Dinamika Proses
Dinamika Proses
PENDAHULUAN
1.2 Tujuan
Tujuan dilakukannya percobaan ini adalah :
1. Menentukan harga parameter k dan n terhadap waktu dalam
pengosongan tangki.
2. Menentukan perubahan ketinggian akibat gangguan yang diberikan pada
aliran sistem tunak.
3. Menentukan waktu respon termometer dalam perubahan temperatur.
1
BAB II
TINJAUAN PUSTAKA
2
2.2 Sistem Order Satu Dengan Kemampuan Menyimpan Massa
Fi Fi
h A h
Fo Fo
(a) (b)
Perhatikan tangki pada gambar diatas, dengan laju alir masuk volumetrik
Fi dan laju alir keluar volumetrik Fo. Tahanan pipa, kerangan atau bendungan
terwakili dalam aliran keluar. Laju alir keluar dianggap linier terhadap arus
cairan dalam tangki h dengan tahanan R.
h gaya penggerak aliran
Fo= = (1.2)
R tahanan terhadap aliran
3
Dengan h = h – hs dan Fi = Fi – Fis
AR=τ p=konstanta waktu proses
R = Kp = Steady state gain process
Sehingga diperoleh fungsi transfer :
h(s ) Kp
G(s)= = (1.5)
Fi(s) τ p s +1
Catatan :
1. Luas penampang tangki, A adalah ukuran kemampuan menyimpan massa.
Makin besar A, makin besar kemampuan tangki untuk menyimpan massa.
2. p = AR, dapat dikatakan bahwa untuk tangki :
Konstanta waktu = kemaampuan menyimpan x tahanan terhadap aliran.
Pada proses pengosongan tangki, tangki yang semula menyimpan massa
air sesuai dengan luas penampang tangki, kemudian dikosongkan sehingga
berlaku suatu persamaan neraca massa:
Akumulasi = Masukan – keluaran
Data masukan = 0 sehingga neraca massa dapat ditulis menjadi :
Akumulasi = - keluaran
Hubungan antara Q dan h dapat ditulis sebagai berikut :
E = Q – W (1.6)
(V 2 −V 2 )
2 1
(V 2 −V 2 )
2 1
(V 2 −V 2 )
2 1
(V 2 −V 2 )
2 1
4
(V 2 −V 2 )
2 1
(V 2 −V 2 )
2 1
(V 2 −V 2 )
2 1
V V
22 12
P2 V P1 V
22 12
ρ2 + 2α + z2g = ρ1 + 2α + z1g (1.15)
ΔP ΔV
ρ + 2α + zg = 0 (1.16)
W=∫ ρ dv−∑ f
V1
(1.17)
H = U + (PV) (1.19)
H = Q – W + (PV) (1.20)
v2 P2
∫ dV ∫ dP
H = Q – W + P v1
+V P1
(1.21)
5
v2 P2 v2
∫ dV ∫ dP ∫ dV
H = Q – P v1
+ f + V P1
+ P v1
(1.22)
P2
∫ Vdp
H = Q + f + P1
(1.23)
P2 −P1
f + ρ + ½ (V22 – V12) + g (Z2 – Z1) = – WS (1.24)
V2
f + 2 – gh1 = 0 (1.25)
V2
Ff + hc + hf = gh1 - 2 (1.26)
ΔL V 2 V2 V2 V2
( 4f
D 2 )
+ Kc +K f =gh1 −
2 2 2 x2 (1.27)
ΔL V 2 V2 V2
2f = 4f D 2 + Kc 2 + Kf 2 (1.28)
ΔL V 2 V2 V2
4f D 2 + Kc 2 + Kf 2 = 2gh1 – V2
(1.29)
(4 f ΔLD + Kc+Kf ) V 2
6
√ 2 gh1
V=
(1+4 f ΔLD + Kc+ Kf ) (1.32)
√2 g
ΔL
V=
( 1+4 f
D
+ Kc+Kf ) . √h (1.33)
√2 g
Q ΔL
A =
( 1+4 f
D
+ Kc+Kf ) . √h (1.34)
A √2 g
ΔL
⏟ (
1+ 4 f
D
+ Kc + Kf )
Q= k √h (1.35)
Q = k.hn → n = ½ (1.36)
dh khn
= (1.37)
dt A
k
ln (−dh
dt )=ln +n ln h
A
(1.38)
^y =a+bx (1.39)
7
dh
ln Slope = n
dt
Intersep = a
K = ea
ln h
Kp
8
Gambar 3. Respons Pure Capasitive Process
9
kalor masuk = kalor keluar + akumulasi kalor.
Asumsi-asumsi yang digunakan adalah:
1. tidak ada kalor yang keluar (untuk T lingkungan yang lebih tinggi).
2. dinding gelas sangat tipis sehingga hambatan karena konduksi dapat
diabaikan.
3. tidak terjadi konstraksi atau pemuaian dinding gelas yang berakibat
perubahan volume fluida termometer.
4. koefisien konveksi fluida termometer relatif besar sehingga dianggap tidak
ada panas yang terbuang karena konveksi ini.
5. kapasitas panas fluida termometer konstan.
6. temperatur fluida termometer sama ti setiap titik.
10
ataupun tanpa termowel) dilakukan pengukuran temperatur fluida dari
temperatur tinggi ke rendah dan sebaliknya dari temperatur rendah ke tinggi.
BAB III
HASIL PERCOBAAN
80 % 411.306 0.013
70 % 223.483 0.189
50 % 114.817 0.266
40 % 387.74 -0.407
30 % 27.781 0.132
20 % 42.239 -0.349
10 % 33.594 -0.676
11
3.2 Simulasi gangguan pada keadaan steady state
k 9.359
n -0.37
Lingkungan - Es 14.706
30 oC – 50oC 62.5
50 oC – 30 oC 111.11
12
0
2 2.2 2.4 2.6 2.8 3 3.2 3.4
-1
-2
Ln((∆h)/∆t)
Grafik operrasi
-3 kerangan 10%
Linear (Grafik operrasi
-4 kerangan 10%)
f(x)= =0.28
R² − 0.68 x − 2.91 Linear (Grafik operrasi
-5 kerangan 10%)
-6
Ln h rata-rata
-2
-2.5 Grafik operasi
-3 kerangan 15%
f(x) = − 0.35 x − 2.68 Linear (Grafik operasi
-3.5
kerangan 15%)
-4
-4.5
-5
Ln h rata-rata
13
0
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5
-0.5
-1
Ln((∆h)/∆t)
-1.5
grafik operasi kerangan
-2 30%
Linear (grafik operasi
-2.5 kerangan 30%)
-3.5
Ln rata-rata
-0.5
-1
grafik operasi kerangan
40%
-1.5 Linear (grafik operasi
kerangan 40%)
-2
-2.5
Ln h rata-rata
14
Gambar 3.1.4 Hasil grafik Ln h terhadap Ln((∆h)/∆t)pada proses pengosongan
tangki kerangan 40%
f(x) =-1
0.27 x − 1.68
Ln((∆h)/∆t)
-2.5
-3
Ln h rata-rata
-0.4
Ln((∆h)/∆t)
-1
-1.2
Ln h rata-rata
15
Gambar 3.1.6 Hasil grafik Ln h terhadap Ln((∆h)/∆t)pada proses pengosongan
tangki kerangan 60%
-0.2
Ln((∆h)/∆t)
-0.5
-0.6
Ln h rata-rata
16
Gambar 3.1.8 Hasil grafik Ln h terhadap Ln((∆h)/∆t)pada proses pengosongan
tangki kerangan 100%
0
2.7 2.8 2.9 3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5
-1
-2
Ln((∆h)/∆t)
-3
-4 Linear ()
f(x) = − 0.04 x − 4.19
-5
-6
Ln h rata-rata
2
1.5
1 Linear ()
0.5
0
0 10 20 30 40 50 60
t(s)
17
Gambar 3.3.1 Hasil grafik t(s) terhadap Ln((Tl-To)/(Tl-T)) pada pengukuran
temperatur ( 26 – 0 0C)
10
8
Ln((Tl-To)/(Tl-T))
4 Linear ()
Linear ()
2
0
0 f(x) = 050 100 150 200 250 300
R² = 0
t(s)
2.5
Ln((Tl-To)/(Tl-T))
2
f(x) = 0.02 x
1.5 R² = 0.89
Linear ()
1
0.5
0
0 20 40 60 80 100 120 140
t(s)
18
Gambar 3.3.4 Hasil grafik t(s) terhadap Ln((Tl-To)/(Tl-T)) pada pengukuran
temperatur ( 30 – 50 0C)
2.5
f(x) = 0.13 x
R² = 0.99
2
Ln((Tl-To)/Tl-T))
1.5
1 Linear ()
0.5
0
0 5 10 15 20 25
t(s)
19
Gambar 3.3.6 Hasil grafik t(s) terhadap Ln((Tl-To)/(Tl-T)) pada pengukuran
temperatur ( 26 – 0 0C)
2
1.5
1 Linear ()
0.5
0
0 20 40 60 80 100 120 140 160
t(s)
20
3.5
2.5
Ln((Tl-To)/(Tl-T))
2
f(x) = 0.02 x
1.5 R² = 0.86
Linear ()
1
0.5
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
t(s)
2
Ln((Tl-To)/(Tl-T))
0.5
0
0 20 40 60 80 100 120 140
t(s)
BAB IV
21
PEMBAHASAN
22
KESIMPULAN
DAFTAR PUSTAKA
23
1. Anwar, Nadiem, Dinamika Proses, Universitas Jenderal Achmad Yani Fakultas
Teknik Jurusan Teknik Kimia,2002
LAMPIRAN A
24
DATA HASIL PENGAMATAN
25
NO. t (s) h (cm) NO. t (s) h (cm)
1. 0 25 1. 0 25
2. 3 23.1 2. 2,5 23.1
3. 6 21.1 3. 5 20.8
4. 9 19.2 4. 7,5 18.3
5. 12 16.8 5. 10 16.3
6. 15 14.1 6. 12,5 14.9
7. 18 12.35 7. 15 13.1
8. 21 10.1 8. 17,5 11.65
9. 24 8.2 9. 20 9.5
10. 27 5.9 A.2 Simulasi Gangguan
10. 22,5 7.5
11. 30 3.9 11. 25 5.9 Tangki
12. 33 2.1 12. 27,5 3
NO.
13. t36
(s) h (cm)
0 13. 30 0
1. 0 30
2. 85 28.5
3. 170 26.8
4. 255 25.5
5. 340 24.4
6. 425 23.4
7. 510 22.5
8. 595 21.7
9. 680 21
10. 765 20.1
11. 850 18.6
12. 935 17.2
13. 1020 15.5
b. Termometer Digital
27
d. 50-30 oC
LAMPIRAN B
PERHITUNGAN ANTARA
28
9.5 20 2 2.5 8.5 0.8 -0.2231 2.1401
7.5 22.5 1.6 2.5 6.7 0.64 -0.4463 1.9021
5.9 25 2.9 2.5 4.45 1.16 0.1484 1.4929
3 27.5 3 2.5 1.5 1.2 0.1823 0.4055
0 30 0 Σ -2.5235 28.2936
b. Bukaan 80%
h rata- ln h
h (cm) t (s) (-Δh) Δt (-Δh)/Δt ln ((-Δh)/Δt)
rata rata-rata
25 0 1.9 3 24.05 0.6333 -0.4568 3.1801
23.1 3 2 3 22.1 0.6667 -0.4055 3.0956
21.1 6 1.9 3 20.15 0.6333 -0.4568 3.0032
19.2 9 2.4 3 18 0.8000 -0.2231 2.8904
16.8 12 2.7 3 15.45 0.9000 -0.1054 2.7376
14.1 15 1.75 3 13.225 0.5833 -0.5390 2.5821
12.35 18 2.25 3 11.225 0.7500 -0.2877 2.4181
10.1 21 1.9 3 9.15 0.6333 -0.4568 2.2138
8.2 24 2.3 3 7.05 0.7667 -0.2657 1.9530
5.9 27 2 3 4.9 0.6667 -0.4055 1.5892
3.9 30 1.8 3 3 0.6000 -0.5108 1.0986
2.1 33 2.1 3 1.05 0.7000 -0.3567 0.0488
0 36 0 3 Σ -4.4696 26.8106
29
c. Bukaan 70%
h rata- ln h rata-
h (cm) t (s) (-Δh) Δt (-Δh)/Δt ln ((-Δh)/Δt)
rata rata
25 0 3.4 3.7 23.3 0.9189 -0.0846 3.1485
21.6 3.7 3 3.7 20.1 0.8108 -0.2097 3.0007
18.6 7.4 1.6 3.7 17.8 0.4324 -0.8383 2.8792
17 10.1 3.3 3.7 15.35 0.8919 -0.1144 2.7311
13.7 14.8 1.7 3.7 12.85 0.4595 -0.7777 2.5533
12 18.5 1.8 3.7 11.1 0.4865 -0.7205 2.4069
10.2 22.2 1.8 3.7 9.3 0.4865 -0.7205 2.2300
8.4 25.9 1.8 3.7 7.5 0.4865 -0.7205 2.0149
6.6 29.6 1.7 3.7 5.75 0.4595 -0.7777 1.7492
4.9 33.3 1.4 3.7 4.2 0.3784 -0.9719 1.4351
3.5 37 2.2 3.7 2.4 0.5946 -0.5199 0.8755
1.3 40.7 1.3 3.7 0.65 0.3514 -1.0460 -0.4308
0 44.4 Σ -7.5018 24.5937
30
d. Bukaan 50%
h rata- ln h rata-
h (cm) t (s) (-Δh) Δt (-Δh)/Δt ln ((-Δh)/Δt)
rata rata
25 0 2.9 6 23.55 0.4833 -0.7270 3.1591
22.1 6 2.4 6 20.9 0.4000 -0.9163 3.0397
19.7 12 2.1 6 18.65 0.3500 -1.0498 2.9258
17.6 18 1.1 6 17.05 0.1833 -1.6964 2.8362
16.5 24 3.7 6 14.65 0.6167 -0.4834 2.6844
12.8 30 1.9 6 11.85 0.3167 -1.1499 2.4723
10.9 36 1.6 6 10.1 0.2667 -1.3218 2.3125
9.3 42 2.8 6 7.9 0.4667 -0.7621 2.0669
6.5 48 2 6 5.5 0.3333 -1.0986 1.7047
4.5 54 2 6 3.5 0.3333 -1.0986 1.2528
2.5 60 2 6 1.5 0.3333 -1.0986 0.4055
0.5 66 0.5 6 0.25 0.0833 -2.4849 -1.3863
0 72 Σ -13.8876 23.4737
31
e. Bukaan 40%
h rata- ln h rata-
h (cm) t (s) (-Δh) Δt (-Δh)/Δt ln ((-Δh)/Δt)
rata rata
25 0 2.3 8.5 23.85 0.2706 -1.3072 3.1718
22.7 8.5 1.8 8.5 21.8 0.2118 -1.5523 3.0819
20.9 17 1.3 8.5 20.25 0.1529 -1.8777 3.0082
19.6 25.5 1.6 8.5 18.8 0.1882 -1.6701 2.9339
18 34 1.9 8.5 17.05 0.2235 -1.4982 2.8362
16.1 42.5 1.8 8.5 15.2 0.2118 -1.5523 2.7213
14.3 51 1.7 8.5 13.45 0.2000 -1.6094 2.5990
12.6 59.5 2 8.5 11.6 0.2353 -1.4469 2.4510
10.6 68 1.1 8.5 10.05 0.1294 -2.0448 2.3076
9.5 76.8 2 8.5 8.5 0.2353 -1.4469 2.1401
7.5 85 2.3 8.5 6.35 0.2706 -1.3072 1.8485
5.2 93.5 5.2 8.5 2.6 0.6118 -0.4914 0.9555
0 102 Σ -17.8043 30.0547
f. Bukaan 30%
h (cm) t (s) (-Δh) Δt h rata- (-Δh)/Δt ln ((-Δh)/Δt) ln h rata-
32
rata rata
25 0 2.2 34 23.9 0.0647 -2.7379 3.1739
22.8 34 2.9 34 21.35 0.0853 -2.4616 3.0611
19.9 68 2.5 34 18.65 0.0735 -2.6101 2.9258
17.4 102 2.1 34 16.35 0.0618 -2.7844 2.7942
15.3 136 2.5 34 14.05 0.0735 -2.6101 2.6426
12.8 170 2.5 34 11.55 0.0735 -2.6101 2.4467
10.3 204 1.8 34 9.4 0.0529 -2.9386 2.2407
8.5 238 1.6 34 7.7 0.0471 -3.0564 2.0412
6.9 272 1.7 34 6.05 0.0500 -2.9957 1.8001
5.2 306 1.6 34 4.4 0.0471 -3.0564 1.4816
3.6 340 1.5 34 2.85 0.0441 -3.1209 1.0473
2.1 374 2.1 34 1.05 0.0618 -2.7844 0.0488
0 408 Σ -33.7665 25.7040
g. Bukaan 20%
h rata- ln h rata-
h (cm) t (s) (-Δh) Δt (-Δh)/Δt ln ((-Δh)/Δt)
rata rata
25 0 1.2 65 24.4 0.0185 -3.9921 3.1946
23.8 65 1.8 65 22.9 0.0277 -3.5866 3.1311
22 130 1.2 65 21.4 0.0185 -3.9921 3.0634
33
20.8 195 1.2 65 20.2 0.0185 -3.9921 3.0057
19.6 260 2.5 65 18.35 0.0385 -3.2581 2.9096
17.1 325 0.8 65 16.7 0.0123 -4.3975 2.8154
16.3 390 2.1 65 15.25 0.0323 -3.4324 2.7246
14.2 455 1.7 65 13.35 0.0262 -3.6438 2.5915
12.5 520 3.3 65 10.85 0.0508 -2.9805 2.3842
9.2 585 3.9 65 7.25 0.0600 -2.8134 1.9810
5.3 650 2.2 65 4.2 0.0338 -3.3859 1.4351
3.1 715 3.1 65 1.55 0.0477 -3.0430 0.4383
0 780 Σ -42.5174 29.6744
h. Bukaan 10%
h rata- ln h rata-
h (cm) t (s) (-Δh) Δt (-Δh)/Δt ln ((-Δh)/Δt)
rata rata
25 0 1.8 170 24.1 0.0106 -4.5480 3.1822
23.2 170 1.4 170 22.5 0.0082 -4.7993 3.1135
21.8 340 1.1 170 21.25 0.0065 -5.0405 3.0564
20.7 510 1.1 170 20.15 0.0065 -5.0405 3.0032
19.6 680 1.3 170 18.95 0.0076 -4.8734 2.9418
18.3 850 1.3 170 17.65 0.0076 -4.8734 2.8707
17 102 1.3 170 16.35 0.0076 -4.8734 2.7942
34
0
119
15.7 0 0.9 170 15.25 0.0053 -5.2412 2.7246
136
14.8 0 1 170 14.3 0.0059 -5.1358 2.6603
153
13.8 0 1.1 170 13.25 0.0065 -5.0405 2.5840
170
12.7 0 2.9 170 11.25 0.0171 -4.0711 2.4204
187
9.8 0 3.1 170 8.25 0.0182 -4.0044 2.1102
204
6.7 0 170 Σ -57.5415 33.4615
h rata- ln h rata-
h (cm) t (s) (-Δh) Δt rata (-Δh)/Δt ln ((-Δh)/Δt) rata
30 0 1.5 85 29.25 0.0176 -4.0372 3.3759
28.5 85 2 85 27.5 0.0235 -3.7495 3.3142
35
26.5 170 1 85 26 0.0118 -4.4427 3.2581
25.5 255 1.1 85 24.95 0.0129 -4.3473 3.2169
24.4 340 1 85 23.9 0.0118 -4.4427 3.1739
23.4 425 0.9 85 22.95 0.0106 -4.5480 3.1333
22.5 510 0.8 85 22.1 0.0094 -4.6658 3.0956
21.7 595 0.7 85 21.35 0.0082 -4.7993 3.0611
21 680 0.9 85 20.55 0.0106 -4.5480 3.0229
20.1 765 1.5 85 19.35 0.0176 -4.0372 2.9627
18.6 850 1.4 85 17.9 0.0165 -4.1062 2.8848
17.2 935 1.7 85 16.35 0.0200 -3.9120 2.7942
102
15.5 0
36
113 20.5 25 0 25 4.5 5.5556 1.7148
135 21 25 0 25 4 6.2500 1.8326
158 22 25 0 25 3 8.3333 2.1203
180 22.5 25 0 25 2.5 10.0000 2.3026
203 23.5 25 0 25 1.5 16.6667 2.8134
225 24.5 25 0 25 0.5 50.0000 3.9120
248 25 25 0 25 0 0.0000
270 25 25 0 25 0
b. Lingkungan (26ºC) - Es
t T (TL - To) / ln ((TL - To) / (TL
TL To TL - T o TL - T
(s) (ºC) (TL - T) - T))
0 26 0 26 -26 -26 1.0000 0.0000
5 10 0 26 -26 -10 2.6000 0.9555
10 7 0 26 -26 -7 3.7143 1.3122
15 5 0 26 -26 -5 5.2000 1.6487
20 4 0 26 -26 -4 6.5000 1.8718
25 3 0 26 -26 -3 8.6667 2.1595
30 2 0 26 -26 -2 13.0000 2.5649
35 2 0 26 -26 -2 13.0000 2.5649
40 1.5 0 26 -26 -1.5 17.3333 2.8526
45 1.5 0 26 -26 -1.5 17.3333 2.8526
50 1.5 0 26 -26 -1.5 17.3333 2.8526
55 1 0 26 -26 -1 26.0000 3.2581
60 0 0 26 -26 0
37
c. Temperatur 30 ºC – 50 ºC
t T (TL - To) / ln ((TL - To) /
TL To TL - T o TL - T
(s) (ºC) (TL - T) (TL - T))
0 30 50 30 20 20 1.0000 0.0000
11.4 32 50 30 20 18 1.1111 0.1054
22.8 33 50 30 20 17 1.1765 0.1625
34.2 34 50 30 20 16 1.2500 0.2231
45.6 36 50 30 20 14 1.4286 0.3567
57 37.5 50 30 20 12.5 1.6000 0.4700
68 39 50 30 20 11 1.8182 0.5978
79.4 42 50 30 20 8 2.5000 0.9163
90.8 43 50 30 20 7 2.8571 1.0498
102 46 50 30 20 4 5.0000 1.6094
114 48 50 30 20 2 10.0000 2.3026
125 49 50 30 20 1 20.0000 2.9957
136 50 50 30 20 0
38
d. Temperatur 50 ºC – 30 ºC
t T (TL - To) / ln ((TL - To) /
(s) (ºC) TL To TL - T o TL - T (TL - T) (TL - T))
0 50 30 50 -20 -20 1.0000 0.0000
12.5 49 30 50 -20 -19 1.0526 0.0513
25 47 30 50 -20 -17 1.1765 0.1625
37.5 46 30 50 -20 -16 1.2500 0.2231
50 45.5 30 50 -20 -15.5 1.2903 0.2549
62.5 45 30 50 -20 -15 1.3333 0.2877
75 42 30 50 -20 -12 1.6667 0.5108
87.5 40 30 50 -20 -10 2.0000 0.6931
100 38.5 30 50 -20 -8.5 2.3529 0.8557
113 37 30 50 -20 -7 2.8571 1.0498
125 35 30 50 -20 -5 4.0000 1.3863
138 33 30 50 -20 -3 6.6667 1.8971
150 30 30 50 -20 0
39
B.3.2 Thermometer Digital
a. Lingkungan (26ºC) - Es
T T (TL - To) / ln ((TL - To) /
TL To TL - T o TL - T
(s) (C) (TL - T) (TL - T))
19.1 0 0 26 -26 0
40
b. Es – Lingkungan (25ºC)
T T (TL - To) / ln ((TL - To) /
TL To TL - T o TL - T
(s) (C) (TL - T) (TL - T))
0 0 26 0 26 26 1.0000 0.0000
67 18 26 0 26 8 3.2500 1.1787
80 19 26 0 26 7 3.7143 1.3122
161 26 26 0 26 0
41
c. Temperatur 30 ºC – 50 ºC
T T (TL - To) / ln ((TL - To) /
TL To TL - T o TL - T
(s) (ºC) (TL - T) (TL - T))
0 30 50 30 20 20 1.0000 0.0000
8.5 30 50 30 20 20 1.0000 0.0000
17 32 50 30 20 18 1.1111 0.1054
25.5 34 50 30 20 16 1.2500 0.2231
34 35 50 30 20 15 1.3333 0.2877
42.5 36 50 30 20 14 1.4286 0.3567
51 38 50 30 20 12 1.6667 0.5108
59.5 40 50 30 20 10 2.0000 0.6931
68 43 50 30 20 7 2.8571 1.0498
76.5 46 50 30 20 4 5.0000 1.6094
85 47 50 30 20 3 6.6667 1.8971
93.5 49 50 30 20 1 20.0000 2.9957
102 50 50 30 20 0
d. Temperatur 50 ºC – 30 ºC
42
T T (TL - To) / ln ((TL - To) /
(s) (ºC) TL To TL - T o TL - T (TL - T) (TL - T))
0 50 30 50 -20 -20 1.0000 0.0000
11.8 48 30 50 -20 -18 1.1111 0.1054
23.5 47 30 50 -20 -17 1.1765 0.1625
35.3 46 30 50 -20 -16 1.2500 0.2231
47 43 30 50 -20 -13 1.5385 0.4308
58.8 42 30 50 -20 -12 1.6667 0.5108
70.5 40 30 50 -20 -10 2.0000 0.6931
82.3 38 30 50 -20 -8 2.5000 0.9163
94 38.5 30 50 -20 -8.5 2.3529 0.8557
106 37 30 50 -20 -7 2.8571 1.0498
118 34 30 50 -20 -4 5.0000 1.6094
129 32 30 50 -20 -2 10.0000 2.3026
141 30 30 50 -20 0
LAMPIRAN C
CONTOH PERHITUNGAN
43
tinggi air : 25 cm
A = ¼ D2
= 0,25 x 3,14 x (28)2
= 615,44 cm2
3. ln ((TL-To)/(TL-T)) = (1/τ) . t
y = ax
Dari grafik proses pengukuran temperature dari 50 ºC – 30 ºC dengan
menggunakan thermometer air raksa diperoleh persamaan garis, yaitu :
y = ax
misalnya persamaan : y = 0.009x
1/τ = 0.009
τ = 1/0.009
= 111.11
LAMPIRAN D
PROSEDUR KERJA
D.1 Alat
44
1. Alat dinamika proses
2. Ember
3. Waterbath
4. Gelas kimia
5. Stopwatch
6. Termometer digital
D.2 Bahan
1. Air
2. Es
45
D.3.2 Simulasi Gangguan Pada Tangki
10. Mengatur bukaan kerangan untuk mengisi tangki sampai ketinggian air
dalam tangki tetap (steady state),
11. Memasukkan air kedalam tangki sebagai gangguan sebesar 10 lt,
sehingga ketinggian air berubah karena gangguan tersebut kemudian
mencatat ketinggian yang dicapai,
12. Mencatat waktu yang diperlukan untuk untuk kembali ke keadaan
semula dan membaginya dengan jumlah data yang akan diambil,
13. Mengulangi langkah 3 untuk mengambil data,
14. Mencatat ketinggian air setiap waktu yang ditentukan pada langkah
empat.
46
47