Anda di halaman 1dari 32

PRAKTIKUM FISIKA DASAR 1

PERCOBAAN KESETIMBANGAN

Disusun untuk memenuhi tugas mata kuliah

Praktikum Fisika Dasar 1

Yang dibimbing pleh Bapak Muhammad Reyza Arief Taqwa, M.pd

Disusun oleh :

Nama : Sella Karlinda Puspa

NIM : 190321624053

Kelas/ Offering : B

Kelompok : 4

JURUSAN FISIKA

FAKULTAS MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN ALAM

UNIVERSITAS NEGERI MALANG

SEPTEMBER 2019
PERCOBAAN KESETIMBANGAN

A. TUJUAN
Kompetensi yang harus diperoleh mahasiswa selama percobaan adalah
sebagai berikut :
1. Mahasiswa terampil merangkai set percobaan dengan benar.
2. Mampu menerapkan teori ralat rambat dengan benar.
3. Mampu menggunakan prinsip kesetimbangan dengan benar.

B. LATAR BELAKANG
Sebuah benda tegar berada dalam keadaan setimbang mekanis apabila
relative terhadap suatu kerangka acuan inersia yaitu :
1. Percepatan linear pusat massanya nol.
2. Percepatan sudutnya mengelilingi sembarang sumbu tetap dalam
kerangka acuan ini juga nol.

Persyaratan diatas tidak mengharuskan benda tersebut dalam keadaan diam,


pada persyaratan pertama membolehkan benda bergerak akan tetapi dengan
kecepatan konstan, sedangkan pada persyaratan kedua membolehkan benda
berotasi dengan kecepatan sudut rotasi yang konstan juga. Bila benda benar-
benar diam (relative terhadap suatu kerangka acuan) itu ketika kecepatan linier
pusat massanya, dan kecepatan sudut rotasinya terhadap sembarang sumbu tetap
itu keduanya bernilai nol, maka benda tegar tersebut dikatakan berada dalam
kesetimbangan statis.

Gerak translasi suatu benda tegar yang bermassa M ditentukan oleh


persamaan berikut:
F ekst = Ma⃗ pm

F ekst adalah resultan semua gaya eksternal yang bekerja pada benda dan a⃗ pm

adalah percepatan linear dalam gerak translasi. Karena syarat terjadinya keadaan
setimbang a⃗ pm harus nol, maka syarat pertama untuk keadaan setimbang adalah :
jumlah vector semua gaya eksternal yang bekerja pada benda dalam keadaan
setimbang haruslah sama dengan nol. Sebagai contoh misalnya pada sebuah
F 1, ⃗
benda bekerja gaya eksternal ⃗ F 2, dan ⃗
F 3 , maka gaya eksternal yang bekerja
pada benda agar terjadi kesetimbangan adalah :

F 1+ ⃗
F=⃗
⃗ F 2+ ⃗
F3 = 0 (1)

Gaya eksternal yang bekerja pada sebuah benda mempunyai tiga komponen,
yaitu gaya dalam arah sumbu x, arah sumbu y, dan arah sumbu z. Secara scalar
dapat dinyatakan sebagi berikut :

Fx = ⃗
⃗ F 1 x+ ⃗
F 2 x+ ⃗
F3x = 0

Fy = ⃗
⃗ F 1 y+ ⃗
F 2 y+ ⃗
F3 y = 0
(2)

Fz = ⃗
⃗ F 1 z+ ⃗
F 2 z+ ⃗
F3z = 0

Persamaan (2) menyatakan bahwa jumlah komponen gaya sepanjang ketiga arah
sumbu yang saling tegak lurus adalah nol.

Syarat kesetimbangan yang kedua adalah percepatan sudut sama dengan


nol terhadap sembarang sumbu tetap. Percepatan sudut benda tegar berkaitan
dengan torka seperti yang telah dinyatakan dalam hukum Newton, yaitu τ⃗ = I ⃗a
.Oleh karena itu persyaratan kedua untuk keadaan setimbang yaitu jumlah
vector semua torka eksternal yang bekerja pada benda dalam keadaan setimbang
harus sama dengan nol. Syarat kedua ini dapat dinyatakan sebagai : τ⃗ = τ 1 + τ 2 +
τ3 = 0

Seperti halnya gaya eksternal tadi, maka untuk torka eksternalnyapun


mempunyai tiga komponen arah sebagai berikut :

τ⃗ x = τ 1 x + τ 2 x + τ 3 x = 0

τ⃗ y= τ 1 y + τ 2 y + τ 3 y = 0
(3)

τ⃗ z= τ 1 z + τ 2 z + τ 3 z = 0

Pusat gravitasinya ditunjukkan pada pusat penampang lintang kibus,


yaitu titik C. pada kubus dikerjakan gaya agar kubus dapat berotasi mengelilingi
sumbu pada salah satu rusuknya tanpa tergelincir. Persamaan (3) menyatakan
bahwa pada keadaaan setimbang, jumlah komponen torka yang bekerja pada
benda sepanjang tiga arah atau sumbu tegak lurus adalah nol.
C. ALAT- ALAT DAN BAHAN
1. Dua buah milimeter blok
2. Pipa berongga
3. Benang
4. Statip
5. Triplek
6. Beban tiga buah
7. Busur
8. Neraca analitis
9. Mistar
10. Selotip

D. PROSEDUR PERCOBAAN
1. Menimbang massa silinder berongga dan beban.
2. Mengukur Panjang pipa berongga.
3. Merangkai alat seperti gambar, mengusahakan pipa pada posisi stabil.

4. Memberi tanda pada titik A-F pada kertas milimeter blok.


5. Menandai juga titik tengah silinder berongga sebagai pusat massanya.
6. Mengukur sudut kemiringan pipa berongga, sudut ABC, dan BCA.
7. Memasukkan data pada table.
8. Mengulang langkah 3 sampai 7 untuk posisi E yang berbeda.

E. DATA PENGAMATAN
Massa pipa berongga : 0,0115 kg
Massa beban :m1=m3=0,025 kg , m2=0,02 kg
Panjang pipa berongga : 0,155 m
No Sudut Kemiringan Sudut ABC Sudut BCD
1. 10° 140 ° 145 °
2. 10° 155 ° 140°

Nst neraca analitis : 5.10−3 kg


Nst mistar : 10−3 m
Nst busur : 1°

F. ANALISIS DATA
# Percobaan 1
F1x = - m.g cos θ
= - 0,025. 9,8. Cos 40°
= - 0,025. 9,8. 0,766
= - 0,18767
F2x = - m.g cos θ
= - 0,025. 9,8. Cos 35°
= - 0,025. 9,8. 0,819
= - 0,200655
F3x = - m.g cos θ
= - 0,02. 9,8. Cos 80°
= - 0,02. 9,8. 0,173
= - 0,033908
F4x = - m.g cos θ

= - 0,0115. 9,8. Cos 80°

= - 0,0115. 9,8. 0,173

= - 0,0194971

∑ Fx = F 1 x+ F 2 x + F 3 x + F 4 x

= 0,18767 + 0,200655 + 0,033908 + 0,0194971

= 0,4417301
F1 y = m.g sin θ

= 0,025. 9,8. Sin 40°

= 0,025. 9,8. 0,642

= 0,15729

F2 y = m.g sin θ

= 0,025. 9,8. Sin 35°

= 0,025. 9,8. 0,573

= 0,140385

F3 y = m.g sin θ

= 0,02. 9,8. Sin 80°

= 0,02. 9,8. 0,984

= 0,192864

F4 y = m.g sin θ

= 0,0115. 9,8. Sin 80

= 0,0115. 9,8. 0,984

= 0,1108968

∑ Fy = F 1 y+ F 2 y+ F 3 y + F 4 y

= 0,15729 + 0,140385 + 0,192864 + 0,1108968

= 0,6014358

τ1 = m.g sin θ.l 1

= 0,025. 9,8. Sin 40°. 0,0775

= 0,025. 9,8. 0,642. 0,0775

= 0,012189975 Nm
τ2 = m.g sin θ.l 2

= 0,025. 9,8. Sin 35°. 0,0775

= 0,025. 9,8. 0,573. 0,0775

= 0,0108798375 Nm

τ3 = m.g sin θ.l 3

= 0,02. 9,8. Sin 80°. 0,022

= 0,02. 9,8. 0,984. 0,022

= 0,004243008 Nm

τ4 = m.g sin θ.l 4

= 0,0115. 9,8. Sin 80. 0

= 0 Nm

∑τ = τ1+ τ2 + τ3 + τ 4

= 0,012189975 + 0,0108798375 + 0,004243008 + 0

= 0,0273128205 Nm

Teori Ralat

1
∆m= . 0,005 = 0.0025 kg
2

1
∆l = . 0,001 = 0,0005 m
2

1
∆θ = . 1° = 0,5°
2

2 2
∆ Fx =
√| ∂ Fx 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fx 2
|| . .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . cos θ . . ∆ m + m. g . sin θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
∆ Fy =
√| ∂ Fy 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fy 2
|| . .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2 2
∆τ =
√| ∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
||
∂θ
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
∂l || . .∆l
3 |
2 2 2
=
√| 2
|| 2
|| 2
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l
3 3 3 |
Sistem 1

2 2
∆ F1x =
√| ∂ Fx 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fx 2
|| . .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . cos θ . . ∆ m + −m. g .sin θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . cos 40 ° . .0,0025 + −0,025. 9,8.sin 40 . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. 0,766. .0,0025 + −0,025. 9,8.0,642 . .0,5°
3 3 |
= √|0,012511333|2+|−0,05243|2

= √ 0,000156533+0,002748904

= √ 0,002905437

= 0,053902105 N
∆ F1 x 0,053902105
RFx = x 100 %= x 100% = 0,2872 x 100% = 28,72 %
F1 x 0,18767

2 2
∆ F1 y =
√| ∂ Fy 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fy 2
||
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . sin 40 ° . . 0,0025 + 0,025.9,8. cos 40° . .0,5°
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 .0,642 . . 0,0025 + 0,025.9,8.0,766 . .0,5°
3 3 |
= √|0,010486|2+|0,062556666|2

= √ 0,000109956+0,003913336

= √ 0,004023292

= 0,063429425 N

∆ F1 y 0,063429425
RF y = x 100 % = x 100 % = 0,4032 x 100 % = 40,32 %
F1 y 0,15729

2 2 2
∆ τ1 =
√|∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
||
∂θ
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
∂l || . .∆l
3 |
2 2 2
=
√| 2
|| 2
|| 2
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l
3 3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 40 ° .0,0775 . . 0,0025 + 0,025. 9,8. cos 40 ° .0,0775. .0,5 +¿ ¿
3 3 |
|√ 0,025. 9,8. sin 40 ° . 32 .0,0005|
2 2
=
√| 2
|| 2
|
9,8.0,642 .0,0775. . 0,0025 + 0,025. 9,8.0,766 .0,0775 . .0,5 + ¿¿
3 3

√| 2
0,025. 9,8.0,642. .0,0005
3 |
= √|0,000812665|2 +|0,001939256|2 +|0,00005243|2

= √ 0,00000066+0,00000376+ 0,000000002

= √ 0,000004422

= 0,002102855 N

∆ τ1 0,002102855
Rτ 1 = x 100 % = x 100% =0,1725 x 100% = 17,25 %
τ1 0,012189975

Jadi, pada sistem 1 diperoleh :

Fx = (0,187 ± 0,002¿ N ,dengan ralat relative sebesar 28,72 %

Fy = (0,157 ± 0,063 ¿ N , dengan ralat relative sebesar 40,32 %

τ =(0,012 ± 0,002¿ Nm, dengan ralat relative sebesar 17,25 %

Sistem 2

2 2
∆ F2x =
√| ∂ Fx 2
∂m 3 ||
. .∆m +
∂ Fx 2
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . cos θ . . ∆ m + −m. g .sin θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. cos 35 °. . 0,0025 + −0,025.9,8 . sin 35 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,819 . .0,0025 + −0,025. 9,8 .0,573. .0,5 °
3 3 |
= √|0,013377|2+|0,1169875|2

= √ 0,000178944+0,013686075
= √ 0,013865019

= 0,117749815 N

∆ F2 x 0,117749815
RFx = x 100 % = x 100 % = 0,5868 x 100 % = 58, 68 %
F2 x 0,200655

2 2
∆ F2 y =
√| ∂ Fy 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fy 2
||
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 35° . . 0,0025 + 0,025. 9,8. cos 35° . .0,5°
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. 0,573. .0,0025 + 0,025.9,8.0,819 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,009359|2 +|0,066885|2

= √ 0,00008759+0,004473603

= √ 0,004561193

= 0,067536604 N

∆ F2 y 0,067536604
RF y = x 100 % = x 100 % = 0,4810 x 100% = 48,10 %
F2 y 0,140385

2 2 2
∆ τ2 =
√|∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
||
∂θ
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
∂l || . .∆l
3 |
2 2 2
=
√| 2
|| 2
|| 2
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l
3 3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 35° .0,0775 . .0,0025 + 0,025.9,8. cos 35 ° .0,0775. .0,5 +¿ ¿
3 3 |
|√ 0,025. 9,8. sin35 ° . 23 .0,0005|
2 2
=
√| 2
|| 2
|
9,8.0,573 . .0,0775.0,0025 + 0,025. 9,8.0,819.0,0775 . .0,5 +¿ ¿
3 3

√| 2
0,025. 9,8.0,573 . .0,0005
3 |
= √|0,000725322|2 +|0,005183587|2+|0,000046795|2

= √ 0,000000526+0,000026869+0,000000002

= √ 0,000027397

= 0,005234214 N

∆ τ2 0,005234214
Rτ 2 = x 100 % = x 100% = 0,4810 x 100% = 48,10 %
τ2 0,0108798375

Jadi, pada sistem 2 diperoleh :

Fx = (0,200 ± 0,117 ¿ N ,dengan ralat relative sebesar 58,68 %

Fy = (0,140 ± 0,067 ¿ N, dengan ralat relative sebesar 48,10 %

τ =(0,010 ± 0,005 ¿ Nm, dengan ralat relative sebesar 48,10 %

Sistem 3

2 2
∆ F3x =
√| ∂ Fx 2
∂m 3 ||
. .∆m +
∂ Fx 2
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . cos θ . . ∆ m + −m. g .sin θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . cos 80 ° . . 0,0025 + −0,02.9,8. sin 80 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 .0,173 . .0,0025 + −0,02. 9,8.0,984 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,002825666|2+|0,064288|2

= √ 0,000007984+0,004132946

= √ 0,00414093

= 0,064350058 N

∆ F3 x 0,064350058
RFx = x 100 % = x 100 % = 1,897 x 100 % = 187,9 %
F3 x 0,033908

2 2
∆ F3 y =
√| ∂ Fy 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fy 2
||
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 80 ° . . 0,0025 + 0,02. 9,8. cos 80 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,984 . . 0,0025 + 0,02. 9,8.0,173 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,016072|2 +|0,011302666|2

= √ 0,000258309+0,00012775

= √ 0,000386059

= 0,019648384 N

∆ F3 y 0,019648384
RF y = x 100 % = x 100% = 0,1018 x 100% = 10,18 %
F3 y 0,192864

2 2 2
∆ τ3 =
√|∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
||
∂θ
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
||
∂l |
. .∆l
3

2 2 2
=
√| 2
|| 2
|| 2
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l
3 3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
|
9,8. sin 80 ° .0,022 . . 0,0025 + 0,02.9,8. cos 80 ° .0,022. .0,5 +¿ ¿
3 3

|√ 0,02. 9,8. sin 80° . 23 .0,0005|


2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,984 . . 0,022.0,0025 + 0,02. 9,8.0,173 .0,022. .0,5 +¿ ¿
3 3 |
2

√| 2
0,02. 9,8.0,984 . .0,0005
3 |
= √|0,000353584|2+|0,000248658|2 +|0,000064288|2

= √ 0,00000125+0,00000061+0,00000004

= √ 0,0000019

= 0,0013784048 N

∆ τ3 0,0013784048
Rτ 3 = x 100 % = x 100 %=¿ 0,3248 x 100% = 32,48 %
τ3 0,004243008

Jadi, pada sistem 3 diperoleh :

Fx = (0,033 ± 0,064 ¿ N ,dengan ralat relative sebesar 187,9 %

Fy = (0,192 ± 0,019 ¿ N , dengan ralat relative sebesar 10,18 %

τ =(0,004± 0,001¿ Nm, dengan ralat relative sebesar 32,10 %

Sistem 4

2 2
∆ F4 x =
√| ∂ Fx 2
∂m 3 ||
. .∆m +
∂ Fx 2
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . cos θ . . ∆ m + −m. g .sin θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . cos 80 ° . . 0,0025 + −0,0115. 9,8.sin 80 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 .0,176 . .0,0025 + −0,0115. 9,8.0,984 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,002874666|2+|−0,0369656|2

= √ 0,000008263+0,001366455

= √ 0,001374718

= 0,037077189 N

∆ F4x 0,037077189
RFx = x 100 % = x 100 % = 1,901 x 100% = 190,1 %
F4x 0,0194971

2 2
∆ F4 y =
√| ∂ Fy 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fy 2
||
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 80 ° . . 0,0025 + 0,0115. 9,8. cos 80 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,948 . .0,0025 + 0,0115. 9,8.0,173 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,016072|2 +|0,006499033|2

= √ 0,000258309+0,000042237

= √ 0,000300546
= 0,017336262 N

∆ F4 y 0,017336262
RF y = x 100 % = x 100% = 0,1563 x 100% = 15,63 %
F4 y 0,1108968

2 2 2
∆ τ4 =
√| ∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
|| ∂θ ||
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
∂l |
. .∆l
3
2 2 2
=
√| 2
3 || 2
3 || 2
3 |
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l

2 2
=
√| 2
|| 2
|
9,8. sin 80 ° .0 . . 0,0025 + 0,0115. 9,8. cos 80 ° .0 . .0,5 +¿ ¿
3 3

|√ 0,0115. 9,8. sin 80 ° . 23 .0,0005|


2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,984 .0 . . 0,0025 + 0,0115. 9,8.0,173 .0 . .0,5 + ¿ ¿
3 3 |
2

√| 2
0,0115. 9,8.0,984 . .0,0005
3 |
= √|0|2+|0|2 +|0,0000369665|2

= √ 0+0+ 0,000000001

= √ 0,000000001

= 0,000036965 N

∆τ4 0,000036965
Rτ 4 = x 100 % = x 100% =0,000036965x 100% = 0,0036965 %
τ4 0

Jadi, pada sistem 4 diperoleh :

Fx = (0,019 ± 0,037 ¿ N ,dengan ralat relative sebesar 190,1 %

Fy = (0,110 ± 0,017 ¿ N, dengan ralat relative sebesar 15,63 %

τ =(0 ± 0,000036965¿ Nm, dengan ralat relative sebesar 0,0036965 %

# Percobaan 2
F1x = - m.g cos θ
= - 0,025. 9,8. Cos 25°
= - 0,025. 9,8. 0,906
= - 0,22197
F2x = - m.g cos θ
= - 0,025. 9,8. Cos 40°
= - 0,025. 9,8. 0,766
= - 0,18767
F3x = - m.g cos θ
= - 0,02. 9,8. Cos 80°
= - 0,02. 9,8. 0,173
= - 0,033908
F4x = - m.g cos θ

= - 0,0115. 9,8. Cos 80°

= - 0,0115. 9,8. 0,173

= - 0,0194971

∑ Fx = F 1 x+ F 2 x + F 3 x + F 4 x

= 0,22197 + 0,18767 + 0,033908 + 0,0194971

= 0,4630451

F1 y = m.g sin θ

= 0,025. 9,8. Sin 25°

= 0,025. 9,8. 0,422

= 0,10339

F2 y = m.g sin θ

= 0,025. 9,8. Sin 40°

= 0,025. 9,8. 0,642

= 0,15729

F3 y = m.g sin θ

= 0,02. 9,8. Sin 80°


= 0,02. 9,8. 0,984

= 0,192864

F4 y = m.g sin θ

= 0,0115. 9,8. Sin 80

= 0,0115. 9,8. 0,984

= 0,1108968

∑ Fy = F 1 y+ F 2 y+ F 3 y + F 4 y

= 0,10339 + 0,15729 + 0,192864 + 0,1108968

= 0,5644408

τ1 = m.g sin θ.l 2

= 0,025. 9,8. Sin 25°. 0,0775

= 0,025. 9,8. 0,422. 0,0775

= 0,008012725 Nm

τ2 = m.g sin θ.l 1

= 0,025. 9,8. Sin 40°. 0,0775

= 0,025. 9,8. 0,642. 0,0775

= 0,012189975 Nm

τ3 = m.g sin θ.l 3

= 0,02. 9,8. Sin 80°. 0,0225

= 0,02. 9,8. 0,984. 0,0225

= 0,00433944 Nm

τ4 = m.g sin θ.l 4

= 0,0115. 9,8. Sin 80. 0


= 0 Nm

∑τ = τ1+ τ2 + τ3 + τ 4

= 0,008012725 +0,012189975 + 0,00433944+ 0

= 0,02454214 Nm

Sistem 1

2 2
∆ F1x =
√| ∂ Fx 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fx 2
|| . .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . cos θ . . ∆ m + −m. g .sin θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . cos 25 ° . . 0,0025 + −0,025.9,8. sin 25 . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 .0,906 . .0,0025 + −0,025. 9,8.0,422. .0,5 °
3 3 |
= √|0,014798|2 +|−0,034463333|2

= √ 0,00021898+0,001187721

= √ 0,001406701

= 0,037506012 N

∆ F1 x 0,037506012
RFx = x 100 %= x 100% = 0,1689 x 100% = 16,89 %
F1 x 0,22197

2 2
∆ F1 y =
√| ∂ Fy 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fy 2
|| . .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . sin 25° . . 0,0025 + 0,025. 9,8. cos 25° . .0,5°
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 .0,422 . . 0,0025 + 0,025.9,8.0,906 . .0,5°
3 3 |
= √|0,006892666|2+|0,07399|2

= √ 0,000047508+0,00547452

= √ 0,005522028

=0,074310349 N

∆ F1 y 0,074310349
RF y = x 100 % = x 100% = 0,7187 x 100% = 71,87 %
F1 y 0,10339

2 2 2
∆ τ1 =
√| ∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
|| ∂θ
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
|| ∂l
. .∆l
3 |
2 2 2
=
√| 2
3 || 2
3 || 2
3 |
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l

2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 25 ° .0,0775 . .0,0025 + 0,025. 9,8.cos 25 ° .0,0775. .0,5 +¿ ¿
3 3 |
|√ 0,025. 9,8. sin25 ° . 23 .0,0005|
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,422 .0,0775. . 0,0025 + 0,025. 9,8.0,906 .0,0775 . .0,5 + ¿¿
3 3 |
2

√| 2
0,025. 9,8.0,422. .0,0005
3 |
= √|0,000534181|2 +|0,005734225|2+|0,000034463|2

= √ 0,000000285+0,000032881+0,000000001

= √ 0,000033167
= 0,005759079 N

∆ τ1 0,005759079
Rτ 1 = x 100 % = x 100% =0,7187x 100% = 71,87 %
τ1 0,008012725

Jadi, pada sistem 1 diperoleh :

Fx = (0,221 ± 0,037 ¿ N ,dengan ralat relative sebesar 16,89 %

Fy = (0,103 ± 0,074 ¿ N, dengan ralat relative sebesar 71,87 %

τ =(0,008 ± 0,005 ¿ Nm, dengan ralat relative sebesar 71,87 %

Sistem 2

2 2
∆ F2x =
√| ∂ Fx 2
∂m 3 ||
. .∆m +
∂ Fx 2
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . cos θ . . ∆ m + −m. g .sin θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . cos 40 ° . .0,0025 + −0,025. 9,8.sin 40 . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. 0,766. .0,0025 + −0,025. 9,8.0,642 . .0,5°
3 3 |
= √|0,012511333|2+|−0,05243|2

= √ 0,000156533+0,002748904

= √ 0,002905437

= 0,053902105 N

∆ F2 x 0,053902105
RFx = x 100 %= x 100% = 0,2872x 100% = 28,72 %
F2 x 0,18767

2 2
∆ F1 y =
√| ∂ Fy 2
∂m 3 ||
. .∆m +
∂ Fy 2
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . sin 40 ° . . 0,0025 + 0,025.9,8. cos 40° . .0,5°
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 .0,642 . . 0,0025 + 0,025.9,8.0,766 . .0,5°
3 3 |
= √|0,010486|2+|0,062556666|2

= √ 0,000109956+0,003913336

= √ 0,004023292

= 0,063429425 N

∆ F1 y 0,063429425
RF y = x 100 % = x 100 % = 0,4032 x 100 % = 40,32 %
F1 y 0,15729

2 2 2
∆ τ1 =
√| ∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
|| ∂θ
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
||
∂l
. .∆l
3 |
2 2 2
=
√| 2
|| 2
|| 2
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l
3 3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 40 ° .0,0775 . . 0,0025 + 0,025. 9,8. cos 40 ° .0,0775. .0,5
3 3 |
|√ 0,025. 9,8. sin 40 ° . 32 .0,0005|
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,642 .0,0775. . 0,0025 + 0,025. 9,8.0,766 .0,0775 . .0,5 + ¿¿
3 3 |
2

√| 2
0,025. 9,8.0,642. .0,0005
3 |
= √|0,000812665|2 +|0,001939256|2 +|0,00005243|2

= √ 0,00000066+0,00000376+ 0,000000002

= √ 0,000004422

= 0,002102855 N

∆ τ1 0,002102855
Rτ 1 = x 100 % = x 100% =0,1725 x 100% = 17,25 %
τ1 0,012189975

Jadi, pada sistem 2 diperoleh :

Fx = (0,187 ± 0,002¿ N ,dengan ralat relative sebesar 28,72 %

Fy = (0,157 ± 0,063 ¿ N , dengan ralat relative sebesar 40,32 %

τ =(0,012 ± 0,002¿ Nm, dengan ralat relative sebesar 17,25 %

Sistem 3

2 2
∆ F3x =
√| ∂ Fx 2
∂m 3 ||
. .∆m +
∂ Fx 2
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . cos θ . . ∆ m + −m. g .sin θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . cos 80 ° . . 0,0025 + −0,02.9,8. sin 80 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 .0,173 . .0,0025 + −0,02. 9,8.0,984 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,002825666|2+|0,064288|2

= √ 0,000007984+0,004132946

= √ 0,00414093

= 0,064350058 N

∆ F3 x 0,064350058
RFx = x 100 % = x 100 % = 1,897 x 100 % = 187,9 %
F3 x 0,033908
2 2
∆ F3 y =
√| ∂ Fy 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fy 2
||
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 80 ° . . 0,0025 + 0,02. 9,8. cos 80 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,984 . . 0,0025 + 0,02. 9,8.0,173 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,016072|2 +|0,011302666|2

= √ 0,000258309+0,00012775

= √ 0,000386059

= 0,019648384 N

∆ F3 y 0,019648384
RF y = x 100 % = x 100% = 0,1018 x 100% = 10,18 %
F3 y 0,192864

2 2 2
∆ τ3 =
√| ∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
||
∂θ
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
∂l || . .∆l
3 |
2 2 2
=
√| 2
|| 2
|| 2
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l
3 3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 80 ° .0,0225 . .0,0025 + 0,02. 9,8.cos 80° .0,225 . .0,5 + ¿ ¿
3 3 |
|√ 0,02. 9,8. sin 80° . 23 .0,0005|
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,984 . . 0,0225.0,0025 + 0,02. 9,8.0,173 .0,0225. .0,5 +¿ ¿
3 3 |
2

√| 2
0,02. 9,8.0,984 . .0,0005
3 |
= √|0,00036162|2 +|0,00025431|2 +|0,000064288|2

= √ 0,0000013+0,00000064+ 0,000004

= √ 0,00000594

= 0,002437211 N

∆ τ3 0,002437211
Rτ 3 = x 100 % = x 100 %=¿0,5616 x 100% = 56,16 %
τ3 0,00433944

Jadi, pada sistem 3 diperoleh :

Fx = (0,033 ± 0,064 ¿ N ,dengan ralat relative sebesar 187,9 %

Fy = (0,192 ± 0,019 ¿ N , dengan ralat relative sebesar 10,18 %

τ =(0,004± 0,002¿ Nm, dengan ralat relative sebesar 56,16 %

Sistem 4

2 2
∆ F4 x =
√| ∂ Fx 2
∂m 3 ||
. .∆m +
∂ Fx 2
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
|
g . cos θ . . ∆ m + −m. g .sin θ . . ∆ θ
3 3

2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . cos 80 ° . . 0,0025 + −0,0115. 9,8.sin 80 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 .0,176 . .0,0025 + −0,0115. 9,8.0,984 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,002874666|2+|−0,0369656|2

= √ 0,000008263+0,001366455

= √ 0,001374718

= 0,037077189 N
∆ F4x 0,037077189
RFx = x 100 % = x 100 % = 1,901 x 100% = 190,1 %
F4x 0,0194971

2 2
∆ F4 y =
√| ∂ Fy 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fy 2
||
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 80 ° . . 0,0025 + 0,0115. 9,8. cos 80 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,948 . .0,0025 + 0,0115. 9,8.0,173 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,016072|2 +|0,006499033|2

= √ 0,000258309+0,000042237

= √ 0,000300546
= 0,017336262 N

∆ F4 y 0,017336262
RF y = x 100 % = x 100% = 0,1563 x 100% = 15,63 %
F4 y 0,1108968

2 2 2
∆ τ4 =
√|∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
||
∂θ
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
∂l || . .∆l
3 |
2 2 2
=
√| 2
|| 2
|| 2
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l
3 3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 80 ° .0 . . 0,0025 + 0,0115. 9,8. cos 80 ° .0 . .0,5 +¿ ¿
3 3 |
|√ 0,0115. 9,8. sin 80 ° . 23 .0,0005|
2 2
=
√| 2
|| 2
|
9,8.0,984 .0 . . 0,0025 + 0,0115. 9,8.0,173 .0 . .0,5 + ¿ ¿
3 3

√| 2
0,0115. 9,8.0,984 . .0,0005
3 |
= √|0|2+|0|2 +|0,0000369665|2

= √ 0+0+ 0,000000001

= √ 0,000000001

= 0,000036965 N

∆τ4 0,000036965
Rτ 4 = x 100 % = x 100% =0,000036965x 100% = 0,0036965 %
τ4 0

Jadi, pada sistem 4 diperoleh :

Fx = (0,019 ± 0,037 ¿ N ,dengan ralat relative sebesar 190,1 %

Fy = (0,110 ± 0,017 ¿ N, dengan ralat relative sebesar 15,63 %

τ = (0 ± 0,000036965¿ Nm, dengan ralat relative sebesar 0,0036965 %


G. PEMBAHASAN
Syarat terjadinya keadaan setimbang adalah a⃗ pm harus nol, maka syarat
pertama untuk keadaan setimbang adalah : jumlah semua vector gaya eksternal
yang bekerja pada benda dalam keadaan setimbang harus sama dengan nol.
Syarat kesetimbangan yang kedua adalah percepatan sudut sama dengan nol
terhadap sembarang sumbu tetap. Percepatan sudut benda tegar berkaitan dengan
torka seperti yang telah dinyatakan dalam hokum Newton, yaitu τ⃗ = I ⃗a . Oleh
karena itu persyaratan kedua untuk keadaan setimbang yaitu jumlah vector
semua torka eksternal yang bekerja pada benda dalam keadaan setimbang harus
sama dengan nol.
Pada percobaan dilakukan pengukuran sudut ABC dan BCD, serta sudut
kemiringan pipa berongga untuk mengetahui besarnya gaya dan torka yang
bekerja pada sumbu x dan y. dan hasil yang diperoleh adalah :

# Percobaan 1 :

 Sistem 1 :
Fx = (0,187 ± 0,002¿ N ,dengan ralat relative sebesar 28,72 %

Fy = (0,157 ± 0,063 ¿ N , dengan ralat relative sebesar 40,32 %

τ =(0,012 ± 0,002¿ Nm, dengan ralat relative sebesar 17,25 %

 Sistem 2 :

Fx = (0,200 ± 0,117 ¿ N ,dengan ralat relative sebesar 58,68 %

Fy = (0,140 ± 0,067 ¿ N, dengan ralat relative sebesar 48,10 %

τ =(0,010 ± 0,005 ¿ Nm, dengan ralat relative sebesar 48,10 %

 Sistem 3 :

Fx = (0,033 ± 0,064 ¿ N ,dengan ralat relative sebesar 187,9 %


Fy = (0,192 ± 0,019 ¿ N , dengan ralat relative sebesar 10,18 %

τ =(0,004± 0,001¿ Nm, dengan ralat relative sebesar 32,10 %

 Sistem 4 :

Fx = (0,019 ± 0,037 ¿ N ,dengan ralat relative sebesar 190,1 %

Fy = (0,110 ± 0,017 ¿ N, dengan ralat relative sebesar 15,63 %

τ =(0 ± 0,000036965¿ Nm, dengan ralat relative sebesar 0,00369%

# Percobaan 2
 Sistem 1

Fx = (0,221 ± 0,037 ¿ N ,dengan ralat relative sebesar 16,89 %

Fy = (0,103 ± 0,074 ¿ N, dengan ralat relative sebesar 71,87 %

τ =(0,008 ± 0,005 ¿ Nm, dengan ralat relative sebesar 71,87 %

 Sistem 2

F x = (0,187 ± 0,002¿ N ,dengan ralat relative sebesar 28,72 %

Fy = (0,157 ± 0,063 ¿ N , dengan ralat relative sebesar 40,32 %

τ =(0,012 ± 0,002¿ Nm, dengan ralat relative sebesar 17,25 %

 Sistem 3

F x = (0,033 ± 0,064 ¿ N ,dengan ralat relative sebesar 187,9 %

F y = (0,192 ± 0,019 ¿ N , dengan ralat relative sebesar 10,18 %

τ =(0,004± 0,002¿ Nm, dengan ralat relative sebesar 56,16 %

 Sistem 4

F x = (0,019 ± 0,037 ¿ N ,dengan ralat relative sebesar 190,1 %

F y = (0,110 ± 0,017 ¿ N, dengan ralat relative sebesar 15,63 %


τ =(0 ± 0,000036965¿ Nm, dengan ralat relative sebesar 0,00369 %

Pada percobaan ini ralat yang dihasilkan sangat besar, disebabkan oleh berbagai
macam faktor diantaranya :

1. Kurang tepat dalam memberi titik/ tanda pada kertas milimeter blok.
2. Kurang telitinya dalam mengukur sudut.
3. Kurang terampil dalam menyusun alat percobaan.
4. Kurang tepat saat menggambar keadaan pipa dengan keadaan sebenarnya.
H. KESIMPULAN

Berdasarkan tujuan dalam percobaan ini, mahasiswa telah mampu


merangkai set alat percobaan dengan benar, syarat atau prinsip suatu
kesetimbangan adalah ketika suatu benda diberikan gaya maupum torka maka
benda tersebut memiliki resultan gaya ∑ F=0 dan resultan momen gaya

∑ τ=0. Dalam hal ini benda akan setimbang jika pada kondisi setimbang
translasi dan setimbang rotasi.

I. DAFTAR PUSTAKA
Tim Praktikum Fisika Dasar 1. 2019. Modul Praktikum Fisika Dasar 1.
Malang: Universitas Negeri Malang
Raymond Serway. Jewwett 2014. Fisika Untuk Sains dan Teknik. Jakarta :
Salemba Teknika

Anda mungkin juga menyukai