PERCOBAAN KESETIMBANGAN
Disusun oleh :
NIM : 190321624053
Kelas/ Offering : B
Kelompok : 4
JURUSAN FISIKA
SEPTEMBER 2019
PERCOBAAN KESETIMBANGAN
A. TUJUAN
Kompetensi yang harus diperoleh mahasiswa selama percobaan adalah
sebagai berikut :
1. Mahasiswa terampil merangkai set percobaan dengan benar.
2. Mampu menerapkan teori ralat rambat dengan benar.
3. Mampu menggunakan prinsip kesetimbangan dengan benar.
B. LATAR BELAKANG
Sebuah benda tegar berada dalam keadaan setimbang mekanis apabila
relative terhadap suatu kerangka acuan inersia yaitu :
1. Percepatan linear pusat massanya nol.
2. Percepatan sudutnya mengelilingi sembarang sumbu tetap dalam
kerangka acuan ini juga nol.
F ekst adalah resultan semua gaya eksternal yang bekerja pada benda dan a⃗ pm
⃗
adalah percepatan linear dalam gerak translasi. Karena syarat terjadinya keadaan
setimbang a⃗ pm harus nol, maka syarat pertama untuk keadaan setimbang adalah :
jumlah vector semua gaya eksternal yang bekerja pada benda dalam keadaan
setimbang haruslah sama dengan nol. Sebagai contoh misalnya pada sebuah
F 1, ⃗
benda bekerja gaya eksternal ⃗ F 2, dan ⃗
F 3 , maka gaya eksternal yang bekerja
pada benda agar terjadi kesetimbangan adalah :
F 1+ ⃗
F=⃗
⃗ F 2+ ⃗
F3 = 0 (1)
Gaya eksternal yang bekerja pada sebuah benda mempunyai tiga komponen,
yaitu gaya dalam arah sumbu x, arah sumbu y, dan arah sumbu z. Secara scalar
dapat dinyatakan sebagi berikut :
Fx = ⃗
⃗ F 1 x+ ⃗
F 2 x+ ⃗
F3x = 0
Fy = ⃗
⃗ F 1 y+ ⃗
F 2 y+ ⃗
F3 y = 0
(2)
Fz = ⃗
⃗ F 1 z+ ⃗
F 2 z+ ⃗
F3z = 0
Persamaan (2) menyatakan bahwa jumlah komponen gaya sepanjang ketiga arah
sumbu yang saling tegak lurus adalah nol.
τ⃗ x = τ 1 x + τ 2 x + τ 3 x = 0
τ⃗ y= τ 1 y + τ 2 y + τ 3 y = 0
(3)
τ⃗ z= τ 1 z + τ 2 z + τ 3 z = 0
D. PROSEDUR PERCOBAAN
1. Menimbang massa silinder berongga dan beban.
2. Mengukur Panjang pipa berongga.
3. Merangkai alat seperti gambar, mengusahakan pipa pada posisi stabil.
E. DATA PENGAMATAN
Massa pipa berongga : 0,0115 kg
Massa beban :m1=m3=0,025 kg , m2=0,02 kg
Panjang pipa berongga : 0,155 m
No Sudut Kemiringan Sudut ABC Sudut BCD
1. 10° 140 ° 145 °
2. 10° 155 ° 140°
F. ANALISIS DATA
# Percobaan 1
F1x = - m.g cos θ
= - 0,025. 9,8. Cos 40°
= - 0,025. 9,8. 0,766
= - 0,18767
F2x = - m.g cos θ
= - 0,025. 9,8. Cos 35°
= - 0,025. 9,8. 0,819
= - 0,200655
F3x = - m.g cos θ
= - 0,02. 9,8. Cos 80°
= - 0,02. 9,8. 0,173
= - 0,033908
F4x = - m.g cos θ
= - 0,0194971
∑ Fx = F 1 x+ F 2 x + F 3 x + F 4 x
= 0,4417301
F1 y = m.g sin θ
= 0,15729
F2 y = m.g sin θ
= 0,140385
F3 y = m.g sin θ
= 0,192864
F4 y = m.g sin θ
= 0,1108968
∑ Fy = F 1 y+ F 2 y+ F 3 y + F 4 y
= 0,6014358
= 0,012189975 Nm
τ2 = m.g sin θ.l 2
= 0,0108798375 Nm
= 0,004243008 Nm
= 0 Nm
∑τ = τ1+ τ2 + τ3 + τ 4
= 0,0273128205 Nm
Teori Ralat
1
∆m= . 0,005 = 0.0025 kg
2
1
∆l = . 0,001 = 0,0005 m
2
1
∆θ = . 1° = 0,5°
2
2 2
∆ Fx =
√| ∂ Fx 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fx 2
|| . .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . cos θ . . ∆ m + m. g . sin θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
∆ Fy =
√| ∂ Fy 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fy 2
|| . .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2 2
∆τ =
√| ∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
||
∂θ
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
∂l || . .∆l
3 |
2 2 2
=
√| 2
|| 2
|| 2
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l
3 3 3 |
Sistem 1
2 2
∆ F1x =
√| ∂ Fx 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fx 2
|| . .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . cos θ . . ∆ m + −m. g .sin θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . cos 40 ° . .0,0025 + −0,025. 9,8.sin 40 . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. 0,766. .0,0025 + −0,025. 9,8.0,642 . .0,5°
3 3 |
= √|0,012511333|2+|−0,05243|2
= √ 0,000156533+0,002748904
= √ 0,002905437
= 0,053902105 N
∆ F1 x 0,053902105
RFx = x 100 %= x 100% = 0,2872 x 100% = 28,72 %
F1 x 0,18767
2 2
∆ F1 y =
√| ∂ Fy 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fy 2
||
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . sin 40 ° . . 0,0025 + 0,025.9,8. cos 40° . .0,5°
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 .0,642 . . 0,0025 + 0,025.9,8.0,766 . .0,5°
3 3 |
= √|0,010486|2+|0,062556666|2
= √ 0,000109956+0,003913336
= √ 0,004023292
= 0,063429425 N
∆ F1 y 0,063429425
RF y = x 100 % = x 100 % = 0,4032 x 100 % = 40,32 %
F1 y 0,15729
2 2 2
∆ τ1 =
√|∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
||
∂θ
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
∂l || . .∆l
3 |
2 2 2
=
√| 2
|| 2
|| 2
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l
3 3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 40 ° .0,0775 . . 0,0025 + 0,025. 9,8. cos 40 ° .0,0775. .0,5 +¿ ¿
3 3 |
|√ 0,025. 9,8. sin 40 ° . 32 .0,0005|
2 2
=
√| 2
|| 2
|
9,8.0,642 .0,0775. . 0,0025 + 0,025. 9,8.0,766 .0,0775 . .0,5 + ¿¿
3 3
√| 2
0,025. 9,8.0,642. .0,0005
3 |
= √|0,000812665|2 +|0,001939256|2 +|0,00005243|2
= √ 0,00000066+0,00000376+ 0,000000002
= √ 0,000004422
= 0,002102855 N
∆ τ1 0,002102855
Rτ 1 = x 100 % = x 100% =0,1725 x 100% = 17,25 %
τ1 0,012189975
Sistem 2
2 2
∆ F2x =
√| ∂ Fx 2
∂m 3 ||
. .∆m +
∂ Fx 2
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . cos θ . . ∆ m + −m. g .sin θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. cos 35 °. . 0,0025 + −0,025.9,8 . sin 35 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,819 . .0,0025 + −0,025. 9,8 .0,573. .0,5 °
3 3 |
= √|0,013377|2+|0,1169875|2
= √ 0,000178944+0,013686075
= √ 0,013865019
= 0,117749815 N
∆ F2 x 0,117749815
RFx = x 100 % = x 100 % = 0,5868 x 100 % = 58, 68 %
F2 x 0,200655
2 2
∆ F2 y =
√| ∂ Fy 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fy 2
||
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 35° . . 0,0025 + 0,025. 9,8. cos 35° . .0,5°
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. 0,573. .0,0025 + 0,025.9,8.0,819 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,009359|2 +|0,066885|2
= √ 0,00008759+0,004473603
= √ 0,004561193
= 0,067536604 N
∆ F2 y 0,067536604
RF y = x 100 % = x 100 % = 0,4810 x 100% = 48,10 %
F2 y 0,140385
2 2 2
∆ τ2 =
√|∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
||
∂θ
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
∂l || . .∆l
3 |
2 2 2
=
√| 2
|| 2
|| 2
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l
3 3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 35° .0,0775 . .0,0025 + 0,025.9,8. cos 35 ° .0,0775. .0,5 +¿ ¿
3 3 |
|√ 0,025. 9,8. sin35 ° . 23 .0,0005|
2 2
=
√| 2
|| 2
|
9,8.0,573 . .0,0775.0,0025 + 0,025. 9,8.0,819.0,0775 . .0,5 +¿ ¿
3 3
√| 2
0,025. 9,8.0,573 . .0,0005
3 |
= √|0,000725322|2 +|0,005183587|2+|0,000046795|2
= √ 0,000000526+0,000026869+0,000000002
= √ 0,000027397
= 0,005234214 N
∆ τ2 0,005234214
Rτ 2 = x 100 % = x 100% = 0,4810 x 100% = 48,10 %
τ2 0,0108798375
Sistem 3
2 2
∆ F3x =
√| ∂ Fx 2
∂m 3 ||
. .∆m +
∂ Fx 2
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . cos θ . . ∆ m + −m. g .sin θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . cos 80 ° . . 0,0025 + −0,02.9,8. sin 80 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 .0,173 . .0,0025 + −0,02. 9,8.0,984 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,002825666|2+|0,064288|2
= √ 0,000007984+0,004132946
= √ 0,00414093
= 0,064350058 N
∆ F3 x 0,064350058
RFx = x 100 % = x 100 % = 1,897 x 100 % = 187,9 %
F3 x 0,033908
2 2
∆ F3 y =
√| ∂ Fy 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fy 2
||
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 80 ° . . 0,0025 + 0,02. 9,8. cos 80 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,984 . . 0,0025 + 0,02. 9,8.0,173 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,016072|2 +|0,011302666|2
= √ 0,000258309+0,00012775
= √ 0,000386059
= 0,019648384 N
∆ F3 y 0,019648384
RF y = x 100 % = x 100% = 0,1018 x 100% = 10,18 %
F3 y 0,192864
2 2 2
∆ τ3 =
√|∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
||
∂θ
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
||
∂l |
. .∆l
3
2 2 2
=
√| 2
|| 2
|| 2
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l
3 3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
|
9,8. sin 80 ° .0,022 . . 0,0025 + 0,02.9,8. cos 80 ° .0,022. .0,5 +¿ ¿
3 3
√| 2
0,02. 9,8.0,984 . .0,0005
3 |
= √|0,000353584|2+|0,000248658|2 +|0,000064288|2
= √ 0,00000125+0,00000061+0,00000004
= √ 0,0000019
= 0,0013784048 N
∆ τ3 0,0013784048
Rτ 3 = x 100 % = x 100 %=¿ 0,3248 x 100% = 32,48 %
τ3 0,004243008
Sistem 4
2 2
∆ F4 x =
√| ∂ Fx 2
∂m 3 ||
. .∆m +
∂ Fx 2
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . cos θ . . ∆ m + −m. g .sin θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . cos 80 ° . . 0,0025 + −0,0115. 9,8.sin 80 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 .0,176 . .0,0025 + −0,0115. 9,8.0,984 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,002874666|2+|−0,0369656|2
= √ 0,000008263+0,001366455
= √ 0,001374718
= 0,037077189 N
∆ F4x 0,037077189
RFx = x 100 % = x 100 % = 1,901 x 100% = 190,1 %
F4x 0,0194971
2 2
∆ F4 y =
√| ∂ Fy 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fy 2
||
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 80 ° . . 0,0025 + 0,0115. 9,8. cos 80 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,948 . .0,0025 + 0,0115. 9,8.0,173 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,016072|2 +|0,006499033|2
= √ 0,000258309+0,000042237
= √ 0,000300546
= 0,017336262 N
∆ F4 y 0,017336262
RF y = x 100 % = x 100% = 0,1563 x 100% = 15,63 %
F4 y 0,1108968
2 2 2
∆ τ4 =
√| ∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
|| ∂θ ||
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
∂l |
. .∆l
3
2 2 2
=
√| 2
3 || 2
3 || 2
3 |
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l
2 2
=
√| 2
|| 2
|
9,8. sin 80 ° .0 . . 0,0025 + 0,0115. 9,8. cos 80 ° .0 . .0,5 +¿ ¿
3 3
√| 2
0,0115. 9,8.0,984 . .0,0005
3 |
= √|0|2+|0|2 +|0,0000369665|2
= √ 0+0+ 0,000000001
= √ 0,000000001
= 0,000036965 N
∆τ4 0,000036965
Rτ 4 = x 100 % = x 100% =0,000036965x 100% = 0,0036965 %
τ4 0
# Percobaan 2
F1x = - m.g cos θ
= - 0,025. 9,8. Cos 25°
= - 0,025. 9,8. 0,906
= - 0,22197
F2x = - m.g cos θ
= - 0,025. 9,8. Cos 40°
= - 0,025. 9,8. 0,766
= - 0,18767
F3x = - m.g cos θ
= - 0,02. 9,8. Cos 80°
= - 0,02. 9,8. 0,173
= - 0,033908
F4x = - m.g cos θ
= - 0,0194971
∑ Fx = F 1 x+ F 2 x + F 3 x + F 4 x
= 0,4630451
F1 y = m.g sin θ
= 0,10339
F2 y = m.g sin θ
= 0,15729
F3 y = m.g sin θ
= 0,192864
F4 y = m.g sin θ
= 0,1108968
∑ Fy = F 1 y+ F 2 y+ F 3 y + F 4 y
= 0,5644408
= 0,008012725 Nm
= 0,012189975 Nm
= 0,00433944 Nm
∑τ = τ1+ τ2 + τ3 + τ 4
= 0,02454214 Nm
Sistem 1
2 2
∆ F1x =
√| ∂ Fx 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fx 2
|| . .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . cos θ . . ∆ m + −m. g .sin θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . cos 25 ° . . 0,0025 + −0,025.9,8. sin 25 . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 .0,906 . .0,0025 + −0,025. 9,8.0,422. .0,5 °
3 3 |
= √|0,014798|2 +|−0,034463333|2
= √ 0,00021898+0,001187721
= √ 0,001406701
= 0,037506012 N
∆ F1 x 0,037506012
RFx = x 100 %= x 100% = 0,1689 x 100% = 16,89 %
F1 x 0,22197
2 2
∆ F1 y =
√| ∂ Fy 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fy 2
|| . .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . sin 25° . . 0,0025 + 0,025. 9,8. cos 25° . .0,5°
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 .0,422 . . 0,0025 + 0,025.9,8.0,906 . .0,5°
3 3 |
= √|0,006892666|2+|0,07399|2
= √ 0,000047508+0,00547452
= √ 0,005522028
=0,074310349 N
∆ F1 y 0,074310349
RF y = x 100 % = x 100% = 0,7187 x 100% = 71,87 %
F1 y 0,10339
2 2 2
∆ τ1 =
√| ∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
|| ∂θ
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
|| ∂l
. .∆l
3 |
2 2 2
=
√| 2
3 || 2
3 || 2
3 |
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 25 ° .0,0775 . .0,0025 + 0,025. 9,8.cos 25 ° .0,0775. .0,5 +¿ ¿
3 3 |
|√ 0,025. 9,8. sin25 ° . 23 .0,0005|
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,422 .0,0775. . 0,0025 + 0,025. 9,8.0,906 .0,0775 . .0,5 + ¿¿
3 3 |
2
√| 2
0,025. 9,8.0,422. .0,0005
3 |
= √|0,000534181|2 +|0,005734225|2+|0,000034463|2
= √ 0,000000285+0,000032881+0,000000001
= √ 0,000033167
= 0,005759079 N
∆ τ1 0,005759079
Rτ 1 = x 100 % = x 100% =0,7187x 100% = 71,87 %
τ1 0,008012725
Sistem 2
2 2
∆ F2x =
√| ∂ Fx 2
∂m 3 ||
. .∆m +
∂ Fx 2
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . cos θ . . ∆ m + −m. g .sin θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . cos 40 ° . .0,0025 + −0,025. 9,8.sin 40 . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. 0,766. .0,0025 + −0,025. 9,8.0,642 . .0,5°
3 3 |
= √|0,012511333|2+|−0,05243|2
= √ 0,000156533+0,002748904
= √ 0,002905437
= 0,053902105 N
∆ F2 x 0,053902105
RFx = x 100 %= x 100% = 0,2872x 100% = 28,72 %
F2 x 0,18767
2 2
∆ F1 y =
√| ∂ Fy 2
∂m 3 ||
. .∆m +
∂ Fy 2
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . sin 40 ° . . 0,0025 + 0,025.9,8. cos 40° . .0,5°
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 .0,642 . . 0,0025 + 0,025.9,8.0,766 . .0,5°
3 3 |
= √|0,010486|2+|0,062556666|2
= √ 0,000109956+0,003913336
= √ 0,004023292
= 0,063429425 N
∆ F1 y 0,063429425
RF y = x 100 % = x 100 % = 0,4032 x 100 % = 40,32 %
F1 y 0,15729
2 2 2
∆ τ1 =
√| ∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
|| ∂θ
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
||
∂l
. .∆l
3 |
2 2 2
=
√| 2
|| 2
|| 2
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l
3 3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 40 ° .0,0775 . . 0,0025 + 0,025. 9,8. cos 40 ° .0,0775. .0,5
3 3 |
|√ 0,025. 9,8. sin 40 ° . 32 .0,0005|
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,642 .0,0775. . 0,0025 + 0,025. 9,8.0,766 .0,0775 . .0,5 + ¿¿
3 3 |
2
√| 2
0,025. 9,8.0,642. .0,0005
3 |
= √|0,000812665|2 +|0,001939256|2 +|0,00005243|2
= √ 0,00000066+0,00000376+ 0,000000002
= √ 0,000004422
= 0,002102855 N
∆ τ1 0,002102855
Rτ 1 = x 100 % = x 100% =0,1725 x 100% = 17,25 %
τ1 0,012189975
Sistem 3
2 2
∆ F3x =
√| ∂ Fx 2
∂m 3 ||
. .∆m +
∂ Fx 2
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . cos θ . . ∆ m + −m. g .sin θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . cos 80 ° . . 0,0025 + −0,02.9,8. sin 80 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 .0,173 . .0,0025 + −0,02. 9,8.0,984 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,002825666|2+|0,064288|2
= √ 0,000007984+0,004132946
= √ 0,00414093
= 0,064350058 N
∆ F3 x 0,064350058
RFx = x 100 % = x 100 % = 1,897 x 100 % = 187,9 %
F3 x 0,033908
2 2
∆ F3 y =
√| ∂ Fy 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fy 2
||
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 80 ° . . 0,0025 + 0,02. 9,8. cos 80 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,984 . . 0,0025 + 0,02. 9,8.0,173 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,016072|2 +|0,011302666|2
= √ 0,000258309+0,00012775
= √ 0,000386059
= 0,019648384 N
∆ F3 y 0,019648384
RF y = x 100 % = x 100% = 0,1018 x 100% = 10,18 %
F3 y 0,192864
2 2 2
∆ τ3 =
√| ∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
||
∂θ
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
∂l || . .∆l
3 |
2 2 2
=
√| 2
|| 2
|| 2
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l
3 3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 80 ° .0,0225 . .0,0025 + 0,02. 9,8.cos 80° .0,225 . .0,5 + ¿ ¿
3 3 |
|√ 0,02. 9,8. sin 80° . 23 .0,0005|
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,984 . . 0,0225.0,0025 + 0,02. 9,8.0,173 .0,0225. .0,5 +¿ ¿
3 3 |
2
√| 2
0,02. 9,8.0,984 . .0,0005
3 |
= √|0,00036162|2 +|0,00025431|2 +|0,000064288|2
= √ 0,0000013+0,00000064+ 0,000004
= √ 0,00000594
= 0,002437211 N
∆ τ3 0,002437211
Rτ 3 = x 100 % = x 100 %=¿0,5616 x 100% = 56,16 %
τ3 0,00433944
Sistem 4
2 2
∆ F4 x =
√| ∂ Fx 2
∂m 3 ||
. .∆m +
∂ Fx 2
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
|
g . cos θ . . ∆ m + −m. g .sin θ . . ∆ θ
3 3
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 . cos 80 ° . . 0,0025 + −0,0115. 9,8.sin 80 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8 .0,176 . .0,0025 + −0,0115. 9,8.0,984 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,002874666|2+|−0,0369656|2
= √ 0,000008263+0,001366455
= √ 0,001374718
= 0,037077189 N
∆ F4x 0,037077189
RFx = x 100 % = x 100 % = 1,901 x 100% = 190,1 %
F4x 0,0194971
2 2
∆ F4 y =
√| ∂ Fy 2
∂m 3
. .∆m +
∂ Fy 2
||
. .∆θ
∂θ 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
g . sinθ . . ∆ m + m . g . cos θ . . ∆ θ
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 80 ° . . 0,0025 + 0,0115. 9,8. cos 80 ° . .0,5 °
3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8.0,948 . .0,0025 + 0,0115. 9,8.0,173 . .0,5 °
3 3 |
= √|0,016072|2 +|0,006499033|2
= √ 0,000258309+0,000042237
= √ 0,000300546
= 0,017336262 N
∆ F4 y 0,017336262
RF y = x 100 % = x 100% = 0,1563 x 100% = 15,63 %
F4 y 0,1108968
2 2 2
∆ τ4 =
√|∂τ 2
. .∆m +
∂m 3
∂τ 2
||
. .∆θ +
∂θ 3
∂τ 2
. . ∆l
∂l 3 || |
2 2 2
=
√| ∂ m. g .sin θ . l 2
∂m
. .∆m +
3
∂ m . g . sin θ .l 2
||
∂θ
. .∆θ +
3
∂ m . g . sin θ. l 2
∂l || . .∆l
3 |
2 2 2
=
√| 2
|| 2
|| 2
g . sinθ . l . . ∆ m + m . g . cos θ . l. . ∆ θ + m. g . sin θ . . ∆ l
3 3 3 |
2 2
=
√| 2
|| 2
9,8. sin 80 ° .0 . . 0,0025 + 0,0115. 9,8. cos 80 ° .0 . .0,5 +¿ ¿
3 3 |
|√ 0,0115. 9,8. sin 80 ° . 23 .0,0005|
2 2
=
√| 2
|| 2
|
9,8.0,984 .0 . . 0,0025 + 0,0115. 9,8.0,173 .0 . .0,5 + ¿ ¿
3 3
√| 2
0,0115. 9,8.0,984 . .0,0005
3 |
= √|0|2+|0|2 +|0,0000369665|2
= √ 0+0+ 0,000000001
= √ 0,000000001
= 0,000036965 N
∆τ4 0,000036965
Rτ 4 = x 100 % = x 100% =0,000036965x 100% = 0,0036965 %
τ4 0
# Percobaan 1 :
Sistem 1 :
Fx = (0,187 ± 0,002¿ N ,dengan ralat relative sebesar 28,72 %
Sistem 2 :
Sistem 3 :
Sistem 4 :
# Percobaan 2
Sistem 1
Sistem 2
Sistem 3
Sistem 4
Pada percobaan ini ralat yang dihasilkan sangat besar, disebabkan oleh berbagai
macam faktor diantaranya :
1. Kurang tepat dalam memberi titik/ tanda pada kertas milimeter blok.
2. Kurang telitinya dalam mengukur sudut.
3. Kurang terampil dalam menyusun alat percobaan.
4. Kurang tepat saat menggambar keadaan pipa dengan keadaan sebenarnya.
H. KESIMPULAN
∑ τ=0. Dalam hal ini benda akan setimbang jika pada kondisi setimbang
translasi dan setimbang rotasi.
I. DAFTAR PUSTAKA
Tim Praktikum Fisika Dasar 1. 2019. Modul Praktikum Fisika Dasar 1.
Malang: Universitas Negeri Malang
Raymond Serway. Jewwett 2014. Fisika Untuk Sains dan Teknik. Jakarta :
Salemba Teknika