Anda di halaman 1dari 54

Wiarsayana86's Blog

CONTOH AWIG – AWIG

wiarsayana86

8 tahun yang lalu

Iklan

SARGAH I

ARAN, PALEMAHAN LAN WEWIDANGAN

PALET 1

ARAN LAN PALEMAHAN

Pawos 1

Aran Banjar Adat

Banjar adat puniki mewasta Banjar Adat Busana Kelod.

Pawos 2
Palemahan Banjar

Palemahan Banjar Adat Busana Kelod magenah ring wewengkon Desa Adat Baha, Desa Baha, Kecamatan
Mengwi, Kabupaten Dati II Badung, sane wates-watesnyane :

– Sisih Wetan : Tukad Yeh Dangkangan

– Sisih Kidul : Bale Timbang Munduk Gaing

– Sisih Kulon : Telabah Carik Munduk Baha

– Sisih Lor : Jalan Banjar Busana Kaja

PALET 2

WEWIDANGAN LAN KEKUWUB

Pawos 3

Wewidangan Banjar

Wewidangan Banjar Adat Busana Kelod keepah dados kalih tempek sekadi ring sor :
– Tempek Kangin

– Tempek Kauh

– Tur ke sanggra antuk pitung pesayahan :

Pesayahan A

Pesayahan B

Pesayahan C

Pesayahan D

Pesayahan E

Pesayahan F

Pesayahan G

Pawos 4

Kekuwub Banjar
Kakuwub Banjar Adat Busana Kelod manut Dresta luwir ipun :

Pupulan karang Paumahan utawi karang Desa saha dagingnya.

Tegal, tebe, margi, carik utawi sawah sane wenten ring wewidangan Banjar Adat Busana Kelod
kasinanggeh telajakan Banjar Adat Busana Kelod.

Awig-awig lan Pararem miwah sehananing pasuaran Banjar Adat menggah, kaleleran ring wewidangan
lan kakuwuban Banjar Adat Busana Kelod.

Awig-awig lan Pararem ring telajakan Desa Adat Baha tan aran Menggah kainggilan.

SARGAH II

DASAR LAN TETUJON

PALET 1

DASAR BANJAR ADAT BUSANA KELOD

Pawos 5

Dasar Sane Kemanggehan


Ring Banjar Adat Busana Kelod, Desa Adat Baha, indik dasar sane kemanggehan luwir ipun :

Tatwa Agama Hindu

Tri Hita Karana, tatwaning Agama, Bhuana Agung lan Bhuana Alit.

Awig-awig lan Pararem Desa Adat Baha

Pancasila pinaka dasar Negara Indonesia

Undang-Undang Dasar 1945

PALET 2

TETUJON BANJAR ADAT BUSANA KELOD

Pawos 6

Tetujon

Tetujon sane keapti :

Mikukuhin lan nyejeran tetujon tatwaning Agama Hindu mekadi “Moksartham Jagat Hita”.

Mikukuhin lan Nginggilan Tata Prawertinia Megama Hindu, manut Desa Kala Patra, lan Desa ngawi cara.

Ngerajegan kasukertan Banjar Adat lan pawongannia medasar antuk sagilik-seguluk, salunglung
sabayantaka, paras-paros sarpanaya, sekala muah niskala.

Ngerajegan druwen Banjar Adat lan druwen pasuangan Ikrama Banjar.


Miara lan mikukuhin saluwirin wewangunan Banjar Adat gumanti wenten gunan ipun.

SARGAH III

PAWONGAN MANUT PARHYANGAN

PALET 1

PIODALAN LAN PANYIWI RING PURA MELANTING

Pawos 7

Piodalan ring Pura Melanting

Anjek Piodalan ring Pura Melanting nemonin rahina Saniscara Kliwon Wuku Wariga (Tumpek Pengarah).

Dudonan Piodalan Ring Pura Melanting manut dudonan ring sor :

Tumpek wariga tan nemuning Purnama Tilem piodalan nyane sekadi ring sor :

– Apisan piodalan mesekar taman

– Apisan piodalan majaba Jero

Tumpek Wariga nemu Purnama lan Tilem pemargi nyane Nyatur


Ring anjek Piodalan patut nanceb sanggar tawang, tur ngaturan Upacara Bhuta Yadnya sekadi :

Nista : ayam brumbun (Eka Sata)

Madya : Panca Sanak

Utama : Rsi Gana

Pawos 8

Panyiwi / Panyungsung Pura Melanting

Krama Banjar Adat Busana Kelod patut nyiwi / nyungsung Pura Melanting

PALET 2

SESANA, WALI LAN PAMUPUT RING PURA MELANTING

Pawos 9

Sesana ring Anjek Piodalan

Busana ngayah ritatkala mekarya ring Pura Melanting patut ngangge busana adat madia.

Busana ngayah ritatkala pacang mebakti / muspa patut ngangge busana adat jangkep.
Sane kebawos tan dados ngeranjing ke Pura Melanting / Karang Suci sekadi ring sor :

Sane kecuntakan luwire

– Sebel di raga

– Sebel kematian

– Ngembasan oka durung lintang saking a rahina

– Ngerorod sane durung mabiakala

– Wong edan

– Sakit lefra

Sane leteh luwire :

– Wewalungan suku pat lianang ring ritatkala mapepada.

– Barang-barang sane leteh sekadi : tulang, rambut lan sane lianang sane mawit saking mayit utawi
setra.

– Jadma babinjat sane durung kasinangaskara

– Jadma mobot sane durung kasinangaskara.

Sesana sane tan kepatutan ring Pura Melanting / Karang Suci

– Marebat lan mebawos sane cemer


– Mecikan wastra melukar

– Nyolong semara lan masenggama

– Menyonyoin anak alit

– Metatah lan ngenahang mayit

– Munggah ring palinggih tiyosan ring juru sapuh

– Makeratan

– Mewarih

Pidabdab ritatkala Piodalan inggih punika :

– Sadurung ngadegan, utawi ngalinggihang Ida Betara Krama Banjar nenten kepatutan maturan.

– Rikanjekan Piodalan Krama Banjar Adat Busana Kelod patut ngaturan bakti / muspa sinarengan
sane kaenter olih juru sapuh / sulinggih.

– Sarana muspa minakadi : sekar, dupa lan kwangen patut kebakta olih pamedek/sang sane
muspa.

Rikala Piodalan nyatur wenten wali topeng, yaning wenten Krama Banjar Adat mapikayun mawinten
kedadosan, sakewanten sane kapica wantah upakara pawintenan kemanten, nanging sane kayun
mawinten inucap patut masadok ring prajuru sadurung mekarya nyamuh tur ngaturan dana punia utawi
pinuku manut perarem ritatkala nyanggra acara inucap.

Silih sinunggil Krama Banjar sane mapunia wali ritatkala odalan sekar taman / jaba jero kedadosan
maturan sejangkepnyane, yening wenten saldo dados dwruwen Banjar.

Pawos 10

Wali / Wewalian

Rikanjekan Krama Banjar Adat ngaturan Piodalan ring Pura Melanting (Dewa yadnhya nyatur lan bhuta
yadnya) patut kawentenan wali topeng lan santhi.

Pawos 11

Sane Muput Ring Pura Melanting

Rikanjekan Krama Banjar ngaturan Piodalan ring Pura Melanting patut kapuput olih :

– Sulinggih/Pandita

– Mangku Kahyangan Tiga

– Mangku Peletan
Taler Tri Manggalaning yadnya patut kemanggehan

PALET 3

KEASRIAN PURA

Pawos 12

Sane Patut Ketandur Ring Pura Melanting / Karang Suci

– Sane patut ketandur ring Pura Melanting / Karang Suci sarwa bunga lan plawa.

– Telanjakan Pura Melanting, merajan, sanggah patut kapiara kebersihan, kesucian lan
keasriannyane.

PALET 4

PUANGKIDAN LAN CUNTAKA

Pawos 13
Puangkidan

Pengayah lanang utawi istri sane nunggal yening sungkan polih puangkidan jangkep selamin ipune
sungkan.

Pengayah nunggal luas utawi wenten keperluan asasih polih puangkidan apisan (arahina).

Oka utawi putra sane polih ngayah wenten sungkan polih puangkidan sekadi ring sor :

– Yan sang sungkan kantun jenek ring wewidangan Banjar Busana Kelod polih puangkidan atenga
ayah, selamin okane sungkan.

– Yan sang sungkan metamba ninggal saking wewidangan Banjar Busana Kelod polih puangkidan
jangkep lanang istri selamin okane sungkan.

Yening sang polih ngayah ngewangun ring karang ayahan ipune polih puangkidan apisan (arahina)
jangkep lanang istri.

Sang sane polih ngayah ngawentenang acara lan upakara ring karang ayahan ipun taler polih puangkidan
sekadi ring sor :

Karya ngodalin polih puangkidan jangkep 7 (pitung) rahina.

Karya ngerainan mesekar taman polih puangkidan jangkep 2 (kalih) rahina.

Karya ngerainan medatengan polih puangkidan jangkep arahina.

Nyambutin, ngerorasin polih puangkidan jangkep arahina.

Mesangih, mejauman polih puangkidan jangkep 5 (limang) rahina.

Karya nyekah utawi pitra yadnya polih puangkidan jangkep 7 (pitung) rahina.

– Yening wenten silih sinunggil krama Banjar padem nemonin wenten karya yadnya ring kahyangan
tiga sane dados amongan Banjar Busana Kelod sane polih puangkidan sane ngawakin kemanten.

– Yening wenten krama banjar padem nemoning wenten karya yadnya ring Pura Melanting sane polih
puangkidan manut dudonan cuntaka.
Pawos 14

Cuntaka

Sane kebaos cuntaka sekadi ring sor :

Sebel di raga lamin ipun tigang rahina.

Keruron sane sebel / cuntaka wantah reraman ipun lanang istri lamin ipun 42 (petang dasa kalih) rahina.

Padem rare (seda alit) sane tan ngangge padewasan sane kecuntakan sekeluargan ipun lamine 42
(petang dasa kalih) rahina.

Padem madius :

– Sane ngawakin lamin ipun 12 (roras) rahina.

– Semeton tugelan lamin ipun 7 (pitung) rahina.

– Semeton dimisan lamin ipun 5 (limang) rahina.

– Semeton dimindon lamin ipun 3 (tigang) rahina.

– Semeton sios Desa

– Semeton tugelan lamin ipun 7 (pitung) rahina.

– Semeton dimisan lamin ipun 5 (limang) rahina.


– Banjar 3 (tigang) rahina.

Padem Matanem :

– Sane ngawakin lamin ipun 42 (petang dasa kalih) rahina.

– Semeton tugelan lamin ipun 12 (roras) rahina

– Semeton dimisan lamin ipun 9 (sanga) rahina.

– Semeton sios Banjar / Desa :

Semeton tugelan lamin ipun 12 (roras) rahina.

Oka / Putra lamin ipun 12 (roras) rahina.

Semeton dimisan lamin ipun 3 (tigang) rahina.

Sebel Banjar

Sane kabawos sebel Banjar, wantah asing-asing krama Banjar wenten padem, krama Banjar patut
ngambil sebel/cuntaka lamin ipun 3 (tigang) rahina ngawit saking pakutangan, yening sampun umandang
mantri sebel banjar inucap, ical.

Yening wenten krama banjar ngambil pengabenan umandang Mantri wusan ngerorasan krama banjar
nenten sebel.
PALET 5

TAWUR KESANGA UTAWI YADNYA SANE LIANAN

Pawos 15

Pemargin Tawur Kesanga

Krama Banjar patut nginutin sepolah palih Desa Adat Baha.

Yening wenten krama Banjar Adat maderbe karya sane kaucap manut pemargin yadnya, patut
kapicayang galah pemargi.

Saluwiring sane menggah ring ajeng patut kewijaksanain olih pengurus Adat lan Dinas.

I Krama Banjar nenten dados piwal ring kawentenan Desa ngawecara / Desa mawacara.

SARGAH IV

PAWONGAN LAN PALEMAHAN

PALET 1

KARANG PALEMAHAN LAN TELAJAKAN

Pawos 16

Miara Karang Palemahan


Ring suang-suang karang paumahan patut kapiara kabersihan lan keasriannyane.

Ring suang-suang telajakan krama Banjar patut miara keasrian, kebersihan tan katandurin taman
telajakan.

Ring sajeroning telajakan Banjar, patut ida dane Banjar miara keasrian, kebersihan lan katandurin antuk
taman telajakan.

PALET 2

TANEM TUWUH

Pawos 17

Wicara Tanem Tuwuh

Wates tanem tuwuh adepa Agung/2 meter saking wates inucap.

Taru utawi tanem tuwuh sane ngaliwat kapisaga / margi patut kabecikan antuk sang sane maderbe taru
inucap.

Tanem tuwuh sane nyengkalen kapisage sane wewasta Bencana Alam patut kaupakara antuk sane
maderbe Taru lan sane keni bencana majalaran antuk upakara pangulapan lan prasita.

Tanem tuwuh sane nyengkalen kapisaga majalaran antuk mabah-ebahan sane maderbe taru inucap
patut :

– Mecikan wewangunan sane karubuhan.


– Ngupakara majalaran antuk pangulapan lan pecaruan Eka sata.

Tanem tuwuh sane sampun kawara / kasambat pet nyengkalen / ngerubuhin wewangunan kapisaga sang
sane maderbe taru inucap patut :

– Mecikan wewangunan sane karubuhin mejalaran antuk prabiya sang sane madue kayu inucap.

– Ngupakara majalaran antuk pangulapan prasita lan pecaruan eka sata.

Yening nenten wenten ngrubuhin nenten wenten upakarannyane.

Yening wenten pepayonan ngelikadan ring wates, prajuru patut micayang pamutus ring sapasira
pepayonan / taru punika patut kapicayang.

Yening wewidangan Banjar Adat Busana Kelod metu taru salah bikas sekadi :

– Jaka mecarang lan kelapa macarang.

– Pisang sane maweh nglangkungin sakeng aijeng.

– Tur sane lianan, sane nenen lumrah manut dresta.

Sang sane maderbe taru inucap patut ngupakara taru antuk Prasita lan pecaruan, sane kamargiang rikala
nemu rerahinan, lan tarune punika patut kararung.

PALET 3

WATES KARANG LAN SESANA NGEWAWA KARANG PALEMAHAN


Pawos 18

Wates Karang

Asing-asing karang Palemahan patut wenten wates ipun.

Wates karang sane majerapitan patut kategen olih sang sane maulu ke wates inucap manut dresta.

Pawos 19

Sesana Ngewawa Karang Palemahan

Ring karang palemahan nenten kadadosan nunjel sawa / mayit, nenten dados ngenahin barang sane
kaucap ngeletahin wewidangan Banjar.

Yening mekarya wewangunan ke-taben, wates punika patut wenten a-tampak terus hidup / ajeg. Yening
makarya wewangunan ring wates ka-ulu, a sampel baledanne mangde tetap ajeg. Sang sane piwal
mangda kabecikan antuk sang sane makarya wewangunan inucap.

Makarya wates majalaran antuk turus hidup, tegeh turus nenten dados ngelintangin 2 (kalih) meter.

Yening jagi masepatan karang, patut ngerereh sisi wates ulu karang, baledan karang tetap ajeg. Rikala
masepatan patut naur pinuku ring Prajuru pinaka Saksi. Ageng Alit pinuku manut Pararem Banjar. Prabiya
masepatan lan pinuku rikala masepatan ketanggung olih sang sane maderbe kaberatan.

Kecoran toyan cacapan nenten dados runtuh ring pisaga.

Nenten kadadosan ngura/ngutang kotoran ka-pisaga kejelinjingan ka-margi lan ke telabah, yening piwal
patut kawara olih prajuru.

Nenten kadadosan ngelumbar wewalungan suku pat.

SARGA V
PAWONGAN MANUT PAWONGAN

PALET 1

KRAMA BANJAR, AYAHAN BANJAR LAN TEDUN NGAYAH

Pawos 20

Krama Banjar

Sane kawastanin Krama Banjar Busana Kelod inggih punika :

Sane magenah ring wewidangan Banjar Adat Busana Kelod, tur tinut ring awig-awig lan pararem Banjar
Adat Busana Kelod.

Meagama Hindu, tur nyungsung Pura Melanting Br. Busana Kelod, Pura Kahyangan Tiga Desa Baha.

Tios ring inucap kewastanin Tamyu.

Asing-asing Krama Banjar Busana Kelod maderbe hak lan kewajiban sane pateh.
Pawos 21

Ayahan Banjar

Ayahan Banjar Adat Busana Kelod luwire :

Ayahan ngarep, Ayahan Pangele, Ayahan Balu.

Ayahan ngarep : nyangra sejeroning ayah-ayahan sakeng Desa Adat Baha, Tios ring ayahan Desa
kesanggra antuk pengayah sami.

Karang ayahan patut wenten ayah ipun :

Sampun mayusa 17 warse kedadosan ngayah, utawi sampun kawin.

Mayusa 70 warse ngelakungin patut sampun lepas ayah, ayah punika patut kagentosin.

Balu ngelentik / Balu ngempu

Balu ngelentik inggih punika Balu ngeraga.

Sampun mayusa 17 warsa patut tedun ngayah.

Sampun mayusa 20 warsa patut ngayah sepatutnyane.

Ayahan gemba kedadosan ngayah yaning nenten wenten ayah penyelediyi. Yening nenten meresidayang
ngayah kedadosan numbas ayah 6 (enem) sasih mapengarga manut perarem Banjar.

Yening wenten ayah sampun lepas sakewanten waris ipun wenten magenah ring tios Desa (secara
administrasi) tur ayah tunggil, kedadosan numbas ayah pengargan ipun manut perarem Banjar.

Penyalahdiyi ayah kedadosan, nanging ayah siteng.

Yening wenten ayah balu sane mobot, patut ngayah sepatutne (lanang istri).

Saluwiring ayah-ayahan dados ketimbalin masengker 1 (satu) tahun.


10. Saluwiring krama banjar sane pacang transmigrasi aptut mepamit ring Pura Melanting melarapan
antuk Peras Daksina jangkep. Sane rawuh saking transmigrasi tur jenek ring wewidangan Banjar Adat
Busana Kelod, patut ngaturang pakeling ring Pura Melanting mejalaran :

– Peras daksina jangkep

– Naur pinuku sane angenyane manut pararem banjar

– Ngaturang Ida dane Banjar wedang lan lanjaran.

– Makta surat-surat perpindahan sane jangkep

– Kas Banjar patut kapopog

Pawos 22

Tedun Mebanjar
Asing-asing krama banjar sane ngepah karang sane kaupasaksi antuk prajuru patut tedun ngayah ngarep
masengker a sasih maduluran :

– Ngaturang peras daksina jangkep ring Pura Melanting.

– Ngaturang pinuku manut pasuaran Banjar.

– Ngaturang Ida dane Banjar wedang lan lanjaran.

– Kas druwen banjar mangda ketaur / kepogpog.

Prabiya rikala masepatan / ngepah karang mangda ketaur olih sang sane keberatan.

Magingsir genah ring wit ipun, masengker 3 (tigang) warsa patut tedun ngayah ngarep. Pemargin ipun
patut sekadi ring sane kebawos : pawos 22, wecana 1.

Yaning wenten anak tiyos banjar tedun magenah ring wewidangan Banjar Adat Busana Kelod sepatutne
tedun ngayah maduluran antuk :

Sampun polih pamutus saking prajuru

Tinut ring pawos 22 wecana 1

Naur pemopog, sane dados kacicil ping tiga galah penelas / lunas 1 (siki) warsa.

Tedun ngayah banjar wit sakeng mapekurenan masengker 3 (tigang) sasih patut tedun ngayah pangele.

PALET 2

PRAJURU, KESINOMAN, SEKEHE LAN DRUWEN BANJAR


Pawos 23

Dudonan Prajuru

Prajuru sane wenten :

Prajuru Dinas, wates ngayah 6 (enem) warsa.

Prajuru Adat, wates ngayah 3 (tigang) warsa.

Prajuru sane kantun menggah ring kayun banjar, lan prajurune punika kari kayun ngayah, dados
kaunggahang malih.

Rikala makarya prajuru kasanggra olih : Kasinoman wates ipun ngayah a sasih.

Rikala mekarya yadnya (adat) ring Banjar, patut wenten upakara pinaka cenengan pengurus,
penyanggran pengurus lan pemangku minekadi :

– Ring : Pura Melanting ngatik 11, ring Bale Adat ngatik 7 (pitu) pewarengan ngatik 11
(solas), Bale kulkul ngatik 33 (telung dasa tiga).

Tata Cara Nyudi Prajuru :

Mawit sakeng Banjar Adat Busana Kelod tur sampun merabian.

Prajuru adat : uning memaca lan nulis huruf latin.

Prajuru Dinas : uning memaca lan nulis huruf latin sekirangnyane tamat SMA.

Kelihan Dinas kajudi antuk banjar adat utawi KK manut pesuaran makehan paras paros serpanaya.

Prajuru sane kajudi nenten dados piwal ring pasuaran Banjar.

Rikala wenten karya ageng / sekel Ida dane Banjar patut mekarya mancagera.
Pikolih prajuru adat lan Hansip, agengnyane manut sekadi pararem Banjar.

Pikolih pemangku kahyangan lan keraman manut mutus Desa Adat.

Pawos 24

Indik Sekehe-Sekehe

Sekancan sekehe-sekehe sane wenten ring sejeroning wewidangan Banjar Adat Busana Kelod patut tinut
ring pemargin awig-awig lan pararem Banjar Adat Busana Kelod.

Krama Banjar patut ngayoman sekehe-sekehe sane wenten ring wewidangan Banjar Adat Busana Kelod.

Sekehe-sekehe sane kaunggahan dados druwen Banjar wantah : sekehe gong, sekehe angklung, sekehe
teruna-teruni lan sekehe santi.

Sekehe-sekehe sane wenten lianang ring pemaksan Pura sane wenten ring wewidangan Banjar Adat
Busana Kelod patut masadok indik kawentenang sekehe nyane ring Prajuru, tur naur pinuku manut
pararem.

Pawos 25

Druwen Banjar

Sane kasinanggeh druwen Banjar Adat Busana Kelod luwire :


Pura Melanting

Bale Banjar rauh dudonannyane

Kas merupa jinah

Sekehe Angklung

Sekehe Teruna Teruni

Hasil tegal banjar

Sekehe Gong

Sekehe Pesantian

Tegal Banjar kadruwenan antuk banjar pengarep

PALET 3

INDIK KULKUL

Pawos 26

Kulkul lan Tenggeran Suaran Kulkul

Ring Banjar Adat Busana Kelod kajejerang kulkul lanang lan kulkul wadon / istri.

Kulkul Banjar tan wenang katepak yening tan manut ring awig-awig lan pararem Banjar Adat Busana
Kelod.

Suaran kulkul manut tetujonnya luwire :

Tengeran meyadnya : masuara ngompang

Tengeran anak seda : Tigang kelentungan


Tengeran anam embas

– Oka lanang : 2 (kalih) kelentungan

– Oka istri : 1 (siki) kelentungan

Tur maduluran masadok ring prajuru.

Ngerorod lasya : atulud bulus raris ngompang

Ngerorod ngemaling : Sang sane ngemaling rikala ngelemakuin suaran kulkul patut ke Balai Banjar,
sesampunne puput bebawosan wawu dados banban.

Tangeran mekarya : gangsar raris banban

Cihna banjar pacang wenten karya : suara banban

Keicalang : bulus atulud, yening sampun keniang, raris masuara gangsar banban.

Marebat : bulus tigang tulud

Umah puwun : bulus atulud raris banban jantos genine punika padem.

PALET 4

PARUM / PARUMAN

Pawos 27

Parum lan Tata Susilanyane


I Krama Banjar Busana Kelod ngewentenan paruman ngesasih, nuju rahina “Anggarkasih” magenah ring
Bale Banjar Adat Busana Kelod.

Pasuaran parum wawu kemanggehang yening Krama Banjar sampun ngerawuhin ngelintang sakeng
sebagi.

Sadurunge paruman kekawitan, patut ngaturang upakara paruman : Canang Sari, canang pengrawos
sane kekaryanin olih kasinoman rikanjekan penyalin kesinoman.

Yening wenten silih sinunggil krama banjar pacang maruman banjar patut :

– Ngaturang upakara : Peras Daksina jangkep, canang sari, canang pengrawos, tur naur pinuku
paruman sane agengnyane manut sekadi pararem Banjar.

– Ngaturang Ida dane Banjar wedang lan lanjaran.

Tata susila paruman sane kemanggehang luwire :

– Busana ritatkala parum, busana adat madia.

– Usul-usul mangda ketiba ring sang prajuru.

– Pasuaran sane keambil kedasarin antuk gilik seguluk, paras paros sarpanaya, selunglung
sebayantaka.

Ring sejeroning parum tan kedadosan :

Ngadakan ora / marebat

Sirep lan mebongbong

Ayah Istri

Ninggalan parum tan saijin prajuru / pengenter


Pengayah susukan (tiosan banjar) tan kedadosan ngemedalang usul-usul.

PALET 5

PATIS, UPETI, LAN DANA PUNIA

Pawos 28

Patis

Seluwirin warga banjar padem sane ngangge padewasan, patur polih patis/patus. Ageng alit manut
pararem banjar.

Patis patut ketaur ngawit sakeng pade jantor pekutangan, macihna antuk pasuaran kulkul.

Pawos 29

Utpeti

Utpeti ring sane ngerorod / ngerangkat sepatut ipun merupa beras, jangan lan enog.
Utpeti ring sang sane maderbe karya yadnya, manut dudonan yadnyane.

Sekancan sane merupa pajak / retribusi saking guru wisesa / pemerintah patut ketaur.

Pawos 30

Dana Punia

Dresta medanian ring Banjar Adat Busana Kelod patut kajejerang

Pemargin dana punia mangda kedasarin antuk manah lan pikayun sane lasia lan suci nirmala.

PALET 6

PENYANGGRAN BANJAR

Pawos 31

Indik Penyanggran Banjar


Pekaryan sane dados katunasin penyanggran banjar luwire :

Ngupakara sawa/ngaben utawi yadnya sane lianan

Ningting / ngisidan wewangunan

Indik pinuku ring Banjar manut pararem banjar

PALET 7

DUNUNGAN

Pawos 32

Indik Dunungan

Sane kewastanin dunungan inggih punika : asing-asing jadma sane jenek ring wewidangan Banjar Adat
Busana Kelod, ngelintangin arahina (1 hari/24 jam).

Silih sinunggil krama banjar sane nerima dunungan patut mesadok ring prajuru lan makta surat-surat
jangkep, wates galah mesadok 3 (tigang) rahina.

Sane nerima dunungan nenten ngawentenan sadok jantos asasih, ipun patut naur domisili sane
makehnyane manut pararem banjar, lan ngaturang ida dane banjar wedang lan lanjaran.

Sane nerima dunungan patut nanggung jawaban mantuk ring sang madunungan.
PALET 8

MEREBAT, DURATMAKA, LAN PEKRAMAN

Pawos 33

Merebat (Ngadakan Ora

Laksana sane nenen kedadosan luwir ipun :

Merebat, mesesimbing / mebawos sane nenten patut ring karang suci lan genah umum.

Merebat jantos ngelebonin ring paumahan pasuangan.

Ngamuk jantos ngerusak druwen umum lan pesuangan.

Pawos 34

Duratmaka
Sane kesinanggehang duratmaka / maling, yening sang sane melaksana sampun mayusa 15 (lima molas)
warsa ngelangkungin.

Sekancan utawi seluwiring pelaksana duratmaka tan patut kemanggehan.

Pawos 35

Pekraman

Pelaksana ring pekraman sane nenten kedadosan luwire :

Memitra / memitra ngalang.

Memarikosa anak istri

Nyelek-nyelekin, mengancam, mapisuna lan nyemseman prajuru rikala ngemargiang awig-awig lan
pararem banjar.

Maka sami pelaksana sane menggah ring pawos 33 rauh 35 indik pemargin pamidanda lan
dudonannyane kaenggahan pararem Banjar.

PALET 9

MAPELEGAN
Pawos 36

Undangan, Bebaktan, Pesalin, lan Ngejot

Undangan

Saluwiring pekraman Banjar kedadosan ngundang Banjar, utawi pekraman Banjar ritepengan medruwe
karya adat / yadnya. Indik ngundang Banjar dudonannyane manut pararem Banjar.

Saluwiring Krama Banjar sane madruwe karya adat patut ngundang prajuru Banjar Dinas / Adat.

Ngawit kundangan galah jam 19.00 Wita (7 Wengi).

Bebaktan

Indik bebaktan sane patut kebakta rikala kundangan / keundang, manut pekaryan sane kelaksanayang
olih sang madruwe karya. Ageng alit bebaktan manut kawentenan sang sane kaundang.

Pesalin

Asing-asing sane keundang tur makta bebaktan patut polih pesalin. Ageng alit pesalin manut pararem
banjar.

PALET 10
SALAH WETU

Pawos 37

Indik Salah Wetu

Yening ring sejeroning wewidangan Banjar Adat Busana Kelod wenten :

– Sato sane maderbe pianak salah rupa utawi beda rupa.

Ring sang sane maderbe kacuntakan punika patut ngemargiang upakara :

– Tebusan manut pamutus

– Pecaruan manut pamutus

– Penyaksi ring kahyangan desa

PALET 11
LELUPUTAN

Pawos 38

Indik Leluputan

Sane polih luput ritatkala Banjar mekarya ke Desa :

– Pemangku Kahyangan Tiga

– Hansip

– Kraman

– Kerta Desa

Ritatkala wenten karya adat (yadnya) ring banjar / ring Pura Melanting, Pengurus Adat lan Dinas lan
Pemangku Kahyangan nenten keni urunan.

Ritatkala wenten karya yadnya ring Kahyangan Tiga, sane polih luput wantah Prajuru Adat/Dinas lan
Kraman.

Indik leluputan sane lianan kemanggehang antuk pararem / pasuaran banjar.


PALET 12

MANUSA YADNYA

Pawos 39

Runtutan Upacara Manusa Yadnya

Runtutan pemargin manusa yadnya :

Magedong-gedongan (bobotan mayusa 6 sasih)


Dapetan (rikala rare embas)

Kepus pungsed (Upakara panelahin)

Pecolongan (42 rahina)

Nyambutan (rare meyusa 3 sasih)

Otonan (rare 6 sasih)

Metatah

Ngerorod

Metatah

Nganca padewasan nenten kedadosan matatah ring anjek :

– Piodalan Kahyangan Tiga Desa Adat Baha

– Odalan ring Pura Melanting

– Piodalan ring pamerajan / sanggah suang-suang

Ngerorod / Ngerangkat

Lantaran pemargin ngerorod luwire :

– Sakeng pada arsa

– Memandung / kawin lari

Sane tan kadadosan ngerorod luwire :

– Tunggal purusa
– Makedeng ngad / pegat sot

– Tumin / temen

Wong Sudra ngerorod sareng Brahmana / Ksatria : mejalaran antuk :

– Upakara petiwangi

– Upakara pemarisuda

Angguran

Yening wenten anak lanang/istri memondok solah ipun sekadi anak metunangan, yening sampun
keuningan antuk prajuru/kesadok antuk sang sane maderbe genah, mejalaran antuk yusan sang kalih
sampun manut, patut keambil, sengker ipun :

– Tunggal Desa / Banjar masengker 14 (empat belas) rahina.

– Tiyos Desa/Banjar masengker 1 (siki) sasih

Runtutan pemargin Ngerorod / mapewarangan manut dresta luwire :

– Memadik

– Ngambil; (kesaksi antuk prajuru Adat lan Prajuru Dinas)

– Mesuara kentongan / kulkul

– Ngetutan pesuaran kentongan / kulkul


– Mejauman / makta sangan

Ngelemakuin / Ngakuin

Rikala ngelemakuin suaran kentongan mangda maduluran antuk :

– Bebaktan : wedang, lanjaran lan base

– Upakara : canang tubungan, wedang, lanjaran lan tampinan

Memandung Anak Istri

Yening wenten anak istri kepandung, sang sane mandung mangda :

Makta surat-surat lengkap berupa surat pernyataan sane memuat : sang sane lanang/istri sampun pada
arsa pacang merabian.

Ritatkala sampun ketepakang kulkul antuk sang sane kapandung sane memandung mangda rawuh ke
Balai Banjar Adat Busana Kelod pacang ngangkenin memandung anak istri punika.

Sang sane memandung patut naur peti kentongan maduluran antuk canang sari, lan naur pinuku manut
perarem Banjar.

Ring pemargin ngerorod ngemaling patut ketepakan kentongan masengker 15 (limolas) rahina ngawit
sakeng kepandung.

Mabyakawonan

Saduring mabyakonan ring natah peumahan, nenten kedadosan ngeranjing ke karang suci
(sanggah/pemerajan).

Mejauman / Makta Sanganan : Nampi Sanganan

Ritatkala mejauman / makta sangan mangda :


Kesaksian olih Prajuru Dinas lan Adat

1 (siki) regu krama banjar mangda nyaksi upacara inucap.

Regu penyaksi makta sangan / nampi sangan polih ajengan (ngatik 5).

Penyaksi pewarangan rikala mejauman mangda naur pinuku sane ageng nyane manut perarem banjar.

Upakara pewarangan / mejauman patut kabakta luwire :

– Nasi rongan miwah ulam rongan

– Nasi pengenduh

– Pejati ring saren suci a soroh genep japit ngatik 7 (pitu)

– Ring pemerajan / sanggah : suci 3 soroh genep sepolah palih ipun

– Ring saking dure desa, patut ngewentenang pekilitan berupa jinah Rp.100.000 (seratus tali
rupiah).

Silih sinunggil Krama Banjar Adat sane makta sanganan / mejauman dados ngarsayang sanganan ring
Krama Banjar Adat manut pengarsan sang maderbe karya indik pewales manut pararem.

Ngambul Mapakuren

Yening wenten anak ngambul mapekuren :

– Lamin ipun a-sasih, sang sane ngambul punika mangda :


Tiyos Banjar, mesadok ring prajuru, status / kawentenan sang sane ngambul dados dunungan, tur
mangda nginutin pemargin dunungan, (Sargah V Palet 7 Pawos 32).

Mawit sakeng Banjar Busana Kelod, mangda nginutin pararem Banjar Busana Kelod.

– Ngambul mapekurenan lintangan teken 3 (tigang) sasih mangda nyantenan indik kawentenan ipun
mapakurenan ring sang prajuru mejalaran surat-surat jangkep.

– Sesampune ngambul lintangan 3 (tigang) sasih raris malih atep mapekurenan, pamutus ipun manut
perarem Banjar Adat Busana Kelod.

Ngangkat waris / Sentana

Pemargin ritatkala silih sinunggil wenten wargi Banjar pacang ngangkat sentana / waris mangda :

Nginutin loka dresta ring Desa Adat Baha, minakadi :

– Sang sane keangkat waris/sentana mawit sakeng lelintingan keluarga purusa, yening nenten
wenten ring keluarga purusa wawu kedadosang sakeng lelintingan keluarga predana. Pet nenten polih
makasami wawu kedadosan ngerereh lianang (nenen nginutin tetalian keluwarga).

– Mangda wenten cihna pada arsa (adung arsa) saking sang keangkat sentana lan sang sane pacang
ngangkat sentana.

Risampun polih patut wenten sadok ring Prajuru Banjar.

Prajuru patun nguningan ring paruman Banjar indik kawentenan warginnyane pacang ngangkat sentana
tur kawentenang sang sane pacang keangkat sentana.
Risampune galah 3 (tigang) sasih kelangkungin, tur nenten wenten sane nyangke pemargin ngangkat
sentana kelanturan mejalaran antuk upakara pamerasan keupasaksi antuk paruman Banjar, lan ngaturan
pinuku penyaksi ngangkat sentana sane agengnyane manut perarem Banjar.

Rikala meupasaksi ring paruman Banjar, sang sane keangkat sentana mangda nyarengan tur patut
ngawentenan atur pinaka sima krama ring warga banjar.

PALET 13

PATIWAN-TIWAN

Pawos 40

Dudonan Patiwan-tiwan

Rikala pemargin patiwan-tiwan inggih punika makutang/pakutangan :

– Sane ngangge padewasan lan sane nenten gangge padewasan, sane mekarya eteh-eteh
pagulungan sebagi banjar adat lanang istri.

– Rikala magulung krama banjar adat lanang patut makarya.


– Ritatkala makutang / pakutangan ida dane Banjar adat lanang istri patut nyarengin.

Dudonan pemargin patiwan-tiwan selantur ipun luwire :

Makingsan metanem sane tan lasya

Krama Banjar Adat Lanang sebagi patut tedung ngayah mekarya jantos puput sepolah palih ipun, sang
sane padem patut kagulung.

Makutang metanem

Ida dane banjar adat lanang-istri patut tedun mekarya jantos puput sepolah palih ipun.

Makingsan sane tan lasya

Yening wenten silih sinunggil krama banjar padem ritepengan piodalan ring Pura Melanting utawi ring
Pura Kahyangan Tiga sane dados amongan Banjar Adat Busana Kelod, masengker 3 (tigang) rahnina sang
madruwe lampus polih sebagi Banjar rauh puput sepolah palih ipun. Rikala punika kulkul Banjar nenten
dados katepak, Banjar sane polih mekarya polih sebel tigang rahina, sang madruwe lampus polih sebel
42 (petang dasa dua rahina). Jinah paringkesan patut katebus olih sang madruwe lampus sane ageng
alitnyane manut perarem.

Makingsan di geni sane lasya

Krama banjar adat lanang kemanten sane tedun makarya jantos puput sepolah palih ipun.

Makingsan di geni sane tan lasya

Yening wenten krama banjar lampus ritepengan piodalan ring Pamongan, Pura Melanting lan Pura
Kahyangan Tiga sane dados amongan Banjar Adat Busana Kelod masengker 3 (tigang) rahina pemargin
ipun :
– Sane madruwe lampus polih banjar sebagi lanang lan istri.

– Banjar sane polih mekarya polih sebel 3 (tigang) rahina.

– Jinah paringkesan patut katebus ageng alitnyane manut perarem banjar.

Makutang metanem medewasa

Ida dane Banjar adat lanang istri patut tedun mekarya mungwing jinah paringkesan sane dados keambil
wantah jinah tatakan bahu lan pagemel.

Dius Kumeligi

Yening dewasa makutang lintang saking 1 (arahina) krama Banjar sebagi patut tedun ngayah mekarya
lanang istri jantos puput sepolah palih ipun.

Ritat kala makutang ida dane banjar adat lanang istri patut nyarengin, ritat kala mekarya ida dane banjar
patut keaturin kopi lan lanjaran, rikala ring setra ida dane banjar patut taler keaturing wedang, lanjaran
lan sanganan pamuhun.

Pekaryan sane keambil antuk banjar :

– Upakara dius kumeligi jantos puput

– Daksina pengawak

– Tirta pangentas miwah pagulungan

– Tirta Sanggah Gede / paumahan


– Tirta Kawitan

– Tirta Siwa lan Tirta Pamerasan

– Lan sane siosan

Yening pedewasan ipun nadak (arahina) Ida dane banjar lanang istri patut tedun mekarya sepolah palih
nyane pateh sekadi ring ajeng.

Suasta Geni

Pemargin Banjar pateh sekadi ring dius kumaligi sakewanten sidakarya ritepengan mekarya ulam banten
sane polih giliran mekarya polih ajengan.

Pranawa

Silih sinunggil ida dane Krama Banjar Adat madruwe karya mapranawa mangda maruman Banjar Adat.

Pakaryan sane kaambil antuk Banjar

– Bebangkit rauh puput

– Sang maderbe karya dados ngambil warga Banjar 10 (dase) diri pinaka mancagra.

– Ida dane Banjar lanang istri patut polih ajengan apisan (panyemeng) lan tegak lanang istri nanging
tegag inucap patut katebus antuk jinah ageng alitnyane manut pararem.

– Ritatkala makarya, ida dane Banjar polih wedang lan lanjaran.

– Reramon mangda kasediang olih sang madruwe karya.


– Ring setra ida dane Banjar Adat lanang istri patut polih wedang, lanjaran lan sanganan.

– Surudan bebangkit mangda katur ring Banjar, tur dados katebus antuk jinah ageng alitnyane
manut pararem.

– Reranggen utawi wadah patut kaurus olih sang madruwe karya.

– Pemalaspas reranggen utawi wadah sane ngangge pepalihan mangde keaturing ring sang tukang.

10. Bebangkit 2 (kalih)

Galah makarya ping 8 (kutus) rahina.

Ritatkala mekarya mebat (mekarya ulam banten lan pesanguan) ida dane Banjar Adat lanang polih
ajengan panyemeng. Tur ritatkala nemonin rahina pakutangan ida dane Banjar adat lanang istri polih
ajengan panyemeng lan tegak tabuh kalih nanging tegak inucap patut katebus antuk jinah pengargan
tegak manut pararem.

Pekaryan sane patut keambil olih ida dane banjar :

– Bebangkit rauh puput

– Bale pawedan

– Surya

– Bale gong

– Pebasmian
– Bale salunglung

– taban

– Pemalungan

Surudan bebangkit dados druwen Banjar

Ritatkala makarya ulam banten ida dane Banjar Adat patut sami nyarengin.

11. Nganyut

Sane polih nyarengin nganyut wantah sebagi ayah Banjar Adat lanang istri sane dados pengarep karya
inucap.

12. Batu-batu

Sahananin karya patiwan-tiwan sane kemargiang olih krama Banjar Adat Busana Kelod patut polih batu-
batu manut dudonan karya. Ageng alitnyane manut pararem Banjar.

13. Gebagan
Sang nadruwe lampus patut polih gebagan saking krama Banjar Adat Busana Kelod.

Suwen gebagan manut pinunas sang madruwe lampus.

Pinunas gebagan masengker saking padem jantos pakutangan.

Akeh gebagan aregu nyabran wengi

Rikanjekan regu sane polih magebagan patut polih :

1) Karya madius polih wedang lan lanjaran.

2) Prenawa polih wedang, lanjaran lan ajengan apisan

Asing-asing krama banjar medruwe karya lampus kedadosan nyelang Balai Banjar nanging wusan
pekutangan ngewentenan caru penyapsap ayam brumbun jangkep polah palih ipun.

SARGAH VI

DEDOSAN, PAMIDANDA LAN RERAMPAGAN

PALET 1

DEDOSAN LAN PAMIDANDA

Pawos 41

Dedosan
Sane patut keni dedosan inggih punika asing-asing krama Banjar sane nenten tinut ring dedauhan lan
arah-arahan kesinoman utawi prajuru ritatkala :

– Wenten karya adat / yadnya

– Parum / paruman

– Karya ngeroyong

– Mekarya wewangunan

Asing-asing krama banjar nenen kedadosan keni dedosan neren ping 3 (tiga) lianang ring sang sane keni
dedosan punika kesinahan ipun sungkan.

Ageng alit dedosan sane ketibakan manut pararem banjar.

Pawos 42

Pamidanda

Sane patut katibakan pamidanda inggih punika asing-asing krama banjar sane mamurug/piwal ring
pemargin awig-awig lan pararem banjar.

Asing-masing krama banajr sane sampun ketibakan dedosan neren / nekeh ping 3 (tiga) lan sane keni
dedosan punika, nenten sangkanan sungkan.

Ageng alit pamidanda manut pararem banjar.


PALET 2

RERAMPAGAN

Pawos 43

Rerampagan lan Tata Susilanyanne

Silih sinunggil krama banjar sane negung urunan utawi pamidanda masengker 3 (tiga) sasih patut
kerampag.

Tata susila rerampagan :

– Barang sane kerampag nginutin petiwakan makeh urunan utawi denda ipun.

– Tan dados ngicalan cihna sang kerampag

– Tan dados mademang pengupa jiwa sang sane kerampag

– Anut ring tata susila kemanusan

– Kelaksananin antuk prajuru desa, Hansip lan kesaksi untuk krama banjar kewakilin antuk 3
(tigang) diri.
Berana sane kerampag masengker 9 (siya) rahina nenten katebus kedadosan kelelang ring pekraman
banjar manut pengargan ipun.

SARGAH VII

PARAREM / PASUARAN LAN PAWEWEH

PALET 1

INDIK PASUARAN / PARAREM

Pawos 44

Daging lan Sukseman Pararem

Paruman banjar patut ngamedalan / pararem angge mitegepin awig-awig, lan ngentosin pararem sane
sampun tan manut ring pekarsan krama banjar.

Daging sehananing pararem manut utawi sepemargi ring awig-awig Banjar Adat Busana Kelod, lan Desa
Adat Baha.

Sane patut keungguhan ring pararem luwir ipun :


– Rerincikan penekel-penekel, pamidanda lan dedosan

– Rerincikan penyacah awig-awig sane mabuat.

– Tata krama pemargin awig-awig

– Sehananing indik tiyosan sane durung menggah ring awig-awig puniki

Mekadi pamutus pasuaran, patut nginggilan kesusilan kemanusan, manut ring loka dresta, Agama Hindu,
Sastra, Purwa lan Desa ngawi Cara.

PALET 2

PAWEWEH, NGUWAH NGUWUHIN DAGING AWIG-AWIG

Pawos 45

Tata Cara Nguwah-nguwuhin Daging Awig-awig

– Sesampune awig-awig kemargian, raris wenten ngemangguhin sengke / nenen manut ring
pekarsan banjar, awig-awig, lugra keparipurnayang.

– Sekancan sargah, palet rauh pawos sane kagentosin utawi kabecikan patut kasurat medasar antuk
pararem banjar.
– Indik pamargin sane nyantenan ageng alit pamidanda, dedosan lan leluputan sane nenen
menggah ring awig-awig puniki pacang kepuputan mejalaran antuk perarem utawi pasuaran banjar.

Iklan

Kategori: Uncategorized

Tinggalkan sebuah Komentar

Wiarsayana86's Blog

Buat situs web atau blog gratis di WordPress.com.

Kembali ke atas
Iklan

Anda mungkin juga menyukai