Berdasarkan pada :
- Tekanan atmosfer : 760 mmHg
- Temperatur lingkungan : 34⁰C
- Kelembaban udara : 75 %
89
90
LAMPIRAN B
PERHITUNGAN
Komposisi Berat KF
Komponen % Clinker Berat (kg) Ash FC Berat (kg) Klinker (kg)
A B C D E F
SiO2 21,22 31.891,3295 28,58 1.567,5754 30,323.7540
Al2O3 5,02 7.544,5087 12,81 702,6117 6,841.8970
Fe2O3 3,45 5.184,9711 4,58 251,2070 4,933.7641
CaO 65,97 99.145,6647 6,22 341,1588 98,804.5059
MgO 1,41 2.119,0751 0,59 32,3607 2,086.7144
= 220.973,8269 kg
String A = 48 % x Kiln Feed Tersaring
= 0.48 x 220,973.8269 kg
= 106.067,4369 kg
String B = 52 % x Kiln Feed Tersaring
= 0,52 x 220.973,8269 kg
= 114.906,3900 kg
(Sumber : Prihadi Setyo, 201)
D=B-C
Tabel 5. Jumlah mol komposisi gas hasil pembakaran Fine Coal di Kiln Line
Komposisi Kiln Line Jumlah mol
Komponen BM
(%) (kg) (kmol)
A B C D E
C 50,14 6.030,9498 12,00 502,5791
H 6,72 808,2964 1,00 808,2964
O 13,38 1.609,3759 16,00 100,5860
N 1,80 216,5080 14,00 15,4649
S 0,72 86,6032 32,00 2,7063
H2O 9,00 1.082,5398 18,00 60,1411
Ash 18,24 2.193,9474
94
C = B x Kiln Line
E = C/D
Reaksi Pembakaran
C(s) + O2(g) CO2(g) O2 dibutuhkan : 502,5791 kmol
CO2 dihasilkan : 502,5791 kmol
S(s) + O2(g) SO2(g) O2 dibutuhkan : 2,7063 kmol
SO2 dihasilkan : 2,7063 kmol
H2(s) + ½ O2(g) H2O O2 dibutuhkan : 202,0741 kmol
H2O dihasilkan : 404,1482 kmol
N Coal = 216,5080 kg
= 9,0212 kmol
Tabel 6. Jumlah mol komposisi gas hasil pembakaran Fine Coal di Calsiner
Line
Kiln Line Jumlah mol
Komponen Komposisi(%) (kg) BM (kmol)
A B C D E
C 50,14 9.046,4247 12,00 753,8687
H 6,72 1.212,4446 1,00 1.212,4446
O 13,38 2.414,0639 16,00 150,8790
N 1,80 324,7620 14,00 23,1973
S 0,72 129,9048 32,00 4,0595
H2O 9,00 1.623,8098 18,00 90,2117
Ash 18,24 3.290,9211
C = B x Kalsiner Line
E = C/D
Reaksi Pembakaran
C(s) + O2(g) CO2(g) O2 dibutuhkan : 753,8687 kmol
CO2 dihasilkan : 753,8687 kmol
S(s) + O2(g) SO2(g) O2 dibutuhkan : 4,0595 kmol
SO2 dihasilkan : 4,0595 kmol
H2(s) + ½ O2(g) H2O O2 dibutuhkan : 303,1112 kmol
H2O dihasilkan : 606,2223 kmol
N Coal = 324,7620 kg
= 13,5317 kmol
N2 Coal = 6,7659 kmol
= 162,38 kg
A B C D E F G H
Reaksi Kalsinasi
CaCO3(s) CaO(s) + CO2 (g)
MgCO3(s) MgO(s) + CO2 (s)
CaO = 99.145,6647
String A = 39.658,2659 kg
= 708,1833 kmol
String B = 59.487,3988 kg
= 1.062,2750 kmol
MgO = 2.119,0751
String A = 847,6301 kg
= 21,1908 kmol
String B = 1.271,4451 kg
= 31,7861 kmol
Total Udara Primer ke Kiln = Primary Air Fan + Coal Conveying Fan
= 287.3552 kmol
10). Gas Panas dari Grate Cooler yang dialirkan ke Raw Mill
= Total Udara Cooler - Secondary Air - Tersier Air - Udara ke Stack
= 3.088,9021 kmol
Dimana : O2 = 0,21 x 3.088,9021 kmol
= 648,6694 kmol
= 20.757,4221 kg
N2 = 0,79 x 3.088,9021 kmol
= 2.440,2327 kmol
= 68.326,5144 kg
C. RAW MIX
Batu Kapur = 361.000 kg/jam
Tanah liat = 15.200 kg/jam
Pasir Besi = 3.800 kg/jam
Pasir Silika = 0.00 kg/jam
Senyawa
Feed Mill
SiO2 Al2O3 Fe2O3 CaO MgO H2 O
5. Dust = 18.113,9591 kg
SiO2 = 2.897,2936 kg
Al2O3 = 447,4499 kg
Fe2O3 = 1.040,8397 kg
CaO = 13.282,7276 kg
MgO = 445,6482 kg
106
Raw Meal Output (dry) = Dust + Batu kapur (dry) + Tanah Liat (dry) + Pasir
Besi (dry) + Pasir Silika (dry)
= 359.517,3591 kg
H2O Raw Mix = 36.157,00 kg
Kandungan H2O pada Raw Meal Output = 0,73 %
H2O Raw meal
0,0073 =
(Raw meal output (output) + H2O Raw Meal)
H2O yang diuapkan = H2O Raw Meal Input - H2O Raw Meal Output
= 36.157,00 kg - 2.643,7763 kg
= 33.513,2237 kg
107
= 92,69 %
SiO2 = 44.205,1936 Kg
Al2O3 = 28.312,0899 Kg
Fe2O3 = 25.279,8997 Kg
CaO = 254.022,2276 Kg
MgO = 22.748,4910 Kg
H2O = 2.643,7763 Kg
b. Gas Panas
O2 = 22.302,8428 kg
N2 = 157.474.4871 kg
CO2 = 93,623.3025 kg
SO2 = 259,8096 kg
H2O = 45.201,3368 kg
Total = 318.861,7788 kg
108
Tabel 13. Neraca Massa pada alat Vertical Raw Mill tanggal 28 Agustus 2018
INPUT OUTPUT
Raw Mix Raw Meal
SiO2 = 41.307,9000 Kg SiO2 = 44.205,1936 Kg
Al2O3 = 27.864,6400 Kg Al2O3 = 28.312,0899 Kg
Fe2O3 = 24.239,0600 Kg Fe2O3 = 25.279,8997 Kg
CaO = 240.739,5000 Kg CaO = 254.022,2276 Kg
MgO = 7.252,3000 Kg MgO = 7.697,9482 Kg
H2O = 36.157,0000 Kg H2O = 2.643,7763 Kg
Total = 377.560,4000 Kg Total = 362.161,1354 Kg
Gas Panas Gas Panas
O2 = 22.302,8428 Kg O2 = 22.302,8428 Kg
N2 = 157.474,4871 Kg N2 = 157.474,4871 Kg
CO2 = 93.623,3025 Kg CO2 = 93.623,3025 Kg
SO2 = 259,8096 Kg SO2 = 259,8096 Kg
H2O = 11.688,1131 Kg H2O = 45.201,3368 Kg
Total = 285.348,5550 Kg Total = 318.861,7788 Kg
Dust dari Kiln
SiO2 = 2.897,2936 Kg
Al2O3 = 447,4499 Kg
Fe2O3 = 1.040,8397 Kg
CaO = 13.282,7276 Kg
MgO = 445,6482 Kg
Total = 18.113,9591 Kg
TOTAL = 681.022,9141 Kg TOTAL = 681.022,9142 Kg
109
Tabel 14. Neraca Massa pada alat Vertical Raw Mill tanggal 29 Agustus 2018
INPUT OUTPUT
Raw Mix Raw Meal
= =
SiO2 41.104,2000 kg SiO2 44,359.1009 Kg
= =
Al2O3 25.413,2000 kg Al2 O3 25,579.2485 Kg
= =
Fe2O3 22.590,0000 kg Fe2 O3 23,506.3922 Kg
= =
CaO 242.162,0000 kg CaO 252,999.5831 Kg
= =
MgO 5.951,8000 kg MgO 6,369.4557 Kg
= =
H2O 34.730,0000 kg H2O 2,594.4803 Kg
= =
Total 371.951,2000 kg Total 355,408.2606 Kg
Gas Panas Gas panas
= =
O2 22.829,3335 kg O2 22.829,3335 Kg
= =
N2 164.005,7453 kg N2 164.005,7453 Kg
= =
CO2 91.098,7846 kg CO2 91.098,7846 Kg
= =
SO2 259,2136 kg SO2 259,2136 Kg
= =
H2O 11.635,8734 kg H2O 43.771,3931 Kg
= =
Total 289.828,9502 kg Total 321.964,4699 Kg
Dust dari Kiln
=
SiO2 3.254,9009 kg
=
Al2O3 166,0485 kg
=
Fe2O3 916,3922 kg
=
CaO 10.837,5831 kg
=
MgO 417,6557 kg
=
Total 15.592,5803 kg
Tabel 15. Neraca Massa pada alat Vertical Raw Mill tanggal 30 Agustus 2018
INPUT OUTPUT
Raw Mix Raw Meal
SiO2 = 40.379,9550 Kg SiO2 = 43.607,8243 Kg
Al2O3 = 27.311,1300 Kg Al2O3 = 27.576,7658 Kg
Fe2O3 = 24.435,1800 Kg Fe2O3 = 25.896,6496 Kg
CaO = 236.902,8200 Kg CaO = 248.128,.3927 Kg
SiO2 = = 3.227,8693 Kg
Al2O3 = = 265,6358 Kg
Fe2O3 = = 1.461,4696 Kg
CaO = = 11.225,5727 Kg
MgO = 163,7254 Kg
Total = 16.344,2728 Kg
Tabel 16. Neraca Massa pada alat Vertical Raw Mill tanggal 31 Agustus 2018
INPUT OUTPUT
Raw Mix Raw Meal
= =
SiO2 40.719,5250 kg SiO2 = 44.095,0709 kg
= =
Al2O3 27.572,1600 kg Al2O3 = 28.390,0360 kg
= =
Fe2O3 24.432,4850 kg Fe2O3 = 25.687,9377 kg
= =
CaO 246.437,7300 kg CaO = 257.835,3836 kg
= =
MgO 6.029,1000 kg MgO = 6.109,0323 kg
= =
H2O 33.444,1800 kg H2O = 2.662,8966 kg
= =
Total 378.635,1800 kg Total 364.780,3570 kg
Gas Panas Gas Panas
= =
O2 21.974,5307 kg O2 21.974,5307 kg
= =
N2 158.766,0405 kg N2 158.766,0405 kg
= =
CO2 91.527,1780 kg CO2 91.527,1780 kg
= =
SO2 253.3039 kg SO2 253,3039 kg
= =
H2O 11.399,5263 kg H2O 42.180,8097 kg
= =
Total 283.920,5795 kg Total 314.701,8629 kg
Dust dari Kiln
=
SiO2 3.375,5459 kg
=
Al2O3 817,8760 kg
=
Fe2O3 1.255,4527 kg
=
CaO 11.397,6536 kg
=
MgO 79,9323 kg
=
Total 16.926,4604 kg
Tabel 17. Neraca Massa pada alat Vertical Raw Mill tanggal 1 September 2018
INPUT OUTPUT
Raw Mix Raw Meal
= =
SiO2 38.380,0000 kg SiO2 41.571,3282 kg
= =
Al2O3 25.046,9400 kg Al2O3 25.677,5126 kg
= =
Fe2O3 24.172,9400 kg Fe2O3 25.116,1223 kg
= =
CaO 248.828,5600 kg CaO 260.457,2383 kg
= =
MgO 5.999,4400 kg MgO 6.021,1991 kg
= =
H2O 33.098,0000 kg H2O 2.638,8202 kg
= =
Total 375.525,8800 kg Total 361.482,2207 kg
Gas Panas Gas Panas
= =
O2 13.313,0358 kg O2 13.313,0358 kg
= =
N2 144.281,4916 kg N2 144.281,4916 kg
= =
CO2 98.092,3377 kg CO2 98.092,3377 kg
= =
SO2 294,9425 kg SO2 294,9425 Kg
= =
H2O 13.173,5792 kg H2O 43.632,7590 Kg
= =
Total 269.155,3869 kg Total 299.614,5667 Kg
Dust dari Kiln
=
SiO2 = 3.191,3282 kg
=
Al2O3 = 630,5726 kg
=
Fe2O3 = 943,1823 kg
=
CaO = 11.628,6783 kg
=
MgO = 21,7591 kg
=
Total 16.415,5205 kg
2. Neraca Energi
Temperatur Referensi = 28 ⁰C
Temperatur Output = 74 ⁰C
A. Panas Input
Senyawa XA XB XC
SiO2 1,3361 1,0709 x10-3 -2.9648x10+4
Al2O3 1,0785 4,3821x10-4 -2.5523x10+4
Fe2O3 0,6709 4,3531x 10-4 -1.1491x10+4
CaO 7,6868 3,7204 x 10-3 -8.3017x10+4
MgO 0,3524 3,8806 x10-5 -6.7659x10+3
Cpmix 11,1247 5,7036 x 10-3 -1.5644x10+5
A = 11,1247
B = 5,7036 x 10-3
C = -1,5644 x 10+5
T in = 303 K
T ref = 301 K
114
m = 5.592,6224 kmol
Cp = A + BT + CT-2 (cal/(kmol.K))
Q1 = m ∫Cpdt
Q1 = m [A.(Tin - Tref) + B/2(Tin2 - Tref2) + C/-1(Tin-1 - Tref-1)
Q1 = 5.592,6224 kmol[11,1247(303-301) + 5,7036 x 10-3/2(3032-3012) +
-1,5644 x 10+5/-1(303-1-301-1)]
Q1 = 124,512.4134 cal
= 522,952.1362 Joule
= 522.9521 kJ
T input = 30 ⁰C
T ref = 28 ⁰C
A = 33,46
B = 0,6880 x 10-2
C = 0,7604 x 10-5
D = -3,593 x 10-9
m = 2.008.722,2222 mol
Senyawa XA XB XC
SiO2 1,7047 1,3662x10-3 -3,7826x10+4
Al2O3 0,3150 1,2800x10-4 -7,4551x10+3
Fe2O3 0,5240 3,4002x10-4 -8,9753x10+3
CaO 7,7147 3,7339x10-3 -8,3319x10+4
MgO 0,3939 4,3376x10-5 -7,5627x10+3
Total 10,6524 5,6116x10-3 -1,4514x10+5
A = 10,6524
B = 5,6116 x 10-3
C = -1,4514x10+5
T input = 651 K
T ref = 301 K
M = 307,4529 Kmol
Cp = A + BT + CT-2 (cal/(kmol.K))
Q3 = m ∫Cpdt
Q3 = m [A.(Tin - Tref) + B/2(Tin2 - Tref2) + C/-1(Tin-1 - Tref-1)
Q3 = 307,4529 kmol [10,6524(651-301) + 5,6116 x 10-3/2 (6512-3012) + -
1,4514x10+5/-1(651-1-301-1)]
116
Q3 = 1.354.014,5671 cal
= 5.686.861,1817 Joule
= 5.686,8612 kJ
Senyawa XA XB XC XD
O2 2,2282 8,8669x10-4 -4,6524x10-7 1.0038x10-10
N2 1,7185 1,3587x10-3 3,5361x10-6 -1,7739x10-9
CO2 8,4413 9,8953x10-3 -6,7488x10-6 1,7448x10-9
SO2 0,0174 1,7411x10-5 -1,3844x10-8 3,8382x10-12
H2O 2,3870 4,9081x10-4 5,4246x10-7 -2.5632x10-10
Total 30,9923 1,2649x10-2 -3,1493x10-6 -1.8119x10-10
A = 30,9923
B = 1,2649x10-2
C = -3,1493x10-6
D = -1,8119x10-10
117
Tinput = 378 ⁰C
Tref = 28 ⁰C
m = 9.102,2541 kmol
= 9.102.254,1321 mol
5. Grinding Heat
Motor Power = 2.550 kWh
Efisiensi Motor = 85 %
Grinding Heat = Motor Power x Efisiensi Motor
= 2.550 kWh x 85%
= 2.167,50 kWh
= 7.803.000 kJ
B. PANAS OUTPUT
1. Raw Meal
Tabel 22. Perhitungan nilai Cp Raw Meal
Massa Mol Fraksi
Senyawa (kg) Mr (kmol) mol (X) A B C
SiO2 44.205,1936 60,09 735,6498 0,1247 10,87 0,008712 -241200
Al2O3 28.312,0899 102 277,5695 0,0470 22,08 0,008971 -522500
Fe2O3 25.279,8997 159,70 158,2962 0,0268 24,72 0,01604 -423400
CaO 254.022,2276 56 4.536,1112 0,7688 10 0,00484 -108000
MgO 7.697,9482 40 192,4487 0,0326 10,87 0,001197 -208700
Total 359.517,3591 5.900,0754 1.00
th
Sumber : Perry's Chemical Engineers' Handbook 6 .
118
Senyawa XA XB XC
SiO2 1,3553 1,0863x10-3 -3,0074x10+4
Al2O3 1,0388 4,2204x10-4 -2,4581x10+4
Fe2O3 0,6632 4,3035x10-4 -1,1360x10+4
CaO 7,6882 3,7211x10-3 -8,3033x10+4
MgO 0,3546 3,9044x10-5 -6,8074x10+3
Total 1,1001 5,6988x10-3 -1,5585x10+5
A = 11,1001
B = 5,6988x10-3
C = -1,5585x10+5
T output = 347 K
T ref = 301 K
m = 5.900,08 kmol
Cp = A + BT + CT-2 (cal/(kmol.K))
Q1 = m ∫Cpdt
Q1 = m [A.(Tout - Tref) + B/2(Tout2 - Tref2) + C/-1(Tout-1 - Tref-1)
Q1 = 5.900,08 kmol [11,1001(347-301) + 5,6988x10-3/2 (3472-3012) +
-1,5585x10+5/1(347-1-301-1)]
Q1 = 3.108.737,8766 cal
= 13.056.699,0816 Joule
= 13.056,6991 kJ
T output = 74 ⁰C
T ref = 28 ⁰C
A = 33,46
B = 0,6880 x 10-2
C = 0,7604 x 10-5
D = -3,593 x 10-9
119
m = 2.008.722,2222 mol
3. Stack Gas
Tabel 23. Perhitungan fraksi mol stack gas
Mol
Senyawa Massa (kg) Mr (kmol) Fraksi mol (X)
O2 22.302,8428 32 696,9638 0,0636
N2 157.474,4871 28 5.624,0888 0,5130
CO2 93.623,3025 44 2.127.8023 0,1941
SO2 259,8096 64 4,0595 0,0004
H2O 45.201,3368 18 2.511,1854 0,2290
Total 318.861,7788 10.964,0999 1,00
Senyawa XA XB XC XD
O2 1,8498 7,3612x10-4 -3,8624x10-7 8,3337x10-11
N2 14,8757 1,1280x10-3 2,936x10-6 -1,4727x10-9
CO2 7.0079 8,2150x10-3 -5,6028x10-6 1,4485x10-9
SO2 0,0144 1,4455x10-5 -1,1493x10-8 3,1864x10-12
H2O 7,6636 1,5758x10-3 1,7416x10-6 -8,2293x10-10
Total 31,4114 1,1669x10-2 -1,3233x10-6 -7.6056x10-10
A = 31,4114
B = 1,1669x10-2
C = -1,3233x10-6
D = -7.6056x10-10
Toutput = 74 ⁰C
Tref = 28 ⁰C
m = 10.964,0999 kmol
= 10.964.099,8939 mol
4. Evaporasi
Air yang diuapkan = Kandungan air Raw Mix - Kandungan air Raw Meal
= 33.513,2237 kg
= 1.861,8458 kmol
= 1.861.845,7618 mol
Q4 = Air yang di uapkan x ΔH
= 81.921.213,5173 kJ
5. Heat Loss
Heat Loss = Panas Masuk - Panas Keluar
= 114.335.445,9004 kJ – 101.200.855,6355 kJ
= 13.134.590,2649 kJ
Heat Loss
% Heat Loss = x 100 %
Panas Masuk
13.134.590,2649
= x 100 %
114.335.445,9004
= 11,49 %
Tabel 25. Tabel Neraca Panas Vertical Raw Mill tanggal 28 Agustus 2018
INPUT OUTPUT
Untuk perhitungan neraca energi dan nilai efisiensi pada tanggal 29 Agustus
2018 – 1 September 2018 menggunakan cara yang sama dengan perhitungan
pada tanggal 28 Agustus 2018. Hasil perhitungan dapat dilihat dibawah ini :
Tabel 26. Tabel Neraca Panas Vertical Raw Mill tanggal 29 Agustus 2018
INPUT OUTPUT
Raw Mix = 516,3839 kJ Raw Meal = 13.093,3393 kJ
Air (Water Air (Material
Material) = 129.912,6964 kJ Water) = 3.068.316,0887 kJ
Dust dari Kiln = 4.787,1652 kJ Gas Panas = 16.607.275,6315 kJ
Gas Panas = 105.482.417,0890 kJ Evaporasi = 78.553.492,5941 kJ
Grinding Heat = 7.803.000,0000 kJ Heat Loss = 15.178.455,6808 kJ
Tabel 27. Tabel Neraca Panas Vertical Raw Mill tanggal 30 Agustus 2018
INPUT OUTPUT
Raw Mix = 512,7187 kJ Raw Meal = 11.891,1291 kJ
Air (Material Air (Material
Bonding) = 136.742,1840 kJ Water) = 2.953.406,7725 kJ
Dust dari Kiln = 5.013,6575 kJ Gas Panas = 15.421.766,0423 kJ
Gas Panas = 106.912.817,8464 kJ Evaporasi = 83.041.820,3436 kJ
Grinding Heat = 7.803.000,0000 kJ Heat Loss = 13.429.202,1192 kJ
Tabel 28. Tabel Neraca Panas Vertical Raw Mill tanggal 31 Agustus 2018
INPUT OUTPUT
Raw Mix = 528,3409 kJ Raw Meal = 12.842,3237 kJ
Air (Material Air (Material
Water) = 125.102,8967 kJ Water) = 2.828.337,5713 kJ
Dust dari Kiln = 5.178,2053 kJ Gas Panas = 15.496.103,3058 kJ
Gas Panas = 103.283.136,2369 kJ Evaporasi = 75.243.137,1844 kJ
Grinding Heat = 4.638.960,0000 kJ Heat Loss = 14.472.485,2947 kJ
Total = 108.052.905,6799 kJ Total = 108.052.905,6799 kJ
Tabel 28. Tabel Neraca Panas Vertical Raw Mill tanggal 1 September 2018
INPUT OUTPUT
Raw Mix = 524,1165 kJ Raw Meal = 12.723,5407 kJ
Air (Material Air (Material
Water) = 123.807,9593 kJ Water) = 2.799.061,5089 kJ
Dust dari
Kiln = 5.100,3917 kJ Gas Panas = 14.836.987,9113 kJ
Gas Panas = 100.078.023,6857 kJ Evaporasi = 74.455.772,8175 kJ
Grinding
Heat = 4.638.960,0000 kJ Heat Loss = 12.741.870,3748 kJ
Total = 104.846.416,1531 kJ Total = 104.846.416,1531 kJ
124
Tabel 31. Tabel Heat Loss pada alat Vertical Raw Mill