bj sdg
2 bh sdg
5 bh bsr
gls
1 gls
2 gls
gls
1 gls
3 iris
1 ptg
3 ptg sdg
bj sdg
5 sdm
1 ptg sdg
8 sdm
8 sdm
10 sdm
5 sdm
5 sdm
10 sdm
8 sdm
1 bj sdg
5 bj sdg

45
125
210
50
50
50
200
100
200
70
120
150
125
100
100
50
50
50
50
50
50
50
135
50

S+
S++
K+
Na+
PNa+
Na+ P-

Na
K+ S+ PS++
S+
S++, PP+
K P-

PS++, P-

1 ptg sdg
1 ptg sdg
1 ekor kcl
1 ptg sdg
1 ptg sdg
1 ptg sdg
1 ptg sdg
gls
1 sdm
5 ekorsdg

40
40
45
35
35
15
40
90
15
35

Ko Pr

Ko+
Ko+
Pr+
Ko+ Pr+
Ko+
Ko+ Pr+

Bahan Makanan

URT

Berat
(gram )

Ket

Ayam dgn kulit


Bebek
Belut
Corned beef
Daging babi
Sardencis
Sosis
Kuning tlr ayam
Telur bebek
Telur ikan

1 ptg sdg
1 ptg sdg
3 ekor kcl
3 sdm
1 ptg sdg
ptg sdg
ptg
4 btr
1 btr
1 ptg sdg

55
45
50
45
50
35
50
45
55
40

Ko+
Pr+

Bahan Makanan

Na+ Pr+

Kacang hijau
Kacang kedelai
Kacang merah
Kacang mente
Kacang tanah
Kacang tolo
Keju kcg tanah
Pete segar
Tahu
Tempe
Saridele bubuk

URT

Berat
(gram )

2sdm
2 sdm
2 sdm
1 sdm
2 sdm
1 sdm
1 sdm
gls
1 bj bsr
2 ptg sdg
2 sdm

Na+
Ko+
Pr+
Na++
Ko+
Ko+

20
25
20
15
15
20
15
55
110
50
25

Ket
++

S
S+
S+
Tj+
S+ Tj+
Tj+

S+

Baligo
Gambas / Oyong
Jamur kuping sgr
Ketimun
Labu air

URT

Berat

Ket

Sayuran A

S
S++
S+ K+

S+
S++
S+ K+
S+

Lettuce
Lobak
Slada
Slada air
Tomat

Sayuran B
1 satuan penukar 1 gls ( 100 gram ) = 25 kalori, 1 g protein, 5 g
Karbohidrat
Bahan Makanan
Bayam
Bit
Buncis
Brokoli
Caisim
Daun pakis
Daun Waluh
Genjer
Jagung muda
Jantung pisang
Kol
Kembang kol
Kapri muda

K+
K+
S++
S+
S++
S++

Kangkung
Kucai
Kacang panjang
Kecipir
Labu siam
Labu waluh
Pare
Papaya muda
Rebung
Sawi
Toge kacang hijau
Terong
Wortel

S+
S+
S+ K+
S++ K+
K+

S+
S+
S+
S+
K+
S++
S+
S+ K+
S+
S+ K+
S++
S+

Sayuran C
1 satuan penukar 1 gls ( 100 gram ) = 50 kalori, 3 g protein, 10 g
Karbohidrat
Bahan Makanan
Bayam merah
Daun katuk
Daun melinjo
Daun papaya
Daun singkong
Daun tales

S+ K+
S+
S++
K+

Kacang kapri
Kluwih
Melinjo
Nangka muda
Toge kacang kedelai

S+ K+

GOLONGAN V
BUAH DAN GULA
1 Satuan penukar = 50 kalori, 12 gr karbohidrat
Bahan Makanan

GOLONGAN IV
SAYURAN

1 satuan penukar = 75 kalori, 7 g protein, 5 g lemak


Bahan Makanan

170
35
40
30
35
55
55
50

1 satuan penukar = 150 kalori, 7 g protein, 13 g lemak

2. Lemak Sedang
Na+

10 bj sdg
1 ptg sdg
1 ptg sdg
1 bh sdg
1 ptg sdg
1 btr
5 btr
1 ptg bsr

7 gr karbohidrat

Na+

Ko+

Bakso
Daging sapi
Daging kambing
Hati ayam
Hati sapi
Telur ayam
Telur puyuh
Usus sapi
3. Tinggi Lemak

GOLONGAN III
SUMBER PROTEIN NABATI
1 Satuan penukar = 75 kalori, 5 g protein, 3 g lemak,

GOLONGAN II
SUMBER PROTEIN HEWANI
1. Rendah Lemak
1 Satuan penukar = 50 Kalori, 7 g protein, 2 g lemak
Bahan Makanan
URT
Berat
Ket
(gram)
Ayam tanpa kulit
Babat
Cumi-cumi
Daging Kerbau
Lidah sapi
Ikan asin
Ikan segar
Kerang
Teri kering
Udang segar

Bebas dimakan. Kandunga kalori dapat diabaikan.

(gram )

Anggur
Apel merah

URT

Berat
(gram )

Ket

20 bh sdg
1 bh kcl

165
85

S++ K+

S+
Ka+
S+

Apel malang
Arbei
Belimbing
Blewah
Cempedak
Duku
Durian
Gula
Jambu air
Jambu biji
Jambu bol
Jeruk manis
Kolang kaling
Kurma
Kiwi
Lychee
Madu
Mangga
Manggis
Markisa
Melon
Nangka
Nenas
Peach
Pear
Pepaya
Pisang ambon
Pisang raja sereh
Rambutan
Sawo
Salak
Semangka
Sirsak
Srikaya
Stroberry

1 bh sdg
6 bh sdg
1 bh bsr
1 ptg sdg
7 bj sdg
9 bh sdg
2 bj bsr
1 sdm
2 bh bsr
1 bh bsr
1 bh kcl
2 bh sdg
5 bj sdg
3 bh
1 bh
10 bh
1 sdm
bh bsr
2 bh sdg
bh sdg
1 ptg bsr
3 bj sdg
bh sdg
1 bh kcl
bh sdg
1 ptg bsr
1 bh kcl
2 bh kcl
8 bh
1 bh sdg
2 bh sdg
2 ptg sdg
gls
2 bh bsr
4 bh bsr

75
135
140
70
45
80
35
13
110
100
90
110
25
15
110
75
15
90
80
35
190
45
95
115
85
110
50
40
75
55
65
180
60
50
215

S+
K+
++ +
S K
S+
S++
K+

S+
K+
S+
K+
S++

S++
S++
S+
S++
++

S
S++
S+ K+
K+
K+

1 gls
4 sdm
2/3 gelas

K+
K+
K+

200
20
120

Keju
Susu kambing
Susu kental tdk mns
Susu sapi
Yoghut susu penuh

1 ptg kcl
gls
gls
1 gls
1 gls

Ket
Na++ Ko+
K+
K+
K+
K+

35
165
100
200
200

gls
6 sdm

S+
+

S
S+
S++

Ket

Agar agar
Air kaldu
Air mineral
Cuka
Gelatin

Ket
K+
K Ko+

100
30

Natrium > 400 mg

Ko+

Tinggi kolesterol

P-

Rendah protein

S+

Serat 3 6 gr

S++

2. Lemak jenuh
Bahan Makanan

Tj+
+

1 Satuan Penukar= 50 kalori, 5 g lemak


1. Lemak tidak jenuh
Bahan Makanan
URT
Berat
(gr )
bh bsr
7 bj
1 sdt
2 sdm
1 sdt
1 sdt
1 sdt
1 sdt
1 sdt

60
10
5
20
5
5
5
5
5

URT

Berat
(gram )

Gula
alternatif:
Kecap
Kopi
Teh

Na++

Ka

Alpukad
Kacang almond
Margarin jagung
Mayonnaise
Myk bunga mthri
Minyak jagung
Minyak kcg tanah
Mnyk kcg kedelai
Minyak zaitun

1 ptg kcl
2 sdm
1 ptg kcl
1 sdt
1 sdt
1 sdt
1/3 gls
1ptg kcl

K+

15
15
5
5
5
5
40

K+

Aspartam
Sakarin

Pr

Serat > 6 gr
Sayuran > 50 kalori
Sumber lemak tidak jenuh tunggal

Bandung Telp. ( 022 ) 2034953 Ext.3323

++

DAFTAR
PENUKAR

Tinggi kalium
Tinggi purin

Ket
S

Rumah Sakit Dr. Hasan Sadikin

Keterangan :
Na+
Natrium 200 400mg

2. Susu rendah Lemak


1 Satuan Penukar= 150 kalori, 7 gr protein,
10 gr lemak, 10 gr karbohidrat
Bahan Makanan
URT
Berat
(gram )
Susu kerbau
Tepung susu penuh

Kelapa
Kelapa parut
Lemak babi / sapi
Mentega
Minyak kelapa
Myk inti klp sawit
Santan
Keju krim

GOLONGAN VIII
MAKANAN TANPA KALORI

2. Susu rendah Lemak


1 Satuan Penukar= 125 kalori, 7 gr protein,
6 gr lemak, 10 gr karbohidrat
Bahan Makanan
URT
Berat
(gr )

GOLONGAN VII
MINYAK

GOLONGAN VI
SUSU
1. Susu tanpa Lemak
1 Satuan Penukar= 75 kalori, 7 gr protein,
10 gr karbohidrat
Bahan Makanan
URT
Berat
(gram )

Susu Skim cair


Tepung susu skim
Yoghurt non fat

BAHAN

+ +

Tj K
S+

Berdasarkan Analisa Makanan terbaru


Diperbanyak oleh :
INSTALASI GIZI
+

Tj
Tj+
Tj+

Ket

RSUP Dr. HASAN SADIKIN


BANDUNG
JUNI 2007

MAKANAN

UKURAN RUMAH TANGGA


Untuk memudahkan penggunaan, bahan makanan dalam daftar
ini selain dalam ukuran gram juga dinyatakan dengan alat
Ukuran Rumah Tangga (URT). Cara ini terbukti cukup teliti dan
praktis dalam penyusunan diit.
Dibawah ini keterangan singkatan ukuran rumah tangga.
Bh
Bj
Btg
Btr
Bsr
Gls
Gr
Kcl
Ptg
Sdg
Sdm
Sdt

= buah
= biji
= batang
= butir
= besar
= gelas
= gram
= kecil
= potong
= sedang
= sendok makan
= sendok teh

Bahan makanan pada tiap golongan dalam jumlah yang


dinyatakan pada daftar,bernilai hamper sama, oleh karena itu
satu sama lain dapat saling menukar. Untuk singkatnya, disebut
dengan istilah 1 satuan penukar.
GOLONGAN I
SUMBER KARBOHIDRAT
1 satuan penukar=175 Kalori, 4 gr protein
40 gr Karbohidrat
Bahan makanan
Bihun
gls

50

URT

Berat

Ket

Anda mungkin juga menyukai