1

6.1 Bagaiamana gelombang memindahkan tenaga?

IDEA
Seketul batu
yang dibaling
ke dalam air. ➢ Apabila batu dijatuhkan ke dalam kolam,
Apakah yang gelombang air dihasilkan. Tenaga batu itu
anda lihat? ditukar ke bentuk gelombang.

➢ Gelombang air merambat di atas permukaan

air. Arah perambatan gelombang air ialah
daripada kiri ke kanan.
Aktiviti 1:
Mengkaji getaran pencelup dalam tangki riak dan ➢ Gabus mewakili zarah air.
getaran tala bunyi
➢ Gabus tidak bergerak bersama gelombang
1. Pasangkan rod air, tetapi ia bergerak ke atas dan ke bawah
pencelup sehingga dari kedudukan asal.
hujung yang berbentuk
sfera bersentuhan ➢ Apa yang dipindahkan oleh gelombang?
dengan permukaan air Tenaga
Perhatikan permukaan
air apabila: ➢ Gelombang memindahkan tenaga semasa
(a) Motor tidak merambat di sepanjang zarah-zarah air.
bergetar Tetapi, gelombang tidak membawa zarah-
Air tenang zarah air bersama-sama.

(b) Motor bergetar Aktiviti 2

Air terumbang ambing Menjana idea gelombang memindahkan tenaga
………………………………………………………….. tanpa memindahkan jirim
Bahan: spring slinki, reben, lilin dan pembesar
2. Pegang sebuah tala bunyi . suara
Dapatkah anda mendengar
bunyi yang dihasilkan oleh A. Spring slinki
tala bunyi jika alat itu
(a) Tidak bergetar
Tiada bunyi

(b) Bergetar
Ada bunyi

1. Ikat reben pada spring slinki.

Apakah gelombang?
2. Kedua-dua hujung spring dipegang oleh dua
Satu proses memindahkan tenaga daripada satu
pelajar yang berlainan.
tempat ke tempat lain yang dihasilkan oleh sistem
3. Gerakkan hujung A dari sisi ke sisi secara
bergetar atau berayun.
mengufuk.
4. Perhatikan gerakan gelombang sepanjang
spring slinki dan gerakan reben.

Perbincangan:
1. Apakah yang dirasai oleh tangan murid di
hujung B yang tetap setelah hujung A
digerakkan dari sisi ke sisi?
Dia merasai getaran spring slinki

2. Apakah arah pemindahan tenaga sepanjang

spring slinki?
Kiri ke kanan
 2

3. Huraikan gerakan reben yang diikat pada Aktiviti 4

spring slinki? Tujuan: Membandingkan gelombang membujur
Reben cuma bergetar ke atas dan ke bawah di dan gelombang melintang menggunakan spring
satu kedudukan yang tetap slinki.

B. Nyalaan api lilin di depan pembesar suara

Sebatang lilin bernyala diletakkan di

hadapan sebuah pembesar suara.
Perhatikan nyalaan lilin semasa
pembesar suara menghasilkan
bunyi.
➢ Nyatakan arah nyalaan api.
Ke kiri dan ke kanan
➢ Bagaimanakah nyalaan api itu memperoleh
tenaga untuk bergerak?
Getaran pembesar suara memindahkan tenaga
bunyi dan dipindahkan ke api.
1. Pegang hujung spring slinki dan getarkan
secara berterusan ke hadapan dan ke
belakang. Perhatikan pergerakan spring.
(a) Label bahagian mampatan dan regangan
spring serta panjang gelombang bagi
gelombang yang dihasilkan.
(b) Tunjukkan arah perambatan getaran
benang berwarna dan arah perambatan
gelombang spring.

Apabila tenaga dipindahkan oleh gelombang daripada

sumber yang bergetar kepada penerima, maka tidak
terdapat pemindahan zarah antara dua titik.

Aktiviti 3 (c) Gelombang yang dihasilkan oleh spring

Tujuan: Menyatakan jenis gelombang slinki adalah :

Profil gelombang Gelombang melintang

Gelombang progresif Gelombang pegun Gelombang membujur

Profil gelombang Profil gelombang tidak X
merambat dengan masa merambat dengan (d) Arah perambatan gelombang spring
sepanjang arah masa. {selari / berserenjang} dengan arah
perambatan gelombang. getaran zarah

(e) Gelombang yang merambat di sepanjang

spring mengandungi siri kawasan
mampatan dan kawasan regangan.
Gelombang Gelombang
Membujur melintang (f) Panjang gelombang ialah jarak di antara
dua kawasan mampat berturutan atau
dua kawasan regangan berturutan.
Gelombang Gelombang
mekanik electromagnet 2. Dengan menggunakan spring slinki yang
Memerlukan medium Tidak memerlukan sama, getarkan satu hujung spring dari sisi
untuk memindahkan medium untuk ke sisi berterusan. Perhatikan pergerakan
tenaga dari satu titik ke memindahkan tenaga. spring.
titik yang lain. (a) Label panjang gelombang.
(b) Tunjukkan arah getaran benang dan arah
Terdiri daripada getaran Terdiri daripada
perambatan gelombang spring.
zarah-zarah medium ayunan medan elektrik
dan medan magnet
yang berserenjang
antara satu sama lain
air, bunyi, gelombang radio, cahaya, sinar
seismik gama

(a) Gelombang yang dihasilkan oleh spring
slinki adalah :
Gelombang melintang X bagi amplitud sistem ayunan / getaran
Gelombang membujur
(b) Arah perambatan gelombang spring
{selari / berserenjang} dengan arah
getaran zarah.
Kesimpulan
Gelombang membujur ialah gelombang yang
zarah-zarahnya bergetar pada arah yang selari
dengan arah perambatan gelombang itu.
Contoh: bunyi
Gelombang melintang ialah gelombang
yang zarah-zarahnya bergetar pada arah
yang berserenjang dengan arah perambatan
gelombang itu.
Contoh: air, radio, cahaya, sinar gama
Aktiviti 5:
Tujuan: Mengkaji amplitud, tempoh, frekuensi
gelombang dan panjang gelombang
1. Nyatakan maksud getaran @ ayunan lengkap:
Suatu gerakan yang berulang-alik pada satu
kedudukan keseimbangan.
(a) Gerakkan ladung dan pemberat.
tandakan kedudukan semasa ladung
(atau pemberat) berehat dengan huruf X.
kedudukan ini dikenali sebagai
kedudukan keseimbangan.
3
(b) Tulis lintasan yang betul untuk satu
ayunan @ getaran lengkap.
Pendulum : P → Q → R → Q → P
Spring: O → B → O → A → O
2. Nyatakan maksud amplitude:
Sesaran maksimum sesuatu objek dari
kedudukan keseimbangan.
(a) Tandakan dan labelkan dengan huruf a
pada gambarajah di atas.
3. Nyatakan maksud tempoh
Tempoh ialah masa untuk satu ayunan lengkap
4. Nyatakan maksud frekuensi
Frekuensi, f ialah bilangan ayunan lengkap per
saat
(a) Tentukan masa yang diambil untuk membuat
10 ayunan / getaran lengkap.
(b) Tentukan tempoh.
(c) Tenentukan frekuensi sistem itu. Tunjukkan
langkah kiraan anda.
Masa 10 ayunan /
getaran lengkap / s T/s f / Hz
Pendulum
L = 20 cm
Spring
m = 100 g
(d) Tulis satu persamaan yang
menghubungkaitkan tempoh, T dengan
frekuensi, f.
f = 1/T
(e) Unit SI bagi tempoh dan frekuensi
masing-masing ialah saat, s, dan hertz,
Hz. Apakah unit yang setara dengan
hertz?
s-1 = Hz
 4

5. Nyatakan maksud panjang 3. Rajah 3 menunjukkan

sebatang pembaris keluli
yang diapitkan pada tepi
meja dan sedang berayun
mengikut lintasan A-B-C-
B-A.
Masa yang diambil untuk
10 ayunan lengkap itu
ialah 8.0 saat dan jarak AC
ialah 12.0 cm. Tentukan
(a) Amplitude
6.0 cm

(b) Tempoh
T = 8.0/10 = 0.8 s

gelombang. (c) Frekuensi

Panjang gelombang ialah jarak di antara dua titik f = 1/0.8 = 1.25 Hz
sefasa yang berturutan
Aktiviti 6:
Panjang gelombang ialah jarak antara dua puncak Graf sesaran – masa dan Graf sesaran – jarak
/ lembangan berturutan. bagi suatu gelombang.

(a) Tanda dan label panjang gelombang. 1. Gerakan bagi getaran spring boleh dilukis di
atas graf sesaran lawan masa.

Latihan 1

1. Rajah 1 menunjukkan satu gelombang

merambat di dalam air laut bermula daripada
titik A.
O : Titik keseimbangan

a : amplitud

T : Tempoh

Lengkapkan Jadual 1 2. Graf sesaran- jarak

(a) Nyatakan jarak yang mewakili BF, AE
panjang gelombang.

(b) Nyatakan pasangan-pasangan titik BF,

yang berada pada fasa yang sama. AE, CG

(c) Nyatakan arah perambatan Kiri ke

gelombang air itu. kanan

2. Berpandukan Rajah 2, hitung panjang a = amplitud λ = panjang gelombang

gelombang.
3. Lakar graf sesaran-masa bagi suatu
gelombang yang mempunyai ciri berikut:
• amplitud, A = 5 cm
• tempoh, T = 0.4 s

λ = 20/5 = 4 cm
 5

Frekuensi, panjang gelombang dan halaju

gelombang

1. Hubungan antara frekuensi dan panjang

gelombang

4. Lakar graf sesaran melawan jarak bagi suatu

gelombang yang mempunyai ciri berikut: Rajah 6a
• Amplidtud, A = 10 cm
• Panjang gelombang, λ = 4 cm

Rajah 6b

(a) Bandingkan frekuensi antara Rajah a & Rajah b.

6a > 6b
Latihan 2
1. Rajah 4 menunjukkan graf sesaran-masa bagi (b) Bandingkan panjang gelombang antara
satu gelombang. Rajah a dan Rajah b.
6a < 6b

(c) Nyatakan hubungn antara frekuensi dan

panjang gelombang pada laju yang malar.
Berkadar terus

(d) Lakar graf f lawan λ dan graf f lawan 1/λ.

Hitung frekuensi gelombang tersebut.

T=4s
f = 1/4 = 0.25 Hz

2. Rajah 5 menunjukkan graf sesaran-masa

dan sesaran-jarak masing-masing bagi
suatu gelombang air.
2. Hubungan antara halaju, panjang gelombang
dan frekuensi

Rajah 7a

Berdasarkan graf-graf tersebut, tentukan:

(a) Amplitud – 0.5 cm
(b) Tempoh – 0.4 s
(c) Frekuensi – f = 1/0.4 = 2.5 Hz Rajah 7b
(d) Panjang gelombang – λ = 2.0 cm
 6

Berpandukan Rajah 7a dan Rajah 7b, namakan: Frekuensi rendah Frekuensi tinggi
(a) Jarak antara dua puncak berturutan.
Panjang gelombang, λ

(b) masa diambil untuk bergerak antara dua

puncak yang berturutan itu.
Tempoh, T
λ = ………… f = …………. v = ………………
(c) Diberi persamaan
Latihan 3 :
Laju = jarak Tempoh = 1 . 1. Hitung frekuensi gelombang air dengan
Masa frekuensi panjang gelombang 4.0 cm dan merambat
dengan kelajuan 1.6 cm s-1 .
Terbitkan persamaan untuk laju gelombang:
f = 1.6 / 4.0 = 0.4 Hz
v = s = λ = λ = fλ
t T 1/f 2. Sebelum suatu konsert dimulakan, seorang
v = fλ ahli muzik menala satu tali gitarnya kepada not
A yang mempunyai frekuensi 440 Hz.
Berapakah panjang gelombang bunyi yang
dihasilkan oleh tali tersebut jika laju bunyi di
Aktiviti 6 dewan muzik itu ialah 340 m s-1?
Tujuan: Menentukan Panjang gelombang,
frekuensi dan laju gelombang λ = v/f = 340/440 = 0.773 m
Radas: Tangki riak dan aksesorinya, stroboskop 3. Rajah 8 menunjukkan graph sesaran-masa
tangan dan pembaris meter bagi suatu gelombang.
Bahan: Air

Hitung:
(a) Amplitud 10 cm
(b) Tempoh 0.4 s
(c) frekuensi 1/0.4 = 2.5 Hz

4. Rajah 9 menunjukkan satu graph sesaran-

masa yang dihasilkan oleh spring slinki yang
bergetar pada frekuensi 5 Hz.

1. Hidupkan suis motor untuk memulakan

getaran dengan frekuensi rendah. Tambahkan
frekuensi gelombang dengan menambahkan
beza keupayaan bekalan kuasa ke motor.
Perhatikan corak gelombang di atas kertas
putih.
2. Dengan menggunakan stroboskop tandakan
dua jalur gelap berturutan di atas kertas Tentukan:
putih. Ukur jarak, λ menggunakan pembaris (a) Amplitud 15 cm
meter. (b) panjang gelombang 20 cm
(c) halaju gelombang
Keputusan v = fλ = 5 x 20 = 100 cm/s
(a) Lukis corak gelombang bagi frekuensi motor
rendah dan tinggi. Labelkan λ.
 7

5. Rajah 10 menunjukkan satu gelombang.

Laju gelombang itu ialah 4.0 ms-1. Jarak

untuk 5 puncak berturutan ialah 8 m. Hitung Simbol manakah yang mewakili amplitud dan
frekuensi gelombang itu. Panjang gelombang?
Amplitud – A
f = v/λ = 4/2 = 2 Hz Panjang gelombang – B

6. Graf manakah yang mempunyai frekuensi 3. Rajah menunjukkan keratan rentas

paling tinggi? gelombang air.

A
B
Antara pernyataan berikut, yang manakah
benar mengenai gelombang air?
A. T dan U mempunyai fasa yang sama
B. Tenaga gelombang dipindahkan dari
kedudukan S ke U
C. Panjang gelombang adalah jarak antara
S dan U
Graf B D. Zarah di U berayun pada arah selari
dengan arah perambatan gelombang

TUTORIAL 6.1
1. Satu bandul ringkas berayun melalui 3 4. Rajah 5 menunjukkan dua situasi sebiji bola
kedudukan berlainan A. B dan C. terapung dan bergerak di atas permukaan air.

Arah pergerakan bola adalah….

A. selari dengan arah perambatan
gelombang
B. berserenjang dengan arah perambatan
Satu ayunan lengkap ialah dari gelombang
A. A ke B C. sama arah dengan arah perambatan
B. A ke C gelombang
C. A ke C dan C ke B D. bertentangan dengan arah perambatan
D. A ke C dn C ke A gelombang

2. Rajah menunjukkan graf sesaran-jarak bagi 5. Rajah menunjukkan satu gelombang

satu gelombang pada satu ketikan. Amplitud merambat di laut.
gelombang air berubah dengan jarak dari titik
mula.

Manakah antara dua titik merupakan satu

panjang gelombang?
 8

A. P dan R 9. Berdasarkan graph di bawah, berapakah

B. Q dan S amplitud gelombang?
C. P dan S
D. Q dan T

6. Hitung frekuensi gelombang di bawah.

A. 5m
B. 10 m
C. 15 m
D. 20 m

A. 8 Hz. C. 1/8 Hz 10. Rajah menunjukkan keratan rentas

B. 4 Hz. D. ¼ Hz gelombang air. Gelombang yang manakah
mempunyai tenaga yang paling besar?
7. Rajah menunjukkan corak muka gelombang
yang terhasil apabila satu pencelup bergetar
di dalam tangki riak dengan frekuensi 12 Hz.

Berapakah laju gelombang itu?

A. 2 cms-1
B. 8 cms-1
C. 12 cms-1
D. 18 cms-1

v = fλ = (12)(6/4) = 18 cm/s

8. Manakah antara berikut menunjukkan

hubungan antara tempoh dan frekuensi bagi
satu gelombang? C

11. Satu pencelup menghasilkan satu gelombang

satah dengan kadar x gelombang per saat
dalam satu tangki riak. Panjang gelombang
bagi gelombang satah itu ialah λ cm.
Berapakah panjang gelombang bagi
gelombang satah itu jika pencelup
menghasilkan 2x gelombang per saat?
A.  C. 2
1 1
B.  D. 
D 2 4
 9

1. SPM 08:
Rajah 1 menunjukkan spring slinki digerakkan
secara berterusan ke kiri dan ke kanan.

(b)
(a) Lengkapkan ayat di bawah dengan
menanda (x) dalam kotak yang betul.
[1 mark]
Jam randik dalam Rajah 1.2 menunjukkan
masa yang diambil untuk bandul tu membuat
20 ayunan lengkap.

Gelombang yang dihasilkan oleh spring

slinki adalah
Gelombang melintang -------
Gelombang membujur -------
[1 mark]

(b) Pada Rajah 1, tandakan ‘X’ pada mana-

mana satu puncak gelombang itu. [1
mark]

(c) Lengkapkan ayat berikut dengan Berdasarkan Rajah 1.2, nyatakan

menggariskan frasa yang betul di dalam (i) senggatan terkecil bagi jam randik itu.
kurungan.
0.2 s [1 mark]
Arah pergerakan tangan adalah {sama,
bertentangan, berserenjang} dengan arah (ii) Masa yang diambil untuk 20 ayunan lengkap.
pergerakan gelombang.
[1 mark] 45.0 s [1 mark]
(d) Apakah yang dipindahkan oleh
gelombang? (c) Apakah jenis kuantiti fizik bagi masa?
Tenaga Tanda (x) jawapan yang betul dalam petak
[1 mark] yang disediakan.
Scalar quantity
2. SPM 2010:
Rajah 1.1 menunjukkan ayunan sebuah bandul. Vector quantity [1 mark]

3. SPM 2012:
Rajah 2 menunjukkan keratan rentas gelombang
air dalam tangki riak. Kawasan cerah dan gelap
terbentuk pada skrin.

(a) Berdasarkan Rajah 1.1, pilih lintasan yang

betul untuk satu ayunan lengkap. Tanda (x)
jawapan yang betul dalam petak yang
disediakan.
 10

(a) Apakah jenis gelombang bagi gelombang air

ini?
melintang
[1 mark]
(b) Pada Rajah 2,
(i) Lengkapkan alur cahaya yang melalui satu
daripada puncak untuk menunjukkan
bagaimana kawasan cerah dihasilkan pada
skrin. [1 mark]

(ii) Tanda satu jarak yang bersamaan dengan

satu panjang gelombang air itu. Label Diagram 6.2(a) Diagram 6.2(b)
jarak itu menggunakan simbol λ.
[1 mark] (a) Gariskan jawapan yang betul dalam kurungan
untuk melengkapkan ayat-ayat di bawah.

Muka gelombang adalah satu garisan yang

menghubungkan semua titik yang mempunyai
sama (fasa, halaju).
[1 mark]

(b) Perhatikan Rajah 6.1 dan Rajah 6.2.

(c) Apabila frekuensi gelombang air bertambah, (i) Bandingkan kedalaman air di dalam besen.
apakah yang berlaku kepada: sama
i. Panjang gelombang air itu? [1 mark]
berkurang
[1 mark] (ii) Bandingkan bilangan titisan air yang
ii. Kelajuan gelombang air? menitis pada masa yang sama.
Tidak berubah 6.2 > 6.1
[1 mark] [1 mark]

4. SPM 2017 (iii) Bandingkan frekuensi air yang menitis dari

Rajah 6.1(a) dan Rajah 6.2(a) menunjukkan titisan pili.
air jatuh ke permukaan air di dalam besen. Imej 6.2 > 6.1
pegun untuk titisan air yang menitis dari kedua- [1 mark]
dua pili diambil pada masa yang sama. (iv) Bandingkan panjang gelombang bagi
Rajah 6.1(b) dan Rajah 6.2(b) menunjukkan muka gelombang membulat yang tersebar keluar
gelombang membulat yang terhaisl apabila titisan di dalam besen.
air mencecah permukaan air dalam besen. 6.2 < 6.1
[1 mark]

(v) Hubung kait frekuensi air yang menitis

dengan panjang gelombang bagi
gelombang membulat.
Berkadar songsang
[1 mark]

(c) Kedalaman air di dalam besen pada Rajah

6.1(a) dikurangkan.
(i) Apakah yang berlaku kepada panjang
gelombang bagi gelombang membulat
Diagram 6.1(a) Diagram 6.1(b) tersebut?
berkurang
[1 mark]
(ii) Beri satu sebab bagi jawapan di 6(c)(i).
Laju air berkurang apabila kedalaman
berkurang
[1 mark]
 11

5. SPM 2007
Rajah 1 menunjukkah bagaimana satu penala
bunyi bergetar menghasilkan gelombang bunyi di
udara.

(a) Gariskan jawapan yang betul di dalam

kurungan untuk melengkapkan ayat di
bawah.

Gelombang bunyi ialah gelombang

(membujur, melintang). [1 mark]

(b) Berpandukan pada Rajah 1,

(i) namakan kawasan X.
mampatan
[1 mark]

(ii) Tandakan satu jarak yang bersamaan

dengan panjang gelombang bagi
gelombang bunyi. Label jarak itu dengan
symbol λ. [1 mark]

(c) Penala bunyi di dalam Rajah 1 bergetar di

dalam air. Apakah yang berlaku kepada
laju bunyi?
bertambah
[1 mark]