LAPORAN KAGIYATAN

UPACARA ADAT TINGKEBAN

Disusun untuk memenuhi tugas

Mata pelajaran Bahasa Jawa
Yang dibina oleh Ibu Devi Nur, S.Pd.

OLEH :
Fitria Ramadhani ( XI IPS 2 / 12 )

SEKOLAH MENENGAH ATAS NEGERI 4 MALANG

Jalan Tugu Utara No. 01 Malang 65111
Telp (0341) 325267 Fax (0341) 325267 Kotak Pos 11
September 2021
 LAPORAN KAGIYATAN
UPACARA ADAT TINGKEBAN

BAB I
PAMBUKA

1.1       Landhesan Masalah

Tingkeban/mitoni iku salah siji upacara saka tradisi Jawa, upacara iki disebut mitoni asalé
saka ‘am’ (ater-ater am nuduhake tembung kata kerja) + ’7′ ( angka pitu) kang ateges upacara
sing dilakoni nalika itungan ke-7. Yen Tingkeb artine tutup, Dadi tingkeban yaiku upacara
panutup suwine ibu meteng ngantii ngelahirne bayi.
Upacara mitoni sawijining adat kebiasaan utawa sawijining  upacara kang dilakoni ing sasi
ke-7 nalika ana salah sijining wanita meteng.Upacara iki ditekani dening si ibu, bapak,
keluarga, dukun lan ulama. Kanthi pangarep arep supaya si jabang bayi kang ono gua garbane
ibu, lan ibune kang ngandet tansah pinaringan keslametan.Ing upacara iki ibune sing meteng
ing karang banyu lan kembang setaman diiringi Tujuan kanggo nyuwun pandonga marang
moho kuwoso Gusti Allah, muga-muga bakal diparingi rahmat lan pangestune supaya bayi
bakal lair aman lan swara. Saben tiyang sepah bakal nyana bocah sing bakal lair bakal
dadi bocah apik lan bisa ketemu sing pangarepan kasebut.
Tata upacara kang ditindakake nalika ngandet, yaiku siraman, nglebokna endhog ayam
kampung menyang njero kain calon ibu sing dilakoake bojone, ganti busana, nglebokna
kelapa gading enom, nugel lawe/lilitan benang/janur, mecahke periuk lan gayung, nginum
jamu sorongan,lan  nyolong endhog, cekake yaiku upacara mitoni kang dipercaya kanggo
sarana ngilangake petaka/bebaya/mala, yaiku nuduhake menawa upacara-upacara kuwi
mujudake  penghayatan bagian-bagian kepercayaan lami. Kejaba kuwi, kalebu adat istiadat
kang dilestarikake secara turun temurun nang sawijining kelompok sosial. Nek adat istiadat
kuwi ora dilakoni arep ndadeake ecean lan jeneng ala kanggo keluarga wong kuwi ing
satengahin kelompok sosial ing masyarakate.
Mitoni ora bisa dilakoni sewayah-wayah, biasane milih dina kang dianggep becik kanggo
nganakake upacara mitoni. Dina kang apik kanggo upacara mitoni yaiku dina Selasa (Senin
awan tekan wengi) utawa Setu (Jumat awan tekan wengi) lan dianaake ing wektu siang utawa
sore. Kanggo papan panggonane upacara biasane dipilih ing pasren, yaiku senthong tengah.
Pasren kanggone among tani kanggo panggonan nyembah Dewi Sri, dewi pari. Amarga
masyarakat saiki ora duwe senthong, mula upacara mitoni biasane dilakoake ono ing ruang
keluarga utawa ruang kang amba kang cukup kanggo nganaake upacara.

1.2         Underane Masalah

1) Kepriye sejarah tradisi Tingkeban?
2) Apa wae ubarampe sing digawe ing tradisi Tingkeban?
3) Kepriye proses utawatata carane tradisi Tingkeban?
4) Kapan tradisi kasebut dilaksanakake?

1.3         Tujuwan

1. Kanggo mangerteni sejarah upacara Tingkeban.
2Kanggo mangerteni apa wae ubarampe sing digunakake ing tradisi Tingkeban.
3 Kanggo mangerteni proses utawa tahapan tradisi Tingkeban.
4.Kanggomangerteni gayutane antara tradisi Tingkeban karo ajaran Islam.
5. kanggo mangerteni hal-hal sing disiapnekanggo jalane upacara Tingkeban.

1.4         Paedah

Penelitian iki dilaksanaake kanggo  harapan supaya masyarakat iso ngerteni lan mahami
tradisi kasebut kanti bener , lan apik dipandang saka segi budaya utawa ajaran agama. sarana
iki uga dadi latihan kanggo penulis supaya ningkatne  kemampuan nulis penulis. Landadi 
media pewarisan ilmu sesepuh kanggo generasi teruse. Penulis duwe kekarep penelitian iki
kenek digunaake  kanggo referensi  penelitian-penelitian ing sateruse .

BAB II
ISI
Mitoni iku asalé saka tembung pitu (7). Upacara adat iki dianakaké wektu calon ibu nggarbini utawa
meteng 7 sasi. Ancasé kanggo keslametan calon bayi lan ibuné utawa kanggo sing sipaté tolak bala.
Ing dhaérah tartamtu, upacara iki uga diarani tingkeban.
Makna Jabang bayi umur 7 sasi iku wis nduwe raga sing sampurna. Dadi miturut pangertene wong
Jawa, wetengan umur 7 sasi iki proses pangriptane manungsa iku wis nyata lan sampurna ing sasi
kaping 7. Reroncen acara kanggo upacara mitoni iki luwih akeh tinimbang upacara ngupati. Urut-
urutane yaiku siraman, nglebokake endhog pitik kampung ning njero kain calon ibu dening calon
bapak, salin rasukan, brojolan (nglebokake klapa gadhing enom), medhot lawe utawa lilitan benang
(janur), mecahake wajan lan gayung, nyolong endhog lan pungkasane yaiku kendhuren. Acara
siraman mung dianakake kanggo mitoni anak sing nomer siji. Miturut adat Jawa mitoni iku kudu
dianakake ing dina sing temenan apik yaiku dina Senen awan nganti mbengi utawa dina Jemuah awan
nganti mbengi.
Rangkeyan Acara Rantaman adicara kanggo upacara mitoni iki luwih akeh tinimbang upacara
ngupati, urut-urutan yaiku siraman, nglebokake endhog pitik kampung ing njero kain calon ibu dening
calon bapak, salin rasukan, brojolan nglebokake cengkir klapa gadhing, medhot lawe utawa lilitan
benang janur, mecahake wajan lan gayung, nyolong endhog lan pungkasan kendhuri kendhuren.
Acara siraman namung dianakake kanggo mitoni anak mbarep. Wektu Miturut adat Jawa mitoni iku
kudu diadani ing dina sing temenan apik yaiku dina Senen awan nganti mbengi utawa uga dina
Jemuwah awan nganti mbengi, saderengipun wulan 'purnamasidhi'.
 

 Tata Carane
Masarakat Jawa tansah ora uwal saka tatacara adat tradhisi. Apa maneh kang gegayutan karo sangkan
paraning manungsa. Wiwit manungsa ana njero kandhutan nganti manungsa surut ing kaseban jati,
tansah diiring kanthi adat tradhisi kang digelar ing wayah tartamtu.
Dene tatacara lan upacara tradhisi kang digelar nalika sawijining wanita lagi ngandhut duwe pangajab
supaya ibu lan anak utawa wiji dadi kang dikandhut tansah wilujeng nir sambikala. Pangajab liyane,
bayi kang dilairake mbesuke bisa antuk kabegjan uripe.
Maneka tatacara dilakoni nalika kandhutan wiwit umur telung sasi ana wilujengan utawa selametan
nigang wulani, petang sasi, limang sasi, enem sasi, pitung sasi kang disebut mitoni, sarta sangang sasi
kang disebut procotan.
Miturut Prasetyo Adi Wisnu Wibowo, dhosen Sastra Daerah FSSR UNS Solo, kanggo njaga supaya
jabang bayi bisa slamet nalika ing kandhutan nganti wancine lair, wong Jawa ngleksanakake maneka
warna wilujengan. Maneka upacara tradhisi lumrah dilakoni jroning cakra manggilingan uripe ma-
nungsa Jawa nalika wanita lagi ngandhut wiwit umur kandhutan sesasi nganti sangang sasi.
“Dene nalika umur kandhutan wus ngancik pitung sasi, diadani upacara slametan kang disebut mitoni
utawa tingkeban. Mitoni iki dilakoni dening wong Jawa mligine nalika wanita lagi ngandhut kang ka-
pisan utawa mbobot tembean,” ujare Prasetyo, ing andharane jroning sawijining pirembugan ing
FSSR, sawetara wektu kapungkur.
Upacara mitoni utawa wilujengan pitung wulanan iki lumrahe nganggo ubarampe kang disedhiyani
dening kulawarga wanita kang nembe ngandhut. Ubarampe slametan nglimputi sekul janganan, je-
nang abrit, jenang baro-baro, jajan pasar lan sriyatan kang ginawe saka wijen, dhele, kacang kang ka-
gangsa ing gendhis. Saliyane iku uga cengkaruk timbal, penyon, pring sadhapur lan tumpeng robyong
kang arupa tumpeng dicemplungake ing cething, diwenehi iwak kebo lan endhog godhog, gereh, kru-
puk. Ubarampe liyane awujud janganan mentah kayata lombok, terong, janganan lan sawetara jinis
kembang-kembangan. Tumpeng janganan digawe cacah pitu dijangkepi pitung iji apem conthong.
Jroning upacara mitoni iku uga ana tatacara gantos penganggen ngantos kaping pitu kang sabanjure
disebut tingkeban. Nut Serat Tatacara anggitane Ki Padmasusastra, upacara tingkeban iki dileksanaka-
ke nalika tanggal ganjil tanpa ngliwati purnama (sadurunge tanggal 15, upamane tanggal 3, 5, 7, 9, 11,
13 lan 15). “Upacara mitoni utawa tingkeban diadani jalaran nurut kaprecayane wong Jawa, bayi ing
kandhutan nalika umur pitung wulan wis diparingi nyawa dening Pangeran. Dene ritual baku jroning
upacara mitoni yakuwi siraman lan ganti busana nganti kaping pitu,” ujare Prasetyo.

 Tata Cara Siraman

Tata carane siraman, ing papan kang wus ditemtokake dicepakake jembangan wadhah banyu kang
wus diwenehi kembang setaman. Banyu kang wus diwenehi kembang setaman kuwi dianggo siraman
wanita kang lagi ngandhut.
Upacara siraman dhewe dileksanakake wanci jam 11.00 WIB amarga dipracaya para hapsari uga tu-
murun saka kayangan saprelu arep adus. Dene kang mimpin siraman yakuwi dhukun, dene kang nyi-
ram wanita kang ngandhut yaiku para pinisepuh putri kang cacahe pitu utawa sangang wong. Cidhuk
banyu kang dianggo kudu saka bathok utawa siwur.
“Sadurunge siraman, wanita kang ngandhut dilulur luwih dhisik nganggo glepung beras mancawarna
dicampur mangir, pandhan wangi kang wus dirajang lembut lan godhong kemuning kang wus dipipis.
Nanging uga ana sumber liya kang nyebutake piranti kang digunakake ngresiki cacahe pitung rupa ya-
kuwi wedhak agal, sedheng lan lembut, mangir, sindhu, lulur lan asem,” jarene Prasetyo.
Papan kanggo lungguhe wanita kang lagi ngandhut iku arupa dhingklik cilik kang dilambari godhong
apa-apa, saliyane itu uga godhong kluwih, kara, maja, dhadhap serep, alang-alang, klasa mendhong,
dhingklik uga dilambari kain warna-warna, contone sindur, jarit kanthi motif yuyu sekandhang.
Padusan kakrobong utawa ditutup nganggo kain jarit motif rangrangan utawa cindhe. Padusan iki ana
ing latar sisih kiwa utawa tengen omah kanthi lawang ngadhep ngetan. Krobong dirias nganggo tu-
wuhan jangkep arupa pisang, tebu lan cengkir gadhing.
Ing Serat Tatacara anggitane Ki Padmasusastra kasebutake, rampung siraman banjur ganti kain pasat-
an lan diubedi letrek utawa kain jarit kang logro sarta dianggoni sabuk saka godhong tebu tulak. Saka
njero letrek kuwi pinisepuh nglebokake tropong ing njero jarit lan nyeblokake. Sabanjure sabuk mau
dipotong nganggo keris. Sawuse pedhot, bojone wanita kang lagi ngandhut iku diakon lunga tanpa pa-
mit. Bebarengan karo kuwi ibu Maratuwa mbanting endhog pitik mentah lan bapake mecah cengkir
gadhing kang wus digambari Kamajaya-Kamaratih, Janaka-Subadra, utawa Panji lan Candra Kirana,
banjur disigar dadi loro. Nalika mecah cengkir direwangi bapak kandhunge wanita kang lagi ngandhut
kuwi.
Wanita kang ngandhut banjur diiring mlebu omah lan ngadeg ing ngarep petanen. Ing papan kuwi
wus dicepakake sinjang lan kemben cacah pitu. Sateruse para pinisepuh nganggokake jarit iku mbaka
siji. Rampung nganggo siji banjur diuculi, banjur dianggokake maneh liyane. Ngono terus nganti ka-
ping enem lan para pinisepuh mesthi ngomong durung patut. Kang pungkasan, para pinisepuh ngang-
gokake jarik truntum kemben motif bangotulak. Bebarengan karo kuwi, para pinisepuh padha ngo-
mong wis patut.
“Wayah wengine uga dibabar wayangan kanthi lakon kelairan, contone Gathutkaca lair. Sing duwe
omah nyedhiyani pasugatan kanggo dhalang lan niyaga. Kanggo dhalang diwenehi rampadan kaping
pindho, arupa sekul ambeng, 10 piring iwak lan 10 piring panganan,” tandhese Prasetyo.
 BAB III
KESIMPULAN / PANUTUP

Tradisional Jawa tradisi pitung sasi ( tingkeban / mitoni ) yaiku bagean saka karakter Jawa sing wis
teges filsafat ing urip. Tradisi kombinasi apik Hindu Wedjangan , malah Jawa Islam minangka agama
professed dening mayoritas Jawa Sidomulyo desa. Nanging, minangka asil saka penulis sinau, tradisi
iki selaras karo nilai sing mulang ing agama Islam, kang panjalukan Allah. supaya tumindak safety
lan begja liwat sakti ( penjernihan proses ) saka macem-macem rereget lan reregetan dosa sing wis
rampung.
Ing paling banget , tradisi iki anyumanggakakên ing angka sing filsafat gesang , antarane liyane iku :
pisanan, ing supaya ngreksa tradhisi leluhure njaluk safety . Iki mesthi nduweni rega khusus amarga
luwih dijogo sing kasugihan saka ngurmati budaya ing urip. Ing ushul Qaeda fikh kasebut " al-
muhafazhah ' Ala al- Salih qadim , Wal ahdzu jadidi bil al- ashlih " ( sing dijogo apik lawas tradhisi ,
lan tradhisi anyar lan njupuk luwih ). Kapindho, njaga imbangan , harmoni, begja , lan safety
( slamet , ora ono panalangin by apo - panalangin by apo ). Katelu, masyarakat Jawa karakter
associative pikiran. Papat , proses timer penjernihan ( tazkiyatun nafsi ) nalika pleading kanggo Allah.