Buku Panduan Guru - Done

BUKU
PANDUAN
GURU
Tenaga Diperbaharui Dan
Kecekapan Tenaga
PENYUNTING
Kamarulazizi Ibrahim
Fauziah Sulaiman
Ahmad Nurulazam Md. Zain
Abdul Malik Abdul Shukor
PUSAT PENDIDIKAN DAN LATIHAN BAGI

TENAGA DIPERBAHARUI DAN KECEKAPAN TENAGA
Cetakan Pertama
Julai 2001
 Hak cipta
Pusat Pendidikan Dan Latihan Bagi Tenaga
Diperbaharui Dan Kecekapan Tenaga (CETREE)
Hak cipta terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluar ulang mana-mana bahagian artikel, ilustrasi,
dan isi kandungan buku ini dalam apa juga bentuk dan dengan cara apa jua sama ada secara
fotokopi, elektronik, rakaman, mekanik, atau cara lain sebelum mendapat izin bertulis daripada
penerbit.
Perpustakaan Negara Malaysia Data Mengkatalog-dalam-Penerbitan
Buku Panduan Guru Tenaga Diperbaharui Dan Kecekapan Tenaga

Kamarulazizi Ibrahim, Fauziah Sulaiman,
Ahmad Nurulazam Md. Zain, Abdul Malik Abdul Shukor
ISBN 983-9501-11-9
Dicetak Oleh :
Dayagraph Printing & Advertising (AS0146164-T)
PRAKATA
Siri buku Tenaga Diperbaharui dan Kecekapan Tenaga ini disediakan dan ditulis khas untuk
kegunaan para guru sains Tingkatan 1 hingga Tingkatan 5 sejajar dengan semakan semula
Kurikulum Bersepadu Sekolah Menengah (KBSM). Siri buku ini yang berjudul seperti di bawah,
terdiri daripada empat jilid yang disediakan untuk mencetuskan idea serta memenuhi minat guru
dan pelajar dalam topik-topik tenaga diperbaharui dan kecekapan tenaga yang banyak
diperkatakan sekarang ini:
 Buku Sumber Guru Tenaga Diperbaharui dan Kecekapan Tenaga

 Buku Panduan Guru Tenaga Diperbaharui dan Kecekapan Tenaga
 Buku Aktiviti Tenaga Diperbaharui dan Kecekapan Tenaga
 Koleksi Projek Ko-kurikulum Tenaga Diperbaharui dan Kecekapan Tenaga
Struktur dan kandungan siri buku teks ini disusun mengikut sukatan yang ditetapkan oleh
Kementerian Pendidikan Malaysia. Tujuan buku-buku ini diterbitkan adalah untuk membekalkan
terutamanya para guru dengan pengetahuan komprehensif, panduan mengajar dan idea-idea
untuk menjalankan eksperimen serta aktiviti ko-kurikulum yang melibatkan topik-topik tenaga
diperbaharui dan kecekapan tenaga. Hal ini membolehkan para pelajar dapat mengembangkan
daya pemikiran saintifik serta memupuk nilai-nilai murni yang melibatkan kehidupan seharian dan
alam sekitar.
Dalam Rancangan Malaysia Kelapan banyak usahasama dirancang untuk memastikan

pembangunan sumber tenaga yang mampan termasuk tenaga diperbaharui untuk memenuhi
keperluan tenaga dalam pembangunan ekonomi negara. Penggunaan tenaga diperbaharui
sebagai bahan api kelima negara akan diperluaskan dalam tempoh rancangan ini dilaksanakan.
Usaha akan dipergiatkan untuk memastikan kecukupan, kualiti dan jaminan bekalan tenaga serta
menggalakkan lebih banyak penggunaan sumber gas dan tenaga diperbaharui dan seterusnya,
membekalkan kapasiti penjanaan elektrik yang mencukupi.
Buku Sumber Guru Tenaga Diperbaharui dan Kecekapan Tenaga mengandungi tujuh bab yang
membincangkan topik-topik Tinjauan terhadap Tenaga dan Kecekapan Tenaga; Terma Suria;
Fotovolta; Biojisim; Tenaga-tenaga Diperbaharui Lain (Hidro, Geoterma, Ombak dan Angin);
Kecekapan Tenaga; dan Bahan dan Maklumat tentang Tenaga dalam Pendidikan. Topik-topik
yang dibincangkan menerangkan aspek-aspek sumber tenaga serta gambarajah yang mudah
difahami berkaitan dengan kehidupan seharian.
Buku Panduan Guru Tenaga Diperbaharui dan Kecekapan Tenaga mengandungi lapan bab
yang melibatkan perbincangan topik-topik berkaitan dengan tenaga diperbaharui dan yang tidak
boleh diperbaharui, kesan penggunaan tenaga kepada persekitaran, amalan-amalan
penggunaan tenaga yang cekap, dan penggunaan tenaga nuklear dan kesannya. Buku ini yang
mengandungi Sains Teras dalam tingkatan 1, 3 dan 5; Sains Tambahan dalam tingkatan 4; Kimia
dalam tingkatan 4 dan 5; Kajihayat dalam tingkatan 4 dan Fizik dalam tingkatan 5 boleh
digunakan sebagai panduan bagi para guru. Setiap topik dimulakan dengan Gambaran
Keseluruhan Topik yang dibincangkan dengan jelas. Objektif Pengajaran, Konsep Utama, Aktiviti
dan Prosedur Aktiviti Pelajar, dan Implikasi Sosial juga disertakan dalam setiap topik supaya
dapat memudahkan guru untuk memulakan aktiviti di dalam kelas dan membuat rancangan
pengajaran yang dapat merangsangkan minat pelajar terhadap tenaga diperbaharui dan
kecekapan tenaga.
Buku Aktiviti Tenaga Diperbaharui dan Kecekapan Tenaga berserta kit-kit demostrasi
mengandungi empat topik termasuk Terma Suria, Fotovolta, Biojisim dan Kecekapan Tenaga
yang disediakan sebagai satu pakej untuk menerangkan konsep tenaga diperbaharui dan
kecekapan tenaga dengan lebih berkesan. Setiap topik mengandungi sekurang-kurangnya
sepuluh eksperimen yang boleh dilakukan secara berasingan dengan prosedur-prosedur lengkap
beserta panduan penyelesaian dan ia sejajar dengan maklumat yang disediakan dalam Buku
Sumber Guru.
Koleksi Projek Ko-kurikulum Tenaga Diperbaharui dan Kecekapan Tenaga yang juga
melibatkan empat topik yang sama iaitu Terma Suria, Fotovolta, Biojisim dan Kecekapan Tenaga
serta satu topik mengenai aktiviti lain telah disediakan sebagai pencetus idea bagi aktiviti
kokurikulum yang boleh dijalankan di sekolah-sekolah. Perancangan aktiviti dilengkapi dengan
butir-butir tempoh masa dan perbelanjaan yang diperlukan. Penglibatan ramai pelajar dapat
menyemarakkan kesedaran dalam tenaga diperbaharui dan kecekapan tenaga.
Diharapkan siri buku ini dapat membantu para guru dan pelajar secara tidak langsung, dalam
memahami aspek-aspek tenaga diperbaharui dan kecekapan tenaga. Dalam usaha
mempromosikan penggunaan teknologi tenaga diperbaharui dan kecekapan tenaga, pastinya ia
dapat menjanjikan pembangunan masa hadapan yang lebih terjamin untuk kehidupan manusia
keseluruhannya.
Akhir sekali, dipanjatkan kesyukuran he hadrat Allah S.W.T. yang dengan izin Nya jua, usaha-
usaha ini terhasil.
Kamarulazizi Ibrahim
Fauziah Sulaiman
Ahmad Nurulazam Md. Zain
Abdul Malik Abdul Shukor
CETREE
Pusat Pendidikan dan Latihan
Tenaga Diperbaharui dan Kecekapan Tenaga
Universiti Sains Malaysia
Julai 2001
PENGHARGAAN
Kami mengucapkan terima kasih kepada Kementerian Tenaga, Komunikasi dan Multimedia
Malaysia, Kementerian Pendidikan Malaysia, Universiti Sains Malaysia dan Kerajaan Denmark
melalui DANCED (Danish Cooperation for Environment and Development) kerana telah banyak
memberi sokongan dalam menjayakan penulisan buku ini yang boleh membantu pemahaman
tentang tenaga diperbaharui dan kecekapan tenaga diperingkat sekolah menengah.
Kami juga mengucapkan setinggi-tinggi penghargaan kepada semua yang disenaraikan di bawah
ini kerana telah memberi banyak idea, pendapat, sokongan padu dan dorongan dalam
menjayakan usaha murni ini:
Dr. Sharifah Maimunah bt. Syed Zin, Pengarah Pusat Perkembangan Kurikulum;
Encik Rusli b. Rashikin, Pengarah Jabatan Pendidikan Negeri Selangor;
Encik Rosli b. Suleiman, Pegawai Pendidikan Pusat Perkembangan Kurikulum;
Encik Morten Sondergaard, Ketua Penasihat Teknikal CETREE;
Encik Akram b. Hj. Mohamad,
Encik Jesper Vauvert,
Encik Noordin b. Mohd. Noor,
Encik Suandi b. Md. Kamari,
Encik Abd. Rahman b. Khalid,
Encik Abd. Razak b. Ismail,
Cik Siti Rozlina bt. Mohamed Ali, dan
Encik Kamal Ariffin b. Baharuddin,
Cik Ee Bee Choo,
Pn. Haslinda bt.Musa
KANDUNGAN
PRAKATA
PENGHARGAAN
mukasurat
1. SAINS TERAS UNTUK TINGKATAN 1
1.1 Jenis-Jenis Dan Sumber Tenaga 1
1.2 Konsep Tenaga Yang Tidak Boleh Diperbaharui 5
1.3 Konsep Tenaga Yang Boleh Diperbaharui 8
1.4 Sumber Tenaga Dan Pencemaran Alam Sekitar 12
1.5 Kegunaan Tenaga Suria 16
1.6 Kelebihan Dan Kekurangan Sumber Tenaga Yang Boleh Diperbaharui 19
1.7 Penggunaan Tenaga Yang Cekap 21
1.8 Amalan Untuk Kecekapan Tenaga Dan Penggunaan Tenaga Yang Cekap 24

2.1 Pengiraan Kos Penggunaan Tenaga Elektrik 27
2.2 Konsep Pembaziran Penggunaan Tenaga 32
2.3 Amalan-Amalan Yang Menyebabkan Pembaziran Tenaga 35
2.4 Tindakan Membantu Penjimatan Penggunaan Tenaga Dalam Kehidupan 39
Seharian

3.1 Impak Penggunaan Bahanapi Fosil Ke Atas Persekitaran Seperti Pencemaran 45
Persekitaran Dan Pemanasan Global (Global Warming)
4. SAINS TAMBAHAN UNTUK TINGKATAN 4

4.1 Jenis-Jenis Tenaga Diperbaharui 50
4.2 Teknologi Tenaga Diperbaharui Dan Impaknya Ke Atas Alam Sekitar, Sosial 54
Dan Ekonomi
4.3 Rasional Kepentingan Untuk Meneroka Tenaga Diperbaharui 58
4.4 Cara-Cara Untuk Meneroka Tenaga Diperbaharui 62
4.5 Kaedah-Kaedah Memperolehi Tenaga Suria 66
4.6 Teknologi Tenaga Yang Diperbaharui 73
4.7 Prinsip Sel Suria 78
4.8 Menganalisis Output Sel Suria 82
4.9 Menilai Prospek Teknologi Tenaga Suria 85
mukasurat
5. KIMIA UNTUK TINGKATAN 4
5.1 Petroleum Sebagai Sumber Bahan Asli Organik 90

6.1 Penggunaan Alkohol Sebagai Satu Sumber Tenaga 95
7. BIOLOGI UNTUK TINGKATAN 4

7.1 Penggunaan Mikro-Organisma Dalam Penghasilan Tenaga Biojisim 100
8. FIZIK UNTUK TINGKATAN 5

8.1 Penggunaan Tenaga Elektrik Secara Cekap 105
8.2 Penggunaan Tenaga Elektrik Dan Alam Sekitar 109
8.3 Penyelenggaraan Alat-Alat Elektrik Dan Penjimatan Tenaga 113
8.4 Tenaga Nuklear, Pembuangan Sisa Nuklear Dan Alam Sekitar 117
8.5 Tenaga Nuklear Sebagai Sumber Tenaga Altenatif 122
BIODATA RINGKAS PENULIS

Sains Teras Untuk Tingkatan Satu
sumber tenaga utama masa kini untuk

Nordin Abd. Razak mendapatkan pelbagai jenis tenaga. Arang
batu umpamanya, digunakan dalam logi
janakuasa untuk menghasilkan tenaga
1.1 JENIS-JENIS DAN SUMBER elektrik, petroleum digunakan dalam
TENAGA kenderaan dan gas asli sebagai sumber
bahanapi untuk memasak. Tenaga daripada
1.1.1 Pendahuluan cahaya matahari juga boleh digunakan
secara terus untuk menjana tenaga elektrik
Terdapat pelbagai jenis tenaga yang dengan mengguna sel suria, dan tenaga
membolehkan manusia menjalankan terma yang digunakan untuk memanaskan
pelbagai aktiviti seharian. antaranya adalah air dan udara.
tenaga kinetik, tenaga keupayaan, tenaga
kimia, tenaga elektrik, tenaga haba, tenaga Terdapat juga beberapa bentuk sumber
mekanik, tenaga cahaya, tenaga nuklear dan tenaga yang lain antaranya adalah daripada
tenaga bunyi. Setiap bentuk atau jenis angin, ombak, air, geoterma, biojisim dan
tenaga ini mempunyai kepentingannya yang bahan nuklear. Pada masa sekarang
tertentu. Sebagai contoh, tenaga elektrik penggunaan sumber tenaga lain untuk
banyak digunakan di rumah untuk menghasilkan pelbagai jenis bentuk tenaga
mendengar radio, memasak, membasuh amat digalakkan untuk mengimbangi
pakaian dan lain-lain lagi. Bolehkah anda penggunaan bahanapi fosil yang terlalu
menghubungkaitkan kepentingan banyak. Justeru, penggunaan bahanapi fosil
kepelbagaian jenis tenaga yang lain dengan dapat dijimatkan supaya dapat digunakan
kehidupan seharian kita? untuk jangka masa yang lama.
Setiap jenis bentuk tenaga ini terhasil Sila lihat artikel yang ditulis oleh Mohd
daripada sumber-sumber yang tertentu. Yusof Hj Othman & Kamaruzzaman Sopian
Terdapat banyak sumber untuk (2000). Tenaga dan Alam Sekitar. Dalam
membolehkan pelbagai jenis bentuk tenaga Kamarulazizi & Zul Azhar (2000). Tenaga
dihasilkan sama ada secara langsung atau Diperbaharui dan Kecekapan Tenaga. Pulau
secara tidak langsung. Dipercayai matahari Pinang).
ialah sumber tenaga yang utama. Hampir
semua sumber tenaga yang lain datangnya 1.1.2 Objektif Pengajaran
daripada matahari. Tumbuhan umpamanya
menyerap cahaya matahari dan digunakan ▪ Menyatakan pelbagai jenis bentuk
dalam proses tumbesarannya. Manusia dan tenaga.
haiwan memakan tumbuhan dan tenaga ▪ Menentu atau mengenalpasti sumber-
yang tersimpan dalam tumbuhan tersebut sumber untuk mendapatkan pelbagai
dipindahkan kepada manusia dan haiwan. jenis bentuk tenaga.
Apabila tumbuhan, manusia dan haiwan
mati, jasad akan terurai dan untuk tempoh 1.1.3 Konsep Utama
masa yang lama tenaga bertukar bentuk dan
tersimpan sebagai arang batu, petroleum dan ▪ Konsep TENAGA
gas asli. Sumber tenaga yang terhasil
daripada bahan organik ini disebut sebagai Apa maknanya “TENAGA”? Konsep ini
bahanapi fosil. Bahanapi fosil merupakan dapat menimbulkan pelbagai makna kepada
CETREE – Buku Panduan Guru

1
pelajar. Makna yang diberikan mungkin pun yang dapat dilakukan. Jonathan
boleh diterima sebagai betul dan tepat Osborne(1990) telah menyatakan “tenaga
seperti yang diterima oleh saintis ataupun bukan penyebab kepada pelbagai proses dan
berbeza dan bersalahan dengan konsep menyatakan sesuatu itu berlaku kerana ia
sebenar. Ramai ahli-ahli sains yang telah mempunyai tenaga adalah tidak
mengkaji miskonsepsi pelajar tentang benar…..Pernyataan yang lebih sesuai ialah
konsep TENAGA. Sebagai guru, perkara ini tenaga diperlukan untuk mengangkat objek
hendaklah disedari dan langkah-langkah atau menggerakkan kereta. Tanpa tenaga,
untuk memperbetulkan miskonsepsi pelajar proses ini tidak boleh berlaku.”(energy is
tentang konsep TENAGA adalah perlu. not the cause of any process and to say that
something happens because it has energy is
Contoh-contoh pandangan pelajar terhadap wrong……..A more appropriate statement
konsep tenaga; would be that energy is needed to lift a
weight, set a car in motion. Without a source
o Tenaga diperlukan untuk of energy, these processes cannot happen)
menyebabkan sesuatu berlaku. Berdasarkan pernyataan ini maka dapatlah
( J. Osborn.(1986). Energy and fuel: dikatakan TENAGA ialah sesuatu yang
the meaning of ‘the go of things’. diperlukan untuk melakukan sesuatu
The School Science Review. 68. kerja dan sesuatu proses.
242:30)
o Hanya satu sahaja makna bagi ▪ Pelbagai Jenis Tenaga
tenaga dalam sains iaitu “keupayaan
untuk melakukan kerja” o Tenaga Kinetik
(Duit,R.(1986). In search of an
energy concept.In Driver, Rosalind Tenaga yang dipunyai oleh objek
& Miller,R.(Eds). Energy Matters. atau jasad yang bergerak.
Centre for Studies in Science and
Mathematics Education. University o Tenaga Keupayaan
of Leads). Tenaga yang tersimpan di dalam
sesuatu benda atau objek disebabkan
o Tenaga ialah kuasa. oleh kedudukannya atau
keadaannya.
o Semua tenaga datangya daripada
matahari. o Tenaga Kimia
o Tenaga tersimpan dalam makanan Tenaga yang tersimpan dalam

dan bahanapi. sesuatu bahan. Tenaga ini terbebas
apabila bahan itu bertindak balas
o Tenaga dihasilkan di stesen secara kimia
janakuasa
(Scott, Brook, Wells & o Tenaga Elektrik
Driver.(1990). Teaching and
Learning about energy. Centre for Tenaga yang terhasil daripada
Studies in Science and Mathematics tindakbalas kimia di dalam bateri,
Education. University of Leads) oleh geseran atau janakuasa. Ia
merupakan satu bentuk aliran
Apakah konsep sebenar TENAGA? Dalam elektron yang boleh ditukarkan
buku teks Sains Tingkatan Satu KBSM, kepada bentuk tenaga yang lain
tenaga ialah sesuatu yang boleh melakukan seperti cahaya, haba, bunyi dan
kerja. Maknanya tanpa tenaga, tiada apa-apa mekanikal.

2
o Tenaga Haba ▪ Menyenaraikan sumber-sumber tenaga.

Tenaga yang dipunyai oleh benda- o Mengenalpasti sumber
benda atau jasad yang panas. tenaga yang tersimpan
o Tenaga Cahaya o Menghubungkaitkan
sumber tenaga dengan tenaga yang
Tenaga yang terhasil apabila sesuatu dibebaskan
jasad mengeluarkan cahaya.
o Tenaga Nuklear ▪ Membuat peta konsep untuk

menghubungkaitkan pelbagai konsep
Tenaga yang terhasil apabila bahan- bentuk tenaga dan sumbernya.
bahan radioaktif mengalami
pereputan dan dalam keadaan ▪ Mencari maklumat daripada internet.
tertentu boleh menghasilkan tenaga
elektrik. 1.1.5 Bahan Pengajaran
o Tenaga Bunyi ▪ Kertas Mahjong

▪ Marker pen
Tenaga yang terhasil oleh benda-
benda yang bergetar.
▪ Manila kad yang dipotong 1 kaki x 3
inci yang mengandungi pelbagai
perkataan/konsep yang ada kaitan
▪ Bahanapi dengan konsep yang diajar.
Bahanapi ialah sebarang bahan yang ▪ Kad ‘Word Search’
dapat dibakar untuk menghasilkan ▪ Lembaran kerja untuk Aktiviti 4.2 dan
tenaga haba. 4.3.1
▪ Bahanapi fosil 1.1.6 Prosedur Aktiviti
Bahanapi fosil ialah bahanapi yang ▪ Menyenaraikan dan menyusun mengikut

terbentuk daripada bahan organik keutamaan pelbagai bentuk tenaga
yang telah mati dan tertanam
beribu-ribu tahun dahulu. Bahan Aktiviti 1:
organik ini berubah bentuk kepada
arang batu, petroleum dan gas asli. Minta pelajar dalam kumpulan
(1 kumpulan tediri daripada empat
1.1.4 Aktiviti Pelajar orang) berbincang dan menyenaraikan
bentuk-bentuk tenaga yang diketahui
Guru boleh menjalankan beberapa aktiviti oleh mereka Berikan 1 kumpulan sehelai
bersama pelajar: kertas dan 1 batang marker pen dan
minta pelajar dalam kumpulan secara
▪ Menyenaraikan pelbagai jenis tenaga. bergilir ( 1 --- 2 --- 3 --- 4 dan
diulangi semula ) menulis bentuk tenaga
▪ Mencari bentuk-bentuk tenaga dalam yang mereka tahu. Tampalkan hasil
satu ‘Word Search’ (mengesan kerja pada dinding dan minta setiap
perkataan). kumpulan pelajar bergerak ke kumpulan
lain dan menambah bentuk tenaga yang
tidak terdapat dalam kumpulan tersebut.

3
o Kemudian pilih satu kumpulan dan o Sediakan kad-kad yang

kongsi dapatan dengan rakan mengandungi perkataan atau
mereka. konsep-konsep tenaga, jenis/bentuk
tenaga dan sumber-sumbernya.
o Minta setiap kumpulan
menggunakan senarai yang telah o Minta mereka susun dan
diperolehi tadi dan tuliskan hubungkaitkan konsep-konsep itu.
kegunaan tenaga tersebut dalam Minta mereka lukiskan garis
kehidupan seharian. menghubungkan antara konsep-
konsep tersebut dan tulis satu
▪ Mencari bentuk-bentuk tenaga dan perkataan antara konsep-konsep itu.
satu ‘Word Search’ (mengesan
perkataan) o Pilih beberapa kumpulan pelajar
untuk menerangkan peta konsep
Sediakan satu ‘Word Search’ yang yang telah dibina.
mengandungi jenis-jenis tenaga dan minta
pelajar dalam kumpulan selesaikan ‘Word Melayari internet – menerokai pelbagai
Search’ tersebut. Boleh adakan pertandingan laman web yang ada menerangkan tentang
antara kumpulan. jenis dan sumber-sumber tenaga. Aktiviti ini
boleh dibuat dalam kumpulan. Setiap
▪ Menyenaraikan sumber-sumber tenaga. kumpulan perlu membuat persembahan hasil
pencarian yang telah dilakukan.
o Menentukan tenaga yang tersimpan
 Edarkan lembaran kerja, 1.1.7 Implikasi Sosial

(Lampiran 1) yang
mengandungi maklumat tentang ▪ Topik ini memberikan kesedaran
objek kepada kumpulan pelajar bahawa tenaga amat penting dalam
dan minta mereka fikirkan menjalankan aktiviti kehidupan
jawapannya. Bincangkan seharian. Tanpa tenaga tidak banyak
jawapan mereka. yang boleh dilakukan. Bayangkan
keadaan yang akan terjadi jika tidak ada
 Guru/pelajar boleh tambah tenaga – akan wujudkah kehidupan pada
gambar lain. muka bumi ini?
o Menghubungkait sumber tenaga ▪ Kewujudan pelbagai sumber tenaga

membolehkan manusia menjana
Berikan kepada pelajar satu lembaran kerja pelbagai jenis tenaga untuk menjalankan
(Lampiran 2) yang ada gambar yang kegiatan seharian. Individu dan
menunjukkan pelbagai aktiviti dan proses masyarakat perlu menghargai pelbagai
dan minta mereka kenal pasti sumber tenaga jenis sumber tenaga ini dan menyedari
yang menyebabkan berlakunya pelbagai bahawa satu hari nanti ada sumber
kejadian/proses. tenaga ini akan habis digunakan.
Justeru, perlulah ada sifat menghargai
▪ Membuat peta konsep untuk dan berjimat cermat.
menghubungkaitkan pelbagai konsep
bentuk tenaga dan sumbernya. ▪ Masyarakat juga perlu menyedari
bahawa ada sumber bahanapi utama
seperti bahanapi fosil akan habis suatu

4
hari nanti. Justeru, penggunaan sumber batuan. Di bawah tindakan haba dan
tenaga yang lain perlu ditingkatkan. tekanan, sisa tumbuhan ini mengalami
perubahan kimia dan menyebabkannya
▪ Matahari ialah sumber tenaga yang berubah menjadi arang batu. Ia digunakan
paling utama. Malaysia sebagai sebuah dalam stesen janakuasa untuk menghasilkan
negara yang menerima pancaran cahaya tenaga elektrik dan juga tenaga haba dalam
matahari yang banyak perlu industri-industri.
mengeksploitasi sumber tenaga yang
percuma ini untuk menjana tenaga. Petroleum ialah minyak mentah. Petroleum
Masyarakat juga perlu disedarkan akan terbentuk daripada penguraian tumbuh-
penggunaan sumber tenaga ini bagi tumbuhan dan haiwan-haiwan yang hidup di
menggantikan penggunaan bahanapi laut berjuta-juta tahun dahulu. Apabila
fosil yang semakin menyusut organisme-organisme ini mati, bangkainya
kuantitinya. mendap ke dasar laut, mereput dan
kemudian tertimbus oleh lapisan-lapisan
▪ Individu juga perlu menyedari bahawa batu enapan. Hasil tindakan haba dan
ada sumber tenaga yang akan tekanan yang tinggi, bahan mereput ini
menghasilkan kesan sampingan akhirnya bertukar menjadi petroleum –
(memudaratkan). Oleh sebab itu, sejenis cecair yang berwarna hitam yang
hendaklah mengambil sikap berhati-hati pekat dan melekit. Petroleum digunakan
apabila menggunakan sumber tenaga dengan meluas pada masa kini sebagai
tersebut – contohnya bahan nuklear. sumber tenaga.
Gas asli pula merupakan sumber bahanapi

yang diperoleh dari dalam kerak bumi. Gas
1.2 KONSEP TENAGA TIDAK
asli terdiri daripada campuran beberapa jenis
DIPERBAHARUI gas, dan kebanyakannya gas hidrokarbon.
Sembilan puluh peratus daripada gas asli
1.2.1 Pendahuluan terdiri daripada metana. Selebihnya ialah
etana, propane dan butana. Ahli kajibumi
Sumber tenaga boleh dikategorikan kepada
mempercayai bahawa gas asli terbentuk
dua, iaitu sumber tenaga diperbaharui dan
bersama-sama dengan petroleum sejak
sumber tenaga tidak diperbaharui. Sumber
berjuta-juta tahun dahulu. Gas asli biasanya
tenaga tidak diperbaharui bermaksud sumber
terdapat di atas lapisan petroleum.
tenaga ini amat sukar untuk digantikan
setelah ia digunakan. Sumber tenaga tidak
Tenaga nuklear ialah tenaga yang
diperbaharui ini digunakan dengan cepat
dibebaskan apabila atom-atom sesuatu unsur
tetapi akan mengambil yang masa lama
radioaktif ditindakbalaskan dalam reaktor
iaitu beribu-ribu tahun untuk dihasilkan
nuclear. Tindakbalas ini akan menghasilkan
semula.
tenaga haba. Tenaga ini digunakan untuk
memanaskan air menjadi stim yang boleh
Arang batu, petroleum, gas asli dan bahan
memutarkan turbin bagi menjana tenaga
nuklear dikelaskan sebagai sumber tenaga
elektrik.
tidak diperbaharui. Arang batu, petroleum
dan gas asli ini dikenali juga sebagai
Terdapat data-data yang menunjukkan
bahanapi fosil kerana ia terhasil daripada
bahawa penggunaan sumber tenaga daripada
bahan-bahan organik yang telah mati dan
bahanapi fosil ini akan habis suatu hari
mereput. Arang batu terhasil berjuta tahun
nanti. Dipercayai, gas asli akan habis pada
dahulu daripada tumbuhan yang telah
tahun 2020, petroleum pada tahun 2040 dan
mereput dan tertanam dalam lapisan-lapisan
arang batu pada tahun 2280. Apakah

5
tindakan kita sebagai pengguna untuk o Mencari dan menyusun maklumat

memastikan sumber tenaga ini dapat kejadian arang batu dan petroleum.
digunakan dalam tempoh yang lebih lama o Melengkapkan ayat atau silang kata
daripada yang dijangkakan? berasaskan maklumat yang
dikumpulkan/diberi.
1.2.2 Objektif Pengajaran
▪ Mengenalpasti kegunaan arang batu,
▪ Menerangkan maksud sumber tenaga petroleum dan gas asli
tidak diperbaharui.
Menyenaraikan kegunaan arang batu,
▪ Mengenalpasti sumber-sumber tenaga petroleum dan gas asli dengan
tidak diperbaharui. menggunakan borang penyusun grafik
yang diberi. Seterusnya aktiviti ini akan
▪ Menerangkan cara menggunakan menjelaskan kepada pelajar konsep
sumber tenaga tidak diperbaharui secara sumber tenaga yang tidak boleh
berhemat. diperbaharui.
1.2.3 Konsep Utama ▪ Perbincangan kumpulan tentang

penggunaan sumber tenaga berdasarkan
▪ Sumber tenaga tidak diperbaharui. rangsangan yang diberikan oleh guru.
Sumber tenaga yang tidak boleh ▪ Menentukan langkah-langkah untuk

diperbaharui bermaksud sumber tenaga menggunakan sumber tenaga yang tidak
ini amat sukar untuk digantikan setelah boleh diperbaharui ini secara berhemat.
digunakan. Sumber tenaga yang tidak
boleh diperbaharui ini digunakan o Menjana idea dalam kumpulan
dengan cepat tetapi akan mengambil untuk menentukan langkah-langkah
yang masa lama iaitu beribu-ribu tahun menggunakan sumber tenaga yang
untuk dihasilkan semula. diperbaharui ini dengan bijak dan
berhemat serta mengenalpasti
▪ Arang batu punca-punca yang akan
menyebabkan sumber ini menyusut
dengan lebih cepat.
▪ Petroleum
ATAU:
▪ Gas asli
o Main peranan untuk
Nota: Konsep-konsep di atas telah membincangkan masalah sumber
dibincangkan dengan jelas dalam ringkasan tenaga yang semakin menyusut
topik. dalam dunia ini.
1.2.4 Aktiviti Pelajar
▪ Melukis poster untuk menyedarkan
orang ramai supaya menyedari sumber
Dicadangkan:
tenaga semakin susut.
▪ Memahami kejadian arang batu,
▪ Melukis poster untuk menyedarkan
petroleum dan gas asli.
orang ramai supaya menyedari sumber
tenaga semakin susut.

6
▪ Melayari laman web untuk mencari o Minta mereka bincangkan jenis-

maklumat tentang sumber tenaga tidak jenis tenaga yang boleh diperolehi
diperbaharui. daripada bahanapi fosil ini dan cara
untuk mendapatkannya. Catatkan
1.2.5 Bahan Pengajaran perbincangan di atas kertas
mahjong.
▪ Kertas lukisan
o Minta mereka kenalpasti kegunaan
▪ Kertas mahjong
setiap jenis sumber tenaga tersebut.
▪ Pen marker Gunakan borang penyusun grafik
▪ Nota dan soalan bercetak – kejadian (Lampiran 3) yang diedarkan
arang batu dan petroleum kepada setiap kumpulan. Berikan
masa 5 – 10 minit. Kongsi jawapan
1.2.6 Prosedur Aktiviti atau hasil perbincangan dengan
murid-murid lain dalam kelas.
▪ Mencari maklumat kejadian arang batu
dan petroleum. o Jelaskan konsep sumber tenaga
tidak diperbaharui dengan
o Sediakan nota tentang kejadian mengemukakan soalan “ Ramalkan
arang batu dan petroleum. Susun apakah yang akan terjadi kepada
maklumat dalam bentuk senarai, kuantiti arang batu, petroleum dan
potong-potong dan letakkan dalam gas asli jika digunakan berterusan?”
sampul surat . Minta pelajar dalam
kumpulan baca dan susun senarai itu ▪ Edarkan kertas yang mengandungi carta
mengikut urutan peristiwa. Berikan pai (Lampiran 4) yang mengandungi
masa lebih kurang 10 minit. maklumat penggunaan tenaga dunia.
Minta pelajar secara berkumpulan
o Setelah itu, minta pelajar berkongsi membincangkan jawapan daripada
maklumat yang diperolehi dengan soalan-soalan yang dikemukakan.
semua ahli kelas. Guru akan dengar Bincangkan dengan kelas.
dan perbetulkan maklumat yang
disusun oleh murid ▪ Menentukan langkah-langkah untuk
menggunakan sumber tenaga tidak
o Edarkan pula kertas soalan dan teka diperbaharui ini secara berhemat.
silang kata yang berkaitan dengan
maklumat yang telah dipelajari tadi. Minta murid berbincang dalam
Beri masa 10 minit. kumpulan cara-cara untuk menggunakan
sumber tenaga yang tidak boleh
▪ Mengenalpasti kegunaan arang batu, diperbaharui ini dengan Cekap dan
petroleum dan gas asli. berhemat. Bentangkan dalam kelas .
berikan masa lebih kurang 10 minit.
o Berikan murid kertas mahjong dan
pen marker. ATAU:
o Tanya murid “apakah tenaga yang o Main Peranan

tersimpan dalam arang batu,
petroleum dan gas asli?” Pilih beberapa orang pelajar untuk
melakonkan satu wawancara

7
berkaitan dengan masalah sumber ▪ Penggunaan sumber tenaga tidak

tenaga yang semakin menyusut. diperbaharui dengan banyak,
menimbulkan kebimbangan akan
Ahli Panel terdiri daripada seorang wujudnya krisis tenaga di dunia ini.
pengerusi, wakil Syarikat minyak Sumber tenaga akan menjadi semakin
dan seorang pengguna. Guru boleh sukar diperoleh dan nanti akan
berbincang untuk menyediakan menyebabkab kos bahanapi menjadi
skrip dengan pelajar. Guru juga lebih mahal. Apabila kos bahanapi
perlu sediakan soalan-soalan untuk menjadi lebih mahal akan meningkatkan
pelajar yang mendengar pula kos barangan dan sara hidup.
mencatatkan jawapan semasa Perkara ini akan menyukarkan
lakonan dijalankan. kehidupan manusia.
▪ Melukis Poster (Extension activity) ▪ Justeru, langkah-langkah penjimatan

dan penggunaan yang berhemat tentang
Minta pelajar dalam kumpulan menyediakan sumber tenaga tidak diperbaharui perlu
poster yang boleh menyedarkan orang ramai diamalkan dan disebarkan dalam
tentang masalah sumber tenaga yang kalangan masyarakat terutamanya
semakin menyusut dan penggunaannya kanak-kanak yang masih di bangku
secara berhemat. sekolah. Mudah-mudahan sumber
tenaga ini masih dapat dinikmati oleh
▪ Bahagikan murid kepada beberapa generasi yang akan datang.
kumpulan. Minta mereka melayari
beberapa laman web yang telah
dikenalpasti oleh guru mengandungi 1.3 KONSEP TENAGA
maklumat berkaitan dengan sumber DIPERBAHARUI
tenaga tidak diperbaharui(Guru perlu
melayari laman web ini dahulu sebelum 1.3.1 Pendahuluan
pengajaran). Murid pelu mencatat isi-isi
penting dan mereka membentangkan
Selain sumber tenaga yang tidak
maklumat yang diperolehi.
diperbaharui seperti bahanapi fosil, terdapat
satu lagi sumber tenaga yang dinamakan
1.2.7 Implikasi Sosial sebagai sumber tenaga diperbaharui. Ia
dikatakan sebagai sumber tenaga
▪ Sumber tenaga utama dunia sekarang ini diperbaharui kerana sumber tenaga ini akan
datangnya daripada bahanapi fosil iaitu terus menerus diganti setelah digunakan.
arang batu, petroleum dan gas asli. Rajah 1(Lihat Lampiran 5) menunjukkan
Penggunaan bahanapi fosil amat meluas pengkelasan sumber tenaga dan contoh-
untuk menjanakan tenaga pelbagai jenis contoh sumber tenaga yang boleh
tenaga, terutamanya tenaga elektrik. diperbaharui.
Oleh sebab penggunaannya yang banyak
dengan kadar pembentukannya yang Sumber tenaga diperbaharui ini menukarkan
mengambil masa berjuta-juta tahun tenaga yang diperolehi daripada matahari,
maka kuantitinya semakin menyusut. angin, ombak, air, geoterma dan biojisim
Itulah sebabnya bahanapi fosil ini kepada bentuk tenaga yang boleh kita
disebut sebagai sumber tenaga tidak gunakan seperti haba dan elektrik. Dari segi
diperbaharui. sejarahnya, sumber tenaga diperbaharui ini
telah digunakan sejak dahulu lagi
sehinggalah manusia menjumpai arang batu

8
pada abad ke 13, petroleum pada abad ke 19 tersebut dan ditukarkan kepada wap/stim.
dan uranium pada abad ke-20. Stim/wap kemudian digunakan untuk
menggerakkan janakuasa untuk
Tenaga suria ialah sumber tenaga yang menghasilkan tenaga elektrik. Beberapa
percuma dan hadir dalam kuantiti yang tempat di dunia ini seperti New Zealand dan
mencukupi untuk menjanakan tenaga. Jepun ada menggunakan sumber tenaga ini
Sungguhpun begitu penggunaan tenaga yang untuk mengahsilkan tenaga elektrik.
diperoleh secara langsung daripada cahaya
matahari di negara kita ini masih rendah Biojisim pula merupakan satu sumber
iaitu 12 peratus daripada keperluan tenaga tenaga yang diperolehi daripada sampah
keseluruhan ( Fauziah & Ahmad Nurulazam, sarap, hampas tebu dan kelapa sawit, daun-
2000). Tenaga daripada cahaya matahari ini daun kering dan najis haiwan. Biojisim
boleh ditukarkan menjadi bentuk tenaga lain dapat menghasilkan biogas apabila ia
dengan menggunakan pelbagai alat dibiarkan mereput dalam takungan khas.
pengubah. Tenaga suria boleh diubah Biogas yang terhasil dapat digunakan untuk
kepada tenaga elektrik melalui penggunaan memasak dan pemanasan.
sel suria dan haba juga terhasil sebagai by
produk proses ini. Satelit-satelit angkasa Penggunaan sumber tenaga diperbaharui ini
lepas, mesin pengira dan jam adalah antara semakin mendapat perhatian daripada
contoh alatan yang menggunakan tenaga pelbagai pihak dan kerajaan di dunia. Tidak
suria. Bolehkah anda menamai contoh- hairanlah jika banyak institut penyelidikan
contoh penggunaan tenaga suria dalam mula memberikan tumpuan kepada
kehidupan seharian kita? penjanaan tenaga daripada sumber tenaga
diperbaharui. Keprihatinan ini berasaskan
Tenaga hidro pula merupakan tenaga yang kesedaran bahawa sumber bahanapi fosil
diperolehi daripada air yang ditakung pada yang ada akan habis satu hari nanti. Oleh
paras yang tinggi. Air yang mengalir turun sebab itu, sumber tenaga alternatif dan
dengan deras akan memusingkan turbin- mesra alam sekitar perlu dimajukan.
turbin yang besar untuk menjanakan tenaga
elektrik. Selain itu ombak laut juga boleh 1.3.2 Objektif Pengajaran
menghasilkan tenaga elektrik. Pergerakan
air pasang dan surut akan menggerakkan
turbin dan ini akan menghasilkan tenaga
▪ Menyatakan konsep sumber tenaga yang
diperbaharui.
elektrik.
Kuasa angin telah digunakan berkurun- ▪ Menyatakan contoh-contoh sumber

kurun lama dahulu oleh kapal-kapal layar tenaga diperbaharui.
dan untuk mengepam air dengan
menggunakan kincir angin. Kincir angin ini ▪ Menyatakan bagaimana sumber-sumber
juga digunakan di negara-negara Eropah tenaga diperbaharui ini dapat
untuk menghasilkan tenaga elektrik. Angin menghasilkan tenaga.
akan memutarkan kipas kincir angin yang
akan memusingkan gandar yang disambung ▪ Mencari maklumat dengan melayari
pada janakuasa untuk menghasilkan tenaga laman web yang berkaitan dengan
elektrik. sumber tenaga diperbaharui.
Tenaga Geoterma pula ialah tenaga yang 1.3.3 Konsep Utama

diperoleh daripada perut bumi. Lubang-
lubang perlu digerudi untuk ke kawasan
perut bumi untuk mendapatkan haba
▪ Sumber tenaga yang diperbaharui.

9
▪ Sumber tenaga yang dapat diganti o Merekacipta alat menggunakan

dengan cepat setelah digunakan seperti angin untuk menghasilkan tenaga
matahari, air, ombak, geoterma dan elektrik.
biojisim.
▪ Menjana idea kebaikan menggunakan
▪ Tenaga Suria sumber tenaga yang diperbaharui.
Tenaga suria ialah tenaga yang
diperolehi daripada cahaya matahari 1.3.5 Bahan Pengajaran
dalam bentuk tenaga cahaya dan tenaga
haba. ▪ Kertas mahjong
▪ Pen Marker
▪ Biojisim ▪ Motor ringkas
Biojisim pula merupakan satu sumber
tenaga yang diperoleh daripada sampah
▪ Sel Suria
sarap, hampas tebu dan kelapa sawit, ▪ Wayar dengan klip buaya
daun-daun kering dan najis haiwan. ▪ Mentol dan pemegangnya
▪ Motor elektrik yang kecil
▪ Geoterma ▪ Gabus
Geoterma pula ialah tenaga yang ▪ Kepingan aluminiam
berpunca daripada dalam kerak bumi. Di
bahagian bawah kerak bumi terdapat
▪ Gelung getah
wap panas atau stim dan air panas. ▪ Rod aluminiam dengan alur
▪ Tenaga Hidro
1.3.6 Prosedur Aktiviti
Tenaga hidro pula merupakan tenaga
yang diperoleh daripada air yang
ditakung di paras yang tinggi. Air yang ▪ Mencari maklumat tentang sumber
mengalir turun dengan deras akan tenaga yang boleh diperbaharui.
memusingkan turbin-turbin yang besar
untuk menjanakan tenaga elektrik o Sediakan nota atau buku rujukan.
Minta pelajar mencari maklumat
1.3.4 Aktiviti Pelajar tentang sumber-sumber tenaga yang
boleh diperbaharui. Minta mereka
Cadangan aktiviti: tulis dengan ringkas tentang sumber
tenaga tersebut dan kongsikan
maklumat dengan rakan dalam
▪ Mencari maklumat tentang sumber kelas. Guru beri bimbingan.
tenaga diperbaharui.
ATAU:
▪ Menyiasat dan menjalankan aktiviti
menggunakan sumber tenaga o Bahagikan murid kepada beberapa
diperbaharui di dalam makmal. kumpulan. Minta mereka melayari
laman web yang telah ditentukan
o Menggunakan air untuk oleh guru( Guru perlu mencari
menghasilkan tenaga elektrik. laman-laman web ini sebelum
pengajaran). Murid-murid perlu
o Menggunakan sel suria mengumpulkan seberapa banyak
menghasilkan tenaga elektrik maklumat yang daripada laman web
tersebut. Setelah selesai, minta

10
setiap kumpulan membentangkan berkumpulan mereka alat penjana

hasil dapatan mereka. tenaga menggunakan angin. Guru
akan memberikan markah kepada
o Jika sekolah tersebut tidak rekacipata yang terbaik dan boleh
mempunyai sambungan kepada menghasilkan paling banyak tenaga
internet, guru bolehlah memuat elektrik.
turun(download) maklumat-
maklumat daripada laman web ke ▪ Menjana idea kebaikan menggunakan
dalam disket dan berikan disket sumber tenaga diperbaharui.
tersebut kepada murid. Minta murid
dapatkan maklumat daripada laman Guru meminta murid berbincang
web tersebut. kebaikan menggunakan sumber tenaga
alternatif/sumber tenaga yang boleh
▪ Menyiasat dan menjalankan aktiviti diperbaharui ini.
sumber tenaga yang boleh diperbaharui
di dalam makmal. 1.3.7 Implikasi Sosial
o Menggunakan air untuk ▪ Pengunaan bahanapi fosil sebagai

menghasilkan tenaga elektrik. sumber tenaga tidak akan bertahan lama.
Lambat laun sumber tenaga ini akan
Berikan bahan yang disediakan dan habis dan masyarakat dunia pasti akan
meminta murid memasangkan radas berhadapan dengan krisis tenaga yang
dan tunjukkan kepada guru bahawa teruk.
mereka boleh menghasilkan tenaga
menggunakan sumber daripada air.
▪ Justeru, penjanaan tenaga daripada
sumber-sumber yang lain dan boleh
Minta mereka berikan kebaikan dan
diperbaharui amat diperlukan. Tenaga
kekurangan menggunakan air untuk
yang diperoleh daripada cahaya
menjana tenaga.
matahari secara percuma, angin, air dan
ombak, geoterma dan biojisim
o Menggunakan sel suria
merupakan contoh-contoh sumber
menghasilkan tenaga elektrik.
tenaga diperbaharui dan semakin banyak
digunakan di pelbagai tempat di dunia
Berikan sel suria (jika ada), minta
ini. Pelbagai alatan teknologi
mereka pasangkan radas dan
dibangunkan untuk menggunakan
tunjukkan kepada guru bahawa
sumber tenaga ini dengan cekap dan kos
mereka boleh menghasilkan tenaga
efektif.
elektrik menggunakan sel suria.
Minta mereka buat inferens ▪ Namun begitu, penggunaan sumber

kebaikan menggunakan tenaga suria tenaga diperbaharui ini masih terhad.
dan kekangan menggunakan sumber Masyarakat perlu disedarkan akan
tenaga ini. kewujudan sumber tenaga ini dan
digalakkan penggunaannya dengan
o Merekacipta alat menggunakan diberi pelbagai insentif. Penyelidikan
angin untuk menghasilkan tenaga dan pembangunan dalam penggunaan
elektrik. sumber tenaga yang boleh diperbaharui
perlu diberi kan perhatian oleh kerajaan
Berikan alat radas yang disediakan di setiap negara. Oleh sebab itu, banyak
dan minta pelajar secara kerajaan membangunkan institut

11
penyelidikan untuk memajukan para saintis bimbang dengan kesan rumah

penggunaan sumber tenaga yang boleh hijau ini?
diperbaharui ini.
Hujan asid pula berlaku hasil daripada
pelarutan gas sulfur dioksida, gas nitrogen
1.4 SUMBER TENAGA DAN oksida dan karbon dioksida dalam air hujan.
PENCEMARAN ALAM SEKITAR Gas-gas ini dihasilkan daripada pembakaran
bahanapi dalam kenderaan dan kilang-kilang
1.4.1 Pendahuluan industri. Kelarutan gas yang tinggi
menghasilkan asid dan ini membahayakan
Kemajuan yang pesat dalam bidang struktur bangunan dan juga pada hidupan di
teknologi dan perindustrian telah dalam kolam dan mengurangkan kesesuaian
meningkatkan keperluan penggunaan tanah untuk pertanian.
sumber tenaga. Selain itu, pertambahan
bilangan penduduk dunia yang pesat Selain pembebasan bahan pencemar ke
memerlukan juga pertambahan sumber udara, terdapat juga pembuangan bahan-
tenaga untuk membolehkan manusia bahan berasaskan petroleum ke dalam
menjalankan kehidupan hariannya.. sungai dan lautan. Perkara ini menyebabkan
Penggunaan bahanapi fosil seperti arang berlakunya pencemaran air sehingga
batu, petroleum dan gas asli semakin menyebabkan banyak hidupan akuatik mati.
bertambah. Bukan setakat bahanapi fosil ini
sahaja, kemajuan teknologi mendorong Tenaga nuklear pula baru ditemui pada awal
penggunaan bahan nuklear. Penjanaan dan abad ke dua puluh dan amat berpotensi
penggunaan lebih banyak sumber tenaga ini untuk mengatasi masalah sumber tanaga
telah memberikan masalah pencemaran daripada bahanapi fosil yang semakin
terhadap alam sekitar. menyusut. Malah, sebahagian besar sumber
tenaga di Eropah dan Amerika Syarikat
Pembakaran arang batu, petroleum dan gas menggunakan sumber tenaga nuklear.
asli membebaskan banyak gas karbon Namun penggunaannya menimbulkan
dioksida dan sulfur dioksida serta partikel- banyak isu dan mendatangkan kemudaratan
partikel halus. Keadaan ini membawa kepada penduduk dunia. Kejadian
kepada kejadian KESAN RUMAH HIJAU kebocoran loji nuklear di Chernobyl, Rusia
( Greenhouse Effect ) dan HUJAN ASID. menjadi satu pengajaran kepada manusia
Disamping itu partikel-pertikel halus juga supaya lebih berhati-hati dalam mengendali
banyak terampai dalam udara. Perkara ini janakuasa yang bersumberkan bahan
menimbulkan pencemaran kepada udara. nuklear.
Kesan rumah hijau berlaku akibat daripada Penggunaan sumber tenaga diperbaharuhi
pembebasan gas karbon dioksida yang nampaknya lebih bersih dan bebas daripada
terlalu banyak ke dalam atmosfera. menyumbang pencemaran alam sekitar.
Kehadiran gas karbon dioksida yang terlalu Oleh sebab itu, penggunaan sumber tenaga
banyak ini membentuk satu lapisan dalam ini menjadi pilihan kepada pencinta alam
atmosfera yang memerangkap dan sekitar.
menghalang pantulan semula cahaya
matahari. Perkara ini menyebabkan kesan 1.4.1 Objektif Pengajaran
pemanasan global iaitu suhu bumi semakin
tinggi. Keadaan ini membimbangkan ramai ▪ Menyatakan jenis-jenis pencemaran
saintis. Bolehkah anda menyatakan mengapa yang terdapat dalam persekitaran;

12
▪ Mengenalpasti punca-punca Projek : Mengukur nilai pH air

pencemaran; hujan di kawasan masing-masing
dan membuat inferens terhadap nilai
▪ Menerangkan kesan penggunaan sumber pH yang didapati.
bahanapi yang tidak terkawal dengan
pencemaran alam sekitar. ▪ Main peranan – Mengatasi pencemaran
disebabkan penggunaan sumber tenaga
▪ Menjana idea untuk mencari jalan dengan tidak terkawal.
mengatasi masalah pencemaran alam
sekitar akibat penggunaan sumber o Masalah Kesan Rumah Hijau;
tenaga yang tidak terkawal.
ATAU
1.4.2 Konsep Utama
o Keputusan sama ada setuju atau tidak
diteruskan pembinaan loji nuklear
▪ Kesan Rumah Hijau
ditempat anda.
Kesan rumah hijau berlaku akibat
pembebasan gas karbon dioksida yang ▪ Melukis poster yang bertujuan
terlalu banyak ke dalam atmosfera. memberikan kesedaran kepada
Kehadiran gas karbon dioksida yang masyarakat tentang kesan Rumah Hijau
terlalu banyak ini membentuk satu atau Hujan Asid atau pencemaran dan
lapisan dalam atmosfera yang kesannya terhadap alam sekitar.
memerangkap dan menghalang
pantulan semula cahaya matahari. ▪ Mencari maklumat tentang kesan
Perkara ini menyebabkan kesan pencemaran akibat penggunaan sumber
pemanasan global iaitu suhu bumi tenaga.
semakin tinggi.
1.4.4 Bahan Pengajaran
▪ Hujan Asid
▪ Borang penyusun grafik
Hujan asid pula berlaku hasil pelarutan (Lampiran 6)
gas sulfur dioksida, gas nitrogen oksida
dan karbon dioksida dalam air hujan ▪ Kad tugasan yang tercatat peranan
individu dalam satu situasi pilihan sama
1.4.3 Aktiviti Pelajar ada masalah Kesan Rumah Hijau atau
Pembinaan Loji Nuklear ditempat anda.
Cadangan aktiviti adalah: ▪ Kertas mahjong
▪ Pen marker
▪ Penyiasat Pencemaran!!
▪ Kesan penggunaan sumber
bahanapi/bahan bakar yang tidak ▪ Penyiasat Pencemaran!!
terkawal.
o Guru mengedarkan borang
o Kesan rumah hijau penyusun grafik (Lampiran 6)
kepada setiap kumpulan
o Hujan Asid (1 kumpulan = 4 orang).

13
o Guru meminta mereka menentukan: berkaitan dengan kejadian

kesan rumah hijau.
 Pencemaran yang berlaku dalam
persekitaran mereka.  Pembentangan hasil
perbincangan pelajar
 Menyatakan punca-punca
pencemaran tersebut. ATAU;
 Kesan pencemaran pada alam Projek – menjalankan kutipan air hujan di

sekitar dan kehidupan. kawasan masing-masing dan ukur nilai
pHnya. Guru meminta murid membuat
 Undi murid yang perlu inferens “mengapa mereka memperolehi
melakukan pembentangan nilai pH tersebut?”.
dalam setiap kumpulan dan
seterusnya membuat rumusan ▪ Main peranan
daripada hasil perbincangan
yang diperoleh. o Mengatasi pencemaran disebabkan
penggunaan sumber tenaga dengan
▪ Kesan penggunaan sumber tidak terkawal.
bahanapi/bahan bakar yang tidak
terkawal.  Sediakan kad tugasan peranan
yang akan dimainkan oleh
o Kesan rumah hijau beberapa pelajar yang telah
anda pilih berkaitan dengan
 Edarkan borang penyusun tajuk di atas.
grafik ( sebab & kesan)  Guru meminta murid yang
kepada setiap kumpulan terpilih memahami peranan
pelajar ( atau plastik tersebut dan melakonkannya
transparensi) dengan bersungguh-sungguh.
(Lampiran 6 dan Lampiran 7)  Guru juga perlu menyediakan
borang maklumat untuk
 Guru meminta pelajar dikumpul oleh murid-murid
berbincang dan mencari lain sepanjang masa main
maklumat yang berkaitan peranan itu berlangsung.
dengan kejadian kesan rumah  Jalankan perbincangan selepas
hijau. aktiviti ini dijalankan
 Pembentangan hasil ▪ Masalah Kesan Rumah Hijau;

perbincangan pelajar.
o Beritahu pelajar bahawa mereka
o Hujan Asid akan mengambil bahagian dalam
memainkan peranan sebagai pakar
 Edarkan borang penyusun yang berkaitan dengan alam sekitar.
grafik ( sebab & kesan) Kumpulan pakar ini akan
kepada setiap kumpulan membincangkan kesan rumah hijau
pelajar ( atau plastik dan cadangan untuk mengatasi
transparensi) masalah ini.
(Lampiran 6 dan Lampiran 7)
 Minta pelajar berbincang dan
mencari maklumat yang

14
o Setiap kumpulan terdiri daripada 6 kepentingan di kawasan

orang. Setiap orang akan tersebut.(Guru hendaklah
memainkan peranan sebagai pakar menyediakan kad yang perlu
dalam pelbagai bidang yang dimainkan oleh setiap pemegang
berkaitan dengan alam sekitar. peranan tersebut)
o Guru akan mengedarkan sampul ▪ Melukis poster yang bertujuan memberi

surat yang berisi peranan setiap kesedaran kepada masyarakat tentang
ahli dalam kumpulan tersebut. kesan Rumah Hijau atau Hujan Asid
Setiap ahli dalam kumpulan akan atau pencemaran dan kesannya ke atas
memainkan peranan tersebut. alam sekitar.
Jangan beri orang lain melihat kad
tersebut. o Aktiviti ini boleh dilakukan
sebagai kegiatan aktiviti ko-
o Baca peranan tersebut, cuba fikir kurikulum sains.
dan senaraikan pandangan anda
berkaitan dengan peranan ▪ Melayari internet untuk mencari
tersebut. maklumat tentang pencemaran alam
sekitar akibat pengunaan sumber tenaga.
o Mulakan perbincangan dengan Jika tidak ada akaun internet guru
setiap ahli memperkenalkan diri bolehlah memuat turun artikel yang
mereka kepada kumpulan (nama menarik berkaitan dengan pencemaran
dan agensi tempat bekerja dan alam sekitar dan minta pelajar
kepakaran) dan berikan mengaksesnya melalui komputer.
pandangan tentang kesan rumah
hijau serta langkah yang baik Setelah selesai pencarian boleh
untuk mengatasinya. dikongsikan maklumat yang diperoleh
dengan kumpulan lain di dalam kelas.
o Berikan masa untuk perbincangan
ini tamat dan guru minta setiap 1.4.7 Implikasi Sosial
kumpulan melaporkan rumusan
kumpulan bagi perbincangan yang
telah dilakukan.
▪ Terdapat hubungan yang erat dan
simbiotik antara manusia, organisme
dengan persekitarannya. Kelangsungan
▪ Pembinaan loji nuklear di tempat kehidupan manusia dan organisme
anda. amat bergantung kepada persekitaran
yang sihat dan bersih. Sudah menjadi
o Langkah-langkah adalah hampir menjadi tanggungjawab setiap individu
sama seperti langkah di atas tetapi untuk menjaga alam persekitarannya
kali ini peranan yang perlu dan mengambil langkah-langkah
dimainkan oleh murid dan fokus konstruktif untuk menangani masalah
perbincangan adalah berbeza. pencemaran.
Cadangan peranan –adalah
seorang Prof. Fizik Nuklear, wakil
▪ Namun penggunaan pelbagai sumber
tenaga terutamanya bahanapi fosil yang
pengusaha loji nuclear, wakil
tidak terkawal dan meluas
Persatuan Alam Sekitar,
menyebabkan berlakunya pencemaran
wartawan, wakil rakyat , Ketua
bukan sahaja di udara tetapi juga di
Menteri/wakilnya, beberapa orang
daratan dan air. Masalah pencemaran
penduduk yang mempunyai

15
ini menimbulkan pelbagai fenomena penggunaan yang bertumpu kepada tenaga

yang sedikit sebanyak mempengaruhi fosil, maka sumber tenaga terbaru dan bersih
kehidupan di muka bumi secara tidak ini diabaikan. Mungkin apabila bahanapi
disedari. Oleh sebab itu, setiap orang fosil yang merupakan sumber tenaga tidak
ahli masyarakat perlu lebih berhemat diperbaharui ini habis digunakan barulah
dalam menggunakan pelbagai sumber agaknya pengunaan sumber tenaga
tenaga. Walaupun tenaga penting tetapi diperbaharui seperti tenaga suria ini dititik
perlulah diingat akan kesan sampingan beratkan.
yang boleh terjadi akibat penggunaan
bahanapi yang tidak terkawal. Fauziah dan Ahmad Nurulazam (2000)
umpamanya menyatakan bahawa
▪ Langkah-langkah pencegahan perlu penggunaan tenaga terbaharukan seperti
diambil perhatian oleh pihak berkuasa. tenaga suria hanya menyumbang lebih
Jangan tunggu apabila keadaan kurang 12 peratus kepada keperluan tenaga
bertambah serius barulah kita sibuk keseluruhan di Malaysia.
hendak mencari jalan untuk
mengatasinya. “Sediakan payung Tenaga suria terdiri daripada tenaga cahaya
sebelum hujan”. Pendidikan, kempen dan tenaga haba. Ia merupakan sumber
kesedaran dan penguatkuasaan undang- tenaga utama yang bersih dan
undang perlu dilaksanakan dengan penggunaannya tidak menghasilkan kesan
bersungguh-sungguh dan berterusan. negatif terhadap persekitaran. Terdapat
beberapa penggunaan sumber tenaga suria
antaranya adalah dalam pemanas air suria,
1.5 KEGUNAAN TENAGA SURIA pemanas udara suria, penyulingan air suria,
satelit angkasa lepas dan alatan-alatan
1.5.1 Pendahuluan seperti mesin kira dan jam tangan.
Matahari dicipta untuk menjadi sumber Terdapat dua cara menggunakan tenaga
tenaga utama di bumi ini. Hampir semua suria untuk menghasilkan tenaga elektrik
sumber tenaga di bumi ini sama ada secara iaitu menerusi penggunaan sel suria dan
langsung atau tidak langsung berasal teknologi terma suria. Pada ketika ini,
daripada matahari. Tenaga yang diperoleh penggunaan teknologi berasaskan tenaga
secara langsung daripada cahaya matahari solar adalah amat mahal jika dibandingkan
dinamakan tenaga suria. dengan penggunaan stesen janakuasa
Matahari sebagai sumber tenaga utama telah berasaskan arang batu tetapi ia kurang
digunakan oleh tumbuh-tumbuhan. Tumbuh- mendatangkan pencemaran kepada alam
tumbuhan menggunakan cahaya matahari sekitar.
untuk membuat makanan melalui proses
fotosintesis. Manusia juga menggunakan Sel suria ialah peranti semikonduktor dan
cahaya matahari tetapi untuk menjalankan mempunyai sifat yang sama dengan diod,
aktiviti yang terhad seperti menjemur iaitu ia hanya membenarkan arus mengalir
pakaian dan mengeringkan makanan. pada satu arah sahaja. Perbezaannya, sel
Cahaya matahari boleh didapati di negara suria tidak memerlukan bekalan tenaga
kita sepanjang tahun. Namun penggunaan elektrik untuk berfungsi tetapi sebaliknya ia
tenaga suria sebagai sumber tenaga masih akan membekalkan tenaga elektrik jika
pada tahap yang rendah. Perkara ini didedahkan kepada cahaya. Proses
mungkin kerana harga seunit tenaga elektrik perubahan ini disebut sebagai kesan
masih murah dan mudah diperoleh, fotoelektrik. Penggunaan sel suria ini untuk
menjana tenaga elektrik misalnya dalam

16
program angkasa lepas Amerika Syarikat.

Sel suria digunakan untuk menjana tenaga ▪ Menyiasat kegunaan tenaga suria.
elektrik bagi kapal angkasa lepas dan satelit.
▪ Projek membina pemanas air suria
Sistem bekalan tenaga elektrik suria ringkas
merupakan satu cara alternatif untuk
mendapatkan kuasa eklektrik selain daripada 1.5.5 Bahan Pengajaran
bahanapi fosil dan hidro. Sumber tenaga
yang bersih lagi banyak di negara kita ini
perlulah dieksploit agar wujud kepelbagaian
▪ Tin kosong
penggunaan sumber tenaga untuk ▪ Kanta pembesar
menghasilkan tenaga elektrik dan ▪ Piring Kaca
memberikan pertimbangan terhadap ▪ Mancis Api
pencemaran alam sekitar yang dihasilkan ▪ Kepingan Aluminium
oleh pembakaran bahanapi fosil yang tidak
terkawal.
▪ Kertas Mahjong
▪ Pen Marker
▪ Menyatakan beberapa penggunaan
tenaga suria. ▪ Mencari maklumat tentang
penggunaan tenaga suria
▪ Menyiasat kegunaan tenaga suria
dalam kehidupan seharian
▪ Projek membina pemanas air suria dan secara komersial.
ringkas
Meminta pelajar mencari maklumat
1.5.3 Konsep Utama tentang kegunaan tenaga suria di dalam
laman web yang telah ditentukan oleh
▪ Tenaga Suria guru melalui internet ATAU
Tenaga suria ialah tenaga yang mendapatkan maklumat daripada artikel
diperolehi daripada cahaya matahari yang telah dimuat turun oleh guru dalam
dalam bentuk tenaga cahaya dan tenaga disket.
haba.
Setelah selesai pelajar diminta membuat
▪ Sel suria nota ringkas dan menjelaskan dapatan
Sel suria ialah peranti semikonduktor mereka kepada kelas.
yang menukar cahaya kepada renaga
elektrik. ▪ Menyatakan beberapa penggunaan
tenaga suria.
o Edarkan borang penyusun grafik
Cadangan aktiviti, antaranya adalah: (Lampiran 8) / kertas mahjong
bersama dengan pen marker kepada
▪ Mencari maklumat tentang pelajar dan minta mereka menjana
penggunaan tenaga suria ides mengenai kegunaan tenaga
dalam kehidupan seharian suria secara berkumpulan ( 1
dan secara komersial. kumpulan terdiri daripada empat
▪ Menyatakan beberapa penggunaan orang pelajar)
tenaga suria.

17
o Selepas selesai perbincangan, pilih o (Supaya pelajar dapat kenalpasti

pelajar daripada beberapa kumpulan pembolehubah yang dimalarkan)
membentangkan hasil perbincangan
tadi. o Apakah perbezaan antara situasi 1
dengan situasi 2?
o Minta pelajar buat rumusan daripada o (Supaya pelajar dapat kenal pasti
aktiviti ini. pemboleh ubah yang
dimanipulasikan)
o Guru bolehlah memberikan contoh-
contoh kegunaan lain kepada pelajar o Apakah yang hendak diperhatikan?
jika contoh yang diberikan tidak (Supaya pelajar dapat kenalpasti
mencukupi. pembolehubah yang
digerakbalaskan)
▪ Menyiasat kegunaan tenaga suria.
o Minta mereka membina hipotesis?
o Berikan bahan-bahan dan alatan
berikut:  Pelajar menjalankan
 Kanta pembesar siasatan dan setelah selesai,
 Piring Kaca bincangkan hasil siasatan.
 Mancis Api Minta pelajar fikirkan
mengapakah wujudnya
o Berikan tugasan kepada setiap perbezaan dalam ujikaji
kumpulan. tersebut?
▪ Tugasan 1 : Menyalakan Mancis Api ▪ Tugasan 2: Menggerakkan kereta

Menggunakan Tenaga Suria. bermotor ringkas mengunakan sel suria.
o Minta pelajar fikirkan bagaimana o Tunjukkan kepada pelajar sel suria.

hendak menyalakan mancis api Tanya mereka:
menggunakan tenaga suria.
Dapatkan maklumbalas daripada  Kegunaan sel suria?
mereka.  Pernahkah mereka
melihatnya. Jika ya, di
o Kemudian, minta mereka jalankan mana?
siasatan:
 Bagaimana cahaya matahari
Situasi 1 : Letakkan mancis api dalam boleh ditukarkan kepada
piring kaca dalam sinaran cahaya matahari. tenaga elektrik?
Situasi 2 :Letakkan mancis dalam piring o Minta mereka jalankan siasatan

kaca tetapi gunakan kanta pembesar untuk untuk menggerakkan kereta
menumpukan cahaya matahari kepada bermotor ringkas menggunakan sel
mancis. suria.
Bincangkan atau tanyakan soalan kepada o Minta mereka buat siasatan dengan
pelajar: menggunakan 1 sel suria. 2, 3 dan
seterusnya dan lihat kesan
o Apakah yang disamakan dalam penambahan sel suria terhadap
siasatan ini? pergerakan kereta bermotor ringkas
tersebut?

18
1.6.1 Pendahuluan
o Minta mereka membina jadual
untuk merekodkan pemerhatian. Sumber tenaga boleh dibahagikan kepada
dua kategori, iaitu sumber tenaga tidak
o Minta mereka membuat inferens diperbaharui dan sumber tenaga
terhadap dapatan yang diperoleh diperbaharui. Sumber tenaga tidak
dalam siasatan ini. diperbaharui contohnya ialah seperti
bahanapi fosil – arang batu, petroleum, gas
▪ Projek membina pemanas air suria asli dan bahan nuklear. Sumber tenaga
ringkas diperbaharui pula ialah tenaga suria,
geoterma, hidroelektrik, angin, ombak dan
o Berikan kertas mahjong kepada biojisim. Sumber tenaga ini telah
pelajar dan minta mereka menjana dibincangkan dengan ringkas dalam Unit 2
idea untuk menjalankan projek dan Unit 3.
membina pemanas air suria
menggunakan bahan-bahan yang Sumber tenaga diperbaharui memberikan
diberikan. (Guru perlu sediakan alternatif untuk menampung atau
arahan atau peraturan dan kriteria menggantikan bahanapi fosil yang semakin
pemarkahan projek kepada pelajar). menyusut jumlahnya. Di samping itu,
penggunaan bahanapi fosil tanpa terkawal
o Bimbing pelajar dan berikan masa telah meyumbang pencemaran kepada alam
kepada mereka menjalankan projek. sekitar. Oleh sebab itu, penjanaan tenaga
Penilaian boleh dibuat oleh guru menggunakan sumber tenaga diperbaharui
sains yang lain. semakin digalakkan.
1.5.7 Implikasi Sosial Mengapakah penggunaan sumber tenaga

diperbaharui amat digalakkan? Terdapat
▪ Tenaga suria merupakan sumber tenaga beberapa kelebihan menggunakan sumber
yang berpotensi untuk menggantikan tenaga diperbaharui ini. Antaranya adalah:
sumber bahanapi fosil satu hari nanti.
Kepelbagaian penggunaannya perlulah ▪ Murah dan kadangkala didapati dengan
dipertingkatkan. Melalui aktiviti percuma. Contohnya, cahaya matahari
penyelidikan dan pembangunan (R&D) boleh diperoleh secara percuma dan
diharapkan pengunaan tenaga suria akan kebanyakan negara disinari oleh cahaya
dapat dipertingkat. matahari.
▪ Selain itu, tenaga suria ini diperolehi ▪ Mudah diperoleh serta dapat diganti
secara percuma dan mesra alam sekitar. dalam masa yang singkat setelah
Hal ini akan dapat menjimatkan kos sara digunakan.
hidup dan mengurangkan kerosakan
yang telah dilakukan oleh penggunaan ▪ Mesra alam sekitar – tidak
bahanapi fosil. mencemarkan alam sekitar.
Sungguhpun begitu, ada juga kekurangan

1.6 KELEBIHAN DAN sumber tenaga diperbaharui. Antaranya
KEKURANGAN adalah:
SUMBER TENAGA YANG
BOLEH DIPERBAHARUI ▪ Teknologi yang canggih diperlukan
untuk memperoleh sumber tenaga yang

19
boleh diperbaharui ini. Kadangkala

teknologi ini memerlukan kos yang ▪ Mencari maklumat tentang kelebihan
tinggi dan mahal. dan kekurangan sumber tenaga
diperbaharui.
▪ Tidak semua sumber tenaga
diperbaharui adalah mesra alam sekitar. 1.6.5 Bahan Pengajaran
Pembinaan empangan elektrik hidro
umpamanya akan menyebabkan ▪ Nota yang berkaitan dengan sumber
kemusnahan beribu-ribu hektar kawasan tenaga diperbaharui. Nota mengandungi
hutan yang menjadi kediaman pelbagai penerangan tentang sumber tenaga
spesis organisme. diperbaharui, kelebihan dan
kekurangannya.
▪ Pembinaan halangan di muara sungai
untuk menghasilkan tenaga elektrik ▪ Jadual untuk membandingkan kelebihan
daripada ombak dan aras air pasang dan kekurangan sumber tenaga
surut juga memberikan kesan kepada diperbaharui (Lampiran 9).
habitat burung dan ikan kerana
dipercayai mengganggu kejadian 1.6.6 Prosedur Aktiviti
pasang surut dan pergerakan spesis
kehidupan akuatik di kawasan tersebut. ▪ Menjana idea tentang kelebihan dan
Selain itu, halangan ini akan kekurangan sumber tenaga diperbaharui.
melonggokkan bahan buangan daripada
hulu sungai di muara sungai dan boleh o Edarkan kertas mahjong dan pen
menyebabkan kejadian banjir. marker bagi setiap kumpulan.
Bolehkah anda fikirkan kelebihan dan o Minta mereka fikirkan kelebihan dan
kekurangan sumber tenaga diperbaharui ini? kekurangan sumber tenaga
Cuba bincangkan. diperbaharui dan catatkan pada
kertas mahjong atau plastik
1.6.2 Objektif Pengajaran transparensi.
▪ Menyatakan kelebihan sumber tenaga o Pilih beberapa kumpulan untuk

diperbaharui. membentangkan hasil dapatan
mereka.
▪ Menyatakan kekurangan sumber tenaga
diperbaharui. ▪ Mencari maklumat tentang kelebihan
dan kekurangan sumber tenaga
1.6.3 Konsep Utama diperbaharui.
▪ Sumber tenaga yang diperbaharui. o Edar nota yang telah disediakan

Sumber tenaga diperbaharui adalah sumber kepada setiap kumpulan pelajar.
tenaga yang boleh digantikan dalam julat Beri kan masa untuk mereka
masa yang pendek setelah digunakan. membaca nota tersebut. Selain nota,
guru boleh meminta pelajar mencari
1.6.4 Aktiviti Pelajar maklumat daripada laman web yang
telah ditentukan oleh guru.
▪ Menjana idea tentang kelebihan dan
kekurangan sumber tenaga yang o Minta mereka mencatat isi-isi
diperbaharui. penting dengan membina soalan

20
berkaitan dengan isi-isi penting peka dan mengetahui akan kewujudan

dalam nota tersebut. Berikan masa sumber tenaga ini.
10 – 15 minit, untuk mereka
berbincang.
1.7 PENGGUNAAN TENAGA YANG
o Setelah selesai, jalankan sesi soalan CEKAP
dan penyoalan. Guru boleh sediakan
jadual di papan hitam menunjukkan 1.7.1 Pendahuluan
markah setiap kumpulan. ( 1 soalan
yang disediakan diberikan 1 Setiap hari sering diwar-warkan di kaca
markah. Jika dapat jawab soalan televisyen dan radio supaya kita tingkatkan
berikan 2 markah). Jalankan aktiviti kecekapan dalam penggunaan tenaga.
ini 15 minit. Mengapa gesaan ini dibuat? Sebagaimana
yang telah dipelajari, sumber tenaga utama
o Edarkan pula jadual yang telah adalah daripada minyak, gas, hidro dan
disediakan dan minta pelajar isikan arang batu. Sumber tenaga ini banyak
kelebihan dan kekurangan sumber digunakan dan jumlahnya semakin
tenaga diperbaharui ke dalam jadual menyusut dan akan mengambil masa beribu
tersebut( Lihat Lampiran 9 yang tahun untuk diganti. Itulah sebabnya ia
disertakan). disebut sebagai sumber tenaga tidak
diperbaharui. Walaupun ada sumber tenaga
1.6.7 Implikasi Sosial yang boleh diperbaharui seperti matahari,
biomass, angin dan hidro, penggunaannya
▪ Kepentingan sumber tenaga masih pada tahap yang rendah.
diperbaharui semakin dirasai. Sebagai
akibat kebimbangan bahawa bahanapi Sumber tenaga utama ini boleh diubah
fosil sedang menyusut dengan pantas, kepada pelbagai bentuk tenaga yang lain
usaha-usaha telah diambil untuk (seperti tenaga elektrik) yang membolehkan
meneroka penggunaan sumber tenaga kita melakukan banyak aktiviti harian.
alternatif seperti tenaga suria, air, ombak Tetapi berapa lamakah agaknya kita
geoterma dan biojisim. terpaksa bergantung kepada sumber tenaga
tidak diperbaharui ini? Bolehkah anda
▪ Walaupun ada kebaikan dalam dapatkan maklumat tersebut?
menggunakan sumber tenaga
diperbaharui ini, terdapat juga Justeru, kita sebagai pengguna perlu
kekurangannya. Sehingga kini menggunakan sumber tenaga yang terhad ini
kekurangan ini tidaklah seburuk dengan bijak dan cekap. Penggunaan sumber
penggunaan bahanapi fosil yang tenaga dengan cekap bermakna kita
menyebabkan kerosakan terhadap alam menggunakan sumber tenaga dengan
sekitar dan habitat kehidupan. Namun berjimat cermat, bijak dan berhemat.
tindakan pencegahan perlu difikirkan Mengapakah kita perlu menggunakan tenaga
agar penggunaan sumber tenaga dengan cekap? Antara alasannya adalah:
diperbaharui tidak mendatangkan
kerosakan kepada alam sekitar. ▪ Memastikan sumber tenaga tidak
diperbaharui itu dapat bertahan dalam
▪ Kempen penggunaan sumber tenaga jangka masa yang lama untuk generasi
diperbaharui ini perlu dipertingkatkan. yang akan datang.
Masih banyak masyarakat yang kurang

21
▪ Mengurangkan pencemaran kepada Penggunaan tenaga yang cekap

alam sekitar. Pembakaran sumber bermaksud penggunaan tenaga dengan
bahanapi fosil seperti berhemat, bijaksana dan berjimat
cermat.
▪ Minyak, gas dan arang batu akan
membebaskan gas seperti karbon ▪ Sumber tenaga tidak diperbaharui
dioksida, sulfur dioksida dan partikel-
partikel halus yang menyumbang Sumber tenaga yang digunakan dengan
kepada pencemaran alam sekitar. cepat tetapi memerlukan masa yang
Perkara ini akan menjadikan bumi ini terlalu lama untuk digantikan,
tidak sehat untuk didiami. contohnya bahanapi fosil.
▪ Menggunakan tenaga dengan cekap ▪ Sumber tenaga diperbaharui.

boleh menjimatkan perbelanjaan
keluarga Sumber tenaga yang bila digunakan
akan digantikan dengan segera
Pengguna juga perlu menggunakan tenaga contohnya cahaya matahari.
seperti tenaga elektrik dengan cekap kerana
ia ada hubungannya dengan penggunaan 1.7.4 Aktiviti Pelajar
bahanapi fosil atau sumber tenaga yang lain
untuk menghasilkan tenaga itu. Semakin ▪ Menyiasat penggunaan tenaga yang
banyak kita menggunakan tenaga elektrik tidak cekap di sekolah dan di rumah dan
maka semakin banyaklah sumber tenaga seterusnya membuat pernyataan maksud
yang terpaksa digunakan. Sering kita lihat penggunaan tenaga yang cekap.
berlaku pembaziran dalam menggunakan
tenaga elektrik di rumah, pejabat dan juga di
tempat-tempat awam. Sikap ini perlu diubah ▪ Menyatakan perlunya menggunakan
supaya rasa menghargai dan berjimat cermat tenaga dengan cekap
itu wujud dalam setiap orang ahli
masyarakat. Justeru,penerapan nilai-nilai 1.7.5 Bahan Pengajaran
murni ini perlulah dilakukan sejak kanak-
kanak di bangku sekolah lagi. Mudah- ▪ Kertas edaran untuk membantu pelajar
mudahan penggunaan tenaga yang cekap mencatat pemerhatian penggunaan
dapat diamalkan dalam kehidupan seharian tenaga yang tidak cekap di sekolah dan
kita. di rumah.
1.7.2 Objektif Pengajaran Unit
▪ Penyusun grafik.

▪ Menyatakan maksud penggunaan tenaga
yang cekap.
▪ Menyiasat penggunaan tenaga yang
tidak cekap di sekolah dan di rumah.
▪ Menyiasat penggunaan tenaga yang
tidak cekap di rumah dan di sekolah. o Edarkan kertas edaran untuk
membantu pelajar mencatat
1.7.3 Konsep Utama pemerhatian penggunaan tenaga
yang tidak cekap di sekolah dan di
▪ Penggunaan tenaga yang cekap rumah (Lampiran 10).

22
o Semasa pengajaran, bahagikan o Edarkan borang penyusun

pelajar kepada beberapa kumpulan. grafik/transparensi yang ada
Minta mereka bergerak dalam gambarajah pancaran dan minta
kumpulan mengikut kawasan yang pelajar dalam kumpulan berbincang
telah ditentukan oleh guru. dan dapatkan sebab-sebab mengapa
Nyatakan tugasan yang perlu kita perlu menggunakan tenaga
dilakukan kepada setiap kumpulan dengan cekap. Setelah selesai, minta
iaitu menyiasat penggunaan tenaga kumpulan kongsikan hasil
elektrik sebagai contoh secara perbincangan secara kelas
membazir. (Lampiran 11). Guru bolehlah
membimbing bagi mewujudkan
o Satu kumpulan pelajar pula diminta suasana perbincangan.
mendapatkan bayaran bil elektrik
yang digunakan oleh pihak sekolah 1.7.7 Implikasi Sosial
dan menemubual Pengetua bagi
menentukan punca-punca ▪ Ramai yang tidak sedar perlunya
pembaziran tenaga elektrik di menggunakan tenaga dengan cekap.
sekolah. Perkara ini berlaku kerana mudahnya
untuk mendapat pelbagai bentuk tenaga
o Berikan masa selama 20 minit untuk daripada tenaga elektrik yang dijana
menjalankan aktiviti dan minta menggunakan sumber tenaga seperti
mereka kembali ke kelas dalam bahanapi fosil. Banyak yang tidak sedar
masa yang ditetapkan. penggunaan tenaga elektrik yang tidak
cekap berkait rapat dengan penggunaan
o Setelah berkumpul dalam kelas, bahanapi yang lebih banyak dan akan
minta setiap kumpulan mempercepatkan lagi penyusutan
mempersembahkan hasil siasatan ▪ sumber bahanapi yang tidak boleh
yang telah dilakukan. Minta mereka diganti dengan cepat ini.
membuat kesimpulan.
o Kumpulan yang menemubual

▪ Pembaziran tenaga yang selalu berlaku
di rumah, pejabat dan ditempat-tempat
pengetua diminta membuat
awam perlu diberi perhatian.
persembahan dan minta pelajar
Penggunaan tenaga yang tidak cekap ini
hubungkaitkan pernyataan pengetua
bukan sahaja meningkatkan tahap
dengan hasil siasatan yang telah
penggunaan tenaga tetapi juga
dijalankan. Adakah sama?
meningkatkan kos sara hidup kerana
terpaksa membayar bil elektrik yang
o Berdasarkan dapatan di atas,
lebih tinggi.
bincangkan maksud penggunaan
tenaga yang cekap dan minta pelajar
dengan menggunakan perkataan ▪ Pembaziran tenaga perlu ditangani dan
mereka sendiri menjelaskan maksud penggunaan tenaga yang cekap perlu
menggunakan tenaga dengan cekap. diamalkan oleh setiap ahli masyarakat.
Penggunaan tenaga yang cekap akan
o Sebagai tambahan, minta mereka dapat meningkatkan kesejahteraan hidup
jalankan siasatan penggunaan dan memastikan keseimbangan alam
tenaga yang tidak cekap di rumah terjaga.
mereka dan bincangkan dalam kelas
yang akan datang.

23
1.8 AMALAN UNTUK KECEKAPAN sekitar dan memanjangkan hayat bahan api
TENAGA DAN PENGGUNAAN fosil untuk jangkamasa yang lebih panjang.
TENAGA YANG CEKAP
Justeru, perlulah difikirkan amalan-amalan
1.8.1 Pendahuluan yang bijaksana dalam menggunakan tenaga
dan perlu diterapkan kepada semua ahli
Seperti yang telah diperjelas sebelum ini, masyarakat. Nilai-nilai murni dan rasa
sumber tenaga yang ada hendaklah kesedaran seperti berjimat cermat,
digunakan dengan cekap dan berhemat. menghargai sumber yang ada, tidak
Sumber tenaga utama iaitu bahanapi fosil membazir perlu diterapkan kepada kanak-
yang merupakan sumber untuk menjana kanak semenjak mereka di bangku sekolah
bentuk-bentuk tenaga lain terutamanya lagi. Pelajar hari ini adalah pengguna tenaga
tenaga elektrik semakin menyusut pada masa akan datang. Dengan
kuantitinya dan akan mengambil masa mengembangkan kemahiran menggunakan
beribu-ribu tahun pula untuk tenaga dengan cekap akan dapat membantu
mendapatkannya semula. mereka menjadi pengguna tenaga yang bijak
pada masa akan datang. Dapatkah anda
Di Malaysia, tenaga elektrik dijanakan fikirkan amalan-amalan yang boleh
dengan menggunakan umber bahanapi fosil dipraktikkan untuk melayakkan kita menjadi
seperti minyak, gas asli, arang batu dan juga seorang pengguna tenaga yang cekap?
kuasa hidro. Pada masa kini lebih kurang
60% daripada tenaga elektrik dijanakan 1.8.2 Objektif Pengajaran
dengan menggunakan gas asli. Bakinya
dengan menggunakan sumber lain seperti Menyatakan amalan-amalan dalam
minyak, arang batu dan kuasa hidro. penggunaan tenaga yang cekap dengan
Bagaimanapun, bekalan gas asli hanya akan mengambil contoh penggunaan tenaga di
dapat bertahan dalam tempoh 50 hingga 60 rumah dan sekolah.
tahun lagi. Sumber petroleum pula dijangka
dapat menampung keperluan bagi tempoh 1.8.3 Konsep Utama
20 hingga 30 tahun lagi.
▪ Kecekapan tenaga
Di samping itu penggunaan bahanapi fosil
untuk menjana tenaga elektrik juga boleh Penggunaan tenaga dengan berhemat
menyumbangkan kepada pencemaran alam dan bijaksana.
sekitar. Pembebasan gas-gas seperti karbon
dioksida, karbon monoksida, nitrogen ▪ Tenaga
dioksida dan sulfur dioksida serta pertikel-
partikel halus yang terampai dalam udara Keupayaan untuk melakukan kerja.
boleh menjejaskan kesihatan dan keselesaan
hidup. ▪ Kuasa
Oleh itu, penggunaan tenaga elektrik dengan Kadar masa penggunaan tenaga
cekap dan bijaksana amatlah penting untuk
kita dapat terus menerus menikmati
kemudahaan dan keselesaan. Penggunaan
▪ Bahanapi fosil
tenaga dengan cekap bermaksud
Bahan api fosil ialah bahan api yang
penggunaan tenaga dengan bijaksana,
terhasil daripada pereputan bahan
berhemat dan berjimat cermat. Seterusnya,
organik yang tertanam beribu-ribu tahun
kita juga akan dapat memelihara alam
dulu dalam kerak bumi dan berubah

24
bentuk menjadi arang batu, petroleum cekap dengan menggunakan

dan gas asli. perkataan mereka sendiri.
1.8.4 Aktiviti Pelajar o Guru membantu pelajar untuk

membuat rumusan.
▪ Menyatakan maksud penggunaan tenaga
yang cekap. ▪ Aktiviti “Meninjau amalan untuk
kecekapan tenaga dan penggunaan
▪ Aktiviti Pelajar “Meninjau amalan tenaga yang cekap di rumah”.
penggunaan tenaga yang cekap di
rumah”. Mengenalpasti alat-alat elektrik o Edarkan borang “Alat elektrik dan
yang digunakan di rumah dan amalan penggunaan tenaga yang
mencadangkan cara-cara atau kaedah cekap di rumah”(Lampiran 13),
penggunaan tenaga elektrik dengan sehari sebelum pengajaran dan
cekap di rumah. minta setiap pelajar kenalpasti
alatan elektrik yang digunakan di
1.8.5 Bahan Pengajaran rumah.
▪ Gambar yang menunjukkan amalan o Minta mereka catatkan dalam

penggunaan tenaga elektrik di rumah borang tersebut amalan untuk
( Lampiran 12). kecekapan tenaga di rumah mereka.
o Pada waktu pengajaran, secara

▪ Borang “Meninjau penggunaan alat
berkumpulan mereka membina satu
elektrik dan penggunaan tenaga yang
jadual yang menggabungkan data
cekap di rumah” (Lampiran 13).
yang diperolehi oleh individu
pelajar (Lampiran 14).
▪ Buku panduan penggunaan tenaga
dengan bijak daripada Jabatan Bekalan o Minta mereka bincangkan dalam
Elektrik. kumpulan bagaimana caranya untuk
menjimatkan penggunaan tenaga di
1.8.6 Prosedur Aktiviti rumah apabila menggunakan alatan
elektrik yang telah dikenal pasti
▪ Menyatakan maksud penggunaan tenaga tadi.
yang cekap.
o Setelah selesai perbincangan ( 15
o Edarkan gambar yang menunjukkan minit) minta pelajar persembahkan
penggunaan tenaga yang tidak cekap hasil perbincangan mereka
di rumah. Minta mereka tandakan X menggunakan plastik transparensi.
pada gambar tersebut yang
menunjukkan penggunaan tenaga o Guru dan pelajar bersama-sama
yang tidak cekap. membuat rumusan tentang amalan-
amalan penggunaan tenaga dengan
o Setelah aktiviti itu, bincang dengan cekap.
pelajar apa-apa yang mereka faham
tentang amalan untuk meningkatkan 1.8.7 Implikasi Sosial
kecekapan tenaga.
▪ Jimat cermat dan menghargai sumber
o Minta mereka menuliskan maksud tenaga yang ada merupakan amalan nilai
amalan penggunaan tenaga yang

25
murni yang patut diamalkan dan

dihayati oleh segenap lapisan
masyarakat. Kesedaran ini perlu wujud
supaya masyarakat menyedari bahawa
sumber tenaga utama dunia iaitu bahan
api fosil akan habis suatu hari nanti.
Penggunaan tenaga dengan berhemat
akan memanjangkan kewujudan
bahanapi ini dan akan memberikan
peluang kepada generasi akan datang
menggunakannya.
▪ Setiap ahli masyarakat perlu dididik

dengan amalan-amalan yang dapat
meningkatkan penggunaan tenaga yang
cekap. Kempen kesedaran dan
pendidikan perlu dilakukan untuk
menyedarkan setiap ahli masyarakat.
Usaha ini perlu dilakukan secara serius
dan berterusan supaya impaknya benar-
benar dapat dirasai.
Rujukan:
▪ Fauziah Sulaiman & Ahmad Nurulazam

Md. Zin (2000). Tenaga Terma Suria .
Dlm. Kamarulazizi dan Zul Azhar Zahid
(Eds). Tenaga yang boleh diperbaharui.
CETREE
▪ Kamarulazizi Ibrahim (2000). Tenaga

Elektrik Suria. Dlm. Kamarulazizi dan
Zul Azhar Zahid (Eds). Tenaga yang
boleh diperbaharui. CETREE

26
Sains Teras Untuk Tingkatan 3
Zurida Ismail
Selepas itu, ia diturunkan lagi oleh satu siri
transformer supaya voltannya menjadi 415V
2.1 PENGIRAAN KOS untuk bangunan dan 240 volt untuk rumah.
PENGGUNAAN TENAGA Dapat dikatakan sebahagian besar rumah
ELEKTRIK kediaman di negara kita sudah mendapat
bekalan elektrik baik di bandar mahupun di
kampung. Nilai voltan sesalur yang
2.1.1 Pendahuluan dibekalkan ke rumah bergantung kepada
Tenaga elektrik digunakan secara meluas di keperluan pengguna. Di dalam rumah kita
seluruh dunia kerana ia mempunyai terdapat pelbagai alat yang memerlukan
kelebihan yang banyak jika dibandingkan tenaga elektrik bagi menggerakkannya.
dengan sumber-sumber tenaga lain. Dalam
kehidupan kita sehari-hari, tenaga elektrik Setiap alat elektrik memerlukan sejumlah
yang besar diperlukan sama ada di rumah, tenaga elektrik untuk beroperasi dalam
kilang-kilang, pejabat-pejabat dan sesuatu jangka waktu. Jumlah kos yang
sebagainya. Bagaimanakah sumber tenaga perlu dibayar oleh pengguna bergantung
elektrik yang besar dapat dihasilkan? kepada jumlah tenaga elektrik yang
digunakan. Semakin banyak alat elektrik
Tenaga elektrik yang digunakan di Malaysia yang digunakan maka semakin banyak kos
biasanya terdiri daripada tiga punca utama tenaga yang perlu kita bayar.
iaitu:
Tidak semua peralatan elektrik
▪ Penjana elektrik diesel (minyak) menggunakan tenaga elektrik yang sama.
Tenaga elektrik yang diperlukan oleh
▪ Penjana elektrik turbin gas sesuatu alat elektrik boleh ditentukan
daripada nilai kuasa elektrik yang dilabelkan
▪ Penjana elektrik terma pada alat berkenaan. Banyaknya tenaga
elektrik yang digunakan oleh alat elektrik
▪ Penjana elektrik hidroelektrik bergantung pada nilai kuasa alat tersebut
serta tempoh atau lama masa
Tenaga elektrik yang dijanakan di penjana penggunaannya.
kuasa diagihkan dan dihantarkan ke
destinasi seperti kawasan perumahan, Kuasa ditakrifkan sebagai masa penggunaan
perindustrian, sekolah, kompleks tenaga. Kuasa elektrik adalah sama dengan
perniagaan, perkampungan, bangunan bilangan joule tenaga elektrik yang
pejabat dan tempat-tempat keperluan digunakan dalam masa satu saat. Unit bagi
melalui kabel-kabel yang disokong oleh kuasa elektrik ialah watt (W). Tenaga
wayar atau kabel yang ditanam di bawah elektrik yang digunakan di rumah atau
tanah. sekolah disukat dalam kilowatt-Jam (kWj).
Satu kilowatt-Jam ditakrifkan sebagai
Tenaga elektrik daripada penjana kuasa kuantiti elektrik yang digunakan oleh suatu
hidroelektrik biasanya dinaikkan sehingga alat elektrik berkuasa 1kW dalam masa 1
400,000 volt oleh transformer menaik jam.
sebelum ia dihantar ke bandar-bandar. Pada
substesyen (bandar-bandar) ia diturunkan
menjadi kira-kira 30,000 volt.

27
2.1.3 Konsep Utama

Kuasa = Tenaga (joule)
▪ Tenaga elektrik disukat dalam unit joule
Masa (saat) (J)
Watt ialah unit kuasa, jadi 1 watt = 1 joule ▪ Kuasa elektrik ditakrifkan sebagai
sesaat. 1 unit elektrik yang digunakan di bilangan joule tenaga elektrik yang
rumah adalah sama dengan 1 kWj. digunakan dalam masa satu saat. Unit
Jumlah tenaga dalam unit kWj boleh bagi kuasa elektrik ialah watt (W).
dihitung dengan menggunakan formula
berikut: ▪ Kilowatt jam (kWj) adalah unit yang
biasa digunakan untuk menyukat tenaga
elektrik yang digunakan oleh perkakas
Bilangan unit (kWj) = Kuasa (kW) x Masa (jam) elektrik.

Jumlah tenaga elektrik yang digunakan di
rumah disukat dengan meter elektrik. Meter
elektrik yang ada sekarang boleh
▪ Mengumpul maklumat tentang pelbagai
jenis alat elektrik dan mengira kos
memberikan bacaan nilai berangka secara
penggunaannya.
langsung. Satu unit dikira apabila tenaga
elektrik digunakan pada kadar satu kilowatt
(1 000 watt) sejam. Tarif penggunaan ▪ Menghitung tenaga elektrik yang diguna
elektrik adalah berbeza untuk rumah di rumah.
kediaman, perdagangan dan perindustrian.
Anda boleh melayari laman web TNB untuk ▪ Memahami bil elektrik anda
mendapatkan maklumat tentang kadar tariff
Tenaga Nasional Berhad: ▪ Mengenali pembekal tenaga elektrik
http://www.tnb.com.my/newtnb/custom/tr/m negara –TNB
t1.html
Pada akhir pengajaran, pelajar-pelajar dapat

▪ Meter elektrik (di premis kediaman
dan/atau sekolah)
▪ Mengambil bacaan dari meter elektrik
▪ Bil elektrik (rumah dan/atau sekolah)
▪ Menerangkan maklumat yang terdapat
pada bil elektrik
▪ Katalog barangan elektrik atau manual
pengguna
▪ Menghitung jumlah tenaga elektrik yang
▪ Laman web
digunakan oleh peralatan elektrik
▪ Mengira kos penggunaan tenaga elektrik

(domestik)
▪ Menghargai kepentingan tenaga elektrik

dalam kehidupan seharian.

28
2.1.6 Prosedur Aktiviti bergantung kepada tempoh penggunaannya

(masa) serta kuasa alat elektrik tersebut.
▪ Mengumpul maklumat tentang pelbagai Paparkan data dalam bentuk jadual seperti
jenis alat elektrik. berikut:
▪ Setiap pelajar diminta menyenaraikan Peralatan Nilai Lama masa Kos

semua barangan elektrik yang terdapat elektrik kuasa digunakan/ sebulan
(W) Hari (30 hari)
di rumah masing-masing termasuk
bilangan tiap item dan kuasa elektrik Cerek
elektrik 1500 20 minit RM3.30
yang diperlukan.
▪ Bagi setiap alat/barangan yang

disenaraikan, nyatakan lama masa alat
tersebut digunakan.
Contoh pengiraan:
Kuasa cerek = 1500 W = 1.5 kW
2.1.7 Aktiviti kumpulan
Jumlah tenaga yang digunakan
= 1.5 kW x 20/60 jam x 30 hari
▪ Pelajar dibahagikan dalam kumpulan (3- = 15 kWj
4 orang satu kumpulan) 1 kWj = 1 unit tenaga
15 kWj = 15 unit tenaga elektrik
▪ Setiap kumpulan ditugaskan untuk I unit tenaga berharga 0.22 sen
mengumpul maklumat tentang nilai 15 unit tenaga berharga 15 x 0.22 sen
kuasa barangan yang disenaraikan RM3.30
secara individu.
Senaraikan peralatan mengikut jumlah
▪ Pelajar boleh merujuk pada katalog tenaga yang diperlukan daripada yang paling
barangan atau manual pengguna atau tinggi ke yang paling rendah.
melihat label yang terdapat pada
barangan berkenaan. ▪ Menghitung jumlah tenaga elektrik
yang digunakan di rumah.
▪ Pelajar boleh juga melayari laman web
untuk mendapatkan maklumat yang ▪ Setiap pelajar diminta meneliti meter
diperlukan seperti: elektrik yang terdapat di rumah masing-
http://www.energystar.gov/products/app masing. Pastikan mereka tahu dan
liances.shtml faham bagaimana mendapatkan bacaan.
Setengah peralatan tidak memberikan nilai
kuasa. Yang diberikan hanyalah voltan dan
▪ Bandingkan meter elektrik di rumah
dengan di sekolah. Apa
arus. Pelajar boleh menggunakan maklumat
perbezaannya,jika ada?
berikut untuk mengira nilai kuasa alat
berkenaan.
▪ Setiap pelajar diminta merekodkan
Kuasa (W) = Arus (I) x Voltan (V) jumlah tenaga yang digunakan setiap
hari selama seminggu.
Dengan menggunakan maklumat yang
diperolehi, minta pelajar hitungkan jumlah ▪ Paparkan data yang dikumpulkan dalam
tenaga yang digunakan perkakas-perkakas bentuk graf.
tersebut dalam sehari. Banyaknya tenaga
elektrik yang digunakan oleh alat elektrik

29
▪ Hitung jumlah tenaga yang digunakan o Dalam kumpulan 2-3 orang pelajar ,
sepanjang minggu serta bayaran yang teliti maklumat yang terdapat dalam
boleh dikenakan. bil berkenaan.
▪ Memahami bil elektrik untuk ▪ Mengenali pembekal tenaga elektrik

penggunaan domestik negara –TNB
o Layari laman web TNB bagi
o Setiap pelajar diminta membawa bil mendapatkan maklumat lanjut
elektrik dari rumah masing-masing. tentang perkhidmatan yang
ditawarkan.
http: //www.tnb.com.my/newtnb/main.html
▪ Tinjauan penggunaan tenaga
Arahan: Teliti pernyataan berikut dan tandakan jawapan anda bulatkan jawapan anda
Item Ya Tidak
(RM)
Adakah rumah anda mempunyai unit penyaman udara? 40
Adakah anda mempunyai unit penyaman udara bagi 20

setiap bilik?
Adakah anda menggunakan air panas untuk mandi? 5
Adakah anda memadam lampu setiap kali anda 5

meninggalkan bilik?
Adakah anda memasang lampu tidur? 5
Adakah anda mempunyai lebih dari satu peti sejuk di 12

rumah?
Adakah peti sejuk dibuka lebih dari 6 kali/sehari? 10
Adakah anda mengguna pengering rambut? 3
Adakah anda mendengar radio atau menonton video 2

atau tv?
Adakah anda bermain video game? 4
Adakah anda mengguna berus gigi elektrik? 2
Adakah rumah anda dilengkapi kolam renang? 20
Adakah anda mempunyai jam elektrik 5
Adakah anda mengguna peralatan elektrik di dapur? 5
Jumlah

30
Jumlahkan semua jawapan yang bertanda karbon monoksida dan nitrogen oksida serta
‘ya’. Andaikan anda cuma dibekalkan bahan toksik yang boleh mencemarkan alam
RM100/bulan. Berapa baki yang tinggal sekitar serta kualiti hidup kita. Gas-gas ini
selepas menjelaskan bayaran tenaga yang juga larut dalam air hujan dan menjadikan
dikenakan? Bagaimana dapat anda hujan asid. Hujan asid juga merosakkan
menambah baki yang tinggal agar anda persekitaran.
dapat membeli benda lain yang anda perlu?
Setiap soalan perlu dibincangkan agar Sebagai insan yang diamanahkan untuk
pelajar faham cara penggunaan tenaga boleh menjaga kesejahteraan alam, kita seharusnya
menjejaskan kualiti kehidupan seharian. lebih peka dan prihatin dalam menjaga
sumber semula jadi yang dianugerahkan
2.1.8 Implikasi Sosial kepada kita. Telah menjadi tanggung jawab
kita untuk terus memelihara sumber-sumber
Tenaga ialah keperluan harian yang asli dan alam sekitar agar dapat dinikmati
digunakan di rumah, pejabat, industri dan generasi akan datang. Penggunaan tenaga
pengangkutan. Tenaga membantu dalam elektrik yang cekap membantu mencapai
pembangunan negara. Tenaga turut matlamat tersebut disamping meringankan
memberikan keselesaan dan kemudahan kos penggunaan tenaga.
dalam kehidupan kita. Sumber utama
tenaga negara ialah minyak, gas asli, arang Bagi menjamin keperluan tenaga elektrik
batu dan hidro. Sumber bahan api fosil sentiasa mencukupi dan berterusan serta
seperti minyak dan gas asli serta kuasa hidro pada harga yang tidak membebani
digunakan untuk menjana tenaga elektrik. pengguna, kita perlu menggunakan tenaga
denga bijak, cekap dan produktif.
Tenaga elektrik memang amat penting Penggunaan elektrik yang tidak cekap, bijak
dalam pelbagai aktiviti kehidupan kita. dan produktif akan membazirkan sumber-
Kita menggunakan pelbagai peralatan yang sumber bahanapi yang digunakan untuk
digerakkan oleh tenaga elektrik untuk menghasilkannya. Justeru, kita sebagai
memudahkan kerja kita. Penggunaan pengguna harus pandai menjaga dan
peralatan elektrik dengan bijaksana boleh memanfaatkan tenaga yang dibekalkan
membantu mengurangkan dan menjimatkan kepada kita.
tenaga dan kos bulanan bil elektrik di
samping mengurangkan keperluan terhadap Rujukan:
bahanapi yang digunakan untuk menjana Kannan, K.S. (2000). Kecekapan tenaga
elektrik. Sifat bertanggung jawab pengguna dalam Kamarulazizi Ibrahim & Zul Azhar
boleh membantu memanjangkan hayat Zahid Jamal (2000). Tenaga yang boleh
bahan api yang diperlukan untuk menjana diperbaharui dan kecekapan tenaga, ms.
tenaga elektrik. Kos yang dijimatkan bagi 58 –76. Pulau Pinang: PPSFizik, USM.
menjana kuasa elektrik boleh disalurkan
untuk projek pembangunan lain untuk Lee Shok Mee & Md. Arris Abu Yamin
dimanfaatkan bersama. (1990). Sains Tingkatan 3. Kuala
Lumpur: Pustaka Pertiwi Sdn. Bhd.
Di samping pelbagai faedah yang diperolehi,
tenaga elektrik boleh juga membawa padah.
Kejutan elektrik boleh meragut nyawa
mangsa yang terkena. Pembakaran sumber-
sumber fosil untuk menjanakan tenaga
elektrik akan menghasilkan gas seperti

31
2.2 KONSEP PEMBAZIRAN untuk menggunakan barangan elektrik

PENGGUNAAN tersebut untuk beberapa hari. Kita perlu
TENAGA ingat bahawa barangan elektrik yang
terdapat di dalam rumah kita menggunakan
hampir 20% tenaga walaupun tidak dipasang
2.2.1 Pendahuluan
(switched on) tetapi palam kuasa masih
bersambung dengan punca kuasa. Jumlah
Tenaga merupakan satu keperluan asas
ini agak besar dan merupakan satu
kepada negara. Tenaga diperlukan untuk
pembaziran dalam penggunaan tenaga jika
pembangunan dan peningkatan ekonomi
ia dibiarkan berlarutan.
negara dan dalam kehidupan kita seharian.
Sumber utama tenaga di negara kita ialah
Pembaziran boleh ditakrifkan sebagai
minyak, gas asli, arang batu dan hidro.
penggunaan tenaga tanpa menghasilkan
Sumber bahan api seperti minyak, gas asli
sesuatu yang produktif, contohnya
dan arang batu adalah sumber fosil yang
menyalakan lampu di siang hari.
tidak boleh diperbaharui. Tenaga hidro
Pembaziran adalah suatu tindakan atau
adalah sejenis sumber tenaga yang boleh
perbuatan yang sia-sia dan tidak
diperbaharui.
mendatangkan kebajikan kepada sesiapa.
Sebaliknya tindakan yang sia-sia ini boleh
Kita menggunakan tenaga untuk hampir
menyebabkan pembaziran atau kerugian.
semua aktiviti yang dilakukan. Tenaga
Contohnya, apabila kita membeli barang
seperti yang diterangkan dalam buku teks
yang mudah rosak melebihi had keperluan.
ialah sesuatu hal yang boleh melakukan
Bukan sahaja pembaziran berlaku kerana
kerja. Tenaga diperlukan untuk
barang berlebihan tetapi jika rosak akan
menghasilkan sesuatu proses. Apabila
menyebabkan kita kerugian. Begitu juga
lampu dinyalakan, tenaga digunakan.
dengan tenaga.
Apabila lampu dipasang pada waktu malam
yang gelap kita mendapat manfaat daripada
Pengguna yang lalai atau cuai dan tidak teliti
cahaya lampu itu. Tetapi jika lampu
melakukan kerja berkemungkinan
dinyalakan pada siang hari yang terang
menggunakan tenaga lebih banyak daripada
benderang, cahaya lampu tadi tidak
yang diperlukan. Hal ini akan menyebabkan
memberikan tambahan cahaya kepada kita.
pembaziran tenaga berlaku. Contohnya
Tenaga yang digunakan untuk menyalakan
apabila kita lupa menutup gas bila nasi
lampu tadi tidak menghasilkan sesuatu yang
sudah masak, bukan saja rugi kerana nasi
produktif dan sememangnya tidak
tidak boleh dimakan lagi mungkin, tetapi
diperlukan. Justeru, kita telah mensia-
kita juga turut membuang tenaga.
siakan bekalan tenaga yang dibekalkan
kepada kita dengan penggunaan yang tidak
Penggunaan tenaga yang tidak cekap boleh
sesuai. Tindakan ini akan hanya
ditakrifkan sebagai menggunakan tenaga
menambahkan beban bayaran kos kepada
melebihi atau kurang dari keperluan sebenar
pengguna.
untuk menghasilkan sesuatu kerja,
contohnya menggunakan mentol 60W
Tahukah anda tenaga dibekalkan jika palam
sedangkan cahaya yang dibekalkan oleh
kuasa elektrik pembakar roti dibiarkan
mentol 30W sudah lebih dari mencukupi.
terpasang walau pun tidak digunakan?
Penggunaan tenaga tidak cekap boleh
Peralatan atau barangan elektrik seperti
menjadi satu punca pembaziran tenaga.
television, vcr, stereo dan pembakar roti
Penggunaan tenaga yang tidak cekap, bijak
mengalirkan sedikit tenaga elekrik walaupun
dan produktif akan membazirkan sumber-
ia dimatikan. Justeru, adalah lebih baik sumber tenaga seperti minyak, gas, arang
jika palam kuasa elektrik peralatan tidak batu dan lain-lain bahan yang digunakan
disambungkan jika kita tidak bercadang

32
untuk menghasilkan tenaga. Justeru, kita 2.2.3 Konsep Utama

seharusnya berusaha untuk mengurangkan
pembaziran dengan menjadi pengguna yang Pembaziran tenaga boleh ditakrifkan sebagai
bijak dan sentiasa mengambil langkah- penggunaan tenaga tanpa menghasilkan
langkah untuk berjimat cermat. sesuatu yang produktif.
Apabila bahan api fosil dibakar, gas Penggunaan tenaga yang tidak cekap
dibebaskan ke dalam atmosfera. boleh ditakrifkan sebagai menggunakan
Pembaziran tenaga akan menyebabkan tenaga melebihi atau berkurangan
bahan yang dibebaskan akan bertambah dan keperluan sebenar untuk melakukan
ini akan memberikan kesan kepada alam
sesuatu kerja.
sekitar dan kehidupan kita. Dengan tidak
membazir tenaga, kita mengurangkan
pembakaran bahan api fosil dan turut 2.2.4 Aktiviti Pelajar
membantu mengurangkan pencemaran
udara. Tindakan berjimat cermat dan Aktiviti yang dicadangkan lebih kepada
mengurangkan pembaziran penggunaan perbincangan bagi membolehkan pelajar
tenaga akan membuat kehidupan kita lebih menjana idea yang relevan berdasarkan
selesa. Kita juga akan dapat mengurangkan pengalaman mereka sehari-hari untuk lebih
kos penggunaan tenaga setiap bulan. memahami konsep pembaziran tenaga.
2.2.2 Objektif Pengajaran ▪ Perbincangan konsep ‘pembaziran’

seperti yang difahami pelajar dan
Pengajaran topik ini membolehkan pelajar dikaitkan dengan penggunaan tenaga.
memahami konsep pembaziran tenaga dan Perbincangan ini boleh dilakukan secara
kesannya terhadap kehidupan. kumpulan kecil atau besar. Pelajar
Perbincangan yang dilakukan bersama boleh mengemukakan takrif pembaziran
pelajar seharusnya membolehkan mereka mengikut kefahaman mereka.
memahami konsep pembaziran secara umum
dan dalam konteks penggunaan tenaga. ▪ Membina peta konsep untuk
menghubungkaitkan pelbagai bentuk
Antara objektif pengajaran topik ini adalah: tenaga dan pembaziran yang mungkin
berlaku. Perbincangan boleh dilakukan
▪ Mengenalpasti cara-cara tenaga dalam kumpulan kecil dan hasil
digunakan dalam kehidupan seharian perbincangan boleh ditulis di kertas
mahjung untuk paparan atau rujukan
semasa pembentangan.
▪ Membezakan antara pembaziran tenaga
dan penggunaan tenaga yang tidak
cekap ▪ Menyenaraikan contoh-contoh
pembaziran yang biasa dilakukan oleh
mereka atau yang pernah dilihat oleh
▪ Mencadangkan cara-cara untuk mereka dalam kehidupan sehari-hari.
mengurangkan pembaziran tenaga dan Perbincangan boleh dilakukan dalam
meningkatkan kecekapan penggunaan kumpulan kecil dan hasil perbincangan
tenaga. dikongsi dengan kelas.
▪ Mengesan dan mengenalpasi punca
▪ Memahami bahawa pembaziran akan pembaziran di sekolah dan rumah.
menyebabkan kerugian kepada Boleh dilakukan secara individu untuk
pengguna. mengesan pembaziran di rumah dan

33
secara kumpulan untuk aktiviti di

sekolah. ▪ Pengukuhan pemahaman konsep
Bincangkan sama ada tindakan berikut
▪ Membincangkan langkah atau strategi membazirkan tenaga atau tidak. Beri
untuk menyedarkan masyarakat tentang sebab-sebab.
pembaziran tenaga. Pendekatan
sumbangsaran boleh digunakan untuk o Keluarga anda bercadang untuk
menghasilkan senarai langkah-langkah bercuti di Langkawi buat beberapa
yang boleh diambil. Kemudian setiap hari. Sebelum bertolak, ibu anda
kumpulan di beri pilihan satu strategi telah mengeluarkan palam kuasa
untuk merancangkan pelaksanaannya elektrik bagi setiap barangan
secara terperinci. elektrik seperti pembakar roti, tv,
vcd dan kipas.
▪ Rancangkan satu kempen ‘Masyarakat
Cekap’ (Efficient Community) untuk o Anda menonton tv sehingga habis
meningkat kesedaran pengguna tentang siaran. Selepas puas menonton anda
pembaziran tenaga. mematikan tv dan dan terus masuk
tidur dengan lampu dalam bilik anda
▪ Bincangkan implikasi pembaziran terpasang.
tenaga terhadap individu, masyarakat
dan persekitaran. o Anda menggunakan komputer untuk
menyiapkan tugasan. Selepas
2.2.5 Aktiviti kreatif dicetak anda dapati beberapa
kesilapan pada dua muka surat
tugasan anda. Selepas membuat
▪ Hasilkan satu iklan kempen yang
pembetulan anda mencetak kesemua
memberikan penjelasan ringkas
muka surat tugasan anda sementara
kepada orang awam tentang konsep
salinan awal tadi anda buang.
pembaziran tenaga.
o Anda berasa lapar tetapi tidak pasti
o Perkara yang perlu diberikan
makanan yang ada untuk dimakan.
perhatian ialah:
Anda membuka pintu peti sejuk dan
membelek setiap bekas dan
 Siapa yang akan membaca
makanan yang terdapat di dalamnya.
mesej?
Selepas beberapa minit anda
 Apa yang dapat dipelajari?
membuat pilihan anda dan menutup
 Kenapa mesej itu penting?
pintu peti sejuk.
 Bagaimana mesej itu akan
disalurkan – radio, tv, poster,
o Anda melayari internet dan bermain
brosur dan lain-lain
permainan komputer secara ‘on-
line’. Anda berjaya menewaskan
▪ Tulis sajak (poem) tentang kepentingan lawan anda dengan mendapat skor
menjaga kebersihan udara dengan tidak yang tinggi. Anda berasa bangga
membazir tenaga. dengan kemampuan anda dan ingin
menghebahkan kejayaan kepada
▪ Menulis jurnal kawan anda. Anda mematikan
o Mencatatkan amalan penggunaan komputer sebelum beredar mencari
tenaga sepanjang minggu dan kawan anda.
mengenalpasti tindakan yang
membazirkan tenaga.

34
o Anda mencampakkan sekeping

kertas kosong ke dalam tong Untuk menjamin kualiti hidup yang
sampah kerana ingin mengemas dinikmati sekarang ini berterusan dan boleh
ruang meja anda. dikongsi bersama dengan generasi akan
datang, kita perlu mengubah corak hidup
2.2.6 Implikasi Sosial kita. Sebagai hamba Allah yang
diamanahkan untuk menjaga bumi ini kita
Permintaan kepada tenaga bertambah seharusnya berhati-berhati dan berjimat
dengan meningkatnya kemajuan negara. cermat dalam menggunakan tenaga yang
Setengah daripada tenaga yang dibekalkan dijana. Pembaziran adalah suatu sifat yang
adalah daripada sumber yang boleh tidak disenangi dan seharusnya dihindari.
diperbaharui. Sumber ini termasuklah suria, Pembaziran akan menimbulkan masalah
angin, geoterma dan hidro. Bekalan tenaga yang banyak kepada pengguna dan tidak
jenis ini berterusan. Namun, terdapat bentuk mustahil akan berlaku krisis tenaga jika
tenaga yang diguna di rumah dan kenderaan manusia terus menerus membazir tenaga.
sebagainya yang tidak boleh diperbaharui.
Sumber tenaga ini adalah terhad dan akan Perbincangan tajuk ini seharusnya
habis walaupun digunakan dengan cermat. memberikan kefahaman kepada pelajar
Penggunaan tenaga yang tidak cekap, bijak tentang kerugian yang akan dialami kiranya
dan produktif akan membazirkan sumber- pengguna terus menerus membazir bukan
sumber asli seperti gas, minyak, arang batu sahaja tenaga tetapi apa saja yang terdapat
dan sumber tenaga yang lain. Kehilangan dalam kehidupan mereka sehari – hari.
tenaga dengan cara pembaziran tidak dapat
digantikan atau dikembalikan.
2.3 AMALAN-AMALAN YANG
Cara tenaga dijana, digunakan sama ada MENYEBABKAN PEMBAZIRAN
dengan cermat atau dibazirkan adalah antara TENAGA
penyebab atau punca masalah alam sekitar.
Pembaziran tenaga akan menyebabkan 2.3.1 Pendahuluan
antara lain:
Kita telah mempelajari pelbagai sumber
▪ Hayat sumber tenaga tidak dapat tenaga secara umum dan yang biasa
dipanjangkan untuk dinikmati generasi digunakan di Malaysia. Sumber-sumber
akan datang. tenaga tersebut boleh dibahagikan
▪ Bertambahnya perbelanjaan untuk kepada dua:
tenaga.
▪ Tidak boleh diperbaharui
▪ Meningkatnya pencemaraan alam Contoh: gas asli, petroleum, arang batu
sekitar.
▪ Boleh Diperbaharui
▪ Bertambahnya beban tenaga. Contoh: tenaga suria, biojisim,
hidroelektrik dan angin
▪ Pembebasan gas rumah hijau Kita juga faham bahawa tenaga diperlukan
untuk menggerakkan hampir semua aktiviti
manusia. Kita juga tahu tenaga tidak
Iklim turut berubah disebabkan peningkatan diperolehi begitu sahaja bagaikan silap mata.
tahap karbon dioksida dalam atmosfera Bahanapi fosil seperti minyak, gas asli dan
apabila bahan api seperti arang batu, minyak arang batu ialah sumber utama negara yang
dan gas asli dibakar. tidak diperbaharui. Pembakaran bahan api
tersebut bukan sahaja mengurangkan

35
sumber-sumber semula jadi ini, bahkan ▪ Menghidupkan hawa dingin pada awal
menghasilkan karbon monoksida sulfur pagi.
dioksida, debu-debu halus dan sebagainya.
Semua bahan ini kita tahu menyumbangkan ▪ Mengguna dapur gas tanpa kawalan
kepada pencemaran terhadap alam sekitar. yang baik seperti mendidihkan air
terlalu lama.
Kemajuan pesat dalam bidang sains dan
teknologi membolehkan ciptaan baru banyak
dihasilkan untuk keselesaan hidup manusia.
▪ Membiarkan komputer terpasang
walaupun tidak digunakan.
Kebanyakan alatan di rumah menggunakan
tenaga terutama tenaga elektrik untuk
menggerakkannya. Kita perlukan tenaga ▪ Tidak mengeluarkan palam kuasa
contohnya untuk mengguna mesin basuh, elektrik barangan yang tidak diguna.
barangan dapur, penyaman udara, kipas,
television, peti sejuk dan segala macam ▪ Mengguna ketuhar hanya untuk
peralatan lain. Pertambahan alatan sebegini membakar sekeping roti
mengakibatkan pertambahan penggunaan
tenaga. ▪ Tidak menutup periuk atau kuali (bila
sesuai) semasa memasak.
Sebagai pengguna kita harus menggunakan
tenaga dengan bijak, cekap dan produktif ▪ Membuka pintu ketuhar berulang kali
agar dapat mengurangkan kos perbelanjaan semasa membakar.
penggunaan tenaga dan menangguhkan
pembinaan loji janakuasa. Amalan
▪ Mengguna mesin basuh dengan muatan
yang kurang.
penggunaan harian kita seharusnya
membantu kita untuk mengelak terjadinya
pembaziran tenaga terutamanya sumber ▪ Membiarkan air mengalir dari paip
tenaga tidak boleh diperbaharui. bocor.
Pembaziran boleh ditakrifkan sebagai
penggunaan tenaga tanpa menghasilkan ▪ Memasang lampu melebihi had
sesuatu yang produktif, contohnya keperluan.
menyalakan lampu pada siang hari.
▪ Membuka pintu peti sejuk berulang kali.
Kita sebagai pengguna kadang-kadang lalai.
Pernahkah anda meninggalkan bilik tanpa ▪ Membuka pintu atau tingkap semasa
mematikan lampu atau kipas angin yang penyaman udara beroperasi.
dipasang? Kecuaian sebegini menyebabkan
pembaziran tenaga dan membebankan ▪ Menggosok sehelai dua pakaian pada
pengguna kerana perlu membayar bil utiliti satu ketika.
yang tinggi.
Penggunaan tenaga yang tidak cekap boleh
Antara amalan yang sering kita lakukan ditakrifkan sebagai menggunakan tenaga
tanpa memikirkan kesan pembaziran adalah melebihi atau kurang dari keperluan sebenar
seperti: untuk menghasilkan sesuatu kerja,
contohnya mengguna mentol 60W
▪ Melakukan perjalanan berulang kali sedangkan cahaya yang dibekalkan oleh
dengan kenderaan bermotor tanpa mentol 30W sudah lebih dari mencukupi.
membuat perancangan atau tanpa tujuan Penggunaan tenaga tidak cekap boleh
tertentu. menjadi satu punca pembaziran tenaga.

36
Penggunaan tenaga yang tidak cekap, bijak tenaga melebihi atau berkurangan
dan produktif akan membazirkan sumber- keperluan sebenar untuk menghasilkan
sumber tenaga seperti minyak, gas arang sesuatu kerja, contohnya mengguna
batu dan lain-lain bahan yang digunakan mentol 60W sedangkan cahaya yang
untuk menghasilkan tenaga. Justeru, kita dibekalkan oleh mentol 30W sudah
seharusnya berusaha untuk mengurangkan lebih dari mencukupi.
pembaziran dengan menjadi pengguna yang
bijak. 2.3.4 Aktiviti Pelajar
2.3.2 Objektif Pengajaran ▪ Perbincangan
Pengajaran topik ini adalah untuk ▪ Aktiviti penyiasatan/penyelidikan

menyedarkan para pelajar tentang amalan
yang boleh membazirkan tenaga. Pelajar ▪ Aktiviti kreatif
perlu faham bahawa sesuatu tindakan seperti
membiarkan lampu terpasang dalam bilik
yang kosong, walau pun tidak
▪ Permainan
memudaratkan sesiapa tetapi boleh
menghasilkan pembaziran tenaga, sumber 2.3.5 Prosedur Aktiviti
untuk menjanakan tenaga (resos) dan wang. ▪ Perbincangan
Perbincangan topik ini akan menyedarkan Antara perkara yang boleh dibincangkan
para pelajar tentang amalan yang adalah
membazirkan dan seharusnya meningkat o Konsep pembaziran tenaga.
kesedaran dan rasa tanggung jawab untuk
mengurangkan pembaziran yang berlaku di o Contoh-contoh pembaziran yang
sekeliling mereka sama ada di rumah atau di boleh mereka kesan dalam
sekolah. Antara objektif pengajaran topik kehidupan seharian
ini ialah: o Sikap mereka terhadap pembaziran.
o Langkah-langkah yang telah mereka
▪ Memahami maksud pembaziran tenaga ambil untuk mengawal pembaziran.
dalam pelbagai aspek kehidupan
Soalan-soalan berikut boleh dijadikan asas
▪ Mengenalpasti amalan-amalan yang untuk perbincangan tentang pembaziran.
boleh membazirkan tenaga. Pelajar seharusnya boleh menerangkan
sebab-sebab setiap tindakan itu dikatakan
▪ Mencadangkan langkah-langkah untuk pembaziran. Perubahan sikap hanya akan
mengelak atau mengurangkan berhasil jika seseorang sedar bahawa sesuatu
pembaziran tenaga. kesilapan telah dilakukan.
2.3.3 Konsep Utama Baca soalan-soalan berikut dan fikirkan.

Adakah anda:
▪ Pembaziran boleh ditakrifkan sebagai
penggunaan tenaga tanpa menghasilkan ▪ Memasang lampu lebih daripada yang
sesuatu yang produktif, contohnya diperlukan?
menyalakan lampu pada siang hari.
▪ Membiarkan lampu terpasang apabila
▪ Penggunaan tenaga yang tidak cekap meninggalkan bilik dalam jangka masa
boleh ditakrifkan sebagai menggunakan yang agak lama?

37
▪ Aktiviti penyiasatan
▪ Membiarkan air mengalir apabila
menggosok gigi? o Rancang suatu tinjuan untuk
mengesan penggunaan lampu di
▪ Mandi dengan air panas pada waktu rumah masing-masing. Senaraikan:
tengah hari?
 Bilangan dan jenis lampu yang
▪ Lupa menutup pintu atau tingkap bilik terdapat di setiap ruang/bilik.
yang dipasang penyaman udara?
 Kuasa (wattage) setiap lampu
▪ Membiarkan bilik terkena pancaran
langsung matahari?  Anggaran lama masa (minit)
lampu dinyalakan dalam sehari.
▪ Membiarkan radio atau tv terpasang
walaupun tiada siapa yang ▪ Pamerkan data dalam satu jadual.
mendengar/melihat?
Bincang penggunaan lampu di rumah.
Apakah jenis lampu sesuai untuk
▪ Membiarkan tenaga dibazirkan atau
menerangkan ruang yang ditetapkan?
membazirkan kerana ‘bukan aku yang
Kemukakan cadangan untuk meningkatkan
bayar’?
amalan kecekapan tenaga.
▪ Membiarkan peralatan seperti komputer
▪ Memantau penggunaan tenaga.
dan seumpamanya terpasang sepanjang
hari walaupun tidak diperlukan?
Catat bacaan meter di rumah anda setiap
hari.
▪ Membiarkan orang lain membazir Catatkan peralatan yang diguna
tenaga? sepanjang hari berkenaan.
Paparkan bacaan meter dalam bentuk
▪ Lupa bahawa pembaziran tenaga akan graf.
memberi kesan ke atas anda, keluarga, Apakah yang dapat anda rumuskan
dan Bumi? tentang penggunaan tenaga elektrik di
Beri 1 markah untuk setiap jawapan ‘ya.’ rumah?
Markah yang tinggi menunjukkan anda Dapatkah anda kesan pembaziran tenaga
membazir tenaga dan juga wang yang boleh elekrik? Jelaskan jawapan anda.
digunakan dengan lebih cekap.
▪ Pembaziran tenaga di sekolah.
▪ Permainan
Layari laman web berikut dan cuba Bentuk beberapa kumpulan pelajar
permainan yang disediakan: untuk mengesan pembaziran tenaga
pada tempat-tempat tertentu di sekolah
http://www.wattsnew.com/wattsnew3/shock seperti bilik darjah, pejabat, bilik guru,
not/shock_noshock.html makmal dan kantin.
Pelajar seharusnya berbincang
Tujuan permainan ini adalah untuk bagaimana data akan dikumpul dan
membantu ahli sains mengesan pembaziran dipamerkan. Kutipan data boleh dibuat
tenaga dalam bilik tontonan tv, dapur, dan untuk tempoh seminggu.
bilik tidur. Anda diminta mengenal pasti
alatan yang terpasang dan membazir tenaga. Sediakan laporan akhir dengan
membincangkan amalan pembaziran yang

38
boleh dikesan serta cadangan-cadangan ▪ Menambahkan beban tenaga.

untuk mengelakkan pembaziran.
▪ Pembebasan gas rumah hijau.
2.3.6 Aktiviti kreatif
Pelajar seharusnya sedar bahawa
Rancang satu kempen yang bertemakan pembaziran tenaga akan menimbulkan
‘Amalan pembaziran tenaga.’ Hasilkan masalah yang kepada pengguna dan tidak
bahan-bahan yang boleh diedarkan semasa mustahil akan berlaku krisis tenaga jika
kempen berkenaan seperti brosur, perekat, manusia terus membazir tenaga. Sebagai
poster, lagu dsbnya. pengguna yang prihatin sudah menjadi
tanggungjawab setiap orang untuk
Hasilkan suatu karya dalam bentuk cerpen, memelihara sumber alam ini supaya kualiti
sajak, pantun dsbnya berkaitan ‘Amalan dan struktur kehidupan kita terjaga. Kita
pembaziran tenaga.’ diamanahkan untuk memakmurkan bumi
serta meneroka segala kekayaan dan
Sediakan satu senarai amalan pembaziran kemudahan yang terkandung di dalamnya.
tenaga yang boleh dipaparkan di sekolah dan Dalam menyempurnakan amanah tersebut
di rumah. kita perlu berhati-hati agar kita tidak
melakukan kerosakan dengan pelbagai
2.3.7 Implikasi Sosial bahan pencemaran hasil perbuatan manusia
sendiri.
Pembaziran tenaga sering terjadi sama ada
disedari atau pun tidak. Ada masanya kita
Rujukan:
sedar akan pembaziran yang berlaku tetapi
tiada tindakan untuk memberhentikan Kannan K.S. (2000). Kecekapan tenaga.
amalan pembaziran itu. Hal ini mungkin
kerana pembaziran tenaga tidak dapat Dalam Kamarulazizi Ibrahim & Zul Azhar
dikesan dengan mata kasar dan mungkin Zahid Jamal, Tenaga yang boleh
juga kita sebagai pengguna tidak sedar diperbaharui dan kecekapan tenaga,
bahawa sesetengah tindakan atau tabiat kita ms. 58 –76. Pulau Pinang: P.P.Sains
akan mengakibatkan pembaziran tenaga. Fizik, USM.
Justeru, pengetahuan tentang amalan-amalan
pembaziran ini penting supaya pengguna
akan lebih sedar akan tindakan mereka yang
merugikan dan dari situ akan berusaha untuk 2.4. TINDAKAN MEMBANTU
mengelak pembaziran. PENJIMATAN PENGGUNAAN
TENAGA DALAM KEHIDUPAN
Melalui perbincangan dan aktiviti-aktiviti SEHARIAN
yang dijalankan pelajar diharapkan pelajar
akan memahami bahwa pembaziran tenaga 2.4.1 Pendahuluan
akan menyebabkan antara lain:
Satu cara yang boleh kita sumbangkan ke
▪ Hayat sumber tenaga tidak dapat arah bekalan tenaga yang berterusan adalah
dipanjangkan untuk dinikmati generasi dengan meneliti dan mengkaji cara kita
akan datang. menggunakan tenaga. Bolehkah
penggunaan tenaga dikurangkan di rumah,
▪ Menambahkan perbelanjaan untuk bangunan pejabat, sekolah dan
tenaga. perindustrian? Sudah pasti boleh.
▪ Meningkatkan pencemaran alam sekitar.

39
Setiap orang mempunyai kefahaman yang Ada pelbagai sebab mengapa kita perlu
berbeza-beza tentang penjimatan tenaga. menjimatkan tenaga. Antaranya adalah
Antara maksud ‘penjimatan tenaga’ ialah: untuk:
▪ Mengurangkan penggunaan tenaga ▪ Mengurangkan perbelanjaan

dalam aplikasi tertentu penggunaan tenaga seperti elektrik,
gasoline dan bentuk tenaga lain.
▪ Mencari jalan untuk mendapatkan
tenaga dengan harga yang murah. Hal ▪ Menjimatkan bahan api fosil (minyak,
ini dapat diperoleh melalui gas dan arang batu) daripada terus
perbincangan dengan pembekal tenaga pupus.
atau menggunakan tenaga dalam
keadaan yang lebih murah. ▪ Mengurangkan kesan sampingan
daripada penggunaan tenaga –
▪ Beralih kepada bentuk/sumber tenaga pencemaran, kerosakan kepada habitat
yang lebih murah. haiwan dan alam sekitar.
▪ Menggunakan tenaga ‘percuma’ atau ▪ Mengekalkan keselesaan cara hidup

tenaga boleh diperbaharui. manusia akibat bekalan sumber tenaga
yang mencukupi keperluan.
▪ Mengguna sumber tenaga tanpa
menghiraukan pertimbangan kecekapan Walaupun kita tidak membayar tenaga yang
dan pencemaran. digunakan namun penting untuk kita tidak
membazirkan tenaga. Contohnya kita sering
▪ Menjimatkan air dan bahan serta sumber menggunakan tenaga elekrik sama ada di
tenaga. rumah atau di sekolah. Menjimatkan tenaga
elektrik akan mengurangkan keperluan
▪ Penggunaan tenaga elektrik tanpa terhadap bahan api yang digunakan untuk
membazir akan mengurangkan kos menjana elektrik. Langkah pertama ke arah
bulanan bil elektrik. penjimatan tenaga adalah dengan memahami
dan mengetahui penggunaan tenaga bagi
Justeru, penjimatan tenaga boleh ditakrifkan setiap peralatan dan barangan elektrik yang
sebagai penggunaan tenaga yang cekap, terdapat dalam rumah. Nilai kuasa peralatan
berhemat dan bijaksana. Penjimatan tenaga ialah petunjuk kepada amaun tenaga elektrik
boleh juga dilihat sebagai suatu resos. yang diperlukan bagi membolehkan alat
Dengan mengurangkan tenaga yang berkenaan beroperasi. Langkah-langkah
digunakan kita mungkin boleh menutup berikut boleh dijadikan amalan dalam usaha
penjana tenaga sedia ada yang menyumbang menjimatkan tenaga elektrik:
ke arah menambah masalah pencemaran
atau kita boleh memilih untuk tidak ▪ Padam lampu yang tidak digunakan.
membina penjana tenaga yang baru. Nyalakan lampu hanya apabila perlu
Pelaburan ke arah penjimatan tenaga lebih sahaja.
kurang daripada kos membina penjana ▪ Gantikan lampu-lampu mentol dengan
tenaga yang baru. Apa pun langkah yang lampu pandafluor.
kita ambil seharusnya memberikan
keuntungan dan manfaat kepada pengguna. ▪ Matikan arus bagi semua peralatan
elektrik yang tidak digunakan.

40
▪ Gunakan seterika hanya apabila hendak yang boleh membantu ke arah

menggosok baju yang banyak. mengurangkan penggunaan tenaga sekali
gus menjimatkan tenaga. Antara objektif
▪ Penuhkan cerek elektrik denga air pengajaran bagi topik ini adalah:
apabila memasak.
▪ Menerangkan konsep penjimatan tenaga
▪ Jangan biarkan pintu peti sejuk terbuka
lama atau dibuka berulang kali dalam ▪ Mengetahui kepentingan menjimatkan
sehari. tenaga..
▪ Apabila memasak, pastikan penutup ▪ Menerangkan langkah-langkah yang

cerek atau periuk diletak dengan betul boleh diambil untuk menjimatkan
dan rapat. tenaga di rumah, di sekolah dan
kenderaan.
Tahukah pelajar bahawa kita banyak
‘membuang’ tenaga setiap hari? Tiap kali 2.4.3 Konsep Utama
kita mengeluarkan sampah untuk dipungut
kita sebenarnya membuang tenaga. Cuba Penjimatan tenaga:
fikirkan bahan apa yang dibuang?
Antaranya termasuklah bekas-bekas ▪ Mengurangkan penggunaan tenaga
makanan seperti tin atau botol plastik dan dalam aplikasi tertentu
kaca, pembalut, kertas dan sebagainya.
Untuk menghasilkan kertas, tin-tin ▪ Mencari jalan untuk mendapatkan
aluminium, botol plastik dan bahan-bahan tenaga dengan harga yang murah. Hal
lain memerlukan tenaga yang banyak. ini dapat diperolehi melalui
Semua sisa pepejal ini akan dihantar ke perbincangan dengan pembekal tenaga
tempat pembuangan/pelupusan sampah atau menggunakan tenaga dalam
(landfill). Justeru, tenaga yang terdapat keadaan yang lebih murah.
pada sisa pepejal dan tenaga yang
diperlukan untuk menukar bahan mentah ▪ Beralih kepada bentuk/sumber tenaga
kepada suatu bentuk yang boleh kita guna yang lebih murah
akan terbuang jika sisa pepejal ini tidak
dikitar semula. Dengan menggunakan ▪ Menggunakan tenaga ‘percuma’ atau
semula (reusing), mengitar semula (recycle), tenaga boleh diperbaharui
menukarkannya kepada kompos
(composting) kita akan dapat mengguna
semula tenaga. Kitaran semula bahan
▪ Menggunakan sumber tenaga tanpa
menghiraukan pertimbangan kecekapan
buangan memerlukan kurang tenaga
dan pencemaran.
berbanding penghasilan daripada bahan
mentah.
▪ Menjimatkan air dan bahan serta sumber
2.4.2 Objektif Pengajaran tenaga.
Isu utama kini ialah penyebaran maklumat ▪ Penggunaan tenaga yang cekap dan
tentang penjimatan tenaga. Ia merupakan bijaksana.
suatu cabaran kerana penjimatan tenaga
berkait rapat dengan semua aktiviti manusia. ▪ Mengguna semula (reuse)
Justeru, topik ini diajar bagi membolehkan
guru mengajak para pelajar untuk ▪ Kitar semula (recycle)
memikirkan langkah-langkah serta amalan

41
▪ Kompos bahan api yang diperlukan.

Pelajar boleh mencari bahan
2.4.4 Aktiviti Pelajar dari internet atau majalah yang
sesuai serta bahan rujukan lain
yang terdapat di perpustakaan.
▪ Perbincangan
▪ Mencari maklumat dari Internet ▪ Aktiviti perbincangan
1. Hasilkan garis panduan kepada

▪ Perbincangan dan sumbangsaran
pengguna untuk membeli peralatan
▪ Permainan atau barangan elektrik kegunaan di
rumah yang bolemenjimatkan
2.4.5 Prosedur Aktiviti penggunaan tenaga. Perkara apa
yang perlu dipertimbangkan? Pelajar
▪ Mencari maklumat boleh melayari laman web berikut
sebagai permulaan:
o Pelajar boleh dibahagikan dalam 2.
kumpulan untuk mencari maklumat http://www.eren.doe.gov/consumerinfo/
dari Internet tentang ‘tips’ energy_savers/shoppingguide.html
menjimatkan tenaga. Antara laman
web yang boleh dilawati adalah: 3. Mengenal pasti strategi kecekapan dan
http://www.eren.doe.gov/consumerinfo/ peluang penjimatan tenaga di rumah dan
energy_savers/EnergySav98.pdf sekolah.
▪ Aktiviti sumbangsaran 4. Mencadangkan Dasar Tenaga Negara.
o Pelajar dibahagikan dalam 5. Mengkaji cara-cara dan peluang untuk

kumpulan dan tiap kumpulan menjimatkan tenaga dengan
diminta mencadangkan: memberikan penekanan kepada aspek
aspek kecekapan tenaga.
 takrif ‘penjimatan tenaga’
6. Minta pelajar teliti bil elektrik untuk
 langkah-langkah yang boleh beberapa bulan dan bandingkan
penggunaanya. Minta pelajar kenalpasti
diambil untuk menjimatkan
kenapa bil meningkat atau menurun atau
tenaga di rumah dan sekolah. pun stabil bagi tiap bulan. Untuk
aktiviti ini pelajar perlu menyenaraikan
 cara-cara untuk memotivasikan
peralatan yang mengguna tenaga yang
diri dan orang lain untuk
terdapat di rumah mereka, lama masa
menjimatkan atau
peralatan digunakan dan amalan mereka
mengurangkan penggunaan
sehari-hari.
tenaga.
7. Bincang sebab-sebab pemilik kenderaan
 Ciri-ciri yang boleh
agak keberatan untuk menggantikan
meningkatkan kecekapan bahan
kereta sedia ada dengan kenderaan
api kereta. Bincang bagaimana
elektrik atau kenderaan yang
aspek-aspek seperti bentuk
menggunakan tenaga alternatif lain.
badan, enjin, dan komponen
kereta yang lain boleh
diubahsuai untuk mengurangkan

42
▪ Penceramah jemputan (UiTM) meramalkan kos penggunaan

elektrik di kampus UiTM Shah Alam,
o Pelajar mengenalpasti pakar-pakar dijangka mencapai kira-kira RM1.2 juta
rujuk untuk dijemput memberikan sebulan menjelang tahun 2005. Jumlah itu
penerangan tentang: ialah dua kali ganda daripada kos
penggunaan elektrik bulanan di kampus itu
 Cara-cara menjimatkan tenaga. sekarang
 Audit Tenaga Penggunaan tenaga yang sebegitu banyak

turut memberikan kesan terhadap alam
 Program Pengurusan Tenaga sekitar. Tenaga fosil menghasilkan karbon
Menyeluruh dioksida ke dalam atmosfera,
mempercepatkan kesan rumah hijau. Sistem
▪ Permainan penyaman udara mengeluarkan gas yang
boleh membinasakan lapisan ozon. Mentol
o Pelajar boleh melibatkan diri dalam terpakai menyumbang ke arah pencemaran
permainan online dengan melayari raksa. Penggunaan tenaga menghakis bukan
laman web berikut: sahaja sumber tenaga tetapi sumber-sumber
http://www.energy.ca.gov/education lain juga.
/wattsthat/page4.html
Menjimatkan tenaga bukan amalan biasa
2.4.6 Implikasi Sosial bagi kebanyakan orang. Ia memerlukan
tindakan secara sedar dan terancang ke arah
Penggunaan tenaga meningkat dari tahun ke menjimatkan tenaga. Penjimatan tenaga
tahun. Apabila harga minyak melambung, memerlukan kesedaran, perubahan sikap
kita semakin bersungguh-sungguh untuk serta nilai dan gaya hidup. Ia juga
menjimatkan tenaga. Walaupun pada masa memerlukan pengorbanan dan disiplin diri
ini kos tenaga agak stabil dan kedudukan dalam menyempunakan tanggung jawab
ekonomi agak mantap namun kita masih memelihara sumber alam ini.
perlu memikirkan dan mengamalkan
penjimatan tenaga. Pelajar seharusnya faham kenapa
menjimatkan tenaga adalah perlu barulah
Penjimatan tenaga bukan sahaja akan timbul sikap dan kemahuan untuk
mengurangkan perbelanjaan tetapi menjimatkan tenaga. Pelajar perlu tahu
menjadikan sumber tenaga tidak boleh bahawa penggunaan yang bijak dan sesuai
diperbaharui sedia ada bertahan lebih lama. dengan keperluan adalah penting ke arah
Pelajar hari ini adalah pengguna hari esok. menjimatkan tenaga terutama tenaga tidak
Justeru, mereka perlu mahir membuat boleh diperbaharui. Pelajar perlu sedar
pilihan dan mengamalkan penjimatan tenaga bahawa amalan penjimatan yang mereka
agar dapat menangani kos penggunaan lakukan sekarang membolehkan tenaga yang
tenaga yang pastinya akan meningkat kebih tidak boleh diperbaharui turut dimanfaatkan
tinggi daripada kos tenaga sekarang. oleh generasi akan datang.
Bil utiliti seperti bekalan elektrik merupakan Bekalan tenaga hari muka bergantung pada
komponen besar dalam perbelanjaan penggunaan yang bijak dan cekap. Setiap
keluarga dan juga perniagaan. Sesebuah daripada kita bertanggung jawab untuk
hotel atau hospital membelanjakan berjuta menjimat tenaga. Kita juga bertanggung
ringgit untuk tenaga tiap tahun. Kilang jawab untuk mencari teknologi tenaga baru
pembuat besi waja membayar berjuta ringgit untuk masa depan. Kaedah-kaedah baru
untuk tenaga. Universiti Teknologi Mara yang lebih baik untuk mendapatkan,

43
menghantarkan dan menggunakan tenaga

perlu diterokai. Sistem penghantaran tenaga
yang lebih cekap perlu dicipta untuk
mengurangkan kehilangan tenaga semasa
penghantaran. Masa depan adalah hak kita
dan kita perlukan tenaga untuk bergerak ke
depan.
Rujukan:
Kannan, K.S. (2000). Kecekapan tenaga.
Kamarulazizi Ibrahim & Zul Azhar Zahid

Jamal, Tenaga yang boleh diperbaharui
dan kecekapan tenaga, ms 58 – 76.
Pulau Pinang: P.P.SFizik, USM.

44
melalui proses pembakaran.

Sharifah Norhaidah Syed Idros Pembakaran menghasilkan produk sisa
disebabkan kehadiran bendasing
dalamnya seperti jirim zarahan dan
3.1 IMPAK PENGGUNAAN pelbagai gas seperti sulfur dioksida,
BAHANAPI FOSIL oksida-oksida nitrogen dan kompaun
TERHADAP organik yang meruap. Bahan-bahan sisa
PERSEKITARAN SEPERTI ini boleh mengakibatkan pencemaran
PENCEMARAN udara yang menghasilkan hujan asid.
PERSEKITARAN DAN Gas-gas tersebut apabila dibebaskan ke
PEMANASAN GLOBAL atmosfera, larut dalam kelembapan
(GLOBAL WARMING) udara untuk membentuk asid lemah dan
turun sebagai hujan asid. Hujan yang
3.1.1 Pendahuluan normal mempunyai pH 5.6 ( pH 7
adalah neutral) maka hujan asid
Manusia memperoleh tenaga daripada mempunyai pH yang kurang dari 5.6.
pelbagai sumber. Punca utama tenaga Pengangkutan bahanapi fosil seperti
untuk manusia selain makanan adalah minyak oleh kapal boleh mengakibatkan
daripada bahanapi. Bahanapi seperti pencemaran air apabila kapal-kapal
arang, minyak dan gas asli dikenali tersebut berlanggar maka berlakunya
sebagai bahanapi fosil kerana terbentuk tumpahan minyak yang banyak
daripada timbunan organisma yang menjejaskan kehidupan marin.
lama, merupakan enapan karbon yang
besar hasil dari hasil akhir proses Pembebasan karbon dioksida ke
fotosintesis yang berlaku berjuta-juta atmosfera akibat pembakaran bahanapi
tahun yang lepas. Hal ini bermaksud fosil telah menyumbang terhadap
bahawa bahanapi fosil ialah contoh pemanasan global. Semua tenaga
sumber tenaga tidak diperbaharui. daripada matahari sepatutnya
Karbon yang terdapat dalam bahanapi meninggalkan bumi dan kembali ke
fosil boleh dilepaskan semula ke angkasa lepas dan selagi kadar
atmosfera melalui proses pembakaran. menerimaan dan pembebasan tenaga ini
Semasa pembakaran molekul-molekul berlaku pada kadar yang sama maka,
organik dioksidakan dengan pantas tenaga di atmosfera berada dalam
untuk menghasilkan gas karbon dioksida keseimbangan maka suhu bumi adalah
dan air dan disertai dengan pembebasan konstan. Walau bagaimanapun,
cahaya dan haba. kehadiran gas karbon dioksida yang
banyak pada lapisan atmosfera telah
Penggunaan arang adalah dalam memerangkap dan menghalangkan
pembekalan kuasa elektrik, cahaya dan tenaga haba daripada dibebaskan ke
kuasa motor manakala minyak angkasa lepas maka wujudlah hal yang
digunakan untuk kuasa pergerakan pada diperkatakan sebagai kesan rumah hijau.
kereta, kapal terbang lori dan juga kapal. Lapisan karbon dioksida pada atmosfera
Gas asli biasanya digunakan untuk telah bertindak sebagai struktur kaca
memanaskan bangunan dan membekal pada rumah hijau yang membenarkan
air panas dan menjalankan proses-proses cahaya matahari masuk tetapi
perindustrian. Hampir semua menghalang tenaga haba daripada keluar
penggunaan bahanapi fosil adalah maka menyebabkan suhu dalamnya
semakin meningkat. Peningkatan suhu

45
bumi ataupun pemanasan global telah di utama untuk kegunaan manusia

kaitkan dengan pelbagai krisis alam tetapi pembekalannya adalah terhad
sekitar seperti pertukaran corak iklim (Tenaga tidak diperbaharui) dan ia
yang tidak menentu, peningkatan paras boleh mencemarkan alam.
laut akibat pencairan glasier dan juga
peningkatan proses penyejatan ▪ Keseimbangan Alam
kelembapan dari permukaan tanah. Hidupan atas bumi adalah saling
bergantung antara satu sama lain
3.1.2 Objektif Pengajaran dan dengan alam sekitar.
Penggunaan bahanapi secara
▪ Memperkenalkan penggunaan berterusan akan mengenakan
istilah bahanapi fosil dan tenaga tekanan dan memberikan implikasi
tidak diperbaharui. negatif terhadap keseimbangan alam
sekitar.
▪ Mengenalpasti contoh-contoh
bahanapi fosil. ▪ Hujan asid
Hujan yang normal mempunyai pH
▪ Menerangkan kegunaan bahanapi 5.6 ( pH 7 adalah neutral) maka
fosil. hujan asid mempunyai pH yang
kurang dari 5.6 terhasil apabila jirim
▪ Menerangkan hasil dari pembakaran zarahan dan pelbagai gas seperti
bahanapi fosil. sulfur dioksida, oksida-oksida
nitrogen dan kompaun organik yang
meruap terlarut dalam kelembapan
▪ Mengenalpasti bahan-bahan
dalam udara. Telah dikaitkan
pencemar hasil dari penggunaan
dengan kekurangan kesuburan
bahanapi fosil.
lapisan tanah dan perubahan pH
pada badan air tawar seterusnya
▪ Menerangkan impak setiap bahan menjejaskan kehidupan organisma
pencemar ke atas alam sekitar. air tawar.
▪ Menghubungkaitkan implikasi ▪ Kesan Rumah Hijau

penggunaan bahanapi fosil terhadap Kehadiran gas karbon dioksida yang
kejadian semulajadi pada bumi banyak di atmosfera akibat
seperti hujan asid, kesan rumah pembebasan daripada proses
hijau dll. pembakaran bahanapi fosil telah
mewujudkan kesan rumah hijau.
▪ Meningkatkan kesedaran dalam Lapisan karbon dioksida bertindak
kalangan pelajar berkenaan isu-isu sebagai kaca/gelas pada struktur
pencemaran alam sekitar dan rumah hijau yang digunakan untuk
pemanasan global akibat penanaman tumbuhan semasa iklim
penggunaan bahanapi fosil. di luar adalah dingin.
▪ Pemanasan global
3.1.3 Konsep Utama Pemanasan global terjadi apabila
suhu bumi meningkat sebagai akibat
▪ Tenaga tidak diperbaharui kehadiran gas karbon dioksida dan
(Bahanapi fosil) gas-gas rumah hijau yang
Tenaga daripada bahanapi fosil menghalang kebebasan tenaga haba
merupakan sumber tenaga yang ke angkasa lepas. Keadaan telah

46
dikaitkan dengan peningkatan paras 3.1.5 Projek

air laut, perubahan pada jumlah
hujan yang turun dan juga masalah ▪ Simulasi pembentukan hujan asid
kepada pertanian. dan kesannya terhadap pelbagai
bahan (seperti besi, simen yang
3.1.4 Aktiviti Pelajar bercat, dll) yang terdapat pada
kawasan tempatan.
▪ Menyenaraikan kegunaan contoh-
contoh bahanapi fosil dan sertakan ▪ Simulasi kesan rumah hijau.
implikasi negatif yang mungkin
terbit daripada penggunaannya 3.1.6 Bahan Pengajaran
dalam kumpulan kecil.
▪ Kertas Mahjong
▪ Mendirikan peta minda bagi ▪ Pen marker
mengilustrasikan mekanisme hujan
asid dan implikasinya terhadap alam
▪ Handout yang mengandungi data
berkenaan aktiviti 4.4
sekitar. Guru membimbing pelajar
melalui penyoalan jenis ‘probing’ ▪ Bikar
untuk menyedarkan bahawa kesan ▪ Pelita bersama sumbu
hujan asid akan dirasai oleh negara ▪ Air suling
yang jauh dari negara yang ▪ Minyak gas/petrol
menyebabkannya.
▪ Kertas pH
▪ Melakarkan mekanisme kejadian
▪ Termometer
kesan rumah hijau, guru menjadi ▪ Beberapa tabung uji
fasilitator dengan membimbing ▪ Kepingan besi
pelajar melalui langkah demi ▪ Kepingan simen bercat
langkah untuk mendirikan carta ▪ Kepingan kayu
yang meilustrasikan mekanisme ▪ Terarium dengan penutup.
kejadian tersebut.
▪ Menginterpretasi data dan
menjangka kesan ke atas alam ▪ Kumpulan kecil
sekitar – dilakukan secara kumpulan
kecil dan digalakkan sumbangsaran o Minta pelajar bentuk kumpulan
daripada setiap ahli. kecil ( 1 kumpulan = 4 orang)
o Setiap kumpulan dibekalkan
▪ Menerangkan implikasi pemanasan dengan kertas mahjong, pen
global dengan mendirikan satu peta marker dan sedikit ‘double-
minda untuk menghubungkait sided tape’.
‘chain reaction’ dari kejadian o Minta pelajar untuk berbincang
tersebut. berkenaan soalan tersebut.
o Pelajar menyusun maklumat
▪ Memikir dan memberi input tentang yang dikehendaki atas kertas
implikasi pemanasan global mahjong untuk pembentangan
terhadap aktiviti pada kawasan di hadapan kelas.
tempatan/ negara sendiri. Kerja o Wakil/ dua orang daripada
secara kumpulan kecil untuk setiap kumpulan tampil ke
pembentangan daripada setiap hadapan kelas serta melekatkan
kumpulan. kertas mahjong pada papan

47
hitam dan bentangkan dapatan o Nyalakan sumbu dan tutup bikar

mereka. dengan penutup supaya asap
o Pelajar kumpulan lain diminta tidak keluar.
mendengar dan menganalisis o Apabila minyak sudah habis
secara kritikal. dibakar, keluarkan pelita dan
o Guru bersama kelas akan goncang bikar supaya air dapat
mendirikan satu ‘model’ yang menyerap asap dengan
lengkap hasil penggabungan sempurna. Uji pH air sekarang
dapatan kumpulan-kumpulan dengan menggunakan kertas
kecil. pH.
o Catatkan warna kertas pH dan
▪ Pembinaan carta peta minda nilainya sekali.Cuba notakan
mengapa warna dan nilai pH
o Guru melekatkan kertas sudah berubah.
mahjong yang kosong pada o Letakkan kepingan besi, simen
papan hitam dan beritahu bercat dan kayu pada tabung uji
pelajar matlamat aktiviti yang berlainan.
tersebut (cth: akan o Pada setiap tabung uji tuangkan
mengilustrasikan kejadian kesan air berasid yang telah dihasilkan
rumah hijau dan kaitkan dengan tadi sedikit.
contoh-contoh krisis alam o Pelajar diminta mengamati dan
sekitar). mencatatkan keadaan fizikal
o Guru meminta sumbangan serta pertukaran warna yang
daripada kelas secara langkah berlaku kepada bahan-bahnan
demi selangkah “apakah yang tersebut untuk beberapa hari.
patut dilukis dahulu pada kertas o Pelajar diminta untuk
itu?” Peranan melukis boleh menyediakan laporan lengkap
dilakukan oleh guru sendiri untuk pembentangan dan
ataupun dengan meminta pertukaran maklumat dengan
bantuan pelajar. kumpulan-kumpulan lain.
o Sekira kelas menghadapi jalan o Guru diminta untuk mengaitkan
buntu/masalah, guru akan penjelasan pelajar dan bersama
menanyakan soalan berbentuk membuat inferens terhadap
‘probing’ untuk merangsang situasi sebenar pada alam
pemikiran mereka. sekitar.
o Ilustrasi akan dibina dari mula
hingga lengkap semua ▪ Projek: Simulasi kesan rumah hijau.
maklumat yang dikehendaki.
o Sediakan satu terarium yang ada
▪ Projek: Simulasi pembentukan penutup.
hujan asid. o Gantungkan satu termometer
daripada penutup dan tutupkan
o Tuangkan sedikit air suling ke terarium tersebut.
dalam bikar dan tentukan serta o Letakan terarium tersebut pada
catatkan nilai pHnya. satu tempat yang menerima
o Masukkan pelita yang berisikan cahaya matahari tetapi bukanlah
minyak gas/petrol ke dalam di tempat yang terbuka yang
bikar dan pastikan sumbunya menerima cahaya penuh secara
basah dengan minyak tadi. terus.
o Pelajar diminta untuk mencatat
kan suhu dalam terarium dan

48
juga diluar terarium (gunakan pendapat dengan rakan rakan mereka

termometer lain) setiap hari dari dalam dan luar negara supaya
untuk beberapa minggu. maklumat mereka adalah pelbagai dan
o Pelajar diminta untuk terkini. Dengan pembekalan kesedaran
menyediakan laporan lengkap yang tinggi pelajar boleh menyebarkan
untuk pembentangan dan maklumat tersebut kepada masyarakat
pertukaran maklumat dengan sekelilingnya dan mengambil sikap
kumpulan lain. proaktif terhadap mengambil tahu
usaha-usaha yang telah diambil oleh
3.1.8 Implikasi Sosial pihak-pihak tertentu bagi menangani
masalah krisis alam sekitar secara lokal
Semua hidupan adalah saling dan global. Mereka harus mereflek dan
bergantung antara satu sama lain dan menilai semula usaha-usaha yang telah
dengan alam sekitar. Demi kemandirian diambil oleh pihak berkuasa serta
diri, manusia mesti mengelak dari menyumbang input mereka sendiri.
menggangu sistem-sistem biologi yang
menyokong hidupan yang berada pada Matlamat akhir pengajaran ini adalah
satu keseimbangan yang sangat rapuh. untuk meningkat, mengekal dan
Sejak bilangan manusia kian bertambah menyebarkan kesedaran bagi memupuk
dengan pesatnya aktiviti-aktivitinya kehidupan mampan (sustainable)
telah mengenakan tekanan ke atas melalui penggunaan Tenaga
persekitaran dan menyebabkan banyak diperbaharui melalui pelajar yang
implikasi negatif terhadap kehidupan berpotensi menjadi warganegara yang
lain. Oleh kerana manusia sendiri mendokong tanggungjawab untuk
merupakan satu komponen dalam meningkatkan kualiti hidup.
siratan hidupan atas bumi maka menjadi
tanggungjawab kita untuk mengekalkan
harmoni dengan alam.
Walaupun terdapat pelbagai jenis krisis

alam sekitar, pengajaran ini hanya akan
mengehadkan perbincangan kepada
penggunaan bahanapi fosil dan
implikasinya terhadap alam sekitar. Unit
pengajaran ini adalah bertujuan untuk
menerangkan secara eksplisit penjelasan
saintifik berkenaan isu-isu seperti hujan
asid, kesan rumah hijau dan pemanasan
global supaya pelajar lebih peka akan
kejadian-kejadian yang memberikan
kesan yang terus kepada mereka. Pelajar
dibekal dengan maklumat saintifik
supaya mereka berupaya untuk
mengikuti dan memahami berita dan
penjelasan sains dari luar bilik darjah
melalui media-media lain seperti
television, makalah dan majalah sains
dan berita Internet.
Pelajar digalakkan untuk berbincang

berkenaan isu-isu tersebut dan bertukar

49
Sains Tambahan Untuk Tingkatan 4
4. Sains Tambahan Untuk Tingkatan 4
saki-baki hasil pertanian dan juga bahan

Lilia Halim buangan pepejal perbandaran dan
daripada ternakan boleh ditukar kepada
Sharifah Norhaidah Syed Idros bahanapi biojisim untuk digunakan
dalam perindustrian, pengangkutan dan
4.1 JENIS-JENIS TENAGA juga penggunaan domestik. Menerusi
DIPERBAHARUI proses penapaian, bahan yang kaya
dengan karbohidrat akan ditukar untuk
4.1.1 Pendahaluan menghasilkan tenaga (ATP) dan etanol
serta membebaskan karbon dioksida dan
Bahanapi fosil seperti arang, minyak haba. Walaupun tenaga telah
dan gas asli adalah simpanan tenaga dibebaskan (ATP) tetapi sebahagian
daripada matahari yang telah diikat besarnya (lebih kurang 93%) masih lagi
melalui proses fotosintesis berjuta juta tersimpan dalam etanol.
tahun dahulu. Penggunaan bahanapi
fosil secara meluas telah membuat C6 H12 O6 + 2 ADP + 2P1
bekalannya menyusut dengan pantas 2C2 H5 OH(etanol) + 2CO2 + 2ATP + haba
maka sumber tenaga ini sering dikenali
sebagai tenaga tidak diperbaharui. Penggunaan etanol sebagai bahanapi-bio
Tambahan pula penggunaan bahanapi atau gasohol telah digunakan sebagai
fosil telah dikenalpasti sebagai ganti kepada petrol. Biogas ataupun gas
penyumbang utama terhadap pemanasan organik seperti metana telah dihasilkan
global dan krisis alam sekitar yang lain. secara berkesan melalui proses
Perkara tersebut adalah penyebab utama penapaian bahan buangan ternakan,
mengapa usaha-usaha baru telah di bahan buangan manusia bahan kayu-
ambil untuk mencari sumber tenaga kayan dan juga tumbuhan kekacang
yang tidak menyusut ataupun dalam lain seperti kacang soya oleh mikro-
perkataan tenaga diperbaharui. organisme anerobik. Metana juga telah
diekstrak dengan jayanya daripada
Tenaga diperbaharui seperti tenaga kawasan pembuangan sampah pepejal.
daripada biojisim, angin, ombak dan
geoterma ada banyak kebaikan. Sumber Tenaga angin boleh ditukar menjadi
untuk tenaga begini adalah percuma, tenaga elektrik apabila kuasa angin
tidak menyusut, bersih dan tidak menggerakkan turbin. Apabila angin
mencemar. Dalam proses fotosintesis, memutarkan bilah turbin, bilah ini akan
tumbuhan memerangkap tenaga cahaya menghidupkan dinamo di dalamnya
daripada matahari dan menukarnya yang akan menjanakan tenaga elektrik.
kepada bentuk tenaga kimia. Tenaga Kuasa yang dapat dijanakan oleh turbin
terikat ini kemudiannya boleh ditukar bergantung pada halaju angin dan juga
kepada bentuk elektrik, haba atau luas hamparan bilah turbin tersebut.
bahanapi cecair menerusi penggunaan Telah dilaporkan bahawa pada hari ini
pelbagai proses pengubahan. Bahan terdapat lebih kurang 35 000 turbin
organik yang boleh digunakan untuk angin yang mempunyai keupayaan
penghasilan tenaga begini disebut menjana tenaga sebanyak 12 000
biojisim, maka tenaga yang dihasilkan megawatts untuk menghasilkan 20
dikenali sebagai tenaga biojisim. bilion jam-kilowatt setiap tahun. Perkara
Contoh biojisim seperti serpihan kayu, tersebut membuat tenaga angin sebagai

50
yang termurah dalam kalangan tenaga- daripada perut bumi (geo = bumi).
tenaga diperbaharui. Walau bagaimana Lubang-lubang perlu digerudi untuk ke
pun, sistem penjanaan tenaga angin kawasan perut bumi untuk mendapatkan
adalah besar dan memerlukan kawasan haba tersebut. Haba akan meningkat
tanah yang luas. Struktur turbin angin satu darjah sentigrade setiap 36 m ke
yang banyak pada satu lokasi dalam bumi. New Zealand, Japan,
menjejaskan pemandangan kawasan Mexico, Turkey, Italy dan Iceland
tersebut dan bunyi daripada pergerakan mempunyai banyak kawasan termal
bilah turbin dan dinamo juga yang boleh dikesan melalui kewujudan
mengeluarkan bunyi yang kurang selesa. geyser ataupun mata air panas. Tenaga
Hal ini sedikit sebanyak telah geoterma ditukar kepada tenaga elektrik
menjejaskan harmoni dengan alam daripada stim/wap, air panas ataupun
sekeliling. batu kering yang panas yang terdapat
pada lapisan kerak bumi. Air akan
Ombak lautan mengandungi kuasa dipam menerusi satu telaga suntikan dan
tenaga kinetik dan potensi yang amat akan mengalir pada celah-celah batu
tinggi. Usaha telah dijalankan untuk panas. Air ini akan kemudiannya
menukarkan tenaga ombak laut kembali ke permukaan menerusi telaga
menjadi tenaga elektrik melalui lain dan akan ditukar ke bentuk wap.
penggunaan pelbagai bentuk Wap ini akan disalurkan ke kawasan
penjana/janakuasa. Peranti-peranti turbin untuk menghasilkan tenaga
tersebut dapat dikategorikan sebagai elektrik.
peranti skala-besar untuk kawasan luar Penggunaan tenaga geoterma untuk
pesisir dan peranti skala-kecil untuk tepi menjanakan elektrik ialah sumber
pantai. Ciri-ciri sedia ada pada kuasa penting terutama sekali pada kawasan
ombak ialah bahawa tenaganya adalah yang mempunyai aktiviti gunung berapi
terbaur/diffuse, kuasanya tinggi semasa seperti di negara Iceland dan New
ribut dan saiz serta arah ombak Zealand.
bertukar-tukar bergantung pada keadaan
angin. Perkara-perkara tersebut 4.1.2 Objektif Pengajaran
menyebabkan tenaga yang mungkin
terhasil mempunyai julat yang besar dan ▪ Menerangkan perbezaan antara
ini pula menyulitkan usaha untuk tenaga tidak diperbaharui dengan
mereka bentuk peranti-peranti tenaga diperbaharui.
berkenaan. India telah membina peranti
150 kW pada garisan pemecah ombak ▪ Mengenalpasti sumber serta contoh-
tetapi teknologi ini masih dalam proses contoh tenaga diperbaharui.
pembangunan di banyak negara lain.
Kawasan yang paling sesuai untuk

▪ Menerangkan secara ringkas proses
untuk mendapatkan tenaga
meletakkan peranti tersebut adalah pada
diperbaharui.
garisan laltitud antara 40-60 darjah yang
terdapat penumpuan kuasa ombak yang
tinggi. Pantai-pantai barat Eropah dan ▪ Menerangkan bahawa usaha-usaha
Amerika dan juga pantai-pantai New untuk mendapatkan tenaga
Zealand dan Jepun ialah kawasan yang diperbaharui masih dalam fasa
paling baik untuk mendapatkan tenaga pembangunan dan memerlukan
ombak laut. banyak penambahbaikan kepada
teknologi yang terbabit.
Tenaga geoterma ialah tenaga yang
diperoleh daripada haba yang terhasil

51
▪ Meningkatkan kesedaran dalam sumber ombak dikenali sebagai

kalangan pelajar tentang perlunya tenaga ombak.
menerokai jalan untuk mendapatkan
tenaga diperbaharui. ▪ Tenaga Geoterma
Tenaga geoterma ialah tenaga yang
4.1.3 Konsep Utama diperoleh daripada haba yang
terhasil daripada perut bumi (geo =
▪ Tenaga tidak diperbaharui bumi). Lubang-lubang perlu
Bahanapi fosil seperti arang, minyak digerudi untuk ke kawasan perut
dan gas asli. Bekalannya menyusut bumi untuk mendapatkan haba
melalui penggunaan secara meluas tersebut. Tenaga geoterma ditukar
dan boleh habis. kepada tenaga elektrik daripada
stim/wap, air panas ataupun batu
▪ Tenaga Diperbaharui kering yang panas yang terdapat
Tenaga yang datang daripada pada lapisan kerak bumi.
sumber yang tidak menyusut seperti
biojisim, angin, ombak dan 4.1.4 Aktiviti Pelajar
geoterma. Sumber untuk tenaga
begini adalah percuma, tidak ▪ Mendirikan peta minda bagi
menyusut, bersih dan tidak meilustrasikan jenis-jenis tenaga
mencemar. diperbaharui dan contoh kawasan
untuk mendapatnya serta kegunaan
▪ Tenaga Biojisim tenaga tersebut. Aktiviti
Sumbernya adalah daripada bahan berkumpulan.
organik seperti serpihan kayu, saki-
baki hasil pertanian dan juga bahan ▪ Mengadakan kempen atau promosi
buangan pepejal perbandaran dan berkenaan penggunaan jenis-jenis
daripada ternakan. Tenaga tenaga diperbaharui melalui
daripadanya boleh didapati melalui peraduan melukis poster dan ciptaan
proses penapaian seperti ATP, slogan.
etanol dan metana. ▪ Mengimbas dan mengumpul
maklumat daripada Internet
▪ Tenaga Angin berkenaan dengan proses untuk
Tenaga daripada angin dapat mendapatkan tenaga diperbaharui
menjanakan tenaga elektrik apabila secara lebih detail dan hasil dapatan
kuasa angin menggerakkan turbin. dibentangkan kepada kelas. Aktiviti
Apabila angin memutarkan bilah berkumpulan.
turbin, bilah akan menghidupkan
dinamo. Kuasa yang dapat 4.1.5 Bahan Pengajaran
dijanakan oleh turbin adalah
bergantung kepada halaju angin dan ▪ Kertas mahjong
juga luas hamparan bilah turbin ▪ Pen marker
tersebut ▪ Alat lukisan
▪ Komputer yang ada capaian kepada
▪ Tenaga Ombak Internet.
Kuasa yang ada pada ombak lautan
boleh ditukar kepada tenaga elektrik
▪ Buku nota/buku log
melalui penggunaan pelbagai bentuk
penjana/janakuasa. Tenaga daripada

52
4.1.6 Prosedur Aktiviti mereka dapat daripada Internet

ke dalam buku nota.
▪ Pembinaan Carta Peta Minda
o Hasil dapatan pencarian Internet
o Pelajar diminta untuk akan dipindahkan ke kertas
membentuk kumpulan kecil. mahjong untuk pembentangan
di kelas.
o Setiap kumpulan diberikan
masa untuk berbincang Pencarian maklumat serta
berkenaan jenis-jenis tenaga lakaran yang dikehendaki buat
diperbaharui dan melakar hasil pada kertas mahjong boleh
perbincangan pada kertas dilakukan dalam 1-2 minggu.
mahjong.
4.1.7 Implikasi Sosial
o Setiap kumpulan diminta
untuk membentangkan hasil Penggunaan bahanapi fosil secara
perbincangan didepan kelas meluas telah menyebabkan bekalannya
dan sedia menerima input akan lupus tidak lama lagi. Tambahan
daripada rakan-rakan untuk pula, pembakaran bahanapi fosil seperti
memperbaik carta peta minda. arang, minyak dan gas asli
membebaskan banyak bahan pencemar
yang menyumbang terhadap pemanasan
▪ Kempen – Peraduan melukis dan
global serta krisis alam sekitar yang lain
Mencipta Slogan
seperti hujan asid dan pencemaran
udara. Atas kesedaran bahawa
o Aktiviti ini boleh dijalankan
keseimbangan alam harus dikekalkan
secara individu atau
bagi mewujudkan kesejahteraan hidupan
berpasangan.
usaha-usaha telah dijalankan bagi
mencari sumber tenaga alternatif.
o Berikan tempoh masa dalam
Manusia sedang beralih kepada sumber
seminggu kepada pelajar untuk
tenaga diperbaharui seperti biojisim,
mendapat idea bagi peraduan
angin, ombak laut dan geoterma.
tersebut.
Kesemua sumber tersebut adalah
berterusan, percuma, selamat dan tidak
▪ Pencarian Internet
menyebabkan pencemaran seperti
pembakaran bahanapi fosil.
o Minta pelajar untuk membentuk
kumpulan kecil. Setiap
Penekanan terhadap penggunaan tenaga
kumpulan akan ditentukan jenis
diperbaharui akan mencorak langkah
tenaga diperbaharui yang harus
kepada cara hidup yang berlanjutan serta
dikaji oleh mereka.
yang mengekalkan harmoni dengan
alam sekitar. Tenaga diperbaharui
o Setiap kumpulan dibekalkan
membekalkan tenaga yang berterusan
dengan kertas mahjong, pen
kepada ekonomi sesuatu negara.
marker dan juga buku nota/buku
Lanjutan daripada sini, industri tersebut
log.
boleh membekalkan pekerjaan yang
berlanjutan iaitu jawatan yang tidak
o Pelajar-pelajar diminta untuk
akan menemui penutupan sebagai akibat
mencari, mengumpul dan
kehabisan modal. Pencemaran alam
menyusun maklumat yang
sekitar dapat dielakkan maka dengan ini
dapat mengurangkan kos pembiayaan

53
untuk membersih serta membaikpulih 4.2 TEKNOLOGI TENAGA

persekitaran. Perkembangan dalam DIPERBAHARUI DAN
penggunaan proses bioteknologi untuk IMPAKNYA TERHADAP
merawat bahan buangan untuk ALAM SEKITAR, SOSIAL
mendapatkan tenaga biojisim
DAN EKONOMI
daripadanya telah berjaya untuk
mengaut untung daripada bahan yang
4.2.1 Pendahuluan
dianggap tidak berguna sambil
melancarkan lagi kegiatan pengitaran
Apabila bahanapi fosil dibakar untuk
semula dalam kalangan masyarakat.
mendapatkan tenaga, proses ini
membebaskan karbon dioksida dan
Tenaga yang boleh menjanjikan masa
bahan pencemar lain ke udara. Karbon
depan yang kurang muram bagi masalah
dioksida adalah gas kesan rumah hijau
alam sekitar dan menunjukkan potensi
yang utama yang menyebabkan
yang tinggi. Tetapi perlu diingatkan
pemanasan global. Bahan-bahan
bahawa teknologinya masih berada
pencemar lain yang terbebas bersama
dalam fasa pembangunan dan perlu
menyumbang pencemaran udara dan
banyak lagi usaha untuk
mengakibatkan kesihatan manusia
memperbaiknya serta mempromosikan
terjejas sementara menggangu
penggunaanya kepada orang ramai.
keseimbangan alam sekitar. Atas
Setakat ini impak negatif teknologi
kesedaran bahawa keseimbangan alam
tenaga diperbaharui adalah terhad
harus dikekalkan bagi mewujudkan
kepada kawasannya sahaja maka
kesejahteraan hidupan usaha-usaha telah
pemantauan ke atas kesannya adalah
dijalankan untuk mencari sumber tenaga
jauh lebih mudah jika dibandingkan
alternatif daripada biojisim, angin,
dengan kesan rumah hijau ataupun hujan
ombak laut dan geoterma. Sumber
asid yang boleh disebar jauh. Bunyi
tenaga tersebut dikenali sebagai tenaga
yang terhasil daripada pemutaran bilah
diperbaharui. Kesemua sumber tersebut
turbin bagi tenaga angin merupakan satu
adalah berterusan, percuma, selamat dan
masalah dahulu tetapi teknologi terkini
tidak menyebabkan pencemaran seperti
telah berjaya mengekalkan bunyi
pembakaran bahanapi fosil. Teknologi
daripadanya supaya setanding dengan
tenaga diperbaharui masih berada dalam
hanya bunyi daripada peti sejuk.
fasa pembangunan dan perlu banyak lagi
usaha untuk memperbaikinya serta
Untuk mendapat sambutan ramai
mempromosikan penggunaanya kepada
terhadap usaha penggunaan tenaga
orang ramai. Setakat ini impak negatif
diperbaharui, kesedaran mereka harus
teknologi tenaga diperbaharui adalah
dipertingkatkan dan cara yang paling
terhad kepada kawasannya sahaja maka
berkesan mestilah menerusi pendidikan.
pemantauan terhadap kesannya adalah
Pendidikan serta promosi perlu
jauh lebih mudah jika dibandingkan
dilakukan menerusi kaedah kempen,
dengan kesan rumah hijau ataupun hujan
pertandingan dan hebahan yang meluas
asid yang boleh disebar jauh.
melalui media massa.
Tenaga daripada bahan biojisim dapat
dihasilkan melalui teknologi-teknologi
penukaran seperti (1) pembakaran (2)
proses kimia kering dan (3) proses basah
yang melibatkan penggunaan mikro-
organisme. Proses pembakaran biojisim
secara terus diamalkan di negara-negara

54
maju dan juga Malaysia. Teknologi dibenarkan untuk terlepas ke udara iaitu
pembakaran biojisim secara terus gas itu boleh bertindak sebagai gas
menghasilkan haba dan haba ini akan rumah hijau.
kemudiannya digunakan untuk
menghasilkan stim/wap bagi tujuan Teknologi yang memainkan peranan
pemanasan ruang dan untuk penjanaan utama untuk menghasilkan tenaga angin
kuasa elektrik. Kaedah begini akan ialah turbin angin. Peranti ini terdiri
membebaskan sulfur dioksida tetapi daripada komponen-komponen seperti
dalam kuantiti yang terhad namun berikut: (1) bilah-bilah turbin yang akan
begitu karbon monoksida dan oksida- diputar oleh pergerakan angin (2)
oksida nitrogen dan gas hidrokarbon penjana yang akan menjana kuasa
yang tidak terbakar masih terbebas elektrik apabila bilah-bilah berputar
bersama. Perkara ini sudah tentu tidak akibat kuasa angin (3) sistem
diingini dan kajian terus dijalankan bagi pelindungan untuk elak daripada
menambahbaik teknologi tersebut. kerosakan akibat pergerakan angin yang
Pembakaran secara besar-besaran terlalu kuat dan (4) menara untuk
memerlukan pembekalan bahan biojisim menyokong turbin pada paras
yang banyak. Penanaman pokok kayu pergerakan angin. Aspek reka bentuk
ataupun jenis pertanian lain sebagai menara adalah penting kerana walaupun
bekalan biojisim secara berterusan kosnya mesti mengambil kira
memerlu kepada pembukaan serta keteguhan, ketinggian, dan mudah untuk
pengurusan kawasan tanah yang kerja-kerja pembaikan. Kos keseluruhan
berkesan. Kawasan tanah yang terlibat untuk mendapatkan tenaga angin setakat
adalah besar maka persoalan-persoalan ini adalah yang terendah dan paling
jangka panjang seperti aspek selamat.Walau bagaimanapun, sistem
ekonomiknya, boleh atau tidak bahan penjanaan tenaga angin adalah besar dan
biojisim ini diperbaharui seperti yang memerlukan kawasan tanah yang luas.
dirancangkan harus difikir sematang- Struktur turbin angin yang banyak pada
matangnya. satu lokasi menjejaskan pemandangan
kawasan tersebut dan bunyi daripada
Teknologi penukaran yang melibatkan pergerakan bilah turbin dan dinamo juga
mikro-organisme untuk menjalankan mengeluarkan bunyi yang kurang selesa.
pencernaan anerobik (tanpa oksigen) Hal ini sedikit sebanyak telah
menghasilkan gas campuran yang terdiri menjejaskan harmoni dengan alam
daripada metana dan karbon dioksida sekeliling.
atau dikenali sebagai biogas.
Penghasilan biogas daripada bahan Kuasa yang ada pada angin dipindah ke
buangan ternakan dapat mengguna ombak laut apabila angin bergerak atas
bahan yang tidak berguna kepada permukaan lautan.
bahanapi yang boleh digunakan untuk Tenaga tersebut boleh ditukar pada
memasak, pemansan, pencahayaan dan kuasa elektrik melalui teknologi yang
juga untuk penghasilan kuasa secara ringkas dikumpulkan kepada dua
penggerak. Metana daripada kawasan kategori iaitu (1) peranti yang tetap
pembuangan sampah sarap disalurkan seperti Oscillating Water Column dan
menerusi paip-paip yang mempunyai TAPCHAN (tapered channel systems)
liang supaya boleh dikumpulkan untuk (2) peranti yang terapung seperti Salter
digunakan sebagai bahanapi. Kaedah ini Duck, Archimedes Wave Swin dan Clam.
adalah sangat berguna kerana metana Kedua-dua jenis peranti menghadapi
yang terhasil akibat pencernaan masalah daripada segi karat dan juga
anerobik secara semula jadi sekarang penjana padanya walaupun sensitif
boleh digunakan secara positif dan tidak terhadap alunan kecil mestilah yang

55
berupaya tahan dalam keadaan ribut. 4.2.3 Konsep Utama

Teknologi-teknologi tersebut tidak
menyebabkan pencemaran daripada segi ▪ Teknologi Penukaran Biojisim
visual ataupun bunyi dan tidak Teknologi yang diguna untuk
membebaskan gas-gas rumah hijau menukarkan bahan biojisim ke
tetapi peranti yang terapung mungkin tenaga dalam bentuk kuasa elektrik,
terdedah pada kelanggaran oleh kapal. gas metana, etanol dan sebagainya.
Melibatkan pembakaran, proses
Tenaga geoterma ditukar kepada tenaga kimia kering dan proses pencernaan
elektrik daripada stim/wap, air panas anerobik melalui penggunaan
ataupun batu kering yang panas yang mikro-organisme.
terdapat pada lapisan kerak bumi.
Lubang-lubang perlu digerudi ke ▪ Pembakaran Terus
kawasan perut bumi untuk mendapatkan Teknologi pembakaran biojisim
haba tersebut. Teknologi geoterma secara terus menghasilkan haba dan
terkini tidak membebaskan gas-gas haba ini akan kemudiannya
rumah hijau mahupun bahan pencemar digunakan untuk menghasilkan
lain seperti hujan asid, tumpahan stim/wap bagi tujuan pemanasan
minyak, lubang perlombongan atau ruang dan untuk penjanaan kuasa
bahan radioaktif. Janakuasa tenaga elektrik.
geoterma tidak memerlukan kawasan
tanah yang besar dan berupaya untuk
menjana kuasa sepanjang hari kerana
▪ Pencernaan Anerobik
Teknologi penukaran yang
tidak tertakluk pada cuaca.
melibatkan mikro-organisme untuk
menjalankan pencernaan anerobik
(tanpa oksigen) terhadap bahan
biojisim bagi menghasilkan gas
▪ Menerangkan kepentingan mencari campuran yang terdiri daripada
sumber tenaga alternatif. metana dan karbon dioksida/biogas.
▪ Mengenalpasti contoh-contoh ▪ Teknologi Tenaga Angin

tenaga diperbaharui. Teknologi untuk menghasilkan
tenaga angin adalah turbin angin.
▪ Menerangkan teknologi yang diguna Peranti ini terdiri daripada
untuk mendapatkan tenaga komponen-komponen seperti
diperbaharui. berikut: (1) bilah-bilah turbin yang
akan diputar oleh pergerakan angin
▪ Mengenalpasti impak penggunaan (2) penjana yang akan menjana
setiap teknologi terhadap alam kuasa elektrik apabila bilah-bilah
sekitar, sosial dan juga daripada segi berputar sebagai akibat kuasa angin
ekonomi. (3) sistem pelindungan dan (4)
menara untuk menyokong turbin
▪ Mengenalpasti kebaikan dan pada paras pergerakan angin.
keburukan (jika ada) penggunaan
teknologi baru ini jika dibandingkan ▪ Teknologi Tenaga Ombak
dengan penggunaan bahanapi fosil. Teknologi yang digunakan untuk
mendapatkan tenaga ombak laut
iaitu (1) peranti yang tetap seperti
Oscillating Water Column dan
TAPCHAN (tapered channel

56
systems) (2) peranti yang terapung ▪ Wair

seperti Salter Duck, Archimedes ▪ akuarium kecil
Wave Swing dan Clam.
▪ Teknologi Tenaga Geoterma
Tenaga geoterma ditukar menjadi ▪ Penghasilan biogas
tenaga elektrik daripada stim/wap,
air panas ataupun batu kering yang (sila rujuk Eksperimen #12 pada
panas yang terdapat pada lapisan Kamarulazizi Ibrahim dan Zul Azhar
kerak bumi. Lubang-lubang perlu Zahid Jamal (2000). Eksperimen Sains
digerudi ke kawasan perut bumi Untuk Sekolah Menengah,. CETREE)
untuk mendapatkan haba tersebut.

▪ Pembinaan turbin angin untuk
menggerakkan motor akuarium.
▪ Penghasilan biogas daripadapada o Pelajar diminta untuk
batang kelapa sawit membentuk kumpulan kecil (1
kumpulan = 4 atau 5 orang).
▪ Pembinaan model kecil turbin angin
untuk menjanakan kuasa bagi o Setiap kumpulan diminta
menggerakkan motor untuk proses untuk mereka bentuk satu
pengudaraan akuarium kecil ikan model turbin angin yang boleh
tropikal. menggerakkan motor bagi
proses pengudaraan sebuah
▪ Mengadakan bahas kelas/forum bagi akuarium kecil dengan
menghasilkan kelebihan dan menggunakan perkakas yang
keburukan sesuatu teknologi tenaga dibekalkan.
diperbaharui terhadap aspek sosial,
alam sekitar dan ekonomi daripada o Nyatakan bahawa mereka
sudut pandangan pelajar. boleh menggunakan perkakas
tersebut untuk membina model
4.2.5 Bahan Pengajaran mereka iaitu, plastik teguh,
sekeping kayu, dinamo, motor
▪ 4 kelalang bulat (500ml) kecil dan wair kepada setiap
▪ Tiub kaca U kumpulan.
▪ Penyumbat getah
o Setiap kumpulan harus
▪ Alat kukus air membentang lakaran model
▪ Tabung uji mereka di kelas dan menerima
▪ Besen input untuk memperbaik
▪ Oven model tersebut.
▪ Termometer
o Sekira cukup peralatan yang
▪ Serbuk kelapa sawit (120g) boleh dibekalkan oleh sekolah,
▪ Efluen kelapa sawit (200ml) maka setiap kumpulan boleh
▪ Plastik teguh untuk bilah turbin mendirikan model masing-
▪ Sekeping kayu sebagai menara masing. Sekira hanya satu
▪ Dinamo model sahaja yang mampu
dibina maka buatkan aktiviti
▪ Motor kecil

57
ini sebagai usaha seluruh Teknologi tenaga diperbaharui

kelas. menjanjikan kita masa depan yang lebih
selamat, bersih dan tidak tertakluk
▪ Bahas/Forum kepada harga yang sentiasa meningkat.
Penggunaan sumber tenaga yang
o Pelajar diminta untuk alternatif ini juga akan membebaskan
membentuk kumpulan kecil dan negara kita daripada daya pasaran dunia
setiap kumpulan diberikan satu yang tidak menentu terbitan daripada
jenis tenaga diperbaharui untuk bekalan bahanapi fosil yang terhad.
tajuk perbincangan.
Walaupun teknologi tenaga diperbaharui
o Semua ahli dalam sesuatu sedang berkembang dengan pesat,
kumpulan perlu bekerjasama namun masih terdapat halangan
dalam pengumpulan maklumat daripada segi sosial, ekonomik dan
yang rapi berkenaan jenis politik yang menyekat penggunaannya
tenaga diperbaharui mereka. secara lebih meluas. Yang pertama ialah
Sebahgian daripada kumpulan persepsi bahawa tenaga ini adalah
mesti bertindak sebagai ‘devil’s terlalu mahal dan orang kurang yakin
advocate’ untuk menjangka dengan potensinya. halangan lain
kritikan daripada kumpulan lain datangnya daripada penghasil bahanapi
maka mesti bersedia untuk fosil dan amalan-amalan yang sudah
menjelas, menangkis serta terbiasa dengan penggunaan bahanapi
menilai soalan secara rasional. tradisional. Pendidikan merupakan agen
yang terbaik untuk menangani isu
o Dua orang pelajar daripada tersebut tetapi memerlukan komitment
setiap kumpulan boleh tampil yang tinggi daripada pihak atasan
untuk mewakili kumpulan supaya rancangan pendidikan untuk
mereka dalam bahas/forum itu. tenaga diperbaharui diberikan perhatian
yang sewajarnya bagi menghasilkan
4.2.7 Implikasi Sosial mereka yang mempunyai kemahiran
serta berkebolehan dalam bidang ini.
Teknologi-teknologi yang terlibat dalam Usaha ini memerlukan satu kolaborasi
penerokaan dan penghasilan tenaga yang rapat antara bidang pendidikan
diperbaharui masih merupakan isu yang dengan syarikat-syarikat swasta bagi
baru dan kurang ternampak dalam memperkembangkan penyelidikan
aktiviti seharian masyarakat di dalam teknologi baru ini.
Malaysia. Namun begitu, kejadian krisis
alam sekitar yang semakin menjadi-jadi
dan kos tenaga yang kian bertambah 4.3 RASIONAL
akan memaksa kita untuk lebih prihatin KEPENTINGAN UNTUK
terhadap perubahan yang menghadapi MENEROKAI TENAGA
hidup kita. Pencemaran yang DIPERBAHARUI
diakibatkan oleh pembakaran bahanapi
fosil pada jenis-jenis pengangkutan juga 4.3.1 Pendahuluan
telah banyak menjejaskan tahap
kesihatan masyarakat Malaysia terutama Corak hidup manusia atas bumi telah
sekali pada yang tua dan juga kanak- bertukar secara mendadak semenjak
kanak. bahanapi fosil iaitu arang, minyak dan
gas asli dapat membekal kita dengan
tenaga yang murah dan mudah didapati.

58
Tenaga tersebut telah membolehkan kita menimbulkan pertelingkahan antara

memanaskan serta menyejukkan ruang, negara berkenaan siapa yang yang
memasak memberikan kuasa kepada bertanggungjawab terhadap kos
alat-alatan dan memberikan kuasa pembersihan dan memulihbaik kesan-
penggerak pada kereta dan jenis kesan pencemaran. Bagi menjamin
pengangkutan yang lain. Pendek kata, kesejahteraan hidup manusia dengan
kehidupan seharian kita telah banyak makhluk lain serta dengan
dipermudah sebenarnya dengan persekitarannya, kita harus mengambil
penggunaan kuasa tenaga sehinggakan tindakan agar keseimbangan alam yang
kebanyakan kita lupa ataupun tidak fikir menyokong kehidupan atas bumi ini
bahawa tenaga ini adalah tidak dikekalkan secara berlanjutan.
berkekalan dan boleh habis. Tenaga Tambahan pula, bekalan bahanapi fosil
yang dapat dijanakan daripada bahanapi sedang menyusut dengan pantas.
fosil dikenali sebagai tenaga tidak Kesedaran bahawa penggunaan tenaga
diperbaharui. Seiring dengan itu, daripada sumber yang tidak boleh
penggunaan bahanapi fosil secara diperbaharui akan tamat dengan
meluas telah mengenakan tekanan ke kehabisan bekalannya ahli sains sedang
atas persekitaran dan menyebab banyak meneroka alternatif lain untuk
implikasi negatif terhadap kehidupan mendapatkan tenaga daripada sumber
lain. yang tidak mengenakan impak negatif
terhadap alam sekitar.
Pembakaran bahanapi fosil untuk
mendapatkan tenaga akan membebaskan Selain isu yang berkaitan alam sekitar,
karbon dioksida serta produk sisa yang penerokaan untuk mendapatkan tenaga
lain seperti sulfur dioksida, oksida- diperbaharui harus mendapat sambutan
oksida nitrogen dan kompaun organik orang ramai kerana soal bekalan
yang meruap. Gas karbon dioksida telah bahanapi fosil yang tidak sama rata
dikenalpasti sebagai gas rumah hijau antara negara dapat diselesaikan secara
utama yang menyumbangkan harmoni. Penggunaan tenaga alternatif
pemanasan global. Fenomena percuma yang boleh dijanakan oleh
pemanasan global telah dikaitkan sesuatu negara dapat mengurangkan
dengan pertukaran corak iklim yang ketegangan yang berlaku antara negara
tidak menentu, peningkatan paras laut apabila penjualan bahanapi fosil
akibat pencairan glasier (glacier) dan digunakan sebagai komoditi untuk
juga peningkatan proses penyejatan menekan dan menindas negara lain yang
kelembapan daripada permukaan tanah memerlukannya. Aspek begini berupaya
yang boleh membawa kehilangan memberikan satu gambaran politik yang
kesuburan tanah. Produk sisa yang lebih selesa dan saksama pada masa
dibebas bersama, turut membawa depan.
pencemaran udara seperti hujan asid
dan pembentukan jerebu yang banyak Tenaga diperbaharui bermakna
menjejaskan kesihatan. Faktor yang sumbernya adalah berterusan. Hal yang
penting berkenaan krisis-krisis alam demikian adalah baik untuk industri
sekitar seperti pemanasan global, hujan terbabit dan juga pekerja-pekerjanya.
asid dan tumpahan minyak amat Masalah pembuangan kerja sebagai
menyulitkan kerana kesan yang timbul akibat sumber sudah habis adalah
bukan terhad di kawasan yang mustahil. Teknologi-teknologi baru
menyebabkan pencemaran tersebut yang terlibat walaupun masih dalam fasa
tetapi sebaliknya ini boleh disebar jauh perkembangan menjanjikan senario
daripada sumbernya oleh angin, air dan yang positif daripada aspek ekonomi.
sebagainya. Perkara tersebut telah Teknologi penukaran biojisim di

59
Amerika menampung lebih daripada 66 4.3.3 Konsep Utama

000 pekerjaan dan di jangka bahawa
mulai tahun 2010 keuntungan ▪ Pemanasan Global
ekonomiknya akan berlipat ganda Pemanasan global terjadi apabila
sebanyak tiga kali melalui penggunaan suhu bumi meningkat akibat
teknologi biojisim yang lebih canggih kehadiran gas karbon dioksida dan
serta penanaman pertanian untuk tenaga gas-gas rumah hijau yang
dapat dijalankan secara komersial. menghalang kebebasan tenaga haba
ke angkasa lepas. Keadaan telah
Teknologi angin membawa ekonomi dikaitkan dengan peningkatan paras
kepada masyarakat yang tinggal air laut, perubahan pada jumlah
berjauhan dengan bandar besar terutama hujan yang turun dan juga masalah
di Amerika. Kawasan yang kurang kepada pertanian.
subur untuk pertanian boleh dipajakkan
untuk mendirikan pejanaan tenaga angin ▪ Pencemaran Udara
yang terdiri daripada turbin angin. Produk sisa seperti sulfur dioksida
Selain membuka ruang pekerjaan untuk dan oksida-oksida nitrogen yang
masyarakat tersebut, teknologi ini juga terbebas semasa pembakaran
membolehkan mereka menggunakan bahanapi fosil boleh membentuk
kuasa elektrik yang dijana di situ tanpa hujan asid dan jerebu yang
membeli tenaga daripada tempat lain. mencemar udara. Fenomena ini
Manfaat yang sama boleh boleh disebar jauh daripada punca
diperpanjangkan kepada usaha untuk oleh angin.
mendapatkan tenaga daripada sumber
ombak laut dan geoterma.
▪ Tenaga diperbaharui
Tenaga yang datang daripada
sumber yang tidak menyusut seperti
biojisim, angin, ombak dan
geoterma. Sumber untuk tenaga
▪ Mengenalpasti bahan-bahan yang begini adalah percuma, tidak
terbebas akibat pembakaran menyusut, bersih dan tidak
bahanapi yang tidak boleh mencemar.
diperbaharui.
▪ Perubahan Dengan Penggunaan
▪ Menerangkan impak produk Tenaga Diperbaharui
pembakaran bahanapi fosil terhadap Perubahan daripada segi sosial,
alam sekitar. politikdan juga ekonomi yang
dijangka akan dirasai akibat
▪ Menekankan kepentingan usaha- penukaran corak hidup yang
usaha untuk mendapatkan tenaga tersangat bergantung kepada
diperbaharui. bahanapi fosil sebagai sumber
tenaga.
sumber bagi tenaga diperbaharui. 4.3.4 Aktiviti Pelajar
▪ Menerangkan impak penggunaan ▪ Menginterpretasi data serta

tenaga diperbaharui terhadap membuat inferens daripada
persekitaran, sosial dan ekonomi. maklumat yang diperoleh daripada
pencarian Internet.

60
▪ Lakonan fosil dan cuba kaitkan sebab

musababnya.
o Hasil pencarian hendaklah
▪ Kertas mahjong dipindah ke kertas mahjong
dan dibentangkan kepada
▪ Pen marker
kelas.
▪ Kertas graf
▪ Komputer yang ada capaian kepada o Setiap kumpulan hendaklah
Internet memberi pendapat tentang
bagaimana hendak
4.3.6 Prosedur Aktiviti menangangi masalah tersebut.
▪ Membuat inferens daripada ▪ Lakonan

maklumat Internet.
o Pelajar diminta untuk berlakon
o Pelajar diminta untuk sebagai pengusaha yang mahu
membentuk kumpulan kecil. melombong arang batu yang
Setiap kumpulan akan memilih baru terjumpa berdekatan
tenaga diperbaharui yang dengan kawasan sekolah.
berbeza untuk kajian.
o Beberapa pelajar lain diminta
o Pelajar diminta untuk untuk membuat skrip cara
memperoleh maklumat khusus hendak menangani hal
daripada laman web tersebut. Mereka yang
Kementerian Alam Sekitar, berlakon sebagai individu-
Malaysia di individu yang prihatin dengan
http://www.mastic.gov.my/kst masalah alam sekitar mestilah
as/ dan mencari data mengemukakan pendapat serta
berkenaan dengan krisis alam idea-idea lain supaya dapat
sekitar yang berkenaan seperti meyakinkan “orang lain
kejadian jerebu yang teruk mengapa kerja pelombongan
pada tahun 1994. Dapatkan itu tidak patut dijalankan?”
juga data berkaitan dengan
pembebasan asap dll. , jumlah 4.3.7 Implikasi Sosial
kereta (unit pengangkutan),
kejadian pembakaran secara Kemajuan ekonomi telah membawa
terbuka dan cuba kaitkan manusia kepada corak hidup yang
secara kritikal kepada isu mewah dan pantas dan tidak boleh
krisis alam sekitar masa itu dinafikan bahawa kesemua ini
seperti tahap penyakit dibolehkan oleh tenaga yang mendorong
pernafasan dll. perkembangan ekonomi. Walau
bagaimanapun segala kesenangan yang
o Mungkin pelajar boleh disuruh dirasai selama ini bukanlah percuma,
untuk mendapatkan maklumat tetapi menuntut harga yang tinggi
daripada surat akbar berkenaan daripada segi pencemaran udara, air,
dengan isu pencemaran akibat bunyi dan fenomena pemanasan global.
pembebasan bahan pencemar Bagi menangani masalah tersebut dan
daripada pembakaran bahanapi untuk mempastikan bahawa
keseimbangan alam dikekalkan bagi

61
generasi-generasai yang akan datang sasaran dan mekanisme yang diperlukan

ahli-ahli sains telah mencari jalan-jalan bagi kaedah pemantauan tersebut.
baru untuk mendapatkan tenaga yang
bersih, tidak mencemar, berterusan dan
yang harmonis dengan komponen- 4.4 CARA-CARA UNTUK
komponen alam sekitar. MENINGKATKAN
KECEKAPAN PENGGUNAAN
Usaha-usaha ke arah mencari bekalan TENAGA
tenaga diperbaharui akan mempunyai
beberapa implikasi terhadap masyarakat. 4.4.1 Pendahuluan
Matlamat akhir usaha ini adalah untuk
mengorak langkah bagi mendirikan Ekonomi yang berkembang pesat telah
corak hidup yang mampan dan menyediakan manusia dengan pelbagai
berterusan serta yang harmonis dengan kemudahan yang selesa. Bermacam-
alam sekitar. Hal ini akan digalakkan macam jenis alat-alatan dicipta bagi
melalui penggunaan teknologi yang tujuan ini dan kesemuanya memerlu
bersesuaian, amalan sains yang kepada tenaga. Setinggi 85% daripada
cemerlang, tanggungjawab sosial yang tenaga yang digunakan di Malaysia
dipikul bersama dan cara berkomunikasi menggunakan kuasa elektrik yang
secara global. Lanjutan daripada sini datangnya daripada sumber minyak,
industri-industri yang terlibat perlu arang dan gas asli. Sumber-sumber
memberikan kerjasama yang rapat tersebut merupakan sumber fosil maka
dengan individu-individu serta institusi- telah mengambil berjuta-juta tahun
institusi yang menyokong penggunaan untuk menghasilkannya. Sumber ini
teknologi tenaga diperbaharui melalui juga sedang menyusut dengan pantas
komunikasi, kolaborasi, bantuan dan serta tidak boleh diperbaharui maka
juga pertukaran maklumat dan menjadi tanggungjawab kita bersama
kepakaran. Sebagai satu unit yang akan untuk menggunakannya secara baik dan
memainkan peranan utama dalam tidak membazir.
mempromosikan penggunaan tenaga
alternatif begini, mereka akan Dalam aktiviti seharian kita di rumah
memastikan bahawa terdapat ataupun di sekolah terdapat pelbagai
pertumbuhan individu dan komuniti cara untuk kita amalkan penggunaan alat
melalui sokongan dan bantuan daripada elektrik secara bijak dan produktif
sektor swasta ke arah ini. sekaligus mengurangkan perbelanjaan.
Masalah pemanasan global telah diambil Lampu
berat oleh negara-negara yang menyertai
Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu. Di
▪ lampu kalimantang adalah lebih
kurang 4 kali lebih cekap
konvensyen perubahan iklim (UN
daripadapada lampu filamen pijar
Framework Convention on Climate
yang banyak mengeluarkan haba .
Change) pada tahun 1992 di Rio de
Lampu kalimantang akan tahan 10
Janeiro, beberapa keputusan telah
kali lebih lama daripada filamen
diambil bagi menetapkan pembebasan
pijar.
gas rumah hijau pada tahap yang
berpatutan. Protokol Kyoto (Kyoto
Protocol) pada 1997, telah ▪ Lampu kalimantang yang
mengisytiharkan secara formal, garis dilengkapkan dengan palang
panduan bagi memantau pembebasan pengimbang akan tahan lebih lama
gas-gas tersebut dan untuk menetapkan daripadapada yang jenis compact.

62
▪ Gunakan cahaya semula jadi ▪ Gunakan tirai, langsir atau bumbung

seboleh-bolehnya. bagi menghalang kenaikan suhu
oleh pancaran matahari.
▪ Kawalan pencahayaan boleh
digunakan untuk mengurangkan Televisyen & Perakam Video
cahaya apabila tiada orang,
menyelaras paras pencahayaan ▪ Tutupkan unit-unit jika tiada sesiapa
mengikut tugas dan boleh padam yang menontonnya.
ataupun menetapkan masa untuk
penggunaan. ▪ Jikalau unit dilengkapkan dengan
mode ‘standby’ jangan hidupkannya
Penyaman Udara terlalu lama kerana masih
menggunakan kuasa elektrik.
▪ Pilih unit yang mempunyai kadar
kecekapan tenaga atau ‘Energy ▪ Pilih saiz unit yang bersesuaian
Efficiency Ratio (EER)’ yang dengan keperluan.
tinggi. Nilai yang baik adalah 10, 11
dan 12. Peralatan Dapur
▪ Jangan tetapkan suhu terlalu rendah ▪ Elak daripada membuka pintu peti
memadai dengan suhu yang selesa sejuk terlalu lama atau meletak
seperti 25˚C. makanan yang panas di dalamnya.
Lebih tenaga digunakan untuk
▪ Tetapkan kelajuan kipasnya pada menetapkan balik udara sejuk yang
tinggi kecuali pada cuaca lembap. hilang.
▪ Gunakan kipas bersama supaya ▪ Jika boleh pilih peti sejuk yang
udara sejuk boleh disebarkan mempunyai lebih daripada satu
dengan lebih menyeluruh. pintu.
▪ Jangan letak lampu ataupun ▪ Peti sejuk yang terlalu lama usianya
televisyen berdekatan dengan menggunakan lebih banyak elektrik
termostat unit kerana termostat daripada yang baru.
mengesan haba daripadanya dan
mengakibatkan penyaman udara ▪ Gunakan ketuhar gelombang
akan beroperasi dengan berlebihan. sebanyak mana yang boleh kerana
ketuhar biasa menggunakan tenaga
▪ Tanam pokok renik bagi meneduh jauh lebih banyak.
unit penyaman udara. Unit yang
beroperasi dalam teduh mengguna ▪ Sekira menggunakan dapur gas atau
10 % kurang tenaga daripadapada elektrik, api boleh dipadamkam
yang berada dalam panas. sejenak sebelum masakan siap
dimasak kerana proses memasak di
▪ Pastikan pintu dan tingkap tertutup teruskan dengan saki haba yang
serta lubang-lubang di antara unit tinggal.
penyaman udara dengan tingkap
dipalam sepenuhnya. ▪ Semasa memasak, tutup periuk
dengan penutupnya supaya haba
tidak hilang dan proses memasak
menjadi pendek.

63
▪ Pembasuh mesin yang mempunyai 4.4.3 Konsep Utama

pintu di hadapan (front loading)
mengguna kurang tenaga jika di ▪ Sumber tenaga yang tidak di
bandingkan dengan unit yang perbaharui semakin menyusut dan
mempunyai pintu di atas. Unit yang akan habis.
mempunyai pintu di atas dijangka
mengguna 60% lebih tenaga ▪ Penggunaan tenaga perlulah
daripada unit yang mempunyai pintu dilakukan secara cekap dan tanpa
di hadapan. pembaziran.
▪ Sekira boleh gunakan air sejuk 4.4.4 Aktiviti Pelajar

sahaja dan basuh apabila mesin itu
penuh. ▪ Menyenaraikan alat-alat elektrik
yang terdapat pada beberapa
Kenderaan kawasan sekolah (makmal & bilik
darjah) serta memberikan
▪ Apabila memilih untuk membeli pandangan terhadap usaha untuk
kereta buat perbandingan antara menggunanya dengan lebih cekap
beberapa model berkenaan lagi. Pelajar bekerja dalam
penggunaan minyaknya setiap kumpulan dan dapatan kumpulan
kilometer. akan dibentangkan pada kelas.
▪ Pastikan enjin kereta sentiasa di

bersih dan di servis kerana kereta ▪ Lakonan
yang dijaga dengan baik akan Pelajar diminta berlakon seolah-olah
mengguna kurang tenaga. memilih beberapa alat elektrik
kerana baru masuk rumah baru.
▪ Amalkan berkongsi kereta sekira Pemilihan barang elektrik mestilah
hendak ke tempat yang sama. mengambil kira faktor-faktor untuk
memastikan penggunaan elektrik
4.4.2 Objektif Pengajaran yang cekap.
▪ Menerangkan maksud penggunaan 4.4.5 Bahan Pengajaran

cekap dan perbandingannya dengan
pembaziran. ▪ Buku nota/buku log
▪ Memberikan panduan bagaimana ▪ Kertas mahjong

hendak meningkatkan penggunaan
alat-alat elektrik di rumah. ▪ Pen marker
▪ Memberikan panduan kepada 4.5.6 Prosedur Aktiviti

perkara-perkara yang harus
diberikan perhatian sekira hendak ▪ Minta pelajar bentuk kumpulan
memilih alat elektrik ataupun kereta. kecil (1 kumpulan = 4 orang) dan
setiap kumpulan melawat
sebahagian kawasan sekolah yang
telah ditetapkan.

64
▪ Setiap kumpulan kecil mestilah pengguna untuk mengguna tenaga

mencatat semua alat elektrik yang secara baik dan produktif.
dijumpainya serta menotakan sedikit
tentang kedudukannya. ▪ Sebenarnya banyak amalan kita
seharian berkenaan penggunaan
▪ Berikan cadangan bagaimana tenaga adalah dijalankan tanpa sedar
penggunaannya boleh ditingkatkan bahawa sumbernya boleh habis.
untuk mencapai kecekapan yang
lebih tinggi. ▪ Usaha-usaha untuk mencari tenaga
daripada sumber yang diperbaharui
▪ Setiap kumpulan berbincang dan sedang giat dijalankan dan
tulis serta lakarkan pengubahsuaian masyarakat harus sedar dan
yang dijangka perlu untuk alat menyokong kerja-kerja tersebut.
elektrik berkenaan pada kertas
mahjong. ▪ Sementara itu amalan penggunaan
tenaga kita haruslah diperbaiki
▪ Bentangkan dapatan pada kelas dan dengan mengambil kira panduan-
bersedia untuk menerima input panduan yang berkenaan.
daripada kumpulan lain.
Rujukan
Lakonan
K. S. Kannan (2000). Kecekapan tenaga.
▪ Minta pelajar bentuk kumpulan Dalam Kamarulazizi Ibrahim &
kecil (1 kumpulan = 4 orang) dan Zul Azhar Zahid Jamal (eds.)
setiap kumpulan diminta untuk Tenaga diperbaharui dan
berlakon membeli barang elektrik kecekapan tenaga. CETREE.
untuk mana-mana kawasan pada DOE’s office of codes and standards:
rumah. Why buy energy efficient
appliances. Maklumat diperoleh
daripada
▪ Dalam lakonan, pelajar mesti
www.eren.doe.gov/buildings/
kenalpasti barang yang hendak
consumer_information
dibeli serta faktor-faktor yang
diambilkira semasa memilih
Home electronics. Maklumat diperoleh
barangan tersebut.
daripada http//search.nrel.gov/cce
/query.html
▪ Kedudukan barang elektrik semasa
penggunaan di rumah mesti
dibincangkan serta cara-cara lain
untuk meningkatkan kecekapan alat
tersebut.
▪ Tenaga yang memberikan kuasa

kepada ciptaan moden banyaknya
datang daripada sumber yang tidak
diperbaharui, maka menjadi
tanggung jawab kita sebagai

65
4.5 KAEDAH-KAEDAH Selain itu, kita juga menggunakan

MEMPEROLEHI TENAGA cahaya matahari dan haba daripada
SURIA matahati untuk mengeringkan ampaian
basuhan kita.
Lilia Halim 4.5.3 Spektrum Cahaya
4.5.1 Pendahaluan Tenaga suria dipindahkan kepada bumi

sebagai cahaya atau gelombang
Kita banyak menggunakan tenaga elektromagnet. Gelombang
daripada tenaga elektrik. Pernahkah kita elektromagnet yang dihasilkan oleh
fikirkan apakah tenaga itu dan dari mana matahari merangkumi cahaya nampak
datangnya? Sumber utama yang dan juga gelombang ultra ungu dan infra
menghasilkan tenaga elektrik ialah merah. Keamatan cahaya matahari
minyak, gas dan arangbatu. Terdapat meningkat daripada gelombang unltra
jenis sumber tenaga lain yang sedang ungu kepada gelombang infra merah.
dimajukan, antaranya tenaga nuklear
dan sumber gantian seperti matahari, 4.5.4 Kaedah memperolehi tenaga
angin dan pasang surut lautan. suria
Walaupun begitu minyak masih Terdapat dua kaedah yang sering
mempunyai kedudukan yang penting digunakan untuk memperolehi tenaga
dibandingkan dengan sumber tenaga suria: sistem terma suria dan sistem
lain. Sumber minyak diperoleh di perut fotovolta.
bumi dan minyak yang diperoleh itu
mengambil masa ratusan juta tahun ▪ Sistem terma suria
untuk dibentuk. Dunia sedang Sistem terma suria menukarkan tenaga
menggunakan minyak yang banyak suria kepada haba dan menggunakan
hingga satu hari nanti, kita tidak dapat haba tersebut untuk melakukan kerja.
mengeluarkan minyak secepat ia Sistem terma suria ini digunakan antara
digunakan. Dan satu hari nanti minyak lain untuk pemanasan bangunan, air dan
akan kekeringan. juga penjanaan kuasa elektrik.
Pelbagai usaha telah dijalankan untuk Terdapat dua jenis sistem pemanasan
mengurangkan jumlah minyak yang bangunan: pasif dan aktif. Bagi sistem
mereka gunakan di samping meneroka pasif, bangunan atau rumah itu direka
sumber gantian yang lain. Satu daripada agar jumlah cahaya matahari yang
sumber tenaga yang berpotensi adalah masuk ke dalam rumah adalah banyak.
matahari.. Cahaya matahari yang terperangkap
dalam rumah itu akan menghasilkan
4.5.2 Matahari haba. Bagi sistem aktif pula, alat khas
seperti pengumpul suria digunakan
Cahaya matahari merupakan sumber untuk mengumpul dan mengagihkan
tenaga yang asas kepada tumbuhan, tenaga suria.
binatang dan manusia. Tumbuhan Satu cara adalah dengan menggunakan
menggunakan cahaya matahari untuk satu keping logam yang diberi nama
membuat makanan. Tumbuhan pula pengumpul plat datar. Pengumpul
menjadi makanan kepada binatang. diletakkan di atas bumbung, mengadap
Tumbuhan dan binatang yang sudah arah kejatuhan matahari yang
reput untuk berjuta-juta tahun pula maksimum. Paip yang membawa cecair
menghasilkan arang batu, gas dan dipasangkan dibawa pengumpul. Sinar
minyak yang kita gunakan hari ini. matahari akan memanas pengumpul dan

66
seterusnya memanas cecair. Tenaga

yang diperoleh perlu disimpan. Cecair
akan mengalir melalui paip ke dalam
tangki. Haba akan mengalir dari cecair
khas ke dalam air. Air yang panas itu
disimpan dalam tangki untuk kegunaan
pada sebelah malam atau pagi. Cecair
yang sejuk akan mengalir semula ke
dalam pengumpul suria, dan menyerap
haba lagi.
Rajah 4.5.2: Telstar II, satelit komunikasi

yang dilancarkan dalam tahun 1963.
Bahagian luarnya terdiri daripada 3,600
sel suria. Sel suria menukar tenaga
cahaya kepada arus elektrik digunakan
untuk berkomunikasi dangan Bumi.
Dalam topik ini, pelajar diharap:
Rajah 4.5.1 Pengumpul suria plat datar

▪ dapat menamakan dua cara
untuk pemanasan air memperoleh tenaga suria
▪ Sel Suria ▪ menghasilkan satu cara mengumpul

Cahaya matahari juga boleh digunakan dan menyimpan tenaga suria
untuk menghasilkan kuasa elektrik.
Alat yang menukar cahaya matahari ▪ menerangkan cara kerja dan
kepada elektrik diberi nama sel fotovolta pembinaan satu pengumpul suria
(suria). Apabila cahaya menyinar ke
atas sel, arus elektrik akan terhasil. Jika ▪ membahaskan kebaikan dan
cahaya matahari digunakan sel itu diberi kelemahan menggunakan tenaga
nama sel suria. Beberapa sel disambung suria.
untuk membuat satu modul suria, satu
alat yang sangat berguna untuk 4.5.6 Konsep Utama
membekal tenaga elektrik dalam kapal
angkasa lepas. ▪ Tenaga suria boleh diserap,
dipantulkan dan dipancarkan.
▪ Apabila cahaya diserap oleh sesuatu
objek, objek menjadi lebih panas.
▪ Haba daripada cahaya matahari
boleh digunakan untuk memanas air

67
yang mengalir melalui paip yang ▪ Aktiviti 5

berada di atas bumbung sesebuah Menguji sama ada sudut di anatara
bangunan. cahaya matahari yang mengena sel
suria mempengaruhi arus eletrik
▪ Pengumpul tenaga suria: satu alat
yang dihasilkan.
pengumpul tenaga suria dengan
memerangkap cahaya matahari
4.5.8 Bahan
untuk menghasil tenaga haba. Biasa
alat ini terdiri daripada satu penutup
4 kepingan aluminium yang nipis (yang
yang lutsinar yang membenar tenaga
dikilat dan diwarna gelap, merah dan
suria masuk, satu pengumpul gelap
puteh) atau botol berisi air yang
yang berlekuk, bahan penebat untuk
diwarnakan di bahagian luar dengan
menghalang haba bebas keluar dan
warna hitam, puteh, merah dan kuning.
beberapa paip yang membawa udara
4 jangkasuhu (0 – 100o), sel suria, meter
atau cecair dari dalam pengumpul
DC, jangkasudut, tiub kuprum, kertas
ke tempat yang boleh digunakan.
aluminium, penyangkut baju, kotak
▪ Sel suria: sel yang mengumpul dan kosong, kadbod, kertas hitam, kertas
mengubah tenaga suria kepada lutsinar, tape, skru, sumber cahaya
tenaga elektrik 100W.
4.5.7 Aktiviti pelajar 4.5.9 Prosedur Aktiviti

Terdapat beberapa aktiviti yang boleh
dijalankan untuk mengumpul tenaga ▪ Aktiviti 1
suria. Langkah-langkah pengawasan Tujuan aktiviti ini adalah untuk
perlu ditingkatkan, khususnya, pelajar menunjukkan tenaga suria boleh
dinasihati tidak melihat terus matahari dikumpulkan dalam bentuk tenaga
dan elak menyinar cahaya kepada orang haba. Tenaga haba yang
lain semasa menjalankan aktiviti dikumpulkan bergantung pada
tersebut. beberapa faktor seperti:
o Warna kepingan (warna botol)
o keadaan udara sekeliling
▪ Aktiviti 1
Mengumpul tenaga haba pada
Langkah untuk aktiviti tersebut adalah
permukaan kepingan yang pelbagai
seperti berikut:
warna
1. Sediakan beberapa kepingan (atau
botol berisi air) yang diwarnakan
▪ Aktiviti 2 permukaan (atau dinding botol)
Membina alat pengumpul untuk dengan warna hitam, hijau, merah
mengumpul tenaga suria dan puteh.
2. Letakkan kepingan tersebut supaya
▪ Aktiviti 3 permukaannya terdedah ke
Membuat satu projek membina satu matahari.
unit pemanasan air 3. Sediakan jangkasuhu di belakang
kepingan untuk membaca suhu di
▪ Aktiviti 4 sekelilingnya.
Mengumpul tenaga suria secara 4. Ambil suhu pada awal ujikaji dan
terus menggunakan cermin beberapa minit (setengah jam)
lengkung atau kanta untuk selepas itu, bergantung kepada
pembakaran keadaan cuaca.

68
5. Ulang ujikaji di atas dengan dihujung bawah corong tadi. Adakah

menggunakan kepingan yang anda merasa sebarang haba (tenaga)?
berwarna hitam tetapi keadaan udara
di sekeliling kepingan berbeza. ▪ Soalan refleksi
6. Satu kepingan disandarkan dalam
kotak supaya udara di sekelilingnya 1. Adakah terdapat perubahan suhu?
tidak bebas bergerak dan satu lagi 2. Apakah bacaan suhu yang paling
kedudukan menghadapi matahari rendah?
tetapi udara di kelilingnya bebas 3. Apakah bacaan suhu yang paling
bergerak. tinggi?
7. Dapatkan suhu keliling kotak 4. Bagaimanakah keputusan anda
tersebut. jika anda memegang corong
8. Pelajar diminta membuat rumusan tersebut?
daripada hasil yang diperoleh serta
implikasi pengumpulan tenaga suria. Pelajar boleh melihat, jika kesempatan
jenis-jenis dan kedudukan pengumpul
▪ Aktiviti 2 suria di rumah-rumah awam yang
Tujuan aktiviti ini adalah untuk disebutkan (pemanas air suria).
membina dua jenis pengumpul suria
yang mudah dan membandingkan ▪ Pengumpul kotak
fungsinya sebagai pengumpul. 1. Tutupkan bahagian dalam kotak
kosong anda dengan sekeping kertas
Pengumpul Aluminium hitam?
1. Ukur suhu udara 2. Letakkan sebatang jangkasuhu
2. Ambil sehelai kertas aluminium dalam kotak tersebut.
sepanjang 50 cm dan buatkan 3. Tutupkan bahagian terbuka kotak
satu corong. dengan sekeping plastik yang
3. Letakkan satu jangakasuhu lutsinar. Tampalkan bahagian tepi
dalam lubang dihujung corong plastik pada kotak.
aluminium dan rekodkan suhu 4. Letakkan kotak tersebut dengan satu
untuk beberapa minit di bawah lagi jangkasuhu di bawah sumber
sumber cahaya. cahaya.
4. Rekodkan data dalam Jadual 4.1 5. Selepas 5 minit, bacakan suhu pada
kedua-dua jangkasuhu
Jadual 4.1 6. Ulang ujikaji untuk 5 minit lagi,
Masa (minit) Suhu (o Celsius) bacakan suhu pada kedua-dua
0 jangkasuhu.
1
2 ▪ Soalan refleksi
3
4 1. Jangkasuhu yang manakah
5 mempunyai bacaan suhu yang lebih
6 tinggi selepas 5 minit pertama?
7 2. Apakah kegunaan kertas hitam?
8 Apakah yang telah dilakukan oleh
9 kertas hitam itu?
10 3. Perbandingan antara pengumpul
aluminium dengan pengumpul kotak
Selepas anda mengambil ukuran yang
terakhir, cuba letakkan jari anda

69
Bandingkan suhu jangkasuhu untuk ▪ Dapatkan satu kotak untuk

kedua-dua pengumpul pada masa 5 memuatkan kepingan logam
minit? bersama tiub kuprum (pengumpul).
Adakah terdapat perbezaan bacaan ▪ Masukkan pengumpul ke dalamnya.

dalam suhu bagi jangkasuhu-
jangkasuhu tersebut?
▪ Tebukkan lubang untuk
mengeluarkan bahagian hujung
Dapatkah anda buat kesimpulan
kedua tiub.
bahawa satu jenis pengumpul adalah
lebih baik daripada jenis yang lagi
satu? ▪ Letakkan bahan penebat di bahagian
bawah kotak, sebelum meletakkan
pengumpul.
▪ Aktiviti 3
Tujuan aktiviti ini ialah meminta
pelajar menjalankan satu projek ▪ Gunakan tape untuk melekatkan
bagaimana membina satu unit pengumpul dengan padat ke dalam
pemanas air suria. kotak.
1. Guru meminta pelajar menggunakan ▪ Letakkan satu keping plastik lutsinar

pusat sumber atau mencari untuk menutup bahagian atas kotak.
maklumat melalui internet, Gunakan tape supaya penutup
bagaimana membina satu pemanas mudah ditutup dengan ketat dan
(air) suria yang mudah. juga dikeluarkan.
2. Satu contoh membentuk satu ▪ Sediakan satu sistem aliran air

pemanas air adalah seperti berikut: melalui tiub dan letakkan
pengumpul menghadap matahari.
▪ Sediakan satu tiub kuprum yang (lihat Rajah 4.5.3b)
dibengkokkan secara berhati-
hati dalam bentuk `S’ supaya
tiada bahagian yang kemek.
▪ Letakkan tiub kuprum itu ke
atas satu keping logam,
`galvanized’ dan paterikannya
ke atas kepingan itu.
▪ Sembur logam dan tiub itu
dengan cat hitam (lihat Rajah
4.5.3a)
Rajah 4.5.3b: Pemanas suria air dan

Rajah 4. 5.3a. Penyediaan pengumpul
bahagian-bahagiannya.
pemanas air

70
▪ Sediakan satu jadual untuk merekod 5. Buat lubang pada kedua hujung titik
data seperti berikut:- fokus board itu.
6. Gunakan satu penyangkut baju dan
Suhu air sebelum: ______________ bengkokkan sedikit di satu hujung
sebagai pemegang dan lalukan
Suhu air dawai menerusi satu titik fokus
selepas 30 minit: ______________ board. Boleh cucukkan karipap ke
Suhu air atas dawai. (lihat Rajah 4.5.4b)
selepas 1 jam: ______________
▪ Aktiviti 4
Tujuan aktiviti adalah untuk

menunjukkan tenaga suria boleh
dikumpul dengan satu alat
pengumpul berbentuk parabola.
1. Sediakan satu tepian (trough)

berbentuk parabola dengan
menggunakan satu kadbod seperti
dalam Rajah 4.5.4a.
Rajah 4.5.4b: Mengumpul tenaga suria
untuk memasak makanan
7. Halakan pemasak suria agar

permukaan parabola itu menghadapi
matahari
8. Laraskan parabola itu sehingga

permukaan aluminium itu memokus
tenaga suria ke atas karipap.
9. Tunggu sehingga karipap itu masak

Rajah 4.5.4a: Tepian berbentuk parabola
10. Cuba lihat beberapa lama karipap
2. Letakkan satu kepingan nipis itu masak. Adakah anda perlu
aluminium (aluminium foil) ke atas menggerakkan pemanas itu untuk
board poster. mempastikan tenaga suria terfokus
ke atas karipap itu?
3. Bengkokkan board poster dan
lekatkan kepada kedua-dua hujung ▪ Aktiviti 5
yang bengkok itu.
Tujuan aktiviti adalah untuk
4. Letakkan board itu ke rangka kotak menunjukkan sudut di antara cahaya
menggunakan `nuts dan bolts’. matahari dengan sel suria
Pastikan board boleh bergerak tetapi mempengaruhi nilai arus elektrik yang
dapat kekal pada sesuatu dihasilkan.
kedudukan.
1. Soalan eksperimen: Adakah sudut di
antara cahaya matahari dengan sel

71
suria mempengaruhi nilai arus setiap hari kita akan menerima cahaya
elektrik yang dihasilkan. matahari (dari 7.00 pagi hingga 7.00
petang). Perbandingan boleh dibuat
dengan sumber tenaga yang tidak boleh
Hipotesis: Saya rasa ________________ diperbaharui dan sumber tenaga yang
boleh diperbaharui untuk tujuan
________________________________ pengelasan. Kebaikan tenaga suria
adalah tenaga ini tidak menghasilkan
2. Sambungkan meter (dc) kepada sel pencemaran air mahupun udara. Pada
Suria. masa yang sama, bekalan tenaga suria
juga tidak terhadnya.
3. Andaikan aras tanah sebagai dasar, Pelajar boleh digalakkan berfikir
condongkan sel suria menghadap mengenai bagaiamana tenaga suria
matahari. dapat mengurangkan kos penggunaan
tenaga khususnya untuk penggunaan
4. Rekodkan bacaan pada meter. pemanasan air di rumah kediaman dan
hotel. Sebagai contoh, hotel boleh
5. Ulangi langkah 2-3 untuk lima sudut menjimatkan separuh daripada
yang berlainan. penggunaan tenaga elektrik, jika tenaga
suria dapat digunakan untuk
6. Rekodkan bacaan anda pada Jadual memanaskan air. Selain itu, tenaga
4.2 suria juga digunakan untuk menjana
elektrik untuk kegunaan papan tanda
Jadual 4.2 untuk makluman kepada penggunaan
lebuhraya yang panjang seperti
Sudut Bacaan Meter sepanjang jalan raya utara selatan.
Pelajar juga boleh diminta memikirkan
mengapa penggunaan sel suria lebih
praktikal untuk menjana tenaga elektrik
daripada tenaga suria?
Tenaga matahari tidak dapat
dikumpulkan sepanjang 24 jam (satu
hari) dan keamatan tenaga suria yang
▪ Soalan refleksi
dikumpul bergantung kepada kedudukan
matahari dan pengumpul selain daripada
1. Bacaan sudut manakah yang
kecekapan alat pengumpul tenaga suria
menghasilkan bacaan meter yang
(contoh alat pengubah tenaga).
tertinggi?
Bincangkan bagaimana dan usaha yang
perlu dijalankan untuk mengatasi
2. Hipotesis saya adalah: Benar atau
masalah ini.
Salah kerana
________________________________
Pelajar digalakkan berfikir bagaimana
dengan penggunaan tenaga suria dan
________________________________
pembekalan tenaga elektrik dapat
membantu tempat terpencil dan
pendalaman menikmati kualiti
kehidupan rakyat tempatan dan sejagat.
Perbincangan dimulakan dengan melihat
Bincang “bagaimana pelajar dan saintis
mengapa tenaga suria dikelaskan
dapat meneroka sumber suria untuk
sebagai sumber tenaga boleh
keamanan dunia?”
diperbaharui. Di Malaysia contohnya,

72
4.6 TEKNOLOGI TENAGA YANG mengikut benua, ia bergantung pada

DIPERBAHARUI faktor jumlah hari siang, jenis musim,
keadaan awan, dan kedudukan dari
4.6.1 Pendahaluan khatulistiwa. Dua penggunaan utama
Isu pencemaran alam sekitar seperti tenaga suria ialah penghasilan sistem
hujan asid, pemanasan global, dan pemanas di rumah. Dua jenis sistem
pembocoran radioaktif yang dihasilkan pemanas suria iaitu sistem aktif dan
oleh aktiviti manusia didalam menjana pasif. Di dalam sistem aktif alat
tenaga daripada sumber-sumber pengumpul suria digunakan sebagai alat
konvensional seperti arang batu, untuk mengumpul dan mengagih tenaga
petroleum dan nuklear telah mendorong suria, mana kala sistem pasif pula tenaga
penduduk dunia mencari alternatif haba dihasilkan melalui pengumpulan
kepada sumber-sumber tenaga yang sinaran matahari secara terus dan
baru. Alternatif kepada sumber tenaga diperangkap oleh panel suria.
konvensional adalah dengan Penggunaan utama seterusnya
membangunkan teknologi tenaga ialah penghasilan elekrik dari tenaga
diperbaharui. Tenaga diperbaharui suria. Sel fotovolta digunakan dalam
adalah sumber tenaga yang boleh diganti penghasilan tenaga elektrik pada
segera atau sumber tenaga yang tidak peralatan seperti permainan, kalkulator,
mungkin habis digunakan, contohnya talipon, dan lain-lain. Cara lain
tenaga suria, kuasa hidro, angin, ombak, penghasilan tenaga elektrik melalui
geoterma, dan biojisim. Manakala sistem terma suria, di mana sinaran suria
tenaga yang tidak diperbaharui ditumpu kepada alat penerima supaya
merupakan sumber tenaga yang boleh dapat memanaskan secara melampau
mengalami kesan penyusutan jika ianya cecair bagi menghasilkan stim dan
digunakan secara berterusan contohnya, seterusnya stim berkenaan dapat
sumber daripada petroleum, arang batu, menjalankan penjana elektrik.
dan gas asli.
▪ Kebaikan Tenaga Suria:
Tenaga diperbaharui dikategorikan o Sumber yang tak terhingga.
sebagai sumber tenaga primer iaitu o Tidak menghasilkan
daripada kesemua sumber-sumber pencemaran air dan udara.
tenaga berkenaan boleh menghasilkan
tenaga sekunder yang paling penting ▪ Kelemahan Tenaga Suria:
iaitu tenaga elektrik. o Tidak effektif dalam kos
perbelanjaan.
4.6.2 Sumber tenaga diperbaharui: o Memerlukan sistem
Fakta-fakta asas, kebaikan penyimpanan dan “backup”
dan kelemahan o Bergantung kepada keadaan
cuaca
▪ Tenaga suria
Bermula daripada matahari, dalam ▪ Kuasa Hidro
bentuk tenaga sinaran yang dipancarkan
ke bumi dengan kelajuan cahaya (3.0 x Kuasa hidro dihasilkan melalui daya
10-8 ms-1). Tenaga sinaran daripada yang dihasilkan oleh gerakan air. Kuasa
matahari diserap di permukaan bumi hidro dikatakan sumber tenaga yang
bagi menghasilkan tenaga yang diperbaharui kerana sumber air sentiasa
dikehendaki misalnya tenaga haba dan berterusan secara tetap melaui proses
tenaga elektrik. Kawasan keamatan kitaran penghasilan air. Tujuan dibuat
penerimaan sinaran matahari berbeza empangan ialah supaya dapat

73
menghasilkan tenaga keupayaan yang mendatar; seperti kipas kapal terbang.

tinggi pada air dan seterusnya ditukar Struktur ke dua ialah struktur kipas
kepada tenaga kinetik yang tinggi bagi menegak; seperti bentuk alat pemukul
menggerakkan turbin yang dibina pada telur. Bentuk kipas menegak lebih
aliran sempit di sesuatu empangan mudah diselenggarakan kerana ia dapat
elektrik hidro. Aliran air akan melalui berpusing tanpa bergantung kepada arah
turbin atau roda air bagi menukarkan angin dan ini berbeza dengan struktur
tenaga kinetik air kepada tenaga kipas mendatar yang hanya akan
mekanikal. Pergerakan secara mekanikal berputar jika arah angin dari arah
daripada turbin digunakan bagi bertentangan. Namun demikian struktur
menjalankan penjana yang dapat kipas mendatar mampu menjana lebih
menjana tenaga elektrik. tenaga elektrik berbanding struktur
kipas menegak.
▪ Kebaikan Kuasa Hidro:
o Bersih, selamat, dan tidak

terhad.
o Mudah disimpan di dalam
empangan takungan.
o Murah berbanding petroleum. ▪ Kebaikan Tenaga Angin:
o Wujud kawasan rekreasi.
o Sumber tenaga yang percuma.
▪ Kelemahan Kuasa Hidro: o Tidak menghasilkan
pencemaran.
o Terpaksa menenggelamkan o Kawasan disekitar kipas boleh
sesuatu kawasan. diusahakan.
o Bergantung sepenuhnya pada ▪ Kelemahan Tenaga Angin:
sumber air
o Empangan yang bermutu dan o Memerlukan sejumlah angin
selamat perlu dibina. yang konsisten.
o Memerlukan kawasan terbuka
▪ Tenaga Angin yang luas.
o Pencemaran bunyi dan
Tenaga angin dihasilkan oleh aliran menggangu permandangan.
angin disebabkan terdapat perbezaan
suhu pada sesuatu kawasan di ▪ Tenaga Geoterma
permukaan bumi. Aliran angin yang
kuat akan memusingkan kipas bagi Tenaga Geoterma dihasilkan daripada
menggerakan penjana bagi menjana tenaga haba yang tersimpan di dalam
tenaga elektrik. Dua jenis struktur kipas perut bumi. Tenaga geoterma yang
yang digunakan iaitu struktur kipas kerap digunakan ialah tenaga

74
hidroterma. Tenaga hidroterma mengandungi elemen karbon dan

mengandungi dua bahan asas: air dan hidrogen yang dihasilkan dari bahan
haba. Air didasar bumi bersentuhan organik daripada kayu dan produk
dengan batu yang panas lalu pertanian, buangan perpejal, gas
menghasilkan stim. Stim yang terpendam, dan alkohol. Biojisim boleh
memancut keluar dari perut bumi dapat digunakan untuk menghasilkan metana
menjalankan turbin untuk menjana secara pemanasan atau penghadaman
tenaga elektrik. anerobik selain dari itu gabungan gas
karbon monoksida dan hidrogen juga
boleh dihasilkan daripada bahan
biojisim. Penghasilan biojisim adalah
lebih kepada mencari alternatif kepada
bahan bakar konvensional seperti
petroleum kerana suber biojisim tidak
praktikal dari segi kos di dalam
penghasilan tenaga elektrik.
▪ Kelebihan Biojisim:
o Menggalakan kitar semula dari

bahan pertanian dan ternakan.
o Menghalang dari menjalankan
aktiviti pembakaran secara
▪ Kebaikan Tenaga Geoterma: terbuka.
o Sumber tenaga yang tak
terhingga.
▪ Kelemahan Biojisim:
o Tiada pencemaran air dan udara.
o Kesan sampingan daripada
bahan biojisim mewujudkan
▪ Kelemahan Tenaga Geoterma: pencemaran udara.
o Tidak kos effektif bagi
o Kos perbelanjaan yang tinggi. menghasilkan tenaga elektrik
o Kos penyelenggaraan yang yang besar.
tinggi akibat hakisan oleh haba
dari stim. 4.6.3 Objektif Pengajaran
o Berunsur setempat.
Pada akhir pengajaran diharapkan
▪ Biojisim pelajar akan dapat:
Biojisim merujuk pada bahan organik ▪ Menyatakan secara definisi maksud

yang boleh ditukar kepada tenaga. Tenaga Diperbaharui.
Biojisim dikatakan sumber tenaga yang
diperbaharui kerana bekalan asas
▪ Menyenaraikan sumber tenaga
diperbaharui.
biojisim boleh disediakan dalam masa
yang singkat dari hasil pertanian dan ▪ Menerangkan secara ringkas
penternakan. Semua sumber biojisim penghasilan tenaga elektrik daripada
adalah dari tenaga suria. Tenaga yang sumber tenaga diperbaharui.
disimpan dari sumber biojisim adalah ▪ Menyatakan kebaikan dan
menerusi dari proses fotosintesis kelemahan penghasilan penghasilan
tumbuh-tumbuhan. Bahan biojisim

75
tenaga daripada sumber tenaga o ½” x 4 potongan logam

diperbaharui. o 1 diod jenis N34A
▪ Menghasilkan satu model penjana o 8 cawan kertas.
elektrik daripada kuasa angin /hidro. o dawai penyambung
▪ Menghasilkan gas daripada bahan o 1 galvanometer
biojisim.
▪ Aktiviti 3: (Untuk setiap kumpulan)
4.6.4 Konsep Utama o Beberapa bahan biojisim yang
dibawa oleh pelajar.
Konsep utama yang terlibat dalam topik o 1 kelalang kon.
ini ialah konsep pengabadian tenaga o 1 tiub penyambung kaca
iaitu tenaga tidak boleh dihapuskan o 1 tabung uji
tetapi ia boleh ditukar kepada bentuk- o kapas
bentuk tenaga yang lain. Sumber tenaga o 1 gabus penutup kelalang
yang diperbaharui boleh dikategorikan
sebagai sumber tenaga primer atau 4.6.6 Prosedur Aktiviti
tenaga input bagi menghasilkan tenaga
sekunder sebagai produk akhir (tenaga ▪ Aktiviti 1: Pameran
elektrik, haba dan lain-lain) . o Bahagikan pelajar kepada 5
kumpulan mengikut sumber
▪ Aktiviti Pengajaran tenaga yang diperbaharui.
o Guru memberikan panduan format
o Aktiviti 1: Pameran poster pameran yang akan dijalankan.
penghasilan tenaga daripada o Pelajar berbincang tentang
sumber tenaga diperbaharui di pencarian bahan dan guru sebagai
kawasan dinding makmal. fasilitator.
o Aktiviti 2: Membina penjana o Wakil kumpulan akan
berkuasa angin/hidro yang menerangkan penghasilan tenaga,
mudah bagi menghasilkan kebaikan dan kelemahan
tenaga elektrik. berdasarkan bahan pameran
o Aktiviti 3: Penghasilan dan kumpulan mereka.
pengumpulan gas dari bahan o Pelajar daripada kumpulan lain
biojisim. dan guru memberikan komen.
o Biarkan bahan pameran di dinding
4.6.5 Bahan-Bahan makmal sehingga tamat topik
tenaga.
o Bahan-bahan bacaan untuk ▪ Aktiviti 2: Penghasilan penjana
rujukan. kuasa angin/hidro.
o Laman web dari internet.
o Kertas manila atau kertas o Sediakan alat radas seperti rajah di
majong. bawah.
o Alat-alat tulis

o 1 gulung dawai berpenebat #28
o 2 kadbod tebal atau fly wood.
o gam kayu.
o 2 paku 1”
o 1 magnet 1”

76
dengan air dan dimasukan ke

dalam kelalang kon.
o Susunan alat radas adalah
seperti rajah di bawah.
Tiub penyambung
kaca
Penutup Gas yang terkumpul
kelalang
air
Campuran
Biojisim dan air
o Guru perlu menerangkan
bagaimana menghasilkan
o Selepas seminggu minta pelajar
gelungan solinoid dari gulungan
catatkan pemerhatian
dawai berpenebat kepada
penghasilan dan penggumpulan
pelajar.
gas yang dihasilkan secara
o Guru perlu membantu pelajar biojisim.
memateri diod pada radas.
o Minta pelajar nyatakan ciri-ciri
o Apabila binaan radas telah gas yang terkumpul.
lengkap arahkan pelajar supaya
o Buat ujian penyalaan bagi gas
menggerakkan turbin dengan
yang telah dihasilkan.
menggunakan air atau angin.
o Minta pelajar buat cadangan
Minta pelajar menguji
tentang keberkesanan
kewujudan arus elektrik dengan
penghasilan gas daripada bahan
menggunakan galvanometer.
biojisim mereka contohnya
o Soalan-soalan yang perlu
memasukkan bahan pemangkin
dikemukakan kepada pelajar:
tertentu supaya mencepatkan
penghasilan gas.
 Nyatakan peranan bahagian alat
radas di dalam penjana?
 Bagaimana kamu tahu tenaga
elektrik telah dijanakan?
Kesedaran terhadap alam sekitar amat
 Apakah jenis arus elektrik yang
penting dalam kalangan masyarakat bagi
dihasilkan oleh penjana?
mewujudkan susana kehidupan yang
 Apakah jenis arus elektrik yang
bersih dan selesa. Pencemaran alam
dikesan oleh galvanometer?
sekitar disebabkan oleh penghasilan
sumber tenaga berasaskan petroleum,
▪ Aktiviti 3: Penghasilan dan arang batu telah membawa kegelisahan
pengumpulan gas dari bahan kepada penduduk dunia terhadap impak
biojisim. yang mereka akan hadapi pada masa
o Guru mengagihkan kumpulan akan datang.
mengikut bahan biojisim yang Polisi penggunaan tenaga di sesuatu
mereka bawa (cth: hampas negara berkait rapat dengan implikasi
kelapa sawit, tahi lembu, daun ekonomi sesebuah negara. Pada masa
kering, sisa makanan, dan tahi kini penggunaan tenaga yang
ayam). berteknologi tenaga diperbaharui lebih
o Bahan biojisim yang dibawa giat diusahakan oleh negara-negara
oleh mereka dicampurkan maju, manakala negara-negara miskin

77
dan sedang membangun masih

mengamalkan penghasilan tenaga dari
sumber yang konvensional. Tujuan
utama penggunaan tenaga diperbaharui
adalah untuk mencari alternatif kepada
sumber tenaga yang konvensional yang
semakin kehabisan dan sering
mengalami krisis penurunan dan
kenaikan harga.
Objektif akhir daripada pembelajaran ini
adalah diharapkan pelajar dapat
menjelaskan kepada masyarakat umum
khasnya keluarga mereka tentang
kepentingan amalan kitar semula,
penjimatan sumber tenaga, dan
merangsang minda pelajar dalam
mencari alternatif kepada penggunaan
tenaga selain bahan petroluem .
Rajah 4.7.1: Bahagian-bahagian penting
sel suria.
4.7 PRINSIP SEL SURIA
Cahaya matahari terdiri daripada foton.
4.7.1 Pendahuluan Bila foton menghentam sel suria, foton
mungkin dipantul, diserap atau menerusi
Sel suria berfungsi untuk menukar sel suria. Hanya foton yang diserap
cahaya matahari kepada kuasa elektrik menghasilkan arus elektrik. Foton yang
secara langsung. Sebelum kita melihat diserap memindahkan tenaga kepada
bagaimana sel suria berfungsi mengubah elektron yang berada pada jalur valens.
cahaya matahari kepada kuasa elektrik, Elektron yang menerima tenaga ini akan
adalah wajar kita melihat bahagian- teruja kepada paras tenaga baru iaitu
bahagian penting sel suria dan pada jalur konduksi. Pada masa yang
fungsinya. Bahagian yang paling asas sama, elektron yang meninggalkan
pada sel suria ialah ia terdiri daripada posisi awalnya pada jalur valens
lapisan semikonduktor jenis p dan n. menghasilkan lohong.
Bahagian atas (depan) sel suria terdiri Elektron bebas yang terkumpul pada
daripada sentuh aluminium bertujuan bahagian depan sel suria akan
untuk mengumpul elektron daripada menghasilkan ketidakseimbangan
semikonduktor dan mengalirkan elektron di antara permukaan depan dan
elektron sebagai arus elektrik kepada belakang lapisan semikonduktor.
beban. Untuk melengkapkan litar, Apabila kedua-dua lapisan disambung
terdapat sentuh aluminium dibahagian dengan wayar penyambung, arus
belakang lapisan semikonduktor. Sel elektrik mengalir dari bahagian negatif
suria juga diselaputi dengan kepada positif.(lihat Rajah 4.7.2).
antipantulan salutan agar cahaya tidak
dipantul di permukaan sel. Untuk
mengelakkan sel itu daripada hakisan air
dan angin, bahagian atasnya ditutup
dengan kaca atau sebarang penutup yang
lutsinar. Bahagian-bahagian ini
ditunjukkan pada Rajah 4.7.1.

78
adalah sangat unggul bagi kawasan-

kawasan pedalaman.
Walau bagaimanapun, penjanaan tenaga
elektrik dari sel suria pada mulanya
akan melibatkan kos tinggi. Pada masa
yang sama, teknologi ini memerlukan
kawasan lapang yang agak besar.
▪ Pelajar dapat menerangkan prinsip

sel suria.
▪ Pelajar dapat mengenalpasti kesan
amuan cahaya matahari terhadap sel
suria.
Rajah 4.7.2: Apabila foton diserap oleh
▪ Pelajar dapat mengenalpasti kesan
sel suria, pasangan elektron dan lohong jarak gelombang cahaya ke atas sel
tebentuk, elektron bergerak ke arah suria
semikonduktor jenis n manakala lohong ▪ Pelajar dapat melaporkan pelbagai
bergerak ke semikonduktor jenis p. sistem sel suria yang diaplikasikan
dalam kehidupan seharian.
Sel suria biasanya berupa bentuk bulat
atau kepingan empat segi yang 4.7.3 Konsep utama
ketebalannya ialah 1/50 daripada 1 inci.
Secara praktis, beberapa kepingan sel ▪ Sel suria menukar cahaya matahari
suria disambung di antara satu sama lain kepada arus elektrik secara terus.
untuk membentuk modul bagi Apabila cahaya matahari
menghasilkan kuasa yang lebih tinggi. menghentam sel suria, terdapat
Modul merupakan blok asas kepada elektron dibebaskan dari petala
sesuatu sistem sistem sel suria. Untuk orbitnya. Elektron yang bebas ini
menghasilkan kuasa yang beberapa bergerak melalui semikonduktor dan
kilowatt, beberapa modul digabungkan seterusnya mengalir keluar ke litar
untuk membentuk susunatur. sebagai arus elektrik.
Sistem sel suria yang paling kecil boleh
diperhatikan pada kalkulator sel suria
▪ Semikonduktor- bahan yang
mempunyai sifat kekonduksian
dan juga jam tangan. Sistem kuasa
antara konduktor dengan penebat.
elektrik suria yang lebih besar
Pada suhu yang tinggi, ia bersifat
digunakan untuk mengepam air bagi
sebagai konduktor manakala pada
tujuan pengairan, lampu rumah,
suhu yang rendah ia bertindak
telekomunikasi dan sebagai sumber
sebagai penebat.
kuasa satelit.
▪ Semikonduktor jenis n- Bahan ini
Kebaikan teknologi sel suria adalah: telah didopkan dengan bendasing.
Tenaga elektrik yang dihasilkan oleh sel Hasil pendopan, semikondutkor
suria tidak menghasilkan gas rumah jenis n mempunyai elektron yang
hijau. Pada masa yang sama, teknologi berlebihan. Elektron berlebihan ini
sel suria mempunyai sedikit sahaja memainkan peranan dalam
bahagian yang bergerak maka teknologi pengaliran elektrik.
ini tidak memerlukan kos pengendalian ▪ Semikonduktor jenis p- Hasil
yang tinggi. Penjanaan tenaga elektrik pendopan, menyebabkan bahan ini

79
kekurangan elektron. Kekurangan animasi sel suria ini boleh

elektron ini dikenali sebagai lohong. diperolehi pada alamat web:
▪ Foton-foton ialah zarah-zarah http://www.eren.doe.gov/pv/video.h
tenaga suria. tml atau http://www.txu.com
▪ Kecekapan sel suria- kekadaran 2. Pelajar diberikan teks tentang
cahaya matahari yang mampu prinsip sel suria. Ayat pada teks
ditukarkan kepada tenaga elektrik. dicampuradukkan.
Sebagai contoh :
▪ Jalur valens diisi oleh elektron
valens bertenaga rendah.
Elektron yang menerima tenaga ini akan
▪ Jalur konduksi terdiri daripada teruja kepada paras tenaga baru iaitu
elektron konduksi yang bebas pada jalur konduksi.
bertenaga tinggi.
Arus ini mengalir kepada sentuh
4.7.4 Aktiviti Pelajar aluminium yang berada pada bahagian
atas sel suria terus ke beban yang
▪ Aktiviti 1 berada di litar luar dan balik semula ke
Tayangan video mengenai animasi lapisan semikonduktor jenis p.
prinsip sel suria. Pelajar menyusun
semula ayat tentang prinsip sel Foton yang diserap memindahkan
suria. tenaga kepada elektron yang berada
pada jalur valens.
▪ Aktiviti 2
Melakukan eksperimen untuk 3. Pelajar dikehendaki menyusun
melihat kesan jumlah cahaya semula ayat itu megikut urutan yang
matahari terhadap sel suria. sesuai.
▪ Aktiviti 3 ▪ Aktiviti 2: Eksperimen tentang

Melakukan eksperimen untuk kesan amaun cahaya matahari ke
melihat kesan jarak gelombang atas sel suria.
cahaya terhadap sel suria. 1. Sambungkan sel suria kepada
ammeter seperti yang ditunjukkan
▪ Aktiviti 4 pada Rajah 4.7.3.
Megumpulkan maklumat tentang
pelbagai sistem sel suria yang
diaplikasikan pada kehidupan
seharian.
4.7.5 Bahan
Teks tentang prinsip sel suria, sel atau

kepingan sel suria, ammeter,
penyambung wayar elektrik, kepingan
kadbod hitam dan penapis bewarna.
Rajah 4.7.3: Menentukan kesan amaun
cahaya ke atas sel suria
▪ Aktiviti 1
1. Pelajar menonton video tentang 2. Tutup sebahagian sel suria dengan
cara-cara sel suria berfungsi. Video kadbod berwarna hitam.

80
3. Ukur keluasan bahagian yang

ditutup.
4. Sinarkan sel suria dengan sumber
cahaya atau sinar suria.
5. Rekodkan bacaan pada ammeter.
6. Ulang eksperimen, dengan
meningkatkan keluasan bahagian
yang sel suria yang ditutup
7. Ulang eksperimen dengan menutup
ditempat-tempat yang berlainan
pada sel suria.
Contoh: Jadual untuk merekodkan data:

Keluasan yang ditutup berlainan. Rajah 4.7.4: Kesan jarak gelombang
Keluasan Bacaan ammeter cahaya berlainan terhadap sel suria.
8 x 8 cm
10x10 cm Jadual Merekodkan Data
12x 12 cm
Warna Bacaan Ammeter
Bahagian sel suria yang ditutup Cahaya matahari
Bahagaian yang Bacaan ammeter Merah
ditutup Kuning
Hampir dengan Biru
penyambung wayar Hijau
Hanya bahagian Hitam
tengah sel
Hanya bahagian tepi ▪ Soalan Refleksi
sel 1. Warna apakah yang memberikan
bacaan ammeter yang paling besar?
▪ Soalan Refleksi 2. Warna apakah yang memberikan
1. Bagaimanakah bacaan ammeter bacaan ammeter yang paling kecil?
berubah dengan keluasan sel yang
ditutup? ▪ Aktiviti 4: Mengumpul maklumat
2. Bagaimanakah bacaan ammeter tentang aplikasi sel suria dalam
berubah dengan kawasan sel yang kehidupan seharian.
ditutup? 1. Pelajar dibahagikan kepada
kumpulan dengan 4 ahli dalam satu
▪ Aktiviti 3: Eksperimen tentang kumpulan.
kesan jarak gelombang cahaya 2. Setiap kumpulan diberikan topik
terhadap sel suria. tertentu.
1. Sambungkan sel suria kepada 3. Topik-topik tentang sistem sel suria
ammeter. boleh terdiri daripada:
2. Rekodkan bacaan pada ammeter. Sistem sel suria mudah
3. Tutupkan sel suria dengan sekeping Sistem sel suria untuk kawasan
transparensi berwarna seperti yang terpencil
ditunjukkan pada Rajah 4.7.4. Sistem sel suria untuk industri
4. Sinarkan sel suria dan rekodkan teknologi yang tinggi
bacaan pada ammeter. 4. Pelajar dikehendaki mengestrak
5. Ulang eksperimen dengan maklumat daripada bahan bacaan
tranparensi berwarna yang lain. berkaitan dengan topik mereka.

81
5. Soalan bimbingan untuk setiap semulajadi untuk dimanafaatkan oleh

kumpulan ialah: manusia. Kewujudan satelit juga telah
Memerihalkan sistem sel suria yang membantu manusia merancang
berkenaan dalam menjana arus kehidupan mereka dengan lebih selesa.
elektrik. Sebagai contoh, dengan bantuan satelit
Kegunaan sistem berkenaan dalam sekurang-kurangnya manusia dapat
kehidupan seharian menjangkakan malapetaka yang
Kebaikan dan kelemahan sistem. mungkin terjadi seperti taufan, lalu
6. Bahan bacaan boleh diperoleh dari mengambil langkah-langkah berjaga.
sumber internet seperti
http://www.eren.doe.gov/pv/applicat Namun demikian, kos untuk
ions.html atau menyediakan serta mengendali sistem
http://solstice.crest.org/renewable/re sel suria masih tingi jika dibandingkan
…olar/pv/applications/remote/index dengan penggunaan sumber tenaga lain
.sht seperti gas. Lebih murah untuk
7. Setiap kumpulan dikehendaki pengguna bekalan elektrik memperoleh
mempersembahkan dapatan mereka elektrik daripada kabel elektrik. Mereka
dalam bentuk poster. hanya perlu tahu memetik suis. Bagi
8. Setiap kumpulan juga dikehendaki mereka yang menggunakan tenaga
mempersembahkan dapatan mereka elektrik melalui tenaga suria secara
secara lisan. persendirian, mereka perlu membeli sel
sel suria. Kos permulaan ini adalah
4.7.7 Implikasi Sosial agak tinggi untuk mereka yang tinggal
di kawasan terpencil yang mana
Salah satu aplikasi utama sel suria ialah pendapatan mereka kemungkinan lebih
ia digunakan untuk menjana tenaga rendah daripada yang tinggal di bandar.
elektrik di kawasan pedalaman atau
kawasan yang kos menggunakan kabel
penghantaraan elektrik adalah terlalu 4.8 MENGANALISIS OUTPUT
mahal. Di Malaysia, kawasan SEL SURIA
pedalaman seperti di Sarawak yang
perhubungan merupakan satu masalah 4.8.1 Pendahuluan
besar, sudah tentu dapat memanafaatkan
teknologi suria ini. Sebagai contoh, Sel suria boleh dibayangkan sebagai
pelajar di sekolah berasrama di Sabah satu bateri yang dibekali dengan tenaga
dan Sarawak yang pada dahulunya tidak suria. Sebagai satu bateri, ia adalah
berupaya untuk belajar pada waktu sumber tenaga dalam sesuatu litar
malam dapat meneruskan aktiviti elektrik. Bagi bateri biasa, ia
tersebut pada waktu malam pula. menyimpan tenaga dalam bentuk kimia
Selain daripada itu, teknologi sel suria dan apabila bateri disambungkan kepada
ini digunakan pada rumah api dan suatu alat elektrik, tenaga kimia tadi
pelampung untuk membantu ditukarkan kepada tenaga elektrik.
pengemudian kapal. Maka teknologi Bagi sel suria pula, tenaga suria yang
suria ini amat sesuai digunakan untuk diperoleh ditukar secara langsung
kawasan yang tidak dapat dilalui atau kepada tenaga elektrik. Tenaga elektrik
dicapai. itu boleh digunakan untuk melakukan
Sel suria merupakan sumber tenaga bagi kerja seperti menggerakkan motor atau
satelit serta kapal angkasa lepas. menyalakan lampu. Kadar tenaga
Melalui kemajuan teknologi ini, elektrik yang ditukarkan kepada bentuk
manusia mampu menerokai lagi alam tenaga lain seperti tenaga cahaya, tenaga

82
haba dan tenaga mekanikal dikenali 4.8.2 Objektif Pengajaran

sebagai kuasa elektrik.
Kuasa elektrik bersamaan dengan ▪ Pelajar dapat mengenalpasti
hasildarab antara arus dan beza perhubungan antara kedudukan sel
keupayaan. suria yang menghadap matahari
dengan tenaga elektrik yang dapat
Kuasa=Arus x Beza Keupayaan dihasilkan oleh sel suria.
P=IxV ▪ Pelajar dapat menganalisis
bagaimana kuasa output sel suria
Unit untuk kuasa elektrik adalah watt berubah dengan keamatan sinaran
(W) atau joule per saat ( Js-1 ). suria.
Output kuasa sel suria bergantung pada
keamatan sinaran suria yang diperoleh.
▪ Pelajar dapat membuat pemerhatian
bagaimana sel suria digunakan
Output kuasa sel suria berubah apabila
untuk membekali kuasa bagi
keamatan cahaya berubah. Sudut
mengoperasikan alat elektrik.
matahari dan kehadiran awan boleh
menyebabkan perubahan yang
signifikan pada output kuasa sel suria. 4.8.3 Konsep Utama
Oleh itu pengguna teknologi sel suria
sentiasa mahukan sel suria memperoleh ▪ Cahaya matahari mempunyai
keamatan sinaran yang maksima. Salah tenaga. Amaun tenaga bergantung
satu kaedah ialah dengan memastikan pada amaun cahaya matahari.
permukaan sel suria diletakkan secara ▪ Kuasa output sel suria dapat dikira
bersudut tepat dengan sinaran cahaya dalam unit watt. Kuasa = Arus x
matahari. Kedudukan yang sedemikian Beza keupayaan.
antara sinaran cahaya matahari dan ▪ Kuasa output sel suria berubah
permukaan sel suria akan menerima mengikut keamatan cahaya yang
sinaran yang maksima. diterima.
Satu lagi keadah adalah dengan
menggunakan alat menjejaki laluan 4.8.4 Aktiviti Pelajar
cahaya matahari (traker). Kedudukan
matahari berubah sepanjang hari maka ▪ Aktiviti 1
alat menjejaki laluan matahri digunakan Menjalani eksperimen untuk melihat
agar panel suria sentiasa memperolehi kesan kedudukan sinaran matahari
keamatan sinaran cahaya matahari yang terhadap kuasa output sel suria.
maksima dari pagi hinggalah ke petang
(lihat Rajah 4.8.1)
▪ Aktiviti 2
Menjalankan eksperimen untuk
melihat kesan keamatan cahaya
terhadap kuasa output sel suria.
▪ Aktiviti 3
Membuat lawatan sambil belajar
sama ada ke:
o kilang yang membuat sel
suria.
o rumah yang menggunakan
sel suria untuk penjanaan
Rajah 4.8.1 : Kedudukan susunatur sel elektrik.
suria relatif kepada sinaran cahaya o universiti yang menjalankan
matahari dan di atas alat menjejaki kajian mengenai sel suria
laluan matahari .

83
4.8.5 Bahan 6. Ulang langkah eksperimen 3-4.

7. Ulang eksperimen untuk beberapa
Panel suria, ammeter (d.c.), voltmeter sudut yang lain seperti 75, 60 dan 25
(d.c.), kaki retot, dawai penyambung, darjah.
suis, pembaris meter, mentol lampu 8. Kirakan kuasa output untuk setiap
berkuasa 25, 40, 60, 75 dan 100W, soket sudut.
lampu, pengukur sudut, brosur sel suria
Jadual 8.1
4.8.6 Prosedur Aktiviti Sudut Arus Beza Output
(darjah) (I) Keupayaan Kuasa
▪ Aktiviti 1 (V) P=IV
Dalam eksperimen ini pelajar akan 90
mengenalpasti kuasa output sel suria 75
dengan mengubah kedudukan sel suria 60
relatif kepada sumber cahaya. 45
1. Sediakan radas seperti yang 25
ditunjukkan pada Rajah 4.8.2.
▪ Soalan refleksi
Bagaimanakah kuasa output sel
suria berubah dengan kedudukan sel
suria terhadap matahari
▪ Aktiviti 2
Dalam eksperimen ini pelajar akan
mengenalpasti kuasa output sel suria
Rajah 4.8. 2
mengikut keamatan cahaya yang
berlainan.
2. Gunakan mentol berkuasa 100W
dan letakkannya sejauh 50m di atas 1. Sediakan radas seperti yang
panel suria. ditunjukkan pada Rajah8. 2.
3. Tutupkan lampu bilik dan hidupkan 2. Kali ini gunakan mentol berkuasa
mentol 100W. Tutupkan suis dan 25W dan letakkannya sejauh 50m di
dapatkan bacaan pada voltmeter dan atas panel suria
ammeter. 3. Tutupkan lampu bilik dan hidupkan
4. Rekodkan data pada Jadual 8.1. mentol 25W. Tutupkan suis dan
5. Miringkan panel suria supaya sudut dapatkan bacaan pada voltmeter dan
di antara panel dan sinaran cahaya ammeter.
ialah 45 darjah seperti yang 4. Rekodkan data pada Jadual 8.2.
ditunjukkan pada Rajah 4.8.3. 5. Ulang eksperimen untuk beberapa
mentol yang lain 60W, 75W dan
100W
6. Kirakan kuasa output sel suria
Rajah 4.8.3: Sudut antara sinaran cahaya

matahari dan panel suria diubah.

84
Jadual 8.2 cahaya matahari dalam satu hari

Kuasa Arus Beza Kuasa melebihi daripada negara-negara lain.
Mentol (I) Keupayaan output Seharusnya, negara-negara ini
(W) (V) sel mengambil kesempatan untuk
suria memperolehi limpahan sinar suria yang
P=IV diterima untuk tujuan penjanaan
25 elektrik.
40 Namun demikian, sel suria pada masa
60 kini hanya mampu menukarkan 15%
75 daripada tenaga suria yang diperoleh
100 menjadi tenaga elektrik. Maka
penyelidikan dalam mencipta bahan sel
suria yang lebih cekap giat dijalankan.
▪ Soalan refleksi
Secara tidak langsung, proses kimia
1. Mentol lampu yang mana satukah
yang terbaru ini pula mungkin
menghasilkan kuasa output sel suria
membawa pencemaran dalam bentuk
yang paling besar?
yang lain. Pada masa yang sama,
2. Bagaimanakah perhubungan antara
aktiviti penyelidikan pula mewujukan
kuasa output sel suria dengan kuasa
pekerjaan dan menjana kewangan yang
mentol
memberi impak yang positif terhadap
ekonomi sesuatu negara itu.
▪ Aktiviti 3 Keberkesanan penggunaan sumber
1. Pelajar dibawa melawat ke kilang tenaga suria di dalam penghasilan
yang membuat sel suria atau tenaga bergantung kepada faktor semula
universiti tempatan yang menjalani jadi sesuatu kawasan seperti jumlah jam
penyelidikan dalam tenaga suria. sinaran cahaya matahari dalam satu hari,
2. Sila dapatkan maklumat tentang keadaan cuaca, dan musim. Di samping
soalan-soalan berikut: itu faktor kecekapan alat untuk
Sel suria diperbuat daripada bahan menukarkan tenaga suria kepada bentuk
apa? tenaga lain memainkan peranan yang
besar.
Bagaimanakah sel suria digunakan
di rumah atau dalam penyelidikan?
4.9 MENILAI PROSPEK
Apakah kos yang terlibat
TEKNOLOGI TENAGA SURIA
menggunakan sel suria di rumah
atau dalam penyelidikan?
4.9.1 Pendahuluan
3. Pelajar dikehendaki membuat
lapuran bertulis secara berkumpulan. Adakah teknologi tenaga suria
mempunyai masa hadapan? Apakah
4.8.7 Implikasi Sosial halangan dan cabaran yang dihadapi
dalam proses menjadi satu sumber
Tenaga suria ialah satu sumber tenaga tenaga yang diterima ramai? Sebelum
yang bersih iaitu ia tidak mencemarkan kita mengupas isu-isu ini, lebih baik kita
persekitaran. Lagipun, sumber tenaga lihat kepada persoalan berikut
suria ialah sumber yang tiada “Kenapakah tenaga diperbaharui adalah
kesudahannya. Bagi negara yang penting?”
kedudukannya berhampiran dengan
kawasan panas seperti Malaysia perlu
bersyukur kerana menerima sinaran

85
4.9.2 Kepentingan Tenaga yang 4.9.3 Jenis Teknologi Tenaga Suria

Diperbaharui Dan Kegunaanya
Tenaga yang diperbaharui memberikan Teknologi tenaga suria boleh

faedah kepada masyarakat dari aspek: dibahagikan kepada dua jenis: a)
penjagaan alam sekitar, kualiti hidup Teknologi yang menggunakan sel suria
generasi akan datang, sumber pekerjaan dan b) Teknologi yang menggunakan
dan ekonomi serta keselamatan. terma suria.
Alam Persekitaran ▪ Teknologi sel suria

Teknologi tenaga diperbaharui
mengamalkan sumber tenaga yang Teknologi ini menggunakan sel suria
bersih. Maka hasil teknologi ini untuk menjana tenaga elektrik dengan
memberikan impak yang rendah menukar tenaga cahaya kepada arus
terhadap pencemaran alam sekitar jika elektrik secara langsung tanpa bunyi,
dibandingkan dengan hasil teknologi pencemaran dan sebarang pergerakan
yang menggunakan sumber biasa seperti mekanikal. Teknologi ini merupakan
minyak dan arang batu. sumber utama untuk satelit dan telah
digunakan sejak 40 tahun dulu.
Generasi akan datang Teknologi ini merupakan sumber tenaga
Penggunaan tenaga elektrik diandaikan yang boleh dipercayai dan paling
akan meningkat kepada 5 juta konsisten jika dibandingkan dengan
megawatts dalam tahun 2020 di seluruh teknologi tenaga suria yang lain.
dunia. Manakala, sumber arang batu Penyelidikan terus dijalankan untuk
dan minyak akan susut daripada tahun mencari bahan semikonduktor yang
2020 kepada 2060. Satu cara untuk dapat menghasilkan sel suria yang lebih
memenuhi kehendak penggunaan tenaga cekap dan murah.
elektrik adalah dengan menggunakan
teknologi tenaga diperbaharui yang ▪ Teknologi suria secara terma
tidak akan susut.
Teknologi ini menggunakan haba dalam
Pekerjaan dan Ekonomi tenaga suria untuk menjana tenaga
Pelaburan dalam pembuatan teknologi elektrik, pemanasan air dan rumah serta
tenaga dieprbaharui akan pemasakan. Untuk menjana tenaga
mengwujudkan pekerjaan dan elektrik, dua jenis teknologi digunakan
membangunkan ekonomi sesuatu negara iaitu ‘Menara kuasa terma suria’ dan
itu. ‘Palung kuasa terma’. Kedua-dua
teknologi ini menggunakan cermin
Keselamatan untuk mengumpul haba daripada tenaga
Pergantungan pada sumber tenaga suria kepada suatu takungan yang
seperti arang batu dan minyak boleh mengandungi cecair yang dapat
membawa masalah kepada ekonomi memindahkan haba.
negara. Kenaikan harga minyak akan Haba dipindakah kepada air dan
melibatkan kos perbelanjaan yang tinggi ditukarkan kepada stim. Stim
pada masyarakat. digunakan untuk memutar turbin yang
disambung kepada penjana untuk
menghasilkan arus elektrik. Kuasa
output yang lazim dikeluarkan oleh
teknologi ini adalah di antara 10-50kW.

86
Namun, terknologi ini masih perlu terserak yang memerlukan ruang yang
pembaikan dari segi teknikal dan kos. banyak untuk mengumpulkan cahaya
Teknologi terma suria biasanya tersebut. Kos permulaan untuk
digunakan untuk memanaskan air. menggunakan teknologi tenaga suria
Teknologi ini adalah yang paling adalah amat besar dan merupakan
matang dan boleh diperolehi secara halangan utama dalam penggunaan
komersial dengan senang. Teknologi ini teknologi suria. Kekurangan kebolehan
digunakan secara meluas di negara barat mengeluarkan teknologi tenaga suria di
untuk kegunaan di rumah dan hotel. kawasan tempatan juga menghalang
Selain pemanasan air, teknologi terma penggunaan teknologi tersebut.
suria diguankan juga untuk pemasakan Memandangkan teknologi ini
iaitu dengan menggunakan ketuhar ditempatkan di kawasan terpencil, ia
suria. Ketuhar ini menyerap sinaran memerlukan orang tempatan
suria dan ditukarkan menjadi tenaga menyelenggarakan alat tersebut dari segi
haba. Tenaga haba digunakan untuk pemasangan dan pembaikan. Secara
memasak makanan yang diletakkan di langsung, perlu wujudkan juru teknik
dalam ketuhar tersebut. Negara China yang berkebolehan untuk melakukan
dan India ialah pengguna utama kerja penyelengaraan tersebut. Setakat
teknologi ini. ini, kekurangan sumber tenaga manusia
Teknologi terma suria juga digunakan dalam bidang ini menghalang teknologi
untuk mengeringkan bahan makanan. ini digunakan secara meluas.
Teknologi ini sesuai untuk digunakan Satu lagi halangan ialah kesedaran orang
untuk mengering bahan pertanian seperti awam mengenai teknologi tenaga suria.
teh, cili merah, bunga dan buah-buahan. Masyarakat maju dan membangun
Teknologi ini juga sesuai untuk industri secara amnya kurang pengetahuan
pemprosesan makanan, bahan kima dan tentang aplikasi teknologi tenaga suria
farmasi. dan jenis-jenisnya. Secara tidak
Akhir sekali, teknologi terma suria juga langsung, masyarakat tidak akan
digunakan untuk membina ‘bangunan memberikan kerjasama dalam penjagaan
suria’. Bangunan ini direka yang teknologi ini dan seterusnya
ketinggiannya serta orientasi bangunan menyalahgunakan teknologi tersebut.
itu membenarkan pengunaan cahaya Penerimaan teknologi tenaga suria
suria dengan maksima pada waktu dalam kalangan masyarakat menjadi
siang. Saiz dan kedudukan tingkap juga lebih rumit jika terdapat kesilapan
direka agar dapat membenarkan amaun teknikal pada teknologi dari awal lagi
cahaya matahari yang tertentu sahaja dan penyelengaraan yang tidak
yang memasuki bangunan. memuaskan lalu menyebabkan teknologi
tidak berfungsi dengan betul. Situasi ini
Halangan menyebabkan masyarakat merasa
Walaupun, perkembangan dan kurang yakin dengan teknologi baru dan
penggunaan teknologi tenaga suria telah mahal, ini menghalang mereka melabur
berlaku sejak suku abad lalu, ia masih dalam teknologi tersebut.
menemui halangan untuk maju.
Halangan yang dihadapi adalah dari 4.9.4 Objektif Pengajaran
aspek ciri sumber tenaga, teknikal,
infrastruktur, kewangan, sumber tenaga ▪ Pelajar dapat menilai faedah dan
manusia dan kesedaran awam. limitasi setiap jenis teknologi tenaga
Tenaga suria boleh diandaikan sebagai suria.
tenaga yang berlaku secara sela. Hal ini ▪ Pelajar dapat menilai prospek
demikian kerana ciri cahaya suria yang sesuatu teknologi tenaga suria

87
▪ Pelajar dapat mengenalpasti kecekapan sel suria lalu prospeknya

halangan serta langkah-langkah pada masa hadapan.
untuk mengatasi halangan
penggunaan teknologi tenaga suria. 4.9.7 Bahan
4.9.5 Konsep Utama Bahan bacaan mengenai teknologi

tenaga suria secara teks atau melalui
▪ Teknologi tenaga suria dibahagikan Internet
kepada dua jenis: teknologi sel suria
dan teknologi terma suria. 4.9.8 Prosedur Aktiviti
▪ Teknologi sel suria menukar cahaya
matahari kepada tenaga elektrik ▪ Aktiviti 1
secara langsung. Teknologi terma 1. Pelajar dibahagikan kepada kumpulan
suria menggunakan haba dalam dengan 4-5 ahli dalam satu
tenaga suria untuk menjana arus kumpulan.
elektrik, pemanasan air dan rumah 2. Setiap kumpulan diperlukan membuat
serta pemasakan. penyelidikan tentang satu jenis
teknologi tenaga suria.
▪ Halangan yang dihadapi oleh
3. Sebagai satu kumpulan, pelajar
teknologi tenaga suria adalah
dikehendaki menulis satu laporan
kekurangan infrastruktur untuk
tentang teknologi tenaga suria.
membuat sel suria, sumber tenaga
4. Berikut ialah isu-isu yang perlu
manusia dalam teknologi ini, kos
dimasukkan dalam penulisan laporan:
permulaan yang diperlukan adalah
Bagaimanakah teknologi itu
besar, dan kesedaran awam tentang
berfungsi?
teknologi adalah pada tahap yang
Berikan contoh-contoh yang
rendah.
menggunakan teknologi tersebut?
Apakah kesan teknologi ini terhadap
isu sosial dan ekonomi?
Adakah teknologi ini diterima? Jika
▪ Aktiviti 1 ya, kenapa? Jika tidak, kenapa?
Membuat laporan tentang faedah 5. Pelajar juga dikehendaki membuat
penggunaan teknologi tenaga suria pembentangan laporan di kelas
dan limitasi yang dihadapi.
▪ Aktiviti 2 ▪ Aktiviti 2
Menulis rencana akhbar dengan 1. Berdasarkan aktiviti pertama, setiap
tujuan untuk mengalakkan pelajar dikehendaki menulis satu
pengunaan teknologi tenaga suria. rencana akhbar tentang salah stau
▪ Aktiviti 3 teknologi tenaga suira.
Mengadakan main peranan iaitu 2. Pelajar perlu memastikan bahawa
pelajar perlu membincangkan dan penulisan itu bertujuan untuk
membahaskan kebaikan sesuatu menyakinkan para pembaca akhbar
teknologi tenaga suria dalam satu menggunakan teknologi tersebut.
mesyuarat dalam kalangan 3. Pelajar perlu menggunakan
masyarakat tempatan bagi suatu maklumat yang diperoleh daripada
perkampungan. aktiviti pertama dalam menulis
▪ Aktiviti 4 rencana tersebut.
Menemuduga para saintis tempatan ▪ Aktiviti 3
dan saintis luar mengenai kos serta 1. Guru memilih beberapa pelajar
untuk memainkan peranan sebagai

88
pakar dalam beberapa jenis Amaran kedua ialah walaupun terdapat

teknologi tenaga suria. langkah-langkah berjaga dan
2. Sebagai pakar, pelajar dikehendaki membaikpulih mengenai pencemaran
membahaskan serta membincangkan alam sekitar hasilan penggunaan sumber
tentang teknologi tenaga suria dari asli, pencemaran udara dan air tetap
aspek sosial, ekonomi dan kos. berlaku.
3. Selepas perdebatan, pelajar lain Oleh itu, kita sebagai pengguna tenaga
dikehendaki membuat undian untuk perlu lebih peka tentang peranan kita
memilih satu jenis teknologi tenaga dalam menjimatkan penggunaan tenaga.
suria yang dirasakan sesuai untuk Kita boleh menanam pokok di sekeliling
kegunaan kawasan perkampungan rumah kita. Pokok boleh membuatkan
atau bandar mereka. rumah merasa lebih sejuk dan ini akan
mengurangkan penggunaan pendingin
▪ Aktiviti 4 hawa sejuk.
1. Pelajar boleh mengemukakan Kita juga boleh menasihati ibubapa dan
beberapa soalan pada para saintis di rakan kita menggunakan alat elektrik
luar atau dalam negara melalui e- dengan lebih cekap. Sebagai contoh,
mel mengenai penggunaan sel suria mesin pembasuh digunakan apabila ia
dari aspek: dipenuhi dengan muatan yang penuh
Kecekepan sel suria yang sedia ada pakaian kotor.
Kos mengeluarkan sel suria Antara kebaikan yang diperoleh
Propsek penggunaan teknologi sel daripada penggunaan teknologi tenaga
suria pada masa hadapan suria ini selain mengurangkan
2. Jadualkan data tentang kecekapan pencemaran udara ialah teknologi ini
sel suria dan kos untuk mampu mewujudkan pekerjaan serta
mengeluarkannya meningkatkan ekonomi negara.
3. Pelajar dikehendaki Teknologi ini memerlukan tenaga buruh
membandingkan data mengenai yang banyak. Pekerjaan yang terlibat
kecekapan sel suria dengan kos adalah dari aspek pengilangan, mereka
pengeluarannya teknologi, kerja pemasangan, kerja
4. Pelajar dikehendaki membuat penyelengaraan produk teknologi tenaga
keputusan mengenai jenis sel suria suria.
yang paling efektif dari segi kos dan Teknologi ini dikenali dengan bantuan
kecekapan. yang diberi kepada kawasan terpencil
terutama dari aspek membekalkan
4.9.9 Implikasi Sosial tenaga elektrik. Bagi mereka yang jauh
di pedalaman, sekurang-kurangnya
Pendebatan mengenai penggunaan mereka dapat menikmati keperluan asas
teknologi tenaga suria pada masa iaitu mempunyai tenaga elektrik untuk
hadapan ialah satu amaran kepada menghidupkan lampu.
semua mengenai status sumber tenaga Bagi mereka yang terlibat dalam industri
fosil yang sedia ada serta keadaan alam kecil seperti pengeringan bahan
sekitar. makanan dan pembuatan kain batik yang
Pertama, kita tidak boleh lagi memerlukan proses pengeringan yang
bergantung pada sumber tenaga yang rapi, teknologi terma suria dapat
tidak boleh diperbaharui seperti minyak, membantu proses pengeringan itu
gas asli dan arang batu. Ini adalah dengan hasilan yang lebih berkualiti.
kerana bahan-bahan berkenaan Secara tidak langsung, industri kecil luar
berkemungkinan akan habis dalam Bandar boleh menjadi lebih mantap dan
jangka masa tertentu. mengukuhkan lagi ekonomi masyarakat.

89
Kimia Untuk Tingkatan 4
Zurida Ismail Melalui kaedah penyulingan berperingkat,

pecahan petroleum yang mempunyai takat
didih rendah tersuling dahulu. Pecahan
5.1 PETROLEUM SEBAGAI petroleum yang terhasil pada peringkat ini
SUMBER BAHAN ASLI berupa cecair kuning pucat yang tidak likat.
ORGANIK Pecahan ini terbakar dengan mudah dan
menghasilkan nyala api yang tidak
5.1.1 Pendahuluan mengeluarkan banyak asap atau jelaga.
Pecahan dengan takat didih lebih tinggi
Minyak atau petroleum merupakan salah tersuling kemudian. Bahan yang terhasil
satu sumber asli organik. Petroleum pada peringkat ini mempunyai warna
terbentuk daripada sisa haiwan dan semakin gelap dan kelikatan semakin
tumbuhan laut yang hidup berjuta-juta tahun bertambah. Pecahan-pecahan ini terbakar
dahulu. Haiwan dan tumbuhan yang mati dengan lebih sukar dan menghasilkan nyala
ini kemudian tertanam dalam lapisan batu- api yang mengeluarkan asap yang banyak
batan. Haba dan tekanan tinggi dari lapisan atau jelaga.
batu-batan mengakibatkan bahan-bahan
organik ini bertukar menjadi minyak di Sebahagian besar hasil sulingan petroleum
bawah tanah atau dasar laut. Petroleum digunakan sebagai bahanapi dalam sektor
boleh dijumpai dalam batu-batuan enapan pengangkutan dan industri. Pecahan yang
saperti batu pasir, syal, batu kapur dan paling banyak digunakan ialah petrol. Petrol
konglomorat. Kebanyakan batu enapan dan diesel digunakan sebagai bahanapi
mempunyai liang-liang di antara bijian untuk kenderaan seperti kereta, lori dan bas,
batunya. Peteroleum akan terperangkap dan kerosin untuk jet. Walaupun kegunaan
dalam liang-liang terutamanya bagi syal. utama petroleum ialah sebagai bahanapi,
Petroleum dihalang daripada sampai ke namun petroleum mempunyai banyak
permukaan bumi oleh lapisan batu tak poros kegunaan lain dalam kehidupan kita.
yang berada di atasnya. Lapisan-lapisan Petroleum boleh digunakan untuk menjana
batu ini dinamakan perangkap. elektrik. Hasil sulingan petroleum juga
digunakan sebagai bahan mentah dalam
Petroleum asli yang dikenali juga sebagai pembuatan pelbagai jenis barangan. Semua
minyak mentah terdiri daripada sebatian barangan plastik adalah daripada petroleum
beberapa jenis hidrokarbon. Minyak mentah dan kita sedia maklum plastik digunakan
berupa cecair likat berwarna perang secara meluas dalam kehidupan. Contoh-
kekuningan atau separuh pepejal likat contoh bahan lain berasaskan petroleum
berwarna hitam. Minyak mentah dalam termasuklah ubat-ubatan, bahan kosmetik,
keadaan asalnya tidak banyak kegunaannya. plastik, detergen, getah sintetik, cat, baja,
Oleh yang demikian ia perlu diproses untuk herbisid, dan insektisid dalam industri
mengasingkan komponen-komponen petrokimia.
hidrokarbonnya. Minyak mentah diasingkan
melalui proses penyulingan berperingkat. Terdapat beberapa masalah berbangkit
Sekiranya petroleum dipanaskan, setiap daripada penggunaan petroleum. Dalam
pecahan petroleum akan mendidih pada mengangkut minyak, risiko kemalangan
suhu yang tertentu dan wapnya disejukkan berlaku memang ada. Kita pernah membaca
untuk menjadi cecair. atau mendengar berita tentang tumpahan

90
minyak sama ada di jalan raya atau di laut ▪ Menghargai petroleum sebagai sumber
seperti tumpah minyak Exxon Valdez di semula jadi yang tidak boleh
Alaska beberapa tahun lalu. Kita juga diperbaharui.
pernah melihat minyak dibuang dalam
longkang atau parit sebagai jalan mudah. 5.1.3 Konsep Utama
Bahan plastik dibuang merata-rata. Semua
tindakan ini mengakibatkan pencemaran. ▪ Penggunaan petroleum sebagai bahanapi
Kita juga sedia maklum bahan plastik tidak dan dalam industri petrokimia.
akan reput dengan mudah. Bagaimanakah
bahan berasakan peteroleum ini patut
dimanfaatkan dalam kehidupan kita sehari-
▪ Penyulingan berperingkat.
hari agar tidak memberi mudarat dan
menjejas kualiti hidup kita? ▪ Bahan berasaskan petroleum seperti
plastik dan Styrofoam.
Sebagai manusia yang bertanggung jawab
mengurus alam ini kita seharusnya sedar dan ▪ Komponen-komponen hasil penyulingan
prihatin tentang kerosakan dan pencemaran berperingkat:
akibat kelalaian dan kecuaian kita sendiri.
Pengetahuan merupakan langkah awal ke o Gas-gas petroleum (di bawah 30 oC)
arah membangkit kesedaran dan membina o Bahanapi penerbangan (30 - 80 oC)
iltizam dan komitmen ke arah o Petrol (30 – 80 oC)
menyempurnakan tanggung jawab menjaga o Kerosin (160 – 230 oC)
bumi ini. o Minyak gas (160 – 230 oC)
o Minyak diesel (200 – 320 oC)
5.1.1 Objektif Pengajaran o Pelincir (300 – 450 oC)
o Minyak bahanapi (300– 450 oC)
Pengajaran topik ini membolehkan guru dan
pelajar menerokai pelbagai aspek berkaitan 5.1.4 Prosedur Aktiviti
dengan minyak petroleum dari awal
pembentukan hingga ke penghasilan ▪ Mencari/mengumpul maklumat
petroleum kepada pecahan atau komponen-
komponennya. Pelajar seharusnya boleh o Layari laman web berikut untuk
memahami bahawa petroleum bukan sahaja mendapatkan maklumat lanjut
digunakan sebagai bahanapi tetapi bahan- tentang petroleum dan pelbagai
bahan lain yang kita gunakan dalam maklumat yang menarik.
kehidupan kita sehari-hari. Pelajar juga
harus sedar bahawa bekalan petroleum http://www.chevroncars.com/know/
adalah terhad dan mereka perlu menjadi index.html
pengguna yang bijak. Mereka juga perlu
faham bahawa penggunaan petroleum Antara topik yang boleh dibaca ialah:
memberikan kesan sampingan seperti The ABC's of Oil
pencemaran dan gas-gas yang dibebaskan The Oil Challenge
daripada pembakaran bahanapi petroleum A History of the Gas Station
akan turut menyumbang ke arah kesan An Historic Oil Discovery
rumah hijau. Antara objektif pengajaran What is crude oil?
topik ini adalah untuk: What is a refinery?
What's in a Service Station?
▪ Menerangkan pelbagai kegunaan
petroleum dalam kehidupan sehari-hari Apakah yang boleh dihasilkan dari satu tong
terutama sebagai bahanapi. minyak petroleum?

91
Rujuk laman web berikut untuk o Pencemaran yang berkaitan dengan

mendapatkan jawapannya penggunaan petroleum. Bimbing
http://www.api.org/edu/factsoil.htm pelajar untuk menyedari bahwa
http://www.exxon.com/exxon_productdata/l penggunaan petroleum memberi
ube_encyclopedia/welcome.html kesan kepada persekitaran. Apakah
langkah-langkah yang boleh pelajar
Laman web ini menyediakan maklumat asas ambil untuk mengurangkan kesan
tentang bahan berasaskan petroleum dan ini? Bagaimana untuk menangani
definisi istilah-istilah berkaitan. masalah penceraman yang
Aktiviti ini dapat dilakukan sebelum atau disebabkan oleh petroleum?
selepas pengajaran topik dilakukan.
o Minta pelajar bayangkan keadaan
▪ Debat kehidupan mereka andainya tiada
langsung produk petroleum yang
Adakah kita akan kehabisan minyak boleh mereka gunakan. Hasilannya
mentah? Simpanan petroleum Malaysia boleh dalam bentuk esei, lukisan,
yang ada sekarang dijangka habis dalam cerita, ilustrai, sajak dll.
masa lebih kurang 15 tahun (tidak Bandingkan jawapan dengan rakan
mengambil kira takungan baru di lain. Bolehkah kita menjadi
Dulang, Terengganu). pengguna petroleum yang bijak?
o Layari laman web berikut dan baca Hasil perbincangan boleh dibentangkan
artikel yang dinyatakan di bawah secara lisan atau bertulis.
http://www.api.org/edu/
Oil Supplies: Are We Really ▪ Lawatan
Running Out of Oil?
Pelajar boleh juga merancang untuk
o Bahagikan pelajar kepada dua melawat loji penapis minyak petroleum
kumpulan untuk membahaskan seperti di Kertih atau atau Petrosains
sama ada mereka setuju atau tidak untuk melihat sendiri proses
dengan pandangan yang diutarakan. penyulingan petroleum dan aktiviti-
aktiviti lain yang berkaitan dengan
▪ Perbincangan petroleum. Jika keadaan tidak
mengizinkan pelajar boleh melawat
Antara perkara yang dapat dibincangkan muzium maya yang banyak terdapat di
ialah: internet.
o Pelbagai kegunaan produk Contoh laman yang boleh dilawati

petroleum dalam kehidupan sehari- adalah seperti berikut;
hari. Pastikan pelajar dapat melihat
dan memahami betapa luasnya o Arkansas Oil & Brine Museum
penggunaan produk petroleum ini. www.yournet.com/brine.html
Antara produk yang digunakan
setiap hari ialah gasolin, bahan o Caddo-Pine Island Oil Museum
plastik, lilin, detergen, bahan http://members.aol.com?CaddoPine/
bungkusan, cat, baju hujan, payung index
dan banyak lagi. Pelajar seharusnya
faham tentang keperlbagaian produk o California Oil Museum
petroleum dalam kehidupan kita http://www.oilmuseum.net/
sehari-hari.

92
o Chicago Museum of Science and Perkembangan dan pertumbuhan industri

Industry petroleum telah membawa pembangunan
http://www.msichicago.org/exhibit/ yang pesat serta meningkatkan taraf hidup
petroleum/petro.index.html penduduknya. Pendapatan negara daripada
sektor petroleum telah digunakan oleh
o Kansas Oil Museum kerajaan untuk melaksanakan pelbagai
http://www.skyways.org/museums/ projek pembangunan dan pemodenan
kom negara.
▪ Eksperimen (dipetik dari Kimia Rezab minyak mentah negara meningkat

Tingkatan 4 oleh Norbani Abdullah & kira-kira 41 peratus daripada 2.9 bilion tong
Rusli Abdul Ghani) kepada 4.1 bilion tong. Peningkatan ini
disebabkan terutamanya oleh kejayaan
o Penyulingan berperingkat kegiatan carigali yang berterusan di luar
petroleum pantai negara serta prestasi pengeluaran
yang lebih baik dari lapangan/telaga minyak
Radas dan bahan: sedia ada. Pengeluaran juga dihadkan
selaras dengan Dasar Susutan Negara yang
Tabung didih, termometer (0 oC – 360 oC), bertujuan melanjutkan jangka hayat bekalan
tabung uji, bikar, kaki retor, piring kaca, rezab minyak mentah. Minyak mentah
penunu Bunsen, penyepit logam, petroleum , tempatan adalah berkualiti tinggi kerana
kapas, wul kaca dan kertas turas. kandungan sulfurnya yang rendah. Dengan
peningkatan kapasiti penapisan minyak
Langkah-langkah: mentah dalam negeri, negara bergerak ke
arah pengeluaran barangan petroleum seperti
1. Masukkan 5-6 cm3 petroleum dan minyak bahan bakar, diesel dan petrol yang
sedikit wul kaca ke dalam tabung mencukupi untuk kegunaan sendiri.
pendidihan.
Keadaan sekarang melihat pada penggunaan
2. Panaskan tabung pendidihan dengan minyak mengatasi bekalan sedia ada.
perlahan-lahan. Kumpulkan cecair Petroleum digunakan dengan banyak dan
tersuling mengikut julat suhu berikut: pada kadar yang membimbangkan,
a. Suhu bilik – 150oC terutamanya sebagai bahanapi. Proses
b. 150 oC – 230 oC pembentukan petroleum yang dianggarkan
c. 230 oC – 250 oC mengambil masa 500 juta tahun tidak dapat
d. 250 oC - 300 oC menggantikan simpanan petroleum yang
tinggal sedikit sahaja.
3. Tuangkan pecahan petroleum yang
tertinggal di dalam tabung pedidikan Justeru, kita sebagai pengguna perlu lebih
ke dalam tabung uji yang bersih. berhati-hati dan bijak dalam memanfaatkan
bekalan sedia ada supaya tidak menimbul
5.1.4 Implikasi Sosial masalah kekurangan tenaga pada hari muka.
Kita juga digalakkan untuk memikirkan
Sumber asli hidrokarbon terutamanya bahanapi alternatif kepada petrol andainya
petroleum dan gas asli telah memainkan bekalan sedia ada pupus.
peranan yang penting dalam mengubah
corak hidup rakyat Malaysia dari segi sosial Pengeluaran, pengangkutan dan penggunaan
dan ekonomi. Petroleum merupakan sumber bahanapi fossil semuanya memberikan
pendapatan penting kepada negara kita. kesan ke atas persekitaran. Penggerudian
minyak yang dijalankan dari pelantar gerudi

93
serta pengangkutan petroleum dengan kapal Rujukan

tangki kadangkala menyebabkan insiden
pertumpahan minyak yang boleh mencemar Norbani Abdullah & Rusli Abdul Ghani
kehidupan laut serta merosakkan pantai dan (1991). Kimia Tingkatan 4. Petaling Jaya:
membunuh hidupan liar. Tumpahan minyak Amiza Publishing Sdn. Bhd.
juga boleh berlaku di sekitar premis
kediaman: minyak terpakai dari engin
kadang-kadang dibuang begitu sahaja ke
dalam longkang atau sungai. Sisa pepejal
seperti plastik juga dibuang merata tempat.
Plastik tidak akan reput dengan mudah.
Pelajar seharusnya memikirkan bagaimana

cara untuk mengguna bahan buatan
petroleum dengan lebih bijak dalam
kehidupan sehari-hari.
Pemasangan paip bawah tanah untuk

mengangkut minyak juga akan mengubah
persekitaran. Bahanapi pengangkutan ialah
sumber utama pencemaran udara.
Pembakaran gasolin yang digunakan sebagai
bahanapi kenderaan menghasilkan bahan-
bahan yang boleh mencemar alam sekitar.
Antaranya termasuklah:
▪ karbon dioksida, karbon monoksida

dan air
▪ hidrokarbon yang tidak terbakar
▪ nitrogen oksida (79% udara adalah
nitrogen – komponen dalam hujan
asid)
▪ sulfur oksida ( juga komponen hujan
asid)
▪ plumbum
Justeru, kita perlu memikirkan bahanapi

alternatif yang boleh membantu kita
menjaga alam sekitar agar bebas daripada
sebarang pencemaran yang akhirnya akan
menjejas kualiti hidup kita. Pelajar-pelajar
seharusnya diingatkan tentang tanggung
jawab untuk menguruskan dan menjaga
alam ini.
Segala nikmat yang dikurnia Allah sama ada

di bumi, lautan malah udara hendaklah
dijaga dan digunakan dengan sempurna agar
tidak merosakkan struktur kehidupan
manusia sendiri.

94
organik, termasuklah hasil pertanian dan sisa

Zurida Ismail buangannya seperti jerami, pohon
kayu/pokok dan bahan buangannya seperti
selulos (kertas). Brazil, pengeluar utama
6.1 PENGGUNAAN ALKOHOL etanol di dunia, menghasilkannya daripada
SEBAGAI SATU SUMBER tebu. Etanol juga boleh dihasilkan
TENAGA daripada kertas atau habuk kayu. Etanol
cecair boleh digunakan sebagai bahan api
6.1.1 Pendahuluan apabila dicampurkan dengan gasolin. Ia
juga boleh digunakan sebagai bahan mentah
Alkohol boleh digunakan sebagai bahan api dalam pelbagai proses industri.
kerana nilai haba pembakarannya tinggi.
Bahan api alkohol dihasilkan daripada Etanol ialah bahan api untuk teknologi enjin
sumber boleh diperbaharui seperti tumbuhan lama dan baru. Campuran etanol boleh
dan bahan buangan seperti kertas, rumput digunakan dalam semua jenis enjin tanpa
dan pohon kayu. Pada masa dulu, alkohol membuat banyak pindaan mekanikal atau
yang dicampurkan dengan gasolin dikenali menukar enjin. Etanol adalah bahan
sebagai ‘gasohol.’ Apabila etanol digunakan campuran yang digunakan untuk meningkat
untuk meningkatkan nombor oktana, nama tahap kandungan oktana, mengurangkan
‘gasohol’ digantikan dengan ‘tanpa pembebasan karbon monoksida dari enjin,
plumbum lebih’(unleaded plus) atau ‘tanpa dan berguna untuk memanjangkan hayat
plumbum super’ (super unleaded) bagi bekalan gasolin. Penggunaan etanol dalam
mencerminkan peningkatan kandungan campuran yang betul didapati membantu
oktana dalam gasolin. Antara kelebihan mengurangkan jerebu. Kajian lain juga
yang terdapat pada bahan api alkohol: menunjukkan penggunaan etanol dapat
melambatkan pemanasan global.
▪ Membakar dengan ‘bersih’ daripada
Etanol mengandungi 84,000 BTU/gelen.
gasolin dengan menghasilkan karbon
Terdapat tiga cara etanol digunakan sebagai
dioksida dan air sahaja. Bahan-bahan
bahan api kenderaan:
ini tidak menyebabkan pencemaran
udara.
▪ Campuran 10% etanol dan 90% gasolin
(E-10)
▪ Kurang membebaskan karbon
monoksida. ▪ ETBE (ethyl tertiary butyl ether)
▪ Sebagai E-85, campuran 85% etanol
▪ Mempunyai bilangan oktana yang lebih dengan 15 % (atau lebih) gasolin.
tinggi.
Antara kelebihan etanol sebagai bahan api
Metanol dan etanol ialah dua jenis bahan api ialah:
alkohol yang digunakan dalam kenderaan
seperti kereta. Etanol biasanya dihasilkan ▪ Etanol mempunyai kandungan
daripada jagung (grain) tetapi boleh juga oksigen yang tinggi, menjadikannya
dihasilkan daripada biojisim atau bahan berkesan untuk mengurangkan
pencemaran lapisan ozon.

95
▪ Etanol lebih selamat jika Penggunaan sarung tangan getah, mengelak

dibandingkan dengan benzene, daripada tumpah dsbnya, yakni berhati-hati
touluene dan zylene. semasa menggendalinya boleh
mengurangkan risiko kejadian yang tidak
▪ Etanol mengurangkan pengeluaran diingini.
gas rumah hijau kerana etanol
dihasilkan daripada bahan pertanian 6.1.2 Objektif Pengajaran Konsep
yang boleh diperbaharui.
Pengajaran topik ini membolehkan pelajar
memahami sumbangan alkohol terutama
▪ Peningkatan nombor octana dalam
etanol dan metanol sebagai sumber tenaga
gasolin mengurangkan ketukan
alternatif yang bersih dan sebagai bahan
enjin. Ia juga menyerap lembapan
campuran yang lebih baik berbanding
(moisture) dan membersihkan
plumbum tetraetil atau plumbum tetrametil
sistem bahanapi.
untuk meningkatkan nombor oktana dalam
gasolin dan mengurangkan ketukan.
Metanol ialah alkohol yang paling ringkas
Objektif pengajaran bagi topik ini adalah
dan mengandungi satu atom karbon. Ia
untuk membolehkan pelajar:
dapat dihasilkan daripada sumber boleh
diperbaharui, namun buat masa kini, sumber
utama metanol adalah daripada gas semula ▪ Memahami bahawa alkohol boleh
jadi. Metanol boleh juga dihasilkan digunakan sebagai sumber bahanapi.
daripada bahan mentah seperti kayu atau
tebu. Metanol juga dikenali sebagai ▪ Memahami kelebihan alkohol sebagai
‘alcohol kayu’ (wood alcohol). sumber bahanapi.
Metanol merupakan bahanapi kenderaan
yang sangat baik dan diguna dalam kereta- ▪ Menyedari kesan-kesan sampingan yang
kereta lumba Indiana 500. Metanol timbul akibat pembakaran bahan api
digunakan juga untuk menjana elektrik, alkohol.
pemanasan umum dan sebagai bahan
campuran untuk meningkatkan kandungan 6.1.3 Konsep Utama
oktana. Kandungan oktana dalam metanol
memberikan lebih kuasa. Metanol lebih ▪ Alkohol sebagai sumber alternatif
selamat daripada gasolin kerana bahanapi.
pembakarannya lebih sejuk dan tidak mudah
terbakar berbanding gasolin. Satu masalah
dengan metanol ialah nyalaannya agak sukar
▪ Penghasilan etanol dan metanol.
dilihat dalam cahaya terang matahari.
Justeru, kebakaran metanol sukar dikesan. ▪ Kelebihan kegunaan etanol dan metanol
sebagai bahanapi.
Pelajar-pelajar diingatkan bahawa bahanapi
alkohol agak merbahaya kerana ia boleh ▪ Kesan - kesan sampingan dari
meresap masuk ke dalam sistem badan kita penggunaan bahanapi alkohol.
melalui kulit atau luka, dan boleh disedut
daripada gas-gas yang dibebaskan. Kesan- 6.1.4 Aktiviti Pelajar
kesan dari bahanapi alkohol adalah
kumulatif dan jika amaun terkumpul ▪ Menulis esei penyelidikan
mencukupi ianya akan teroksida kepada
formaldehyde yang boleh menyebabkan buta Contoh isu yang boleh dibincangkan ialah:
dan juga gila. Andainya percikan terkena
mata, rawatan perubatan perlu disegerakan.

96
o Kesan penggunaan meluas etanol 1. Masukkan 100mL sampel gasolin dalam

sebagai bahan api. silinder penyukat.
2. Tambahkan 10 mL air.
o Kesan penggunaan campuran etanol 3. Tutup dan goncang.
dalam kenderaan. 4. Biarkan selama 2 minit.
o Kesan peningkatan penggunaan Jika tiada alkohol, 10 mL air akan berada di

etanol ke atas ekonomi, lapisan bahagian bawah.
Jika terdapat alcohol, alkohol akan
▪ Mengumpul maklumat bercampur dengan air dan lapisan bahagian
bawah akan melebihi 10 mL.
Pihak kerajaan seharusnya mengambil Tolak 10 ml. daripada jumlah isipadu
langkah-langkah untuk menggalakkan lapisan bahagian bawah dan bakinya adalah
penggunaan campuran etanol dalam peratus alkohol dalam gasolin.
kenderaan bermotor.
Eksperimen (dipetik dari buku Kimia
Bahagikan pelajar dalam kumpulan 5-6 Tingkatan 5 oleh Norbani Abdullah & Loh
orang untuk mencari maklumat sama ada Wai Leng)
menyokong atau membangkang isu di atas.
Pelajar kemudian akan berkumpul dan Menyediakan etanol melalui proses
membentangkan maklumat yang mereka penapaian dan mendapatkan hasil melalui
kumpul. proses penyulingan
Cari dan kumpulkan maklumat lanjut o Bahan-bahan:

tentang metanol dari lawan-laman web
berikut: Botol plastik, gabus, salur penghantar,
http://www.metanol.org/ tabung uji, kelalang dasar bulat, turus
http://www.methanex.com/metanol/metanoli penyulingan, penunu Bunsen, kasa dawai,
nourlives.htm tungku kaki tiga, kaki retort, kain nipis,
http://www.toshiba.co.jp/product/fc/fce/met termometer, kondenser Liebig, buah-buahan
anol.htm (nenas), yis, air kapur.
o Kaedah:
▪ Kempen
 Proses penapaian
Cadangkan satu kempen untuk
mempromosikan penggunaan etanol
1. Hancurkan sebahagian daripada sebiji
dan/atau metanol. Hasilkan bentuk iklan
buah nenas dalam botol plastik besar.
untuk dipamerkan, ‘bumper sticker,’ poster,
Tambahkan lebih kurang 300 cm3 air
‘jingle,’ lagu, poster, mascot dan
kepada nenas yang telah dihancurkan.
sebagainya.
2. Masukkan kira-kira 5g. yis ke dalam
bikar kecil yang berisi sedikit air suam.
▪ Eksperimen Kacau campuran ini. Gaulkan supaya
bercampur rata.
Untuk menentukan kandungan alkohol 3. Tutupkan botol plastik dengan gabus
dalam gasolin (water extraction method) yang mempunyai salur penghantar.
Pastikan hujung salur penghantar
o Bahan-bahan: dicelup ke dalam tabung uji yang
mengandungi air kapur.
Silinder penyukat dan gasoline

97
4. Biarkan campuran dalam botol selama

tiga hari. Catatkan sebarang o Langkah-langkah:
pemerhatian.
5. Selepas tiga hari, turas hasil penapaian 1. Sukat 250 cm3 air ke dalam tin kuprum
dengan menggunakan kain nipis. dengan menggunakan silinder penyukat.
Kumpulkan hasil turasan ke dalam Catatkan suhu air.
bikar. 2. Masukkan lebih kurang 100 cm3
metanol ke dalam pelita. Timbang
Penyulingan etanol pelita yang mengandungi metanol.
3. Nyalakan pelita dan panaskan air dalam
1. Masukkan hasil turasan ke dalam tin kuprum sehingga suhunya menngkat
kelalang dasar bulat. Tambah beberapa sebanyak lebih kurang 30o. Pastikan api
serpihan porselin. pelita mencecah hampir kepada dasar tin
2. Sulingkan hasil turasan. kuprum.
3. Kumpulkan cecair yang tersuling keluar 4. Padamkan pelita dan timbang dengan
pada kira-kira 75o-85o segera.
5. Teruskan mengacau air dalam tin
Pembakaran etanol kuprum dan catatkan suhu tertinggi yang
tercapai.
o Bahan-bahan: 6. Ulang untuk etanol.
Penunu Bunsen, mangkuk penyejat, corong 7. Catatkan keputusan dalam satu jadual.
turas, tabung uji, tiub getah, salur 8. Tentukan haba pembakaran etanol dan
penghantar, etanol, dan air kapur. metanol.
o Langkah-langkah: 6.1.5 Implikasi Sosial Topik
1. Tuangkan 1 cm3 etanol ke dalam Antara cabaran yang kita hadapi pada masa
mangkuk penyejat. Nyalakan etanol kini adalah berkaitan dengan alam sekitar.
dengan menggunakan mancis. Catatkan Kita semua sedia maklum tentang tanggung
warna nyalaan. jawab menjaga dan menguruskan alam
2. Isikan air sejuk ke dalam bikar kecil. untuk kesempurnaan hidup. Kesan/impak
Pegang bikar tersebut di atas nyala api. pembebasan gas rumah hijau terhadap iklim
Catatkan sebarang pemerhatian pada seharusnya diberikan tumpuan apabila
dasar bikar. mencari alternatif kepada bahanapi
3. Sambungkan salur penghantar ke corong berasaskan petrol seperti gasolin dan diesel.
turas. Rendamkan hujung satu lagi salur Kita juga perlu renung tentang keperluan
penghantar ke dalam air kapur dalam lain untuk kehidupan yang sihat seperti
tabung uji. Pegang corong turas tersebut udara yang bersih, air yang bersih, bahanapi
di atas nyala api. Catatkan sebarang bersih dan boleh diperbaharui serta
pemerhatian. ‘biodegradable.’
Menentukan haba pembakaran metanol Dengan bertambahnya bilangan penduduk

dan etanol dan mutu kehidupan yang semakin baik,
semakin bertambah kebimbangan kita
o Bahan dan radas: tentang kemungkinan kekurangan bekalan
tenaga yang diperlukan untuk kegunaan
Tin, termometer, pelita, kaki retort, manusia. Kemajuan teknologi
pengapit, silinder penyukat, pengadang membolehkan perkembangan dan penemuan
angin, neraca, metanol dan etanol baru untuk mendapatkan sumber tenaga
alternatif. Sumber tenaga alternatif yang

98
boleh diperbaharui, bersih dan boleh

diharapkan (reliable) berbanding sumber
tenaga tradisi. Alkohol merupakan tenaga
alternatif yang popular sejak beberapa tahun
lalu. Henry Ford merupakan orang pertama
menggunakan alkohol sebagai bahan api.
Etanol dan metanol ialah dua jenis alkohol
yang digunakan sebagai bahanapi kenderaan
pengangkutan dan dijangka memainkan
peranan penting pada masa akan datang.
Etanol dan metanol merupakan sumber

tenaga alternatif jenis alkohol yang
dihasilkan melalui proses penapaian jagung
atau bahan-bahan berkanji seperti sorgum,
kentang dan tebu. Metanol (dikenali juga
sebagai ‘wood alcohol’) boleh dihasilkan
daripada pelbagai sumber biojisim seperti
kayu dan arang batu. Metanol memang
telah lama diakui mempunyai pelbagai
kegunaan sebagai bahan api dan mempunyai
kelebihan dari segi persekitaran, ekonomi
dan kepada pengguna. Kenderaan bermotor
seperti kereta, lori dan bas yang mengguna
metanol menunjukkan metanol dapat
mengambil alih tempat gasolin dan diesel
sebagai bahan api. Metanol agak sama
dengan gasolin dan boleh menggunakan
infrastruktur gasolin sedia ada. Tambahan
lagi bahanapi metanol akan dapat
mengurangkan pembebasan karbon dioksida
dari kenderaan dan mengurangkan jerebu
serta pencemaran udara.
RUJUKAN
Norbani Abdullah & Loh Wai Leng (1992).
Kimia Tingkatan 5. Petaling Jaya: Amiza
Publishing Sdn. Bhd.
United Nations (1993). Energy efficiency

in transportation. Alternatives for the
future. New York: United Nations
Publications.
Methanol production.
http://www.metanol.org/fuelcell/fact/climate
.html

99
Biologi Untuk Tingkatan 4
7. BIOLOGI UNTUK TINGKATAN 4
Sharifah Norhaidah Syed Idros pembuangan sisa dan industri-industri

lain. Bakterium lactobacillus akan
7.1 PENGGUNAAN MIKRO- menukar susu kepada dadih manakala
ada sesetengah kulat dan bakteria dibiak
ORGANISMA DALAM
dalam alat penapai supaya rembesan
PENGHASILAN TENAGA enzim daripadanya seperti amilase
BIOJISIM digunakan untuk penghasilan coklat, jus
buah-buahan dan sirap dan protease
7.1.1 Pendahuluan untuk melembutkan daging serta
dicampur bersama serbuk pembasuh
Dalam proses fotosintesis, tumbuhan untuk mengeluarkan kotoran organik.
memerangkap tenaga cahaya
daripadapada matahari dan menukarnya Sebagai alternatif terhadap penggunaan
kepada bentuk tenaga kimia. Tenaga bahanapi fosil, bidang bioteknologi telah
terikat ini kemudiannya boleh ditukar meneroka pelbagai cara untuk
kepada bentuk elektrik, haba atau mendapatkan tenaga biojisim secara
bahanapi cecair menerusi penggunaan berkesan. Satu cara menggunakan
pelbagai proses pengubahan. Bahan prinsip respirasi anerob ataupun
organik yang boleh digunakan untuk penapaian. Mikro-organisme anerob
penghasilan tenaga begini dipanggil diguna untuk menukarkan hasil
biojisim, maka tenaga yang dihasilkan pertanian yang kaya dengan karbohidrat
disebut sebagai tenaga biojisim. seperti tebu, jagung, gandum, ubi
kentang ataupun sisa kertas kepada
Biojisim merupakan satu sumber tenaga etanol seperti yang ditunjukkan dalam
yang sangat versatile. Contoh bahanapi persamaan berikut. Walaupun tenaga
biojisim ialah kayu, serpihan kayu, saki- telah dibebaskan (ATP) tetapi
baki hasil pertanian dan tanaman yang sebahagian besarnya (lebih kurang 93%)
ditumbuh khas untuk mendapatkan masih lagi tersimpan dalam etanol.
tenaga. Tambahan juga, bahan buangan
pepejal perbandaran dan daripadapada C6 H12 O6 + 2 ADP + 2P1
ternakan boleh ditukar kepada bahanapi 2C2 H5 OH(etanol) + 2CO2 + 2ATP + haba
untuk digunakan dalam perindustrian,
pengangkutan dan juga penggunaan Penggunaan etanol sebagai bahanapi-bio
domestik. Sistem-sistem biojisim terdiri atau gasohol telah diguna secara meluas
daripadapada dapur kecil yang di Brazil yang memiliki bekalan minyak
digunakan di rumah untuk pemanasan terhad. Di Stockholm, Sweden
dan memasak sehinggalah ke janakuasa pengangkutan awamnya yang terdiri
yang besar untuk penghasilan elektrik. daripadapada bas yang menggunakan
etanol sebagai ganti kepada petrol.
Mikro-organisme seperti bakteria, kulat
dan juga protozoa ialah seni dan hanya Biogas ataupun gas organik seperti
boleh dilihat melalui penggunaan metana telah dihasilkan secara berkesan
mikroskop. Bidang bioteknologi melalui proses penapaian bahan
melibat penggunaan mikro-organisme buangan ternakan, bahan buangan
untuk menghasilkan bahan-bahan yang manusia bahan kayu-kayan dan juga
berguna untuk manusia terutama sekali tumbuhan kekacang seperti kacang soya
dalam bidang perubatan, pertanian, oleh mikro-organisme anerobik. Biogas
penghasilan bahan makanan, adalah campuran gas metana, karbon

100
dioksida dan kesan-kesan gas lain 7.1.2 Objektif Pengajaran Unit

seperti hidrogen sulfida.
▪ Memperkenalkan penggunaan
Biogas boleh digunakan dalam istilah biojisim, tenaga biojisim,
pembakaran injin dalaman untuk bioteknologi, gasohol dan biogas.
menghasilkan elektrik dan sebagai
bahanapi untuk memasak dan memanas. ▪ Mengenalpasti contoh-contoh
Gambarajah di bawah menunjukkan biojisim.
rangka konsep satu sistem ringkas yang
menghasilkan biogas daripada bahan
buangan ternakan.
▪ Menerangkan aktiviti-aktiviti
bioteknologi dan kegunaannya
kepada manusia.
Bahan Tangki ▪ Menerangkan peranan mikro-

buangan pengumpul organisme dalam penghasilan
mentah tenaga biojisim.
▪ Menerangkan proses penapaian

dalam penghasilan tenaga biojisim.
Pencerna
tenaga biojisim dan kegunaannya.
BIOGAS
▪ Meningkatkan kesedaran bahawa
sudah ada usaha yang pelbagai bagi
mencari alternatif kepada
penggunaan bahanapi fosil yang
kian menyusut.
Metana juga telah diekstrak dengan
jayanya daripada kawasan pembuangan 7.1.3 Konsep-Konsep Utama
sampah pepejal. Hasil respirasi anerob
oleh mikro-organisme gas yang
mengandungi komposisi metana yang
▪ Tenaga terikat dalam biojisim
agak tinggi iaitu biasanya melebihi 50%
Tenaga matahari yang diperangkap
telah diperoleh.
melalui proses fotosintesis oleh
tumbuhan dan ditukar kepada tenaga
Bidang bioteknologi juga telah
kimia dalamnya. Maka biojisim
meneroka peluang untuk mendapatkan
merujuk kepada bahan yang
bahanapi daripada hidrogen. Hidrogen
mengandungi sebahagian besarnya
dapat dihasilkan daripada proses
daripada elemen-elemen karbon dan
fotolisis air dan cara ini adalah
hidrogen.
berdasarkan gabungan sistem foto
tumbuhan bersama enzim hidrogenase
yang diterbit daripada bakteria dan ▪ Penggunaan mikro-organisme
cahaya. Hidrogen sebagai bahanapi secara baik.
merupakan sumber tenaga yang ideal
kerana adalah bersih dan tidak Walaupun mikro-organisme boleh
mencemar. membawa penyakit kepada manusia
namun ia juga boleh
dimanipulasikan dengan

101
penggunaan bioteknologi untuk ▪ Pengukuhan kefahaman istilah-

dimanfaatkan dalam pelbagai cara istilah melalui (a) melengkapkan
seperti dalam industri pemakanan, ayat dan (b) permainan silang kata.
perubatan dan rawatan bahan
kumbahan. ▪ Mengimbas dan mengumpul
maklumat daripada Internet
▪ Proses Penapaian berkenaan usaha-usaha yang telah
Respirasi anerob (tanpa oksigen) yang dijalankan untuk mendapat tenaga
dijalankan oleh mikro-organisme biojisim. Aktiviti ini perlu di
untuk mendapatkan tenaga daripada jalankan dalam kumpulan kecil.
bahan organik. Selain daripada
tenaga (ATP) proses ini juga
menghasilkan etanol, karbon
▪ Mereka bentuk satu sistem ringkas
bagi mendapatkan tenaga biojisim
dioksida dan haba. Etanol masih
(contoh: mendapatkan gas metana)
mengandungi banyak tenaga yang
daripada bahan buangan disekililing
tidak dapat dibebaskan dalam proses
sekolah. Aktiviti ini perlu dijalankan
penapaian.
dalam kumpulan kecil.
C6 H12 O6 + 2 ADP + 2P1
2C2 H5 OH(etanol) + 2CO2 + 2ATP + haba 7.1.5 Bahan Pengajaran
▪ Tenaga biojisim ▪ Handout dalam bentuk ‘Word

Tenaga yang tersimpan dalam Search’ dan silang kata.
elemen-elemen karbon dan hidrogen ▪ Kertas mahjong
pada bahan organik (biojisim).
Penggunaan pelbagai teknologi
▪ Sedikit ‘double-sided’ tape
boleh membebaskan tenaga ▪ Pen marker
daripada elemen-elemen tersebut. ▪ Komputer yang ada capaian
Tenaga yang dihasilkan dipanggil kepada Internet
tenaga biojisim. Etanol dan gas ▪ Buku nota/buku log
metana adalah contoh tenaga
biojisim. 7.1.6 Prosedur Aktiviti
▪ Tenaga daripada bahan buangan ▪ Edarkan handout aktiviti yang

Bahan sisa pertanian, penternakan mengandungi ‘Word Search’
dan bahan kumbahan manusia berkenaan contoh-contoh biojisim
mengandungi bahan organik yang yang telah disediakan terlebih
tinggi dan biasanya dibuang begitu dahulu kepada setiap pelajar.
sahaja. Proses bioteknologi boleh
dieksploitasikan untuk mendapatkan Aktiviti ini boleh dilakukan sebagai
tenaga (tenaga biojisim) daripada pertandingan antara mereka.
sumber-sumber begini dan sekaligus
mengurangkan kesan negatif ▪ Aktiviti silang kata dan mengisi
pembuangan sisa kepada alam tempat kosong boleh dilakukan
sekitar. secara kumpulan kecil dan adakan
pertandingan antara kumpulan-
7.1.4 Aktiviti Pelajar kumpulan tersebut. Pernyataan yang
mengandungi ruang kosong untuk
▪ Mengenalpasti contoh-contoh diisi oleh pelajar mestilah
biojisim melalui aktiviti ‘Word disediakan terlebih dahulu. Bahan
Search” ini adalah berkenaan dengan

102
pengukuhan penggunaan istilah- o Setiap kumpulan dibekalkan

istilah yang baru dipelajari. dengan kertas mahjong, pen
marker, sedikit ‘double-sided’
▪ Pengumpulan maklumat daripada tape dan juga buku nota/buku
Internet log.
o Pelajar-pelajar diminta
o Minta pelajar bentuk kumpulan berbincang sesama mereka
kecil ( 1 kumpulan = 4 orang) berdasarkan dapatan pencarian
o Setiap kumpulan dibekali maklumat daripada Internet
dengan kertas mahjong, pen tentang mereka bentuk satu
marker, sedikit ‘double-sided’ sistem penghasilan tenaga
tape dan juga buku nota/buku biojisim yang ringkas.
log. o Reka bentuk sistem tersebut
o Pelajar-pelajar mestilah dibekali dilakar semula pada kertas
dengan komputer yang ada mahjong untuk dibentang di
capaian kepada Internet. Pelajar depan kelas oleh setiap
diminta untuk mencari, kumpulan kecil.
mengumpul serta menyusun o Hasil daripada perbincangan
maklumat yang mereka dapat ke kelas, pelajar boleh memilih
dalam buku nota. Pencarian reka bentuk yang paling sesuai
maklumat ini boleh dilakukan untuk dijadikan satu projek
selama 1-2 minggu. sekolah.
o ** Ingatkan pelajar bahawa
mereka perlu juga mencari idea 7.1.7 Implikasi Sosial
untuk membuat aktiviti
pencarian Internet. Bahanapi fosil seperti minyak, arang
o Ringkasan daripada dapatan dan gas asli merupakan sumber tenaga
mereka akan dipindahkan ke utama bagi kegunaan manusia. Walau
kertas mahjong untuk bagaimanapun, bekalan sumber tenaga
pembentangan di kelas. ini menyusut iaitu tidak boleh
diperbaharui. Penggunaan bahanapi fosil
o Perkara-perkara penting yang juga telah dikenalpasti sebagai
harus diketengahkan adalah: penyumbang utama terhadap gas-gas
* jenis usaha yang sedang yang menyebabkan pemanasan global
dijalankan dan krisis alam sekitar yang lain.
Memandangkan bahawa keseimbangan
* impak usaha tersebut terhadap
alam mungkin terjejas dengan teruknya
alam sekitar
jika amalan begini diteruskan usaha-
* impak usaha tersebut terhadap usaha telah dijalankan untuk mencari
aktiviti masyarakat berkenaan bahanapi alternatif yang lebih mesra
alam.
* pros dan cons usaha tersebut
daripada pandangan pelajar
Bidang bioteknologi telah meneroka
pelbagai cara untuk mencari sumber
o Mereka bentuk sistem
tenaga yang boleh diperbaharui tetapi
penghasilan tenaga biojisim
unit pengajaran ini mengehadkan
perbincangan terhadap usaha-usaha
o Minta pelajar bentuk kumpulan
yang melibatkan peranan mikro-
kecil ( 1 kumpulan = 4 orang)

103
organisme dalam penghasilan tenaga

biojisim.
Langkah-langkah yang telah

dibincangkan seperti penapaian bagi
penghasilan etanol, pengekstrakan
metana dan seterusnya daripada biojisim
merupakan jalan yang telah
disingkatkan oleh kemudahan
bioteknologi yang kalau tidaknya akan
mengambil masa yang sangat lama
untuk ditukarkan kepada bahanapi fosil.
Walau bagaimanapun perkembangan
dalam bioteknologi sangat bergantung
kepada kuasa pasaran sedunia dan
teknologi-teknologi saingan.
Tekanan masyarakat yang lebih peka

terhadap mahu akan alam sekitar yang
bersih dan seimbang akan memainkan
peranan yang kuat dalam menentukan
arah usaha sebegini.
Biojisim menyerap karbon dioksida

semasa pertumbuhan dan
membebaskannya semula semasa
pembakaran. Maka boleh dikatakan
bahawa telah berlaku pengitaran semula
karbon di atmosfera dan cara ini tidak
menyumbang kesan rumah hijau
(pemanasan global). Tetapi usaha untuk
menanam pokok-pokok untuk tujuan
menjadi sumber biojisim telah
dipersoalkan.
Hal ini adalah kerana penebangan

pokok-pokok telah dikaitkan pula
dengan pembebasan gas karbon dioksida
setinggi 15-20% dan daripada
pengubahan penggunaan tanah.
Pengurusan tanah untuk tujuan ini pun
perlu diberi pertimbangan yang rapi.
Penukaran kepada penggunaan tenaga

biojisim ada potensi untuk banyak
membawa peluang pekerjaan kepada
negara/komuniti yang terlibat tetapi
sebaliknya ia juga bermakna bahawa
pekerjaan mereka yang terlibat dalam
penggalian bahanapi fosil terjejas.

104
Fizik Untuk Tingkatan 5
8. FIZIK UNTUK TINGKATAN 5
menjimatkan tenaga walaupun

Ahmad Nurulazam bin Md. Zain melibatkan kos yang lebih tinggi.
Perlu diberi penekanan bahawa motor
elektrik yang piawai ialah suatu peranti
8.1 PENGGUNAAN TENAGA yang cekap dengan kecekapan
ELEKTRIK SECARA CEKAP kebanyakannya melebihi 80%. Walau
bagaimanapun, disebabkan penggunaan
8.1.1 Pendahuluan tenaga elektrik yang agak tinggi,
peningkatan kecil dalam kecekapan
Penjanaan tenaga elektrik memerlukan boleh membawa kesan yang ketara
penggunaan sumber-sumber bahan api yang terhadap kos penggunaannya.
semakin berkurangan dan bagi penggunaan Kecekapan suatu motor elektrik
tenaga hidro ia melibatkan kos yang tinggi. bergantung kepada pemilihan bahan
Hal ini bermakna, sebagai pengguna kita yang digunakan untuk teras dan lilitan
seharusnya prihatin terhadap isu-isu yang dalam motor, susunan fizikalnya, dan
berkaitan dengan penggunaan tenaga elektrik penjagaan dan penelitian tentang
secara cekap. Perlu dijelaskan di sini yang pemasangan dan pengendalian motor
penjimatan tenaga tidak semestinya tersebut.
bermaksud lebih cekap dalam penggunaan Baziran boleh dikategorikan kepada dua
tenaga. Sebagai contoh, mengguna lampu kumpulan, iaitu yang tak bergantung
pinjar 60 watt berbanding lampu pinjar 100 kepada beban (atau baziran malar) dan
watt untuk menerangkan suatu bilik sudah yang meningkat dengan beban. Faktor
tentu menjimatkan tenaga, tetapi lampu 60 yang mempengaruhi kecekapan adalah
watt masih tidak cekap. tersenarai di dalam jadual di bawah ini:
Lebih daripada 8% tenaga elektrik yang
digunakan terbazir disebabkan oleh
rekabentuk sesuatu peralatan elektrik yang Faktor Baziran
kurang cekap. Hal ini tidak termasuk tenaga Kandungan Bergantung
elektrik yang terbazir disebabkan perbuatan konduktor kepada beban
membiarkan peralatan beroperasi dalam
jangka masa yang panjang. Tenaga elektrik Keluli bermagnet Malar
diperolehi dengan kos penjanaan yang agak Rekabentuk terma Bergantung
mahal, iaitu lebih kurang 8 kali ganda harga kepada beban
arang batu dan 6 kali ganda harga gas. Oleh
itu, bahan api yang mahal ini harus Rekabentuk Malar
digunakan dengan bijak dan cekap. aerodinamik
Sesuatu motor dalam peralatan elektrik Pembuatan dan Malar
menggunakan tenaga elektrik yang agak pengawalan kualiti
besar. Jika motor yang digunakan
mempunyai kecekapan yang tinggi, banyak Peningkatan dalam kecekapan selalunya
wang ringgit yang boleh dijimatkan diikuti dengan peningkatan dalam faktor
sepanjang hayat peralatan tersebut. Tenaga kuasa. Faktor kuasa yang lemah
elektrik juga boleh terlesap pada kabel dan berlaku apabila arus beban tidak dalam
pendawaian peralatan elektrik. Peralatan fasa dengan bekalan voltan. Perkara ini
yang menggunakan kabel dan pendawaian menyebabkan magnitud arus (kuantiti
yang mengikut peraturan minimum vektor) meningkat. Meter kuasa yang
bermakna baziran yang lebih besar. Hal ini digunakan oleh Syarikat Elektrik
juga melibatkan pemanasan berlebihan pada Daerah (Regional Electricity
kabel. Dengan memasang kabel yang lebih Companies) adalah dalam unit kWh,
besar dan pendawaian yang lebih baik boleh

105
iaitu hasil pendaraban bagi bekalan voltan, o Gunakan palang pengimbang

arus berfasa dan masa. atau ‘ballast’ yang kurang
Kecekapan ialah istilah yang boleh kehilangan tenaga. Palang
digunakan untuk sesuatu peralatan seperti pengimbang ialah satu peralatan
cerek elektrik. Dalam konteks ini, untuk lampu pendaflour
kecekapan cerek ialah satu pengukuran membolehkannya dinyalakan
berapa banyak tenaga dipindahkan ke cerek dengan menyebabkan atom-
dan seterusnya dipindahkan untuk atom gas yang terdapat di dalam
memanaskan air. Jika ianya mempunyai lampu tersebut teruja dan
peratusan yang tinggi, dan sedikit tenaga seterusnya menyala.
dipindahkan yang menyebabkan bunyi,
getaran atau memanaskan cerek itu sendiri
dan persekitarannya, cerek itu dikatakan
sangat cekap.
Kuasa input bagi sesuatu peralatan elektrik
boleh dikirakan dengan persamaan di bawah
ini:
pengkelasan motor  beban
kuasa input 
kecekapan
atau o Gunakan cahaya daripada

matahari seboleh-bolehnya
kuasa output  100 untuk pencahayaan.
kuasa input 
% kecekapan
o Padamkan lampu jikalau tidak
dimana unit yang digunakan dalam diperlukan.
pengiraan untuk kuasa input, kuasa output
dan pengkelasan motor ialah kW. o Bersihkan mentol sekurang-
Kos tenaga elektrik untuk sepanjang tahun kurangnya tiga bulan sekali.
boleh dikirakan dengan persamaan di bawah
ini: o Pastikan lantai, dinding dan
kos siling dicat dengan warna cerah.
kos tenaga tahunan  input  masa 
kWh
▪ Peti Sejuk:
dimana unit input (kuasa) ialah kW dan unit
masa ialah jam. o Pilih peti sejuk yang
Berikut ialah beberapa panduan yang harus menggunakan kurang tenaga
diamalkan terhadap penggunaan tenaga elektrik dengan saiz yang sama.
elektrik secara cekap dan dengannya dapat
menjimatkan elektrik. o Pilih peti sejuk yang
mempunyai lebih dari satu
▪ Lampu: pintu.
o Gunakan lampu pendaflour dan o Semasa mengambil sesuatu dari

bukan lampu pinjar. Lampu peti sejuk, pastikan pintunya
pendaflour adalah lebih kurang tidak terbuka terlalu lama
empat kali lebih cekap daripada kerana ini membolehkan haba
lampu pinjar. Hanya 2% tenaga panas memasuki peti sejuk.
elektrik yang digunakan berubah
menjadi cahaya bagi lampu pinjar. o Jangan masukkan makanan
Baki 98% menjadi haba yang panas ke dalam peti sejuk.
menyebabkan keadaan persekitaran Perbuatan ini akan
menjadi panas. menyebabkan peti sejuk itu

106
terpaksa beroperasi berlebihan bersama. Hal ini

daripada kebiasaannya. membolehkan udara sejuk
tersebar dengan lebih
menyeluruh dan cepat dalam
bilik tanpa memerlukan
penyaman udara beroperasi
dengan berlebihan.
o Diharapkan pelajar dapat

membezakan istilah
penjimatan tenaga dan
kecekapan tenaga.

menggunakan formula kuasa
input untuk menyelesaikan
masalah yang diberi.
▪ Penyaman Udara: o Diharapkan pelajar dapat

menggunakan formula kos
o Pilih penyaman udara yang tenaga elektrik tahunan untuk
mempunyai kadar kecekapan menyelesaikan masalah yang
tenaga atau ‘Energy Efficiency diberi.
Ratio’ (EER) yang tinggi. EER
yang tinggi adalah lebih cekap dan
menyatakan dengan jelas
kurang menggunakan tenaga
amalan-amalan yang
elektrik.
menyumbang kepada
o Pilih penyaman udara yang penggunaan tenaga elektrik
bersesuaian dengan saiz bilik secara cekap.
tempat ia dipasang.
8.1.3 Konsep Utama
o Semasa menggunakan penyaman
udara, pastikan semua pintu dan Penekanan bagi topik ini ialah terhadap
tingkap tertutup supaya udara sejuk pentingnya penggunaan tenaga elektrik
tidak keluar dari bilik dan secara cekap untuk memastikan risab
menyebabkan penyaman udara itu sumber tenaga yang ada dapat
beroperasi berlebihan daripada digunakan untuk jangka masa yang
sepatutnya. lebih panjang.
o Jangan melaraskan suhu yang 8.1.4 Aktiviti Pelajar

diperlukan terlalu rendah. Biasanya
suhu pada tahap 25C adalah Aktiviti ini bertujuan untuk
memadai. membolehkan pelajar mengkaji amalan
penggunaan lampu, kipas angin, cerek
o Pasang tirai, langsir atau bumbung elektrik, televisyen, dan peti sejuk di
kecil pada tingkap bagi sekolah.
menghalang pancaran terus
matahari supaya suhu bilik tidak 8.1.5 Bahan
meningkat.
Pensil dan kertas.
o Semasa menggunakan penyaman
udara, gunakan kipas angin

107
8.1.6 Prosedur Aktiviti Sumber gas asli yang ada di negara ini
dipercayai boleh menampung keperluan
Berikut ialah langkah-langkah bagi untuk tempoh sehingga 50-60 tahun
menjalankan aktiviti ini: sahaja lagi, sekiranya penggunaannya
dikawal dan dirancang dengan baik.
1. Dengan pensil dan kertas pelajar Sementara itu, sumber minyak pula
dikehendaki berjalan di seluruh satu dijangka dapat menampung keperluan
bangunan sekolah dan perhatikan lokasi bagi tempoh selama 20 – 30 tahun.
alat-alat elektrik yang tersedia digunakan Negara kita tidak mempunyai banyak
sama ada bersesuaian atau pun tidak. sumber arang batu. Manakala sumber
tenaga hidro memerlukan kos
2. Perhatikan sama ada terdapat sawang pembinaan yang amat tinggi dan
atau habuk pada alat-alat elektrik kawasan yang berpontensi terdapat di
tersebut. kawasan pedalaman negeri Sabah dan
Sarawak.
3. Perhatikan warna yang digunakan untuk Berdasarkan perbincangan di atas, jelas
lantai, dinding dan siling. sekali menunjukkan yang sumber
tenaga yang diperlukan untuk menjana
4. Perhatikan alat-alat seperti lampu atau tenaga elektrik akan terus berkurangan.
kipas angin yang sedang dipasangkan Sekiranya ia berterusan dan permintaan
tetapi tiada orang yang menggunakannya tenaga elektrik tidak dapat dipenuhi,
atau berada di tempat tersebut. pembangunan negara pada masa
hadapan besar kemungkinan akan
5. Pelajar dikehendaki membincang dan terjejas. . Hal ini bermakna pelajar
merumuskan amalan-amalan sebagai rakyat negara ini haruslah sedar
penggunaan alat-alat elektrik di betapa pentingnya mengamalkan
bangunan tersebut. penggunaan tenaga elektrik secara
cekap. Sikap dan amalan yang baik ini
8.1.7 Implikasi Sosial hendaklah dipupuk daripada bangku
sekolah lagi.
Tenaga elektrik boleh dihasilkan melalui
pelbagai cara dan sumber. Di negara kita Rujukan
tenaga elektrik dijanakan oleh empat jenis
loji penjanaan elektrik utama iaitu loji Callcut, V., Chapman, D., Heathcote,
penjanaan elektrik terma, hidro, diesel, dan M. dan Parr, R. (1997). Electrical
turbin gas. Loji penjanaan elektrik terma, Energy Efficiency, Kuala Lumpur:
diesel dan gas menggunakan sumber fosil Copper Development Centre,
seperti minyak, gas atau arang batu sebagai Department of Elctricity and Gas
bahan api. Manakala loji penjana elektrik Supply Malaysia.
hidro tidak memerlukan sebarang bahan api.
Buat masa ini, tenaga elektrik yang Halidday, D., Resnick, R., dan Walker,
dihasilkan di negara kita, 71 peratus J. (1993). Fundamentals of Physics,
daripadanya dijanakan dengan sumber gas New York: John Wiley & Sons.
asli. Selebihnya dihasilkan dengan sumber
lain seperti minyak, arang batu dan kuasa Jabatan Bekalan Elektrik dan Gas
hidro. Jadual di bawah menunjukkan agihan Malaysia (2000). Statistik Industri
tersebut. Bekalan Elektrik Malaysia Edisi Tahun
2000, Kuala Lumpur: Percetakan
Sumber Penjanaan Peratus Warni.
Gas 71.4
Hidro 11.6 Kannan, K.S. (2000). Kecekapan
Minyak 8.8 Tenaga, Tenaga Yang Boleh
Arang Batu 7.6 Diperbaharui dan Kecekapan Tenaga.
Lain-lain 0.6 Kamarulazizi Ibrahim dan Zul Azhar

108
Zahid Jamal (Ed.), Pulau Pinang: CETREE. Karbon dioksida iaitu gas rumah hijau
yang dibebaskan ke atmosfera hasil
Osborne, J. dan Freeman, J. (1989). pembakaran bahan api fosil
Teaching Physics, Cambridge: Cambridge menyebabkan kuantiti karbon dioksida
University Press. bertambah dengan begitu banyak
kebelakangan ini. Setiap tahun,
pembakaran bahan api fosil di seluruh
8.2 PENGGUNAAN TENAGA dunia menyebabkan bertambahnya
ELEKTRIK DAN ALAM SEKITAR karbon dioksida lebih kurang 30 bilion
ton. Kebanyakan saintis percaya
8.2.1 Pendahuluan pertambahan gas karbon dioksida di
atmosfera menyebabkan pemanasan
Seperti yang telah dibincangkan sebelum ini global dan sekiranya keadaan ini
proses penjanaan tenaga elektrik berterusan selama tiga puluh tahun lagi,
memerlukan penggunaan bahan api seperti suhu dunia akan meningkat sehingga
minyak, gas dan arang batu atau pun tenaga 4.50C dan ini akan menyebabkan
hidro. Bahan api yang digunakan ialah kenaikan paras laut sekitar 30
bahan api fosil yang terdapat di dalam bumi sentimeter akibat pencairan glasier.
yang terbentuk kira-kira 150 hingga 300 juta Pemanasan global juga akan
tahun dahulu. menyebabkan berlakunya perubahan
cara hidup habitat termasuk
Dalam proses penjanaan tenaga elektrik mikroorganisme dan akibatnya ini akan
(rujuk kepada rajah di bawah), bahan api menyebabkan perubahan terhadap
fosil dibakar dan akan menghasilkan gas sistem ekologi yang ada.
seperti karbon dioksida, karbon monoksida,
nitrogen oksida dan sulfur dioksida serta Keamatan sinaran suria yang teresap di
partikel dan logam toksik. Kesemua hasil bumi adalah dalam julat jarak
pembakaran bahan api fosil boleh gelombang yang agak pendek. Apabila
menyebabkan pencemaran alam sekitar dan permukaan bumi menjadi panas, bumi
menjejaskan kesihatan dan keselesaan hidup pula memainkan peranan menyinar
kita jika keadaan tidak terkawal. semula tenaga yang terserap ke
dandang turbin generator elektrik
arang batu

109
atmosfera. Walau bagaimanapun, bumi

menyinarkan tenaga haba pada jarak gelombang
yang lebih panjang. Karbon dioksida dan wap
air dalam atmosfera menyekat laluan sinaran
yang berjarak gelombang panjang tersebut dan
akhirnya menyebabkan fenomena ‘Kesan
Rumah Hijau’ berlaku. Kesan ini boleh
ditunjukkan dengan kereta yang diletakkan di
bawah matahari yang panas terik dengan
kesemua tingkapnya bertutup rapat. Jika berada
didalamnya, kesan ini boleh dirasai terus
menerus. Dalam contoh ini, kaca tingkap
memainkan peranan sebagai lapisan atmosfera
yang hanya membenarkan sinaran berjarak
gelombang pendek sahaja menembusinya dan
menyekat laluan sinaran terma berjarak
gelombang panjang yang terhasil dari dalam
kereta tersebut.
Satu lagi masalah yang disebabkan oleh

pembakaran bahan api fosil ialah hujan asid.
Gas sulfur dioksida yang dibebaskan ke
atmosfera akan larut di dalam air hujan dan
menjadi asid sulfurik.
S dalam arangbatu   O2  SO2 Penggunaan tenaga hidro untuk menjanakan

tenaga elektrik secara besar-besaran juga
mempunyai kesan yang buruk kepada alam
2 SO2  O2  2 SO3 sekitar. Pembangunan yang dijalankan di
kawasan berkenaan boleh menyebabkan
SO3  H 2 O  H 2 SO4 hakisan tanah yang ketara, dan lumpur
dimendapkan ke dasar tasik empangan.
Asid nitrik juga terdapat dalam hujan asid. Gas Hakisan tanah boleh menyebab tanah runtuh
nitrogen dioksida yang dibebaskan ke atmosfera yang membahayakan lebih-lebih lagi di
akan larut di dalam air hujan dan menjadi asid kawasan perumahan atau awam. Pemendapan
nitrik seperti ditunjukkan di bawah ini. pula akan mencetekkan tasik berkenaan dan
menyebabkan keupayaan janakuasa
hidroelektrik berkenaan menurun dan secara
NO  H 2 O  HNO2 tidak langsung kos operasinya meningkat.
NO2  H 2 O  HNO3 Pembinaan empangan yang besar bagi menjana

elektrik telah menenggelamkan beribu-ribu
Asid nitrik dan sulfurik ini akan turun bersama- hektar tanah di sebelah hulunya menyebabkan
sama dengan air hujan sebagai hujan asid dan ramai penduduk terpaksa berpindah daripada
akan: tempat tinggal mereka, misalnya di Temenggor,
Perak dan Bakun, Sarawak. Dengan terbinanya
1. Mencemarkan sumber bekalan air, empangan yang besar ini, banyak kawasan-
contohnya air sungai. kawasan pertanian dan hutan serta habitat
2. Memusnahkan ekologi akuatik. hidupan liar telah musnah untuk selama-
3. Menjejaskan keseimbangan alam. lamanya. Secara ringkasnya dipaparkan
4. Menyebabkan pertumbuhan pokok- kebaikan dan keburukan tenaga hidro di dalam
pokok terbantut. jadual di bawah ini.
5. Mengakis struktur besi dan
merosakkan dinding batu bangunan.

110
8.2.2 Objektif Pengajaran satu kumpulan dan minta mereka

bincang kesan terputusnya bekalan
1. Diharapkan pada akhir pelajaran pelajar elektrik ke tempat-tempat berikut:
dapat menyatakan penjanaan tenaga
elektrik berdasarkan jenis bahan api yang ▪ Hospital
berlainan seperti minyak, gas, arang batu ▪ Panggung wayang
dan sumber hidro. ▪ Sekolah
▪ Balai polis
2. Diharapkan pada akhir pelajaran pelajar ▪ Bank
dapat membincangkan kesan terhadap alam ▪ Kilang
sekitar akibat penjanaan tenaga elektrik ▪ Persimpangan jalan
daripada bahan api fosil dan juga hidro.
2. Minta setiap pelajar menulis satu cerita
3. Diharapkan pelajar dapat mengutarakan atau esei pendek berkenaan dengan
pandangan mereka terhadap penggunaan kesan terputusnya bekalan elektrik ke
bahan api fosil dan hidro untuk menjana tempat yang kumpulannya bincangkan.
tenaga elektrik.
3. Minta pelajar bincangkan keadaan
8.2.3 Konsep Utama tempat yang tidak ada bekalan elektrik
dari aspek cara hidup penduduk di situ
Penekanan bagi topik ini ialah terhadap kesan dan juga keadaan alam sekitar.
secara langsung kepada alam sekitar akibat
penjanaan tenaga elektrik menggunakan bahan 4. Seterusnya pelajar diminta
api fosil dan tenaga hidro. membincangkan satu senario yang
mereka akan membangunkan satu
8.2.4 Aktiviti Pelajar kawasan baru di pedalaman untuk
dijadikan satu bandar baru. Fokus
Perbincangan bertajuk “Pengguna Elektrik perbincangan ini ialah untuk
Terbesar” menentukan sumber tenaga yang sesuai
digunakan dalam penjanaan elektrik.
Berikut ialah langkah-langkah untuk 5. Setelah perbincangan selesai minta
menjalankan aktiviti ini: setiap kumpulan menyampaikan hasil
perbincangan masing-masing dengan
1. Bahagikan pelajar kepada beberapa menunjukkan skematik perancangan
kumpulan kecil lebih kurang 4-6 orang kawasan baru tersebut.
Kebaikan Tenaga Hidro Keburukan Tenaga Hidro
· Banyak, bersih, dan selamat · Mempunyai impak yang signifikan

kepada environmen
· Mudah disimpan di empangan · Tidak dapat digunakan sekiranya
kekurangan air
· Cara yang tidak begitu mahal untuk · Lokasi yang sesuai untuk membina
menjanakan elektrik empangan sudah tiada
· Memberi tempat rekreasi untuk
memancing dan sebagainya.

111
6. Semua pelajar diminta membuat berbagai-bagai cara contohnya, menebat

keputusan bagi langkah 4 dan unit sistem dengan lebih baik.
memberikan cadangan lain jika
bertentangan pendapat setelah semua Pelajar harus sedar yang penjanaan elektrik
kumpulan selesai menjelaskan dengan hidro mini, satu sumber tenaga
pendirian masing-masing. alternatif yang harus dipertimbangkan kerana
ia tidak memudaratkan alam sekitar dan
8.2.6 Implikasi Sosial boleh dikatakan mesra alam. Ini
bertentangan dengan perbincangan sebelum
Penjanaan tenaga elektrik memberikan kesan ini, iaitu berkaitan sumber tenaga hidro yang
yang negatif terhadap alam sekitar. Antara besar yang memberikan kesan yang negatif
kesannya ialah terhadap pencemaran dan kepada alam sekitar.
juga kemusnahan kepada habitat liar.
Kemusnahan ini menyebabkan kemudaratan Saintis dan jurutera telah dan sedang
yang terpaksa dihadapi untuk menjalani berusaha untuk menjanakan tenaga elektrik
kehidupan dalam keadaan yang selesa. menggunakan tenaga diperbaharui iaitu
Sudah tentu kita tidak sanggup bergelap di tenaga suria secara terma dan fotovolta,
waktu malam tanpa elektrik. Gambarkan angin, biojisim dan geoterma. Hasilnya
ketidakselesaan yang mungkin timbul sudah mula digunakan di negara kita
sekiranya ini berlaku, seperti tiada lampu, terutamanya dengan menggunakan biojisim,
kipas angin tidak berputar, tidak dapat suria terma dan sel suria. Tenaga biojisim
menonton televisyen, dan lain-lain lagi. sudahpun mula digunakan di estet-estet
Bagaimanapun, penyelesaian untuk kelapa sawit dimana sisa kelapa sawit
mengatasi masalah pencemaran dan hujan digunakan sebagai bahan api Banyak
asid disebabkan oleh penjanaan tenaga kawasan pedalaman juga sudahpun
elektrik secara konvensyen tidak mudah menggunakan tenaga sel suria fotovolta
dicapai. sebagai sumber elektrik seperti telefon,
lampu, dan lain-lain. Terdapat juga sumber
Satu perkara yang perlu diberikan perhatian tenaga hibrid yang menggunakan tenaga sel
ialah terhadap penjimatan tenaga dan juga suria dan enjin diesel. Di bandar-bandar
kecekapan tenaga yang telah dibincangkan pula, banyak pemanas air suria telah
sebelum ini. Kita seharusnya memberikan dipasang di bumbung rumah-rumah yang
penekanan terhadap penjimatan tenaga dan menggunakan sinaran terus suria.
kecekapannya supaya sumber tenaga yang
ada dapat dimanfaatkan dengan lebih lama Dalam rancangan Malaysia Kelapan,
lagi. Hal ini adalah kerana sumber-sumber kerajaan telah mengumumkan tenaga
ini tidak boleh diperbaharu. Ada dua cara diperbaharui sebagai sumber tenaga kelima
yang harus dilakukan iaitu: negara. Bagaimanapun, penggunaan sel suria
masih sedikit dan lebih berbentuk projek
1. Kurangkan penggunaan tenaga dengan pembangunan untuk saintis dan jurutera
melibatkan semua pihak supaya tidak untuk mengkaji dengan lebih lanjut supaya
membazir dalam penggunaan tenaga dapat menghasilkan satu sistem penjanaan
elektrik, seperti menutup semua suis tenaga elektrik yang lebih cekap dan
lampu atau alat-alat elektrik lain yang ekonomik. Hal ini merupakan satu usaha
tidak digunakan dan melaraskan murni yang harus diberi galakan dan
termostat penyaman udara pada 250C. sokongan dari semua pihak supaya generasi
akan datang dapat terus menikmati tenaga
2. Membangunkan alat-alat elektrik yang elektrik tidak kira sama ada daripada sumber
lebih cekap. Hal ini bermaksud tenaga konvensyen atau sumber tenaga
membangunkan alat-alat elektrik yang diperbaharui.
memindahkan semaksimum tenaga untuk
melakukan kerja yang dikehendaki Rujukan
dengan sedikit kesan sampingan baziran Mohd. Yusof Hj. Othman dan
seperti pemanasan dan kebisingan. Kamaruzzaman Sopian (2000). Tenaga dan
Perkara ini boleh dilakukan dengan

112
Alam Sekitar, Tenaga Yang Boleh Sebagai contoh, sekiranya satu cerek elektrik
Diperbaharui dan Kecekapan Tenaga. 550 W digunakan untuk 20 minit, jumlah
Kamarulazizi Ibrahim dan Zul Azhar Zahid tenaga elektrik yang digunakan boleh dikira
Jamal (Ed), Pulau Pinang: CETREE. seperti berikut:
American Association for the Advancement

of Science (1993). Benchmarks for Science Tenaga Elektrik  Kuasa W   Masa s 
Literacy. New York: Oxford University  550  20  60
Press.
 660 000 J
 6.6  105 J
8.3 PENYELENGGARAAN ALAT-
Di negara kita, Tenaga Nasional Berhad
ALAT ELEKTRIK DAN menggunakan unit kilowattjam (kWj) untuk
PENJIMATAN TENAGA mengira jumlah tenaga elektrik yang
digunakan oleh orang ramai.
8.3.1 Pendahuluan
Unit tenaga elektrik boleh dikira
Topik ini merupakan kesinambungan daripada menggunakan persamaan berikut:
topik sebelum ini iaitu amalan-amalan
penggunaan tenaga elektrik secara cekap.
Seperti yang telah dibincangkan sebelum ini, tenaga elektrik  kuasa kW   masa  jam 
terdapat perbezaan maksud penjimatan tenaga
dan kecekapan tenaga. Fokus topik ini ialah
penjimatan tenaga dengan memastikan alat-
alat elektrik diselenggara dengan baik.
Sebelum menjelaskan dengan lebih lanjut
berkenaan penyelenggaraan alat-alat elektrik
pelajar seharusnya diimbas semula dengan
pengiraan kos penggunaan tenaga elektrik
yang sudah dipelajari semasa tingkatan 3.
Adalah sesuai sekali untuk menjelaskan yang
perkakas elektrik lazimnya dilabelkan dengan
voltan olahan dan kuasanya. Unit bagi voltan
ialah volt (V) dan kuasa ialah watt (W).
Jumlah tenaga elektrik yang bertukar kepada
bentuk lain dalam satu saat oleh sesuatu alat
elektrik dinamakan kuasa alat elektrik.
Tenaga Elektrik
Kuasa Elektrik 
Masa
Oleh itu,
Tenaga  Kuasa  Masa
Unit bagi kuasa ialah watt (W) dan unit bagi

tenaga ialah joule (J).
1 W  1 Js 1

113
Jadual di bawah menunjukkan kos tenaga elektrik. Satu perkara yang perlu
menggunakan alat-alat elektrik yang digunakan diberikan perhatian untuk memastikan alat
setiap hari. elektrik tersebut berada dalam keadaan yang
baik adalah dengan mengikut prosedur untuk
menyelenggarakannya.
ALAT
ELEKTRIK KUASA KOS Di sini akan dibincangkan prosedur
penyelenggaraan tiga alat elektrik yang
2 sen terdapat di rumah iaitu lampu, peti sejuk dan
Cerek elektrik 2400 Watt
seliter penyaman udara. Untuk lampu perkara utama
yang harus dilakukan ialah memastikan ia
0.6 sen tidak berhabuk. Bermakna mentol lampu
Pemanas air 2000 Watt
seminit yang berhabuk hendaklah dibersihkan setiap
tiga bulan sekali. Juga terendak lampu
45 sen tersebut hendaklah dibersihkan sekurang-
Penyejuk beku 330 Watt
sehari kurangnya tiga bulan sekali supaya kita
mendapat cahaya yang lebih terang. Dengan
0.4 sen melakukan ini diharapkan kita tidaklah perlu
Sterika elektrik 1000 Watt
seminit memasang banyak lampu pada sesuatu masa
untuk menerangkan rumah atau bilik darjah.
Justeru, kita dapat menjimatkan tenaga
Penyaman 19 sen
1.0 H.P elektrik keseluruhan yang kita gunakan
udara sejam
dengan begitu mudah samada di rumah atau di
sekolah.
Ketuhar Satu lagi alat elektrik yang harus
0.5 sen diselenggarakan ialah peti sejuk. Untuk peti
gelombang 1300 Watt
seminit
mikro sejuk disenaraikan langkah-langkah yang
harus dilakukan untuk menyelenggarakannya:
0.38 sen 1. Bersihkan bekas ruang penyimpan
Periuk elektrik 1000 Watt utama dan bekas sayur serta tidak lupa
seminit
bekas pembeku di dalam peti sejuk
setiap bulan.
TV warna 100 Watt 3 sen sejam
70 cm 2. Bersihkan lingkaran di belakang peti
sejuk setiap bulan. Bersihkannya
Pembersih 0.25 sen dengan berus bukan-logam.
550 Watt
hampagas seminit 3. Bersihkan sirip kondensasi dan plat di
dalam peti sejuk setiap bulan. Elakkan
pembentukkan ais pada bila-bila masa.
0.6 sen
Dapur elektrik 1500 Watt
seminit 4. Setiap enam bulan dapatkan khidmat
juruteknik peti sejuk bertauliah untuk
75 sen memeriksa cas peti sejuk dan
Peti sejuk 550 Watt
sehari membetulkan Kitaran Pencairan Air
Batu Automatik.
5. Pastikan gasket pintu peti sejuk anda
Kesemua alat elektrik tersebut diharapkan tidak bocor kerana gasket akan
berfungsi dengan baik supaya ia cekap dan mengeras selepas beberapa tahun
dengan itu membolehkan kita menjimatkan penggunaannya menyebabkan ia
kurang melekat pada permukaan pintu.

114

1. Diharapkan pelajar dapat
menjelaskan langkah-langkah
penyelenggaraan lampu, peti sejuk
dan penyaman udara.
2. Diharapkan pelajar dapat
menyelesaikan masalah yang
berkaitan dengan
Tenaga Elektrik
Kuasa Elektrik 
Masa
3. Diharapkan pelajar dapat membuat
pengiraan terhadap kos penggunaan
tenaga elektrik berdasarkan kadar
tarif Tenaga Nasional Berhad yang
Penyaman udara merupakan satu alat sesuai untuk perumahan atau sekolah.
elektrik yang telah banyak digunakan di
rumah-rumah kediaman dan perpustakaan 8.3.3 Konsep Utama
sekolah. Bagaimanapun, ramai pengguna
tidak memberikan perhatian untuk Topik ini memberikan penekanan
menyelenggarakannya seperti yang terhadap:
dicadangkan. Berikut ialah langkah- 1. Langkah-langkah penyelenggaraan
langkah yang harus dilakukan untuk beberapa alat elektrik yang terdapat
menyelenggarakanya: di rumah untuk menjimatkan tenaga
1. Penapis udara unit bahagian elektrik.
dalaman hendaklah dibersihkan 2. Persamaan berikut:
sebulan sekali kerana penapis udara
yang kotor akan membekukan Tenaga  Kuasa  Masa
gelung penyejuk, mengurangkan
pengaliran udara dan kapasiti
pendinginan. 8.3.4 Aktiviti Pelajar
2. Mengeluarkan kotoran yang Aktiviti ini bertujuan mengkaji
mungkin terdapat antara kepingan penyelenggaraan alat-alat elektrik yang
sirip hendaklah dilakukan terdapat di rumah iaitu peti sejuk dan
sekurang-kurangnya satu bulan penyaman udara.
sekali.
3. Mendapatkan khidmat juruteknik 8.3.5 Bahan
penyaman udara yang bertauliah
untuk memeriksa tekanan gas Pensil dan kertas
setahun sekali.
4. Mendapatkan khidmat juruteknik 8.3.6 Prosedur Aktiviti
penyaman udara yang bertauliah
untuk membersihkan kipas dan Berikut ialah langkah-langkah bagi
gelung unit dalaman dan luaran menjalankan aktiviti ini:
dengan menggunakan bahan kimia 1. Pelajar dibahagikan kepada beberapa
setahun sekali. kumpulan dan diminta berbincang tentang
kekerapan penyelenggaraan peti sejuk dan
penyaman udara yang terdapat di rumah.

115
2. Pelajar seterusnya diminta menulis butir-

Item Tindakan Kekerapan
butir berkaitan dengan kekerapan
penyelenggaraan peti sejuk tersebut di Penapis Membersih
dalam jadual yang disediakan seperti di udara dan
bawah ini. Mencucika
nnya
Unit luar Membersih
Item Tindakan Kekerapan
kan dan
Lingkaran Bersihkan mencuci
lingkaran habuk
jika ada
Lingkaran Membersih
habuk,
dalam kan
beruskan
lingkaran Sistem Memeriksa
tersebut aliran
dengan udara
berus
bukan- Pendingin Periksa
logam tahapnya
Bekas Bersihkan Kipas Bersihkan

daging dan dan
sayur letakkkan
minyak
Sirip dan Bersihkan
plat dan Paip Periksa dan
kondensasi pastikan ais baiki jika
tidak ada
terbentuk kebocoran
Penyejuk Periksa 4. Setiap kumpulan diminta melaporkan hasil

untuk cas perbincangan mereka dan
yang betul membincangkannya.
5. Pelajar kemudian diminta merumuskan
Bekas Bersihkan
hasil perbincangan tersebut dan kaitannya
pembeku
dengan penjimatan tenaga elektrik.
Gasket Periksa jika
6. Akhir sekali pelajar diharapkan dapat
ada
mencari hubungan dalam perbincangan
kebocoran
mereka dari perspektif keluarga mereka,
dan
alam sekitar dan Tenaga Nasional Sendirian
kehausan
Berhad.
Kitaran Diselengga
pencairan rakan oleh
air batu juruteknik
automatik bertauliah Alat-alat elektrik yang digunakan di rumah dan
di pejabat merupakan alat-alat keperluan untuk
membolehkan kita menjalani kehidupan
seharian kita dengan selesa. Ramai daripada
kita tidak dapat berfungsi dengan baik tanpa
3. Pelajar seterusnya diminta menulis butir-
alat-alat elektrik tersebut. Hal ini dapat
butir berkaitan dengan kekerapan
diperhatikan ketika bekalan tenaga elektrik
penyelenggaraan penyaman udara di dalam
terputus untuk beberapa jam. Pada masa itu
jadual yang disediakan seperti di bawah ini.
orang ramai yang biasa dengan alat-alat elektrik
menunjukkan rasa kurang senang mereka. Bagi
yang sedang bekerja di pejabat mereka tidak

116
dapat meneruskan kerja mereka kerana 8.4 TENAGA NUKLEAR,

pergantungan mereka kepada komputer dan PEMBUANGAN SISA
mereka merasa tidak selesa bekerja tanpa NUKLEAR DAN ALAM
penyaman udara yang beroperasi. Keadaan SEKITAR
yang sama juga dapat diperhatikan ketika
sesuatu alat elektrik rosak. 8.4.1 Pendahuluan
Alat-alat elektrik ada masanya rosak oleh Penjanaan tenaga elektrik menggunakan tenaga
kerana tidak diselenggarakan dengan baik. Hal nuklear merupakan salah satu aplikasi sains
ini merupakan satu fenomena yang berlaku di yang berfaedah dan menimbulkan perbincangan
dalam masyarakat kita iaitu sesuatu alat itu yang berterusan dalam kalangan saintis dan
setelah dibeli ia akan dapat digunakan selama- masyarakat umum. Memang tidak dapat
lamanya tanpa diselenggarakan. Apabila alat dinafikan tenaga nuklear ialah satu sumber
itu rosak barulah kita sedar yang alat itu perlu tenaga alternatif yang bersih iaitu ianya tidak
diselenggarakan. Berkaitan dengan ini, pelajar melibatkan pembakaran bahan api fosil. Jadi ia
haruslah sedar betapa pentingnya alat-alat tidak menghasilkan karbon dioksida, sulfur
elektrik ini diselenggarakan mengikut garis dioksida dan nitrogen dioksida yang
panduan yang diberi supaya alat itu tahan lebih menyebabkan berlakunya pencemaran udara
lama lagi. dan hujan asid.
Pelajar juga harus sedar untuk Walau bagaimanapun, tenaga nuklear
menyelenggarakan alat-alat elektrik yang kita menimbulkan kontroversi disebabkan
gunakan sepanjang masa supaya ia lebih cekap berlakunya kemalangan seperti di Chernobyl,
dan dengan itu dapat menjimatkan tenaga. Ia Russia dan Three Mile Island, Amerika
penting diberikan penekanan supaya pelajar Syarikat sebelum ini. Kedua-dua kemalangan
semua insaf yang sumber tenaga yang ada pada tersebut memberikan kesan terhadap alam
hari ini hendaklah digunakan dengan sebaik sekitar iaitu tahap sinaran radioaktif yang tinggi
mungkin supaya generasi akan datang dapat dan juga ramai yang terkorban.
juga menikmatinya. Satu aspek yang harus
diketengahkan ialah penjimatan secara Satu lagi isu yang selalu dibangkitkan berkaitan
langsung oleh pengguna iaitu berapa Ringgit dengan penggunaan tenaga nuklear adalah
Malaysia dapat dijimatkan sekiranya alat-alat berkaitan dengan pembuangan sisa nuklear
elktrik itu diselenggarakan dengan baik. Besar yang sehingga hari ini masih dipertikaikan
kemungkinan pelajar akan dapat merasakan kerana sisa tersebut ialah radioaktif dan
mereka dapat menjimatkan wang dan bermakna hendaklah dipindah dan dibuang dengan
memberikan keuntungan secara langsung selamat. Ada antara sisa tersebut masih
kepada mereka. radioaktif dan berbahaya untuk tempoh beribu
Topik ini juga memberikan penekanan supaya tahun lamanya.
pelajar tidak membazir iaitu menggunakan Bahan asas yang digunakan untuk
sesuatu sumber itu dengan berjimat cermat. menghasilkan tenaga nuklear ialah uranium.
Pembaziran memang ditegah oleh ugama dan Uranium ialah bahan yang tidak boleh
diharapkan pelajar semua tidak mempunyai diperbaharu dan terdapat dengan banyaknya.
amalan yang negatif ini. Guru seharusnya Dianggarkan berdasar kepada penggunaan
mengaitkan pelajaran ini dengan konsep uranium pada masa ini, rizab uranium akan
pembaziran dan mengapa ia ditegah oleh bertahan lebih 500 tahun.
agama.
Apabila nukleus uranium mengalami proses
Rujukan pembelahan banyak tenaga dapat dihasilkan.
Ianya ditemui pada tahun 1939 oleh dua orang
Kannan, K. S. (2000). Kecekapan Tenaga, saintis berbangsa Jerman, Otto Hahn dan Fritz
Tenaga Yang Boleh Diperbaharui dan Strassman. Proses ini dinamakan pembelahan
Kecekapan Tenaga. Kamarulazizi Ibrahim dan nukleus oleh Lise Meitner.
Zul Azhar Zahid Jamal (Ed.), Pulau Pinang:
CETREE.
Pembelahan nukleus ialah proses di mana
nukleus suatu unsur berat pecah menjadi dua

117
nukleus baru dengan jisim yang hampir sama. Bermakna setiap 4.5 bilion tahun jumlah
Otto Hahn dan Fritz Strassman telah membedil uranium-238 akan berkurangan sebanyak
satu sampel uranium dengan neutron dengan separuh dari asalnya. Hal ini sudah tentu
harapan untuk menghasillkan unsur baru yang menimbulkan persoalan tentang kesannya
lebih berat. Mereka terkejut apabila mendapati kepada alam sekitar dan juga pembuangan sisa
barium dan kripton dihasilkan iaitu dua unsur berkaitan dengan tenaga nuklear. Jadual di
yang jisimnya lebih kurang separuh daripada bawah menunjukkan beberapa jenis bahan
jisim uranium. Tindak balas tersebut boleh radioaktif dengan separuh hayatnya.
ditulis seperti berikut:
Isotop Simbol Keluaran Separuh

1
0 n U
235
92 56Ba 
141
Kr  3 n  tenaga
92
36
1
0
Hayat
Uranium-238 238
U
92
 4.5 x 109
tahun
Persamaan di atas menunjukkan yang
pembelahan satu nukleus uranium dengan Torium-234 234
Th
90
 24 hari
bedilan satu neutron akan menghasilkan tiga
neutron tambahan. Tindak balas berantai Protaktinium- 234
91 Pa  1.2 min
terjadi kerana semasa pembelahan nukleus- 234
nukleus ia membebaskan lebih banyak neutron, Uranium-234 234  2.5 x 105
dan menyebabkan lebih banyak pembelahan U
92
tahun
berlaku seperti ditunjukkan dalam gambar rajah
di bawah ini. Torium-230 230
Th
90
 8.0 x 104
tahun
Radium-226 226
88 Ra  1620
tahun
Radon-222 222
86 Em  3.8 hari
Polonium- 218
84 Po  3.1 min
218
Plambum- 214
82 Pb  27 min
214
Bismut-214 214
83 Bi  20 min
Polonium- 214
84 Po  1.6 x 104
214 saat
Plambum- 210
82 Pb  19 tahun
210
Jika tindak balas ini berlaku tanpa kawalan, Bismut-210 210  5 hari
83 Bi
maka pengeluaran tenaga yang besar berlaku
dalam masa yang sangat singkat iaitu 10-7 saat. Polonium- 210  138 hari
84 Po
210
Bom yang membinasakan Hiroshima dalam
Perang Dunia Kedua, cuma mempunyai jisim Plambum- 216
Pb stabil -
82
0.25g iaitu ia ditukarkan menjadi tenaga 206
bernilai 2.25 x 1013 Joule atau kuasa sebanyak Satu lagi kaedah untuk mengubahkan jisim
2.25 x 1020 Watt atau kira-kira 200 juta menjadi tenaga ialah dengan membiarkan
megawatt. Ini adalah satu nilai kuasa yang nukleus yang kecil dicantumkan menjadi satu
sangat besar. nukleus yang lebih besar. Proses ini dikenali
sebagai pelakuran nukleus. Di dalam proses
Perlu dinyatakan di sini yang separuh hayat ini, tenaga yang terhasil daripada kehilangan
bagi Uranium-238 adalah 4.5 bilion tahun. jisim adalah lebih besar berbanding dengan

118
proses pembelahan nukleus. Sebagai contoh, Kedua-dua proses pembelahan dan pelakuran
dua nukleus hidrogen berat iaitu deuterium dan nukleus menghasilkan tenaga nuklear.
tritium bercantum untuk menghasilkan isotop Persoalannya sekarang berapa banyakkah
helium. Tindak balas tersebut boleh ditulis tenaga yang dihasilkan melalui proses tersebut.
seperti berikut: Untuk mengira tenaga nuklear yang
dibebaskan, Albert Einstein telah
mencadangkan menggunakan persamaan seperti
berikut:
2
1 H  13H  24He  01n  tenaga
Untuk tindak balas ini berlaku (rujuk rajah di E  mc 2
bawah), kedua-dua nukleus yang mempunyai
cas yang sama hendaklah tidak menolak antara
satu dengan yang lain dalam proses dimana
mendekatkan kedua-dua cas tersebut. Ia dapat E ialah tenaga dalam unit joule,
dilakukan dalam keadaan suhu yang begitu
tinggi iaitu beberapa juta darjah Celsius. m ialah kehilangan jisim dalam unit
kilogram
helium c ialah halaju cahaya dalam unit ms-1
Contoh pengiraan tenaga nuklear dalam

proses pembelahan nukleus:
Kirakan penyusutan jisim yang berlaku jika
2.0 x 106 J tenaga haba dibebaskan semasa
pembelahan atom Uranium-235.
deuteriu tritiu
m m Menggunakan E  mc 2
E
m
neutron c2
2.0  10 6
 kg
Tenaga yang dihasilkan daripada matahari
adalah dihasilkan daripada pelakuran nukleus.
3  10 
8 2
Sehingga hari ini tindak balas pelakuran  2.2  10 11 kg

nukleus yang berjaya dihasilkan oleh saintis
hanyalah dalam letupan bom hidrogen yang
tidak terkawal. Contoh pengiraan tenaga nuklear dalam
proses pelakuran nukleus:
Buat masa ini saintis sedang giat menjalankan
penyelidikan untuk menghasilkan pelakuran Kirakan jumlah tenaga yang dibebaskan
nukleus yang boleh dikawal. Sekiranya ini sekiranya berlaku penyusutan jisim sebanyak
dapat dilakukan tenaga dapat diperoleh dengan 3.0 x 10-5 kg semasa pelakuran nukleus atom
murah dan banyak sekali. Hal ini adalah Deuterium.
disebabkan kira-kira 1 bahagian dalam 4000
bahagian air bumi terdiri daripada air berat
(D2O). Berdasarkan ini tenaga dapat diperolehi Menggunakan E  mc 2
selama berbilion tahun melalui pelakuran
nukleus. Salah satu kebaikan menggunakan   
2
 3.0  10 5 3  108 J
proses ini ialah ianya tidak menghasilkan sisa
nuklear seperti dalam pembelahan nukleus.  2.7  1012 J

119
mendapatkan bahan-bahan yang berkaitan

8.4.1 Objektif Pengajaran dengan perbincangan. Sekiranya ini tidak
dapat dilaksanakan, guru seharusnya
menyediakan bahan-bahan tersebut dan
1. Diharapkan pada akhir pelajaran,
diedarkan sebelum perbincangan.
pelajar dapat membincangkan kesan
tenaga nuklear terhadap alam sekitar.
2. Diharapkan pada akhir pelajaran, 8.4.6 Prosedur Aktiviti
pelajar dapat menyatakan perbezaan
proses pembelahan nuklear dan Berikut adalah langkah-langkah bagi
pelakuran nuklear. menjalankan aktiviti ini:
3. Diharapkan pada akhir pelajaran, 1. Pelajar dibahagikan kepada
pelajar dapat mengira tenaga nuklear kumpulan-kumpulan kecil.
yang dibebaskan dalam proses
pembelahan nuklear dan pelakuran 2. Pelajar diminta mendapatkan bahan-
nuklear. bahan yang diperlukan sebelum
memulakan perbincangan melalui
4. Diharapkan pada akhir pelajaran, majalah-majalah saintifik, buku-buku
pelajar dapat menyatakan yang tindak teks atau internet.
balas nuklear membebaskan tenaga
tanpa melibatkan pembakaran bahan 3. Seorang pelajar daripada setiap
api fosil tetapi bahan api yang kumpulan diminta melaporkan hasil
digunakan dan sisa-sisanya adalah perbincangan tersebut di akhir waktu.
radioaktif dan ini menimbulkan risiko 4. Guru seterusnya membimbing pelajar
yang besar. merumuskan pelajaran tersebut.
5. Pelajar kemudian diminta
8.4.3 Konsep Utama menjelaskan pendirian masing-
masing terhadap isu-isu berkaitan
1. Kesan penggunaan tenaga nuklear dengan pembuangan sisa-sisa yang
terhadap alam sekitar. dihasilkan dalam proses pembelahan
nukleus dan kesannya terhadap alam
2. Tindak balas pembelahan nuklear dan sekitar.
pelakuran nuklear.
3. Pengiraan tenaga nuklear yang 8.4.7 Implikasi Sosial
dibebaskan dalam pembelahan
nuklear dan pelakuran nuklear dengan Oleh sebab tindak balas nuklear menghasilkan
menggunakan persamaan E = mc2. plutonium yang agak banyak, kesedaran
tentang bahayanya perlu ditingkatkan.
Beberapa implikasi keburukan plutonium
adalah seperti di bawah:
1. Plutonium boleh mencemarkan alam sekitar
Aktiviti ini bertujuan melibatkan pelajar atau populasi sejagat jika berlakunya
dalam perbincangan berkaitan teknologi kemalangan dan keadaan ini boleh
terkini dalam pembuangan sisa-sisa yang berterusan selama banyak tahun. Ini
dihasilkan dalam proses pembelahan nukleus disebabkan separuh hayat bahan ini sahaja
dan kesannya terhadap alam sekitar. adalah 24,000 tahun.
2. Plutonium-239 adalah sisa reaktor yang

8.4.5 Bahan
memancarkan zarah  yang amat
bertenaga. Walaupun zarah ini boleh
Pelajar diberikan kemudahan untuk diberhentikan dengan sehelai kertas, ia
menggunakan komputer yang dihubungkan amat bahaya kepada tisu dalam badan
kepada Internet untuk membolehkan mereka

120
sekiranya masuk melalui penghiduan atau Nuklear Malaysia atau lebih dikenali sebagai
pemakanan. MINT di negara kita yang terletak di Bangi,
Selangor. Terdapat reaktor nuklear yang
3. Plutonium boleh menyebabkan barah paru- digunakan oleh saintis-saintis menjalankan
paru kerana apabila plutonim memasuki penyelidikan mereka di MINT. Orang ramai
paru-paru, ia akan melepaskan sinaran boleh mendapatkan maklumat yang lebih
pada satu bahagian kecil paru-paru lanjut mengenai MINT di alamat laman
dengan jarah yang amat kecil. Kesan webnya iaitu:
penumpuan sinaran ini pada bahagian
http://www.mint.gov.my/mintweb1.html.
yang kecil adalah lebih ketara daripada
membiarkan sinaran yang sama
disebarkan secara seragam kepada
Rujukan
keseluruhan paru-paru tersebut.
Hewitt, P. G. (1989). Conceptual Physics. San
4. Satu lagi masalah plutonium adalah tentang Francisco: Harper Collins.
sifatnya yang beracun (toksid) dan ini
Nader, R. dan Abbotts, J. (1977). The Menace
boleh menyebabkan kematian.
of Atomic Energy. New York: W.W. Norton
& Company Inc.
5. Selain implikasi plutonium terhadap alam
sekitar secara terus menerus, ia juga boleh Osborne, J. dan Freeman, J. (1989). Teaching
dieksploitasikan dalam pembuatan senjata Physics. Cambridge: Cambridge University
nuklear yang moden. Secara tidak Press.
langsung penggunaan senjata seperti ini Silver, L. R. (1987). Fallout from Chernobyl.
akan mengakibatkan lebih banyak nyawa Toronto: Deneau Publishers & Company.
hilang begitu sahaja dengan
kecanggihannya dan sudah pasti ianya Williams, J.E., Trinklein, F.E., dan Metcalfe,
memudaratkan alam sekitar. H. C. (1981). Modern Physics. New York:
Holt Rinehart and Winston.
6. Uranium-238 yang mempunyai separuh
hayat selama 4.5 bilion tahun dan
Uranium-235 yang mempunyai separuh
hayat selama 704 juta tahun ialah sisa
buangan yang paling banyak terdapat
disimpan di stor pembuangan sisa.
7. Hal ini bermakna manusia perlu mengawasi

kawasan ini selama sepuluh billion tahun.
Adakah kita bersedia melakukan ini?
Sekiranya tidak tenaga nuklear bukanlah
tenaga alternatif yang harus digunakan.
8. Satu lagi isu berkaitan dengan pembuangan

sisa nuklear ialah mengenalpasti tapak
pembuangan sisa. Semua komuniti
masyarakat tidak mahu menerima tempat
mereka sebagai tapak pembuangan sisa
nuklear kerana kebimbangan mereka
terhadap kesannya kepada kesihatan
mereka dan alam sekitar.
Walau bagaimanapun, harus diingat yang

penyelidikan dalam bidang ini juga penting
untuk masa hadapan. Hal ini terbukti dengan
adanya Institut Penyelidikan Teknologi

121
8.5 TENAGA NUKLEAR SEBAGAI nuklear boleh dimulakan dan dikawal.

SUMBER TENAGA ALTERNATIF Penghasilan ini boleh di jalankan di dalam
sebuah reaktor nuklear. Reaktor nuklear ialah
8.5.1 Pendahuluan suatu peranti yang menghasilkan sumber
tenaga dengan cekap. Contohnya,
Penggunaan tenaga nuklear untuk menjanakan pembelahan 1 g nuklid yang sesuai dalam satu
elektrik telah lama diterokai sejak tahaun hari akan menjanakan tenaga pada kadar
1950-an lagi dan sudah pun mencapai tahap anggaran 1 MW berbanding dengan
kematangan industri. Pada penghujung tahun pembakaran 2.6 ton arang batu dalam satu
1994, sebanyak 432 unit nuklear telah hari untuk mendapatkan penjanaan tenaga
disambungkan pada grid dengan magnitud yang sama. Tenaga yang dibebaskan di dalam
jumlah kapasiti sebanyak 340 GWe. Dalam reaktor nuklear menjadi haba dan haba ini
tahun 1994, tenaga nuklear yang dijana dipindahkan dengan menggunakan sistem
seluruh dunia telah melebihi 2300 TWj, yang edaran cecair atau gas penyejuk. Penyejuk
membekalkan 17% jumlah penggunaan yang telah menjadi panas digunakan untuk
elektrik. Prestasi purata operasi bertambah mendidihkan air dan seterusnya menghasilkan
baik secara berterusan dengan faktor tenaga stim. Kemudian, stim ini disalurkan untuk
tersedia lebih 70% sejak 1980’an. Keadaan memutarkan turbin yang disambungkan
ini menyebabkan tenaga nuklear merupakan kepada dinamo dan menjanakan tenaga
salah satu sumber tenaga yang boleh elektrik.
dipertimbangkan penggunaannya dalam
penjanaan elektrik yang mapan.
reaktor turbin generator elektrik
Tenaga daripada proses tindak balas berantai

nuklear yang terlibat dengan pembelahan

122
kadar penghasilan neutron. Seterusnya,

Operasi sebenar sebuah reaktor bermula apabila
penghasilan neutron mengurangkan jumlah
jumlah besar bahan terbelahkan yang
bahan terbelahkan di dalam reaktor. Oleh itu,
mencukupi diletakkan bersama dengan satu
untuk memastikan reaktor berkeadaan kritikal,
moderator, yang bertindak untuk
perlu dikurangkan kadar penyerapan A atau
memperlahankan halaju neutron. Hal ini adalah
ditambah penghasilan neutron P. Untuk
disebabkan neutron yang dihasilkan dalam
mengurangkan kadar penyerapan A, ianya
pembelahan nucleus Uranium-235 ialah
boleh dilakukan dengan mengeluarkan rod
berhalaju tinggi. Untuk mengawal kadar tindak
kawalan secara beransur-ansur. Untuk
balas berantai, satu rod yang dibuat daripada
menambahkan penghasilan neutron P, ianya
bahan kadmium atau boron dimasukkan ke
memerlukan penambahan bahan terbelahkan.
dalam teras reaktor tersebut. Rod ini
memainkan peranan dalam penyerapan neutron Satu perkara yang perlu diberikan perhatian
yang perlahan. adalah berkaitan dengan rekabentuk reaktor
nuklear yang sesuai bagi mendapatkan tenaga
Reaktor di dalam sesuatu penjana kuasa
belahan untuk menghasilkan kuasa yang boleh
nuklear seharusnya dalam keadaan tindak
digunakan dalam bentuk elektrik.
balas berantai secara berterusan. Tindak balas
Kebanyakan tenaga yang dibebaskan dalam
berantai ini bergantung pada beberapa faktor
pembelahan menjadi serpihan belahan yang
yang boleh diungkapkan dengan persamaan
agak berat. Serpihan ini kehilangan tenaga
berikut:
kinetiknya dalam perlanggaran dengan atom-
atom sumber nuklear yang digunakan.
Tenaga ini merupakan haba yang diperoleh
P
k sebagai sumber untuk memutarkan generator
A L elektrik.
Pada masa ini terdapat sekurang-kurangnya
Di sini k ialah faktor pendaraban, P ialah tiga sistem untuk memperolehi tenaga belahan
kadar penghasilan neutron di dalam reaktor, A daripada teras reaktor nuklear. Antaranya
ialah kadar penyerapan dan L ialah kadar ialah:
kebocoran. Apabila k = 1, reaktor dikatakan 1. Reaktor Pendidihan Air
dalam keadaan kritikal dan tindak balasnya
adalah mapan kendiri. Seperti dalam rajah di bawah, air
diedarkan melalui bahagian teras
Pengeluaran kuasa bagi sebuah reaktor reaktor. Haba akan menukarkan air
nuklear kebanyakannya bergantung pada
Kuasa elektrik
stim
turbin generator
Teras
reaktor
kondenser Haba ekzos
air

123
kepada stim dan seterusnya yang cekap untuk mendapatkan

digunakan untuk menjana elektrik. tenaga daripada teras reaktor. Media
Kelemahan sistem ini ialah air logam ialah media yang lebih baik
menjadi radioaktif dan sekiranya untuk pemindahan haba. Cecair
berlaku pecahan paip berdekatan natrium misalnya boleh menggantikan
dengan turbin, boleh menyebabkan air tertekan oleh kerana takat didih
satu kemalangan yang serius. natrium lebih tinggi daripada suhu
operasi. Hal ini bermakna tekanan
2. Reaktor Air Tertekan
tinggi tidak diperlukan untuk
Bagi sistem ini, seperti di dalam memastikan penyejuk dalam bentuk
rajah di bawah, haba diperoleh dalam cecair.
proses dua-langkah. Air beredar
melalui teras reaktor dalam tekanan
yang tinggi untuk mengelakkan 8.5.2 Objektif Pengajaran
daripada bertukar kepada stim. Air
1. Diharapkan pada akhir pelajaran
yang panas ini kemudiannya
pelajar dapat menilai kebaikan dan
memanaskan sistem air kedua, yang
keburukan penggunaan tenaga
digunakan untuk menghantar stim ke
nuklear sebagai sumber tenaga
turbin. Oleh kerana stim tidak masuk
alternatif.
ke dalam teras reaktor, ia tidak
radioaktif. Hal ini bermakna tiada 2. Diharapkan pada akhir pelajaran
bahan radioaktif dalam persekitaran pelajar dapat membincangkan
turbin. faktor-faktor yang mempengaruhi
reaktor menjadi kritikal
3. Reaktor Cecair-Logam
berdasarkan persamaan berikut:
Kelemahan menggunakan air ialah ia
P
mempunyai kapasiti haba yang kecil k
dan ini tidak merupakan satu media A L
air
Kuasa elektrik
stim
Penukar
haba generator
turbin
kondenser Haba ekzos

Teras
reaktor
air
air

124
8.5.3 Konsep Utama Stim yang meletup menyebabkan lantai

berkecai. Seterusnya plat plumbum
1. Penjanaan tenaga elektrik dengan
melayang ke atas sehingga mencapai
menggunakan tindakbalas nuklear.
ketinggian 60 meter. Pada saat ini anda
2. Kebaikan dan keburukan penggunaan dengar pelbagai bunyi suatu mesin yang
tenaga nuklear sebagai sumber tenaga besar berkecai. Letupan yang berlaku
alternatif. memecahkan kesemua paip di dalam
3. Faktor-faktor yang menyebabkan bangunan itu dan bagunan itu pecah
sesuatu reaktor nuklear menjadi kritikal. kepada beberapa bahagian. Anda dapati
badan anda menjadi panas dan tangan
anda kelihatan berbeza. Tanpa anda
sedari bilangan neutron yang amat tinggi
menghemtam sel-sel anda dan
Tujuan aktiviti ini adalah supaya pelajar memberikan kesan kepada kulit anda.
mempnyai pengalaman mengendali sebuah Tiba-tiba semuanya menjadi gelap.
reaktor nuklear.
3. Pelajar secara bergilir-gilir mencuba satu
simulasi reaktor nuklear yang terdapat di
8.5.6 Bahan dalam internet iaitu di alamat berikut:
Komputer yang dihubungkan kepada Internet. http://www.ida.liu.se/~her/npp/demo.html

4. Pelajar kemudian diminta berbincang
tentang kebaikan dan keburukan
8.5.6 Prosedur Aktiviti penggunaan tenaga nuklear sebagai
1. Pelajar dibahagikan kepada kumpulan tenaga alternatif.
kecil. 5. Akhir sekali pelajar diminta mengundi
2. Setiap kumpulan diberikan petikan sama ada bersetuju atau tidak penggunaan
kemalangan reaktor nuklear di Chernobyl tenaga nuklear sebagai tenaga alternatif.
seperti berikut:
Anda sedang memerhatikan panel 8.5.7 Implikasi Sosial
kawalan bagi reaktor kedua. Pada masa
ini anda merasakan betapa mudahnya 1. Kegagalan dalam sistem penyejukan boleh
kerja anda. Setiap hari anda cuma perlu mengakibatkan bahan radioaktif ter
memerhatikan yang kesemuanya berjalan terbebas Sekiranya ini berlaku ia akan
mengikut prosedur yang telah ditetapkan. mencemarkan persekitaran yang
Sebenarnya anda tidak perlu melihatnya membahayakan manusia.
kerana semuanya dikawal oleh komputer 2. Terlalu banyak kemalangan sentiasa
secara automatik. Alangkah indahnya berlaku walaupun kecil. Hal ini boleh
hidup ini. Tiba-tiba semua siren berbunyi menyebabkan keraguan antara penduduk,
dan semua meter di panel kawalan industri dan agensi kerajaan yang
berpusing tidak tentu arah. Gegaran sepatutnya mengawal keadaan.
bumi dirasakan bersama dengan bunyi
yang kuat. Tanpa diketahui, pam 3. Dalam tahun 1986, satu kemalangan besar
penyejuk reaktor gagal menyejukkan teras berlaku yang memusnahkan satu reaktor
reaktor dan dalam 3 saat suhunya naik 1000 MW di Chernobyl, telah
daripada 280 darjah Celsius kepada menyebabkan pencemaran radioaktif yang
4,000 darjah Celsius. Air di dalam serius pada atmosfera dan negara lain
reaktor menjadi stim dan ini yang dibawa oleh angin. Tanah dan harta
menyebabkan tekanan yang sangat tinggi benda yang dicemari tidak dapat
di dalam teras reaktor. Di sebelah atas digunakan berpulu-puluh tahun lamanya.
teras reaktor terdapat plat pulmbum 4. Pencemaran radioaktif yang agak banyak
setebal 1.5 meter dan di atasnya ialah boleh menyebabkan penyakit seperti
lantai setebal 1 meter dibuat daripada barah dan kecacatan pada bayi yang baru
besi, barium, serpentin, konkrit, dan batu.

125
dilahirkan akan meningkat dengan banyak yang digunakan dengan meluas pada
bagi masa hadapan. masa ini.
5. Bahan buangan reaktor nuklear yang masih
beradioaktif tinggi tidak ada tempat yang
hendak dibuang dengan selamat tanpa Rujukan
memudaratkan manusia. Sesetengah Hewitt, P. G. (1989). Conceptual Physics. San
penyelesaian yang boleh diterima, Francisco: Harper Collins
contohnya dengan menyimpan bahan
Nader, R. dan Abbotts, J. (1977). The Menace
buangan ini di dalam bekas kaca
of Atomic Energy. New York: W.W. Norton
borosilikat (seperti pyrex) merupakan satu
& Company Inc.
penyelesaian sementara.
Osborne, J. dan Freeman, J. (1989). Teaching
6. Reaktor nuklear ialah satu sumber tenaga
Physics. Cambridge: Cambridge University
alternatif yang agak murah dan selamat.
Press.
Walau bagaimanapun pihak yang
bertanggungjawap hendaklah memastikan The New York Times. (29 Mei 2001). Hard
tidak berlakunya kemalangan dan Questions on Nuclear Power.
pencemaran bahan radioaktif daripada
Williams, J.E., Trinklein, F.E., dan Metcalfe,
sisa buangan. Mungkin ramai yang tidak
H. C. (1981). Modern Physics. New York:
yakin perkara ini dapat dilakukan dan ini
Holt Rinehart and Winston.
menimbulkan persoalan sama ada tenaga
nuklear boleh menggantikan tenaga fosil

126
BIODATA RINGKAS PENGARANG
Nordin b. Razak ialah seorang pensyarah di Pusat Pengajian Ilmu

Pendidikan, Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang.
E-mail beliau ialah norazak@usm.my
Dr. Zurida bt. Ismail ialah seorang Profesor Madya di Pusat

Pengajian Ilmu Pendidikan, Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang.
E-mail beliau ialah zurida@usm.my
Sharifah Norhaidah bt. Syed Idros ialah seorang pensyarah di Pusat

Pengajian Ilmu Pendidikan, Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang.
E-mail beliau ialah snsi@usm.my
Dr. Lilia bt. Halim ialah seorang pensyarah di Fakulti Pendidikan,

Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi, Selangor.
E-mail beliau ialah lilia@pkrisc.cc.ukm.my
Dr. Ahmad Nurulazam b. Md. Zain ialah seorang Profesor Madya di

Pusat Pengajian Ilmu Pendidikan, Universiti Sains Malaysia, Pulau
Pinang.
E-mail beliau ialah anmz@usm.my

Buku Panduan Guru - Done

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Buku Panduan Guru - Done

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

BUKU

PUSAT PENDIDIKAN DAN LATIHAN BAGI

Perpustakaan Negara Malaysia Data Mengkatalog-dalam-Penerbitan

Buku Panduan Guru Tenaga Diperbaharui Dan Kecekapan Tenaga

 Buku Sumber Guru Tenaga Diperbaharui dan Kecekapan Tenaga

Dalam Rancangan Malaysia Kelapan banyak usahasama dirancang untuk memastikan

2. SAINS TERAS UNTUK TINGKATAN 3

3. SAINS TERAS UNTUK TINGKATAN 5

4. SAINS TAMBAHAN UNTUK TINGKATAN 4

6. KIMIA UNTUK TINGKATAN 5

7. BIOLOGI UNTUK TINGKATAN 4

8. FIZIK UNTUK TINGKATAN 5

BIODATA RINGKAS PENULIS

1. SAINS TERAS UNTUK TINGKATAN 1

sumber tenaga utama masa kini untuk

CETREE – Buku Panduan Guru

o Tenaga tersimpan dalam makanan Tenaga yang tersimpan dalam

CETREE – Buku Panduan Guru

o Tenaga Haba ▪ Menyenaraikan sumber-sumber tenaga.

o Tenaga Nuklear ▪ Membuat peta konsep untuk

o Tenaga Bunyi ▪ Kertas Mahjong

▪ Bahanapi fosil 1.1.6 Prosedur Aktiviti

Bahanapi fosil ialah bahanapi yang ▪ Menyenaraikan dan menyusun mengikut

CETREE – Buku Panduan Guru

o Kemudian pilih satu kumpulan dan o Sediakan kad-kad yang

 Edarkan lembaran kerja, 1.1.7 Implikasi Sosial

o Menghubungkait sumber tenaga ▪ Kewujudan pelbagai sumber tenaga

CETREE – Buku Panduan Guru

Gas asli pula merupakan sumber bahanapi

CETREE – Buku Panduan Guru

tindakan kita sebagai pengguna untuk o Mencari dan menyusun maklumat

1.2.3 Konsep Utama ▪ Perbincangan kumpulan tentang

Sumber tenaga yang tidak boleh ▪ Menentukan langkah-langkah untuk

CETREE – Buku Panduan Guru

▪ Melayari laman web untuk mencari o Minta mereka bincangkan jenis-

o Tanya murid “apakah tenaga yang o Main Peranan

CETREE – Buku Panduan Guru

berkaitan dengan masalah sumber ▪ Penggunaan sumber tenaga tidak

▪ Melukis Poster (Extension activity) ▪ Justeru, langkah-langkah penjimatan

CETREE – Buku Panduan Guru

Kuasa angin telah digunakan berkurun- ▪ Menyatakan contoh-contoh sumber

Tenaga Geoterma pula ialah tenaga yang 1.3.3 Konsep Utama

CETREE – Buku Panduan Guru

▪ Sumber tenaga yang dapat diganti o Merekacipta alat menggunakan

CETREE – Buku Panduan Guru

setiap kumpulan membentangkan berkumpulan mereka alat penjana

o Menggunakan air untuk ▪ Pengunaan bahanapi fosil sebagai

Minta mereka buat inferens ▪ Namun begitu, penggunaan sumber

CETREE – Buku Panduan Guru

penyelidikan untuk memajukan para saintis bimbang dengan kesan rumah

CETREE – Buku Panduan Guru

▪ Mengenalpasti punca-punca Projek : Mengukur nilai pH air

CETREE – Buku Panduan Guru

o Guru meminta mereka menentukan: berkaitan dengan kejadian

 Kesan pencemaran pada alam Projek – menjalankan kutipan air hujan di

 Pembentangan hasil ▪ Masalah Kesan Rumah Hijau;

CETREE – Buku Panduan Guru

o Setiap kumpulan terdiri daripada 6 kepentingan di kawasan

o Guru akan mengedarkan sampul ▪ Melukis poster yang bertujuan memberi

CETREE – Buku Panduan Guru

ini menimbulkan pelbagai fenomena penggunaan yang bertumpu kepada tenaga

CETREE – Buku Panduan Guru

program angkasa lepas Amerika Syarikat.