Nama :
Presensi:
Kelas :
Teks drama
Bj 3.3-4.3/1/3
1. Identitas
a. Nama Mata Pelajaran : Bahasa Daerah (Basa Jawa)
b. Semester : 1 (Satu)
c. Kompetensi Dasar :
3.3.1 Mengidentifikasi ciri ragam bahasa lisan dalam teks bermain peran
3.3.2 Menganalisis karakteristik bahasa lisan dalam bermain peran
h. Materi Pembelajaran
o Lihat dan baca pada Buku Teks Pelajaran (BTP): Sukendro, D.P. dan
Susanti, T.W., 2014, Wiyata Basa kanggo SMA/SMK/MA Kelas X,
Bandung: Penerbit Duta, hal 26-37.
2. Peta Konsep
TEKS LAKON/TEKS DRAMA
3. Kegiatan Pembelajaran
a. Pendahuluan
Unit Kegiatan Belajar Bahasa Daerah (Basa Jawa), Pasangan KD 3.3/4.3
Yen nonton polatan lan sandhang panganggone, pawongan kang ana ing
gambar ndhuwur nuduhake pawongan kang wis tuwa lagi nandang kasusahan.
Ananging yen ditaliti kanthi nastiti, pawongan kang ana ing gambar mau
pranyata isih enom. Mula gambar mangkana iku bisa nuwuhake pitakon kang
maneka warna.
b. Kegiatan Inti
1) Petunjuk Umum UKB
a) Baca dan pahami materi pada buku Sukendro, D.P. dan Susanti,
T.W., 2014, Wiyata Basa kanggo SMA/SMK/MA Kelas X, Bandung:
Penerbit Duta, hal 26-37.
b) Setelah memahami isi materi dalam bacaan berlatihlah untuk
berfikir tinggi melalui tugas-tugas yang terdapat pada UKB ini baik
bekerja sendiri maupun bersama teman sebangku atau teman
lainnya.
c) Kerjakan UKB ini dibuku kerja atau langsung mengisikan pada
bagian yang telah disediakan.
d) Kalian dapat belajar bertahap dan berlanjut melalui kegiatan ayo
berlatih, apabila kalian yakin sudah paham dan mampu
menyelesaikan permasalahan-permasalahan dalam kegiatan belajar
1, 2, dan 3 kalian boleh sendiri atau mengajak teman lain yang sudah
siap untuk mengikuti tes formatif agar kalian dapat belajar ke
UKB berikutnya.
2) Kegiatan Belajar
Ayo……melu kagiyatan sinau karo sabar, semangat, lan konsentrasi !!!
Pasinaon 1
Wacanen pangerten, titikan, struktur, karakteristik, lan tuladhane teks
lakon/teks drama ing isor iki !
Unit Kegiatan Belajar Bahasa Daerah (Basa Jawa), Pasangan KD 3.3/4.3
Pangerten
Drama utawa sandiwara asale saka basa Yunani kang nduweni teges sawijining
aksi/solah bawa, utawa crita kang dipentasake dening paraga-paraga.
Struktur
Minangka teks crita naratif, teks lakon nduweni struktur utawa wangunan kang
dumadi saka: a) jejer (orientasi), yaiku perangan wiwitane crita kanggo
nepungake tokoh/paraga, swasana, lan bibit kawit tumuju crita sabanjure, b)
pasulayan (komplikasi), yaiku dumadine perkara kang kudu diadhepi dening
para tokoh/paraga, lan c) pangudhare prakara (resolusi), yaiku pungkasan
karampungane pasulayan utawa dredah.
Unsur Intrinsik
Drama uga ngemot bab-bab kang ndadekake drama kasebut bisa wutuh,
amarga binangun saka pirang-pirangane bab, yaiku: underan (tema),
paraga lan wewatekane, latar (setting), plot (alur), lan amanat (piwulang
luhur).Bab-bab kang mbangun wutuhing drama kaya ngono iku diarani
unsur intrinsik.
Supaya awakmu luwih paham ngenani bab teks lakon, ing ngisor iki kababar sawijine
teks kanthi irah-irahan ―Nulung Menthung.
Naskah Lakon
“Nulung Menthung”
Dening: Auliya Akbar
Antawacana :
Pak Warta : Ora, iki mau aku lagi bar njupuk pensiun saka kantor Pos Caruban.
Aku ruh bocah mulih sekolah dhampyak-dhampyak, aku kelingan karo
Budi putuku, aku njur numpak ojek mrene!
Liesmina
: Ibu mangke napa boten madosi?
Pak Warta : Ibu mu lagi rewang ing daleme Bu Lina kidul omah, lan ya wis tak
SMS.
Anggada : Ahh… boten sempat Pak, boten wonten wekdal. Yen pinuju
tanggal nem, sok-sok kula nagih ngantos dalu, awit nasabah kula
sakniki sampun sumebar wiwit Madiun ngantos Ngawi.
Pak Warta
: Yen ngono saiki aku wis ngerti. Budi dadi nakal lan bijine elek, iku
sababe ana ing wong tuwane sakloron. Sing sepisan, Budi iku
kurang kasih sayang, kekurangan rasa welas asih.
Liesmina : Ah…rumaos kula kok boten Pak. Budi niku sangune, yen ditandhing kalih
kanca-kancane malah paling kathah. Sandhang panganggone,
nggih kula tumbasaken ingkang paling modhis. HP-ne paling canggih, inggih
paling awis. Dados bab kasih sayang, Budi mboten kekirangan.
Pak Warta : Awakmu iku gagal mahami kasih sayang utawa welas asih. Donya brana sing
mbok grojogake marang Budi iku mung mujudake saperangan cilik saka rasa
welas asih. Budi nduweni tingkah polah sing kaya mangkono iku, sejatine
mung golek kawigaten.
Anggada : Nanging kula merdamel ngantos ―suku kula damel sirah, sirah kula damel
suku, menika mangkene rak inggih kangge Budi.
Pak Warta : Mosok nyempatna wektu sedhela wae ora bisa, mumpung durung
kebacut. Yen nganti kasep, mengko sida ana ―anak polah bapa kepradah.
Yen iku sing dumadi, ndonya sak isine ora bisa kanggo nuku rasa isin lan
getunmu.
Liesmina : Inggih, mangke badhe kula cobi nata jadwal merdamel kula.
Pak Warta : Sing angka loro (nyawang Anggodo), supaya anakmu bisa pinter uteke lan
bener tumindake…gatekna apa sing dipangan!
Anggada : Ooo…yen bab pangan…gizi…Budi mboten kirang. Pancen leres, kompor ing
griya niki mboten nate ngebul. Jalaran, ing zaman ingkang sarwa instan
menika…kanthi gampil kula kantun nilpun…nengga sekedhap… masakan saking
restoran siap saji sampun dugi. Kantun nedha, raosipun sarwa mirasa.
Pak Warta : Sing dakkarepake iku dudu wujude panganan, nanging asal-usule
dhuwit sing mbok blanjakake kanggo kulawargamu. Ringkese, lerenana
anggonmu dadi rentenir!
Anggada : Hla…kenging menapa kula kedah kendel? Wong pakaryan kula mboten
ngrugekaken tiyang, kula malah nulung tiyang ingkang nandang kesusahan.
Pak Warta : Katone pakaryanmu iku nulung, ning sejatine menthung!
Anggada : Kok ngaten?
Pak Warta : Saiki coba delengen! (mandheg sedhela) Kepriye nasibe wong-wong
sing jaremu mbok tulung, tambah untung apa tambah buntung?
Anggada : Inggih pancet mawon. (matur alus) Malah Pak Brodin kidul lepen nika
minggu wingi badhe utang malih, kamangka cicilanipun tasik kathah. Mila
mboten kula sukani malih, nanging wusananipun malah utang tiyang sanes.
Kula ngertos, lajeng kula tagih peksa…sepedhane kula sita, kula sade.
Liesmina : Kamangka…niku sepedha sing dienggo sekolah putrane.
Pak Warta : Wusanane… Pak Brodin saanak bojone mesthi gething lan muring.
Sabanjure mesthi ndonga ala tumrap awakmu sakulawargamu. Ya iki
sing njalari memala tumrap bale somahmu.
Liesmina : Inggih Mas Anggodo, dhawuhe bapak miturut kula… leres. Wiwit sakniki,
mangga dipunkendeli pakaryan Panjenengan.
Anggada : Banjur aku mergawe apa?
Pak Warta : Hla wong omah pinggir dalan gedhe kok bingung, ya adeg toko pakaian apa
mracang rak bisa.
Anggada : Inggih kula nurut, kula ndherek dhawuhe Bapak.
Gladhen 1
Unit Kegiatan Belajar Bahasa Daerah (Basa Jawa), Pasangan KD 3.3/4.3
B. Gatekna tabel analisis titikane basa lisan ing teks lakon Nulung Menthung‖ saka
perangan jejer ing ngisor iki!
Titikane Basa
Lisan
Ana kang Pak Warta : Assalamualaikum Pak Warta guneman
1 guneman Liesmina : Waalaikum Salam, utawa caturan
utawa caturan mangga- mangga, Ibu kanthi adu arep
kanthi adu kok mboten ndherek? karo Liesmina.
arep.
Jangkepana tabel analisis titikane basa lisan ing teks lakon Nulung Menthung‖ saka
perangan pasulayan ing ngisor iki!
Titikane Basa
Lisan
Ana sing
1 guneman
utawa caturan
kanthi adu arep.
Unsur
2 gramatikal
(pandhapuke
ukara) ora
Kapratelakake
kanthi
jangkep.
3
Kaiket dening
panggonan lan
Wektu
4 Pangetrapane
kasengkuyung
intonasi,
praupan, lan
swasana
Jangkepana tabel analisis titikane basa lisan ing teks lakon Nulung Menthung‖ saka
perangan pangudhare prakara ing ngisor iki!
Unit Kegiatan Belajar Bahasa Daerah (Basa Jawa), Pasangan KD 3.3/4.3
No.
Titikane Basa
Lisan
Ana sing
guneman
utawa caturan
kanthi adu arep.
Unsur
gramatikal
(pandhapuke
ukara) ora
kapratelakake
kanthi
jangkep.
3
Kaiket dening
panggonan lan
wektu
4 Kaiket dening
panggonan lan
wektu
Pangetrapane
5 kasengkuyung
intonasi,
praupan, lan
swasana
NILAI
Unit Kegiatan Belajar Bahasa Daerah (Basa Jawa), Pasangan KD 3.3/4.3
Pasinaon 2
Pangganggo
1.Kanca akrab
2...................................
Ngoko Lugu
3....................................
4...................................lsp
Pangganggo
1.Wong tuwo marang wong
................... enom
2...................................
Unggah Ungguh 3...................................lsp
Basa
Pangganggo
Krama Lugu
1...................................
2...................................
3...................................lsp
Pangganggo
Krama Alus 1.Wong enom marang wong
tuwo
2.Anak buah marang pimpinan
3...................................lsp
Ing dhuwur kuwi migunakake paribasan sing tegese wis diwenehi enak nanging isih
njaluk tambahan sing enak liyane.
Gladhen 2
Ukara ing ngisor iki owahana miturut unggah-ungguh basa!
Tuladha :
Ngoko lugu : Kowe apa sida budhal nang Surabaya dina minggu?
Ngoko alus : Panjenengan apa sida tindak menyang Surabaya dina minggu?
Krama lugu : Sampeyan punapa sios kesah dhateng Surabaya dinten minggu?
Krama alus : Panjenengan punapa sios kesah dhateng Surabaya dinten
minggu?
A. Owahana ukara iki dadi ngoko alus, krama lugu, lan krama alus!
1. Ibu tuku gula limang kilo ing Toko Cahaya Baru
2. Bapak mangan sega gule ing Warung Setia
3. Wingi budhe turu ing omahku
4. Eyang kakung lagi lunga menyang Jember
5. Aku lan adhiku diwenehi dhuwit budhe satus ewu
6. Mbah kakung ngrungokno siaran wayang kulit
7. Bapak lunga nang Jakarta numpak kereta
8. Si mbah lagi turu ing ngarep TV
9. Bapak ibuku durung mulih saka Surabaya.
10. Aku dikongkon Bu Guru jupuk buku ing perpustakaan
B. Golekana tegese saka tembung sing diwenehi garis isor lan sebutna jinise
tembung apa!
Tuladha :
Saben dina bapakku adus kringet kanggo nguripi aku lan keluargaku.
Adus kringet kelebu jinise tembung entar duweni teges nyambut gawe rekasa
1. Bocah kuwi luhur budine saengga akeh wong sing seneng gumbul karo bocahe.
2. Ari lan Rudi saben dina ing kelas kaya bayu karo lenga
3. Mesakna, usaha sing dilakoni bapak kuwi nguyahi banyu segara!
4. Direwangi jungkir walik meksa ora bisa nyukupi kebutuhan saben dinane.
5. Para siswa jalwestri padha mlebu Aula kanggo melu kagiyatan Pensi.
NILAI
Yen siswa wis rampung nggarap pitakon-pitakonan ing dhuwur kuwi mau,
banjur siswa bisa nerusake menyang kagiyatan pasinaon 3 ing ngisor iki!
Pasinaon 3
Unit Kegiatan Belajar Bahasa Daerah (Basa Jawa), Pasangan KD 3.3/4.3
Supaya anggone mentasake lakon ora nguciwani, sadurunge mentasake lakon perlu
nindakake ayahan-ayahan iki:
Saiki wektune para siswa mamerake kawasisane kanthi ngetog sakabehe karosan, lan
kaprigelan kang wis kasiapake kanthi jlimet, titi, lan tutug. Dhalang lan para paraga ing
pagelaran kanthi saiyeg saeka kapti makarya bebarengan nggelar lakon kanthi bombong
lan bungah.
Pagelaran lakon bisa lumaku kanthi lancar lan apik, yen sekabehe pawongan kang
kasangkut ing sajerone pagelaran bisa makarya bebarengan kanthi linambaran rasa seneng
lan tanggung jawab.
Nalika salah sawijine kelompok lagi oleh giliran nggelar lakon, kelompok liyane kanthi
tinarbuka lan jujur menehi pambiji, panemu, lan panyaruwe. Bab kang perlu oleh
kawigaten yaiku:
a. Suara
Sajerone pagelaran lakon, paraga kudu bisa ngatur suara supaya
antawacanane bisa kaprungu kanthi jelas dening pamiarsa ing sajerone gedhung
utawa panggung. Paraga lakon kudu bisa ngatur: 1) intensitas (kekuatan/seru-lirihe
suara), 2) intonasi (nadha/endhek-dhuwure suara), lan 3) artikulasi (kedal/obah
lan menga-mingkeme tutuk).
b. Polatan
Paraga lakon kudu bisa mitontonake polatan (ekspresi wajah) sedhih,
gething, srengen, seneng, wedi, bingung, sombong, ngantuk, lan utawa jumbuh karo
panjaluke naskah.
c. Polah Tingkah
Sakabehe polah tingkah paraga lakon kudu mujudake obah mosik sing
kaseja. Polah tingkah iku kudu laras, imbang, lan wajar kaya panjaluke naskah.
Gladhen 3
Nglakon bebarengan!
Unit Kegiatan Belajar Bahasa Daerah (Basa Jawa), Pasangan KD 3.3/4.3
Kerjakna karo kancamu ing di buku garapan dhewe-dhewe! Kabeh garapan kudu
dipriksa kaliyan bapak/ibu guru supaya ngerti panguwasan materi sadurunge siswa
jupuk UKB sakwise.
c. Penutup
Jika menjawab “TIDAK” pada salah satu pertanyaan di atas, maka pelajarilah
kembali materi tersebut dalam Buku Teks Pelajaran (BTP) dan pelajari ulang
kegiatan belajar 1 atau 2 yang sekiranya perlu kalian ulang dengan
bimbingan Guru atau teman sejawat. Jangan putus asa untuk mengulang
lagi!. Dan apabila kalian menjawab “YA” pada semua pertanyaan, maka
lanjutkan berikut.
Dimana posisimu?
Ukurlah diri kalian dalam menguasai materi Teks Lakon/Teks Drama dalam
rentang 0 – 100, tuliskan ke dalam kotak yang tersedia.