UKBM MTKU-3.3/4.

3/1/3-1

UNIT KEGIATAN BELAJAR MANDIRI

OPERASI MATRIKS

1. Identitas
a. Mata Pelajaran : Matematika Umum
b. Semester :1
c. Kompetensi Dasar dan Indikator Pencapaian IPK :
Kompetensi Dasar Indikator Pencapaian Kompetensi
3.3 Menjelaskan matriks dan 3.3.1 Menjelaskan pengertian
kesamaan matriks dengan matriks
menggunakan masalah 3.3.2 Menjelaskan konsep operasi
kontekstual dan melakukan matriks
operasi pada matriks yang 3.3.3 Mengidentifikasi fakta pada
meliputi penjumlahan, matriks, dan kesamaan
pengurangan, perkalian matriks dengan masalah
skalar, dan perkalian, serta kontekstual
transpose.
4.3 Menyelesaian masalah 4.3.1 Menggunakan prosedur untuk
kontekstual yang berkaitan melakukan operasi pada
dengan matriks dan matriks.
operasinya. 4.3.2 Menggunakan prosedur untuk
menyelesaikan masalah
kontekstual yang berkaitan
dengan matriks dan
operasinya

d. Materi Pokok : Operasi Matriks

e. Alokasi Waktu : 2 x 4 jam pelajaran
f. Tujuan Pembelajaran:

Melalui diskusi, tanya jawab, penugasan, presentasi dan analisis, peserta

didik dapat menganalisis konsep matriks dan opeasi aljabar pada matriks
sehingga peserta didik dapat menghayati dan mengamalkan ajaran agama
yang dianutnya melalui belajar matematika, mengembangkan sikap jujur,
peduli, dan bertanggungjawab, serta dapat mengembangkan kemampuan
berpikir kritis, komunikasi, kolaborasi, kreativitas (4C)

g. Materi Pembelajaran
Faktual Konseptual Prosedural
Permasalahan kontekstual  Konsep pengertian Menyelesaikan masalah yang
yang berkaitan dengan
operasi matriks (membuat matriks berkaitan dengan operasi
susunan jarak antar kota  Konsep operasi matriks matriks
tujuan)

TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 1

2. Peta Konsep

Pengertian dan Jenis-Jenis Matriks

Operasi
Matriks Operasi Penjumlahan dan Pengurangan Matriks

Operasi Perkalian Matriks

3. Kegiatan Pembelajaran
a. Pendahuluan
Sebelum belajar pada materi ini silahkan kalian membaca dan memahami uraian
dibawah ini.

Seorang wisatawan lokal hendak berlibur kebeberapa tempat wisata yang ada di pulau
Jawa. Untuk memaksimalkan waktu liburan, dia mencatat jarak antara kota-kota tersebut
sebagai berikut :

Bandung – Semarang 367 KM

Semarang – Yogyakarta 115 KM
Bandung – Yogyakarta 428 KM

Dapatkah kalian membuat susunan jarak antar kota tujuan wisata tersebut jika wisatawan
tersebut memulai perjalanan dari bandung ? Kemudian , berikan makna setiap angka
dalam susunan tersebut.

Nah, agar dapat menyelesaikan permasalahan tersebut, mari kita pelajari UKBM ini .

b. Kegiatan Inti

1) Petunjuk Belajar

a) Baca dan pahami BTP (Buku Teks Pembelajaran) Lihat sinaga, bornok, dkk,
2017. Buku Siswa Matematika XI. Jakarta : Kementrian Pendidikan dan
Kebudayaan. Dan Sukino.2017. Matematka Wajib 2A untuk SMA/MA kelas XI
.Jakarta:Erlangga.
b) Setelah memahami isi materi, berlatihlah memperluas pengalaman belajar melalui
tugas-tugas atau kegiatan-kegiatan belajar 1, 2, dan 3 baik yang harus kalian
kerjakan sendiri maupun bersama teman sebangku atau teman lainnya sesuai
instruksi guru.
c) Kerjakan tugas-tugas di buku tugas yang sudah kalian siapkan sebelumnya.
TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 2
 d) Apabila kalian yakin sudah paham dan mampu menyelesaikan permasalahan-
permasalahan dalam kegiatan belajar 1 mengenai pengertian dan jenis-jenis
matriks, kegiatan belajar 2 mengenai operasi penjumlahan dan pengurangan
matriks, dan kegiatan belajar 3 mengenai operasi perkalian matriks, kalian boleh
sendiri atau mengajak teman lain yang sudah siap untuk mengikuti tes formatif
agar kalian dapat belajar ke UKBM berikutnya (jika belum memenuhi KBM
kalian harus mempelajari ulang materi ini kemudian minta tes lagi sampai
memenuhi KBM).
e) Jangan lupa melalui pembelajaran ini kalian dapat mengembangkan sikap jujur,
peduli, dan bertanggungjawab, serta dapat mengembangkan kemampuan
pemahaman konsep,berpikir kritis, komunikasi, kolaborasi, kreativitas.

2) Kegiatan Belajar
Jika kalian sudah memahami apa yang harus kalian lakukan dalam pembelajaran
ini, selanjutnya ikuti kegiatan belajar berikut dengan penuh semangat dan pantang
menyerah!!!!.

Kegiatan Belajar 1
Pengertian dan Jenis-Jenis Matriks

Apa yang kalian ketahui

tentang matriks ?

Matriks adalah
.............................................................................
.............................................................................
......................................................................

Persamaan suatu matriks biasa menggunakan

huruf kapital .

Suatu matriks A yang

memiliki i m baris dan n
kolom disebut matriks
berordo m x n, dan
diberi notasi “ 𝐴𝑚𝑥𝑛 ”

Keterangan :

𝑎12 adalah elemen baris ke-1 dan kolom ke-2.

Elemen-elemen : 𝑎11 , 𝑎12 , … , 𝑎1𝑛 disebut

elemen-elemen penyusun baris 1.

Elemen-elemen : 𝑎11 , 𝑎21 , … , 𝑎𝑚1 disebut

elemen-elemen penyusun kolom 3.

TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 3

Agar kalian lebih memahami tentang matriks, perhatikanlah uraian berikut.

Amatilah permasalahan pada kegiatan pendahuluan. Dapatkah kalian menyelesaiakan

permasalahan tersebut ? Diskusikan dengan teman kalian bagaimana menyelesaikan permasalahan
pada kegiatan pendahuluan.

Jika permasalahan pada kegiatan pendahuluan kalian nyatakan dalam bentuk tabel maka akan
kalian peroleh :

Bandung Semarang Yogyakarta

Bandung 0 367 ...
Semarang ... ... 115
Yogyakarta ... ... ...

Tabel diatas berisi baris dan kolom. Apabila dinyatakan dalam bentuk matriks, maka akan kalian
0 367 …
peroleh : … … 115)
(
… … …
Elemen matriks baris pertama kolom kedua (𝑎12 ) adalah ...

Elemen matriks baris kedua kolom ketiga (𝑎23 ) adalah ...

Kalau begitu, apakah kalian sudah memahami konsep matriks ?

Agar kalian lebih memahami konsep matriks cobalah selesaikan permasalahan pada kegiatan ayo
berlatih berikut .

Ayo Berlatih

Permasalahan 1

Suatu perusahaan pakaian, JCloth memiliki dua pabrik yang terletak di Surabaya dan Malang. Di
dua pabrik tersebut, Jcloth memroduksi dua jenis pakaian, yaitu kaos dan jaket. Perusahaan tersebut
memproduksi pakain yang kualitasnya dapat dibedakan menjadi tiga jenis, yaitu standart, deluxe,
dan premium. Tahun kemarin, pabrik di surabaya dapat memroduksi kaos sebanyak 3.820 kualitas
standart, 2.460 kualitas deluxe, dan 1.540 kualitas premium, serta jaket sebanyak 1.960 kualitas
standart, 1.240 kualitas deluxe, dan 920 kualitas premium. Sedangkan pabrik yang terletak di
Malang dapat memproduksi kaos sebanyak 4.220 kualitas standart, 2.960 kualitas deluxe, dan
1.640 kualiatas premuim, serta jaket sebanyak 2.960 kualitas standart, 3.240 kualitas deluxe, dan
820 kualitas premium dalam periode yang sama.

Bagaimana bentuk matriks produksi dari permasalahan di atas ?

Jawaban

.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................

TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 4

Apakah kalian sudah mengetahui tentang jenis-jenis matriks ? jika belum coba kalian lengkapi
tabel di bawah ini .

Banyaknya Banyaknya
No. Jenis Matriks Contoh Ordo (m x n)
Baris (m) Kolom (n)
1. Matriks A = ( 1 3 6) 1 3 1x3
Baris

2. Matriks −1 ... ... ...

𝐵=( )
Kolom 0

3. Matriks ... ... ... 3x2

Persegi
Panjang

4. Matriks ... ... ... 3x3

Persegi

5. Matriks ... 3 ... ...

Segitiga

6. Matriks ... ... 3 ...

Diagonal

7. Matriks ... ... ... ...

Identitas

8. Matriks Nol ... ... ... ...

Kesamaan Dua Matriks dan Transpose Matriks

Setelah kalian memahami tentang pengertian matriks, maka kalian coba pelajari tentang kesamaan
dua matriks dan materi transpose pada permasalahan berikut :

Periksa kesamaan matriks berikut

6
3 −1 −1
a. 𝐴 = ( ) dan 𝐵 = ( 2 )
√9 2 3 √4
2 −1 2 4
b. 𝐶 = ( ) dan 𝐷 = ( )
3 4 −1 3
Penyelesaian :

a. Matriks A dan B berordo sama yaitu 2 x 2 dan elemen-elemen matriks yang seletak ..................
sehingga matriks A=B.

b. Matriks C dan D berordo sama yaitu 2 x 2, tetapi elemen-elemen yang seletak .........................
sehingga C tidak sama dengan D.

Agar kalian lebih memahami materi kesamaan dua matriks, kerjakan soal pada Ayoo Berlatih
berikut !

TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 5

 Ayo Berlatih

2 4 2 𝑥
1. Jika matriks 𝐴 = ( ) sama dengan 𝐵 = ( ), maka tentukan nilai 𝑥 + 𝑦 adalah
5 3 𝑦 3

.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................

2𝑥 − 𝑦 −3 −2 −3
2. Diberikan matriks 𝐴 = ( ) dan matriks 𝐵 = ( ). Jika A = B maka
−4 −8 −4 𝑥+𝑦
tentukan nilai dari 2𝑥 + 𝑦 adalah ...

.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
2 4
3. Jika 𝐴 = ( ) maka tentukan transpose matriks 𝐴(𝐴𝑡 ) adalah ...
5 3
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................

4. Mungkinkah suatu matriks sama dengan transpose matriksnya sendiri ? jelaskan dan berikan
contoh.

.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................

Apabila kalian telah mampu menyelesaikan persoalan diatas, maka kalian bisa melanjutkan pada
kegitan belajar 2 berikut.

TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 6

 Kegiatan Belajar 2
Penjumlahan dan Pengurangan Matriks

Penjumlahan Matriks

Dua matriks dapat dijumlahkan jika ordonya sama. Yang dijumlahkan yaitu elemen-elemen
yang seletak.

a b   p q  a  p b  q 
c d    r s  =  c  r d  s
     
Contoh 1:
1 2  2 1
A=   ,B =  
3 4  2  1
1 2  2 1   1 2 2  1  3 3
Maka A + B =   +   =   =  
3 4  2  1 3  (2) 4  (1) 1 3

Contoh 2:
 2 0 3 1  5  2
Jika A    , B  dan C    , tentukan :
1 3  2 4 4 0 
a). A + B b). B + A c). B + C d). A + (B + C) e) A+B f). (A + B) + C

2 0  3 1 5 1
: a. A + B =  
3 2
= 
 7
Jawab
1 4 3
3 1  2 0 5 1
b. B + A =  
4 1 3 3 7
=
2
3 1  5  2  8  1
c. B + C =  
4 4 0  6 4 
=
2

2 0 8  1 10  1
d. A + (B + C) =   
+  =  7 7 
1 3 6 4   
2 0 3 1 5 1
e. (A + B) =    = 
1 3 2 4 3 7
5 1 5  2 10  1
f. (A + B)+C =    = 
3 7 4 0   7 7 

Contoh 3:
1 2   1  2 0 0 
Diketahui A    +  dan O   .
3 4  3  4 0 0 
Tunjukkan : a. A + (-A) = (-A) + A = O
b. A + O = O + A = A

1 2   1  2 0 0
Jawab : a. A + (-A) =  +  = 
3 4  3  4 0 0

TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 7

   1  2 1 2 0 0
(-A) + A =  +  = 
 3  4 3 4 0 0

1 2 0 0 1 2
b. A + O =    = 
3 4 0 0 3 4

0 0 1 2 1 2
O+A=     = 
0 0 3 4 3 4

Sifat-sifat penjumlahan matriks :

1. A + B = B + A (bersifat komutatif)
2. A + (B + C) = (A + B) + C (bersifat asosiatif)
3. A + O = O + A = A (O matriks identitas dari penjumlahan)
4. A + (-A) = (-A) + A = O (-A matriks invers penjumlahan)

Pengurangan Matriks

Dua matriks dapat dikurangkan jika ordonya sama. Yang dikurangkan elemen-elemen yang
seletak.

a b   p q  a  p b  q 
c d    r s  =  c  r d  s
     

Contoh :
 2  3 4  1
Jika A    dan B    , maka tentukan :
 1 4  3  5
a. A – B b. B – A c. (A-B)-C d. A-(B-C)
Jawab :
 2  3 4  1  2  2
a. A – B =      
 1 4  3  5  4 9 

4  1  2  3 2 2 
b. B – A =    =  4  9
3  5  1 4   

Sifat-sifat Pengurangan matriks :

1. A – B  B – A (tidak komutatif)
2. A – (B – C) = (A – B) – C (asosiatif)

Agar kalian lebih memahami materi penjumlahan dan pengurangan matriks, kerjakan soal pada
Ayoo Berlatih berikut !

Ayo Berlatih

1. Sederhanakanlah !

 10   3  2 1  3  4  5
a.      b.    c.     1 3
  2  5   1 5 10  5   2

TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 8

  0 2   2 3  5  1 3    3 4  1 
d.    e.   
 1 5  4  7  4 2  8  3  5  7
 5 4  7  3   1 2 2  1  7 2 4  2
f.     g.    
 2  1 0 4   3 5  4 3    5 1  1 0 
2 x  y x  3 y x 
h. 2  1  3  4   5  4 i.  
 2y

 3 y  5 x  5 x 4 x  y 
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................

2  3  1 4 
2. Tentukan x jika   x 
4 5   2  3
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................

  4  1  7 2 
3. Tentukan x jika  x    
 3  5  6 3
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................

4. Tentukan a, b, c dan d dari :

a b  8  4 0 3 
a.    
 c d  1 5  1  1

TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 9

 a  b a   4  2  4 0
b.   
 c c  d  3 5  1 5
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
Kegiatan Belajar 3
Perkalian Matriks

Perkalian Matriks Dengan Bilangan Real (Skalar)

Hasil perkalian skalar k dengan sebuah matriks A yang berordo m x n adalah sebuah matriks
yang berordo m x n dengan elemen-elemennya adalah hasil kali skalar k dengan setiap elemen
matriks A.

Contoh 1:
2  1
Jika A    maka tentukan :
3  5
1
a. 2A b.  A
2

2  1 4  2 
Jawab : a. 2A = 2   
3  5 6  10

1  1 2  1  1 1/ 2 
b.   …
2 3  5  3 / 2 5 / 2
A = .
2

Contoh 2:
 4  2 6 4 
Jika A    dan B  3  1 maka tentukan :
1 3   
a. 2(A + B) b. 2A + 2B c. 2(3A) d. 6A

Jawab : a. 2(A + B) = …

b. 2A + 2B = …

c. 2(3A) = …

d. 6A = …

Sifat-sifat perkalian skalar k dengan suatu matriks :

1. k(A + B) = …
2. (k + l)A = …
3. k(lA) = …

TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 10

 Ayo Berlatih

2  5   1 4
1. Jika A    dan B    , maka tentukan :
3 1   2 0
1
a. 2A + 2B b. 3A – 2B c. ( A  B) d. –4(A – B)
2
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................

2. Tentukan matriks X jika:

 4  6 3  2 7 6
a. 2X    b. 2X    
10 8  5 4  3 0
 5 1 1  3 1 0  1  0  3
c. 2X     d.    X  1 
10 0 2 4  0  1 2  2  1

.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................

3. Tentukan a, b, c dan d dari :

 a 2    1 b  5 7 
a. 2   3  
1 d   c  3 4  5

a  1 c  1  4b 8d  2 b  2 c 
b. 4      3 
 b 3a  2 2c  4 6    4 6
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................

TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 11

 .........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................

a 4 2c  3b 2a  1
4. Diketahui A    dan B    . Jika A  2 BT , maka tentukan nilai c !
2b 3c   a b7
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
Perkalian Matriks Dengan Matriks

Dua matriks A dan B dapat dikalikan jika jumlah kolom matriks A (matriks kiri) sama dengan
jumlah baris matriks B (matriks kanan).
Ordo hasil perkalian matriks Amxn dengan Bnxp , misalnya matriks C yang akan berordo mxp
(seperti permainan domino).
Am x n . B n x p = C m x p

Cara mengalikan matriks A dan B yaitu dengan menjumlahkan setiap perkalian elemen pada
baris matriks A dengan elemen kolom matriks B dan hasilnya diletakkan sesuai dengan baris
dan kolom pada matriks C (matriks hasil perkalian).
a b  p r t
Misal : A    dan B    maka :
 c d   q s u 
a b   p r t  ap  bq ar  bs at  bu 
AB =     = 
c d   q s u  cp  dq cr  ds ct  du 

Contoh 1:
3 2 5  5 6
Diketahui A    , B   , C  7 9 dan D   .
1 4   
6  7 8 
Terntukan :
a. AB b. AC c. AD

3 2 5 15  12 27 

: a. AB =   
4 6  5  24   29
Jawab
1
b. AC tidak dapat dikalikan, karena banyaknya kolom matriks A ≠ banyaknya baris
matriks
3 2 5 6 15  14 18  16 29 34
c. AD =   
1 4 7 8  5  28 6  32  33 38

Contoh 2:
1 2  4 0 3  2
Diketahui A    ,B    dan C   .
0 3    2 5 1 4 
Tentukan :
a. AB b. BA c. BC d. AC e. (AB)C f. A(BC)
g. B + C h. A(B + C) i. AB + AC j. AI k. IA
TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 12
 1 2  4 0 4  4 0  10  0 10
: a. AB =    
5 0  6 0  15  6 15
Jawab
0 3  2
 4 0 1 2  4  0 80   4 8
b. BA =    
3  2  0  4  15  2 11
  2 5  0


 4 0 3  2  12  0  8  0 12  8
c. BC =     
 2 5 1 4   6  5 4  20   1 24 

1 2 3  2 3  2  2  8 5 6 
d. AC =     
0 3 1 4  0  3 0  12  3 12

 0 10 3  2  0  10 0  40   10 40
e. (AB)C =       
 6 15 1 4   18  15 12  60  3 72

1 2 12  8 12  2  8  48  10 40

f. A(BC) =   
0 3  1 24   0  3 0  72   3 72
4 0 3  2  4  3 0  (2)  7  2
g. B + C =    
 2 5 1 4   2  1 5  4   1 9 

1 2  7  2 7  4  2  18  3 16 
f. A(B + C) =     
0 3  1 9   0  3 0  27   3 27
 0 10 5 6  15  14 18  16 29 34
g. AB + AC =     
 6 15 3 12  5  28 6  32  33 38

1 2 1 0 1  0 0  2 1 2
g. AI =      …
0 3  0 1  0  0 0  3  0 3 

1 0 1 2 1  0 2  0 1 2
h. IA =     …
0 1  0 3  0  0 0  3  0 3 

Sifat-sifat perkalian matriks :

1. Umumnya tidak komutatif (AB  BA)
2. Asosiatif : (AB)C = A(BC)
3. Distributif kiri : A(B + C) = AB + AC
Distributif kanan : (B + C)A = BA + CA
4. Identitas : IA = AI = A
5. k(AB) = (kA)B

Ayo Berlatih

1. Sederhanakan !
5  3 1  4 6 1 1
a.  3 4  b. 1  2  c.     
 2 0  4    8  9  2 3
0 3  5 3  4  3 5  2 4  2  1 4
d.    e.    f.   
4  1 1 1 0   2 1 1 3   3 0 2 

TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 13

 3 1  5 2  1  1 2  4
 1 0 3  
g.   4  2 h. 4 6  3  4 1  5
   
 4 2 5 0  3     
  7 0 2  2 3 3
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................

 3  1
2. Diketahui X    . Jika X  X . X dan X  X . X . X maka tentukan :
2 3

 2 4 
2 3
a. X b. X
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
 4 2
1 2 0
3. Jika A    dan B   1 1  maka tentukan :
 
3 4 2  0 0
a. ( BA)T b. ( AB)T
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................

TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 14

   1 d   4  5  2  1 2c 1 
4. Tentukan a jika        
 b 3   3 b   4 3   c a  1
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................

5. Jumlah rata-rata roti tawar, roti keju, dan roti coklat yang di produksi oleh dua pabrik roti
ditunjukkan oleh tabel berikut .
Jumlah roti tawar yang diproduksi hari senin :
Roti Tawar Roti Keju Roti Cokelat
Pabrik P 840 320 360
Pabrik Q 410 580 275
Jumlah roti tawar yang diproduksi hari kamis :
Roti Tawar Roti Keju Roti Cokelat
Pabrik P 250 910 625
Pabrik Q 435 825 500
Dari permasalahan diatas tentukan :
a. Model matriks dari masalah tersebut !
b. Jumlah produksi keseluruhan masing-masing jenis roti pada hari senin dan kamis
c. Apabila jumlah produksi roti pada hari senin ditingkatkan menjadi 4 kali lipat dan jumlah
produksi roti pada hari kamis ditingkatkan 3 kali lipat, tentukan jumlah produksi masing-
masing jenis roti pada kedua hari tersebut.
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................

4. Penutup
Bagaimana keadaan kalian sekarang?
Setelah kalian belajar bertahap dan berlanjut melalui kegiatan belajar 1 mengenai
pengertian dan jenis-jenis matriks, kegiatan belajar 2 mengenai operasi penjumlahan dan
pengurangan matriks, dan kegiatan belajar 3 mengenai operasi perkalian matriks, berikut

TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 15

 diberikan Tabel untuk mengukur diri kalian terhadap materi yang sudah kalian pelajari.
Jawablah sejujurnya terkait dengan penguasaan materi pada UKBM ini di Tabel berikut.
Tabel Refleksi Diri Pemahaman Materi
No Pertanyaan Ya Tidak
Apakah anda dapat menjelaskan tentang pengertian matriks,
1. notasi, dan ordo suatu matriks ?
Apakah anda dapat menjelaskan tentang kesamaan dua
2. matriks dan transpose matriks ?
Apakah anda dapat menjelaskan tentang operasi
3. penjumlahan, pengurangan, dan perkalian pada matriks ?
Apakah anda dapat menyelesaikan masalah kontekstual
berkaitan dengan penjumlahan dan pengurangan
4. menggunakan konsep matriks ?
Apakah anda dapat menyelesaikan masalah kontekstual
5. berkaitan dengan perkalian menggunakan konsep matriks ?

Jika menjawab “TIDAK” pada salah satu pertanyaan di atas, maka pelajarilah
kembali materi tersebut dalam Buku Teks Pelajaran (BTP) atau sumber lainnya dan
pelajari ulang kegiatan belajar 1, 2, atau 3 yang sekiranya perlu kalian ulang dengan
bimbingan Guru atau teman sejawat. Jangan putus asa untuk mengulang lagi!. Dan
apabila kalian menjawab “YA” pada semua pertanyaan, maka lanjutkan berikut.

Dimana posisimu?

Pilihlah emoticon yang tepat untuk menyatakan perasaanmu setelah mempelajari

konsep operasi matriks, kemudian ukurlah dirimu dalam menguasai materi konsep operasi
matriks dalam rentang 0 – 100, tuliskan ke dalam kotak yang tersedia.

Sedih Bingung Senang Penguasaan

TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 16

 Setelah kalian menuliskan penguasaanmu terhadap materi operasi matriks, kerjakan evaluasi
berikut.

Evaluasi

Berilah tanda silang pada huruf A , B , C , D dan E sesuai dengan pilihan jawaban yang paling
tepat !
a 2 3 6 2 3 
   
1. Diketahui K =  5 4 b  dan L =  5 4 21 jika K =L maka c adalah . . .
 8 3c 11  8 4b 11 
  
a. 16 b. 15 c. 14 d. 13 e. 12

 4 2  4 2 
2. Diketahui      maka . . .
 5 p  q 5   2 q  3
a. p = 1 dan q = -2 d. p = 1 dan q = 8
b. p = 1 dan q = 2 e. p = 5 dan q = 2
c. p = -1 dan q = 2

1 2  2 3  5 2
3. Jika A =   B =   C =   makabentuk yang paling sederhana dari
3 4  0 1  1 0 
(A+C) – (A+B) adalah . . . .
5 4  4 0   7  1
a.   c.   e.  
5 4   4  4  1  1

4 7  3  1
b.   d.  
 2 5   1  1

1 2
 1 2 3  
4 . Hasil kali    3 4  adalah . . . .
 4 5 6  5 6 
 
1 2
 22 28  1 4 6   
a.   c.   e.  3 4 
 49 64   4 15 30  5 6
 
 22 49   2 8 16 
b.   d.  
 28 64   4 15 30 

  1  3  2  2 
       
5 . 2  12  + 3  0  + k  1  =   3  maka k adalah . . . .
 1   3  3   2
 2       
a. -4 b. -2 c. 2 d. 3 e. 4

 4 1   1 1   1 15 
6 . Jika     =  maka nilai b adalah . . . .
 3 a   2a  b 7   7 20 
a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5

TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 17

  1 1  1 1 
7 . Jika diketahui matriks A =   dan B =   maka (A + B)2 sama dengan . . .
 2  2  4  2 
 4 0  4 0  4 0 
a.   c.   e.  
6 9   12 16    6  9

  4 0 4 0 
b.   d.  
 6 9  6  9

a 4  2c  3b 2a  1
8. Diketahui matriks A =   dan B =   jika A = 2Bt maka nilai c = ….
 2b 3c   a b  7 

a. 2 b. 3 c. 5 d. 8 e. 10

6 7 2 3
9. Jika P .   =   maka P adalah . . . .
8 9 4 5

 3 2 1 2   3  2
a.   c.   e.  
2 1   2 3 2  1 

  3 2  2 3
b.   d.  
 2 1  1 2 
2
1 2 1 2
10. Hasil dari      =…
3 4 3 4
0 2  6 8 0 8
a.   c.   e.  
 6 12  12 16  16 12 
0 6  6 8
b.   d.  
 2 12  12 18 

 Petunjuk Tindak Lanjut

Setelah menyelesaikan evaluasi diatas, berti UKBM MATU-3.3/4.3/1/3-1 telah berakhir.
Mintalah pada guru kalian untuk UKBM berikutnya yaitu UKBM MATU-3.4/4.4/1/3-2
tentang determinan dan invers matriks.

GOOD JOB !!

TIM MGMP MATEMATIKA-SMAN 1 CIAMIS 18