Anda di halaman 1dari 11

CUNTAKA

I. Arti Cuntaka

Cuntaka maarti nenten suci manut pandangan Hindu. Sane mawasta nenten suci inggih
punika keadaan sane ngeranayang goyah, nenten tenang, nenten mantep ngelaksanayang
upacara Agama Hindu.

II. Sane Ngeranayang Cuntaka/ Sebel:

1. Seda/ padem (kematian)

2. Wiwaha (perkawinan)

3. Ngembas rare (melahirkan)

4. Kruron (menggugurkan)

5. Sebel kandel (kotor kain)

6. Mitra ngalang (kumpul kebo)

7. Agamya gamana/ salah timpal

8. Sakit ila/ gering agung

9. Bobot tan maduwe laki

10. Lekad rare tan maupakara wiwaha

11. Cilaka (tan dados menek bajang)

12. Cuntaka ngelarang Sad Atatayi

13. Cuntaka manak salah

14. Cuntaka menolong kematian

15. Cuntaka melayat/ mejenukan

Tios ring punik wente taler mawit buron, kayu muwah tiosan, minakadi:

1. Ubuan sampi, kebo, kambing, celeng, yan masuk genah suci, taler ngeranayang letuh/
cuntaka. (Yening anggen upacara nenten ngeletehin.)

2. Kayu/ entik-entikan sane mentik ring setra, sander kilap taler leteh.

3. Bunga sane mentik ring setra, bunga Sari Lonto, Sungenge taler leteh.

4. Alat-alat/ pangangge kematian taler leteh.


5. Pangangge anak sebel kandel taler leteh, muwah sane tiosan.

III. Lami lan Upacara Pabersihan Cuntaka lan Sane Patut Cuntaka.

1. Cuntaka Sebel Kandel (haid/ datang bulan)

• Lamine : selami kotor paling gelis 3 dina.

• Sane cuntaka : dewek ipun, pangangge lan genah sirepnyane.

• Upacara pabersihan: keramas, maprayascita.

2. Cuntaka Ngembas Rare (melahirkan)

• Lamine : abulan pitung dina (42 hari)

• Sane cuntaka : meme, bapa, pianak lan umah genahnyane.

• Upacara pabersihan:

1) Wawu embas : banten pakomel/ dapetan.

2) Tutug katelun : banten kepus puser/ nelahin.

3) Tutug 12 dina : upacara ngalepas aon.

4) Tutug 42 dina/ kambuhan : macolongan.

3. Cuntaka Kruron (menggugurkan kandungan)

• Lamine : abulan pitung dina (42 hari)

• Sane cuntaka : meme, bapa, umah genahnyane.

• Upacara pabersihan: prayascita, byakaonan, malukat.

4. Cuntaka Sakit Ila/ Gering Agung muwah tiosan

• Lamine : selami ipun sungkan.

• Sane cuntaka : ragane, panganggone, pameremane.

• Upacara pabersihan: yan sampun kenak, malukat prayascita byakaonan.

• Upakara ring Desa Adat: sesayut prayascita, peras panyeneng, panglukatan genep,
nunas tirta Ida Pandita, ketisang ring parahyangan, pawongan, palemahan.

5. Cuntaka Wiwaha
• Lamine : saking nganten jantos upacara pasakapan/ byakala, prayascita,
padengen-dengenan.

• Sane cuntaka : anten lanang istri, umah genah anten.

• Upacara pabersihan: pasakapan/ byakala, prayascita, padengen-dengenan.

6. Cuntaka Agamya Gamana (bapa ngambil pianak, sameton sodet ngambil sameton,
ngambil rerama, m.s.l)

• Lamine : sadurung kapalasang lan upacara

• Sane cuntaka : lanang istri, lan paumahan, desa pakraman.

• Upacara pabersihan: sasampune kapalasang, macaru ring pempatan agung lan


masuci ka segara/ makiis Ida Bhatara sajebag desa adat.

7. Cuntaka Salah Timpal (jadma atemu lawan buron)

• Lamine : sadurung desa adat pakraman lan sane lumaksana kaupakarain


manut sastra.

• Sane cuntaka : jadmane sane malaksana, lan desa adat makasami jantos
parahyangan, pawongan lan palemahan.

• Upacara pabersihan: banten pateh ring Gamya Gamana, sekadi (manut lontar
Catur Cuntaka):

1) Banten itik ginuling 1, ayam putih kuning 2, bawi ginuling 1, pisang


kembang, pisang jati, pangiring tadah pawitra, jambul samah, lis
amanca warna, isuh-isuh sato, sesari 777, beras 7 catu, pisang, gendis,
kelapa, lawa satukel, sageneping sasantun, cucupaning carat susunia
anut Saptawara.

2) Genah upacara ring pempatan agung kapuput antuk sang Maha


Pandita.

3) Tios punika taler masuci ka segara jadmane sane malaksana, raris


natab pabersihan byakala, durmanggala, lan prayascita.

4) Desa Adat ngawentenang pacaruan Panca Kelud ring pempatan agung,


samaliha pratima palinggan Bhatara masuci ka segara.

8. Cuntaka Jadma Bobot Durung Kaupakara

• Lamine : selami ipun durung masakapan/ kaupakarain

• Sane cuntaka : jadmane sane bobot, lan genah sirep ipun.

• Upakara pabersihan: banten pasakapan byakaonan, prayascita, padengen-


dengenan, kasaksi prajuru.
9. Cuntaka Mitra Ngalang

• Lamine : jantos upakara masakapan.

• Sane cuntaka : makalih lanang istri.

• Upakara pabersihan: byakaonan, prayascita, padengeng- dengenan/ pasakapan


kasaksi antuk prajuru adat.

10. Cuntaka Jadma Lekad Tan Maupacara Daweg Bobotanga (anak astra, anak bebinjat)
anak durung yayah ipun wiwaha (masakapan)

• Lamine : sadurung pakara

• Sane cuntaka : anak punika, ibune, umah genahnyane.

• Upakara pabersihan: byakaonan, prayascita, padengen-dengenan, yayah renan


ipun tur ipun kaupakarain sekadi anak biasa.

11. Cuntaka Ngalaksanayang Sad Atatayi (Agnida/ Nunjelin, Wisada/ Ngaracun, Atharwa/
Ngaleakin, Sastraghna/ Ngamuk, Dratikrama/ Marikosa, Raja Pisuna/Ngapisunain)

• Lamine : sadurung maupacara pasucian.

• Sane cuntaka : jadma sane malaksana, lan genah umah ipun.

• Upakara pabersihan: byakaonan, prayascita, malukat.

12. Cuntaka Kematian

• Kematian/ seda/ padem wenten makudang soroh:

➢ Pati/ seda biasa antuk sungkan

➢ Salah pati/ seda kecelakaan

➢ Ulah pati/ seda nyedang raga.

• Cuntaka seda/ kematian ngaranayang sebel/ cuntaka:

a. Banjar adat: yening polih banjar nenten banjare tutupan saantukan karya
Dewa Yadnya.

Cuntaka Banjar adat yening seda dadakan:

➢ Lamine : 3 dina

➢ Sane cuntaka : sami warga banjar adat

➢ Upakara : byakaonan, prayascita.


b. Sameton ngarep apamedalan/ sameton ngarep

Wenten 12 rahina, 15 rahina, 17 rahina, wenten 42 rahina.

Manut Lontar Catur Cuntaka:

1) Wangsa Jaba : 37 dina cuntaka

2) Wangsa Wesya : 27 dina cuntaka

3) Wangsa Ksatriya : 24 dina cuntaka

4) Wangsa Brahmana: 7 dina cuntaka

c. Yening Pandita kematian ring Griyannyane wantah cuntaka 3 rahina.


Nanging Sang Pandita nenten wenten cuntaka.

d. Pemangku nenten kena cuntaka, yening anak tiosan seda/ padem.


Nanging yenng kulawarga dane padem, pemangku cuntaka 7 rahina,
sasampunan pemangku ngaturang/ nunas panyapuhan panyucian raga.

e. Yening Pandita Nabe lina, pemangku cuntaka 12 rahina, tur sasampune


maprayascita sisya Idane cuntaka 14 rahina, sapunika taler maprayascita.

f. Yening Dang Acarya (Guru) lina, cuntaka wantah 3 rahina, yening istri/
putri guru seda, cuntaka wantah 1 rahina wengi.

g. Kulawarga sapinda (saking kumpi jantos cucu) lan samanodhaka (sejajar)


yening mireng sameton magenah doh seda, yening sadurung dasa dina
mireng seda punika, polih cuntaka ngenepang dasa rahina. Yening
sampun liwat 10 rahina wawu mireng orti seda, keni cuntaka 3 rahina
wengi.

h. Yan seda rare durung kepus pungsed, abulan pitung dina yayah renan ipun
cuntaka jantos semeton ngarep.

i. Yan seda rare sampun maketus pungsed, durung makupak, 21 rahina


cuntaka.

j. Yan mitra/ kinasihan seda, cuntaka wantah arahina, panyucian


prayascita.

k. Yan gegelan seda (tunangan seda), sane maduwe gelan punika cuntaka
wantah 3 rahina.

l. Cuntaka nulungin ngisidang sawa ring margi, ring rumah sakit muwah
tiosan tan wenten hubungan sameton, cuntaka wantah arahina jantos
masiram.

m. Cuntaka kruron rare sampun mayusa 6 sasih, pateh cuntakane sekadi


rare seda durung kepus puser, cuntaka 42 rahina.

n. Yening kruron rare durung 6 sasih, cuntaka sekadi kruron biasa, yayah
rena kawentenan cuntaka 42 rahina.
o. Yening wangke kantun ring umah, cuntaka tetep, yening sampun ngirim
ka setra tur upakara pasucian mapegat wawu dados makarya upakara
suci, yening tutug wates cuntaka.

• Upakara penyucian cuntaka kematian

➢ Pabyakaonan asoroh, banten penglemijian lengkap asoroh, sesayut


prayascita, lis, sesayut durmanggala, sesayut durmimita (prayascita luwih,
panyeneng soang-soang, sesayut lengkap).

➢ Kahaturang ring Ida Sang Hyang Widhi, ring kabuyutan suci asoroh, sorohan
aprangkatan, sesayut prayascita luwih asoroh, sesayut durmimita asoroh,
panyeneng, sesampune puput ring merajan, lanjutang ka pekarangan
selantur ipun katiba ring sarwa janane/ kulawarga sami nunas penyucian/
pabersihan.

➢ Manut desa, kala, patra upacara penyucian ring arep kadulurin antuk
pacaruan ring pamerajan lan natar pakarangan sanistane caru eka sata
ayam brumbun.

13. Cuntaka Kematian Anak Istri Mobot

Jantos 3 rahina rarene nenten medal ngaranayang leteh bhuana agung, bhuana alit,
nenten dados kaabenang sadurung jangkep tugtug wates waktun ipun manut sastra
Catur Cuntaka:

➢ Sang Brahmana sasampune awarsa.

➢ Sang Ksatriya sasampune 2 warsa.

➢ Sang Wesya sasampune 3 warsa.

➢ Sang Sudra/ Jajaran sasampune 12 warsa.

Yening kaabenang sampun tugtug wates ipune patut wenten banten paimbuh
pamarisuda sakadi Agni Nglayang, sarwa mantra wija tiksna, lan panebusan ring setra,
parahyangan Dalem ring Bhatari Durgha.

14. Cuntaka Manak Salah (rare buncing, sane lanang dumunan embas/ lekad)

➢ Yayah renanya kagingsiran saking paumahannya ring setra selami 42 rahina, tan
dados nginep budal (ulang ulih)

➢ Upakara sasampune budal saking setra, malukat maparisuda padudusan antuk


Catur Kumba ring Catuspata (Pempatan Agung). Pondokne ring setra karubuhang
tur katunjel kaketisin tirta pamrelina.

➢ Jadmane punika kadudus ring banten padudusan, tataban sasayut sampurna.

Catatan:
• Manut jadmane mangkin, makeh sampun mamurug nenten ka setra, wenten sane
netepang upakarane, wenten sane nenten, saantukan geguat adat durung
pastika.

• Wenten taler kepercayaan para panglingsir, yening para agung maduwe putra
buncing, ciri gumine landun (?).

• Banten Padudusan ring Catuspata (Pempatan Agung): Kumba 4, bungkak manca


warna, kinasturi (nyuh bulan susu 5, nyuh udang susu 9, nyuh gading susu 7, nyuh
mulung susu 4, nyuh sudamala susu 8). Pinuja dening panca mertha muang payuk
4, dangdang 1, kekeb 1, kumba carat susu anut wewaran, macucukan itik putih,
ayam sudamala, kucit plet/ butuhan, tepung tawar, segau, lis manca warna,
kukusan, dui-dui, lalang 108, jinah 25.

➢ Ikang padudusan pinuja dening sarwa prayascita, sajen Brahma,


Bhwaneswari, asta pungku.

➢ Muang angadekaken sanggar tawang caru suci 4 dandanan jangkep, sairing


uduh peji, gedang atut pusuh wohnia, pusuhnia, wastra saparadeg, jinah 400
munggah ring sanggah. Ring sor guling bebangkit, pamugbug kagesining
panggungan, tegen-tegenan magelar sanga genep, peras.

➢ Sang Angrayanin, daksina nia sari 2700

➢ Sang Sogata daksina sari 2500

➢ Sang Bhujangga dkasina sari 2250, muang peras sajangkepnyane.

15. Cuntaka Mati Salah Pati

• Mati kabangawan/ hanyut.

• Sander kilap, ulung, tabrakan, urugan, tepen kayu, muah sane tiosan.

Makarya upakara panebusan ring genahe seda/ padem, yaning tan kapanggih nebusin
ring Pempatan Agung.

Banten panebusan ngangge peras daksina, rantasan putih kuning, panyeneng,


ngangge don dapdap 3 bidang angge ngambil tanah genah kematian, raris kagenahang
ring daksina, jagi bakta budal. Dulurin segehan cacahan ring genahe seda lan
pamogpog di sampune tiba ring pamedalan.

Pangayate ring Bhatara Ibu Pertiwi utawi ring Dewa Wisnu yaning hanyud.

Cuntakane saking ngawit padem jants puput pangiriman lan tugtug ngarorasin jantos
macaru.

Layon sang mati salah pati ring genah tios ring umh ipun, patutne langsung bakta ka
setra kapuputang irika. Wenten taler jantos di jaba kewanten, yaning ngaben mangda
tugtug atahun.

16. Mati Alih Pati- Padem/Seda Nyedayang Raga


Pateh sekadi ring ajeng sakewanten upakara pangabenan nganut sengker paling tan
3 tahun.

17. Mati ulah pati padem kasedayang anak tiosan sakadi karacun, katusuk, masiat, muah
tiosan, pateh kadi ring arep.

18. Cuntaka Jadma “Cilaka”, jadma sane pantes menek bajang, sampun kaubadang taler
tan prasida, wenten ngorahang kumbeng- punika tan dados kagenah suci, makarya
banten, ngaryanang Pandita rayunan. Lamine cuntaka jantos ipun sebel/ haid tur
maupakara ngaraja sewala.

Tambahan I

Cuntaka indik atiwa-tiwa (mapendem, ngeseng, ngalungah)

1. Cuntaka banjar adat/ pakraman, 3 rahina saking pangiriman.

2. Cuntaka sameton ngarep sapinda saking sameton kumpi/ kompyang, lamine paling kidik 7
rahina, paling suwe 42 rahina, nganut wangsa lan desa kala patra. Bates wusan cuntaka
prayascita byakaonan ring banjar, papegatan/ pangelemigian lan pacaruan ring sameton/
pangarep.

3. Cuntaka sane ngarepin sawa saking padem/ seda jantos wusan mapegat lan macaru.

4. Cuntaka yaning tumandang manteri (ngalanus) sarahina wengi sasampune mapegat lan
macaru.

5. Cuntaka nangun/ ngaben tanpa sawa sakadi ngasti wedana, nyuasta, cuntaka kaambil saking:

a. Ngangkid/ ngulapin/ ngaplugin.

b. Makarya sikut wadah.

c. Nyumunin padewasan makarya.

6. Cuntaka “Nyekeh Layon”

Yaning wenten warga nyekeh layon saantukan, ngarereh dewasa ayu, saantukan karya agung
ring Besakih, miwah tiosan:

a. Cuntaka banjar saking nyiramang 3 rahina lamin ipun. Yan sampun olih dewasa, malih
saking pangambilan karya nunas pakaryan banjar jantos 3 rahina wusan pangiriman.

b. Cuntaka sane ngaraksa sawa, apemusuan lan pisaga aneh, cuntaka selami sawa puniki
magenah/ sadurung kakirim ka setra.

c. Cuntaka sameton sapinda (sameton ngarep sakadi tunggalan dadia), cuntaka 12 rahina
utawi lebih sasampune palebon/ ngirim.

7. Tutupan Cuntaka
a. Yaning wenten pangalang sasih ring parahyangan jagat/ parahyangan desa saantukan
wenten karya Dewa Yadnya, yaning wenten wong desa padem/ seda apitung rahina
sadurung karya, tan dados nyuarayang kulkul banjar, tan dados masuara gong yaning
kakirim ka setra. Sane nyanggra atiwa punika wantah banjar pangele (panyeledii, tur
sasampune kapendem/ katunjel, cuntaka pangele punika 3 rahina).

b. Wenten taler wong padem punika kasepiang, kasirepang, jantos ring pura puput
upacarane. Sane pangarep cuntaka tan dados ka pura.

c. Yaning kulawarga pemangku seda, risedekan jro mangku ngayah di palinggih, jro mangku
punika nenten budal-budal, jantos ring jumah dane sampun suci malih/ wusan
ngarorasin.

d. Yaning wenten sinalih tunggil warga makarya hayu tur nunas pangalang sasih lan pasadok
ring Kelian Banjar, yaning ring babanjaran dane wenten kematian, karya hayu punika
kalanturang jantos puput.

Dewasa Atiwa-Tiwa

I. Dewasa Ayu

• Redite wage landep, redite umanis ukir, redite umanis warigadean, redite umanis
krulut, redite umanis nuju indra, wrespati kliwon nuju guru, buda pon nuju brahma,
redite pon nuju kala, sukra pon nuju sri.

• Wewaran nuju beteng, kajeng, was.

II. Malaning Dewasa

• Purnama, tilem, anggara kasih, buda kliwon, tumpek, piodalan di khayangan desa/
jagat, semut sadulur gede (3x), kala gotongan gede (3x), ingkel wong (?).

• Larangan-larangan tiosan:

1. Kala gotongan – saptawara dan pancawara uripnia 14 → sukra kliwon (14),


saniscara umanis (14), redite paing (14).

2. Semut sadulur → nuju saptawara lan pancawara uripnia 13 (sukra pon 13,
saniscara wage 13, redite kliwon 13).

3. Gagak anungsang pati – tanggal ping 3; panglong ping 1, 6, 14.

4. Larung pagelaran – wrespati tanggal/ panglong ping 6.

5. Was penganten:

▪ Ring awuku madaging 2 was (tolu – ring redite lan saniscara dungulan –
ring redite lan saniscara menail – ring redite lan saniscara dukut – ring
redite lan saniscara sane madaging was).

6. Kalebu Rau:

▪ Wuku landep – redite wage


▪ Wuku ukir – redite umanis

▪ Wuku gumbreg – sukra paing

▪ Wuku wariga – anggara umanis

▪ Wuku warigadean – redite umanis

▪ Wuku langkir – anggara pon

▪ Wuku medangsia – redite pon

▪ Wuku krulut – buda paing

▪ Wuku merakih – saniscara paing

▪ Wuku medangkungan – wrespati wage

▪ Wuku matal – anggara wage lan buda kliwon

▪ Wuku uye – anggara umanis

▪ Wuku bala – anggara paing

▪ Wuku ugu – saniscara kliwon

▪ Wuku wayang – redite wage

▪ Wuku klawu – sukra umanis

▪ Wuku dukut – buda umanis

▪ Wuku watugunung – redite kliwon (semut sadulur)

7. Rerainan jagat

▪ Galungan, Kuningan

▪ Karya Agung di Besakih (saking negtegang beras nyantos nyineb)

▪ Nyepi, Siwaratri, Saraswati

▪ Piodalan ring Kahyangan Desa

8. Tiosan

▪ Nuju pasah

▪ Nyandung (ngepuanang mendem sawa ring setra asiki)

▪ Ngajang → tan dados bulak-balik krama banjar ngarereh layon jagi


pendem ring setrane asiki

▪ Nginepang bangbang – manut desa mawacara

▪ Prawani – tanggal/ panglong 14

▪ Purnama, Tilem – tanggal/ panglong 15

▪ Kala Prawani: Redite Sinta, Anggara Prangbakat, Buda Landep. Wrespati


Tambir
▪ Prawanining Sasih

Sasih I tanggal 10, Sasih II tanggal 7,

Sasih III tanggal 3, Sasih IV tanggal 6,

Sasih V tanggal 10, Sasih VI tanggal 8,

Sasih VII tanggal 12, Sasih VIII tanggal 13,

Sasih IX tanggal 8, Sasih X tanggal 6,

Sasih XI tanggal 1, Sasih XII tanggal 14.

▪ Ring desa pakraman wenten sane tan ngamargiang atiwa-tiwa nuju


Ingkel Wong, Wrespati Kliwon.

Tambahan II

Lamine Cuntaka

1. Dalam Lontar Catur Cuntaka:

a. Brahmana cuntaka 12 rahina

b. Ksatrya cuntaka 15 rahina

c. Sudra cuntaka 37 rahina

2. Dalam Lontar Krama Pura:

a. Banjar cuntaka 3 rahina

b. Misanan, mindon, mingtelu, 37 rahina

c. Wesya cuntaka 27 rahina

d. Ksatrya cuntaka 24 rahina

e. Brahmana cuntaka 7 rahina

f. Mangku kamatian ring umahnia 3 rahina. Yen Pemangku seda cuntaka paling kidik 12
dina

g. Brahmana Pandita tan keneng cuntaka

h. Pemangku tan keneng cuntaka marep wong len, yan panak putunia padem, cuntaka
7 rahina.

3. Cuntaka prabot sakadi dulang, bokor, m.s.l.

Yaning sampun bersihin toya utawi prayascita sampun ilang cuntakane.

Kaketus saking “Cuntaka lan Durmanggala” sane kakawi olih Ida Bagus Anom, Griya Kediri Paketan
Kuwum Anyar Marga-Tabanan.

Anda mungkin juga menyukai