I. Arti Cuntaka
Cuntaka maarti nenten suci manut pandangan Hindu. Sane mawasta nenten suci inggih
punika keadaan sane ngeranayang goyah, nenten tenang, nenten mantep ngelaksanayang
upacara Agama Hindu.
2. Wiwaha (perkawinan)
4. Kruron (menggugurkan)
Tios ring punik wente taler mawit buron, kayu muwah tiosan, minakadi:
1. Ubuan sampi, kebo, kambing, celeng, yan masuk genah suci, taler ngeranayang letuh/
cuntaka. (Yening anggen upacara nenten ngeletehin.)
2. Kayu/ entik-entikan sane mentik ring setra, sander kilap taler leteh.
3. Bunga sane mentik ring setra, bunga Sari Lonto, Sungenge taler leteh.
III. Lami lan Upacara Pabersihan Cuntaka lan Sane Patut Cuntaka.
• Upacara pabersihan:
• Upakara ring Desa Adat: sesayut prayascita, peras panyeneng, panglukatan genep,
nunas tirta Ida Pandita, ketisang ring parahyangan, pawongan, palemahan.
5. Cuntaka Wiwaha
• Lamine : saking nganten jantos upacara pasakapan/ byakala, prayascita,
padengen-dengenan.
6. Cuntaka Agamya Gamana (bapa ngambil pianak, sameton sodet ngambil sameton,
ngambil rerama, m.s.l)
• Sane cuntaka : jadmane sane malaksana, lan desa adat makasami jantos
parahyangan, pawongan lan palemahan.
• Upacara pabersihan: banten pateh ring Gamya Gamana, sekadi (manut lontar
Catur Cuntaka):
10. Cuntaka Jadma Lekad Tan Maupacara Daweg Bobotanga (anak astra, anak bebinjat)
anak durung yayah ipun wiwaha (masakapan)
11. Cuntaka Ngalaksanayang Sad Atatayi (Agnida/ Nunjelin, Wisada/ Ngaracun, Atharwa/
Ngaleakin, Sastraghna/ Ngamuk, Dratikrama/ Marikosa, Raja Pisuna/Ngapisunain)
a. Banjar adat: yening polih banjar nenten banjare tutupan saantukan karya
Dewa Yadnya.
➢ Lamine : 3 dina
f. Yening Dang Acarya (Guru) lina, cuntaka wantah 3 rahina, yening istri/
putri guru seda, cuntaka wantah 1 rahina wengi.
h. Yan seda rare durung kepus pungsed, abulan pitung dina yayah renan ipun
cuntaka jantos semeton ngarep.
k. Yan gegelan seda (tunangan seda), sane maduwe gelan punika cuntaka
wantah 3 rahina.
l. Cuntaka nulungin ngisidang sawa ring margi, ring rumah sakit muwah
tiosan tan wenten hubungan sameton, cuntaka wantah arahina jantos
masiram.
n. Yening kruron rare durung 6 sasih, cuntaka sekadi kruron biasa, yayah
rena kawentenan cuntaka 42 rahina.
o. Yening wangke kantun ring umah, cuntaka tetep, yening sampun ngirim
ka setra tur upakara pasucian mapegat wawu dados makarya upakara
suci, yening tutug wates cuntaka.
➢ Kahaturang ring Ida Sang Hyang Widhi, ring kabuyutan suci asoroh, sorohan
aprangkatan, sesayut prayascita luwih asoroh, sesayut durmimita asoroh,
panyeneng, sesampune puput ring merajan, lanjutang ka pekarangan
selantur ipun katiba ring sarwa janane/ kulawarga sami nunas penyucian/
pabersihan.
➢ Manut desa, kala, patra upacara penyucian ring arep kadulurin antuk
pacaruan ring pamerajan lan natar pakarangan sanistane caru eka sata
ayam brumbun.
Jantos 3 rahina rarene nenten medal ngaranayang leteh bhuana agung, bhuana alit,
nenten dados kaabenang sadurung jangkep tugtug wates waktun ipun manut sastra
Catur Cuntaka:
Yening kaabenang sampun tugtug wates ipune patut wenten banten paimbuh
pamarisuda sakadi Agni Nglayang, sarwa mantra wija tiksna, lan panebusan ring setra,
parahyangan Dalem ring Bhatari Durgha.
14. Cuntaka Manak Salah (rare buncing, sane lanang dumunan embas/ lekad)
➢ Yayah renanya kagingsiran saking paumahannya ring setra selami 42 rahina, tan
dados nginep budal (ulang ulih)
Catatan:
• Manut jadmane mangkin, makeh sampun mamurug nenten ka setra, wenten sane
netepang upakarane, wenten sane nenten, saantukan geguat adat durung
pastika.
• Wenten taler kepercayaan para panglingsir, yening para agung maduwe putra
buncing, ciri gumine landun (?).
• Sander kilap, ulung, tabrakan, urugan, tepen kayu, muah sane tiosan.
Makarya upakara panebusan ring genahe seda/ padem, yaning tan kapanggih nebusin
ring Pempatan Agung.
Pangayate ring Bhatara Ibu Pertiwi utawi ring Dewa Wisnu yaning hanyud.
Cuntakane saking ngawit padem jants puput pangiriman lan tugtug ngarorasin jantos
macaru.
Layon sang mati salah pati ring genah tios ring umh ipun, patutne langsung bakta ka
setra kapuputang irika. Wenten taler jantos di jaba kewanten, yaning ngaben mangda
tugtug atahun.
17. Mati ulah pati padem kasedayang anak tiosan sakadi karacun, katusuk, masiat, muah
tiosan, pateh kadi ring arep.
18. Cuntaka Jadma “Cilaka”, jadma sane pantes menek bajang, sampun kaubadang taler
tan prasida, wenten ngorahang kumbeng- punika tan dados kagenah suci, makarya
banten, ngaryanang Pandita rayunan. Lamine cuntaka jantos ipun sebel/ haid tur
maupakara ngaraja sewala.
Tambahan I
2. Cuntaka sameton ngarep sapinda saking sameton kumpi/ kompyang, lamine paling kidik 7
rahina, paling suwe 42 rahina, nganut wangsa lan desa kala patra. Bates wusan cuntaka
prayascita byakaonan ring banjar, papegatan/ pangelemigian lan pacaruan ring sameton/
pangarep.
3. Cuntaka sane ngarepin sawa saking padem/ seda jantos wusan mapegat lan macaru.
4. Cuntaka yaning tumandang manteri (ngalanus) sarahina wengi sasampune mapegat lan
macaru.
5. Cuntaka nangun/ ngaben tanpa sawa sakadi ngasti wedana, nyuasta, cuntaka kaambil saking:
Yaning wenten warga nyekeh layon saantukan, ngarereh dewasa ayu, saantukan karya agung
ring Besakih, miwah tiosan:
a. Cuntaka banjar saking nyiramang 3 rahina lamin ipun. Yan sampun olih dewasa, malih
saking pangambilan karya nunas pakaryan banjar jantos 3 rahina wusan pangiriman.
b. Cuntaka sane ngaraksa sawa, apemusuan lan pisaga aneh, cuntaka selami sawa puniki
magenah/ sadurung kakirim ka setra.
c. Cuntaka sameton sapinda (sameton ngarep sakadi tunggalan dadia), cuntaka 12 rahina
utawi lebih sasampune palebon/ ngirim.
7. Tutupan Cuntaka
a. Yaning wenten pangalang sasih ring parahyangan jagat/ parahyangan desa saantukan
wenten karya Dewa Yadnya, yaning wenten wong desa padem/ seda apitung rahina
sadurung karya, tan dados nyuarayang kulkul banjar, tan dados masuara gong yaning
kakirim ka setra. Sane nyanggra atiwa punika wantah banjar pangele (panyeledii, tur
sasampune kapendem/ katunjel, cuntaka pangele punika 3 rahina).
b. Wenten taler wong padem punika kasepiang, kasirepang, jantos ring pura puput
upacarane. Sane pangarep cuntaka tan dados ka pura.
c. Yaning kulawarga pemangku seda, risedekan jro mangku ngayah di palinggih, jro mangku
punika nenten budal-budal, jantos ring jumah dane sampun suci malih/ wusan
ngarorasin.
d. Yaning wenten sinalih tunggil warga makarya hayu tur nunas pangalang sasih lan pasadok
ring Kelian Banjar, yaning ring babanjaran dane wenten kematian, karya hayu punika
kalanturang jantos puput.
Dewasa Atiwa-Tiwa
I. Dewasa Ayu
• Redite wage landep, redite umanis ukir, redite umanis warigadean, redite umanis
krulut, redite umanis nuju indra, wrespati kliwon nuju guru, buda pon nuju brahma,
redite pon nuju kala, sukra pon nuju sri.
• Purnama, tilem, anggara kasih, buda kliwon, tumpek, piodalan di khayangan desa/
jagat, semut sadulur gede (3x), kala gotongan gede (3x), ingkel wong (?).
• Larangan-larangan tiosan:
2. Semut sadulur → nuju saptawara lan pancawara uripnia 13 (sukra pon 13,
saniscara wage 13, redite kliwon 13).
5. Was penganten:
▪ Ring awuku madaging 2 was (tolu – ring redite lan saniscara dungulan –
ring redite lan saniscara menail – ring redite lan saniscara dukut – ring
redite lan saniscara sane madaging was).
6. Kalebu Rau:
7. Rerainan jagat
▪ Galungan, Kuningan
8. Tiosan
▪ Nuju pasah
Tambahan II
Lamine Cuntaka
f. Mangku kamatian ring umahnia 3 rahina. Yen Pemangku seda cuntaka paling kidik 12
dina
h. Pemangku tan keneng cuntaka marep wong len, yan panak putunia padem, cuntaka
7 rahina.
Kaketus saking “Cuntaka lan Durmanggala” sane kakawi olih Ida Bagus Anom, Griya Kediri Paketan
Kuwum Anyar Marga-Tabanan.