SMK N 2 MAGETAN
Atur Pambuka
Ingkang sepindah kula ngonjukaken puja lan puji syukur dumateng ngarsanipun gusti
ingkang maha esa, Allah swt. Bilih, kanthi rahmat lan hidayahipun kula saget damel tugas
makalah menika.
Adat tradisi jawa samenikaa sampun kalestarekake dhateng masyarakat. Salah
satunggalipun inggih menika upacara adat nenikahan.Para tiyang sepuh ingkang nggadhahi
putra-putri kang sampun siap ameh-amehan kedah mangertosi lan migunakake rerakaning
cak-cakaning tata cara adat ingkang sampun kesusun dening budaya.
Mila saking menika,makalah menika dipuntujuaken kagem nambah wawasan babagan
tradhisi ing tanah jawa, salah satunggalipun yaiku upacara penganten miturut tata cara utawi
adat kejawen. Upacara penganten iku salah satunggalipun saking tradhisi jawa ingkang paling
asring dipunlaksanakaken ing masyarakat jawa, bilih kanthi tujuan menika kula bakal
nerangake ing makalah menika bab upacara penganten miturut tata cara jawa.
Pungkasaning atur, mugi-mugi makalah menika saget bikak ‘jendela wawasan’ sinten
kemawon ingkang maos makalah menika. Saderengipun makalah dipunwaos, kula nyuwun
pangapunten menawi kula migunakaken basa ngoko. Matur suwun.
Daftar Isi
Atur Pambuka....................................................................................... i
Daftar isi.............................................................................................. ii
Motto ................................................................................................. iii
BAB I PENDAHULUAN
►Latar Belakang............................................................................... 1
►Tujuan.............................................................................................1
BAB II ISI
►Jinising Upacara Penganten............................................................ 2
►Conto-conto Upacara Penganten Tradisional................................. 2
►Upacara Penganten (Tatacara Kejawen)......................................... 2
DUDUTAN LAN PANYARUWE........................................ v
\
Motto
Jaman biyen ora akeh calon penganten sing uwis kenal amarga namung dijodokake
karo wong tuwane. Supaya kaluwarga calon penganten bisa ngerteni calone (duwen
gambaran kepriye calone), kudu dianakake tahapan utusan. Uwong sing diutus nemoni
diarani congkok.
Tahapan iki uga diarani “dom sumuruping banyu” utawa penyelidikan rahasia.
Tahapan iki biasane dilaksanaake dening pihak penganten putra. Menawa calon penganten
putra saguh narima pilihan uwong tuwane bakal dianakake rapat kaluwarga kanggo
nentokake tata cara lamaran.
►Upacara Lamaran
Neng dina sing uwis ditentokake karo rapat kaluwarga, utusan saka calon penganten
putra nggawa ‘oleh-oleh’ neng omahe calon penganten putri. Panganan kuwi digawa nganggo
alat sing biyen gaweane diarani Jodang sing dipikul 4 wong lanang. Panganan iku biasane
digawe saka beras ketan, yaiku : Jadah, wajik, rengginan, lln. Panganan-panganan iku digawe
saka bahan baku ketan sing akeh glutene nglambangake supaya penganten bakal tetep
lengket. Sakbubare lamaran ditrima karo kaluwarga calon penganten putri, dianakake rapat
kanggo nentokake dina kanggo upacara paningsetan lan dina kanggo ijab.
Paningsetan saka kata dasar singset sing artine iket, dadi artine pangiket. Paningsetan
yaiku upacara srah-srahan barang kanggo pangiket saka kaluarga calon penganten putra
kanggo kaluarga calon penganten putri. Miturut tradisi, barang sing dinggo paningsetan yaiku
: kain batik, bahan kebaya, semekan, perhiasan emas (biasane ali-ali utawa gelang), duwit
(disebut tukon) sing jumlahe manut kemampuan ekonomi kaluarga penganten putra, Jodang
(isine : jadah, wajik, rengginan, gula, teh, pisang raja satangkep, lauk pauk dan siji jenjang
kelapa), lan spasang pitik urip. Upacara iki diiringi gending Nala Ganjur.
►Upacara Tarub
Tarub yaiku hiasan saka janur kuning sing dipasang neng pinggir-pinggire tratag sing
digawe saka anyaman godong klapa ijo. Biasane masang tarub bareng karo tahapan siraman.
Perlengkapan tarub sakliyane janur kuning :
→2 debog gedang raja sing wohe wis mateng
→2 cengkir gading
→2 unting pari sing wis tuwa
→2 batang wit tebu wulung (tebu ireng) sing lurus
→Godong ringin sacukupe
→Godong dadap srep sakcukupe
Tuwuhan lan gegodhongan iki dipasang ing sakiwa-tengene lawang.
Sakliyane tarub ing dhuwur, uga dipasang pralambang-pralambang liyane, yaiku :
1. Pisang raja lan pisang pulut sing jumlahe ganep.
2. Jajan pasar
3. Nasi liwet sing dileri serundeng.
4. Kopi pahit, teh pahit, lan sepuntong rokok.
5. Roti tawar.
6. Jadah bakar.
7. Tempe keripik.
8. Ketan, kolak, apem.
9. Tumpeng gundul
10. Nasi golong sejodo sing diwenehi lawuh.
11. Jeroan sapi, ento-ento, peyek gereh, gebing
12. Golong lulut.
13.Sego gebuli
14.Sego punar
15. Pitik 1
16. Gedang pulut 1 lirang
17. Gedang raja 1 lirang
18. Buah-buahan lan jajan pasar diselehake neng tengahe tumpeng cilik.
19. Godong sirih, kapur dan gambir
20. Kembang telon (melati, kenanga dan kantil)
21. Jenang abang, jenang putih, jenang baro-baro.
22. Empon-empon, temulawak, temu giring, dlingo, bengle, kunir, kencur.
23. Tampah(niru) cilik l sing isine beras 1 takir 1 endog pitik mentah, duit logam, gula merah
1 tangkep, 1 butir kelapa.
24. Empluk-empluk tanah liat isi beras, kemiri gepak jendul, kluwak, pengilon, jungkat, suri,
lenga sundul langit
25. Pitik lanang sing isih urip
26. Klasa
27. Kendi, damar jlupak (lampu dari tanah liat) diuripne
28. Kepala/daging sapi lan jeroan komplit
29. Tempe mentah dibungkus godong nganggo tali saka merang
30. Sayur pada mara
31. Kolak kencana
32. Nasi gebuli
33. Gedang emas 1 lirang
Lan isih ana pralambang-pralambang sing awujud : tumpeng cilik wena abang, putih,
kuning, ireng, ijo, sing dikompliti karo wih-wohan, kembang telon, gocok mentah, duwit
logam sing diwadahi a na ancak lan diselehake ana :
1. Cedak sumur
2. Cedak ruang kanggo adang sega
3. Panggon gawe ngombe
4. Tarub
5. Panggon nggo nebus kembarmayang
6. Jembatan
7. Prapatan
8. Panggon kanggo nyepakake panganan
►Nyantri
Nyantri neng kene yaiku tahapan nitipake penganten lanang neng kaluarga penganten
putri 1 nganti 2 dina sakdurunge upacara penganten. Calon penganten putra bisa dititipake
ana omahe sadulur utawa tangga cedak calon penganten putri.
►Siraman
Siraman yaiku ‘ngedusi’ calon penganten, sing duweni maksud supaya calon
penganten dadi suci lan murni. Bahan-bahan kanggo upacara siraman :
* Kembang setaman sakcukupe
* Lima macem konyoh panca warna
* 2 butir kelapa hijau sing wis tuwa sing isih ana sabute.
* Kendi utawa klenting
* Tikar ukuran ½ meter persegi
* Mori putih ½ meter persegi
* Godong-godong : kluwih, koro, awar-awar, turi, dadap srep, alang-alang
* Dlingo bengle
* Lima macem bangun tulak (kain putih sing pinggire diwernani biru)
* Siji macem yuyu sekandang (kain lurik tenun werna coklat sing ana garis-garis benang
kuning)
* Siji macam pulo watu (kain lurik werna putih lorek hitam), 1 helai letrek (kain kuning), 1
helai jinggo (kain merah).
* Sampo saka londo merang (banyu saka merang sing diobong ana ing jembangan saka
lendhut sakbubare merange entek kobong genine disiram banyu, banyu iki diarani banyu
londo)
* Asem, santan kanil, 2 meter persegi mori, 1 helai kain nogosari, 1 helai kain grompol, 1
helai kain semen, 1 helai kain sidomukti utawa kain sidoasih
* Sabun lan anduk.
Pas nglaksanakake siraman ana nasehat-nasehat sing dilambangke ana :
* Tumpeng robyong
* Tumpeng gundul
* Sega asrep-asrepan
* Jajan pasar, pisang raja 1 sisir, pisang pulut 1 sisir, 7 macem jenang
* Empluk kecil (wadah dari tanah liat) sing diiseni bumbu dapur lan beras sethitik
* 1 ndhok pitik mentah
* Juplak diiseni minyak kelapa
* 1 butir kelapa hijau tanpa sabut
* Gula jawa 1 tangkep
* 1 pitik jawa
Kanggo njaga kesehatan calon penganten supaya ora kademen, ditetepake ana 7 uwong
sing ngedusi. Pitu neng kene dipadakake pitulungan.
Upacara siraman ditutup karo pamaes (juru rias) kanthi cara mecah kendhil saka
lempung.
►Midodareni
Tembung midodareni asale saka tembung widodari, putri saka suwarga sing ayu lan
wangi. Midodareni biasane dilaksanakake jam 18.00 nganti 24.00 (tengah wengi). Neng
tahapan iki, calon penganten ora etuk turu. Pas pelaksanaan midodareni ana pralambang-
pralambang sing mujudake petuah awujud :
* Sepasang kembar mayang (dipasang neng kamare penganten)
* Sepasang klemuk sing diiseni bumbu pawon, wiji-wijian, empon-empon lan 2 helai bangun
tulak kanggo nutup klemuk
* Sepasang kendi sing diiseni banyu suci sing cucuke ditutupi nganggo godong dadap srep
(tulang daun/ tangkai daun), Mayang jambe (buah pinang), daun sirih sing dihias nganggo
kapur.
* Baki sing diiseni godong pandan sing diiris-iris, parutan kencur, laos, jeruk purut, minyak
wangi, banjur diselehake ana ngisor panggon sing dinggo turu supaya ruangane dadi wangi.
Sakbubare adicara midodareni (jam 24.00) calong penganten sakaluwarga bisa mangan
suguhan sing werna-werna, yaiku :
* Sega gurih
* Sepasang pitik dimasak ingkung
* Sambel pecel, sambel pencok, lalapan
* Krecek
* Roti tawar, gula jawa
* Kopi pahit lan teh pahit
* Rujak degan
►Srah-srahan
Srah-srahan iku disebut ugo ‘asok tukon’ yaiku pihak kakung nyerahake uba rampe
lan biaya sing bakal kanggo ngelaksanakake pesta pengantenan. Contone uba rampe iku
beras, sayuran, pitik, jajan pasar lan liya-liyane. Sakliyane iku sing paling penting ana ing
pepasrahan yaiku duwit sing tumprape pihak estri bakal dienggo mbiayai pas acara pesta
penganten.
►Ijab
Ijab utawa ijab qobul yaiku pengesahan mantenan kanthi cara manut agama penganten.
Upacara ijab qobul biasane dipimpin dening petugas saka KUA (Kantor Urusan Agama) lan
disekseni karo Catatan Sipil.
►Panggih
Panggih ateges ketemu, bubar tahap ijab upacara panggih dilaksanakake. Penganten
putra bali neng panggon penganten (penantian), penganten putri bali ana ing kamar
penganten. Kanggo nglengkapi upacara panggih ana gendhing pengiring, yaiku :
1. Gendhing Bindri kanggo ngiringi tekane penganten lanang
2. Gending Ladrang Penganten, kanggo ngiringi upacara panggih mulai saka balangan sirih,
wijik, lan pecah telor kaliyan pamaes.
3. Gending Boyong / Puspowarno, kanggo ngiringi tampa kaya (kacar-kucur), lambang
srah-srahan nafkah dahar walimah. Bubar dahar walimah, gendhing diswarakake alon-alon
ngiringi tekane besan banjur ditutukake upacara sungkeman.
Sakbubare upacara panggih rampung, diiringi Gendhing Sriwidodo / Sriwilujeng.
Pas kirab diiringi gendhing Gatibrongta utawa Gari Padasih.
►Balangan Suruh
Minangka perlambang sih katresnan lan kasetiaan ing antarane pengantin kakung lan
putri
►Wiji Dadi
Pengantin kakung ngidak endok pitik nganti pecah banjur pengantin putri
ngumbah/ngresiki sikil/ampeyane pengantenkakung nganggo banyu kembang. Upacara iki
minangka perlambang sawijining kepla kluarga sing tanggung jawab ning kaluarga.
►Pupuk
Ibu penganten putri ngusap-usap sirah/mustaka mantu kakung minongko tondho iklas
nompo dadi bagean kluargane.
►Sinduran
Pinanganten sak kloron lungguh neng pangkonane Bapake penganten putri, minngka
perlambang sih katresnane wong tuwo marang anak mantu soho besan
►Kacar-kucur
Kacar-kucur wujud dhuwit logam, beras lan umbo rampe liyane sing di kucurke ana
pangkonane paanganten putri minongko perlambang paweh nafkah
►Dahar Klimah
Wong tuwane penganten putri methuk wong tuwane penganten kakung neng ngarep
omah lan bebarengan tindak neng acara resepsi.
►Sungkeman
Kenduren/kenduri iku dadi puncak acara pengantenan, uga kadang diarani resepsi
utawa walimahan. Sejatine kegiatan iki nduwe makna upacar selametan, slamet merga inti
acarane yaiku ijab kabul wis rampung duselenggarakake. Neng acara iki, pasangan penganten
nerima ucapan selamat saka kerabat, kanca uga kabeh sing hdir neng acara iki