UPACARA ADAT

Kompetensi Dasar :
3. 2 Mengidentifikasi, memahami, dan menganalisis peristiwa budaya
daerah sesuai dengan karakteristiknya.

Indikator :
3.2.1 Menyebutkan macam-macam budaya daerah
3.2.2 Menyebutkan contoh budaya daerah yang berupa kegiatan upacara
adat setempat.
3.2.3 Mengidentifikasi karakteristik salah satu kegiatan upacara adat.
3.2.4 Menganalisis struktur kegiatan upacara adat sesuai karakteristik.
3.2.5 menjelaskan pesan moral dalam upacara
Kabudayan:
Sedaya pamanggih saha asiling cipta, rasa, lan pakaryan saking tiyang gesang
ingkang kedah dipunlampahi kanthi sinau. (Koentjaraningrat, 2004: 9)

Upacara Adat:
 Kagiyatan tradhisi adat kang ditindakake dening masarakat Jawa kanthi turun
temurun. Upacara adat nduweni tujuwan kanggo ngurmati lan ngugemi warisan
tinggalane para leluhur.
 Jroning kabudayan Jawa akeh tinemu upacara adat sing nganti saiki isih dileluri,
dilestarekake, sarta dikembangake.
 Jinise upacara adat ing tanah Jawa iku ana maneka warna. Ana upacara adat sing
ana gegayutane karo manungsa, ana upacara adat sing gegayutane karo alam, ana
upacara adat sing gegayutan karo agama utawa kapercayan, lan saliya-liyane.
 Kabeh jinise upacara adat kuwi isi ditindakake dening masarakat Jawa, supaya
pitutur luhur kang ana ing upacara kasebut tetep bisa dilestarekake dening generasi
mudha. Saliyane kuwi, upacara adat uga nduweni nilai-nilai budaya kang adi luhung
lan bisa dadi jati dhirine wong Jawa.
 Upacara Adat wis ana urut rantamaning acara lan wis ana ubrampe apa ae sing
biasane dinggo. Kabeh kuwi ana tegese dhewe-dhewe. Ananging amarga jaman wis
tansaya maju, urut rantamaning adicara lan ubarampe sing digunakake wis tansaya
ngrembaka lan digathukne karo panguripan jaman saiki.
 Jenis-jenis Upacara Adat
• Sing Ana Gegayutane karo Manungsa
Upacara adat sing ana gegayutane manungsa kuwi ana akeh banget, iki
ditindakake nalika manungsa iku isih ana ing padharanipun Ibu dugi
manungsa iku tumekaning pati.
• Sing Ana Gegayutane karo Alam
Upacara adat sing ana gegayutane alam kuwi biasane nduweni tujuan
kanggo ngaturaken panuwun utawa puji syukur dhumateng Gusti Ingkang
Maha Agung kanthi liwat upacara-upacara kang ditindakake ing alam.
• Sing Ana Gegayutane karo Kapercayan
Upacara adat sing ana gegayutane kapercayan kuwi biasane ditindakake
ing dina utawa wulan tartampu, tuladhane upacara suran iku ditindakake
ing wulan Sura. Kang nduweni tujuan kanggo paring pakurmatan marang
para leluhur.
 Upacara Adat sing Ana Gayute Karo Manungsa

Telonan Upacara adat kang ditindakake

nalika jabang bayi ws ngancik
Tingkeban patang wulan ing padharane
Brokohan/ barokahan ibu.
Makane ana sing ngarani telonan
Sepasaran lan akekoh iku ngupat (ngancik umur patang
wulan).
Selapanan Tujuane saka upacara iki yaiku
Tedhak Siten kanggo keslametane bayi, ibu,
lan kanggo tolak balak.
Pengantenan Maknane yaiku kanggo
pralambang jabang bayi uwis
Slametan wong seda mlebu ing tataran kaping
papat ing proses pangriptane
manungsa.
 Upacara Adat sing Ana Gayute Karo Manungsa

Telonan
Upacara adat kang ditindakake
Tingkeban nalika jabang bayi uwis ngancik
pitung wulan ing padharane ibu.
Brokohan/ barokahan Tujuane kanggo keslametane
bayi, ibu, lan tolak balak.
Sepasaran lan akekoh Maknane tingkeban yaiku bayi
Selapanan sing wis umur pitung wulan
kuwi nduweni raga kang
Tedhak Siten nyata lan sampurna.

Pengantenan
Slametan wong seda
 Upacara Adat sing Ana Gayute Karo Manungsa

Telonan
Tingkeban
Brokohan/ barokahan Upacara adat kang ditindakake
nalika jabang bayi uwis lair.
Sepasaran lan akekoh Tujuane kanggo konjuk puji
Selapanan sokur lan mangayubagya
kelairan si jabang bayi.
Tedhak Siten
Pengantenan
Slametan wong seda
 Upacara Adat sing Ana Gayute Karo Manungsa

Telonan
Tingkeban
Upacara adat kang
Brokohan/ barokahan ditindakake nalika jabang bayi
uwis umur limang dina
Sepasaran lan akekoh nganti seminggu nalika
bayi uwis pupak puser.
Selapanan Biasane upacara sepasaran iki
karo menenhi jeneng bayi lan
Tedhak Siten akekoh (sarana mbeleh
Pengantenan wedhus)
Tujuane kanggo ngaturake
Slametan wong seda rasa syukur marang Gusti.
 Upacara Adat sing Ana Gayute Karo Manungsa

Telonan
Tingkeban Upacara adat kang ditindakake
Brokohan/ barokahan nalika bayi uwis umur 35 dina
(selapan).
Sepasaran lan akekoh Jroning umur selapan kuwi
mujudake dina lan pasarane
Selapanan bayi nalika lair. Upamane lair
Rabu Kliwon, upacara selapanan
Tedhak Siten uga ditindakake ing dina Rabu
Kliwon.
Pengantenan Tujuane kanggo ngaturake
Slametan wong seda rasa syukur awit keslametan
lan kesejahteraan bayi.
 Upacara Adat sing Ana Gayute Karo Manungsa

Telonan
Tingkeban
Brokohan/ barokahan
Sepasaran lan akekoh
Selapanan Upacara adat kang ditindakake
nalika bayi uwis umur pitung
Tedhak Siten wulan utawa 6 lapan. Wektu
Pengantenan kuwi bayi wis wiwit mudhun
lemah lan blajar mlaku.
Slametan wong seda Tujuane supaya si jabang bayi
bisa dadi putra kang urip
kanthi mandhiri.
 Upacara Adat sing Ana Gayute Karo Manungsa
Upacara adat kang ditindakake nalika pasangan mudha-
mudhi sing wis arep bale wisma (omah-omah).
Sing kudu dilakoni sadurunge upacara pinanganten
Telonan antarane:
1. Pasang tratag, tarub, bleketepe, lan tuwuhan.
Tingkeban 2. Kembar Mayang
3. Pasang tuwuhan
4. Siraman
Brokohan/ barokahan 5. Dodol Dawet
6. Potong Tumpeng
Sepasaran lan akekoh 7. Dulangan Pungkasan
8. Nanem rambut lan ngeculne ayam
Selapanan 9. Midodareni
Sing kudu dilakoni nalika upacara pinanganten
Tedhak Siten antarane:
10. Ijab Qobul
11. Panggih (Papag toya, Balangan gantal, Salaman,
Pengantenan Ngabekten, Ngidak endhog, Gandhengan,
Sinduran,Tanem jero, Bobot timbang, Ngunjuk Toya
Slametan wong seda Degan, Mapag besan, Catur wredha lenggah kursi,
Kacar Kucur, Dulangan)
12. Bubak Kawah
13. Tumplek Punjen
14. Sungkeman
15. Kirab pinanganten
 Upacara Adat sing Ana Gayute Karo Manungsa

Upacara adat kang ditindakake nalika

Telonan manungsa wis tekan patine (seda).
Sing ditindakake nalika upacara iki yaiku
Tingkeban kirim donga marang arwah sing mentas
tilar donya.
Brokohan/ barokahan Slametane wong seda sing ditindakake
yaiku:
Sepasaran lan akekoh 1. Surtanah (nembe seda)
2. Telung dina
Selapanan 3. Pitung dina
4. Patang puluh dina
Tedhak Siten 5. Satus dina
6. Pendhakan (pendhak pisan lan
Pengantenan pendhak pindho)
Pendhak pisan iku ditindakake
Slametan wong kurang luwih setaun sabare seda.
Pendhak pindho iku ditindakake
kurang luwih 2 taun sabare seda.
seda 7. Sewu dina
8. Pangeling-eling
 Upacara Adat sing Ana Gayute Karo Alam

Sedhekah bumi utawa bersih desa

Upacara sing nduweni tujuwan kanggo ngaturake raos syukur
sarta nyuwun pandonga slamet marang sakabehing warga desa.
Biasane upacara iki ditindakake sawise mangsa panen kanthi
mbagi asiling bumi marang warga desa kang nganakake.

Tolak balak
Upacara sing nduweni tujuwan kanggo nolak sawernane
bebaya. Kanthi anane upacara iki diajab muga-muga balak sing
durung teka bisa sumingkir, dene balak sing wis dialami bisa
enggal pulih kaya winginane.
 Upacara Adat sing Ana Gayute Karo Kapercayan

Nyadran
Upacara Nyadran ditindakake kanggo mujudake
atur pakurmutan marang arwahe para leluhur. Suran
Nyadran ditindakake ing pungkasane sasi Ruwah,
diwiwiti reresik ing pasareyan para leluhur, banjur
nganakake slametan lan kirim donga ing pasareyan Upacara Suran ditindakake
kasebut. ing saben-saben tanggal 1
wulan Sura. Jroning
tradhisi suran, tumrape
Ruwatan masarakat sing manggon
ing sapinggire segara
utawa telaga lumrahe
Upacara Nyadran ditindakake kanggo mujudake atur nganakake upacara larung
pakurmutan marang arwahe para leluhur. Nyadran sesaji. Nanging tumrap
ditindakake ing pungkasane sasi Ruwah, diwiwiti masarakat liyane,
reresik ing pasareyan para leluhur, banjur nganakake nganakake upacara bab
slametan lan kirim donga ing pasareyan kasebut. budaya Jawa saliyane.