Anda di halaman 1dari 19

MODUL BAHASA JAWA

KELAS XI SEMESTER GENAP


Jenjang SMK/Sederajat

Mita Wahyuni, S.Pd.


SMK Negeri 4 Semarang
Kompetensi Dasar
1.1 Menerima, mensyukuri,
menghayati, dan
mengamalkan anugerah
Tuhan berupa bahasa
Jawa dalam bentuk
Serat Wedhatama
pupuh Gambuh.
2.1 Menunjukkan perilaku
jujur, disiplin, tanggung
jawab, peduli (gotong
royong, kerja sama,
toleran, damai) santun,
responsif, dan proaktif
dalam menggunakan
bahasa Jawa melalui
teks Serat Wedhatama
pupuh Gambuh.
3.1 Menelaah teks Serat
Wedatama pupuh
pupuh Gambuh.
4.1 Menanggapi isi Serat
Wedhatama pupuh
Gambuh dan menulis
serta menyajikan
tembang Gambuh
dengan bahasa sendiri.

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 2


Pakaryan 1
Ing trap iki para siswa disuwun sinau lan mangerteni peragan-perangan kang ana
sesambungane karo tembang Gambuh. Perangan kang bakal disinaoni yaiku pangerten,
pathokan, watak, lan makna tembang.

1. Pengertene tembang Gambuh

Tembang Gambuh anduweni arti tambuh, embuh, gambuh, jumbuh, lan tembung kang
awanda mbuh.

2. Pathokane tembang Gambuh

- Guru gatrane ana 5, tegese saben pada (bait) dumadi saka 5 gatra (baris).
- Guru wilangane 7, 10, 12, 8, 8. Ing kene bisa dimangerteni gatra kapisan dumadi saka
pitung wanda (suku kata), gatra kapindho sepuluh wanda, gatra ketelu rolas wondo,
lan gatra kaping papat kalian gatra kaping gangsal anduweni wolung wanda.
- Guru lagune yaiku u, u, i, u, o. Guru lagu yaiku tibaning swara ana ing pungkasaning
gatra. Gatra kapisan kudu dipungkasi nganggo tembung kang ndhuweni swara
pungkasan (U). Gatra kapindho dipungkasi swara (U), gatra kaping telu dipungkasi
swara (I), gatra kaping papat dipungksi swara (U), lan gatra kaping lima dipungkasi
swara (O).

3. Watake tembang Gambuh

Watake yaiku kakulawargan/akrab, sumadulur.

4. Makna tembang Gambuh

Tembang Gambuh kuwi ngggambarake watak pawongan kang sansaya diwasa. Tembang
iki menehi pitutur marang anak putu, patrap lan pangucap bisa nyawiji tur urip ayem
tenterem.

5. Wos kang kamot ing Serat Wedhatama pupuh Gambuh

Serat Wedhatama ngajarake yen agama minangka cagaking urip. Saking kepengine najak
manungsa ora nalisir saka garising Gusti, diajarake manembah mring Gusti kang
kondhang sembah catur yaiku sembah raga, cipta, jiwa, lan rasa.

a. Sembah raga yaiku manembah mring Gusti kang kawitan, yaiku kudu bisa nindakake
prentah-prentah ing agama kanthi kasad mata. Pakuninan nindakake samubarang
tindak ing ngalam bebrayan iki kng sesambungan karo bebrayan agung.
b. Sembah cipta (kalbu) yaiku kanthi ngendhaleni hwa nepsu. Yen bisa nindakake kanthi
temen bajal ayem sajroning batin.
MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 3
c. Sembah jiwa (sukma) yaiku ngresiki batin kanthi waspada lan eling. Bab iki bisa
kaleksanan lamun ngulinakake tansah sokur mring Gusti.
d. Sembah rasa iku bisa dirasakake lamun awake dhewe wis ora mangu-mangu maneh
mring kekuwasaane Gusti.

Pakaryan 2

Ing ngisor iki bakal kababar ngenani Serat Wedhatama pupuh Gambuh pada kapisan.

Samengko ingsun tutur,


Sembah catur supaya lumuntur,
Dhihin raga, cipta, jiwa, rasa, kaki,
Ing kono lamun tinemu,
Tandha nugrahaning Manon.

Tegese mawa basa Indonesia:


Kini saya berbicara,
empat macam sembah agar dilestarikan,
Pertama sembah raga, sembah cipta, sembah jiwa, sembah rasa, anakku!
Di situlah jika ketemu,
pertanda anugrah dari Tuhan.

Gladhen

Andharna wos surasa Serat Wedhatama pupuh Gambuh pada 1 ing ndhuwur! Anggone
ngandharake migunakake basa Jawa padinan (ngoko alus)!

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 4


Kompetensi Dasar
1.2 Menerima, mensyukuri,
menghayati, dan
mengamalkan anugerah
Tuhan berupa bahasa
Jawa dalam bentuk teks
cerita rakyat daerah
setempat.
2.2 Menunjukkan perilaku
jujur, disiplin, tanggung
jawab, peduli (gotong
royong, kerja sama,
toleran, damai) santun,
responsif, dan proaktif
dalam menggunakan
bahasa Jawa melalui
teks cerita rakyat daerah
setempat.
3.2 Memahami isi teks
cerita rakyat.
4.2 Menulis dan menyajikan
sinopsis teks cerita
rakyat.

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 5


Pakaryan 1
Ing trap iki para siswa disuwun sinau lan mangerteni peragan-perangan kang ana
sesambungane karo crita rakyat. Perangan kang bakal disinaoni yaiku pangerten, piguna,
titikan, lan jinis crita rakyat.

1. Pangerten Crita Rakyat

Crita rakyat inggih punika cariyos ingkang sampun sumebar ing masarakat, ingkang
cacahipun mboten saged kaetang. Umumipun crita rakyat jawa nyariyosaken babagan
kedadeyan tokoh ing sawijining panggenan utawa asal-usule sawijining panggenan.

2. Piguna Crita Rakyat

Piguna crita rakyat kajaba kanggo lelipur uga bisa didadekake tuladha utamane crita-crita
rakyat sing ngandhut piwulang-piwulang becik.

3. Titikan Crita Rakyat

Crita rakyat ngadhahi titikan ingkang benten kaliyan cariyos sanesipun inggih menika:

a. Anonim, mboten dipunmangertosi sinten sejatosipun ingkang nganggit.


b. Kolektif, dipunanggep gadhahipun rakyat sareng-sareng.
c. Nyariosaken bab awon lan leres kangge nggambaraken kedadosan-kedadosan ingkang
mokal wontenipun (imajinasi).
d. Dipuncariyosaken lumantar lesan.
e. Cariyosipun tansah ngrembaka saking generasi dhateng generasi candhakipun.

4. Jinis Crita Rakyat

Jinis crita rakyat miturut William R Bascom punika wonten werni-werni, antawisipun
legenda, mitos, lan dongeng. Ing ngandhap punika badhe dipunjlentrehaken jinising crita
rakyat menika.

a. Legenda

Legenda inggih punika crita rakyat ingkang dipunanggep leres nate kedadosan,
ingkang gayut kaliyan tokoh sujarah, ingkang sampun dipun bumboni kaliyan
keajaiban, kasekten, lan keistimewaan tokohipun. Tuladha legenda yaiku crita Baru
Klinthing, crita dumadine kutha Semarang, crita Gua Kreo, lsp.

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 6


b. Mitos

Mitos inggih punika crita prosa rakyat ingkang dipunparagani dening para dewa-dewi
utawi makhluk lembut ingkang kedadosan ing donya sanes (kahyangan utawi alam
gaib) lan dipunanggep leres kedadosanipun. Tuladha mitos inggih menika crita
Kanjeng Ratu Kidul ing pesisir kidul, crita Nyai Lanjar ing pesisir lor, lsp.

c. Dongeng

Dongeng inggih punika satunggaling crita ingkang mboten nate kedadosan namung
crita fiksi lan mboten saged dipunlogika. Adatipun nyariyosaken bab keajaiban lan
kasakten para dewa, raja, pangeran, putri, sato kewan, gaman, lan sanesipun. Crita
Lutung Kasarung, Keong Mas, Timun Mas, Ande-Ande Lumut, lsp.

Gladhen

Saben tlatah padatan duweni crita rakyat kang ngrembaka, umpamane crita ngenani
dumadine panggonan, dhusun, lsp. Saliyane kuwi ana uga mitos kang dipercaya dening
masarakat ing wewengkon kuwi. Saka crita-crita kang ngrembaka ing wewengkonmu, coba
gaweya sinopsise. Crita bisa asumber wong sepuh, buku, utawa liyane. Crita digawe mawa
basa ngoko alus!

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 7


Kompetensi Dasar
1.3 Menerima, mensyukuri,
menghayati, dan
mengamalkan anugerah
Tuhan berupa bahasa
Jawa dalam bentuk teks
dengaran iklan
berbahasa Jawa.
2.3 Menunjukkan perilaku
jujur, disiplin, tanggung
jawab, peduli (gotong
royong, kerja sama,
toleran, damai) santun,
responsif, dan proaktif
dalam menggunakan
bahasa Jawa melalui
teks dengaran iklan
berbahasa Jawa.
3.3 Menelaah teks iklan
berbahasa Jawa.
4.3 Menulis teks iklan
berbahasa Jawa.

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 8


Pakaryan 1
Ing trap iki para siswa disuwun sinau lan mangerteni peragan-perangan kang ana
sesambungane karo pariwara. Perangan kang bakal disinaoni yaiku pangerten, bab kang
digatekake nalika gawe pariwara, paugeran, medhiya giyaran, lan jinis pariwara.

1. Pangerten Pariwara
Pariwara yaiku piranti kanggo ajak-ajak konsumen supaya tuku barang utawa jasa kang
ditawakake lumantar migunakaken media massa kayata media cithak utawi media
elektronik.

2. Bab kang Digatekake Nalika Gawe Pariwara


a. Surasa/isi pariwara
- objektif lan jujur
- cekak lan cetha
- ndudut ati (menarik) pamirsa utawa pamyarsa
- ora nyinggung wong liya
b. Basa
- gampang dimangerteni (komunikatif)
- ukarane cekak, cetha, lan ndudut at
- isine nyata, ora ngapusi
- sipate ngajak-ajak

3. Medhiya Giyaran Pariwara


Media kang dinggo nggiyarake pariwara, yaiku:
a. media cetak, kayadene ariwarti, kalawarti, stiker, baliho, lan poster.
- Ariwarti yaiku media cetak kang terbit saben dina kayata koran Suara Merdeka,
Kompas, Tribun Jateng, lsp.
- Kalawarti yaiku media cetak kang terbit ing wektu tartamtu umpama seminggu
sepisan utawa sesasi sepisan, kayata majalah Panjebar Semangat, Jaka Lodhang,
Tempo, lsp.
b. media elektronik, kayadene radhio (awujud swara/audio), TV (swara, gambar, lan
gerak), internet, lan pariwara out of home (sanjabane ruwangan).

4. Jinis Pariwara
Jinising pariwara, yaiku:
a. Pariwara komersial yaiku pariwara kang ancase nawakake barang (produk) / jasa
(leladen), tuladhane: pariwara sepatu, pariwara sabun, pariwara klambi, lsp.
b. Pariwara kulawarga / uleman pariwara kang awujud ajak-ajak supaya teka ing
pahargyan, tuladhane: adhicara wisuda, palakrama, ambal warsa, kepaten, lsp.
c. Pariwara panjaluk yaiku pariwara kang isine njaluk babagan tartamtu, tuladhane:
lowongan kerja.

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 9


d. Pariwara layanan masyarakat (leladi jasa) yaiku pariwara kang duweni ancas
ngelingake / menehi katrangan marang bebrayan (mligine babagan kesehatan),
tuladhane: pariwara KB, posyandu, bahayane ngrokok lan narkoba, lsp.

Pakaryan 2
Ing ngisor iki kababar saperangan tuladha pariwara kang kerep ditemoni dening masarakat.

Gambar 1 Pariwara Leladi Jasa


Pariwara 1 kalebu layanan masyarakat (leladi jasa). Saka pariwara iku ngajak masarakat
supaya tansah jaga jarak lan sregep wisuh. Tumindak iki kaajab bisa ora kena virus corona.

Gambar 2 Pariwara Komersial


Pariwara 2 kalebu komersial. Ing pamflet iku produsen nawakake kartu IM3. Kartu iku
menehi gratisan telpon lan sms sasuwene sedina sewengi. Kanthi pariwara kuwi kaajab para
masarakat tuku lan nggunakake kartu IM3.

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 10


Gladhen

Gaweya pariwara kanthi cara digambar lan diwenehi werna! Jinis lan tema kang digunakake
bebas!

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 11


Kompetensi Dasar
1.4 Menerima, mensyukuri,
menghayati, dan
mengamalkan anugerah
Tuhan berupa bahasa
Jawa dalam bentuk teks
eksposisi tentang seni
pertunjukan Jawa.
2.4 Menunjukkan perilaku
jujur, disiplin, tanggung
jawab, peduli (gotong
royong, kerja sama,
toleran, damai) santun,
responsif, dan proaktif
dalam menggunakan
bahasa Jawa melalui
teks eksposisi tentang
seni pertunjukan Jawa.
3.4 Menelaah teks eksposisi
tentang seni pertunjukan
Jawa.
4.4 Menanggapi isi,
menulis, dan
menyajikan, teks
eksposisi tentang seni
pertunjukan Jawa.

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 12


Pakaryan 1
Ing trap iki para siswa disuwun sinau lan mangerteni peragan-perangan kang ana
sesambungane wacan eksposisi seni pagelaran Jawa. Perangan kang bakal disinaoni yaiku
pangerten wacan eksposisi, jinis wacan eksposisi, paugeran wacan eksposisi, lan jinis lan
wujud pagelaran Jawa.

1. Pangerten Wacan Eksposisi

Wacan eksposisi yaiku wacana kang njlentrehake utawa medharake sawijining bab
kanggo pamaos. Tujuwane supaya pamaos oleh informasi kang genep bab sawijininng
objek, sabanjure pangreten pamaos bias mundhak. Mula saka iku, karangan eksposisi
asipat menehi ngerti, aweh pamrayogi (saran), utawa ngandharake sawijining bab.

2. Jinis Wacan Eksposisi

a. Eksposisi definisi
b. Eksposisi proses
c. Eksposisi klasifikasi
c. Eksposisi ilustrasi (conto)
d. Eksposisi perbandingan lan pertentangan
e. Eksposisi laporan

3. Paugeran Wacan Eksposisi

Ana saperangan bab kang bisa digatekake sadurunge nulis wacan eksposisi yaiku kaya
mangkene:

a. Bab kang diinformasekake ing karangan/wacana eksposisi bisa awujud:


- Data faktual;
- Sawijining analisis utawa penapsiran obektif marang saprangkat fakta;
- Fakta ngenani pawongan kang gondhelan kenceng marang ‘pfr- keyakinan.
b. Penjelasan proses utawa operasional iku penjelasan kang mbudi daya mangsuli
pitakon:
- Kepriye sawijine pakaryan?
- Kepriye sawijine dumadi?
- Objek utawa bab iki klebu tahap kang endi?
- Objek utawa garapan iki dumadi saka tahap-tahap endi wae?
c. Eksposisi kudu ngemut perangan-perangan kaya andharan iki.
- Jlentrehake panemu, gagasan lan keyakinan;
- Mrelokake fakta kang diakuratke utawa dicethakake kang angka, peta statistik,
grafik, organigram, gambar, lan sapiturute;
- Mrelokake analisis lan sintesisi nalika ngonceki bahan lan fakta;
- Nggoleki sumber ide saka: pengalaman, pengamatan, sikap, lan keyakinan.

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 13


d. Pathokan panulise eksposisi.
- Eksposisi mung ngupaya kanggo nyethakake utawa njlentrehake sawijining pokok
prastawa/persoalan.
- Isi eksposisi ora duwe karep ngundang redaksi, ndayani sikap lan panemune
pamaos.
- Gaya eksposisi kudu infromatif lan nyakinake.
- Basa eksposisi minangka basa pawarta tanpa rasa subjektif lan emosional
- Ing eksposisi, fakta-fakta mung digunakake dadi piranti konkritisasi, maksude
gawe rumusan lan kaidah kang dijlentrehake supaya tambah cetha (ora dadi bahan
pembuktian).
- Eksposisi ngupaya kanggo njembarake pamawas lan pangertene pawongan marang
objek kang dirembug.
- Panulis eksposisi kudu ngerti prastawa kang diandharake.
- Panulis eksposisi kudu prigel nganalisis prastawa kanthi cetha lan konkret.

4. Jinis Seni Pagelaran Jawa

Pagelaran tradisional yaiku sakabehe wujud pagelaran Jawa, kang awujud teater rakyat,
seni tari, seni karawitan, seni swara utawa tembang, seni pahat, lan seni lukis.

Jinise pagelaran Jawa:


a. Pagelaran klasik
Pagelaran kang wiwitane saka kraton kang nduweni fungsi minangka sarana hiburan
lan nduweni makna religius
b. Pagelaran kerakyatan
Pagelaran kang wiwitane saka rakyat kang fungsine kanggo sarana hiburan
c. Pagelaran modern
Sakabehane jinis pagelaran jaman saiki

5. Wujud Pagelaran Jawa

a. Seni Swara. Pagelaran Jawa kang kalebu seni swara yaiku:


- Kidung
- Tembang Jawa (Tembang Gedhe, Tembang Tengahan, Tembang Cilik/Macapat,
Tembang Dolanan)
- Panembrana
- Tembang Lancaran
- Tembang Ketawang
- Lagu Gendhing
- Lagu Langgam

b. Seni Tari
- Tari Klasik (Gambyong, Ayun-ayun, Bedhaya, Srimpi)
- Tari Kerakyatan (Lengger, Ndolalak, Angguk, Jaran Kepang)

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 14


- Tari Modern (Tari Prawiraguna, Tari Merak)

c. Seni Instrumental
- Lengkap (Gamelan)
- Sederhana (Gejuk Lesung, Angklung, Calung Banyumasan)

d. Seni Gerak lan Tari (Sendratari)


- Sendratari Ramayana Prambanan
- Adhe-Andhe Lumut
- Dadung awuk
- Jathilan
- Begalan

e. Seni Gerak, Tari lan Teater (Terater Tradisional)


- Ludruk
- Ketoprak
- Reog
- Wayang Wong
- Wayang Kulit
- Wayang Golek
- Srandul

f. Seni Pahat
- Ukir Jepara

g. Seni Lukis
- Batik Tulis

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 15


Pakaryan 2

Ing ngisor iki tuladha wacan eksposisi ngenani seni pagelaran Jawa yaiku gamelan. Wacan
kang katulis kalebu eksposisi definisi amarga ing wacan iki kababar ngenani pangerten lan
jinising gamelan.

Gamelan

Ing tanah Jawa gamelan iku sak ageng-agenge piranthi kanggo nyawisake ganding
lan gending. Gunane piranthi iki kanggo ngiringi music pementasan utawa acara ing
gedhe pamirsane. Tuladhane: pementasan kebudayaan jawa, seni pertunjukan wayang,
ketoprak, tarian lan music.

Gamelan Jawa dibedakna ana cacahing werna yaiku soran utawa gending ingkang
volume tabuhan atos. Swaraning gamelan iki kanggo instrument tabuh tempo tanggung
. lan metune swara luwih lembut lan alon-alon. Kekabehing instrument iku ditabuh
nanging sing luwih apik yaiku gender, gambang siter, rebab lan suling.

Ana uga gamelan sing kanggo dumadi upacara adat kang agung, utawa ageng.
Gamelan liyane jenenge sekati lan gamelan nunggang. Segati anggoneKanjeng kiyai
Guntur Madu lan Kanjeng Guntursari. Gamelan iki biasane dinggo acarane maulud Nabi
Muhammad SAW sing diacarake setahun pisan.

Gamelan sing biyasane digunakake ing tanah Jawa nduweni akeh jenis lan cara
nabuh yaiku ana sing volume keras lan ono sing lembut. Jenis-jenising gamelan ana akeh,
saka piranti apa bae sing kang ditabuh lan piranti sing diutamakake ditabuh. Ana gamelan
kanggo pementasan lan kanggo upacara adat, mergo kuwi kula lan panjenengan kudu
ngerti jenis, jeneng piranti gamelan lan manfaatipun gamelan kanggo ngelestariake
budaya jawa.

Gladhen

Gawea wacan eksposisi ngenani salah sawijining seni pagelaran Jawa migunakake basa
padinan!

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 16


Cakupan Materi
1. Purwakanthi
2. Parikan
3. Wangsalan

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 17


Purwakanthi

Purwakanthi memper tegese karo sajak utawa rima. Sabenere, jinis lan jenenging
purwakanthi uga ora akeh, yaiku: purwakanthi guru swara, manawa kang runtut swarane
(lumrahe swara aksara menga/vokal); purwakanthi guru sastra, manawa kang runtut aksarane;
purwakanthi guru basa lan purwakanthi lumaksita.

1. Purwakanthi swara

Purwakanthi swara yaiku unen-unen kang runtut swarane (vokal)


Tuladha:

a. Gemi setiti ngati-ati

b. Bungah susah iku lumrah

c. Desa mawa cara negara mawa tata

2. Purwakanthi sastra

Purwakanthi sastra yaiku unen-unen kang runtut sastrane (kongsonan)


Tuladha :

a. Tatas titis

b. Cecer cicir cewet

c. Kala kula kelas kalih kula kulak kalo

3. Purwakanthi lumaksita

Purwakanthi basa/lumaksita yaiku unen-unen kang kadhapuk saka rong gatra.


Pungkasane gatra kapisan dadi wiwitane gatra kapindho.
Tuladha :

a. Jarwa pinter, pintere satriya ing pringgondani

b. Bayem arda, ardane ngrusak busana

c. Kolik priya, priyagung anjani putra

Parikan

Parikan yaiku unen – unen kang dumadi saka rong ukara. Ukara sepisanan kanggo narik
kawigaten dene ukara kapindho minangka isi. Parikan iku kaya pantun nanging mung rong
larik, parikan migunakake purwakanthi guru swara.

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 18


Paugeran utawa pathokane parikan kaya mangkene:

- Cacahing wanda kapisan, kudu padha karo ukara kapindho.


- Ukara sing ngarep kanggo bebuka dene ukara sabanjure minangka isi, wos.
- Tibaning swara kang kapisan kudu padha karo swara sing kapindho.
- Parikan bisa dumadi saka rong gatra utawa patang gatra.

Tuladha parikan

1. Parikan (4 wanda + 4 wanda) x 2

a. Pitik blorok, manak siji. Jare kapok, malah ndadi


b. Wajik klithik, gula Jawa. Luwih becik, sing prasaja.
c. Nyangking ember, kiwa tengen. Lungguh jejer, tamba kangen.

2. Parikan (4 wanda + 6 wanda) x 2

a. Bisa nggender, ora bisa ndemung. Bisa jejer, ora bisa nembung.
b. Bisa nggambang, ora bisa nyuling. Bisa nyawang, ora bisa nyandhing.
c. Manuk emprit, menclok godhong tebu. Dadi murid, sing sregep sinau.

Wangsalan

Wangsalan iku unen-unen cangkriman nanging dibatang (dibedhèk) dhéwé. Ukarané ora
persis nanging mèmper waé. Wangsalan ana kang awujud ukara selarik, bisa uga awujud
tembang.

Tuladha wangsalan

a. Jenang gula, kowe aja lali (jenang gula : gulali = lali)


b. Sekar aren, rawuhipun sampun dangu-dangu (Sekar aren : dangu = dangu)
c. Njanur gunung, kadingaren (Janur gunung : Aren = Kadingaren)
d. Mbalung klapa, geleme mung ethok – ethokan (Mbalung Klapa : Batok = Ethok – ethok)
e. Mbalung janur, Paring Usada nggonku nandhang wuyung (Balung janur : Sada = usada)

MODUL BAHASA JAWA KELAS XI SEMESTER GENAP 19

Anda mungkin juga menyukai