NOTA DIGITAL

SEJARAH TINGKATAN
2 (KSSM)

BIL NAMA INSTITUSI

1. SAIPOLLIZAN BIN SAAD KETUA UNIT AKADEMIK, PPD

SPT
2. MOHD MAHAZIR BIN YAHAYA UNIT PEMGURUSAN
AKADEMIK, PPD SPT
3. WAN BASTHIAH BINTI HJ ABDUL RAHMAN SMK TAMAN INDERAWASIH

4. KHAIRUNNIZA BINTI ABDUL HAMID SMK MENGKUANG

5. ARISAH BINTI ARIFFIN SM ISLAM AL-MASRIYAH

6. ROSHIDAH BINTI ABU TALIB SMK PAUH JAYA

7. SITI NORSYIQAH BINTI AZMI SMK BANDAR BARU PERDA

8. HALIZA BINTI ABDUL HALIM SM SAINS TUN SYED SHEH

SHAHABUDIN
9. NURULHUDA BINTI HASSIM SMK CONVENT BUKIT
MERTAJAM
10. SAIDATINA AISAH BINTI ABDUL KADIR SMK PERMATANG RAWA

11. AIN NABEELA BINTI ALIAS PELAJAR UIA

12. AIZA ROHAYU BINTI ABDULL HALIM PELAJAR UNISZA

13. MUHAMMAD ADAM BIN ABDULLAH PELAJAR USM

14. NUR FARAH HANIM BINTI ROSLI PELAJAR UITM

 BAB
1
Kawasan yang merangkumi
kepulauan dan tanah besar.

SINOPSIS

Kerajaan yang
masyhur
Persamaan :-

*Aspek geografi
Funan
Champa *Bahasa dan budaya
Srivijaya
Angkor
Majapahit
Kedah Tua
Gangga Nagara

Berkembang maju sebagai

pusat perdagangan dan
keagamaan yang tersohor
P
E
N
G
E
N
A
L
A
N
Profesor Emeritus Dato' Dr. Nik Hassan Shuhaimi
Nik Abdul Rahman, ahli arkeologi
• Alam Melayu meliputi kawasan dari Madagaskar ke Tanah
Melayu , Papua New Guinea, Australia, New Zealand, Kepulauan
Pasifik dan sampai ke Taiwan

Profesor Emeritus Tan Sri Dato' Pendeta (Dr)

ISmail Hussein, ahli bahasa dan Kebudayaan
• Dunia Melayu meliputi selatan Vietnam, kemboja, selatan
Myanmar, Segenting Kra, Malaysia, Indonesia, Brunei dan
Filipina

Alfred Russel Wallace, sarjana Barat

• Kepulauan Melayu meliputi Tanah Melayu hingga Tenasserim
dan kepulauan Nicobar, Filipina dan kepulauan Solomon hingga
Papua New Guinea.

Profesor Dr. Ding Choo Ming

• Dunia Melayu merupakan sebuah kawasan yang luas meliputi
Malaysia , Indonesia, brunei, Singapura, selatan Thailand dan
Filipina.

Abdul hadi haji hassan, ahli akademik

• Alam Melayu merupakan suatu lingkungan geografi yang luas
meliputi kepulauan Melayu hingga selatan Thailand.
Profesor Emeritus Dato’
Dr.Asmah Haji Omar,
tokoh bahasa

A
Sutan Takdir Alisjahbana,
tokoh bahasa
 KEWUJUDAN KERAJAAN DI
1.2 ALAM MELAYU
5. Kerajaan Funan
Lokasi : Lembah Sungai Mekong
Masa : Abad Pertama
Pusat Kerajaan : Vyadhapura
3. Kerajaan Srivijaya
Lokasi : Lembah Sungai Musi,
Sumatera
Masa : Abad Ketujuh
Pusat Kerajaan : Palembang
7. Kerajaan Kedah Tua
Lokasi : Sungai Mas dan Sungai
Bujang
Masa : Abad Kelima
Pusat Kerajaan : Sungai Mas dan
Pangkalan Bujang
6. Kerajaan Champa
Lokasi : Selatan dan tengah
Vietnam
Masa : Abad Kadua
Pusat Kerajaan : Indrapura
4. Kerajaan Angkor
Lokasi : Lembah Sungai Mekong
Masa : Abad Kesembilan
Pusat Kerajaan : Hariharalaya
2. Kerajaan Majapahit
Lokasi : Lembah Sungai Brantas,
Jawa Timur
Masa : Abad ke-13
Pusat Kerajaan : Kota Trowulan
1. Kerajaan Gangga Nagara
Lokasi : Pantai barat bahagian
tengah Tanah Melayu
Masa : Abad Keenam
Pusat Kerajaan : Pangkalan
 Kerajaan Alam Melayu
1.3
yang Masyur
Kerajaan Funan berpusat di
Vyadhapura diasaskan oleh
seorang Brahmin bernama
Kaundhinya. Beliau
berkahwin dengan Soma,
pemerintah wanita di sungai
Mekong dan membentuk
kerajaan Funan
KEMASYHURAN
Masyhur ketika pemerintahan
Fan Shih-man.
Meluaskan empayar Funan ke
sungai Mekong hingga Teluk
camranh di sebelah timur.
Kemudian ke Selatan
Myanmar dan Segenting Kra.
Menguasai jalan perdagangan
utama antara timur dengan
barat.
Abad ke-3 Funan menjadi
pusat perdagangan utama di
Alam Melayu
Raja Funan terakhir ialah
Rudravarman
 Masyhur ketika
pemerintahan Che Bong
Kerajaan Champa Nga. Meluaskan
diasaskan oleh Chu- emapayar Champa ke
Lien pada tahun 192 M. wilayah Dai Viet hingga
Lembah Sungai Merah.
Berpusat di Indrapura
dan sering berhadapan Berjaya membunuh
dengan serangan dari pemerintah Dai Viet
Dai Viet. Chu-Lien bernama Raja Tran Due
berjaya membebaskan Tong dan mendapat
Champa daripada pengiktirafan daripada
pengaruh China. Dinasti Ming pada tahun
1369.
 KEMASYHURAN

Masyhur ketika
pemerintahan
Sangramadhananjaya
pada abad ke-8.
Kerajaan Srivijaya
Diasaskan oleh Berjaya menakluk
Dapunta Hyang Sri Selatan Myanmar, Tanah
Jayanasa pada Melayu dan Segenting
tahun683 M di Kra.
Palembang. Srivijaya menguasai jalan
Mengukuhkan laut antarabangsa , iaitu
Kerajaan Srivijaya Selat Melaka dan Selat
dengan menakluk Sunda .
kawasan sekitarnya Seterusnya menjadi kuasa
seperti Bangka dan perdagangan utama di
Alam melayu dan pusat
pengajian agama
Buddha
  Kerajaan Angkor berpusat di Hariharalaya
 Diasaskan oleh Jayavarman II dari Chenla

Kemasyhuran

 Masyhur dibawah pemerintahan Suryavarman II dengan meluaskan

- Angkor ke sekitar Lembah Sungai Mekong hingga selatan
Myanmar.
- Berjaya menghalang ancaman daripada Champa dan Dai viet.
- Mewujudkan jalinan perdagangan antara pedagang tempatan dan
pedagang luar

 Diteruskan oleh Jayavarman VII dengan meluaskan Angkor hingga

sempadan Annam.
- Membina Angkot Thom dan mendirikan 102 buah hospital

Selepas kematian Jayavarman VII

Angkor mula lemah

Serangan siam pada 1594

melemahkan kerajaan Angkor
Kerajaan Majapahit diasaskan oleh
raden Vijaya dengan bantuan tentera
Mongol dalam perebutan kuasa di Jawa
pada tahun 1294
Berpusat di Kota Trowulan
KEMASYHURAN

Kemasyuhran bermula dengan perlantikan Patih Gajah

Mada sebagai Perdana Menteri(Majapahit) oleh
pemerintahan Tribuana Tunggadewi.
Patih Gajah Mada berjaya mengembalikan keamanan
dan keselamatan kerajaan Majapahit.
Meluaskan tanah jajahan ke timur Pulau Jawa ,pesisir
pantai timur Sumatera, pesisir selatan dan barat Pulau
Borneo, bahagian selatan dan timur Sulawesi, dan
Kepulauan Maluku
Pada aba ke-14 Majapahit sebagai pusat perdagangan.

Kematian Patih Gajah mada dan serangan kerajaan

demak pada tahun 1478 telah menyebabkan
kerajaan Majapahit menjadi lemah
Bermula dengan penglibatan masyarakat di Guar Kepah yang
menjalankan kegiatan perdagangan dengan pedagang dari
luar di Sungai Mas.
Berpusat di Sungai Mas dan Pangkalan Bujang.
Dikukuhkan dengan catatan golongan agama dan pedagang
dari China, India dan Arab –Parsi

Orang China memanggil sebagai

KEMASYHURAN
Chieh Ch’a

Kemasyuhran kerajaan kedah Tua dikaitkan

dengan kepesatan kegiatan perdagangan di
Orang India memanggil sebagai Lembah Bujang

Menjadi pusat keagamaan agama Buddha

Kataha
Kemasyuhran Kerajaan Kedah Tua ini
menyebabkanKerajaan Srivijaya menguasai
Kedah Tua.

Orang Arab memanggil sebagai Kerajaan Kedah Tua mengalami perubahan

pemerintahan pada abad ke-7 ketika
Kalah-bar munculnya pengasasan kesultanan Kedah yang
memulakan kerajaan baharu
 Kerajaan Gangga
Nagara muncul abad
KEMASYHURAN
ke-6.
 Berfungsi sebagai
pusat pelabuhan sejak
abad ke-5.  Masyhur pada abad ke-
 Diasaskan oleh Raja 9
Ganji Sarjuna.  Mempunyai kekayaan
 Berpusat di Pangkalan hasil bumi seperti emas
dan bijih timah.
 Berjaya
mempertahankan
kedaulatannya
daripada serangan
Srivijaya pada tahun
 Kerajaan Gangga Nagara lemah 850 M.
diserang oleh tentera Chola dari India
pada tahun 1025
 Memusnahkan pelabuhan Gangga
Nagara
1.4

PENGENALAN

Kerajaan Luar yang

sezaman

Abad Pertama
Abad Kesembilan

Abad Ke- 14
 Kedudukan Alam Melayu yang strategik di
laluan perdagangan timur dan barat serta
kekayaan hasil bumi
 Hubungan dengan kerajaan luar
mendorong penyebaran agama
Hindu, Buddha dan Islam.

 Hindu Buddha Islam
Beberapa cara Beberapa cara
Peranan Asoka, penyebaran
penyebaran agama
Hindu melalui :
pemerintah agama Islam di
empayar Maurya, Alam Melayu
*peranan pedagang menghantar
*tentera
iaitu melalui:-
sami-sami
*golongan Brahmin Buddha ke Alam *Peranan
Melayu untuk *pedagang
menyebarkan *Pemerintah
agama Buddha
*Pendakwah
  Kerajaan Alam Melayu menjalinkan hubungan diplomatik dengan kerajaan di China
ddan India bagi mengukuhkan kedudukannya dan membuka jalan kepada
perkembangan perdagangan

Funan Champa

Utusan dihantar pada abad ketiga. Utusan dihantar pada abad ketiga.

Tujuan : Memohon bantuan ketenteraan Tujuan : memulihkan hubungan setelah

untuk melawan Dai Viet berperang dengan sekutu China iaitu Dai
Viet

Majapahit Srivijaya
CHINA

Utusan dihantar pada abad

Utusan dihantar pada abad ke-14.
ke-7.
Tujuan : Menjalinkan hubungan
Tujuan : Mendapatkan
persahabatan
pengiktirafan dan
memperkukuh hubungan
persahabatan dan
Angkor perdagangan
Angkor

Utusan dihantar pada abad ke-12.

Utusan dihantar pada abad ke-7.
Tujuan : Mengukuhkan persahabatan
dan perdagangan Tujuan : Mengukuhkan hubungan
perdagangan
 Funan
Srivijaya

Utusan dihantar pada abad ke-3 Utusan dihantar pada abad ke-9

Tujuan : Tujuan :

Memperkukuh hubungan Mengeratkan hubungan

perdagangan dan keagamaan persahabatan dan hubungan
dengan India keagamaan

Majapahit Angkor

Utusan dihantar pada abad ke-14 Utusan dihantar pada abad ke-12

Tujuan : Tujuan :

Mengeratkan hubungan Mengeratkan hubungan

persahabatan persahabatan
 SISTEM PEMERINTAHAN DAN KEGIATAN
EKONOMI MASYARAKAT KERAJAAN ALAM
MELAYU

2.1 Sistem Pemerintahan

Sistem pemerintahan yang diamalkan oleh kerajaan Alam

Melayu yang masyhur ialah sistem beraja.Sistem beraja ini
terbahagi kepada dua, iaitu pusat dan wilayah

KERAJAAN FUNAN

Raja

Raja-raja Funan menggunakan pelbagai gelaran .

Antaranya termasuklah Kurung Bnam yang
bermaksud raja gunung, Rajadhiraja yang
melambangkan raja Funan sebagai raja segala raja
dan Cakravatin yang bermaksud pemerintah alam
sejagat.

Pemerintahan Pusat dan Wilayah

Raja Funan dibantu oleh golongan agama dan

golongan tentera .

Funan dibahagikan kepada tujuh buah

wilayah. Ketua wilayah ini terdiri daripada putera-
putera raja. Mereka digelar sebagai raja Kecil.
 KERAJAAN CHAMPA

Raja

Raja-raja Champa menggunakan pelbagai gelaran Rajadhiraja Raja-raja Champa

diiktiraf sebagai pemerintah yang mulia dan suci serta dikaitkan dengan Dewa Siva.

Pemerintahan Pusat dan Wilayah

Raja Champa dibantu oleh para pembesar yan bertanggungjawab mengutip cukai,
menjaga keamanan dan mengukuhkan pertahanan.

Pada peringkat wilayah, Champa dibahagikan kepada lima wilayah, iaitu

Indrapura, Amaravati, Vijaya, Kauthara dan Panduranga.

KERAJAAN SRIVIJAYA
Raja

Raja-raja Srivijaya mempunyai unsur kesaktian dan dianggap sebagai Bodhisattva yang
merujuk peranan raja sebagai Buddha di bumi. Raja Srivijaya digelar sebagai Raja di
Gunung dan Maharaja di Pulau.

Pemerintahan Pusat dan Wilayah

Raja dibantu oleh Yuvaraja, iaitu Putera Mahkota Pratiyuvaraja sebagai Raja Muda dan
Rajakumara. Raja turut dibantu oleh golongan agama, tentera, pemungut cukai, hakim
dan penjaga harta kerajaaab.

Pentadbiran wilayah terbahagi kepda dua, iaitu kedatuan yang ditadbir oleh Datu
berketurunan raja dan Pradatuan yang ditadbir oleh datu bukan keturunan raja

KERAJAAN ANGKOR
Raja

Raja-raja Angkor menggunakan gelaran Dewaraja yang mengaitkan raja sebgai dewa.
Kuasa kedua dan ketiga yang penting dalam sistem pemerintahan ialah permaisuri dan
Raja Muda.

Pemerintahan Pusat dan Wilayah

Raja-raja Angkor dibantu oleh pembesar-pembesa yang bertanggungjawab dalam

bidang keagamaan, kehakiman, keselamatan dan perbendaharaan.

Pada peringkat wilayah, Angkor dibahagikan kepada wilayah, daerah kecil dan
kampung.
 KERAJAAN KEDAH TUA
Kerajaan Kedah Tua banyak dibayangi oleh kerajaan besar di Alam Melayu
terutamanya kerajaan Srivijaya. Namun begitu, kerajaan Kedah Tua mempunyai bentuk
pentadbiran yang mudah dengan adanya seorang ketua. Ketua ini mengurus hal
perdagangan dan keagamaan. Apabila kerajaan Kedah Tua menjadi sebahagian
daripada kerajaan Srivijaya, corak pemerintahannya berubah. Kerajaan Kedah Tua
menjadi sebahagian daripada Pradaruan kerajaan Srivijaya.

KERAJAAN MAJAPAHIT
Raja

Raja-raja Majapahit menggunakan gelaran Maharaja, Sri Maharaja dan Sri Bathara

Pemerintahan Pusat dan Wilayah

Raja dibantu oleh Sapta Prabu dan para pembesar. Sapta Prabu ialah Majlis Penasihat
Diraja yang terdiri daripada kerabat diraja

Majapahit dibahagikan kepada 14 wilayah. Setiap wilayah ini dipecahkan

kepada Kabupaten, Kawadanan, Pakuwuan dan Kebuyutan, iaitu daerah dan daerah
kecil serta kampung.

KERAJAAN GANGGA NAGARA

Struktur pemerintahan kerajaan gangga Nagara tidak jelas. Kajian menunjukkan

kerajaan Gangga Nagara mengamalkan sistem pemerintahan beraja. Raja ini
berperanan membangunkan kemajuan perdagangan dan bertanggungjawab dalam hal
ehwal keselamatan

Golongan Pemerintah

Golongan diperintah
2.2 Kegiatan Ekonomi

Pengenalan

Petempatan awal dan peranan sungai dalam mengembangkan kegiatan

ekonomi masyarakat kerajaan Alam Melayu . Masyarakat Alam Melayu
menjalankan pelbagai kegiatan ekonomi seperti pertanian, perdagangan,
mengutip hasil hutan dan laut, serta perlombongan dan pembuatan.

Alam Melayu mempunyai tanah yang subur untuk keiatan

pertanian.Pada tahap awal, kegiatan pertanian untuk menyara diri
sahaja.

Kemudian jika terdapat lebihan hasil pertanian,lebihan tersebut akan

dipasarkan atau dibekalkan kepada penduduk yang tidak terlibat
dalam kegiatan pertanian. Sebahagian besar kawasan Alam Melayu
ditanam dengan padi

 Padi ditanam di kawasan tanah tinggi

atau bukit yang kurang mendapat
bekalan air dengan dibuat teres atau
relung.
Kerajaan Funan, Kerajaan Champa dan kerajaan
Angkor

 Kerajaan Funan dan Angkor yang terletak di

Lembah Sungai Mekong mendapat manfaat
daripada kesuburan tanahnya.
 Hujan membekalkan air ke tasik-tasikmengairi
Tonle Sap yang digunakan untuk mengairi
kawasan padi sawah.
 Pemerintah Angkor telah membina kolam yang
dikenali sebagai baray untuk menyimpan air.
 Di Champa, terdapat ketua Air di setiap
kampung untuk menyelenggarakan terusan dan
daik

Kerajaan Majapahit

 Pulau Jawa mempunyai tanah subur yang sesuai

untuk kegiatan pertanian. Sungai Bengawan Solo dan
Sungai Brantas membekalkan air untuk pengairan
padi sawah.
 Beberapa sistem pengairan dibina untuk
meningkatkan pengeluaran padi sawah

Kerajaan Srivijaya

 Padi menjadi tanaman utama kerajaan Srivijaya.

 Padi ditanam di kawasan pendalaman
Palembang terutama di Tanah Tinggi Pasemah
dan Hulu Musi
 Rempah-Ratus

 Rempah-ratus yang terdapat di Alam melayu ialah bunga

cengkih, buah pala dan lada hitam. Bunga Cengkih
ditanam di Kepulauan Maluku, buah pala pula ditanam
di Pulau Banda, manakala lada hitam di tanam di
Sumatera dan Jawa

Kegiatan Pertanian yang lain

Mengusahakan tanaman yang lain seperti pisang,

tebu, bijan, kekacang, kelapa, sayuran dan buah-
buahan.
  Perdagangan merupakan kegiatan
ekonomi yang penting bagi
kerajaan Alam Melayu.
 Kedudukan Alam Melayu di
tengah-tengah laluan
perdagangan timur dan barat dan
adanya kemudahan pelabuhan .
 Pelbagai kemudahan seperti
bekalan air, tempat tinggal,
tempat menyimpan barang
dagangan dan kawasan berjual
beli

Pedagang Luar

Mereka membawa pelbagai barang

dagangan untuk dijual dan ditukar dengan
barangan daripada kerajaan Alam Melayu

China India Arab

Barangan : Barangan : Barangan :

Sutera, Akik, Tembikar,

tembikar, Kernalian, Minyak wangi,
pinggan dan Barangan
mangkuk, kaca dan
payung , manik
gula dan
gendang mendapatkan
mendapatkan rempah dan
mendapatkan rempah, kayu wangi
nilai perubatan gaharu dan dari Alam
dari Alam kapur barus Melayu
Melayu dari Alam
Melayu
 Buah Pala

REMPAH -
RATUS
Lada Hitam

Bunga Cengkih
 Kerajaan Alam Melayu kaya dengan hasil hutan dan laut.Pada
peringkat awal, kegiatan mengutip hasil hutan dan laut untuk
kegunaan mereka sahaja.Hasil yang lebih akan didagangkan dalam
kalangan petempatan tersebut. Antara hasil hutan dan laut yang
mendapat permintaan tinggi daripada pedagang asing termasuklah
gaharu, sarang burung, rotan, kapur barus, gamat , mutiara dan rumpai
laut

Hasil hutan

Kapur Barus banyak

Gaharu digunakan sebagai ditemukan di Sumatera dan
bahan pewangi dan Borneo. Kapur barus
perubatan. Banyak didapati di digunakan sebagai bahan
hutan Sungai mekong, tanah pewangi
melayu dan Sumatera

Sarang burung layang-layang

banyak didapati di uatara
Pulau Borneo dan digunakan
untuk kesihatan dan
perubatan
Rotan mudah didapati di
seluruh Alam Melayu. Rotan
digunakan sebagai bahan
binaan dan barang kraf
tangan

Mutiara dijadikan Gamat, mutiara dan

Gamat dijadikan
barang perhiasan rumpai laut mudah
bahan makanan Rumpai laut didapati di perairan
dan perubatan dijadikan makanan Selat Melaka dan Laut
Sulu
 Perlombongan

 Ialah kegiatan melombong emas, perak, dan bijih besi.

 Pada peringkat awal, kegiatan melombong dengan cara mendulang secara kecil-kecilan

Di Champa, perak
Di Champa, emas
dilombong di Indrapura
dilombong di kawasan
dan kawasan di antara
pergunungan Hue
Amaravati dan Vijaya
emas

perak
Di Angkor, bijih besi
dilombong di
pergunungan Phnom Bijih besi
dek

Pembuatan
Ialah kegiatan membuat barang harian dan mewah seperti
perhiasan emas, cuka kelapa, pembuatan garam dan
pembuatan tembikar

Masyarakat kerajaan Funan Masyrakat kerajaan

dan Angkor menghasilkan Champa mahir dalam
pelbagai barangan daripada pembuatan barangan
bijih besi dan emas seperti tembikar
barang perhiasan

Masyarakat kerajaan Champa Masyarakat kerajaan Majapahit

mengusahakan pembuatan mengusahakan pembuatan garam,
cuka kelapa gula dan minyak. Selain itu,
pembungkusan daging kerbau dan
membuat mi daripada beras
 SINOPSIS

 Sosiobudaya merupakan cara hidup dan

pemikiran sesebuah masyarakat.
 Sosiobudaya diamalkan mengikut kesesuaian
situasi dan kreativiti kerajaan masing-masing

Perkembangan bahasa berkait rapat

dengan perkembangan tulisan. Sifat
Pengenalan keterbukaan masyarakat kerajaan Alam
Melayu membolehkan sistem tulisan
berkembang.Penggunaan bahasa turut
mengalami situasi yang sama
 Kerajaan Funan

 Menjadikan bahasa Sanskrit sebagai bahasa

utama. Hal ini dibuktikan dengan penemuan
batu bersurat Funan bertarikh abad kedua
 Tulisan berasaskan tulisan orang Hu yang
menggunakan tulisan orang India.
 Funan menggunakan kalendar Saka yang berasal
dari India.

Kerajaan Champa

 Masyarakat kerajaan Champa menuturkan

bahasa Melayu Champa dan bahasa Sanskrit.
Hal ini dibuktikan dengan penemuan batu
bersurat dalam kedua-dua bahasa.
 Dalam aspek tulisan :
Tulisan Palava dan tulisan Champa kuno.
Penggunaan tulisan Palava dibuktikan dengan
penemuan inskripsi bertarikh abad keenam
yang ditulis oleh Raja Sambhuvarman.
 Agama Islam tersebar di Champa sejak abad
kelapan. Oleh itu, bahasa Melayu Champa
menjadi bahasa utama seiringg dengan
perkembangan tulisan jawi.

Batu bersurat tertua

berbahasa Melayu
Champa yang ditemukan
bertarikh abad keempat
 Kerajaan Srivijaya

 Menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa

utama dalam urusan pentadbiran dan harian.
Bahasa ini menerima pengaruh daripda bahasa
Sanskrit
 Hal ini dibuktikan dengan penemuan batu-batu
bersurat seperti kedukan Bukit, Kota Kapur,
Telaga Batu dan Talang Tuwo di Sumatera
bertarikh abad ketujuh
 Batu bersurat ini ditulis dalam bahasa Melayu
dengan pengaruh bahasa Sanskrit
menggunakan tulisan Palava
 “Pada Tahun saka 606, pada saat itulah taman
yang dinamakan Sriksetra dibuka di bawah
pimpinan Baginda Sri Jayanasa Niat Baginda,
semoga yang ditanam di sini, seperti pokok
kelapa, pinang, nipah, sagu dan pelbagai pokok
buah-buahan dapat dimakan hasilnya”

Batu bersurat Talang Tuwo

Kerajaan Angkor

 Menggunakan bahasa Sanskrit dan Khmer.

Hal ini dibuktikan dengan penemuan
inskripsi pada dinding candi.
 Terdapat dua jenis tulisan yang ditemukan
pada dinding candi, iaitu tulisan Palava dan
tulisan Khmer.

Tulisan palava
 Kerajaan Majapahit

 Bahasa kuno sebagai bahasa utama bagi

masyarakat Majapahit.Masyarakt kerajaan
menggunakan tulisan Kawi.
 Hal ini dibuktikan dengan penemuan inskripsi
persuratan bertarikh abad ke-14.
 Selepas Majapahit mula menggunakan huruf-huruf
Arab dalam sistem tulisan mereka. Tulisan yang
menggunakan huruf Arab bagi menulis bahasa
Jawa dikenali sebagai tulisan Pegon

Tulisan kawi

Tulisan pegon

Kerajaan Kedah Tua

 Penemuan batu-batu bersurat menunjukkan

penggunaan bahasa Sanskrit dan tulisan
Palava di Kedah Tua.
 Buktinya, melalui penemuan batu bersurat di
Sungai Mas dan Cherok Tok kun yang
bertarikh abad kelima.

Batu bersurat cherok tok kun di pulau

pinang
3.2 PERSURATAN
Masyarakat terkenal dengan tradisi lisan. Tradisi lisan lahir berdasarkan alam sekeliling.
Tema utama tradisi lisan ini bertemakan asal-usul, binatang, nasihat, seloka, teladan dan
adat.

Persuratan merupakan antara bukti keintelektualan masyarakat kerajaan Alam Melayu.

Bukti kegiatan persuratan awal kerajaan Alam Melayu yang ditemukan adalah bentuk batu
bersurat

Kerajaan Funan
 Kegiatan persuratan
Kerajaan Champa
masyarakat kerajaan
Funan dibuktikan  Kegiatan persuratan
dengan penemuan masyarakat kerajaan
batu bersurat terawal Champa dibuktikan
di Alam Melayu yan dengan penemuan
bertarikh abad kedua batu bersurat tertua di
Kauthara bertarikh 192
M.
 Di Champa diteukan
sebanyak 206 buah
batu bersurat . Selain
itu, di temukan bukti
Kerajaan Srivijaya persuratan Champa
dalam bentuk
 Kegiatan persuratan manuskrip sejak abad
masyarakat kerajaan ke-13. Karya sastera
Srivijaya dibuktikan yang masyhur ialah
dengan penemuan AkayetInra Patra dan
beberapa batu Akayet Deva Mano.
bersurat seperti
Karang Brahi dan Palas
Pasemah bertarikh
abad ketujuh.
 Batu bersurat ini
memerihalkan
pengukuhan kerajaan
terutama kepentingan
taat setia terhadap Batu bersurat Karang Brahi
raja bertarikh 686 M ditemukan di
jambi
 Kerajaan Angkor Kerajaan Majapahit
 Kegiatan persuratan  Kegiatan persuratan
masyarakat kerajaan masyarakat kerajaan
Angkor dibuktikan Majapahit dibuktikan
dengan penemuan dengan penemuan
batu bersurat Sdok beberapa batu
Kok Thom di barat laut bersurat Trowulan
Kemboja yang bertarikh 1358 yang
mengisahkan bertulisan kawi
pemerintahan  Ditemukanbukti
Jayavarman persuratan dalam
 Inskripsi yang terdapat bentuk manuskrip.
pada dinding-dinding Karya sejarah
candi pula termasyhur ialah
menggambarkan Naarakertagama yang
aspek keagamaan dan dikarang oleh
pemerintahan Prapanca pada tahun
1365.Karya lain yang
terkenal ialah
Pararaton dan Tantu
Kerajaan Kedah Tua Panggelaran

 Kegiatan persuratan
masyarakat kerajaan
Kedah Tua dibuktikan Persuratan kerajaan Alam Melayu
dengan penemuan mendapat pengaruh epik dan sastera
batu bersurat. India yang terkenal seperti Ramayana ,
Antaranya Mahabhrata, Purana dan Jataka yang
termasuklah di Bukit disadurkan ke dalam bahasa tempatan
Choras dan Bukit di Alam Melayu.
Meriam bertarikh
abad kelima Apabila Isalam tersebar ke Alam
 Ditemukan juga Melayu, sastera Islam yang berbentuk
inskripsi yang dituulis syair, gurindam, cerita hikayat dan
di atas pinggan tanah nazam mula mempengaruhi persuratan
liat,kepingan emas dan melayu
kepingan perak Karya kisah nabi yang terkenal ialah
 Kebanyakkan inskripsi Hikayat Nabi Bercukur, Hikayat Nabi
menyentuh tentang Wafat, Hikayat Bulan berbelah dan
doa dan amalan dalam Hikayat Nabi Yusof
agama Buddha.
Karya epik(mengisahkan perjuangan
pahlawan Islam) ialah Hikayat Amir
Hamzah, Hikayat Iskandar Zulkarnain
dan Hikayat Muhammad Ali Hanafiah

Hikayat Seri Rama,karya persuratan

saduran daripada sastera epik
Ramayana
 3.3 SENI BINA

Pengenalan
Seni bina merupakan suatu seni mereka bentuk sesebuah binaan
yang mempunyai fungsi-fungsi tertentu.

Hasil masyarakat kerajaan Alam Melayu ialah seni bina candi,

perkapalan dan sistem pengairan

 Mampu membina kapal besar yang boleh

memuatkan sehinga 700 orang dan 1000 tan
kargo barangan.Mereka juga terkenal dengan
perahu panjang yang boleh membawa 100
orang penumpang.
 Sistem pengairan dibina untuk mengawal
limpahan air dan mengalirkan air masin keluar
dari tanah pertanian.
 Candi dibina sebagai rumah ibadat, pusat
pendidikan dan pertemuan masyarakat.
Tinggalan candi masyarakat kerajaan Funan
yang ditemukan ialah candi Go Cay Thi di Oc Eo

 Mempunyai seni bina yang berkait rapat

dengan kegiatan pertanian. Mereka membina
baray berukuran 2 x 8 kilometer yang dapat
menampung 30 juta meter padu air untuk
disalurkan ke sawah-sawah padi di sekitarnya.
 Seni bina yang masyhur ialah Angkor Wat dan
Angkor Thom. Angkor Wat dibina oleh Raja
Suryavarman II pada abad ke-12. Gambar ukiran kapal perang kerajaan
 Turut membina kapal untuk kegunaan angkor
perdagangan dan peperangan

Gambar binaan Angkor Wat

 Seni bina masyarakat kerajaan Champa dapat
dilihat melalui binaan candinya.
 Candi kerajaan Champa yang masyhur ialah
kompleks candi di Lembah Mi Son, Dong
Duong dan Po Nagar

Candi Mi Son

 Candi kerajaan Srivijaya yang masyhur ialah

Candi Muara Takus dan Candi Muar Jambi di
Sumatera.
 Ibu kotaa Srivijaya menjadi pusat binaan
kapal. Rekod kerajaan China mencatatkan
Plaemban sebagai pusat binaan kapal-kapal
Melayu(Kun-lun-po) yang besar, boleh belayar
hingga pelabuhan Tonkin dan tenggara China.

Ukiran tugu di Bukit Siguntang Palembang

yang menggambarkan kapa-kapal era
kerajaan Srivijaya

 Candi kerajaan Majapahit yang masyhur ialah

Candi Tikus di Jawa Timur dan Candi Cetho di
Jawa Tengah.
 Selain itu, mereka membina pintu gerbang
seperti Gapura Wringin Lawang, iaitu pintu
gerbang laluan raja dan Gapura Bajang Ratu,
iaitu pintu masuk ke dalam sebuah bangunan
suci di Jawa Timur.

Candi Cetho
 Candi kerajaan Kedah Tua yang masyhur
termasuklah di Bukit Choras, Bukit Pendiat
dan Bukit Meriam. Tinggalan candi Hindu yang
masyhur adalah di Bukit Batu Pahat dan
Bendang Dalam.Kedua-dua candi ini
mendapat pengaruh seni bina kerajaan Cola,
India.
 Seni bina arca Hindu dan Buddha turut
ditemukan di lokasi candi tersebut

Candi Batu Pahat

 Penemuan patung Buddha yang diperbuat

daripada gangsa setinggi 18 meter di Tanjung
Rambutan merupakan antara bukti seni bina
masyarakat kerajaan Gangga Nagara
 Turut ditemukan beberapa binaan patung
Buddha lain di Sungai Siput dan Pangkalan.
Seni bina arca tersebut menerima pengaruh
daripada kerajaan Gupta, India
 3.4 Struktur Sosial
P

N
Masyarakat kerajaan Alam Melayu terikat
G
dengan struktur sosial yang hampir sama.
E Asas struktur ini terbahagi kepada kelas
N atasan yang dikenali sebagai golongan
pemerintah dan kelas bawahan dikenali
A
sebagai golongan diperintah
L

Ukiran pada candi borobudur yang

menggambarkan golongan pemerintah
istana

Golongan Diraja

-status tertinggi
-Terdiri daripada Raja dan kerabat
diraja(permaisuri, putera,puteri, adik-
beradik, ibu bapa dan ahli keluarga)
Golongan Pemerintah
Golongan Bangsawan
-mendukung sistem pentadbiran kerajaan
-Terdiri daripada pembesar,ilmuwan,
golongan agama,pujangga dan pendeta
istana
Golongan
Rakyat Merdeka
-mengukuhkan sistem beraja melalui konsep taat setia dan Diperintah
menjana ekonomi kerajaan
-Terdiri daripada petani,askar,pekerja istana,pedagang dan artisan
Hamba
-berkhidmat dalam sektor sosioekonomi dan meningkatkan statusa pemiliknya
Terdiri daripada tawanan perang,hamba berhutang dan rela menjadi hamba.
 Kepercayaan Awal

ANIMISME
-kepercayaan bahawa makhluk,
hidupan dan tumbuhan memiliki roh
atau semangat.
-Kepercayaan terhadap makhluk halus
dan penyembahan roh nenek moyang
DINAMISME
-kepercayaan terhadap kekuatan =
mana atau semangat.
-benda atau makhluk dianggap
mempunyai mana yang
mempengaruhi kehidupan seseorang
 Kerajaan
• Agama Hindu
• Agama Hindu dan
Angkor tersebar sejak
Buddha tersebar abad ke-4 ketika
sejak abad pemerintahan
pertama Bhadravarman.
• Raja Funan, Fan • Beliau mendirikan
Shih-man • Agama Hindu candi Hindu di
berperanan besar menjadi anutan Lembah Mi Son/
dalam utama sejak Siva-Bhadresvara
perkembangan kerajaan diasaskan dan di Po Nagar.
agama Buddha. dan menjadi • Candi Dong Duong
• Candi Budhha gemilang semasa ialah bukti
tinggalan kerajaan pemerintahan penyebaran agama
Funan= candi Go Suryavarman II. Buddha di
Cay Thi • Candi Hindu Champa.
termasyhur ialah • Islam tersebar luas
Angkor Wat. semasa
• semasa pemerintahan
Kerajaan pemerintahan Sultan Zainal
Funan Jayavarman VII Abidin pada abad
pada abad ke-12, ke-14
agama Buddha
menjadi agama
utama.
Kerajaan
Champa
Kerajaan
Srivijaya
• Merupakan pusat kegiatan
agama Buddha sejak abad ke-7.
• Pendeta Buddha bernama I-
Tsing dari China pernah datang
ke Srivijaya untuk mempelajari
bahasa Sanskrit dan
menterjemahkan kitab-kitab
agama Buddha.
• Antara candi Buddha yang
masyhur termasuklah Candi
Muara Jambi, Candi Bahal, dan
Candi Muara Takus.
• Agama Hindu dan Buddha
berkembang serentak.
• Hayam Wuruk menyatukan aliran
dalam agama Hindu dan Buddha
pada abad ke-14 dipanggil Tripaksa.
• Antara candi yang masyhur
termasuklah Candi Jabong, Candi
Sukuh dan Candi Brahu.
• Agama Islam tersebar sejak abad
ke-14. Buktinya, Wu Ping, pegawai
kerajaan Ming beragama Islam
dilantik sebagai wakil tetap.
Kerajaan
Majapahit
Kerajaan Kedah
Tua
• Menganut agama
Buddha=penemuan arca-
arca Buddha di Lembah Kinta
• Agama Buddha menjadi
anutan utama sejak abad ke-
5. Agama Hindu turut • Turut ditemui ialah patung
tersebar kemudiannya. Buddha Avalokitesvara di
Perak bertarikh abad ke-6
hingga ke-9 M.
• Kedah mula menerima
pengaruh Islam pada abad
ke-12. pemerintah Kedah
yang ke-9, iaitu Maharaja
Derbar Raja II telah memeluk
agama Islam pada tahun
1136.

Kerajaan
Gangga Nagara
 pemilihan raja
berasaskan
keturunan dan keturunan diraja
pembesar dianggap suci
mengesahkannya dan berdaulat

wanita keturunan raja juga dipilih

diraja boleh dilatik dari golongan
sebagai pemerintah- tentera- kerajaan
kerajaan Majapahit Funan dan
Champa
 Gelaran Pemerintah
Raja Funan, Champa,
Raja di Gunung dan Angkor dan Srivijaya
Pengaruh Hindu dan
Maharaja di Pulau= menggunakan gelaran
Buddha memasyhurkan
gelaran menggambarkan Sanskrit "varman"- gelaran
gelaran Raja dan Maharaja
kebesaran kuasa mengikut identiti dan
keunikan kerajaan.

Kedudukan Raja
 Mencipta Sistem Pengairan
• Mencipta sistem pengairan seperti baray dan sistem saliran.
• Untuk memastikan bekalan air mencukupi di kawasan
pertanian.
• Tanaman seperti padi dan rempah-ratus dapat diusahakan
sepanjang tahun.
 KESULTANAN MELAYU MELAKA
B

B
ISTANA SULTAN MANSUR SHAH

5
Parameswara berjaya memilih lokasi yang sesuai untuk
mengasaskan kerajaan. Pemilihan lokasi ini menjadikan
Melaka sebagai sebuah kerajaan yang unggul di Alam Melayu

2. BENTUK MUKA BUMI

1. LALUAN PERDAGANGAN
Melaka mempunyai bentuk
Kedudukan Melaka di laluan
muka bumi yang berbukit-
perdagangan utama antara timur
bakau yang sesuai dijadikan
dengan barat membolehkannya
benteng pertahanan dan menjadi
mengawal laluan kapal dagang. panduan kapal dagang.

PEMILIHAN LOKASI
YANG STRATEGIK
OLEH PARAMESWARA

3. BENTENG PERTAHANAN 4. TERLINDUNG ANGIN MONSUN

Pokok bakau dan api-api yang
terdapat di pesisir pantai pula
menjadikannya sebagai benteng
pertahanan dan pelindung semula
jadi yang sukar ditembusi oleh
musuh.
Muara sungai yang terletak di Selat
Melaka terlindung daripada tiupan angin
monsun.Keadaan ini membolehkan kapal
dagang datang dan berlabuh di pelabuhan
Melaka dengan selamat.
 KEPEMIMPINAN RAJA
FAKTOR KEGEMILANGAN
Raja merupakan ketua pemerintah dan ketua kerajaan yang
mempunyai kuasa tertinggi.

KETURUNAN RAJA PALEMBANG

 Berdasarkan teks Sulahatus Salatin,

pemerintah Melaka berasal daripada zuriat
keturunan anak Raja Palembang yang
dikatakan bersusur galur daripada Iskandar
Zulkarnain.
 Susur galur ini memberikan taraf kedudukan
yang tinggi kepada Sultan Melaka dalam
kalangan kerajaan lain di Alam Melayu.
PERANAN YANG UNGGUL
Raja mempunyai pelbagai peranan dalam sisitem
pemerintahan:
 Menjadi simbol perpaduan dan kemakmuran
 Merupakan ketua angkatan tentera
 Mengetuai hubungan diplomatik
 Menyelaraskan kegiatan ekonomi
 Menjadi Ketua Agama Islam

DAULAT DAN ALAT KEBESARAN

 Kepemimpinan raja juga dikaitkan dengan

konsep daulat dan derhaka serta pelbagai
institusi perajaan seperti adat istiadat istana dan
alat kebesaran diraja.
 Daulat merupakan kuasa dan kewibawaan raja
sebagai pemimpin.Rakyat mengakui kedaulatan
raja dengan memberikan taat setia sepenuhnya
dan tidak boleh menderhaka kepada raja.
KEWIBAWAAN
 Raja memiliki ciri ciri kepimpinan seperti
adil,berwibawa dan mengambil berat terhadap
kebajikan rakyat.
 Raja memerintah berdasarkan bidang kuasa
yang ditetapkan mengikut Hakum Kanun
Melaka.

 Sultan Muzaffar Shah dan Sultan Mansur Shah

 Antara alat kebesaran diraja termasuklah cap
merupakan pemerintah yang mengutamakan
mohor,nobat,keris,lembing dan mahkota. Alat
keamanan dan kebajikan rakyat.Sultan Mansur
kebesaran digunakan semasa upacara istiadat Shah menasihatkan puteranya, Sultan Alaud-
pertabalan, perkahwinan dan kemangkatan raja. din Riayat Shah supaya bersikap adil terhadap
 Konsep daulat,adat istiadat dan alat kebesaran rakyat.
menjadikan raja mempunyai kedudukan yang
tinggi dan istimewa.

CAP MOHOR PENDING DIRAJA

 Sultan
SISTEM PENTADBIRAN

Pembesar
1. Sistem Pembesar Empat Lipatan
Berempat
 Sultan dibantu oleh pembesar berempat,
pembesar berlapan, pembesar enam belas dan Pembesar Berlapan
pembesar tiga puluh dua
 Pembesar ini merupakan pentadbir kerajaan Pembesar Enam Belas
pada peringkat pusat,jajahan,daerah,mukim
dan kampung.
Pembesar Tiga Puluh Dua

2. Tugas Pembesar
 Menjaga keamanan kawasan
 Mengutip cukai dan hasil lain melalui sitem serah
 Membekalkan tenaga tentera ketika perang dan menyediakan tenaga buruh melalui sistem
kerah.
Pemerintah Melaka mengurniakan kawasan khas kepada pembesar sebagai tanda untuk mendapat
sokongan pembesar bagi mewujudkan pentadbiran yang mantap.
 Kawasan yang dikurniakan kepada pembesar berempat dikenali sebagai kawasan pegangan.
 Kawasan pembesar jajahan dan daerah pula dikenali kawasan pemakanan.
 Pembesar dibenarkan mengutip cukai dan menyerahkannya kepada pemerintah sebagai ufti
 SULTAN

PEMBESAR BEREMPAT

BENDAHARA PENGHULU BENDAHARI

Penasihat raja Pemungut hasil atau ufti
Menteri utama peringkat pusat Ketua segala bendahari
Ketua turus angkatan perang Ketua urus setia istana
Ketua hakim Ketua Syahbandar
Pemangku Sultan

LAKSAMANA
TEMENGGUNG
Ketua angkatan laut
Ketua polis dan penjara
Pengawal peribadi raja
Penguasa Bandar dan kota Melaka
Ketua duta
Pegawai protokol istana
Ketua utusan ke negara luar
Hakim di darat
Hakim di laut
 SISTEM PERUNDANGAN
2. UNDANG-UNDANG LAUT MELAKA

Undang-undang ini ditulis semasa zaman Sultan Mahmud

Shah bertujuan menentukan peraturan pelayaran dan
perdagangan
Undang-undang yang mengandungi 25 fasal(peraturan di
laut, tertib berniaga,tatacara berjual beli,tanggungjawab
K A nakhoda,anak kapal,kiwi dan syahbandar
ELA
UNM Undang-undang ini menyebakan aktiviti perdagangan
M KAN
U berjalan lancar dan adil
UK
1.H

Hukum Kanun Melaka ditulis semasa pemerintahan Sultan

Muzaffar Shah(1446-1456)
Undang-undang ini mengandungi 44 fasal yang berkaitan
hak keistimewaan, tanggungjawab raja dan pembesar
Hukum Islam berkaitan dengan jenayah,urusan jual beli dan
kekeluargaan
Hukum Kanun Melaka dapat mewujudkan keamanan dan
menjamin keselamatan rakyat

3. U
NDA
NG -
UND
ANG
ADA
T

ADAT TEMENGGUNG
Diasaskan oleh Datuk Ketemenggungan
Berkaitan sistem pemerintahan, perwarisan
takhta, perkahwinan, perwarisan harta dan
perundangan
HUKUM KANUN MELAKA Berkaitan sistem penggantian sultan, iaitu
takhta kerajaan diwarisi oleh anak lelaki yang
sulung
Mengamalkan sistem pemerintahan beraja
Membolehkan sistem perwarisan takhta
berlaku secara teratur

UNDANG-UNDANG LAUT MELAKA

 ASPEK KEGEMILANGAN

CARA PEMBENTUKAN
EMPAYAR

1. PENAKLUKAN
Menjamin keselamatan dan
kemakmuran Kesultanan Melayu
Melaka
Kawasan taklukan di Semenanjung
Tanah Melayu (Kuala Linggi,Beruas,
Pahang,Terengganu Kelantan)
Kawasan taklukan di Sumatera
(Siak,Rokan,Kampar dan Rupat)
2. PERKAHWINAN
Antara Sultan Melaka dengan puteri diraja
kerajaan lain
Mengukuhkan lagi hubungan
persahabatan dan kekeluargaan antara
kerajaan Melaka dengan kerajaan lain
Perkahwinan Sultan Mansur Shah dengan
puteri Majapahit,Raden Galuh Cendera
Kirana menyebabkan pengaruh Melaka
semakin meluas

3. NAUNGAN
Terdapat pemerintah kerajaan lain
yang rela bernaung di bawah
Kesultanan Melayu Melaka
Raja yang berada di bawah naungan
Melaka ditabalkan oleh Sultan
Melaka
Antara kerajaan yang rela bernaung
(Lingga,Patani dan Kedah)
 KEPENTINGAN PEMBENTUKAN EMPAYAR
POLITIK
 Meluaskan wilayah dan jajahan
takluk.
 Mengukuhkan hubungan dengan
kerajaan yang ditakluk.
 Menyekat pengaruh kuasa kuasa
serantau seperti Siam, Majapahit
dan Pasai.
SOSIAL
 Asimilasi budaya tempatan dengan
budaya dari Arab,India,China dan
Alam Melayu.
 Wujud masyarakat majmuk.
EKONOMI
 Menerima hadiah dalam
bentuk wang, emas, timah
dan bantuan ketenteraan.
 Mendapat bekalan seperti
hasil pertanian,rempah-ratus
dan bijih timah
 Menguasai perdagangan di
Selat Melaka.
AGAMA
 Mendorong usaha penyebaran
agama Islam.
 Islam telah berkembang luas ke
Pahang,Kelantan,Perak,timur
Sumatera dan Patani.
 PENTADBIRAN EMPAYAR
PENTADBIRAN PUSAT PENTADBIRAN KAWASAN

Pusat pemerintahan dan JAJAHAN

pentadbiran di Melaka yang Pemerintahan diketuai oleh
PENTADBIRAN KAWASAN
terletaknya tempat raja pemerintah yang dilantik
NAUNGAN
bersemayam. Raja dibantu oleh oleh Sultan Melaka.
Kawasan yang mengakui
pembesar pusat.
ketuanan Melaka dan
menghantar ufti.Pemerintahan
diketuai oleh pemerintah
negeri berkenaan dan dibantu
oleh pembesar tempatan.

PUSAT PENYEBARAN AGAMA ISLAM

1. PENGISLAMAN
PEMERINTAH
Pengislaman Sultan Iskandar Shah
pada tahun 1414.
Sultan Muzaffar Shah menjadikan
agama Islam sebagai rasmi
Kesultanan Melayu Melaka.
2. PERKAHWINAN
5.PELUASAN KUASA
Perkahwinan puteri Sultan
Kesultanan Melayu Melaka menyebarkan
Mansur Shah dengan
agama Islam melalui proses perluasan
kuasa. putera Raja Siak.
Negeri naungan dan jajahan memeluk CARA PENYEBARAN
Islam sebagai tanda taat setia kepada
AGAMA ISLAM
pemerintah Melaka.

3.PERANAN ULAMA DAN MUBALIGH

Pemerintah Melaka menghantar ulama dan
4.PERDAGANGAN mubaligh.

Islam tersebar melalui pedagang
Arab, India dan China yang datang
ke Melaka.
Mereka juga menyebarkan Islam ke
kawasan seperti Brunei, Filipina
dan kepulauan Indonesia.
Ajaran tasawuf dan sufi dari Timur Tengah
dan India.
Sultan Alauddin Riayat Syah menghantar
ulama untuk mengajar Raja Pahang,Kampar
dan Inderagiri tentang hal ehwal agama.
 KESAN PENYEBARAN

PUSAT PERDAGANGAN

KEDUDUKAN STRATEGIK
PUSAT PENGUMPULAN DAN
Melaka terletak di laluan PENGEDARAN PELBAGAI BARANGAN
perdagangan antara India dan China Barang yang dikumpul seperti
Melaka dikunjungi oleh pedagang timah,emas,kapur,barus,hasil hutan dan
dari dalam dan luar Alam Melayu rempah-ratus.
Barangan luar yang dibawa masuk ke Melaka
ialah benang emas,kain pelikat,batu
delima,tembikar,wangian dan bahan makanan.

PUSAT PERKAPALAN
Kapal kecil terdiri daripada
perahu,sampan,ghurab,penjajap,sagur,payar, DIKUNJUNGI PEDAGANG
baluk,lancang,kakap,balang dan kelulus. DARI DALAM DAN LUAR
ALAM MELAYU
Kapal besar seperti jong dan bahtera.
Pedagang yang paling ramai ialah
pedagang Arab,China dan Gujerat
 PENGURUSAN PERDAGANGAN

1. SYAHBANDAR 2. CUKAI PERDAGANGAN

1. Memainkan peranan penting dalam 1. Pengurusan cukai pelabuhan yang

menjadikan Melaka sebagai pelabuhan rendah menarik minat
entrepot. 2. Cukai dan bayaran surat kebenaran
2. Mengurus pasar dan gudang,menjaga berniaga di pelabuhan menjadi
kebajikan serta keselamatan pedagang. sumber pendapatan Kesultanan
Melayu Melaka.
3. Memeriksa alat timbang,sukat dan mata
wang, menjadi harkim di pelabuhan, 3. Ada dua jenis cukai yang
mengurus cukai dan menguatkuasakan dikenakan.
peraturan keluar masuk kapal.  Cukai rasmi : cukai import yang
dikenali sebagai panduan.
 Cukai tidak rasmi : dalam bentuk
hadiah.

3. MATA WANG
4. ORANG LAUT

1.Penggunaan mata wang telah melancarkan lagi

urusan jual beli.Pada peringkat awal, digunakan
1. Mereka merupakan pelayar dan
tukaran nilaian seperti jongkong timah, serbuk
penunjuk arah yang cekap
emas dan kulit siput(cowrie)
2. Bertanggungjawab sebagai tentera
2.Mata wang timah yang digunakan dikenali
untuk menjamin keselamatan
sebagai Calains.
pedagang di perairan Melaka.
3. Mata wang dari Pasai, Hormuz dan Cambay.

5.KEMUDAHAN PELABUHAN

1.Gudang tempat menyimpan barang.

2.Kemudahan pengakutan, tempat beribadat
bekalan makanan dan minuman.
3.Khidmat membaiki kapal.
4.Tempat penginapan.
HUBUNGAN LUAR
 PENGAKHIRAN KESULTANAN MELAYU MELAKA YANG
BERPUSAT DI MELAKA

SERANGAN PORTUGIS

Kedatangan Portugis untuk mencapai kekayaan,keagamaan dan

kemasyhuran dan juga menyebarkan agama Kristian dan
menghapuskan penguasaan pedagang Islam.
Serangan berlaku sebanyak tiga kali pada 25 Julai 1511,
10 Ogos 1511 dan 24 Ogos 1511.
 PERJUANGAN MENGEMBALIKAN KEDAULTAN

Sultan Mahmud Shah berundur dari Melaka ke beberapa

wilayah naungan serta jajahannya kemudian bersemayam di
Bentam.
Tahun 1515-1519 : Sultan Mahmud Shah melakukan tiga
kali serangan untuk mendapatkan semula Melaka.
Tahun 1526 : pusat pemerintahan Sultan Mahmud Shah di
Bentan telah dimusnahkan Portugis
Tahun 1528 : Sultan Mahmud Shah berundur ke Kampar
dan mangkat .

TENTERA BERGAJAH

MERIAM
1. Pengasasan Kerajaan
Diasaskan oleh Raja Ali, putera
Sultan Mahmud Shah dan Tun
Fatimah dengan gelaran Sultan
Alauddin Riayat Shah I.
Bendahara Seri Nara Diraja
dititahkan untuk menghimpunkan
rakyat untuk membuka negeri di
pesisir Sungai Johor.
3. Pusat Pemerintahan Kota
Sayong, Sayong Pinang
Kota Kara diserang dan
dimusnahkan Portugis pada tahun
1535.
Sultan Alauddin Riayat Shah I
berundur dan membuka pusat
pemerintahan Kota Sayong.
Lebih selamat kerana kapal perang
musuh sukar melintasi sungai
yang sempit.
2. Pusat Pemerintahan Kota Kara,
Pekan Tua
Sultan Alauddin Riayat Shah I
membina pusat pemerintahan di Kota
Kara, Pekan Tua pada tahun 1528.
Kedudukan Kota Kara yang terletak
berhampiran sungai yang lebar dan
dalam, memudahkan kapal untuk
keluar masuk.
Kawasan berbukit bukau sekitarnya
menjadi benteng pertahanan dari
ancaman luar.
4. Pusat Pemerintahan Kota
Batu, Johor Lama
SARS I memindahkan pusat
pemerintahan ke Kota Batu pada
tahun 1540.
Kawasan ini juga dikenali sebagai
Tanjung Batu.
Kedudukannya yang strategik
memudahkan kemasukan kapal
dagang.
 ❖peperangan 3 kuasa untuk menguasai perdagangan di Selat Melaka dikenali
sebagai Perang Tiga Segi/ Perang Seratus Tahun.

❖perang ini berakhir apabila Johor memberikan bantuan kepada Belanda untuk
1. Persaingan mengalahkan Portugis dan menguasai Melaka pada tahun 1641.
Johor-Acheh-
Portugis ❖Acheh mengalami kemorosotan selepas kemangkatan Sultan Iskandar Thani.

➢Johor menuntut wilayah Tungkal daripada kerajaan Jambi. Krisis

dan peperangan berlaku dari tahun 1659-1679.

2. Perang Johor- ➢Johor menyerang Jambi pada bulan Jun 1679. Jambi tewas dan
tunduk di bawah kuasa Kesultanan Johor Riau berpusat di Riau.
Jambi
 Konflik antara Bendahara Tun Habib Abdul Majid dengan
Lasamana Tun Abdul Jamil untuk menguasai pemerintahan
Kerajaan Johor Riau.

Persaingan berakhir dengan pengunduran Laksamana ke

Terengganu.
3. Konflik
Pembesar Keturunan Bendahara kembali berpengaruh dalam pemerintahan
Johor Riau.

Baginda menyerang Johor pada tahun 1718 kerana menuntut takhta

kerajaan Johor-mendakwa dirinya sebagai putera Sultan Mahmud Shah Opu Bugis; gelaran untuk
I (Sultan Mahmud Mangkat Dijulang) (1685-1699). kerabat diraja Bugis-Luwu
Baginda mengisytiharkan dirinya sebagai Sultan dengan gelaran
di Sulawesi Selatan.
Sultan Abdul Jalil Rahmat Shah.
OP 5 Bersaudara: Daeng
4. Ancaman Raja Sulaiman meminta bantuan Opu Bugis Lima Bersaudara untuk Parani, Menambun,
mengusir Raja Kechil. Merewah, Chelak dan
Raja Kechil Kemasi.
Raja Kechil dikalahkan 4 Oktober 1722.

Raja Sulaiman ditabalkan sebagai Sultan Johor (1722-1760),

manakala Daeng Merewah sebagai Yang di-Pertuan Muda di Johor.
 Majoriti pusat pemerintahan Kesultanan Johor Riau terletak di sepanjang pesisir pantai.

Kegemilangan Kesultanan Johor Riau diteruskan di Kepulauan Riau Lingga yang menjadi pusat
pemerintahan yang baharu semasa pemerintahan Sultan Ibrahim(1677-1685)

Pusat pemerintahan terpaksa berpindah untuk strategi ketenteraan dan pertahanan

 2. Membina kota pertahanan

Kota pertahanan yang dibina sering berubah mengikut lokasi pusat pemerintahan dan mempunyai
bentuk serta ciri yang tersendiri

Kota kara
Dibina semasa pengasasan kerajaan oleh Sultan Alauddin Riayat Shah
I
Terletak di Kuala Sungai Telor

Pagar dibuat dengan pancang kayu besar setinggi 40 kaki(12 meter)

Diperkuatkan dengan meriam dan bedil

 3.Menjalinkan Hubungan dengan Belanda

Mengadakan perjanjian persahabatan dengan Belanda

Belanda menawarkan bantuan kepada Sultan Alauddin Riayat Shah II untuk melindungi Johor
dari serangan Portugis dan Acheh.

Perjanjian Johor Belanda ditandangi pada 17 Mei 1606 antara Admiral Belanda, Cornelis
Matelief de Jonge dan Sultan di atas kapal Belanda bernama Oranje.

Belanda meminta bantuan Johor untuk menyerang Melaka

Johor memberi bantuan dalam perang Belanda-Portugis :

Membantu mengangkut peralatan perang

Membuat tapak meriam

Menggali parit kubu

Menyekat musuh lari ke dalam hutan

Menaikkan semangat tentera Belanda

Johor membantu Belanda menyerang Portugis di Melaka-2 Ogos 1640

Portugis Berjaya ditewaskan- Januari 1641

 Pusat Perdagangan yang Unggul

1. Kedudukan Strategik 2. Tumpuan Para Pedagang

 Pelabuhan Lokasi Pelabuhan
Pedagang Jawa memilih
Johor Lama, pelabuhan di Riau yang pelabuhan di Johor kerana Pedagang Siam
Batu Sawar dan kawasan terletak di tidak berminat dengan memasarkan beras
Panchor mudah selatan Selat persimpangan
dimudiki oleh
Portugis di Melaka
Melaka lalu lintas
kapal besar membolehkann maritim
kerana Sungai ya mengawal menjadi
Johor yang lalu lintas kapal tumpuan para Tumpuan pedagang dari
dalam dan dagang dari pedagang luar China, Gujerat, Belanda,
lebar. Timur dan untuk berurus
Barat. niaga.
dan Inggeris
 3. Pusat Pengumpulan dan Pengedaran Pelbagai Barang
Dagangan

Barang dagangan oleh tanah jajahan Barangan dari China

Johor : lada hitam, bijih timah, dan didagangkan di
emas. Pelabuhan Batu Sawar.

Barang tempatan Bijih timah

Lada hitam Pedagang Jawa Johor
lain ialah kelapa dari Klang, Sg Barang dagangan
dibawa dari bawa beras dan mendapat
kering, kayu Ujong, dan dari China: benang
Jambi dan Pedagan Gujerat bekalan
gaharu, damar, Pulang emas, kain sutera
emas dari bawa kain, beras dari
kelembak dari Bangka, putih, barang
Inderagiri. wangian dan pedagang
Pahang, Klang, Sumatera. tembikar, seramik. manik. Siam.
Naning dll.

4. Kesibukan Pelabuhan Johor Riau

Terdapat 500-600 buah kapal dagang pelbagai
Antaranya kapal siam, Portugis, Inggeris, dan
bangsa berlabuh di pelabuhan Johor terutama
pulau-pulau di Alam Melayu.
di Riau.
 1.Kemudahan
5.
Kemudahan Pelabuhan
Membaiki dan
Membina Kapal

Pengurusan
Pelabuhan

2.Urusan Jual Beli

4. Peranan Orang Laut

3.Sistem Naungan
 Pusat Persuratan

Karya Agung: Karya yang tertulis dalam bahasa Melayu yang mampu
mencetuskan unsur pemikiran, sistem nilai, kepercayaan,
falsafah dan pencapaian unggul dalam tamadun Melayu

Sulalatus Salatin Bermaksud Salasilah Raja-Raja atau Peraturan Segala Raja-

Raja
Naskhah asal bernama Hikayat Melayu
Menceritakan asal usul keturunan raja-raja Melaka, adat
istiadat kerajaan dan sejarah Kesultanan Melayu Melaka.

Hikayat Hang Naskhah ini dihasilkan oleh pengarang dari Johor selepas
Tuah kekalahan Portugis di Melaka tahun 1641.
Hikayat ini ialah sebuah epik kepahlawanan zaman
kegemilangan Kesultanan Melayu Melaka.
Kandungannya berkaitan dengan ketaatan atau kesetiaan
Hang Tuah kepada raja dan Kesultanan Melayu Melaka.

Tokoh Persuratan: ❖ Nama sebenar beliau ialah Tun Muhammad bin Tun Ahmad
Paduka Raja.
❖ Dilahirkan di Bukit Seluyut, Kota Tinggi tahun 1565.
Tun Seri ❖ Menjadi Bendahara Johor semasa permerintahan Sultan
Lanang Alauddin Riayat Shah II
❖ Menyusun dan menulis semula Salatus Salatin

Karya Lain ✓ Tajul Salatin atau Mahkota Raja-Raja

✓ Tuhfat al Nafis, Salasilah Melayu dan Bugis, Gurindam Dua
Belas
✓ Hikayat Anak Panah Sedasa
✓ Syair Ungku Puteri
 B A B 7

KESULTANAN MELAYU PAHANG,PERAK,TERENGGANU DAN

SELANGOR

TENGKOLOK SULTAN SELANGOR

TENGKOLOK SULTAN TERENGGANU

TENGKOLOK SULTAN PAHANG TENGKOLOK SULTAN PERAK

 7.1 PENGASASAN KESULTANAN
PAHANG,PERAK,TERENGGANU DAN SELANGOR

KESULTANAN PAHANG

Pada abad ke-15, Pahang merupakan sebahagian wilayah naungan Kesultanan Melayu
Melaka. Seri Bija Diraja dilantik sebagai wakil untuk mentadbir Pahang.

Raja Muhammad berangkat dari Melaka ke Pahang diiringi oleh golongan bangsawan
Melaka. Mereka telah dilantik sebagai Bendahara,Penghulu Bendahari,Temenggung
dan Hulubalang Besar.

Pada tahun 1470 Raja Muhammad mengasaskan Kesultanan Pahang dengan gelaran
Sultan Muhammad Shah.

Sultan Muhammad Shah mendirikan pusat pemerintahan di Pekan, berhampiran Kuala

Sungai Pahang.

Pada tahun 1495-1512, Sultan Abdul Jamil Shah merupakan sultan ketiga yang
memerintah Pahang dan antara sultan yang masyhur.

Pada tahun 1592-1614, Sultan Abdul Ghafur Muhaiyuddin Shah tidak meninggalkan
waris kerana puteranya Raja Muda Abdullah mangkat.

Keluarga Bendahara Johor yang mentadbir Pahang, Kemudian mengasaskan

Kesultanan Pahang yang baharu..Pengasasnya ialah Bendahara Siswa Raja Wan
Ahmad.
 Pada abad ke 15, Perak merupakan sebahagian wilayah naungan
K Kesultanan Melayu Melaka. Serangan Portugis menyebabkan
Sultan Mahmud Shah dan keluarga meninggalkan Melaka dan
E akhirnya bersemayam di Kampar, Sumatera.

S
U
L
T Raja Muzaffar berangkat ke Perak bersama-sama
alat kebesaran berupa sebilah pedang Cura Si Manja
A Kini, sebilah keris, cap mohor, nobat dan Surat Ciri.

N
A
N
Pada tahun 1528, Raja Muzaffar mengasaskan
Kesultanan Perak dengan gelaran Sultan Muzaffar
P Shah.

E
R
A
Sultan Muzaafar Shah mendirikan pusat pemerintahan
K yang pertama di Tanah Abang, di persisir Sungai Perak.

ISTANA ISKANDARIAH
MAKAM TOK TEMONG
 KESULTANAN TERENGGANU

ISTANA MAZIAH SULTAN ZAINAL ABIDIN III

Pada tahun 1708, Sultan Abdul Jalil

menganugerahkan Teremgganu kepada
Tuan Zainal Abidin yang juga
merupakan putera angkat Raja Patani
yang digelar Nang Chayam (Raja
Kuning).

Tun Zainal Abidn berangkat ke

Terengganu diiringi oleh 80 orang
keluarga Patani dan beberapa orang
tokoh agama seperti Qadhi Wan Imam
Mahmud dan Che Buang.

Pada tahun 1708, Tun Zainal Abidin

mengasaskan Kesultanan Terengganu
dengan gelaran Sultan Zainal Abidin I.

Sultan Zainal Abidin I

mendirikan pusat pemerintahan yang
pertama di Tanjung Baru, Kuala
Berang.

Pada tahun 1881-1918, Sultan Zainal

Abidin merupakan antara Sultan
Terengganu yang masyhur. Antara
sumbangan penting baginda termasuklah
penggubalan Undang-Undang Bagi Diri
Kerajaan Terengganu yang dikenali
sebagai Itqan al-muluk bi ta’dil al-suluk.
 KESULTANAN SELANGOR

ISTANA ALAM SHAH SULTAN ALA’IDDIN SULEIMAN SHAH

Pada abad ke 18, Daeng Chelak yang berketurunan Bugis menjadi Yang
di-Pertuan Muda Kesultanan Johor Riau. Selangor merupakan sebahagian
Muda Kesultanan Johor Riau.

Sultan Mahmud Shah telah menabalkan Raja Lumu sebagai sultan Selangor
dan dianugerahkan nobat dan cap mohor.

Raja Lumu mengasaskan Kesultanan Selangor dengan gelaran Sultan

Salehuddin Shah.

Sultan Salehuddin Shah mendirikan pusat pemerintahan pertama di Kuala

Selangor.

Sultan Ala’iddin Suleiman Shah 1898-1938 merupakan antara Sultan

Selangor yang masyhur. Banyak jalan raya dan landasan kereta api telah
dibina.
 7.2 WARISAN KESULTANAN MELAYU MELAKA DI PAHANG,
PERAK, TERENGGANU DAN SELANGOR

KESULTANAN PAHANG
 Mengamalkan sistem perwarisan takhta. Waris ganti digelar Tengku Mahkota.
 Sistem pentadbiran berasakan pembesar empat, lapan dan enam belas. Empat
pembesar utama Pahang ialah :
-Orang Kaya Indera Shahbandar
-Orang Kaya Indera Segara
-Orang Kaya Pahlawan
-Orang Kaya Indera Perba Jelai
KERIS PANJANG DIRAJA PAHANG

KESULTANAN PERAK
 Mengamalkan sistem penggiliran. Dewan Negara Perak bertanggungjawab
memilih dan melantik sultan.
 Sistem pentadbiran berasakan pembesar empat, lapan enam belas dan tiga
puluh dua. Empat pembesar utama Perak ialah :
-Orang Kaya Bendahara Seri Maharaja
-Orang Kaya Besar Maharaja Di-Raja
-Orang Kaya Temenggong Paduka Raja
-Orang Kaya Menteri Paduka Tuan
PANJI DIRAJA PERAK
 KESULTANAN TERENGGANU
 Mengamalkan sistem perwarisan takhta. Waris ganti digelar Yang
Di-Pertuan Muda.
 Dewan Pangkuan Diraja berhak memilih dan melantik sultan. Jumaah ini
turut dikenali sebagai Ahli al-Hal wa al-Aqad yang bermaksud ahli yang
memilih dan menjadikan raja.
 Pemerintahan kerajaan negeri dijalankan bersama-sama Majlis Mesyuarat
Kerajaan.

KERIS PANJANG DIRAJA TERENGGANU

KESULTANAN SELANGOR
 Mengamalkan sistem perwarisan takhta. Waris ganti digelar Raja Muda.
 Dewan di-Raja bertanggungjawab membantu dan menasihati sultan
dalam menjalankan fungsi baginda. Antara anggota dewan ini
termasuklah Raja Muda,Tengku Laksamana dan Tengku Bendahara.
 Pemerintahan kerajaan negeri dijalankan bersama-sama Majlis Mesyuarat
Kerajaan.
PANJI DIRAJA SELANGOR
 MASJID NEGERI SELANGOR

AGAMA ISLAM DALAM PEMERINTAHAN

 Sultan merupakan ketua agama bagi setiap negerinya.

 Institusi agama berperanan penting dan bidang kuasa mereka
mestilah dihormati.
 Sultan juga bertanggungjawab dalam mendaulatkan syiar Islam.

HUKUM KANUN PAHANG

UNDANG-UNDANG 99 PERAK

PERUNDANGAN

 Hukum Kanun Melaka menjadi asas kepada kelahiran undang-

undang bertulis negeri-negeri Melayu yang lain seperti Hukum
Kanun Pahang dan Undang-Undang 99 Perak.
 Warisan Hukum Kanun Melaka berrhubung peraturan dan
larangan istana, kekeluargaan Islam, jenayah, hutang-piutang
dan hukum jual beli.
 ADAT ISTIADAT

ADAT KEPUTERAAN
-melenggang perut ketika kandungan berusia tujuh
bulan
-bayi diperdengarkan azan sebaik sahaja dilahirkan.
-bercukur apabila putera atau puteri berusia 7 tahun.
-berendoi

BUAIAN

ADAT PERKAHWINAN
-merisik, meminang, bertunang, berinai
-khatam Al-Quran
-pernikahan
-persandingan dan bertepung tawar
-santap beradab
-bersiram di atas panca persada
ISTIADAT PERSANDINGAN

ISTIADAT PEMAKANAN
-tempoh berkabung bergantung pada pihak
istana
-pihak istana memberikan sedekah kepada
rakyat
-usungan disediakan untuk mengangkat jenazah
dikenali sebagi Seraja Diraja
-nobat tidak akan dimainkan dalam tempoh tertentu ISTIADAT PEMAKANAN
 PERSURATAN

KARYA SEJARAH KARYA PERUBATAN

Hikayat Pahang dikarang

oleh Haji Muhammad Nor,
mengisahkan sejarah
Kesultanan Pahang abad
ke-19

Kitab Tib, disalin oleh Haji

Mahmud al-Jawi, di
Misa Melayu, dikarang oleh Terengganu pada tahun
Raja Chulan mengisahkan 1819.
sejarah Kesultanan Perak
abad ke-18

SASTERA RAKYAT

Hikayat Sang Kancil, cerita

teladan dan jenaka yang
berasaskan manuskrip Hikayat
Pelandok Jenaka dibukukan oleh
Daeng Abdul Hamid

Hikayat Isma Yatim dibukukan

oleh Tengku Ampuan Mariam
permaisuri Terengganu
EKONOMI

PELABUHAN
Aktiviti perdagangan dijalankan melalui pelabuhan.
Antara hasil dagangan utama termasuklah bijih timah, kian sutera, senjata, gula
dan hasil hutan.
Pelabuhan tersebut diuruskan oleh syahbandar dan pegawai pelabuhan yang lain.

PELABUHAN

MATA WANG
Negeri Perak– mata wang bongkah timah yang dinamakan bidor sejak abad ke-17.
Negeri Pahang– mata wang pitis yang diperbuat daripada timah digunakan di Pahang dan
mata wang tampang digunakan pada abad ke 19
Negeri Terengganu-mata wang berupa kupang emas dan juga mata wang pitis
Negeri Selangor-mata wang syiling digunakan

MATA WANG TAMPANG MATA WANG KUPANG EMAS MATA WANG PITIS

EKONOMI SARA DIRI DAN JUAL BELI

Ekonomi sara diri seperti pertanian,penternakan,perlombongan,mengutip hasil hutan dan
perikanan dijalankan.
Perlombongan bijih timah merupakan kegiatan yang utama di Selangor dan Perak.Mereka
juga mengusahakan tanaman padi, buah-buahan dan sayur-sayuran.
Pengusaha Perak merupakan antara pengusaha utama hasil hutan seperti rotan,sumbu badak
dan kayu-kayan.
Di Terengganu pula mengusahakan tanaman lada hitam dan perlombongan emas.

TANAMAN PADI
 B A B 8

KERAJAAN KEDAH, KELANTAN, NEGERI SEMBILAN

DAN PERLIS

ISTANA ANAK BUKIT, KEDAH ISTANA BALAI BESAR, KELANTAN

ISTANA LAMA SERI MENANTI, NEGERI SEMBILAN ISTANA ARAU, PERLIS

 8.1 PENGASASAN KERAJAAN KEDAH,
KELANTAN, NEGERI SEMBILAN DAN PERLIS

KERAJAAN KEDAH

Maharaja Drebar Raja dari Parsi datang ke Kuala Sungai Merbok, Kedah pada
sekitar tahun 630 M.

Tan Dermadewa dan Tun Perkasa, ketua orang Melayu di Kedah telah menghadap
dan melantik Maharaja Derbar Raja menjadi Raja Kedah.

Pemasyhuran Maharaja Drebar Raja sebagai Raja Kedah.

Baginda kemudiannya telah membina pusat kerajaan di Sungai Mas. Kawasan

pemerintahan kerajaan Kedah berkembang menerusi pembukaan kota atau pusat
pentadbiran baharu setelah seseorang pemerintah menaiki takhta.

Kedudukan Kuala Sungai Merbok yang menghala ke Selat Melaka dan Gunung
Jerai, iaitu puncak tertinggi di Kedah telah menarik kehadiran pedagang.
KERAJAAN KELANTAN

WANG EMAS KELANTAN

Pada tahun 1650, Kelantan merupakan

sebahagian daripada Negara Patani Besar yang
diasaskan oleh Raja Sakti I.

Pada tahun 1670, Kemangkatan Raja

Bahar menyebabkan Kelantan berpecah kepada
dua wilayah pemerintahan iaitu Kelantan Barat
dan Kelantan Timur.

Pada tahun 1672, di Kota Kubang Labu Long

Yunus telah berjaya menyatukan kedua-dua
wilayah dan Baginda menaiki takhta dengan
gelaran Yang di-Pertuan Kelantan.

Pada tahun 1777, baginda telah memindahkan

pusat pentadbiran ke Kota Galoh di timur tebing
Sungai Kelantan.

Pada tahun 1837-1886, Sultan Muhammad II merupakan

antara pemerintah yang masyhur. Baginda telah
mengasaskan Kota Bharu sebagai pusat pemerintahan
pada tahun 1844. Istana Balai Besar telah dibina sebagai
tempat bersemayam dan pentadbiran kerajaan Kelantan.
 KERAJAAN NEGERI SEMBILAN

Negeri Sembilan pada asalnya merupakan naungan

Kesultanan Johor Riau.

MAKAM RAJA MELEWAR

Sejak awal abad ke 15, masyarakat Minangkabau yang

berasal dari Sumatera telah merantau dan mendiami
beberapa wilayah di Negeri Sembilan

Pada tahun 1770. empat penghulu Luak terdiri daripada

Sungai Ujong,Jelebu, Johol dan Rembau telah menghan-
tar utusan untuk menjemput anak raja Minangkabau

Raja Minangkabau bersetuju mengutuskan Raja

Melewar sebagai pemerintah di Negeri Sembilan.

Pada tahun 1773, Raja Melewar mengasaskan kerajaan

Negeri Sembilan yang berpusat di Seri Menanti

Yamtuan Antah 1872-1888 merupakan antara yang

masyhur.Baginda berusaha menjamin keamanan negeri
daripada campur tangan kuasa luar.
`
KERAJAAN PERLIS

Pada peringkat awal, Perlis merupakan sebahagian daripada wilayah Kedah.

Sultan Kedah, Sultan Muhyiddin Mansur Shah, Sultan Dhiauddin Mukarram

Shah I dan Sultan Dhiauddin Mukarram Shah II telah menjadikan Perlis
sebagai pusat pemerintahan kerajaan

Sultan Muhyiddin Mansur Shah telah membina Kota Sena yang menjadi
asas kepada perkembangan Bandar Kangar.

Sultan Dhiauddin Mukarram Shah I, telah mengasas dan membangunkan Kota

Kayang dan baginfa mangkat pada tahun 1688 dan dimakmkan di Kota Kayang,
Perlis.

Sultan Dhiauddin Mukarram Shah II

-membangunkan Kota Kayang II semasa menjadi Raja Muda
-membentuk Mukim Arau dengan melantik Syed Harun Jamalullail
sebagai Penghulu pada tahun 1798
 Pada tahun 1839, wilayah Kedah
dipecahkan kepada empat unit
pentadbiran, iaitu Setul, Perlis,
Kubang Pasu dan Kedah.
REPLIKA BUNGA EMAS PERLIS

K
E
R
A Pada tahun 1843, Siam mengiktiraf
Syed Hussin Jamalullail sebagai
J pemerintah negeri Perlis dengan
gelaran Phya Songkhram Ramu
A Wichit Willis Asmara Phya Pelit
A
N

P
E
R
L
Syed Hussin Jamalullail telah
I
menjadikan Arau sebagai pusat
S pentadbiran.
 8.2 Hubungan Kerajaan Kedah, Kelantan, Negeri
Sembilan dan Perlis dengan Negeri-negeri Melayu
yang Lain

Asas Hubungan

T u j u a n

Pada peringkat awal, setiap kerajaan menjalinkan hubungan luar kerana hendak mem-
perkukuh kedaulatan kerajaan.
Pemerintah telah menghantar utusan ke negeri Melayu yang lain bagi mendapatkan
pengiktirafan kedaulatan kerajaan.
Kestabilan dalam negeri kemudiannya mendorong perintah berusaha menjalinkan hub-
ungan luar untuk kemakmuran negeri.

1 Keserumpunan
Persamaan dalam aspek bahasa dan
budaya mendorong wujud hubungan
dengan negeri-negeri Melayu yang lain.
Memudahkan interaksi sesama kera-
jaan
Setiap kerajaan saling bertoleransi da-
lam menerima amalan budaya lain.
2
Geografi
Sempadan antara negeri yang berjiran
memudahkan perhubungan.
Tarikan perhubungan: hasil alam dan sum-
ber bumi
Sungai: laluan perhubungan yang dikongsi
bersama
Kepentingan sungai mendorong setiap
negeri menjamin keselamatan laluan terse-
but.
Pelabuhan di pinggir sungai –menggalakkan
hubungan negeri berjiran dan kuasa luar.

3 Agama
 Islam diterima oleh pemerintah.
 Diperkukuhkan dalam kegiatan
keagamaan menerusi peranan ulama.
 Berkongsi institusi Pendidikan aga-
ma menerusi kehadiran penuntut dari
pelbagai wilayah.
 Hubungan Diplomatik

Cara Jalinan Hubungan Diplomatik

1. Pengiktirafan
 Bertujuan mengabsahkan sultan sebagai Sultan Mahmud Shah, pemerintah KMM telah
pemerintah mengiktiraf kerajaan Kedah sebagai kerajaan yang
berdaulat
 Mewujudkan hubungan antara kerajaan ber-
daulat yang mempunyai taraf yang sama Kerajaan Kedah mengakui pertuanan Sultan
Melaka.
Sultan Terengganu mengiktkraf kerajaan Kelantan

2. Pertahanan
 Penting untuk memastikan kelangsungan  Long Yunus mendapat ketenteraan daripada
kerajaan kerajaan Terengganu dan kerajaan Reman di
Hulu Perak dalam usaha menyatukan Kelantan.
 Mengekalkan kedaulatan kerajaan daripada
campur tangan kuasa lain  Pelantikan Long Gaffar dari kerajaan Reman
sebagai Perdana Menteri Kelantan merangakap
Panglima Perang membantu mengekalkan kea-
manan di Kelantan.

3. Perkahwinan
 Perkahwinan diraja antara kerajaan meru-  Orang Kening, iaitu puteri Kelantan
pakan amalan tradisi kerajaan negeri-negeri dikahwinkan dengan Sultan Mahmud Shah dari
Melayu Melaka. Lahirnya Raja Muzaffar yang kemudiannya
menjadi Sultan Perak yang pertama.
 Mengukuhkan hubungan dan menjamin
kedaulatan kerajaan  Che’ Ku Wan, puteri Long Yunus dikhwinkan
dengan Tengku Muhammad, putera Sultan Tereng-
ganu.
 Raja Perlis, Raja Syed Hussin berkahwin dengan
Tengku Nor Asiah, cucunda Sultan Abdullah
Mukarram Shah, Sultan Kedah ke-20.
 Hubungan Perdagangan

1. Pelabuhan 2. Barang Dagangan

Hubungan antara kerajaan berlaku melalui aktiviti Kekayaan hasil bumi dan kepelbagaian jenis barang
perdagangan di pelabuhan. dagangan tarikan pedagang tempatan dan dari luar
Pelabuhan asas kepada pembentukan hubungan peda- Alam Melayu.
gang tempatan dan luar seperti Melaka, Johor, Siam, Keperluan barang dagangan mendorong hubungan
China. perdagangan antara kerajaan.
Kedah Kedah
• Pangkalan Lembah Bujang, Pangkalan Kuala  Kedah memperdagangkan beras, garam, damar
Merbok di Sungai Merbok kapur barus dan emas urai. Manakala pedagang
dari Perak dan Melaka membawa arang kayu,
• Pangkalan Kuala Muda di Sungai Muda
papan, dan ikan kering.
• Sultan Muhammad Jiwa telah memperkemas-
 Kedah juga pembekal gading dan gajah bagi
kan penggunaan mata wang Kedah di
pedagang entrepotnya.
pelabuhan

Kelantan Kelantan
Pangkalan Galoh= Pangkalan Permata dibina di Memperdagangkan emas dan dikunjungi oleh peda-
Sungai Kelantan gang dari dalam dan luar Kepulauan Melayu.
Menggunakan mata wang logam dinar dalam urusan
perdagangan

Perlis
Pelabuhan Kuala Perlis di Sg. Perlis
Pekan Kangar menjadi tempat pertemuan pedagang
Negeri Sembilan
Pangkalan di Sungai Linggi
Pedagang Rembau menguasai aktiviti perdagangan
dengan pedagang luar.
Perlis
Memperdagangkan beras dan bijih timah dengan
negeri jiran dan Siam
Negeri Sembilan
NS memperdagangkan bijih timah, sirih, kayu
gaharu, dan kapur barus dengan Johor dan Melaka.
 WARISAN KERAJAAN
KEDAH, KELANTAN,
NEGERI SEMBILAN DAN
PERLIS
(9.1.1) SISTEM PEMERINTAHAN BERAJA

PENGUNAAN GELARAN PEMERINTAH

• SULTAN = KEDAH DAN KELANTAN

• RAJA = PERLIS
CARA PELANTIKAN PENGGANTI
PEMERINTAH

• PUTERA SULTAN ATAU RAJA

SEBAGAI PENGGANTI
• JURAI KETURUNAN PEMERINTAH
 1)HIERARKI TERTINGGI

2)KETUA BAGI NEGERI DAN

MEMILIKI KEISTIMEWAAN

3)KETUA AGAMA ISLAM

4)LAMBANG PERPADUAN
RAKYAT

SULTAN

1) WAKIL
PENTADBIRAN BAGI
PIHAK KERAJAAN

2)BERTANGGUNGJA
-WAB TERHADAP
JAJAHAN/ DAERAH

PEMBESAR

PENGHULU

1)PENGUASA PARA PERINGKAT MUKIM

2)PERANAN SEBAGAI ORANG PERANTARAAN

(ANTARA RAKYAT DAN PEMENRINTAH)

(9.1.2) ADAT ISTIADAT

MAJLIS •PENGGANTI SULTAN/RAJA DISEMPURNAKAN SEBELUM

JENAZAH PEMERINTAH DIMAKAMKAN
PEMASYHURAN

•DIMULAI DENGAN PERSEMBAHKAN NASKHAH AL-QURAN

ISTIADAT DAN ALAT KEBESARAN DIRAJA
PERTABALAN •SULTAN/RAJA YANG DIMASYHURKAN MEMBACA WATIKAH
PERTABALAN DAN KEMUDIAN MENGUCUP KERIS KUASA

•LAMBANG HUBUNGAN ANTARA PEMERINTAH DENGAN

RAKYAT
PENGANUGERAHAN
•BERSEMPENA DENGAN HARI SAMBUTAN KEPUTERAAN
BINTANG DAN DARJAH PEMERINTAH
KEBESARAN
•SEBAGAI PENGIKTIRAFAN KEPADA SULTAN, RAJA, KERABAT
DIRAJA DAN RAKYAT
 (9.1.3) PERUNDAGAN

PENGGANTIAN PEMERINTAH PERANAN SULTAN/RAJA

1)SULTAN/RAJA HENDAKLAH: 1)KEDUDUKAN SEBAGAI KETUA
a)lelaki; NEGERI
b)berketurunan raja; 2)KETUA AGAMA ISLAM
c)bangsa Melayu;
d)beragama Islam;

UNDANG-UNDANG
TUBUH KERAJAAN
KEDAH, PERLIS
DAN KELANTAN

BADAN PENASIHAT
SULTAN/RAJA
HAK RAKYAT DALAM
1)MENTERI BESAR SEBAGAI YANG
PENTADBIRAN
DIPERTUA MEMBANTU
SULTAN/RAJA DALAM MENTADBIR 1)WARGANEGARA BERUMUR 21
NEGERI DAN RAKYAT TAHUN ATAU LEBIH YANG
TANGGUNGJAWAB
SULTAN/RAJA TINGGAL DI DALAM NEGERI
1)LARANGAN KEPADA SULTAN/RAJA, LAYAK MENJADI AHLI DEWAN
MENTERI DAN JEMAAH MENTERI: UNDAGAN NEGERI
a)Menyerahkan negeri;
b)Menyerahkan kuasa kepada
kerajaan lain;
2)BERHAK MEMILIH MENTERI BESAR
(9.1.4) PERSURATAN

1)KARYA MUHAMMAD HASSAN BIN DATO' KERANI

MUHAMMAD ARSHAD PADA TAHUN 1927
2)MENCATAT SEJARAH ISTANA KEDAH DAN PENTADBIRAN DI
PERLIS
3)TENTANG: a)Pengasas dan senarai pemerintah
b)Pembukaan ibu kota
c)Alat kebesaran diraja(nobat)
d)Pengislaman pemerintah kerajaan Kedah

1)HIKAYAT MERONG MAHAWANGSA DIHASILKAN PADA

TAHUN 1821
2)TENTANG: a)Pengasasan kerajaan Kedah
b)Pembukaan kota pentadbiran
c)Pengislaman pemerintah
1)SALASILAH ATAU TARIKH KERAJAAN KEDAH DITULIS
OLEH WAN YAHYA BIN WAN MUHAMMAD RAIB PADA
TAHUN 1911
2)MENCATATKAN SECARA KRONOLOGI MAKLUMAT
JURAI PEMERINTAH NEGERI KEDAH
3)MEMAPARKAN PERKEMBANGAN EKONOMI DAN
PENTADBIRAN KERAJAAN KEDAH MENERUSI
PEMBAHAGIAN DAERAH

1)SYAIR SULTAN MAULANA DIHASILKAN PADA ZAMAN

PEMERINTAHAN SULTAN AHMAD TAJUDDIN HALIM
SHAH 2 (1804-1845) BERKAITAN KISAH PERANG
TENTERA KEDAH
2)DIPERSEMBAHKAN DALAM BENTUK SYAIR
 1)HIKAYAT SERI KELANTAN DITULIS PADA TAHUN
1914
2)MENGISAHKAN PEMERINTAHAN NEGERI
KELANTAN SEJAK ZAMAN CHE SITI WAN KEMBANG,
PUTERI SAADONG DAN RAJA ABDULLAH

1)DETIK2 SEJARAH KELANTAN DITULIS OLEH SA'AD

SHUKRI BIN HAJI MUDA
2)MENCATATKAN SEJARAH PENGASASAN KERAJAAN
KELANTAN DAN PERISTIWA PENTING SETIAP
PEMERINTAH
 (9.1.5) KESENIAN

• DI KELANTAN DAN KEDAH.

• MOTIF HAIWAN DALAM KARYA DIGANTI DENGAN MOTIF
WARISAN ALAM YANG BERSESUAIN DENGAN AMALAN ISLAM.
SENI UKUR • KEKAL SEBAGAI HIASAN PADA ISTANA, RUMAH DAN MASJID.

• BERUPA BINAAN ISTANA DAN HIASAN UKIRAN.

• KEUNIKAN BINAAN RUMAH TRADISIONAL MELAYU IALAH
WARISAN LEBAR LAYAR BERBENTUK "V" TERBALIK.
SENI BINA

WARISAN • PERTUKANGAN PERHIASAN DARIPADA EMAS DAN PERAK.

SENI
PERTUKANG • PERTUKANGAN SENJATA TRADISIONAL SEPERTI KERIS.
AN DAN
BARANG
PERHIASAN
 • KRAF TANGAN SEPERTI ANYAMAN TIKAR DAN BAKUL
ROTAN
WARISAN • KELANTAN TERKENAL DENGAN WARISAN PEMBUATAN
SENI KRAF WAU DAN BATIK
TANGAN

• AWANG BATIL MERUPAKAN PENGLIPURLARA DI PERLIS

• WAYANG KULIT TELAH DIANGKAT SEBAGAI WARISAN
KEBANGSAAN DI BAWAH KATEGORI WARISAN TIDAK
KETARA
WARISAN SENI
PERSEMBAHAN
• MEK MULUNG MERUPAKAN TEATER TRADISINAL NEGERI
KEDAH YANG KEKAL HINGGA KINI

• MERUPAKAN SENI DENGAN MENGGUNAKAN

KETANGKASAN MENYERANG DAN MEMPERTAHANKAN
DIRI
WARISAN • SEBAGAI PERSEMBAHAN MAJLIS DAN ACARA
SENI SILAT PERTANDINGAN
 (9.2)KEUNIKAN ADAT DAN
PEMERINTAHAN
NEGERI SEMBILAN

JURAI KETURUNAN SEBELAH UPACARA KEDIM

IBU
1)MENERIMA ORANG DARI SUKU LAIN ATAU ORANG
1)KAUM PEREMPUAN DIANGGAP IBU SOKO.
LUAR.
2)ANAK MERUPAKAN ANGGOTA SUKU
2)SESEORANG ITU AKAN BERSUMPAH TAAT SETIA
IBUNYA.
DAN AKAN BERSAUDARA DENGAN AHLI SUKU.
3)ANGGOTA SUKU DIANGGAP SEDARAH
"Darah dicecah
KERANA BERASAL DARIPADA MOYANG
Doa ditampung
PEREMPUAN YANG SAMA SEBELAH IBU.
Sumpah dilabuh
Quran dijunjung."

WANITA MEWARISI PUSAKA

1)WANITA AKAN MEWARISI HARTA
PUSAKA BERTUJUAN SUPAYA WANITA
TIDAK TERABAI.
2)DIWARISI SECARA TURUN TEMURUN
DARIPADA IBU KEPADA ANAK
PEREMPUAN.
PELAKSANAAN HUKUMAN
1)BERSIFAT PEMULIHAN.
2)UTAMAKAN PERASAAN DAN
KEPENTINGAN PESALAH.
3)KESALAHAN KECIL DISELESAIKAN
DENGAN BERMAAFAN ATAU DENDA
RINGAN.
PERKAHWINAN
1)PERKAHWINAN SESAMA SUKU TIDAK
DIGALAKKAN KERANA DIANGGAP SEBAGAI SEBUAH
KELUARGA BESAR DAN BERSAUDARA.
2)MENGGALAKKAN PERKAHWINAN DI LUAR SUKU
3)LELAKI YANG BERKAHWIN AKAN MENJADI
ANGGOTA KELUARGA SUKU ISTERINYA DAN
DIGELAR "ORANG SEMENDA".
4)WANITA YANG BERKAHWIN SESAMA SUKU AKAN
HILANG HAK MEWARISI PUSAKA, MANAKALA LELAKI
AKAN HILANG HAK UNTUK MENYANDANG JAWATAN
DALAM ADAT.
 LUAK
DAERAH/JAJAHAN
MERUPAKAN
KUMPULAN KETIGA
DAN TERBESAR DALAM
SUSUNAN MASYARAKAT
MINANGKABAU.

SUKU
-MERUPAKAKAN UNIT
KEDUA DALAM
SOSIOPOITIK ADAT
PERPATIH.
-DIBENTUK OLEH
BEBERAPA PERUT YANG
MENJADIKAN
KELUARGA BERKENAAN
SEMAKIN BESAR .

PERUT
UNIT TERKECIL YANG
AHLINYA DARIPADA
KETURUNAN SEBELAH
IBU.
 HIERARKI PEMERINTAHAN ADAT
PERPATIH

YAMTUAN BESAR / YANG DI-PERTUAN BESAR NEGERI SEMBILAN

1)DIPILIH OLEH UNDANG YANG EMPAT.
2)SEBAGAI KETUA NEGERI.
3)LAMBANG KESATUAN DAN PERSEKITARAN.

UNDANG
1)KETUA LUAK YANG DILANTIK OLEH LEMBAGA.
2)UNDANG YANG EMPAT IALAH UNDANG SUNGAI UJONG, UNDANG
JELEBU, UNDANG JOHOL DAN UNDANG REMBAU.
3)MEMILIH SEORANG YANG LAYAK DARIPADA KETURUNAN YAMTUAN
RADIN UNTUK MENJADI YAMTUAN BESAR / YANG DI-PERTUAN BESAR.

LEMBAGA
1)KETUA SUKU DAN DILANTIK OLEH BUAPAK.
2)PERANAN:
a)Memilih Undang dan Penghulu;
b)Menjaga keamanan dan keselamatan;
c)Menyelesaikan pertelingkahan antara Suku;
d)Mengurus pembahagian harta pusaka.

BUAPAK
1)ANAK BUAH DALAM PERUT AKAN MELANTIK SEORANG KETUA YANG
DIGELAR BUAPAK.
2)BUAPAK MENJADI KETUA RUJUKAN ASPEK YANG BERKAITAN DENGAN
ADAT DAN HUKUM.

IBU SOKO
1)MENGETAHUI, MEMAHAMI DAN MENGHAFAL ADAT DAN ASAL USUL
KELOMPOK KEKELUARGAAN YANG DIWAKILINYA.
2)TERLIBAT SECARA LANGSUNG DALAM PEMILIHAN DAN PELANTIKAN
BUAPAK DALAM KELOMPOK YANG DIWAKILINYA
3)JIKA TIADA IBU SOKO, SEMUA PERINGKAT PELANTIKAN PEMIMPIN
ADAT DI NEGERI SEMBILAN TIDAK BOLEH DILAKSANAKAN
 SARAWAK
DAN SABAH
 10.1HUBUNGAN SARAWAK DAN SABAH
DALAM ALAM MELAYU

1)KEMUNCULAN PUSAT PEMBUATAN

1)PENEMUAN BARANGAN TEMBIKAR ZAMAN DINASTI T'ANG
TEMBIKAR DI GUA NIAH, SARAWAK DAN
DAN SUNG DI SANTUBONG.
BUKIT TENGKORAK,SEMPORNA,SABAH.
2)PELABUHAN DI SANTUBONG MEMBEKALKAN KAPUR BARUS,
2)CHU-PO PELABUHAN DI UTARA SABAH
KAYU LAKA, LILIN LEBAH DAN KULIT PENYU.
MENJADI TEMPAT MENGEKSPORT BESI
3)PUSAT PERDAGANGAN SEPERTI SANTUBONG, GEDONG,
KE FUNAN DAN CHAMPA.
BUKIT SANDONG DAN KALKA MENJALANKAN KEGIATAN
PERDAGANGAN DENGAN KERAJAAN SIAM DAN CHINA.

1)JUMPAAN GENDANG GANGSA JENIS MOKO

DI PULAU BANGGI, SABAH MEMBUKTIKAN
TERDAPAT HUBUNGAN PERDAGANGAN
ANTARA KERAJAAN MAJAPAHIT DENGAN
PENDUDUK DI UTARA SABAH.
1)KEDATANGAN AGAMA HINDU, BUDDHA DAN ISLAM.
2)KERAJAAN SRIVIJAYA, TERDAPAT TINGGALAN
OBJEK-OBJEK AGAMA BUDDHA DI SANTUBONG DAN
PATUNG GANESHA DI LIMBANG.
3)PENGARUH KMB DI SARAWAK DAN SABAH TELAH
MEMBAWA PENYEBARAN AGAMA ISLAM DI PESISIR
PANTAI SARAWAK DAN SABAH.
4)KESANNYA, PENERIMAAN AGAMA ISLAM OLEH
KEBANYAKAN PENDUDUK KAUM MELAYU DAN
MELANAU DI PESISIR PANTAI SARAWAK DAN SABAH.
5)KESULTANAN SULU BERPERANAN DALAM
PENYEBARAN AGAMA ISLAM DI PANTAI TIMUR SABAH.
1)SARAWAK, BERLAKU PENYEBARAN KUASA OLEH
KESULTANAN MELAYU BRUNEI(KMB).
2)KMB MENJALINKAN PERSAHABATAN DENGAN
KERAJAAN SAMBAS.
3)PERSAHABATAN INI MEMBOLEHKAN SAMBAS
MENYERAHKAN WILAYAHNYA DI SARAWAK KEPADA KMB.
4)KEMUNCULAN KESULTANAN SULU DI UTARA BORNEO
MEMBAWA KEPADA TERSEBARNYA PENGARUH MEREKA
DI PANTAI TIMUR LAUT BORNEO.
1)KEBANGKITAN KMB MELEMAHKAN KERAJAAN
MELAYU SANTUBONG, KALKA, SAMADONG DAN
MELANO DI SARAWAK KERANA TUMPUAN
PERDAGANGAN DIALIHKAN KE BRUNEI.
2)KESULTANAN SULU TELAH MENINGKATKAN
KEGIATAN PERDAGANGAN DI SABAH.
3)KAWASAN INI KAYA DENGAN HASIL LAUT DAN
HUTAN TERUTAMA SARANG BURUNG YANG
MENARIK PERHATIAN PEDAGANG CHINA.
10.2KEMUNCULAN PEMERINTAHAN
TEMPATAN

KEPIMPINAN KESUKUAN

1)KETUAKAUM IBAN = TUAI RUMAH.

2)KETUA KAUM KAYAN = KELUNAN MAREN/HIPUN UMA.
3)KETUA KAUM KENYAH = PERAN LEPO.
4)KETUA KAUM KELABIT = LAIH RAYEH.

SARAWAK

KEPIMPINAN LEMBAH SUNGAI

KERAJAAN WAKIL RAJA

1)TERDAPAT KERAJAAN DI
KAWASAN LEMBAH SUNGAI,
IAITU SAWAKU, SAMADONG,
KALKA, SARIBAS DAN MELANO.
1)PENDUDUK DI KAWASAN PESISIR
PANTAI DIPENGARUHI OLEH KERAJAAN
SRIVIJAYA,BRUNEI DAN MAJAPAHIT.
2)KERAJAAN BERPUSAT:
A)SAWAKU = SANTUBONG;
B)SAMADONG = SUNGAI SAMARAHAN;
C)KALKA = KUALA SUNGAI KRIAN;
3)MEMBENTUK KERAJAAN SENDIRI
DENGAN MENGELARKAN RAJA SEBAGAI
DATU, DATU ABANG DAN DAYANG.
4)KMB MENGEKALKAN SISTEM
PEMERINTAHAN KERAJAAN MELAYU DI
SARAWAK KECUALI KAUM DAYAK DIBERI
GELARAN ORANG KAYA.
 KEPIMPINAN KESUKUAN

1)KEPIMPINAN KESUKUAN YANG TERSUSUN DAN BEBAS DARI KAWALAN KUASA-

KUASA LUAR.
2)KAUM KADAZANDUSUN, MURUT DAN ORANG SUNGAI MEMPUNYAI BENTUK
KEPIMPINAN YANG SAMA.
3)KEDUA-DUA KAUM MEMPUNYAI SEORANG KETUA DIKENALI SEBAGAI ORANG TUA.
4)BOBOHIZAN/BOBOLIAN = KAUM KADAZANDUSUN
BABALIAN = KAUM MURUT
5)MEREKA AKAN MENGURUSKAN SOAL ADAT DAN PANTANG LARANG.

SABAH

KEPIMPINAN LEMBAH SUNGAI

WAKIL RAJA KETUA BEBAS

1)KUASA PEMERINTAH: 1)MENTADBIR WILAYAH DI MUARA SUNGAI.

A)ASPEK KEHAKIMAN;
B)MENJAGA KEAMANAN;
C)KEBAJIKAN PENDUDUK;
D)MENGUTIP CUKAI DARIPADA
PENDUDUK;
E)AKTIVITI PERDAGANGAN;
2)KETUA-KETUA:
A)SYARIF OSMAN = KAWASAN MARUDU;
B)DATU KURUNDING = KAWASAN TUNGKU;
3)KETUA BEBAS INI MENEGAKKAN
KEKUASAAN DAN MENJALANKAN UNDANG-
UNDANG SENDIRI.
4)MEREKA INI MEMPUNYAI PERTALIAN
DENGAN KELUARGA DIRAJA DARI BRUNEI,
SULU ATAU KETURUNAN ARAB SYARIF.
 10.3KEGIATAN EKONOMI MASYRAKAT
SARAWAK DAN SABAH

SARAWAK

LOKASI KEGIATAN KAUM

PESISIR PANTAI 1)PERDAGANGAN. 1)MELAYU

2)MENANGKAP IKAN. 2)KEDAYAN
3)MEMBUAT PERAHU. 3)MELANAU
4)PERUSAHAAN SAGU.
LEMBAH SUNGAI 1)MENANAM PADI. 1)MELAYU
2)MENANAM BUAH- 2)IBAN
BUAHAN DAN SAYUR- 3)BISAYA
SAYURAN. 4)MELANAU
5)BIDAYUH
PEDALAMAN 1)MENGUTIP HASIL 1)KENYAH
HUTAN. 2)IBAN
2)MEMBURU HAIWAN 3)PENAN
LIAR. 4)KAYAN
3)MENANAM PADI. 5)KELABIT
6)PUNAN
 SABAH

LOKASI KEGIATAN KAUM

PESISIR PANTAI 1)MENANGKAP IKAN. 1)BERUNAI

2)MEMBUAT PERAHU. 2)BAJAU/SAMA
3)MENGUTIP HASIL LAUT. 3)IRANUN
4)PERDAGANGAN. 4)SULUK
LEMBAH SUNGAI 1)MENANAM PADI. 1)KADAZANDUSUN
2)MENANAM BUAH- 2)RUNGUS
BUAHAN DAN SAYUR- 3)ORANG SUNGAI
SAYURAN.
PEDALAMAN 1)MENGUTIP HASIL 1)MURUT
HUTAN.
2)MENANAM PADI.
3)MENGUTIP SARANG
BURUNG
 10.4KEUNIKAN MASYARAKAT
BUMIPUTERA SARAWAK DAN SABAH

MASYARAKAT BUMIPUTERA SARAWAK

IBAN BIDAYUH
KAUM IBAN YANG BERASAL DARI SUNGAI KAUM BIDAYUH BERASAL DARI
KAPUAS MULA BERHIJRAH DAN MENETAP DI SUNGKUNG, KALIMANTAN DAN KEMUDIAN
KAWASAN HULU SUNGAI BATANG LUPAR. BERHIJRAH KE SELATAN SARAWAK.

MELAYU ORANG ULU

KAUM MELAYU BERMULA DENGAN
KEMUNCULAN KERAJAAN AWAL DI
SARAWAK SEAWAL ABAD KEENAM.KAUM
INI MENETAP DI SEMUA BAHAGIAN DI
SARAWAK TERMASUKLAH DI PEDALAMAN
SEPERTI BELAGA, BARAM DAN SKRANG.
ORANG ULU TERDIRI DARIPADA KAUM KAYAN,
KENYAH, KELABIT, PENAN DAN PUNAN. KAUM KAYAN
DAN KENYAH BERASAL DARI SUNGAI KAYAN DAN
BERHIJRAH KE KAWASAN HULU SUNGAI RAJANG,
NALUI, BARAM DAN HULU KEMENA.

MELANAU

SEJAK DARI DAHULU KAUM MELANAU

MENDIAMI KAWASAN TENGAH SARAWAK.
MASYARAKAT BUMIPUTERA SABAH

KADAZANDUSUN MURUT

MENDIAMI DI KAWASAN TINGGAL DI KAWASAN TENOM

PENAMPANG, PAPAR, TUARAN,
TAMBUNAN DAN RANAU.NAMA
DUSUN DIBERI OLEH BRUNEI YANG
BERMAKSUD PETANI PEDALAMAN.
HINGGA KALABAKAN.NAMA
MURUT DIBERIKAN OLEH ORANG
BRUNEI BERMAKSUD ORANG
BUKIT /ORANG DARI PEDALAMAN
PERGUNUNGAN YANG TERPENCIL.

BAJAU/SAMA
SULUK
ASAL USUL DARI SAMBAUNGAN
BERASAL DARI KEPULAUAN SULU
(ZAMBOANGA) DAN JOHOR.KEUNIKAN
DAN RAMAI YANG MENETAP DI
IALAH BUDAYA MENUNGGANG KUDA.
KAWASAN PANTAI TIMUR SABAH.

ORANG SUNGAI

TINGGAL DI SUNGAI
KINABATANGAN, SUNGAI
SUGUT, SUNGAI PAITAN
DAN SUNGAI LABUK.
 KEGUNAAN HARIAN
SUMBER UNTUK MINUM,
MANDI DAN MEMBASUH
PAKAIAN SERTA PINGGAN
MANGKUK.

KEGIATAN REKREASI SUMBER REZEKI

KEGIATAN REKREASI SUMBER REZEKI
SEPERTI PESTA REGATA KEPADA PENDUDUK
DAN ACARA PERAHU SEKITAR KAWASAN
BERHIAS. SUNGAI.

KEPENTINGAN
SUNGAI

PERDAGANGAN PETEMPATAN
KEGIATAN KAWASAN
PERDAGANGAN DAN PETEMPATAN YANG
JUAL BELI DI DIKENALI SEBAGAI
SUNGAI. KAMPUNG AIR.

PENGANGKUTAN
SAMPAN DAN BOT
MENJADI PENGANGKUTAN
UTAMA UNTUK
MEMBAWA PENUMPANG
DAN BARANG
 KESENIAN SARAWAK

TENUNAN KRAF PERTUKANGAN

KAIN TANGAN

PUA KUMBU SINTUNG DUDUK TIANG TOTEM

1)HASIL KERJA KAUM IBAN 1)DIHASILKAN OLEH KAUM IBAN 1)DIHASILKAN OLEH ORANG
YANG DIBUAT DARIPADA KAIN UNTUK MEMBAWA BENIH PADI. ULU YANG
KAPAS; MELAMBANGKAN STATUS
2)DIGUNAKAN DALAM MASYARAKAT.
PELBAGAI MAJLIS SEPERTI 2)HANYA MAYAT
KELAHIRAN, PERKAHWINAN GOLONGAN ATAS BOLEH
LANJI
DAN 1)MEMBAWA HASIL PADI.
DILETAK TINGGI DI ATAS
KEMATIAN. TIANG.

BASONG
1)UNTUK MEMBURU.

PATUNG BURUNG
KERINGKAM
KENYALANG
1)HASIL KERJA KAUM MELAYU
1)LAMBANG
YANG DIBUAT DARIPADA KAIN BAKUL KEPAHLAWANAN KAUM
KAPAS DAN KAIN SUTERA. 1)ORANG ULU MENHIASI BAKUL
IBAN.
2)KAIN TERSEBUT DISULAM DENGAN MANIK.
2)SIMBOL NAGA, MANUSIA,
2)DIGUNAKAN SEBAGAI
DENGAN BENANG EMAS,
BURUNG KENYALANG DAN PEMBERI SEMANGAT
PERAK DAN TEMBAGA.
HARIMAU DIHIASI PADA BAKUL KEPADA PAHLAWAN IBAN.
3)MENJADI PENJAGA
RUMAH PANJANG
DARIPADA SEMANGAT
JAHAT DAN PENYAKIT.
TERENDAK
1)KAUM MELANAU MENGHASILKAN
PENUTU KEPALA(TERENDAK).
2)DIGUNAKAN SEMASA KERJA
HARIAN.
 KESENIAN SABAH

TENUNAN KRAF PERTUKANGAN

KAIN TANGAN

INAVOL WAKID KAUM BAJAU/SAMA MASIH

1)KAUM RUNGUS 1)MEMBAWA BARANG YANG BESAR. MEWARISI CARA PEMBUATAN
MENGGUBAH INAVOL BARANGAN BESI SEPERTI
DAN MENGHASILKAN
GUUK, BADI' DAN PIDA'.
SELENDANG YANG
BERWARNA-WARNI. GUUK

TAYEN
1)MEMBAWA HASIL DARI KEBUN
DAN BARANG HANTARAN
PERKAHWINAN.
BADI'
1)UNTUK MEMOTONG
DASTAR RUMPUT.
1)KAUM IRANUM
MENGHASILKAN KAIN
DASTAR YANG BIASA BUAN
DIGUNAKAN SEBAGAI 1)SEBAGAI TEMPAT MENYIMPAN
TANJAK. BARANG.

PIDA'
1)UNTUK UPACARA
PERKAHWINAN.
DUANG(TUDUNG SALJI)
1)DIPERBUAT DARIPADA DAUN
SERDANG OLEH KAUM
BAJAU/SAMA.
 PERAYAAN

1)KAUM IBAN, BIDAYUH DAN ORANG ULU MERAYAKAN PESTA MENUAI/GAWAI DAYAK.
2)MASYRAKAT IBAN PULA MERAYAKAN UPACAR MIRING SEMASA GAWAI DAYAK BERTUJUAN
UNTUK MENYATAKAN RASA TERIMA KASIH KEPADA PETARA/TUHAN.
2)KEUNIKAN GAWAI DAYAK:
=ACARA KUMANG DAN KELING GAWAI, IAITU PEMILIHAN RATU CANTIK DAN JEJAKA TAMPAN.

SARAWAK

1)KAUM BISAYA MENGADAKAN PESTA BABULANG YANG MERUPAKAN PESTA MENUAI.

2)KAUM KADAYAN MENGADAKAN MAKAN TAHUN SEBAGAI TANDA KESYUKURAN ATAS HASIL YANG
DIPEROLEH OLEH PETANI.
3)KAUM MELANAU MENGADAKAN PESTA KAUL YANG BERTUJUAN UNTUK MENGELAK MALAPETAKA
BURUK OLEH ROH JAHAT YANG DIPANGGIL SEBAGAI IPOK.

LUMBA KERBAU ACARA DALAM ACARA TIBAU DALAM PESTA KAUL

PESTA BABULANG
1)PENDUDUK KADAZANDUSUN DAN MURUT MERAYAKAN PESTA KAAMATAN.
2)PESTA INI MERUPAKAN SIMBOL KESYUKURAN UNTUK MERAIKAN SEMANGAT PADI ATAU
BAMBAAZON/BAMBARAYON.
3)UPACARA INI DIJALANKAN OLEH BOBOHIZN/BOBOLIAN.
4)DENGAN MELAKUKAN UPACARA INI, PENDUDUK BERHARAP AGAR MENDAPAT LEBIH BANYAK HASIL TUAUAN
PADI PADA TAHUN HADAPAN.
5)ACARA YANG DIADAKAN DALAM PESTA INI SEPERTI RATU CANTIK / UNDUK NGADAU( ASAL USUL
PENGORBANAN HUMINODUN).

ACARA UNDUK NGADAU KEUNIKAN BOBOHIZAN/BOBLIAN IALAH

BELIAU MERUPAKAN WANITA

SABAH

1)PESTA RAGATA LEPA MERUPAKAN PERAYAAN MEMPERINGATI PERANAN LEPA DALAM KEHIDUPAN KAUM
BAJAU/SAMA.
2)ACARA LAIN DIADAKAN SEPERTI PERLUMBAAN PERAHU.

LEPA AKAN DIHIASI SEMASA PESTA REGATA LEPA

 TARIAN

SARAWAK

NGAJAT BERMUKUN TARIAN DATUN JULUD

1)DITARIKAN OLEH KAUM 1)MERUPAKAN ACARA 1)BERASAL DARIPADA KAUM ORANG

IBAN DAN ORANG ULU. BERGENDANG. ULU.

2)JENIS TARIAN NGAJAT 2)KEUNIKAN IALAH 2)LAMBANG KEGEMBIRAAN DAN

SEPERTI NGAJAT INDU DAN GENDANGNYA DIPALU OLEH TERIMA KASIH.
WANITA DAN PENARINYA HANYA
NGAJAT LESUNG. 3)PENARINYA IALAN WANITA UANG
LELAKI.
MEMAKAI PAKAIAN BERWARNA-
3)DITARIKAN SEBAGAI
3)DITARIKAN SEMASA MAJLIS WARNI DENGAN PERHIASAN KEPALA.
PEMBERI SEMANGAT
PERKAHWINAN.
KEPADA PARA PEJUANG 4)BULU BURUNG KENYALANG
YANG HENDAK PERGI 4)SEMASA BERMUKUN, PARA DIGUNAKAN SEMASA MENARI.
BERPERANG. PEMUKUL GENDANG AKAN
BERBALAS PANTUN. 5)TARIAN DIIRINGI OLEH ALAT
MUZIK TRADISIONAL, IAITU SAPE.
 SABAH

SUMAZAU MAGUNATIP LIMBAI

1)TARIAN KAUM 1)DITARIKAN OLEH KAUM MURUT 1)TARIAN KAUM BAJAU/SAMA

KADAZANDUSUN. DI KAWASAN PEDALAMAN. DARI PANTAI BARAT SABAH INI
DITARIKAN SECARA
2)VARIASI TARIAN MENGIKUT 2) TARIAN YANG MENGGUNAKAN BERPASANGAN.
KAWASAN SEPERTI DI DUA BATANG BULUH INI
PENAMPANG DAN PAPAR. DITARIKAN SEMASA MAJLIS 2)PASANGAN WANITA AKAN
KERAMAIAN. MEMAKAI SARIMPAK(HIASAN
3)TARIAN INI DITARIKAN
KEPALA).
SEMASA PESTA KEAAMATAN
DAN MAJLIS KERAMAIAN. 3)TARIAN INI DITARIKAN SEMASA
MAJLIS PERKAHWINAN DAN
4)PERKATAAN SUMAZAU
MAJLIS KERAIMAIAN.
DIAMBIL DARIPADA
PERKATAAN "SAZAU"

5)YANG MERUJUK
PERGERAKAN TANGAN
PENARI SEPERTI SEEKOR
BURUNG HELANG.
 SENI BINA

SARAWAK

RUMAH PANJANG
1)MERUPAKAN SENI BINA KAUM IBAN, BIDAYUH DAN
ORANG ULU.

2)BRTUJUAN KESELAMATAN DAN PERTAHANAN SERTA

MEWUJUDKAN KERJASAMA DALAM KALANGAN PENDUDUK.

3)FUNGSI:A)TEMPAT TINGGAL;
B)TEMPAT BERINTERAKSI;
C)MENGADAKAN ACARA-ACARA
PERAYAAN;
4)BAHAN PEMBUATAN:A)KAYU KERAS SEPERTI KAYU
BELIAN;
B)ATAP DIPERBUAT DARIPADA
DAUN TEBAL(DAUN RUMBIA)

RUMAH TINGGI

1)HASIL BINAAN KAUM MELANAU.

2)FUNGSI:A)DIBINA TINGGI 10 METER DARI ARAS

TANAH UNTUK MENGELAK SERANGAN
MUSUH.
3)BAHAN PEMBUATAN:A)KAYU KERAS DAN BULAT
SEPERTI KAYU BELIAN.
RUMAH TINGGI

1)SENI BINA OLEH KAUM BIDAYUH.

2)SENI BINA BARUK IALAH BULAT DAN BERBENTUK KON

DENGAN PUNCAKNYA DIHIASI DENGAN LAMBANG BURUNG
KENYALANG.

3)FUNGSI:A)TEMPAT MENYIMPAN TENGKORAK;

B)MENIYIMPAN SENJATA;
C)PUSAT RITUAL;
D)MESYUARAT DAN MAJLIS SOSIAL;
4)BAHAN PEMBUATAN:A)KAYU KERAS(KAYU BELIAN);
B)ATAPNYA DITUTUP DENGAN
DAUN RUMBIA DAN DINDING
DIPERBUAT DARIPADA BULUH.
 SABAH

RUMAH PANJANG RUNGUS

1)BINAAN KAUM RUNGUS YANG DIKENALI SEBAGAI

VINATANG.

2)KEISTIMEWAAN IALAH BILIK TIDURNYA DIBINA DENGAN

KEDUDUKAN KEPALA PADA SUDUT TEPAT ARAH GUNUNG
KINABALU.

3)FUNGSI:A)KEDIAMAN DAN KUBU PERTAHANAN;

B)MEWUJUDKAN SEMANGAT BEKERJASAMA
DAN MELINDUNGI AHLI-AHLINYA.
4)BAHAN PEMBUATAN:A)KAYU BULAT;
B)BULUH;
C)KULIT KAYU;
D)DAUN NIPAH.

RUMAH PANJANG MURUT

1)SENI BINA KAUM MURUT YANG DIKENALI SEPERTI

TULUS DAN PAHUN.

2)FUNGSI:A)DIBINA ATAS FAKTOR KESELAMATAN DAN

PERTAHANAN.
B)KEUNIKANNYA, PINTU RUMAH DIBINA
DI TEPI RUMAH DAN TERDAPAT RUANG
MEMANJANG YANG MEMISAHKAN BILIK-
BILIK KELUARGA.
C)DI BAHAGIAN TENGAH, TEMPAT
PERTEMUAN DAN LANTAI UNTUK TARIAN
ATAU LANSARAN.
3)BAHAN PEMBUATAN:A)KAYU BULAT;
B)KULIT KAYU;
C)DAUN TOLIDUS.
LEPA

1)MERUPAKAN SEBUAH PERAHU DIBUAT OLEH KAUM

BAJAU/SAMA.

2)FUNGSI:A)MENGANGKUT BARANG;
B)TEMPAT KEDIAMAN;
3)BAHAN PEMBUATAN:A)DIPERBUAT DARIPADA
PELBAGAI
JENIS KAYU SEPERTI KAYU
OBASULUK, SERAYA, MATA-
MATA DAN GAGIR;
B)ATAPNYA DIPERBUAT
DARIPADA DAUN NIPAH.