BAB 2 : PEMBEZAAN

Matematik II (B 2001)

POLITEKNIK PORT DICKSON

JABATAN MATEMATIK SAINS DAN KOMPUTER

Pengenalan Kepada Pembezaan

1. Note Penting:

d d
xn
dx
nx n 1 }jika ia ungkapan x n maka bila beza kita akan tulis
dx
dy
y xn
dx
nx n 1 }jika ia persamaan y x n maka bila beza kita akan tulis

dy
dx
f x x n f ' x nx n 1 } jika ia fungsi f x x n maka bila beza kita akan tulis f ' x

Pembezaan Prinsip Pertama

1. Jika y f x , maka

dy f x x f x
had
dx x 0 x

2. Soalan Contoh

a. f x x

f ' x
had x x x
x 0 x
had x x x

x 0 x
x
had
x 0 x
1

b. f x 3x
had 3 x x 3 x
f ' x
x 0 x
had 3 x 3x 3 x
x 0
x

3x
x had0 x
3

June/JMSK/PPD/750621
1
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

c. f x x 2
had x x 2 x 2
f ' x
x 0 x
x 2 2 x x x 2 x 2
had
x 0

x

2 xx x 2
had
x 0
x

had
x 0
2 xx x 2
x

x
had

x 0 2 x x
had

x 0 2 x 0
2x

d. f x 2x 2
had 2 x x 2 2 x 2
f ' x
x 0
x

2 x 2 2 xx x 2 2 x 2
x 0 had

x

2 x 2 4 xx 2x 2 2 x 2
x had0
x

x had0 4 xx 2x 2
x
x had0 4 xx 2x 2
x

x
had
x 0 4 x 2x

had
x 0
4 x 2 0

4x

e. y 3 x 2 x 1
had
x 0
June/JMSK/PPD/750621
2
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

dy

2

3 x x x x 1 3 x 2 x 1
dx x

had
3 x 2 xx x 2 x x 1 3x 2 x 1
2

x 0 x
had
x 0
3 x 2 6 xx 3x 2 x x 1 3x 2 x 1
x
6 xx 3x x
2
had
x 0 x
had
x 0
6 xx 3x 2 x
x

x

x
had 6 x 3x 1
x 0
had

x 0 6 x 3 0 1

6x 1

1
f. f x
x
1 1

f ' x had x x x
x 0 x
x x x
had
x 0 x x x x
x
had
x 0 x xx x
2

1
had
x 0 x xx
2

1
had
x 0 x x 0
2

1
2
x

g. y x
dy x x
had x
dx x 0 x
had
x 0
June/JMSK/PPD/750621
3
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

x x x
x

x x x
x x x
x x x
x had0 x x x x
x Gunakan
had
x 0 x x x x Konjugat

x had0 1
x x x

x had0
1
x 0 x

x 1 x

21x
h. y x 1
dy
had
x x 1 x 1
dx x 0 x
x x 1 x 1 x x 1
x had0 x
x x 1
x 1
x 1
x x 1 x 1
x had0
x x x 1 x 1
x had0 1
x x 1 x 1 Gunakan
Konjugat
x had0 1
x 0 1 x 1
1

2 x 1

3. Soalan Latihan :
1. y 5x 2 2. y x2 x 3
3. 1 4. 1
y y
x2 3x 2
5. y x 2 5 x 6. y 2 x 2 3x 1
7. y 2 x 8. y x 1
Pembezaan Fungsi Algebra

A) Petua Asas Pembezaan

y xn dy
nx n 1
dx
y ax n dy
anx n 1
dx
y k dimana k ialah pemalar dy
0
dx

June/JMSK/PPD/750621
4
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

Contoh Soalan

1. y 9x 2. y t3
dy dy
9 3t 2
dx dt

3. y 3x 4 4. y x5
dy dy
3 4 x 4 1 5 x 51
dx dx
12x 4 5x 4

5. 7 2 6. 3
y x y
8 4x 2
dy 7 3 1 3
2 x 2 1 2 x2
dx 8 4 x 4
7 dy 3
x 2 x 2 1
4 dx 4
3 3
x 3
2 2x3

7. y5 8. 1
y
dy 2
0
dx dy
0
dx

Soalan Latihan :

1. x4 2. y7
3. y 3x 2
4. y t5
5. 7 6. 5 6
y f x x
3x 4 3
7. f x 7 3 8. 1
y
4x3
B) Pembezaan Hasil Tambah
y uv dy du dv

dx dx dx

Contoh Soalan

1. y 2x5 x 2 9 2. y t 3 5t
dy d d 2 d dy d 3 d
2 x5 x 9 t 5t
dx dx dx dx dx dx dx
dy dy
2 5 x 51 2 x 21 0 3t 31 51t 11
dx dt
10 x 4 2 x 3t 2 5

June/JMSK/PPD/750621
5
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

2 x 5x 3 1
3. 3x 4 x 3 5x 2 4. 9z z 3
y y
2x 2 z
3x 4 x 3 5x 2 9z z 3
y 2 2 2
2x 2x 2x z z
3 2 x 5 9 z 2

y x dy d d 2
2 2 2 9 z
dy 3 d 2 d x d 5 dz dz dz
x
dx 2 dx dx 2 dx 2 0 2 z 21
3 1 2z
2 x 21 x11 0
2 2
1
3x
2

5. y 3 x 2 kembangkan dulu
2
6. 2
y x 2 2 kembangkan dulu
9 x 2 12 x 4 x 4 4x 2 4
dy d 2 d d dy d 4 d d
9 x 12 x 4 x 4x 2 4
dx dx dx dx dx dx dx dx
18 x 12 4 x 3 8x

Soalan Latihan :

1. x 4 4x 2 2. z 15 2 z 4 4 z 3 z 6
3. 3x 2 x
6
4. t 5 4t 3 5
y y
2x 2 t3
5. 3 2 7 6. 1
f x 3 x 5 y 7 x7
2x 5 4 14
7. y 2 x 3
2
8.
y 1 x2 2

C) Pembezaan Hasil Tolak

y u v dy du dv

dx dx dx

Contoh Soalan

1. y 2x 2 x3 2. y 5t t 4 9
dy d 2 d 3 dy d d d
2 x x 5t 4t 4 9
dx dx dx dt dx dx dx
2 2 x 21 2 x 31 dy
5t 11 4t 4 1 0
2x 2x 2 dt
2 x 1 x 5 4t 3

3. x 4 2 x 3 3x 2 4. 9z z 3
y y
2x 2 z2

June/JMSK/PPD/750621
6
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

x4 2 x 3 3x 2 9z z 3
y 2 2 2 2 2
2x 2x 2x z z
1 2 x 3 9
y x z
2 2 2 z
dy 1 d 2 1 d d 3 dy d 1 d
x x 9 z z
dx 2 dx 2 dx dx 2 dz dz dz
1 1
2 x 21 1x11 0 1 9 z 11 z 11
2 2 9 z 2 1
1 9
x 1
2 z2

5. y 2 x kembangkan dulu
2

4 4x x 2
dy d d d 2
4 4x x
dx dx dx dx
4 2 x
2 x 2

Soalan Latihan :
1. 5 x 4 x 2 2.
y
x 2 x 3
x
3. 3x x
2 5 4. q 4 q 3 5q
5

y y
2x 2 q3
5. 3 1 7 6. 3 1
f x 4 x5 x f t t 15 t 4 3 5 z 15
x 5 4 2 t
7. y x 3x
2
8.
y 1 x2 2

D) Pembezaan Hasil Darab

y uv dy dv du
u v
dx dx dx

Contoh Soalan:

Bagi soalan-soalan dibawah terdapat 2 cara untuk meyelesaikannya:

a) Kembangkan dan gunakan kaedah Pembezaan Hasil Tambah atau
Pembezaan Hasil Tolak
b) Gunakan kaedah Pembezaan Hasil Darab
Dalam contoh soalan dibawah akan menggunakan kaedah Pembezaan Hasil Darab.
Tetapi dalam keadaan biasa boleh kembangkan dan selesaikan.

1. y x x 1 2. y 2 x x 4
ux v x 1 u 2x v x4

June/JMSK/PPD/750621
7
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

du dv du dv
1 1 2 1
dx dx dx dx
dy dv du dy dv du
u v u v
dx dx dx dx dx dx
dy
dy
x1 x 11 2 x 1 x 4 2
dx dx
x x 1 2x 2x 8
2x 1 4x 8
4 x 2

3. y 2 x 1 x 3 4.
y x 2 2 3 x 5
u 2x 1 v x3 u x2 2 v 3x 5
du dv du dv
2 1 2x 3
dx dx dx dx
dy dv du dy dv du
u v u v
dx dx dx dx dx dx
dy
2 x 11 x 3 2 dy
x 2 3 3 x 5 2 x
2
dx dx
2x 1 2x 6
3x 2 6 6 x 2 10 x
4x 5
9 x 2 10 x 6

Soalan Latihan :

1. y x 2 x 5 2.
y 2x x 2 2
3. y x 4 3 x 4.
y x 2 3 x 5
2

5. y 2 x 4 3 x 6. y x 2

2 x 3 x 5
E) Pembezaan Hasil Bahagi
u du dv
y v u
v dy dx dx
2
dx v

Contoh Soalan

1. x2
y
x 1
u x2 v x 1
du dv
2x 1
dx dx
du dv
v u
dy dx dx

dx v2

x 1 2 x x 2 1
x 1 2

June/JMSK/PPD/750621
8
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

2x 2 2x x 2

x 1 2
x 2 2x

x 1 2
x x 2

x 1 2
2. x2 2
y
3x 1
u x2 2 v 3x 1
du dv
2x 3
dx dx
du dv
v u
dy dx dx
2
dx v
3x 1 2 x x 2 23

3x 1 2
6 x 2 2 x 3x 2 6

3x 1 2
6 x 2 2 x 3x 2 6

3x 1 2
3x 2 2 x 6

3x 1 2
3. 4x 2 1
y
x 4 5x
u 4x2 1 v x 4 5x
du dv
8x 4x 3 5
dx dx
du dv
v u
dy dx dx
2
dx v

x 4 5x 8x 4 x 2 1 4 x 3 5
x 4
5x 2

8 x 5 40 x 2 16 x 5 20 x 2 4 x 3 5
5x x 4
2

8 x 40 x 16 x 20 x 2 4 x 3 5
5 2 5

x 4
5x 2

8 x 5 4 x 3 20 x 2 5

x 4
5x 2

June/JMSK/PPD/750621
9
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

8 x 5 4 x 3 20 x 2 5

x 4
5x 2

4. x 2 9x
y
2x 3
u x 2 9x v 2x 3
du dv
2x 2
dx dx
du dv
v u
dy dx dx

dx v2

2 x 3 2 x x 2 9 x 2
2 x 3 2
4 x 2 6 x 2 x 2 18 x

2 x 3 2
4 x 2 6 x 2 x 2 18 x

2 x 3 2
2 x 2 24 x

2 x 3 2
2 x ( x 12)

2 x 3 2
Soalan Latihan :

1.
y
x4 5 2.
y
x 1 2 x 2 3 kembangkan dulu yg atas
x2 2 x2
3.
y
9x 4.
y
2 x 3 2 kembangkan dulu yg atas
2x 3 2 x

F) Pembezaan Fungsi Gubahan (Petua Rantai)

y f u dy dy du
*
u g u dx du dx

NOTA PENTING :
Gunakan petua rantai @ fungsi gubahan nie adalah untuk persamaan yang
kuasanya > 2. (jika kuasa 2 maka persamaan itu perlu dikembangkan)
Terdapat 2 cara untuk selesaikan persamaan yg ada kuasa > 2

Contoh : y 3 x 2 2
6

o Gunakan petua rantai

katakan : u 3 x 2 2 y u6

June/JMSK/PPD/750621
10
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

du dy
6x 6u 5
dx du
dy dy du
* PETUA RANTAI/ FUNGSI GUBAHAN
dx du dx
dy
6u 5 6 x
dx
36 x u 5
then gantikan balik nilai u tadi dgn nilai sebenar

36 x 3 x 2 2 5

o Gunakan cara biasa (mesti tunjuk cara petua rantai dulu baru cara ini)

6 3 x 2 2 3x 2 2
dy 6 d

dx dx
2. then bezakan yang
1. bezakan kuasa
6dalam
3 x 2 kurungan
2 6x 6 1

mula2 kuasa turunkan

dan kuasa -1 36 x 3 x 2 2 5

cara ini sesuai untuk selesaikan persamaan yang ada juga gunakan
cara Pembezaan Hasil Darab atau Pembezaan Hasil Bahagi :
3x 5
Contoh soalan : y 3 x 2 2 5 x 1 atau y
x3 2
Akan diterangkan lebih lanjut selepas Petua Rantai
Contoh Soalan PETUA RANTAI/FUNGSI GUBAHAN

1.
y x3 3 5 2.
y 2 x 2 3x 8

u x3 3 , y u u 2 x 2 3x , y u8
5
katakan katakan
du dy du dy
3x 2 5u 4 4x 3 8u 7
dx du dx du
dy dy du dy dy du
* *
dx du dx dx du dx
dy dy
5u 4 3 x 2 8u 7 4 x 3
dx dx
15 x 2 u 4 gantikan balik nilai :
8 2 x 2 3 x 4 x 3
gantikan balik nilai : dy 7

dx
15 x 2 x 3 3
dy 4

dx

3.
y 2 x3 7 4.
y
1
5

katakan u 2 x 3 , yu 7
5x 3
2 5 maka y 5 x 3 2
5
du dy katakan u 5x 3 2 , y u
3x 2 7u 6
dx du du dy
15x 2 5u 6
dy dy du dx du
*
dx du dx dy dy du
*
dx du dx

June/JMSK/PPD/750621
11
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

dy dy
7u 6 3 x 2 5u 6 15 x 2
dx dx
21x 2 u 6 75 x 2 u 6
gantikan balik nilai : gantikan balik nilai :
21x 2 2 x 3 75 x 2 5 x 3 2
dy 6 dy 6

dx dx

Soalan Latihan :

1. y 3 x 5
11
2.
y x2 2 5

3.
y 5x 3 2 x 2 3x 9
4. y 4 2x 3 15

5. 3
4
6. 3x 5 x 3 2 x 2
12

y 1 y
2x x2
7. 2 8. 1
y y
2 5x 2 6
3x 4 2
9. 5 10. 1
y y
2 x 3 5x 2 4
3
x 5x
3

Soalan Berkaitan Pembezaan kuasa > 2

1. y 2 x 1 x 4 3
5

u 2 x 1
5
v x4 3
du dv
5 2 x 1 2
4
4x 3
dx dx
10 2 x 1
4

dy dv du
u v
dx dx dx
dy
dx
2 x 1 4 x 3 x 4 3 10 2 x 1
5 4

2 x 1 4 x 3 2 x 1 10 x 4 3
4

2 x 1 8 x 4 4 x 3 10 x 4 30
4

2 x 1 18 x 4 x 30
4 4 3
Faktorkan
2 x 1 2 9 x 2 x 15
4 4 3

2 2 x 1 9 x 2 x 15
4 4 3

2.
y 2x3 3 3 x 5
3 8

u 2x3 3 3
v 3 x 5
8

June/JMSK/PPD/750621
12
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

3 2 x 3 3 6 x 2
du dv
8 3x 5 3
2 7

dx dx

18 x 2 2 x 3 2 2
24 3 x 5
7

dy dv du
u v
dx dx dx
dy
dx
2 x 2 24 3x 5 3 x 5 18 x 2 2 x 3 2
3 3 7 8 2


2x3 2 3x 5 2 x 224 3x 518 x
2 7 3 2

2 x 2 3 x 5 48 x 48 54 x 90 x
3 2 7 3 3 2

2 x 2 3 x 5 102 x 90 x 48
3 2 7 3 2
Faktorkan
2 x 2 3 x 5 2 51x 45 x 24
3 2 7 3 2

2 2 x 2 3 x 5 51x 45 x 24
3 2 7 3 2

3.
y
x 3 3
2x 3
1
2

u x 3
3
v 2x3 1 2

2 2 x 3 1 6 x 2
du dv
3 x 3 1
2

dx dx
3 x 3
2
12 x 2 2 x 3 1
du dv
vu
dy
dx 2 dx
dx v
dy 2 x 1 3 x 3 x 3 12 x 2 2 x 3 1

3 2 2 3

dx 2 x 3 1 4

3 2 x 3 1 x 3
2
2 x 3
1 x 3 4 x 2
2 x 1 3 4

3 2 x 1 x 3 2 x 1 4 x 12 x
3 2 3 3 2

2 x 1 3 4

3 2 x 1 x 3 2 x 1 4 x 12 x
3 2 3 3 2

2 x 1 3 4

3 x 3 2 x 12 x 1
2 3 2

2 x 1 3 3

June/JMSK/PPD/750621
13
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

3 x 3 2 x 3 12 x 2 1
2

2x 3
1
3

4.
y
3x 2
5 5

x 3
1 8

u 3x 2 5 5

v x3 1 8

5 3 x 2 5 6 x 8 x 3 1 3x 2
du 4 dv 7

dx dx

30 x 3 x 2 5 4
24 x 2 x 3 1 7

du dv
v u
dy dx dx

dx v2
dy

8
4 5

x 3 1 30 x 3x 2 5 3 x 2 5 24 x x 3 1
7

dx x 1 3 16

6 x x 1 3 x 5 x 15 3 x 5 4
3 7 2 4 3 2

x 1 3 16

6 x x 1 3 x 5 5 x 5 12 x 20
3 7 2 4 3 2

x 1 3 16

6 x x 1 3x 5 5 x 5 12 x 20
3 7 2 4 3 2

x 1 3 16

6 x 3 x 5 5 x 12 x 25
2 4 3 2

x 1 3 9

Soalan Latihan :

1. y 3 x 5
11
5x 4
2 5
2.
y x2 2 4 3x
5 2 7

3.
y
3
1

4
2 x 5 3x 2



7
4.
y
3 x 1
8

2x x2 3x 3
5.
y
5x 2 x 2 4 6.
y
x3
2 5x 2 6 5 2 x 4 6

June/JMSK/PPD/750621
14
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

d2y d dy
G) Pembezaan peringkat kedua ditanda sbg yg bermakna
dx 2 dx dx

Pembezaan peringkat kedua atau peringkat tinggi ini mengkehendaki kita buat
pembezaan sebanyak 2 kali terhadap persamaan yang diberi
dy
Mula-mula bezakan seperti biasa (peringkat pertama) then persamaan yang
dx
d2y
telah dibezakan tadi bezakan sekali lagi
dx 2
Cth soalan
i. y 3x 2 2 x 1 ii. 2
1
f (t ) 3
2t 2 t
dy 1 t
6x 2x 2
0 f (t ) 2t 3 2t 2 t
dx 2
d d d
f ' x
1
6t 4 4t 1
6x x 2 dx dx dx
d2y
3
1 2 6t 4 4t 1
6 x d d
dx 2 2 f ' ' x 24t 5 4
dx dx
24t 5 4

iii. y (2 x 1)( x 2)
2x 2 4x x 2
2 x 2 3x 2
dy
4x 3
dx
d2y
4
dx 2

Dapatkan nilai-nilai terbitan kedua bagi fungsi-fungsi berikut apabila t = 2.

2
i. s 4t 2 3t 1 ii. s 3 3t 2 iii. s 5t 3 2t 2 t
3

June/JMSK/PPD/750621
15
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

Pembezaan Fungsi Trigonometri

1. sin x d d
sin x
dx dx
kos x

2. kos x d d
kos x
dx dx
sin x

3. tan x d d
tan x
dx dx
sek 2 x

4. sin ax d d d
sin ax ax
dx dx dx
kos ax a
a kos ax
5. kos ax d d d
kos ax ax
dx dx dx
sin ax a
a sin ax

6. tan ax d d d
tan ax ax
dx dx dx
sek 2 ax a
a sek 2 ax
7. sin ax b d d d
sin ax b ax b
dx dx dx
kos ax b a
a kos ax b

June/JMSK/PPD/750621
16
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

8. kos ax b d d d
kos ax b ax b
dx dx dx
sin ax b a
a sin ax b

9. tan ax b d d d
tan ax b ax b
dx dx dx
sek 2 ax b a
a sek 2 ax b
Contoh Soalan

1. f x sin x 2. f x kos x
f ' x kos x f ' x sin x

3. tan x 4. y sin 5 x
d dy d d
sek 2 x sin 5 x 5x
dx dx dx dx
kos 5 x 5
5kos 5 x

5. f x kos3 x 6. y tan 7 x
d d dy d d
f ' x kos3 x 3x tan 7 x 7x
dx dx dx dx dx
sin 3 x 3 sek 2 7 x 7
3 sin 3 x 7 sek 2 7 x

7. y 5 sin 4 x 8. f x 2 tan 6 x
dy d d d d
5 sin 4 x 4x f ' x 2 tan 6 x 6x
dx dx dx dx dx
5kos 4 x 4 2sek 2 6 x 6
20kos 4 x 12 sek 2 6 x

Contoh Soalan

1. y sin 3 x 1 2. f x kos 5 3 x
dy d d d d
kos 3 x 1 3x 1 f ' x kos 5 3x 5 3x
dx dx dx dx dx
kos 3x 1 3 sin 5 3 x 3
3kos 3 x 1 3 sin 5 3 x

3. y 2 tan 2 x 3 4. 2
y sin x
5

June/JMSK/PPD/750621
17
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

d d d dy d 2 d 2
2 tan 2 x 3 2 x 3 sin x x
dx dx dx dx dx 5 dx 5
2 sek 2 2 x 3 2 2 2
kos x
4 sek 2 2 x 3 5 5
2 2
kos x
5 5

5.
y 2kos 1 x
1 6.
y 3 tan 2 x 2 5
3 tan 2 x 2 5 2 x 2 5
2 dy d d
dy d 1 d 1 dx dx dx
2 kos 1 x 1 x
dx dx 2 dx 2 3 sek 2 x 5 4 x
2 2

1 1 12 x sek 2 x 5 2 2

sin 1 x
2 2
1
sin 1 x
2

10. sin n x d d d d

dx dx
sin n x
dx
sin x
dx
x

n sin n 1 x kos x 1
Bezakan KUASA
11. kos xn
d d d d turunkan kuasa, kuasa -1
kos n x kos x x
dx dx dx dx Bezakan TRIGO
n.kos n -1 x sin x 1 Bezakan atau dlm
n kos n 1 x sin x kurungan

12. tan n x d d d d
tan n x tan x x
dx dx dx dx
n tan n 1 sek 2 x 1
n tan n 1 x sek 2 x

Contoh Soalan

1. y sin 2 2 x 2. f x kos 3 x
dy d d d d d d
sin 2 x sin x x f ' x kos 3 x kos x x
dx dx dx dx dx dx dx
2 sin x kos x 1
3kos 2 x sin x 1
2 sin x kos x
3kos 2 x sin x

June/JMSK/PPD/750621
18
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

3. y tan 2 3 x 4. y 2 sin 3 5 x
d d d d dy d d d
tan 2 3 x tan 3 x 3x 2 sin 3 5 x sin 5 x 5 x
dx dx dx dx dx dx dx dx
2 tan 3 x sek 2 3 x 3 2 3 sin 2 5 x kos 5 x 5
6 tan 3x sek 2 3 x 30 sin 2 5 x kos 5 x

5. f x 2kos 4 3 x 1
d d d
f ' x 2 kos 4 3 x 1 kos 3 x 1 3x 1
dx dx dx
2 4kos 3 3 x 1 sin 3 x 1 3
24kos 3 3 x 1 sin 3 x 1

6.
y 2 tan 3 2 x 2 1
2 tan 3 2 x 2 1 tan 2 x 2 1 2 x 2 1
dy d d d
dx dx dx dx

2 3 tan 2 2 x 2 1 sek 2 2 x 2 1 4 x
2

24 x tan 2 x 1 sek 2
2
2x 2
1

13. sek x d
sek x sek x tan x
dx

14. kosek x d
kosek x kosek x kot x
dx

15. kot x d
kot x kosek 2 x
dx

CONTOH SOALAN

1. y sek 4 x
KAEDAH 1 (PETUA RANTAI) KAEDAH 2 (CARA MUDAH)
Katakan: y sek 4 x
u sek x y sek 4 x dy d d d
sek 4 x sek x x
du dx dx dx dx
sek x tan x y u4
dx 4 sek 3 x sek x tan x 1
dy 4 sek 4 tan x
4u 3
du
dy dy du

dx du dx
dy
4u 3 sek x tan x
dx
4 sek 3 x sek x tan x

June/JMSK/PPD/750621
19
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

4 sek 4 tan x

2. y kosek 3 2 x

KAEDAH 1 (PETUA RANTAI) KAEDAH 2 (CARA MUDAH)

Katakan: y kosek 3 2 x
u kosek 2 x dy d d d
kosek 3 2 x kosek 2 x 2x
y kosek 3 2 x dx dx dx dx
du
2kosek 2 xkot 2 x y u3 3kosek 2 2 x kosek 2 xkot 2 x 2
dx 6kosek 3 2 x kot 2 x
dy
3u 2
du
dy dy du

dx du dx
dy
3u 2 2kosek 2 xkot 2 x
dx
6u 2 kosek 2 x kot 2 x
6 kosek 2 2 x kosek 2 x kot 2 x
6kosek 3 2 x kot 2 x

NOTE PENTING !!!

1. PEMBEZAAN dilaksanakan mengikut ARAHAN yang diberi.

2. CARA MUDAH bagi soalan seperti y 2 sin3 3x 2 1 ialah
a. Letakkan 2 dihadapan
b. Bezakan kuasa turunkan kuasa dan kuasa -1
c. Bezakan trigo (abaikan kuasanye)
d. Bezakan x atau yang dalam kurungan

y 2 sin 3 3 x 2 1
sin 3 3 x 2 1 sin 3 x 2 1 3x 2 1
dy d d d
2
dx dx dx dx

2 3 sin 2 3x 2 1 kos 3 x 2 1 6 x
36 x sin 3 x 1 kos 3 x 1
2 2 2

June/JMSK/PPD/750621
20
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

3. Cara mudah diatas boleh digunakan tidak kira sama ada kena gunakan kaedah HASIL
TAMBAH, HASIL TOLAK, HASIL DARAB atau HASIL BAHAGI.

y sin 2 3 x 2kos5 x 2
u sin 2 3 x v 2kos5 x 2
du dv
2 sin 3x kos3 x 3 2 sin 5 x 2 10 x
dx dx
6 sin 3 xkos3 x 20 x sin 5 x 2

dy dv du
u v gantikan/masukkan nilai
dx dx dx
sin 2 3 x 20 x sin 5 x 2 2kos5 x 2 6 sin 3 xkos3 x
dy
dx
20 x sin 2 3 x sin 5 x 2 12 kos 5 x 2 sin 3 x kos 3 x

Contoh Soalan
Dengan menggunakan Teknik Pembezaan Fungsi Trigonometri, bezakan y terhadap x.
i. y 2 sin 2 ( 2 x 2 1) kos 4 x ii. y sek 4 x tan 3 2 x
sin 3 5 x sek 5 x
iii. y iv. y
kot 2 x 2
2kos3 x
v. y sin 4 x
3
vi. y kos 6 2 x
vii. y tan 2 3 x viii. y kos 2 x 2 1
2
2 tan 4 x
y 3kos 4 3 z 1 sin 5 3 z y
sin 4 2 x 2
ix. x.

June/JMSK/PPD/750621
21
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

Pembezaan Fungsi Logarithma

ln x log e x

1. ln x d 1
ln x
dx x

2. ln ax b d d
ln ax b CARA MUDAH UTK INGAT !!!
dx dx 1. bezakan x atau yg dlm
a
kurungan (letak diatas)
ax b 2. buat garisan per
3. salin balik yg dlm kurungan
(letak dibwh garisan per)
Notes
a) ln xy ln x ln y
b) x
ln ln x ln y
y
c) ln x n n ln x
d) ln x 2 ln xx
ln x ln x
2 ln x

Pembezaan Fungsi Eksponen

1. y ex d x
e ex
dx CARA MUDAH UTK INGAT !!!
2. y e ax d ax 1. bezakan kuasa
e ae ax
dx (letak didepan/sebelah kanan
3. y e ax b d ax b tanda =)
e ae ax b
dx 2. salin balik keseluruhan eksponen
tadi
Notes
a) e x y e x e y
b) xy ex
e
ey
c) 1
e 1 x
e

Contoh Soalan Logaritma

June/JMSK/PPD/750621
22
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

1. y ln x 2. y ln x 2
dy 1 dy 2 x

dx x dx x 2
2

x

3. y ln 2 x y ln 2 x
ln 2 ln x ATAU dy 2

dy d d dx 2 x
ln 2 ln x
dx dx dx 1

1 x
0
x
1

x

4. 2 2
y ln y ln
x x
ln 2 ln x ATAU y ln 2 x 1
dy d d dy 2 x 2
ln 2 ln x
dx dx dx dx 2 x 1
1 2 2
0
x 2
x x
1
2 x
x 2
x 2
1

x

5. y ln 2 x 3 6.
y ln 2 x 3 3
dy 2 dy 6x
3
dx 2 x 3 dx 2 x 3

7.
y ln 3 x 2 2 x 1 8.
y ln
3x 2
ln 3 x ln 2 x 1
2
2x 1
dy

d
ln 3 x
2 d
ln 2 x 1

ln 3 x 2 ln 2 x 1
dx dx dx

June/JMSK/PPD/750621
23
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

ln 3 x 2
6x 2 dy d d
ln 2 x 1
3x 2
2x 1 dx dx dx

6 x 2 x 1 2 3 x 2
6x

2

3 x 2 2 x 1 3x 2
2x 1
12 x 6 x 6 x 2
2

6 x 2 x 1 2 3 x 2

3x 2 2 x 1
3 x 2 2 x 1
18 x 2 6 x 12 x 6 x 6 x 2
2


3x 2 2 x 1 3x 2 2 x 1
6 x 3 x 1 6x 6x 2



3 x 2 2 x 1 3x 2 2 x 1
6 x x 1

3x 2 x 1
2

9.
y ln 2 x 3 3 2
10. y ln 3x

2 ln 2 x 3 3 ln 3x
1
2
2
dy 6x 1
2 3
ln 3 x
dx 2x 3 2
12 x 2 dy 1 3

2x3 3 dx 2 3 x
1

2x

11. y ln x Petua rantai

2

dy d ATAU u ln x y u2
ln x 2 d ln x
dx dx dx du 1 dy
1 2u
2 ln x dx x du
x
2 ln x dy dy du

x
dx du dx
dy 1
2u
dx x
2u

x
2 ln x

x

13. y ln ln 2 x 14. y ln 4 x
u ln 2 x y ln u
u ln 4 x
1

du 1 dy 1
yu 2

du 1 dy 1 1 2
dx x du u u
dx x du 2

June/JMSK/PPD/750621
24
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

dy dy du

dx du dx dy dy du

dy 1 1 dx du dx

dx u x dy 1 1
1 1
dx 2u 2 x
xu
1 1

x ln x 2x u
1

2 x ln 4 x

15. 3x 1
1
3
y ln 2
2 x
1 3x 1
ln
3 2 x2

1
3

ln 3 x 1 ln 2 x 2
dy 1 d

dx 3 dx
ln 3 x 1
d
dx
ln 2 x 2


1 3 2x

3 3 x 1 2 x 2

1 3 2 x 2 2 x 3x 1
3


3x 1 2 x 2
1 6 3x 2 6 x 2 2 x

3 3 x 1 2 x 2

1 6 3x 2 6 x 2 2 x

3 3 x 1 2 x 2

1 9x 2 2x 6

3 3x 1 2 x 2

9x 2 2x 6

3 3x 1 2 x 2

Contoh Soalan Eksponen

1. y ex 2. y e 2x
dy dy
ex 2e 2x
dx dx

June/JMSK/PPD/750621
25
 BAB 2 : PEMBEZAAN
Matematik II (B 2001)

3 y e 2x
2
4. y e 2x
2
1

dy 2 dy 2
4e 2x 4e 2x 1
dx dx

5. y 3e 3x 6. y e 3x 2y
dy y e 3x e 2y
3 3e 3x
dx dy d 3x d 2y
e e
9e 3x dx dx dx
3e 3x 2e 2y
6e 3x 2y

7. y e 3x 2y 8. y lne 2x
e 3x u e 2x y lnu
y du dy 1
e 2y 2e 2x
d 3x dx du u
e
dy dx
dy dy du
dx d 2y
e dx du dx
dx
dy 1
3e 3x 2e 2x
dx u
2e 2y
2e 2x
3 3x 2 y
e u
2
2e 2x

e 2x
2

June/JMSK/PPD/750621
26