BAB 2

SISTEM PEMERINTAHAN DAN

KEGIATAN EKONOMI
MASYARAKAT KERAJAAN
ALAM MELAYU
1
 Sinopsis
 Bab ini memberi pengentahuan kepada murid
tentang sistem pemerintahan kerajaan Alam
Melayu juga menghuraikan kegiatan ekonomi
masyarakat kerajaan Alam Melayu.

 Sub tajuk bab ini ialah:-

2.1 Sistem Pemerintahan
2.2 Kegiatan ekonomi

2
 2.1
Sistem
Pemerintahan

3
 Kerajaan Alam Melayu mengamalkan sistem
pemerintahan beraja
 Raja merupakan pemerintah tertinggi dibantu oleh
pembesar pusat dan wilayah

Sistem Pemerintahan
Kerajaan Alam Melayu

Pemerintahan Pusat
Beraja
dan Wilayah
 Sistem Pemerintahan
Kerajaan Funan
 Raja-raja Funan
 Raja dibantu oleh
menggunakan pelbagai
gelaran seperti: golongan :
- Agama
Pemerint
i. Kurung Bnam bermaksud
- tentera
ah Pusat
Raja Gunung Raja
ii. Rajadhiraja yang  Terdapat tujuh dan
wilayah
melambangkan raja Wilayah
dalam kerajaan Funan
Funan sebagai raja  Ketua wilayah ini terdiri
segala raja daripada putera-putera
iii. Cakravatin yang raja yang bergelar Raja
bermaksud pemerintah Kecil
5
alam sejagat
  Raja-raja Champa menggunakan
Raja gelaran Rajadhiraja
 Raja-raja Champa diiktiraf sebagai
pemerintah yang mulia dan suci serta
Sistem dikaitkan dengan Dewa Siva
Pemerintahan
 Raja dibantu oleh pembesar.
Kerajaan
 Peranan Pembesar ialah:
Champa i. Mengutip cukai
Pemerintah ii. Menjaga keamanan
Pusat dan iii. Mengukuhkan pertahanan
Wilayah  Peringkat wilayah, Champa dibahagi
kepada lima wilayah iaitu Indrapura,
Amaravati, Vijaya, Kauthara dan
6
Panduranga
 Sistem Pemerintahan Kerajaan Srivijaya
Sistem pemerintahan Kerajaan
Srivijaya tercatat dalam inskripsi pada Pemerintah Pusat
Raja batu bersurat Telaga Batu
dan Wilayah
o Raja dibantu oleh Yuvaraja (Putera
o Raja-raja Srivijaya memiliki unsur Mahkota), Pratiyuraja (Raja Muda) dan
kesaktian Rajakumara
o Raja dianggap sebagai Bodhisattva o Turut dibantu oleh golongan tentera, agama,
yang merujuk kepada peranan raja pemungut cukai dan penjaga harta kerajaan
sebagai Buddha di bumi o Pentadbiran wilayah terbahagi kepada :
o Raja Srivijaya digelar Raja di i. Kedatuan yang ditadbir oleh Datu
Gunung dan Maharaja di Pulau Keturunan Raja
ii. Pradatuan yang ditadbir Datu bukan
keturunan raja
 Sistem Pemerintahan Kerajaan Angkor

 Raja-raja  Raja dibantu oleh

pembesar-pembesar
Funan
menggunakan  Pembesar berperanan
gelaran dalam bidang
Pemerint
keagamaan, kehakiman,
Dewaraja
keselamatan ahdanPusat
 Raja dikaitkan denganRaja
perbendaharaandan
dewa Wilayah
 Pada peringkat wilayah,
 Permaisuri adalah Angkor dibahagi kepada:
kuasa kedua penting
- Wilayah - Daerah
 Kuasa ketiga penting
ialah Raja Muda - Daerah Kecil - Kampung
8
 Sistem Pemerintahan Kerajaan Majapahit

Raja Pemerintah Pusat dan Wilayah

 Raja-raja Majapahit  Raja dibantu oleh Sapta Prabu dan para

menggunakan pembesar
 Sapta Prabu ialah Majlis Penasihat Diraja
gelaran :
terdiri daripada kerabat diraja
i. Maharaja  Majapahit dibahagi kepada 14 wilayah
ii. Sri Maharaja  Wilayah dipecahkan kepada Kabupaten,
iii. Sri Bathara Kawadanan, Pakuwuan dan Kabuyutan
iaitu daerah, daerah kecil serta kampung
9
 Sistem Pemerintahan Kerajaan Kedah Tua
 Kerajaan ini dibayangi oleh kerajaan besar Alam Melayu
terutama Srivijaya
 Bentuk pentadbirannya mudah
 Mempunyai seorang ketua
 Ketua mengurus hal perdagangan dan keagamaan
 Corak pemerintahan Kedah Tua berubah apabila kerajaan
ini menjadi sebahagian daripada kerajaan Srivijaya
 Kedah Tua menjadi sebahagian daripada Pradatuan
kerajaan Srivijaya

10
Sistem Pemerintahan Kerajaan Gangga Negara
Sistem pemerintahannya tidak jelas

Kajian menunjukkan kerajaan ini

mengamalkan sistem pemerintahan beraja

Raja berperanan :
i. Membangunkan kemajuan perdagangan
ii. Bertanggungjawab dalam hal ehwal
pentadbiran
11
LATIHAN
BERFORMAT PT3
9.
10. 11. 12.
1. Kerajaan Alam Melayu mengamalkan sistem pemerintahan beraja.
a) Nyatakan sistem pemerintahan beraja yang diamalkan dalam
kerajaan Alam Melayu. ( 2 Markah)
Pusat
i. …………………………
Wilayah
ii. …………………………

b) Nyatakan corak pentadbiran yang diamalkan kerajaan Alam Melayu

Kedah Tua dan Gangga Negara (4 Markah)
Kedah Tua mempunyai ketua yang menguruskan hal perdagangan
dan keagamaan. Gangga Negara mempunyai raja yang berfungsi
membangunkan kemajuan perdagangan dan bertanggungjawab
dalam hal ehwal keselamatan
c) Pada pendapat anda, mengapakah agihan kuasa penting dalam
sistem pemerintahan sesebuah kerajaan atau negara? ( 4 Markah)
Pada pendapat saya, agihan kuasa penting dalam sistem
pemerintahan sesebuah kerajaan atau negara kerana melalui agihan
kuasa, pemerintahan dapat dilaksanakan dengan lancar dan
berkesan. Pemerintahan melalui kawasan-kawasan yang lebih kecil
adalah lebih mudah dan kawalan dapat dilaksanakan dengan lebih
baik.

Selain itu, sistem pemerintahan yang teratur dengan agihan kuasa

kepada beberapa badan tertentu telah mewujudkan kestabilan dan
keamanan kepada sesebuah kerajaan atau negara supaya rakyat
dapat hidup dengan makmur dan maju

18
1) Sistem beraja ialah sistem pemerintahan yang diamalkan oleh
kerajaan Alam Melayu. Setiap kerajaan mempunyai gelaran raja
masing-masing yang digunakan oleh masyarakat.
a) Jelaskan nama dan gelaran raja bagi kerajaan Srivijaya dan
Majapahit ( 4 Markah)
b) Bagaimanakah pemimpin dapat mengekalkan pemerintahannya
dalam sesebuah kerajaan? ( 8 Markah)
c) Berdasarkan pengentahuan anda mengenai sistem pentadbiran
kerajaan Alam Melayu, mengapakah kita perlu menghargai
pentadbiran pemerintahan tersebut? ( 8 Markah)
a) Jelaskan nama dan gelaran raja bagi kerajaan Srivijaya dan Majapahit
(4
Markah)
Raja Srivijaya digelar sebagai Raja di Gunung dan Maharaja di Pulau. Raja-
raja Majapahit menggunakan gelaran Maharaja, Sri Maharaja dan Sri
Bathara.

b) Bagaimanakah pemimpin dapat mengekalkan pemerintahannya dalam

sesebuah kerajaan? ( 8 Markah)
Seseorang pemimpin dapat mengekalkan pemerintannya dengan bersikap
adil dan menyayangi kepada semua golongan rakyat tanpa mengira kaum
dan agama. Selain itu, pemimpin perlu mementingkan keamanan dalam
negara agar rakyat rasa selamat. Di samping itu, pemimpin perlu
berwawasan dan bijak mentadbir negara agar negara maju dan makmur.
Seterusnya seseorang pemimpin itu tidak zalim kepada rakyatnya tetapi
sentiasa menjaga kebajikan rakyat. Jelasnya dengan sikap-sikap begini,
seseorang pemimpin dapat mengekalkan pemerintahanya dalam kerajaan.
c) Berdasarkan pengetahuan anda mengenai sistem pentadbiran kerajaan Alam
Melayu, mengapakah kita perlu menghargai pentadbiran pemerintahan
tersebut? ( 8 Markah)

Guru perlu membimbing pelajar menjawab berdasarkan isi/fakta di bawah

i. Pentadbiran yang sistematik

ii. Mengukuhkan keselamatan negara
iii. Mestabilan kerajaan terjamin
iv. Menjaga perbendaharaan atau harta kerajaan
v. Mementingkan agama
 2.2
Kegiatan Ekonomi
 Kegiatan Ekonomi

Pertanian Hasil Hutan

dan laut

Perlombongan Perdagangan
dan
Pembuatan

23
 Pertanian

Padi Rempah Ratus Pertanian Lain

Funan Sayuran Tangkap

Champa Bunga Buah Lada Buah- ikan
Angkor cengkih Pala Hitam buahan
Majapahit
Srivijaya Mendapat kulit
kura-kura
24
 Padi
Funan, Champa & Angkor Majapahit Srivijaya
• Funan dan Angkor terletak di • Pulau Jawa mempunyai • Padi merupakan
Lembah Sungai Mekong yang tanah yang subur tanaman utama
tanahnya subur • Sungai Bengawan Solo • Padi sawah
• Tonle Sap membekalkan air untuk dan Sungai Brantas ditanam di
mengairi kawasan padi sawah membekal air untuk
• kawasan
Pemerintah Angkor membina baray mengairi padi sawah pedalaman
(kolam) untuk menyimpan air • Pemerintah Majapahit
• Palembang iaitu
Di Champa terdapat Ketua Air di membina sistem di Tanah Tinggi
setiap kampung untuk pengairan untuk Pasemah dan
menyelenggarakan terusan dan meningkatkan Hulu Musi
daik (tembok/benteng diperbuat pengeluaran padi
daripada tanah berfungsi menahan sawah
air dan mencegah banjir) 25
26
 Baray ialah sebuah kolam air besar yang
dibina sejak zaman pemerintahan Raja
Suryavarman I di Angkor (sekarang
dikenali sebagai Kemboja).

Baray boleh menampung antara 30-50

juta meter padu air. Pembinaannya
bertujuan untuk pengairan ke 12.5 juta
ekar sawah. Selain itu, baray penting
ketika Angkor menghadapi musim
kemarau yang panjang.

Pembinaannya sangat penting kerana ia

menjadi pemangkin kepada kegiatan
pertanian dalam kerajaan Angkor demi
menampung keperluan makanan yang
27 mencukupi untuk rakyatnya.
 Rempah Ratus
 Rempah ratus yang terdapat di Alam Melayu ialah
bunga cengkih, buah pala dan lada hitam
 Rempah ratus ini ditanam sebagai tanaman dagangan

Bunga cengkih Lada hitam ditanam

Buah Pala ditanam
ditanam di di Sumatera dan Jawa
di Pulau Banda
Kepulauan Maluku 28
 Kegiatan Pertanian Yang Lain

Mendapat Kulit Menangkap ikan di Menghasilkan

Kura-Kura  Sawah tanaman seperti:
 Paya  Pisang
 Sungai  Tebu
 Bijan
 Kekacang
 Kelapa
 Sayuran
 Buah-buahan
29
 Faktor Perdagangan
Pelabuhan dan
mendorong Pedagang
barang
kegiatan Luar
didagangkan
perdagangan

• Kegiatan ekonomi penting di Alam Melayu ialah perdagangan

• Kegiatan perdagangan telah membantu membangunkan pelabuhan dan memajukan
kegiatan pembuatan kapal
• Masyarakat Alam Melayu mahir membuat kapal dan menguasai ilmu pelayaran

30
 Pedagang luar tertarik Kedudukan Alam Melayu
dengan barangan Alam
Melayu
Faktor
Mendorong
Kegiatan
Perdagangan
Terdapat Tuhan Vatakvurah
berperanan sebagai penyelia
kegiatan perdagangan dan
perkapalan di Srivijaya
di tengah-tengah laluan
perdagangan timur dan
barat
Terdapat kemudahan
pelabuhan seperti:
 Bekalan air
 Tempat tinggal
 Tempat menyimpan barang
dagangan
 Kawasan berjual beli
 Pelabuhan Kerajaan Alam Melayu dan Barang yang Didagangkan
Kerajaan Nama Pelabuhan Barang yang didagangkan
Funan  Oc Eo  Damar  Kayu cendana
 Kapur barus  Gaharu
Champa  Turan  Sri Banoy  Beras  Perak
 Kam ran  Maliti  Gaharu  Emas
 Gading Gajah
Srivijaya  Palembang  Damar  Rempah
 Kapur barus  Mutiara
 Gaharu
 Sumbu badak
 Madu
 Rotan
 Gading gajah
 Rumpai laut
32
 Pelabuhan Kerajaan Alam Melayu dan Barang yang Didagangkan
Kerajaan Nama Pelabuhan Barang yang didagangkan
Angkor  Yasodharapura  Gaharu  Buah pelaga
 Lilin lebah  Minyak sayuran
 Damar  Gading gajah
Majapahit  Tuban  Gresik  Rempah  Gaharu
 Sidayu  Surabaya  Beras  Ikan
 Rotan  Kulit penyu
 Kayu cendana  Mutiara
Kedah  Sungai Mas  Rotan  Kayu cendana
Tua  Pangkalan Bujang  Damar  Gading gajah
Gangga  Pengkalan  Bidor  Emas  Rempah ratus
Negara  Lembah Kinta   Bijih Timah 
Sg Siput
33 Kapur barus/damar
 Pedagang Luar

Pedagang luar yang Mereka membawa

sering berdagang pelbagai barang
dengan Alam dagangan untuk
Melayu adalah dari dijual dan ditukar
negara China, dengan barangan
India , Arab dan kerajaan
Parsi Alam
Melayu
34
 Pedagang Cina Barangan daripada
Kerajaan Alam Melayu
Membawa barang dagangan
seperti sutera, tembikar, pinggan Pedagang China mahu
mangkuk, payung, gula dan mendapatkan barangan yang
gendang untuk dijual di Alam mempunyai nilai perubatan
Melayu dari Alam Melayu

te ra d ig u na untuk buat
Kain su an
a k aia n , w a rk ah kerajaan d
p
rajaan
panji-panji ke 35
 Pedagang India Barangan daripada Kerajaan
Alam Melayu
Membawa barang dagangan seperti
Pedagang India mahu
kain kapas, tembikar dan pelbagai
mendapatkan kain sutera
jenis batu berharga seperti akik dan
dari China serta rempah ratus,
karnelian untuk dijual kepada
gaharu dan kapur barus
penduduk tempatan
dari Alam Melayu

l ia n
Karne 36 Akik
 Pedagang Arab dan Parsi
Membawa pelbagai jenis tembikar,
minyak wangi, barangan kaca dan
manik untuk didagangkan
di Alam Melayu
37
Barangan daripada Kerajaan
Alam Melayu
Pedagang Arab membeli
rempah dan kayu wangi untuk
didagangkan semula di
Tanah Arab dan Rom
 Hasil Hutan dan Laut
Hasil Hutan  Kerajaan Alam Melayu
kaya dengan hasil
hutan dan laut.
Gaharu Rotan
 Apabila kegiatan
Sarang burung Kapur barus mengutip hasil hutan
dan laut melebihi
 Hasil hutan mendapat keperluan masyarakat
permintaan tinggi kerana setempat, lebihan ini
ia merupakan sumber didagangkan
perubatan, perhiasan dan
bahan binaan
38
39
 Hasil Laut

Gamat Mutiara

Rumpai Laut

Hasil laut mendapat

permintaan tinggi
kerana ia merupakan
sumber makanan,
perubatan dan
perhiasan
40
 Perlombongan dan Pembuatan

Perlombongan: Pembuatan:
 Emas  Barangan perhiasan
 Perak daripada emas dan
 Bijih Besi bijih besi
Dilakukan  Barangan tembikar
secara  Cuka kelapa
mendulang  Garam
41
Perlombongan

42
Pembuatan

43
44
LATIHAN
BERFORMAT PT3
1. 2. 3.
4. 6.

5.
7.
7. 8. 9.
10.
12 13.

11.
1. Perdagangan adalah kegiatan ekonomi yang penting bagi kerajaan
Alam Melayu
a) Jelaskan faktor-faktor yang mendorong perkembangan kegiatan
tersebut. ( 3 Markah)

Faktor yang mendorong perkembangan kegiatan perdagangan bagi

kerajaan Alam Melayu ialah kedudukan Alam Melayu di tengah-
tengah laluan perdagangan timur dan barat. Selain itu Alam terdapat
kepelbagaian barangan yang menarik pedagang luar. Di samping
terdapat kemudahan pelabuhan seperti bekalan air, tempat tinggal,
tempat menyimpan barang dagangan serta kawasan berjual beli
b) Peta berikut ialah lokasi
pelabuhan Srivijaya.
Jelaskan barang dagangan
yang diperdagangkan di
pelabuhan kerajaan tersebut.
(3 Markah)

Antara barang dagangan yang

diperdagangkan di pelabuhan
Srivijaya ialah damar, kapur
barus, gaharu, madu, rotan,
rempah ratus, mutiara, rumpai
laut, gading dan sumbu badak
c) Mengapakah generasi masa kini perlu menghargai sumbangan
kerajaan tersebut. Berikan hujah anda. ( 4 Markah)
Generasi masa kini perlu menghargai sumbangan kerajaan tersebut
kerana berjaya mewujudkan pentadbiran yang gemilang .Selain itu,
kerajaan tersebut berupaya menguasai perdagangan di Selat
Melaka sehingga menarik ramai pedagang luar datang ke
pelabuhan serta memakmur dan memajukan negara kerajaan
Srivijaya

Di samping itu kerajaan ini mempunyai pemimpin yang berwibawa

membawa kegemilangan kerajaan ini selain mengasaskan
Kesultanan Melayu Melaka.
Antara hasil hutan yang terdapat di Alam Melayu ialah gaharu,
sarang burung layang-layang, rotan dan kapur barus

Kegunaan hasil laut sebagai bahan makanan seperti gamat dan

rumpai laut.Selain itu sebagai bahan perubatan seperti gamat dan
juga sebagai bahan perhiasan seperti mutiara

Antara langkah yang boleh dilakukan untuk memanafaatkan

kekayaan hasil hutan dan laut ialah dipatenkan. Selain itu
memperbanyakkan kajian dan penyelidikan tentang kegunaannya.
Selain mengkomersialkan dan pelbagaikan
53 kegunaannya
54
a) Jelaskan kegiatan ekonomi yang mereka lakukan? (4 Markah)
Kegiatan ekonomi yang mereka lakukan ialah
menjalankan kegiatan pertanian menanam padi, selain
kegiatan perdagangan. Mereka juga mengutip hasil hutan
seperti gaharu, sarang burung layang-layang, rotan dan
kapur barus. Di samping mengutip hasil laut seperti
gamat, rumpai laut dan mutiara. Aktiviti ekonomi lain ialah
kegiatan perlombongan emas, perak dan bijih timah serta
kegiatan pembuatan menghasilkan pelbagai barangan
perhiasan, mengusahakan cuka kelapa, membuat mi,
pembuatan garam, gula dan minyak masak.
b) Terangkan penanaman padi yang diusahakan dalam kalangan kerajaan Alam Melayu.
( 8 Markah)
Kerajaan Srivijaya, Funan, Champa, Angkor dan Majapahit terlibat dalam
penanaman padi.Kerajaan Funan dan Angkor terletak di Lembah Sungai
Mekong mendapat manafaat daripada kesuburan tanahnya. Tonle Sap
membekalkan air untuk mengairi kawasan padi sawah. Pemerintah Angkor
membina baray (kolam) untuk menyimpan air. Di Champa terdapat Ketua
Air di setiap kampung untuk menyelenggarakan terusan dan daik. Dalam
Kerajaan Majapahit pula, Pulau Jawa mempunyai tanah yang subur sesuai
untuk kegiatan pertanian padi. Sungai Bengawan Solo dan Sungai Brantas
membekal air untuk mengairi padi sawah . Pemerintah Majapahit membina
sistem pengairan untuk meningkatkan pengeluaran padi sawah. Padi
merupakan tanaman utama . Padi sawah ditanam di kawasan pedalaman
Palembang iaitu di Tanah Tinggi Pasemah dan Hulu Musi.
c) Aktiviti pertanian boleh menjana ekonomi negara.
Bagaimanakah aktiviti tersebut boleh dilakukan? (8 Markah)

Guru perlu membimbing pelajar menjawab berdasarkan isi/fakta di bawah. Setiap isi perlu ada huraian
dan contoh

i. Menggunakan teknologi moden

ii. Menggunakan benih yang baik
iii. Melibatkan rakyat tempatan
iv. Mengadakan kajian dan penyelidikan benih bermutu
v. Meluaskan pasaran ekspot
vi. Mendapatkan kepakaran negara maju
vii. Memudahkan syarat pinjaman kewangan
viii. Menyediakan saliran yang baik
ix. Memberi subsidi dalam bentuk kewangan/benih/peralatan
Sekian
“Mereka yang melupakan sejarah,
pasti akan mengulanginya.”

©Cikgu Meriam Yusoff / 011 4035 2002