Malarapan antuk Perda Nomor 4 Tahun 2019 indik Desa Adat Ring Bali lan daging pararem
Krama Desa Adat Tajun, gumawe Awig-awig Desa Adat, maka sepat siku-siku pameneh wastu
kasidhan prayojanan kabeh prasama angidep, muah amanggeh aken kadi tata gunaning Awig-awig
iki.
PRATAMA SARGAH
ARAN LAN WEWIDANGAN DESA
PAWOS 1
Desa puniki mawasta Desa Adat Tajun
1) Jimbar kakuub wawidangannya mawates nyatur :
A. Ring sisih wetan mawates Desa Adat Sembiran
B. Ring sisih kidul mawates Desa Adat Kembang Sari
C. Sisih kulon mawates Desa Adat Klampuak lan Tegal
D. Sisih lor mawates Desa adat Tunjung lan bayad.
2) Desa Adat Tajun kakepah dados Limang Banjar Adat :
A. Banjar Adat Pasek
B. Banjar Adat Pudeh
C. Banjar Adat Bakungan
D. Banjar Adat Batungadeg
E. Banjar Adat Tampulawang
DWITYA SARGAH
PETITIS LAN PAMIKUKUH
PAWOS 2
Desa Adat Tajun ngamanggehan pamikukuh, minekadi :
A. Pancasila
B. Undang-undang Dasar 1945
C. Tri Hita Karana, Manut Sada Acara Agama Hindu
D. Perda No 4 Tahun 2019 tentang Desa Adat di Bali
PAWOS 3
Patitis Desa Adat, luwire :
A. Mikukuh miwah ngajeggang Sang Hyang Agama minekadi nyinggihang tata
prawerti ma-Agama Hindu.
B. Ngajegang kasukertan desa saha pawongannya sekala niskala.
C. Ngajegang tata sangaskaraning pawongan, pamekas sane ngiket Pakulawargaan.
D. Ngajegang kasukertan druewening desa miwah druwening pawongan sami.
E. Ngajegang Dresta Desa Adat Tajun.
TRITYAS SARGAH
SUKERTA TATA PARAHYANGAN
PALET 1
INDIK DEWA YADNYA
PAWOS 4
1. Ring soang-soang pura inucap patut ngadegang Tata linggih pamangku manut dresta sekadi
ring sor :
a. Ring Pura Dalem : Pamangku Gede,
b. Ring Pura Puseh : Kubayan
c. Ring Pura Bale Agung : Bau
d. Ring Pura Bukit Sinunggal : Pamangku
e. Ring Pura Dalem Penyuratan : Singgukan.
f. Lianan Ring Punika Sami : Pamangku.
2. Ngadegang pamangku Kayangan Tiga, Kayangan Desa lan Kayangan Jagat manut mangda
nginutin sekadi ring sor :
a. Mawiwit saking krama mipil
b. Kacatri utawi kasungkemin olih Paruman Desa
3. Tan kewenangan nganggen pamangku Kahyangan Tiga, Kahyangan Desa lan Kahyangan
Jagat luire :
a. Ceda angga, Luire : Peceng, perot, cungih, Ian sepenunggilanya.
b. Sang sapa sira ugi sane tan kapatutang manut perarem.
c. Sakit ila, buduh, ayan lan sios punika.
d. Sane madrebe kasucian urip tan becik
4. Prabeya kepemangkuan :
a. Upakara Pawintenan Eka Jati kapuput olih Sulinggih lan prabeyan ipun katuku
olih krama desa
b. Pamangku lanang istri yening seda tan wenang kapendem, indik pamargi pitra
yadnya jagi katuku prabeyannyane olih krama desa manut perarem.
5. Pemangku patut ngamanggehang sasananing Pamangku, tan kawenang luire ; Ajojuden,
rnapunyah-punyah, Ian sapenunggilan nyane..
PAWOS 6
1) Swedarmaning pemangku luire :
a. Ngenterang upacara piodalan ring kahyangan,utawi ring soang-soang pakubon krama
b. Tan wenang salab-sulub, yan mamurug pamangku inucap nyepuhin raga.
c. Prade silih sinunggil pamangku kapialang utawi cuntaka kengin ngolemin pamangku
tiosan.
d. Samaliha yan sampun pamangku ngayah tigang rahina ring pura utawi sampun
munggah ambu, wenten kaluarga kapademan pamangku inucap tan keni cuntaka,
sakewanten mangku inucap tan dados budal salami piodalan.
e. Rikala upacara piodalan ring pura kahyangan desa pamangku keni tatukonan manut
dresta.
f. Rikala Bandesa lan Pamangku risampun dados Dewa Hyang patut ngalaksanayang
upacara bakti ngulyang ajang indik prabeanyane jagi katuku krama desa manut pararem.
2) Petias utawi olih-olihan pamangku :
a. Pamangku ring soang-soang Pura tan keni rarampen/luput rarampen.
b. Polih pah-pahang atanding manut pararern
c. Polih pah-pahan Sasari sane wenten ring daksina lan tatakan tirta.
d. Olihan sane tiosan manut sakadi pararem.
PAWOS 7
1) Pemangku kegentosin riantuk :
a. Lina utawi Seda
b. Pinunas ngraga sasampun kalokika ring paruman Desa
c. Nilar Sesana.
d. Yen sampun akikatne tan kari.
2) Prade pemangku kawusanang sangkaning pastika kaiwangan nyane patut kasungkemin olih
paruman desa.
PAWOS 8
PAWOS 9
1) Yan wenten jadma karawuhan ring pura, kengin patut kapintonin, prade rumasa
kasumangsayan, yan ten wiakti jatma punika karauhan patut ngatur; yadnya lan
pamidanda manut perarem.
2) Prade kahyangan kehanan durmanggala, minakadi kapanca baya, pamangku patut digelis
nyadokang ring prajuru mangda marumang Krama Desa tur ngawentenang pamerascita
manut pararem.
PALET 2
INDIK RSI YADNYA
PAWOS 10
1) Sang pacang madeg pandita (mapudgala/madwijati) minakadi pamangku
dadia/mrajan, balian sonteng, kubayan, dalang, sakaluring jagi ngenteranug yadnya,
patut mesadok ring Prajuru Desa kalih Parisada Hindu Dharma.
2) Prajuru Desa patut nitenin tur wenang ngalangin prade wenten kacihna lempas ring
kakecap miwah drestane, tur sareng nyaksinin upakara saha nyiarang ring paruman
Desa tegep rawuhing wates kawenangan panganter yadnya
PAWOS 11
1) Sang sulinggih patut ngariyinang ngayunin ring wawidangan Desa Adat Tajun,
sasampun wawu muputang yadnya ka dura Desa.
2) Krama Desa patut sareng sami nitenin katuntun antuk Prajuru/Dulu-dulu, mangda
sehanan yadnya sane kawentenang kaicen pamuput olih Pedande utawi Pinandita
manut kawenangannya soang-soang.
PALET 3
INDIK PITRA YADNYA
PAWOS 12
Pamargin pitra yadnya madudonan manut ring sor :
1) Pangupakara sang kelayu sekar utawi padem.
a. Antuk mendem makinsan,ring ibu pertiwi patut piuning pejati ring sedaan bang-
bang risampun surup surya tur nenten ngenening utawi nganutin padewasan.
b. Risampun kapica dewasa ngurug (mendem) olih Bandesa desa patut piuning pejati
nunas tirta upa saksi ring kahyangan desa.
c. Atiwa-tiwa utawi upakara pangabenan kamargiang manut dresta miwah manut
sastra tur tan wenang ngeseng antuk geni ring wawidangan desa adat tajun.
- Kengin pangabenan niri manut nista, madya, utama.
- Pangabenan sedaya ( masal ) ring sajeroning Desa Adat Tajun kamargiang 4
warsa apisan ring sasih karo.
2) Upacara pitra yadnya riwusan pangabenan nglantur ngangkid ka segara ponjok batu
tur maajar-ajar wau ngalinggihang dewa hyang, ring dadia soang soang.
3) Pangabenan nenten kalugra ritatkala piodalan Ailehan Ageng saking Purnama kasa
ngantos purnama kalima.
PAWOS 13
Swadarmaning lan tategenan prade wenten sinalih tunggil krama kelayu sekar.
1) Sang kaduhkitan patut
a. Nyadokang ring Bandesa Desa Adat nunas tatimbangan ring kawentenanya.
2) Swadarmaning banjar /desa
a. Bandesa Desa Adat maritetes pamargin sang kelayu sekar napi kapendem utawi
makinsan.
3) Tan kalugra
a. Nyekeh sawa langkungan ring 12 (roras) rahina.
b. Nginepang bangbang
c. Mendem ring dina : pagerwesi, tumpek, purnama, tilem, soma, pasah, kala
gotongan, semut sedulur, anggara keliwon, tanggal pinglong 14, ingkel wong,
buda manis, kliwon, was panganten, Ida Batara nyejer.
d. Tan kalungra ngemargian pragat a rahina
4) Tan kalugra ring sajeroning setra :
a. Ngangon
b. Ngenahang barang-barang tan druen desa
c. Mendem ring ulun setra ( pengaturan )
PAWOS 14
1) Mati ngulah pati patut ngamargiang
a. Ring genah seda patut ngemargiang upacara ,pacaruan lan pangulapan.
b. Ring perempatan agung ngamargiang upacara pengulapan.
c. Ring cangkem setra ngamargiang upacara pengulapan.
2) Krama salah pati
a. Ngaturang upacara pengulapan ring genahe padem saha caru, tur caru ring
pakarangan.
b. Upacara ring pakarangan kemargiang ring tigang rahina.
3) Mati/padem ngulah pati lan salah pati kaupacara kadi padem biasa.
PAWOS 15
PALET 4
INDIK MANUSA YADNYA
PAWOS 16
1) Upacara manusa yadnya madudon-dudonan manut sekadi ring sor :
a. Magedong-gedongan.
b. Duk sang kamareka medal.
c. Kepus pungsed.
d. Roras rahina .
e. Tutug kambuhan.
f. Tigang sasihan.
g. Otonan 6 sasih.
h. Tutug kelih ( ngraja sawala, ngembakin-lunanga )
i. Metatah,utawi mepandes/masangih.
j. Pawiwahan .
k. mawinten.
2) Upacara inucap kengin nista,madya lan utama tur manut dresta, kapuput olih sang pandita
utawi pinandita.
3) Rare kembar ring sajeroning Desa Adat tajun kaupacara risampun mayusa 12 dina utawi 42
rahina, upakara kemargiang :
a. Pacaruan eka sata ring soang-soang kubon.
b. Pasakapan ring jro soang-soang kubon.
c. Piuning ratu sami kamargiang olih Desa Adat ring pura desa.
d. Mabersih kasegara ponjok batu,tur piuning ring pura ponjok batu nunas tirta.
PALET 5
INDIK BUTA YADNYA
PAWOS 17
1) Buta yadnya inggih punika upacara pabyakala ring pertiwi lan kahyangan ,sarwa prani lan
upacara ring babutan.
2) Upacara ring sarwa prani luire :
a. Ring sarwa tumuwuh rikala tumpek pangatag. ( saniscara kelion wariga )
b. Ring sarwa ingon-ingon ring tumpek kandang .
c. Upacara pabyakala manusa manut wiguna ,kabaoos pabyekalaan utawi NYEEB.
3) Upacara pabyakalaan ring pertiwi, kahyangan lan babutan kawastanin macaru.
4) Pacaruaan inucap manut wiguna :
a. Eka sata
b. Panca sata
c. Panca sanak
d. Resi gana
e. Panca kelud
f. Balik sumpah
g. Labuh gentuh
5) Sajawaning upacara kadi ring ajeng kawentenang upacara :
a. Majot-jotan utawi yadnya sesa nyabran usan ngrateng.
b. Masegeh-segeh nuju sandyakala manut wiguna.
c. Masapuh-sapuh rikala pacang rahina agung/odalan ring pura.
PAWOS 18
1) Ring tilem sasih kenem kawentenang caru ring marga agung (margi jaba pura bale agung
Ngangge banteng madasar antuk panca sata, saha karuntutin olih soang-soang dadia, miwah
subak.
2) Sadurung ngamargiang caru rikalaning tilem sasih kasanga krama desa melasti ka Pura
Ponjok Batu, saha ngamedalang pralingga kasarengin olih Dadia lan subak-subak .Tawur
kasanga puniki ngangge banteng madasar antuk panca sata, aci tawur puniki kawentenang
ring perempatan, krama desa nunas tirta caru ring desa.
3) Prabea caru desa puniki katuku olih krama desa.
4) Upacara panyepian sane kamargiang antuk Krama Desa:
• Amati Geni : tan kengin maapi-api
• Amati karya : tan kengin nyambut karya;
• Amati lelanguan : tan kengin maoneng-oneng, meswara sane
ngaranayang biuta, lan sapenunggalannya
• Amati lelungan: tan kengin melancaran merika rneriki.
5) Pabratan inucap kamargiang saking semeng nyantos benjang semeng, kacihnayang antuk
suaran kul-kul.
6) Sang amurug kecaping ring ajeng keni pamidanda manut pararem Desa Adat, kamargiang
antuk petelik (Pecalang Desa).
7) Riwus rahina Nyepi (benjangne) maka cihna pangawit I caka Warsa, patut soang-soang
warga Desa sami ngaksama
CATURTHAS SARGAH
SUKERTA TATA PAWONGAN
PALET 1
INDIK KRAMA
PAWOS 19
1) Sane kebawos Krama Desa Adat Tajun inggih punika sehananing karma sane magama
Hindu tur nyungkemin ( Makrama Adat ) ring Desa Adat Tajun .
2) Sane kabawos krama Desa Adat Tajun inggih punika kulawarga ma agama hindu
mawiwit sampun majangkepan,saha Jenek ring wawidangan Desa saha nyungsung
kahyangan desa.Yadiastun magenah ring dura desa.
3) Kaluwarga sane ma agama hindu mawiwit saking dura Desa, jenek ring Desa saking
prakarsan ngraga tur nyungkemin awig-awig Desa saha sampun nuku tetegenan desa
antuk pananjung batu tur nyarengin bakti Nyeeb.
4) Setios punika sinangguh Krama Tamiu Utawi Tamiu Manut Sakadi Perda No 4 Tahun
2019 Pasal 8 Ayat 2.
PAWOS 20
Krama Desa luwire :
1) Krama ngarep, krama mipil utawi krama pangayah, inggih punika krama desa sane
nityakala sayaga tedun ngaturang ayah napi luir pakaryan desa saha tetegenanya.
2) Krama romboan utawi krama tan ngarep,inggih punika krama desa sane sinalihtunggil
akitan ipun tan kari utawi biat( mapisahan)raris ipun kalepasang ring cacakan krama desa
saha luput tategenan sakemaon indik ayoman desa pateh kadi krama pangarep.
3) Krama nyada ,inggih punika krama desa sane kantun majangkepan utawi marabian
sakemaon lepas ayahan krama , riantukan yusan ipun sampun lintang ring pitung dasa (
70) warsa.
4) Krama lauputan,inggih punika krama desa sane madruwe swadarma minakadi dados
prajuru,pamangku desa ,desa malinggih,sekaa santi,sekaa gong,kelian dadia ,kelian
kelompok,pecalang, sabha desa, kerta desa lan kelian banjar adat luput saking kakenen
urunan upacara ,sakemaon keni urunan wawangunan.
5) Krama yowana/truna-truni Inggih punika krama lanang utawi istri sane sampun mayusa 13
( tigang welas) warsa ngantos 35 ( sasur) warsa sadurung mawiwahan.
6) Krama Tamiu Inggih punika warga sane maagama Hindu saking dura desa sane jenek ring
Desa Adat Tajun , salami pinih kidik 6 sasih patut keni tategenan, indik tategenan kasuluran
antuk pararem. Sajabaning punika sinanggeh tamiu sane kasuluran antuk pararem.
7) Krama Pangele utawi Tamiu inggih punika krama sane durung kasurat sakadi pawos
puniki, indik tategenannyane manut pararem.
PAWOS 21
NGAWIT DADOS KRAMA DESA
PAWOS 22
TETEGENAN MIWAH SWADARMA KRAMA DESA
Tategenan krama luwire:
1) Krama ngarep keni urunan miwah ayahan mamikul indik upacara miwah wangunan.
2) Krama tan ngarep utawi krama romboan nenten keni urunan miwah ayahan nanging dados
madana punia.
3) Krama panyada nenten keni urunan miwah ayahan sakemaon madana punia dados.
4) Krama laluputan nenten keni urunan upacara sakemaon ritatkala desa jagi ngawangun
patut kkeniyang urunan.
PAWOS 24
1) Wusan dados krama Desa Adat Tajun
a. Sangkaning paminunas ngraga ,utawi kesah ka dura desa
b. Wusan makrama desa mapiteges taler usan makrama banjar mangda tan kabawos
empak ngelanting.
c. Sampun mayusa 70 tiban.
d. Mepalasan
2) Sang wusan makrama desa .
a. Tan polih pahpahan druwen desa utawi druwen banjar.
b. Tan polih pasayupan sajeroning ala ayu.
PAWOS 23
KAPATUTAN SANG RUMAGA ATITI UTAWI TAMIU
1) Wenang krama tamiu jenek ring Desa Adat Tajun wantah enem sasih.
2) Krama tamiu patut madana punia ring Desa Adat, manut perarem.
3) Krama tamiu nenten polih patias sekamaon patut polih pitulung ring sejeroning katiban
panca baya.
4) Sang sane nyanggra tamiu patut masadok ring kelian banjar adat soang soang.
5) Yening wenten krama tamiu utawi tamiu jenek ring desa tajun lintang teken 2 kalih rahina
lan sane nyangra nenten masadok ring banjar adat, jaga keni pamidandanyane manut
pararem
PALET 2
PRAJURU
PAWOS 25
PAWOS 27
1) Petajuh utawi panglima pinaka wakilnyane akehnya 3 ( tigang ) diri.
2) Panyarikan utawi juru surat akehnyane 2 (duang ) diri.
3) Patengen utawi juru raksa akehnyane 2(duang ) diri
4) Miwah stap sane lianan.
5) Bandesa adat wenang milih utawi nyudi sapasira sane kaangge prajuru sane nyangra antuk
sikup baos paruman sareng sabha desa.
6) Ritatkala nyudi krama dados prajuru mangda nginutin awig awig, kawigunaan, lan
pangarsan krama
7) Waneng prajuru nginutin waneng bandesa adat.
8) Bandesa lan Prajuru wenang Nyudi Stap Administrasi manut kawigunaannyane
PAWOS 28
SWADARMANING BANDESA LAN PRAJURU
1) Ngemargiang sedaging awig-awig miwah prarem desa
2) Nuntun tur ngenterang krama rawuhin warga desa ngupadi anut patitis.
3) Maka duta sajeroning metuang bebawos ring sapasira ugi.
4) Mawosin kalih niwakang pamutus sareng krama desa, kelian dadia, desa malinggih arep
ring wicara krama desa.
5) Ngarincikan pangrencanan lan program desa adat
6) Ngarincikan anggaran pendapatn lan belanja desa adat
7) Ngalaksanayang program sane sampun karincikan manut ring pawos 1 lan 2 manut ring
Parhyangan, Pawongan Lan Palemahan.
8) Ngalaksnayang awig awig utawi pararem.
PAWOS 29
WEWENANG BANDESA LAN PRAJURU
PAWOS 30
SABHA DESA
1) Sabha Desa inggih punika sane ngawantu Bandesa lan Prajuru rikala makarya lan
mikukuhang parikrama ring desa adat,
2) Sabha Desa Kaarsa lan Kajudi olih Bandesa lan Prajuru desa adat antuk usulan utawi
utusan saking Banjar Adat
3) Sabha desa sane kapilih lan kajudi olih prajuru mangda madue komitmen, pengalaman, lan
kaweruhan sane prasida ngalimbakang desa adat.
4) Struktur kepengurusan sabha desa kaenterang manut ring daging pararem.
5) Sabha desa wenang ngicening tatimbang ring prajuru minakadi :
• Ngerincikan daging Awig-Awig utawi Pararem Desa Adat;
• Ngawantu Prajuru ngarencananyang Parikrama Desa Adat sane jagi rauh;
• Ngawantu Prajuru ngarencananyang lan mikukuhang Anggaran Pendapatan dan
Belanja Desa Adat; lan
• Pangawas Pemargi Parikrama sane kalaksanayang olih Bandesa lan Prajuru.
6) Waneng Sabha desa Nginutin Pamargi Bandesa lan Prajuru
PAWOS 31
KERTA DESA
1) Kerta Desa Kaarsa lan Kejudi olih Bandesa lan Prajuru desa adat antuk usulan utawi utusan
saking Banjar Adat
2) Struktur kepengurusan Kerta Desa Inggih Punika :
• Bandesa ngalantur dados Pamucuk Kerta Desa
• Prajuru ngalantur dados anggota kerta desa
• Krama sane katunjuk utawi sane keusulan olih Banjar adat Sane medue pengarsa lan
keteleban indik hukum adat lan awig awig desa adat.
3) Paruman Kerta Desa Wenang ngicen pamidanda majeng ring krama sane nenten nginutin
awig awig desa adat
4) Waneng Sabha desa Nginutin Pemargi Bandesa lan Prajuru
PAWOS 32
KAWENTENAN LEMBAGA ADAT
1) Ring desa adat tajun wenten Lembaga adat sane ngewantu prajuru desa adat ritakala
ngemargian parikrama desa adat
2) Lembaga sane wenten inggin punika:
• Paiketan Pemangku lan Ulu Desa
• Desa Malinggih
• Sekee Gong
• Yowana
• Pecalang
• Paiketan Krama istri
• Sekee Santi
• Sekee Duwe Tantri
PAWOS 33
ULIH-ULIHAN PRAJURU DESA
1) Polih pahpahan 2 (duang) tanding
2) Ulih-ulihan manut prarem
PALET 34
INDIK KULKUL
PAWOS 33
KULKUL RING DESA ADAT TAJUN
1) Kulkul rikala pasangkepan
2) Kulkul rikala ngaturang ayah ,yening wenten piodalan.
3) Ritakala wenten nak istri kaambil saking dura desa, keni panepak kulkul manut sakadi
pararem.
PALET 4
INDIK PARUMAN
PAWOS 35
1) Sangkepan ring Desa Adat Tajun wenten 6 ( nenem ) soroh
a. Nyabran purnama maka cihna tanpa arah-arah magenah ring pura Bukit
Sinunggal.
b. Nyabran tilem maka cihna tanpa arah-arah magenah ring Pura Dalem Dasar.
c. Nyabran anggarkasih tanpa arah-arah magenah ring Pura Bale Aung.
d. Nyabran buda manis tanpa arah-arah magenah ring Pura Puseh.
e. Paruman prajuru, sabha desa, ketra desa,kawentennyanne manut wiguna.
f. Paruman Desa Adat sane kawentenang napkala manut wiguna.
PAWOS 36
1) Sajroning paruman desa, Bandesa lan Prajuru patut nyobyahang ngenenin indik druen desa,
ayah-ayahan miwah sane lianan.
2) Pamutus paruman desa sinanggeh pararem, dados kaunggahan maka pamitegep pamargin
awig-awig
.
PAWOS 37
1) Sangkepan desa ngawedarang rarincikan utsaha desa kapungkuran.
2) Sangkepan Prajuru, tan kewenangan ngamedalang tategenan ring krama desa sadurung
kaingkupin.
3) Pamutus sangkepan Desa ngawetuang pasuara make pidaging pituduh sang ngawi wenang
miwah ngonekang ( mamawosin ) pecak prarem krama desa.
PALET 5
INDIK DRUEN DESA PAKRAMAN
PAWOS 38
Padruwen Desa Adat Tajun sekadi ring sor puniki :
1) Kahyangan Desa:
a. Pura Bale Agung
b. Pura Puseh
c. Pura Dalem Dasar
d. Pura Dalem Penyuratan
e. Pura Bukit Sinunggal
f. Pura Jero
g. Pura ratu Peranda
h. Pura Jaba Tengah
i. Pura Pusar Tasik
j. Penglebar Sekah
k. Pura Blabar Madu
l. Pura Taman Sari
m. Pura Tegal Suci
n. Pura Batu Madeg
o. Pura Singajaya
p. Pura Dalem Solo
q. Pura Pengobengan
r. Pura Bukit Buahan
s. Pura Lesung
t. Pura Jati
u. Pura Dasar Buana
v. Pura Goa Raja
w. Pura Tampu Lawang
x. Pura Bukit Pudeh
y. Pura Pengayatan Dalem Dasar ring Banjar Adat Bakungan
z. Pura Tampak Sa
2) Pura-Pura lan karang desa sane ring ajeng punika sami sampun wenten ilekitannyane.
3) Jinah Marupa Tabungan utawi Kas
4) Gong Kebyar Akehnyane 2 Barung.
5) Wantilan Pura Pengaturan, Wantilan Pura Pucak Sinunggal, lan Wantilan Desa Adat
Tajun
6) Ilen-ilen wali minakadi:
• Ilen ilen Duwe Tanri.
• Baris
• Rejang miwah Sane lianan
7) Pralingga ida betara kabeh lan mamas nyane minakadi Sekar Mas, Tombak, lan sane
lianan.
8) Pasuamba, Bajra, lan Sangku sane wenten ring Parahyangan
9) Duwe Ratu Pejenengan Minakadi Mas lan Perak.
PALET 6
INDIK PANYANGRAN DESA
PAWOS 39
Krama desa rikala maduwe karya suka-duka, patut kasanggra ( katulungin) antuk warga
desa luire :
1) Yening yadnya, dewa yadnya, pitra yadnya, manusa yadnya, muah sane lianan, manut
pinunas sang mayadnya.
2) Indik pangingu ring sang matetulung manut kasidan sang yaja mana.
3) Tur yaning ngunggahang tamiu ring bale manutin anggah ungguh patut ngawentenang
penyapa utawi pangaksama.
PALET 7
INDIK PAWIWAHAN
PAWOS 40
1) Pawiwahan mapiteges petomon purusa-predana kadasarin antuk pada arsa sene matetujon
ngawangun kaluarga bahagia saha kadulurin upacara sekala niskala.
2) Pamargi pawiwahan kapatut sekadi :
a. Memadik/nunas.
b. Ngerorod/merangkat.
3) Pidadab sang pacang marabian:
a. Sampun munggah dehe taruna.
b. Sangkaning pada arsa .
c. Tan gamia-gamana .
d. Kasudiwidani yen ngambil tios agama.
e. Pawihan Pada Gelahang
4) Pamargin pawiwahan taler mangda nganutin PP NO 10 1974 dan UU perkawinan NO 1
Tahun 1974 Sane sampun memargi.
5) Pawiwahan sane kapatutang ring desa adat Tajun:
a. Majalaran antuk mamadik, ngerorod
b. Kapatutang ngamargiang upacara pabyakala sane kapuputang olih Pandita utawi
Pinandita.
c. Patut sang mawiwaha masadok ring prajuru desa mangda prasida kaunggahan makrama
desa.
PAWOS 41
TATA CARA PAMARGIN PAWIWAHAN SAKADI RING SOR
1) Mamadik majalaran antuk
a. Majantos manut ring tata krama .
b. Muputang pawiwahan malarapan antuk canang piuning, base buah kaping kalih
sanganan.
c. Sadurungne ngranjing ka pakubon sang lanang kapuputang kabyakalain.
2) Ngerorod majalaran antuk :
a. Reraman sang ngambil patut nguduhang pejati sikirangnya kalih diri tur mabusana
adat.
b. Yan prade kaluarga sang ngambil mapikayun jagi maritetes indik okannyane
kaambil,sang ngambil mangda ngrawuhang sang kaambil.tur kAtakenin ring ajeng
prajuru lan guru wisesa rikala mapegawe.
c. Sang alaki rabi tan kapatutang ngranjing ring pakubon sadereng mabyakala / marebu.
d. Salanturnyane pateh ring pAmargin mamadik.
3) Yan wenten krama desa kapadik wenang mapiuning ring pura desa,tur yan wenten krama
mamadik pateh kadi ring ajeng wenang mapiuning ring pura desa.
PALET 8
INDIK WUSAN MARABIAN
PAWOS 42
1) Wusan mArabian wenten kAkalih luirne :
a. Riantukan seda sinalih tunggil balu lanang utawi balu istri.
b. Sane majalaran antuk pada lila/saking wicara kasengguh nyapihan ( janda/duda )
2) Sang ayat pacang palas marabian patut masadok ring prajuru tur sane palas merabian jaga
keni pamidanda manut ring pararem
3) Risampun puput paridabdab ipun sekadi ring ajeng, wau kabawos palas sah. Manut dresta
lan adat desa pakraman .
PAWOS 43
Yening Sampun mepalasan maka swadarmaning balu inucap patut :
a. Ngemanggehang pati brata tan kengin ngemargiang para dara, tur nganutin
swadarmaning patunggilan.
b. Sang balu istri muponin waris,tan dados ngadol, ngadeang, makidiang, sedurung
maadungan ring sang ahli waris.
c. Kawenangang mawiwaha malih pamupute manut dresta.
PAWOS 44
Sang palas meaabian sangkaning pada lila utawi saking wicara patut sakadi ring sor
a. Prade sang palas adung malih dadosang ngalaksanayang pawiwahan tur ngalaksanayang
bakti nyeeb. Pamargine taler pateh majeng ring sane palas lan malih mawiwaha mangda
sah munggah makrama desa patut ngalaksanayang bakti nyeeb.
PALET 9
INDIK SENTANA
PAWOS 45
1) Sang sinanggeh sentana wenten kalih inggih punika :
a. Prati sentana inggih punika sentana sane mawetu saking pawiwahan kapatut
b. Sentana peperasan inggih punika,sentana sane mawiwit nunas ring anak lenan
kadulurin antuk upasaksi sekala niskala lan kesingkupin olih keluarga.
PAWOS 46
PALET 10
INDIK WARISAN
PAWOS 47
1) Warisan inggih punika tatamian sane ketinggalang olih leluhurnya maka luir, arta brana,
panyungsungan, ayah-ayahan miwah utang piautang .
2) Sang sinanggeh ahli waris : prati sentana lanang ,sentana peperasan lanang,sentana rajeg.
3) Prade tan wenten sakadi ring ajeng sang sinanggah ahli waris, turunan purusa manggehang
turunan purusa kasamping.
4) Yen wenten krama desa sane ceput, patut kaupakara olih krama desa, tur warisan ipun
ngrajing ke desa dados druwen desa.
5) Sentana sane embas saking tan wenten bapan ipune, warisan ipun saking paguna kaya
memen ipune.
6) Swadarmaning ahli waris
• Nerima warisan saking pawaris.
• Naurin utang pawaris sekala niskala ngantos puput.
• Nyundulin ayahan.
PANCAMAS SARGAH
SUKERTA TATA PALEMAHAN
PALET 1
KARANG TEGAL LAN CARIK
PAWOS 48
1) Krama desa sane ngemong karang desa, inggihan sane tan ngemong karang desa, patut
ngawatesin antuk pagehan utawi tembok panyengker mangda pakantennya asri lan tinglas.
2) Prade karasayang paguaan utawi turus inucap ngalintangin, yan pada adung panyandinge
kengin batese nganggen pinget kewanten, kasaksi antuk prajuru desa utawi nganggen
pracihna pal saking BPN.
3) Yening wenten Karang utawi tegal kabebeng, mangda kautsayang wenten pamarginnyane,
mangda wenten pemargi sunutan.
PAWOS 49
1) Sinalih tunggil krama desa tan kalugra
a. Ngalah-alah margi, tegal ayahan desa, karang desa.
b. Ngalah-alah tanah ,tegak kahyangan, setra,lan sakancan tegak sinanggeh suci.
2) Prade wenten sakadi ring ajeng, patut kawewehin miwah katureksain olih prajuru lan kerta
desa
PALET 2
PEPAYONAN
PAWOS 50
1) Ngawit nandur pepayonan tanem tuwuh patut adepa agung ngatengahang saking wates
2) Yening wenten tatanduran ngungkulin, samaliha marupa kadi mayanin pisaga patut
kewara antuk paiguman pinih riin mangda sida sang nruwenang wit
(tanduran ) ngingsirang utawi notor.
3) Prade sampun kewara taler tan wenten utsaha sang nruwenang pepayonan sang rumasa
katetehin/kakalahang wenang masadok ring prajuru desa ,tur risampun kaparitetes,
kaluarga ngicalang pepayonan inucap, sakewanten patin pepayonan patut katur manut
panglokika sane nepasin utawi kawaliang ring sang nruwenang.
4) Yening wenten wawangunan keni rebuhan pepayonan sane ke tandur sumandenye sang
sane medue tatanduran prabea manut pararem arep ring wawangunan sang karubuhan.
5) Krama desa patut ngamanggehang kawerdian tanem tuuh sane ngawinang desane asri tur
lestari.
6) Ten kadadosan ngrruruh kayu, saang ring duwe desa, yening wenten krama sane nenten
nginutin jagi keni pamidanda manut perarem.
PALET 3
WEWALUNGAN
PAWOS 51
1) Sahanan warga desa sane miara wewalungan bawi ,banteng,kuda,kebo patut sayaga
nureksain mangda tan ngarusuhin utawi ngarusakin pakarangan/tegal krama. bilih-bilih
jantos ngranjing kapura ngletehin Kahyangan.
2) Prade wewalungan malumbar utawi ngeleb ngarusakin pakarangan utawi tegal krama
Siosan, risampun kewara (patut ngawilangin sareng sareng duwena karang/tegal). Yen
nenten wenten pasikup baos mangda katunasang pamargi majeng ring prajuru..
3) Prade jantos wenten piaran utawi wewalungan suku pat sane ngalumbar lan ngletehin tegak
suci minakadi pamrajan, pura risampun kaparitetes antuk prajuru wenang sang nruwenang
wewalungan patut ngamargiang merebu lan pabersihan ring parahyangan sane karusuhin.
4) Krama desa patut nyanggra tur sayang ring baburon tur tan kadadosang ngamademang
utawi maburu ring wawidangan desa adat tajun, prade wenten malaksana kadi punika jagi
kakenin sangsi manut ring pararem.
5) Yening wenten krama sane myanggra piaran utawi baburon patut mautsaha mangda nenten
ngawetuang ambu.
PALET 4
WEWANGUNAN
PAWOS 52
1) Nyabran ngewangun patut
a. Masadok ring prajuru ping ajeng prade wewangunan ngenenin wates
b. Cacapan tan dados ngungkulin kapisaga lan margi.
2) Prade wewangunan jantos ngungkulin,mangde kesadokang ring prajuru.
3) Daerah sane hijau ring jalur sungai patut masadok ring prajuru.
4) Krama desa ten wenang membangun ring genah Drue Desa yening ten wenten ilakita sane
sampun kasurat olih BPN
PALET 5
SAMPAH LAN PAMIARA PALEMAHAN
PAWOS 53
1) Krama Desa Patut nyejeran kaasrian palemahan desa adat
2) Indik Luu sane ring pura patut kasanggra olih Lembaga sane sampun kapatutang
3) Indik Sampah ring Kaluarga mangda kesanggra soang soang
SATHAS SARGAH
BHAYA, WICARA MIWAH PAMIDANDA
PALET 1
BHAYA
PAWOS 54
1) Parindik bhaya luire :
a. Jiwa bhaya
b. Artha bhaya
c. Dura cara ring Agama
d. Panca bhaya
2) Sang manggihin sahanan saluir bhaya patut masadok ring prajuru.
3) Prade ring desa kehanan jiwa bhaya patut desa ne ngaturang bhuta yadnya tur sang mayanin
katur ring sang ngawiwenang.
PAWOS 55
1) Sang kakenin artha bhaya ( kamalingan ) masadok ring prajuru desa, sasampune katureksain
katur ring guru wisesa,saha patut mawuwuh kakaryanang pangupakara prade wenten jadma
sane mamaling utawi mamandung barang sinanggeh suci.
2) Pratingkahe mapailon ring dusta kabawos saruron, prade wenten jadma nyaduang patut
kadanda kadi dandaning maling.tur kasukserahang ring sang ngawiwenang.
3) Prade wenten jadma ngrereh reramon minakadi daun kelapa, ron, miwah sane lianan tan
masadok ring sang nruwenang, prade ketara patut kadenda kadi dendaning maling.
4) Yening wenten jadma ngranjing ring pakubon utawi pakarangan anak tiosan, rikala suwung
mangda matenggeran suara ( makaukan ), ngantos sang madruwe karang rauh utawi
masadok ring pisaga sane nampek. Tanggluk karangnya kadagingin sawen makacihne
pengarah rikala suwung.
PALET 2
WICARA LAN PARISOLAH
PAWOS 56
1) Sane wenang mawosin minakadi mutusang wicara ring desa inggih punika Kerta Desa.
2) Prade sang mawicara tan wenten cumpu ring pamutus kerta desa, kengin nunasang wicara
inucap ring guru wisesa.
PAWOS 57
1) Sahananing wicara mawiwit kacorahan saha luire, sinanggeh nungkasin daging Awig-Awig
pasuara miwah pararem desa, prajuru patut digelis mawosin tan nyantos pasadok.
2) Sejaba wicara lianang ring ajeng, patut nyantosang pasadok sang nunas bawos.
3) Panepase patut pastika nyantenang iwang patut melarapan tri premana.( saksi, ilakita, bukti)
miwah tan maren nepek ring catur dresta.
PAWOS 58
1) Majalaran antuk rawos tan kapatut :
a. Bebawos sane ngawinang byuta ring kahyangan tiga ( misuna ngrawos pati klatu)
b. Ngrawos pati klatu lantaran mamunyah ring wewidangan kahyangan tiga.
2) Majalaran antuk parisolah tan kepatut :
a. Nglumbar wewalungan, maburu, ngrereh taru, ring wawidangan parhyangan utawi
setra.
b. Marebat ring wawidangan pura ( pemangku, prajuru, krama desa )
c. Ngarusakang druwen-druwen desa
d. Masenggama, mewarih,mekoratan ring wawidangan kahyangan tiga, kahyangan desa,
lan kahyangan jagat
PALET 3
INDIK PAMIDANDA
PAWOS 59
1) Krama Desa sane tan nganutin Awig-Awig puniki keni pamidanda manut sekadi putusan
kerta desa lan Daging Perarem.
SAPTAMAS SARGAH
NGUWAH IWUHINAWIG AWIG
PAWOS 60
1) Nguwah-nguwuhin Awig-Awig Desa puniki kamargiang antuk paruman .
2) Paruman inucap mangda kesungkemin antuk pakarsan Kram Desa
3) Pidaging nguwah-nguwuhin malarapan antuk segilik, seguluk, salunglung, sebayan taka.
Sarpanaya.
ASTAMAS SARGAH
PAMUPUT
PAWOS 61
1) Sakeluwiring sane wenten sederengnia patut kaanutang ring sedaging Awig-Awig puniki.
2) Sakeluwiring sane during kabawos Awig-Awig puniki, patut kelaksanayang manut tatacara
sampun ketah memargi kadulurin antuk prarem-prarem.
PAWOS 62
1) Awig-Awig kamargiang ngawit saking putusan ring rahina :
2) Awig-Awig puniki sane ngalingga tanganin lan panyaksi: