LAPORAN STUDI KASUS STIMULASI RESERVOIR

PERENCANAAN DESIGN DAN SIMULASI HYDRAULIC

FRACTURING DENGAN PERMODELAN SIMULATOR
FRACCADE 5.1 PADA SUMUR “X” LAPANGAN “Y”

DISUSUN OLEH :

NAMA : LAY, ALLAN SETIAWAN NAMA : ALI HUSEN MAHMUD

NIM : 15.420.410.0958 NIM : 15.420.410.0958
DAN
NAMA : RISWAN HIDAYAT NAMA : AHLUN NAZARI
NIM : 15.420.410.0958 NIM : 15.420.410.0958

JURUSAN TEKNIK PERMINYAKAN

FAKULTAS TEKNIK
UNIVERSITAS PROKLAMASI 45
YOGYAKARTA
2018

i
 LAPORAN STUDI KASUS STIMULASI RESERVOIR

PERENCANAAN DESIGN DAN SIMULASI HYDRAULIC

FRACTURING DENGAN PERMODELAN SIMULATOR
FRACCADE 5.1 PADA SUMUR “X” LAPANGAN “Y”

Diajukan Sebagai Syarat Telah Menyelesaikan Tugas Mata Kuliah Stimulasi

Reservoir Untuk Memenuhi Kurikulum yang Telah Ditetapkan Program Strata
Satu (S-1) pada Jurusan Teknik Perminyakan Fakultas Teknik Universitas
Proklamasi 45 Yogyakarta.

DISUSUN OLEH :

NAMA : LAY, ALLAN SETIAWAN NAMA : ALI HUSEN MAHMUD

NIM : 15.420.410.0958 NIM : 15.420.410.0958
DAN
NAMA : RISWAN HIDAYAT NAMA : AHLUN NAZARI
NIM : 15.420.410.0958 NIM : 15.420.410.0958

JURUSAN TEKNIK PERMINYAKAN

FAKULTAS TEKNIK
UNIVERSITAS PROKLAMASI 45
YOGYAKARTA
2018

ii
 HALAMAN PENGESAHAN

LAPORAN STUDI KASUS STIMULASI RESERVOIR

PERENCANAAN DESIGN DAN SIMULASI HYDRAULIC

FRACTURING DENGAN PERMODELAN SIMULATOR
FRACCADE 5.1 PADA SUMUR “X” LAPANGAN “Y”

Diajukan Sebagai Syarat Telah Menyelesaikan Tugas Mata Kuliah Stimulasi

Reservoir Untuk Memenuhi Kurikulum yang Telah Ditetapkan Program Strata
Satu (S-1) pada Jurusan Teknik Perminyakan Fakultas Teknik Universitas
Proklamasi 45 Yogyakarta.

DISUSUN OLEH :

NAMA : LAY, ALLAN SETIAWAN NAMA : ALI HUSEN MAHMUD

NIM : 15.420.410.0958 NIM : 15.420.410.0958
DAN
NAMA : RISWAN HIDAYAT NAMA : AHLUN NAZARI
NIM : 15.420.410.0958 NIM : 15.420.410.0958

Mengetahui,
Dosen Pembimbing

DESI KUSRINI, S.T., M.T.

iii
 KATA PENGANTAR

Puji syukur kehadirat Tuhan Yang Mahaesa yang telah memberikan rahmat,
taufik serta hidayah-Nya sehingga penulis dapat menyelesaikan Laporan Studi
Kasus Stimulasi Reservoir berjudul “Perencanaan Design dan Simulasi Hydraulic
Fracturing dengan Permodelan Simulator FracCADE 5.1 pada Sumur “X”
Lapangan “Y” pada Semester VI, Tahun 2018 ini tepat pada waktunya.
Tujuan pembuatan laporan Studi Kasus Stimulasi Reservoir ini adalah
sebagai persyaratan telah menyelesaikan tugas mata kuliah stimulasi reservoir di
Universitas Proklamasi 45 Tahun Ajaran 2017/2018 untuk memenuhi kurikulum
yang telah ditetapkan program Strata Satu (S-1) pada Jurusan Teknik
Perminyakan Fakultas Teknik Universitas Proklamasi 45 Yogyakarta.
Dalam kesempatan ini, penulis ingin mengucapkan terima kasih kepada :
1. Ir. Bambang Irjanto, SE, MBA., selaku Rektor Universitas Proklamasi 45
Yogyakarta
2. M. Syamsul Ma’arif, S.T., M.Eng., selaku Dekan Fakultas Teknik Universitas
Proklamasi 45 Yogyakarta
3. Aisyah Indah Irmaya, S.T., M.T., selaku Ketua Jurusan Teknik Perminyakan
Universitas Proklamasi 45 Yogyakarta.
4. Desi Kusrini, S.T., M.T., selaku Dosen Pembimbing Mata Kuliah Stimulasi
Reservoir.
5. Orangtua, adik dan keluarga tercinta di rumah atas bantuan, dukungan moriil
serta materiil, dan kasih sayang selama ini.

Tim Penulis sangat mengharapkan saran dan kritik mengenai laporan ini
demi kesempurnaannya. Semoga laporan ini dapat bermanfaat bagi penulis dan
khususnya bagi mahasiswa Jurusan Teknik Perminyakan.

Yogyakarta, 5 Juni 2018

Tim Penulis

iv
 DAFTAR ISI

HALAMAN JUDUL ............................................................................................ ii

HALAMAN PENGESAHAN .............................................................................. iii

KATA PENGANTAR .......................................................................................... iv

DAFTAR ISI ..........................................................................................................v

DAFTAR GAMBAR .......................................................................................... vii

DAFTAR TABEL ............................................................................................... ix

BAB I PENDAHULUAN ................................................................................1

1.1. Latar Belakang Masalah ................................................................1
1.2. Batasan Masalah ............................................................................2
1.3. Maksud dan Tujuan .......................................................................2
1.4. Metode Penelitian ..........................................................................3
1.5. Sistematika Penulisan ...................................................................4
BAB II TINJAUAN UMUM LAPANGAN ....................................................5
2.1. Sejarah Perusahaan ........................................................................5
2.2. Sejarah Penambangan Minyak Tradisional di Desa Ledok ..........5
2.3. Lokasi Lapangan Pengelolaan Migas Cepu ..................................9
2.4. Profil Perusahaan ..........................................................................9
2.5. Lokasi Pengambilan Data ...........................................................10

BAB III DASAR TEORI ................................................................................11

3.1. Tujuan Pemboran ........................................................................11
3.2. Perencanaan Pemboran ...............................................................12
3.3. Perencanaan Peralatan Pemboran ...............................................12
3.3.1. Sistem Tenaga ..................................................................12
3.3.2. Sistem Angkat ..................................................................14
3.3.3. Sistem Putar .....................................................................19
3.3.4. Sistem Sirkulasi ...............................................................20
3.3.5. Sistem Pencegah Sembur Liar .........................................23
3.4. Perencanaan String dan Bottom Hole Assembly ........................25
3.4.1. Perencanaan String atau Pipa Bor (DP) ...........................25

v
 3.4.2. Perencanaan Bottom Hole Assembly (BHA) ..................28
3.4.3. Pembebanan Pada Saat Operasi .......................................33
3.5. Perencanaan Pahat (Bit) ..............................................................35
3.5.1. Jenis – Jenis Pahat ............................................................35
3.5.2. Penentuan Jenis Pahat ......................................................40
BAB IV PEMBAHASAN ...............................................................................42
4.1. Sistem Putar ................................................................................43
4.1.1. Peralatan Putar (Rotary Assembly) ..................................43
4.1.2. Rangkaian Pipa Bor .........................................................45
4.1.3. Mata Bor (Bit) ..................................................................49
4.1.4. Specialized Down Hole Tools ..........................................52
4.2. Deskripsi Alat .............................................................................54
4.2.1. Rotary Table .....................................................................54
4.2.2. Rotary Slip .......................................................................55
4.2.3. Master Bushing ................................................................55
4.2.4. Swivel ..............................................................................56
4.2.5. Kelly .................................................................................58
4.2.6. Drill Pipe ..........................................................................59
4.2.7. Stabilizer ..........................................................................60
4.2.8. Drill Collar .......................................................................60
4.2.9. Roller Cone Bit ................................................................61
4.2.10. Kelly Bushing ................................................................63
4.2.11. Casing Slip .....................................................................63
4.2.12. Shock Absorber ..............................................................64
4.2.13. Casing Bushing ..............................................................65
4.2.14. Box Connection .............................................................67
4.2.15. HWDP ............................................................................67
4.3. Mekanisme Kerja Sistem Pemutar ..............................................68
BAB V KESIMPULAN .................................................................................70

DAFTAR PUSTAKA ..........................................................................................72

LAMPIRAN

vi
 DAFTAR GAMBAR
Gambar 2.1. Lokasi Lapangan Minyak Cepu ........................................................ 9
Gambar 3.1. Skema Tenaga Penggerak ............................................................... 13
Gambar 3.2. Diesel yang digunakan di sumur L159 ............................................ 14
Gambar 3.3. Derrick ............................................................................................ 15
Gambar 3.4. Rig yang Digunakan di Sumur L159 .............................................. 16
Gambar 3.5. Drawwork ........................................................................................ 18
Gambar 3.6. Skema Sistem Sirkulasi ................................................................... 22
Gambar 3.7. Mud Tank yang Digunakan di Sumur L159 ................................... 23
Gambar 3.8. Skema BOP Stack pada Well Head ................................................ 24
Gambar 3.9. Identifikasi Kode Warna API Drillpipe dan Tool Joint .................. 27
Gambar 3.10. Fungsi dari Collar (Drilling Manual Vol.2) .................................. 29
Gambar 3.11. Macam - macam Stabilizer ............................................................ 31
Gambar 3.12. Tipe - tipe Absorber ...................................................................... 32
Gambar 3.13. Drilling Jars ................................................................................... 33
Gambar 3.14. Drag Bit ......................................................................................... 36
Gambar 3.15. Roller Cone Bit ............................................................................. 39
Gambar 3.16. Diamond Bit .................................................................................. 41
Gambar 4.1. Rotary Table .................................................................................... 54
Gambar 4.2. Rotary Table yang Digunakan pada Pemboran di Sumur L159 ..... 54
Gambar 4.3. Rotary Slip ...................................................................................... 55
Gambar 4.4. Master Bushing ............................................................................... 56
Gambar 4.5. Swivel .............................................................................................. 57
Gambar 4.6. Swivel yang Digunakan pada Pemboran di Sumur L159 ............... 57
Gambar 4.7. Kelly ................................................................................................ 58
Gambar 4.8. Kelly yang Digunakan pada Pemboran di Sumur L159 ................. 58
Gambar 4.9. Drill Pipe ......................................................................................... 59
Gambar 4.10. Drill Pipe yang Digunakan pada Pemboran di Sumur L159 ......... 59
Gambar 4.11. Stabilizer ....................................................................................... 60
Gambar 4.12. Drill Collar .................................................................................... 61

vii
Gambar 4.13. Roller Cone Bit ............................................................................. 62
Gambar 4.14. Roller Cone Bit yang Digunakan pada Pemboran di Sumur L159 62
Gambar 4.15. Kelly Bushing ............................................................................... 63
Gambar 4.16. Casing Slip .................................................................................... 64
Gambar 4.17. Shock Absorber ............................................................................. 65
Gambar 4.18. Casing Bushing ............................................................................. 66
Gambar 4.19. Casing Bushing yang Digunakan pada Pemboran di Sumur L159 66
Gambar 4.20. Box Connection ............................................................................. 67
Gambar 4.21. HWDP ........................................................................................... 68

viii
 DAFTAR TABEL

Tabel 3.1. Heavy Drill Pipe ................................................................................. 25

Tabel 3.2. New Drill Pipe Dimension Data ......................................................... 26
Tabel 3.3. Perbedaan Pahat untuk Lapisan yang Lunak dan Keras ..................... 37

ix