LAMPIRAN A3

185

Instrumen Tes Keterampilan Pemecahan Masalah

Wacana 1

Sumber : http://megapolitan.kompas.com/ Sumber : http://bataktoday.com

Sumber : http://tantristory.wordpress.com Sumber: http://tantristory.wordpress.com

Wacana 1
Jakarta merupakan ibukota negera Indonesia, yang merupakan pusat
pemerintahan, perekonomian, hukum, sosial, politik dan lain sebagainya. Gubernur
Jakarta telah berganti dari waktu ke waktu, namun permasalahan banjir tidak dapat
diselesaikan secara tuntas dan menyeluruh, padahal anggaran yang sudah digelontorkan
pemerintah sudah sangat banyak namun permasalahan banjir tetap tidak dapat
diselesaikan.
Catatlah hasil diskusi dan pengumpulan data yang kalian lakukan pada lembar berikut!
Langkah-langkah pemecahan masalah :
1. Carilah rumusan masalah berkenaan dengan wacana dan gambar di atas!
Contoh rumusan masalah :
Banjir di Kota Jakarta selalu terjadi setiap musim penghujan
a. ...................................................................................................................................
 186

b. ...................................................................................................................................
c. ...................................................................................................................................
d. ...................................................................................................................................
dst. ..................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
2. Diantara rumusan masalah pada nomor satu. Pilihlah salah satu masalah yang paling
mendesak menurut kalian!
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
3. Faktor-faktor apa saja yang menjadi penyebab masalah pada nomor dua?
a. .................................................................................................................................
b. .................................................................................................................................
c. .................................................................................................................................
d. .................................................................................................................................
dst ...................................................................................................................................
4. Diantara faktor-faktor yang kalian nyatakan pada nomor tiga, manakah yang
merupakan faktor utama penyebab masalah?
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
5. Apa tindakan yang akan kalian lakukan jika faktor pada nomor empat adalah
penyebab utamanya?
a. ....................................................................................................................................
b. ....................................................................................................................................
c. ....................................................................................................................................
d. ....................................................................................................................................
dst ...................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
 187

6. Rancanglah suatu percobaan atau upaya pemecahan masalah yang memungkinkan

dilakukan di kelas untuk membuktikan pemecahan masalah pada nomor lima
memberikan hasil yang paling mungkin!
a. Alat
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
b. Bahan
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
c. Langkah kerja
1) ........................................................................................................................................
2) ........................................................................................................................................
3) ........................................................................................................................................
4) ........................................................................................................................................
5) ........................................................................................................................................
dst ........................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
7. Komunikasikanlah rancangan pada nomor enam di depan kelas!
8. Setelah memperhatikan presentasi rancangan percobaan teman kalian. Urutkan
rencana yang paling mungkin (skor 1) sampai yang paling tidak mungkin (skor 7)!

No
Kelompok Nama Percobaan Skor
.
1. Kelompok 1
2. Kelompok 2
3. Kelompok 3
4. Kelompok 4
5. Kelompok 5
6. Kelompok 6
7. Kelompok 7

9. Lakukan percobaan dari kelompok yang mendapat jumlah skor paling kecil!
10. Tuliskan data hasil percobaan pemecahan masalah kalian!
 188

.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
11. Kesimpulan apa yang dapat kamu berikan?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
12. Berdasarkan kesimpulan yang telah Anda buat. Apa rekomendasi yang kamu
ajukan?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
 189

Rubrik Tes Keterampilan Pemecahan Masalah

N
Tahapan Proses Pemecahan Masalah Skor
o
1. Rumusan Masalah
a. Tidak membuat rumusan masalah 0
b. Membuat satu rumusan masalah 1
c. Membuat dua rumusan masalah 2
d. Membuat tiga rumusan masalah atau lebih 3
2. Faktor-faktor penyebab masalah
a. Tidak menuliskan faktor-faktor penyebab masalah 0
b. Menuliskan satu faktor penyebab masalah namun tidak relevan 1
c. Menuliskan dua faktor penyebab masalah dan relevan 2
d. Menuliskan tiga faktor atau lebih penyebab masalah dan relevan 3
3. Tindakan yang dilakukan untuk menyelesaikan penyebab utama
a. Tidak menuliskan tindakan untuk menyelesaikan penyebab utama 0
b. Menuliskan tindakan untuk menyelsaikan penyeban utama namun tidak relevan 1
c. Menuliskan tindakan untuk menyelsaikan penyebab utama dan relevan 2
4. Cara menguji tindakan yang dilakukan
a. Tidak sesuai 0
b. Sesuai 2
5. Data yang dikumpulkan
a. Data tidak ada 0
b. Data sudah ada namun kurang lengkap 1
c. Data sudah ada dan lengkap 2
6. Kesimpulan
a. Tidak ada kesimpulan 0
b. Kesimpulan tidak lengkap dan tidak relevan 1
c. Kesimpulan lengkap dan relevan 2
7. Rekomendasi
a. Tidak ada rekomendasi 0
b. Rekomendasi tidak lengkap dan tidak relevan 1
c. Rekomendasi lengkap dan relevan 2
 190

Wacana 2

Sumber : www.seuramoe.com Sumber : www.soloposfm.com

Sumber : www.mediamakassar.com Sumber : m.republika.co.id

Banjir ketika musim hujan, dan kekeringan ketika musim kemarau. Itulah hal
yang sering terjadi disekitar kita. Terutama di daerah tempat tinggal kita. Hujan yang
terjadi airnya akan membanjiri rumah, sekolah dan tempat lainnya, bahkan sawah-
sawah juga akan tergenang. Namun kesulitan air, bahkan kegiatan MCK terganggu, itu
terjadi ketika musim kemarau. Sebenarnya air itu bertambah ketika musim hujan dan
berkurang ketika musim kemarau?
Catatlah hasil diskusi dan pengumpulan data yang kalian lakukan pada lembar berikut!
Langkah-langkah pemecahan masalah :
1. Carilah rumusan masalah berkenaan dengan wacana dan gambar di atas!
Contoh rumusan masalah :
Banjir terjadi setiap musim penghujan, dan kekeringan ketika musim kemarau.
 191

a. ...................................................................................................................................
b. ...................................................................................................................................
c. ...................................................................................................................................
d. ...................................................................................................................................
dst. ..................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
2. Diantara rumusan masalah pada nomor satu. Pilihlah salah satu masalah yang paling
mendesak menurut kalian!
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
3. Faktor-faktor apa saja yang menjadi penyebab masalah pada nomor dua?
a. .................................................................................................................................
b. .................................................................................................................................
c. .................................................................................................................................
d. .................................................................................................................................
dst ...................................................................................................................................
4. Diantara faktor-faktor yang kalian nyatakan pada nomor tiga, manakah yang
merupakan faktor utama penyebab masalah?
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
5. Apa tindakan yang akan kalian lakukan jika faktor pada nomor empat adalah
penyebab utamanya?
a. ....................................................................................................................................
b. ....................................................................................................................................
c. ....................................................................................................................................
d. ....................................................................................................................................
dst ...................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
 192

6. Rancanglah suatu percobaan atau upaya pemecahan masalah yang memungkinkan

dilakukan di kelas untuk membuktikan pemecahan masalah pada nomor lima
memberikan hasil yang paling mungkin!
a. Alat
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
b. Bahan
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
c. Langkah kerja
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
dst ........................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
7. Komunikasikanlah rancangan pada nomor enam di depan kelas!
8. Setelah memperhatikan presentasi rancangan percobaan teman kalian. Urutkan
rencana yang paling mungkin (skor 1) sampai yang paling tidak mungkin (skor 7)!

No
Kelompok Nama Percobaan Skor
.
1. Kelompok 1
2. Kelompok 2
3. Kelompok 3
4. Kelompok 4
5. Kelompok 5
6. Kelompok 6
7. Kelompok 7

9. Lakukan percobaan dari kelompok yang mendapat jumlah skor paling kecil!
10. Tuliskan data hasil percobaan pemecahan masalah kalian!
 193

.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................

11. Kesimpulan apa yang dapat kamu berikan?

......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
12. Berdasarkan kesimpulan yang telah dibuat. Apa rekomendasi yang kamu ajukan?
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
 194

Rubrik Tes Keterampilan Pemecahan Masalah

N
Tahapan Proses Pemecahan Masalah Skor
o
1. Rumusan Masalah
a. Tidak membuat rumusan masalah 0
b. Membuat satu rumusan masalah 1
c. Membuat dua rumusan masalah 2
d. Membuat tiga rumusan masalah atau lebih 3
2. Faktor-faktor penyebab masalah
a. Tidak menuliskan faktor-faktor penyebab masalah 0
b. Menuliskan satu faktor penyebab masalah namun tidak relevan 1
c. Menuliskan dua faktor penyebab masalah dan relevan 2
d. Menuliskan tiga faktor atau lebih penyebab masalah dan relevan 3
3. Tindakan yang dilakukan untuk menyelesaikan penyebab utama
a. Tidak menuliskan tindakan untuk menyelesaikan penyebab utama 0
b. Menuliskan tindakan untuk menyelsaikan penyeban utama namun tidak relevan 1
c. Menuliskan tindakan untuk menyelsaikan penyebab utama dan relevan 2
4. Cara menguji tindakan yang dilakukan
a. Tidak sesuai 0
b. Sesuai 2
5. Data yang dikumpulkan
a. Data tidak ada 0
b. Data sudah ada namun kurang lengkap 1
c. Data sudah ada dan lengkap 2
6. Kesimpulan
a. Tidak ada kesimpulan 0
b. Kesimpulan tidak lengkap dan tidak relevan 1
c. Kesimpulan lengkap dan relevan 2
7. Rekomendasi
a. Tidak ada rekomendasi 0
b. Rekomendasi tidak lengkap dan tidak relevan 1
c. Rekomendasi lengkap dan relevan 2
195