Anda di halaman 1dari 94

Judul Buku:

Siti Kalasun

Penulis:
Sjamsudin St. Radjo Endah

Penyunting/Editor:
H. AnlZal Indramaharaja

Diterbitkan pertama kalinya oleh:

PUSTAKA INDONESIA

Bukittinggi, 1960

Penerbit:

KRISTAL MULTIMEDIA cv.

lIn Mangga No.5 Tangah Jua, Telp./ Fax: 0752-33768

Bukittinggi 26131 .. Sumatera Barat

Anggota IKAPI

Cetakan 1, November 2004


Sm KAl..AsUN
4
(J)
3

z
~<O
1. Anggun Nan Tongga
2. Cindua Mato
3. Rancak diLabuah
4. Angku Kapalo Sitalang
5. Rambun Pamenan
6. Siti Baheram
7. Siti Kalasun
8. Siti Risani
9. Si Gadih Ranti
10. Puti Nilam Cayo
11. Malin Deman
12. Laksamana Hang Tuah
13. Magek Manandin
14. Tuanku Lareh Simawang
15. Sabai Nan Aluih
16. Sutan Lembak Tuah
17. Si Umbuik Mudo
18. Si Buyuang Karuik
Dapat dipesan dl se/uruh Toko Suku
langganan Anda atau hubungi Penerbit:

sm8~ I
1

BABALUIK TANDO

DJ lRAWARI mandeh Saudah, anak


IIt'J rang kanlpuang Pincuran Ijrno, sa­
dang ma.anyam-anyam sumpik, di
ba""ah lumbuang eli laman, hari nan sadang
tangah hari, sadang bunta bayang-bayang,
sadang langang Ul'ang eli kampuang, sadang
litak-litak ayam, tadanga ayam bakuku.ak,
ibo hati laruik pikiran, mangana untu.3,ng
bansaik badan.
Kan iyo m'.andeh Saudah, inyo baranak
duo urang, anak sarupo anak balam, saikua
jantan 5aikua batino, nan surang 8i buyuang
Sabarudin, nan bung8u 5i Siti Nurani.
Kalau diliek maso dahulu, inyolah urang
nan barada, basa.wah bapiriang-piriang, ba­
ladang bapetak~petak, dek ulah marrtak nan
baduo, habih tasando harato bando, lmamak
baduo paren1an gadang, urang panyabuang
jo panlupua.h, barambuarlg jo m~.lln bakoa,
5111 KALAsUN

9
badadu usah dis§lbuik, sagalo parmainan
suko sajo.
Bamain bakalah manang, kok kalah inyo
manggadai, dirungguahkan. sawah ladang,
habih kabau jo . bantiang, sawah baransua
habih jUo, kini tingga sapiriang ketek, tabek
Jo kincia lindang pulo, kini hiduik mambali
bare.h, basawah sapangga tahun, manga­
nyarn sumpik siang malam, laruik malam
mangkonyo lalok, kok lalok lah bakurang­
kurang, hiduik sapantun induak ayam, tidak
ITlangakeh tidak makan.
Ado sabanta antaronyo , ka rumah amai
Gadang, balari Nurani ka rumah, ka rumah
pula mandeh Nurani, dikambangkan lapiak
pal:1dan putiah, disorongkan siriah di ca-
I

raY10, lah duduak amai Gadang, dikaluakan


uncang siriah, sanan bakato amai Gadarig,
''OJ kakak kunyahlah siriah nangko, siriah
den baok dari rumah."
Lah sudah bakunyahan siriah, bakato
a.mai Gadang:
".Bukan den kinari sajo
Kinari anak rang Padang;
Bukan den ka marl sajo
Gadcmg mukasuik ka dijalang."
Srn KAL...UlUN
10
L
Manjawab mandeh Nurani, bakato ba­
buah pantun:
"Lapeh dari kampuang Jati
Handak manjalang parantian;
Apo mukasuik dalam hati
Nak sanang pulo paratian."
Manjawab pulo amai Gadang:
"Tabukak kabun di Rambatan
Tampak nan dart gulang-gulang;
Kakak manaruah ayam ldnantan
Kami marnauik mambaok pulang, n
Mambaleh pulo mandeh Nurani:
"Anak unggeh di ateh dahan
Hinggok di batang buah kuini;
Iyo manaruah ayam jantan
Balun .balago musin kini."
Bakato amai Gadang, "Manolah kakak
Saudah, mukasuik datang ka maxi, sudah
taniat dari dulu, sarnaso si Saba ketek,
maambiak inyo ka minantu, ka kawan Siti
Kalasun, anak si Rapiah urang Guci,
kamanakan kanduang Datuak Marajo, kito
barundiang sarno' awak, tidak ado ba­
sumanih, singkok daun.ambiak bu
kulik tampak iSi, 'lorong kapado ... . v.
kami, usah kakak batanggU~~ .. iI"".. \.~;
SIT! KAI..ASUN
~~!~JJ
...~ - " , , \ . / /
11 ... .\. .. . .~~4'
;>-:. -
\:.!:P'
'_·:...._...;:.7
japuik tabaok di kamt, sajak dahulu lab
taniat, manjapuik si Saba ka minantu."
Manjawab mandeh si Saba, "Lorong
kapado si Sabarudin, tinggi tabaok di
ruwehnyo, gadang tabaok di da,giangnyo,
umua baru satahun jaguang, darah baru
satampuak pinang, aka kurang bana pun
kurang, payah kakak maajanyo, anak nan
bodoh baru, batutua balun pandai, kok
manggaleh baraja-raja."
Manjawab amai Gadang, "Kok itu kate
kakak, kami caliak kami pandangi, batua
inyo mudD matah, laku elol< parangai
rancak, urang bujang bapusako, ado ba­
tunjuak baajari, tidak sarupo bujang nan
banyak, tibo ka sawah inyo ka sawah,
wakatu manggaleh inyo manggaleh, sum­
bahyang nan limo tidak tingga, itu bana nan
mandayo, anak masak bapangaja."
Mandanga kato amai Gadang, hilang aka
manjawabnyo, bakato pulo nanjadi, "Mano­
lab kakak amai Gadang, susah ambo ka
barinyo, tidak dapek di ambo surang, anak
'0 bamamak, mananti kakak sa­
III ~ tiko, akat kami dahulu."
A peE!" ga kato mandeh si Saba, sajuak
.,. ~USTJWlAN-
,~ If Sm KAL.AsUN

~ !PA)o , M' t"~


~@, ...'.fi.~
12

L
pikiran maso itu, kahandak raso lai babari,
pin tak rasa lai ka buliah, lal u bakato maso
itu, "Kalau baitu kato kakak, sanang pula
paratian, mupakatlah kakak dahulu, mu­
pakat nan ka lai, kami mananti sangaik
harok, tapi sungguahpun nan bak kian,
pabilo ambo baliak ka mari, nak tantu ukua
jangkonyo."
Manjawab mandeh si Saba, "Kiro-kiro
limo hari, hari Sinayan kakak babaliak."
"Kalau baitu kato kakak, sanang bana
paratian," katonyo amai Gadang.
Kan iyo si Siti Nurani, di katangahkan
cambuang nasi, maliek nasi nan talatak,
bakato amai Gadang, "Manolah anak upiak
Nurani, baok babaliak nasi ka dapua, ambo
nan sudah makan minum, tidak dapek
ditambah lai."
Manjawab si Nurani, "Mandeh makan­
lah saketek bagai, jan batangguah mandeh
dinan ado."
Lah panek tangka batangka, bajalan juo
amai Gadang ka laman, ado sabanta
antaronyo, tadanga batuak Haji Amin, .tuan
kanduang si Saudah, dunsanak .baIahan
badan, mamak si upiak Siti NuranL, .;.
SI11 KALASUN
~ .:
13 ~I .'

.~ f

"
Bakato si upiak Nurani, "Manolah man­
deh kanduang denai, mamak haji lah di
laman."
Mandanga kate nan b~ kian, di­
kambangkan baliak lapiak, disapu rurnah
babali ak, lah ka rurnah Haji Amin, duduak
baselo di tangah rurnah.
Ado sabanta an taronyo , tahedang nasi
tapgah rurnah, lah rnakan Haji Amin, disuok
nasi duo suok, cukuik katigo dibasuah
tangan, dikapua siriah sakapua, diisok rokok
nan sabatang, asok rnandulang ka udaro.
Lab sudah rninurn jo rnakan, duduak
basimpuah si Saudah, duduak di rnuko
kakaknyo, dunsanak kanduang balahan
badan, sanan bakato si Saudah.
'Tatkalo tuan ka karurnah, tadi lah
datang amai Gadang, amai Gadang manjua
tapai, ditingkek janjang ditampiak bandua,
dibaok siriah di carano, rnukasuik nak rna. .
rninang si Sabarudin, iyo ka· rurnah Siti
Kalasun, baapo pikiran tuan, lorong kapado
si Saba, lab patuik inyo rnamakai adat."
Manjawab Haji Amin, "Lorong kapado si
Atun, denai lab tahu di lakunyo, anak tidak
bapangaja; tidak batunjuak baajari, balelo
Sill KAl..A.sUN
14
hati surang, anak gilo-gilo baso, gadih
. narako nan ka diambiak, suko mamakai baju
yukensi, baju kutang tidak balangan, kuduak
jo dado batarrlp*~an, bibia bagincu bacalak
mato, abuak sarupo ikua kudo, rok singkek
tarnpak pabo, awak lah gadang disangko
ketek, lab patuik baranak ampek, laku
sarupo paja sirah, manonton tiok hari, sa­
iriang jo bujang-bujang, sarupo gulai ku­
lantiak jari, gadih tak tahu di untuangnyo,
mandeh miskin bapak mularaik, ambo tidak
suko padusi ~awan ibilih."
Mandanga kato nan bak kian, galak ma­
lengah mandeh si Saba, 'salah pahaln tuan
den' bakato sarno surang, lalu manjawab
mandeh si Saba.
"Salah sangko tuan haji, tidak si .A..tun
anak si Leka doh, iyolah si Kalasun anak
Rapiah, urang Guci kampuang nan hrrlo,
kamanakan Datuak Marajo, tidak pandai
bajalan-jalan, tidak ado babaju rok, baju
singkek tidak ba langan, pakaiannyo babaju
kuruang, lapeh mangaji di ·Parabek.
Jikok taragak maliek rambuiknyo, haram
kok lai tarnpak, baundok kalau bajalan)
bajalan hanyo kalau paralu, indak parnah
S." KAL.AsUN

15
pai manonton, urang siak gadih nantun,"
katonyo mandeh 8i Saba.
Mandanga kato nan bak kian, galak pulo
Haji Amin, sangkonyo si Atun anak 5i Leka,
basalisiah pandangaran tuan Haji.
"Kalau anak si Rapiah, adiak Datuak
Marajo, urang Guci kampuang nan limo, iyo
anak masak pangaja, muluik manih
kucindan murah, anak cadiak elok laku, lai
mangaji jo 5ikolah, tidak pulo maantikan
tangan, lapeh manjahik inyo ka dapua,
diliek pulo rupo jo roman, sasuai bana jo si
Saba, sarno rancak kaduonyo.
Tapi sungguahpun nan bak kian, urang
lai babapak, bapak 8i Saba urang cadiak,
lawan mupakat dikau Saudah," kato tuan­
nyo Haji Amin.
Alah sudah barundiang, bajalan turun ka
laman, hart barembang patang jUo, patang
bajawek dangan malam, tapasang lampu
tan-gah rumah.
Lorong kapado mandeh 5i Saba, batua
inyo urang miskin, basawah sapangga ta­
hun, tidak ado urang nan tahu, pandai
hiduik tidak tasiuik, bayang-bayang sa­
panjang badan, lai tidak indak dikaluahkan.
5111 KAL.AsUN

16
Ado saban ta antaronyo, lah tibo pulo si
Saba dari surau, duduak baselo di tapi
tunggak, nasi tahedang di adiaknyo, dibukak
cando tuduang nasi, makan batigo baranak.
Lah 8udah minum jo rrlakan, disapu
rumah dek 8i Nurani, sanan bakato mandeh
8i Saba, uMano anak kanduang denai, ado
sabuah mandeh katokan, lah banyak urang
nan datang, maambiak anak ka rninantu, lai
surang nan katuju, si Kalasun urang Guci,
urang Guci kampuang nan limo, anak
tungga 8i Rapiah, anaknyo surang tungga
babeleng, tidak ado adiak jo kakak, kama­
nakan dek Datuak Marajo.
Alab mupakat jo mamak ang, inyo suko
tidak mambantah, lai dipandang pill pa­
rangai, anak alim kuat mangaji."
Mandanga kate mandehnyo, digigik bibia
manahan galak, inyo tahu jo Kalasun, sarr.tO
sikolah maso dahulu, takayuah di biduak
hili a , tabarikan di urang bakandak.
Bakato si Sabarudin, "Manolah mandeh
kanduang denai, bukan murah urang
bakudo, disabikkan rumpuik tiok hari, tapi
sungguah pun baitu, tasarab. ka. mandeh jo
mamak Haji, ambo rnanuruikjo bicaro."
5111 KALAsUN

17
"Lai denai hetong jo bapak ang, bahau
suko manarimo," kato tukehnyo mandeh si
Saba.
Putuih rundiangan malam itu, lorong
kapado si Sabarudin, anak urang pandai
manggaleh, manggaleh kain baju sudah,
tidak ado hari tabuang, hari bapakai
samuonyo.
Hari Sanayan tibo di Baso, hari Sabtu
Rabaa di Buldttinggi, hari Jum'at di Padang
Panjang, hari Salasa di Koto Baru, pakan
batampuah samuonyo, hari Akad sajo nan'
tempo, anak bujang rajin mancari, laku elok
parangai baiak, urang nan tuo dihorrnati,
nan ketek dikasihi.
Kalau di dalam korong kampuang, ka
banda sarno ka banda, ka labuah sarno ka
labuah, baiyua namuah nlaisi, bajalan
namuah mairiang, pandai bagaua sarno
gadang, tidak manyingguang hati kawan,
kalau ado kamatian, inyo tibo nan dahulu,
kaki tangan urang kampuang, parik paga
dalam nagari, rang bujang kuat ka surau,
budi nan tidak kalihatan, kalau bakato (,
mararldah-randah, kalau manyauak di hilia­
h~lia, suri tuladan bujang nan banyak.
Sm IV\1..MUN
18
Lah tibo hari Sinayan, lab tibo pulo amai
Gadang, manamui janji nan dahulu, bakato
tidak bapapanjang, sasuai mangko saukua,
dibaluik tando maso itu, amai Gadang mam­
bari karih, karih pusako ~ Datuak Marajo,
karih bapaluik perak suaso, si Saudab mam­
barikan kain balapak, diukua padan di­
takuak janji, duo hari bulan tabik, di siko
kutiko nan elok, eli siko hari nan baiak.
Kan iyo nan sahari nantun, manuruik
adat nan bapakai, makanlah amai Gadang,
lah sudah minum jo makan, bajalan hanya
lai, hati suka pikiran sanang, nan mukasuik
lai dapek, nan dituruik ado sampai.
Agaklab dek mandeh si Nurani, patuik
dieari alah dieari, patuik disalang alah di­
salang, patuik dibali lab dibali, nan jauah
alah dihampiakan, mana nan lapuak alah
diganti, mana nan usang dipabarui, untuang
kawannyo banyak manolong.


\,

~
~{..~ Sm KALAsUN
19
2

MAMAHAIADAT

r. AH MALAM candonyo hari, sudah


f!II minumjo makan, bakato HajiAmin,
mamak kanduang si Sabarudin. '
"Manolah waang buyuang, ka marilah
duduak, duduak.·4 baselo di muko mamak,
dangakan bana nan den·ai 'katokan, simak­
kan bana elok-elok, sabarih usah ang lupo­
kan, kini buyuang ka mamakai adat, adat
sumando ka rumah urang, usah buyuang
barek muluik, ramah tamah nan ka dipakai.
Kalau ado nan basuo, aluran bapak di­
pabapak, aluran mamak dipamamak, patuik
mandeh dipamandeh, patuik kakak dipa­
kakak, hormat kapado urang tuo.
Kalau urang tuo bakato, danga rundiang­
an elok-elok, sabalun habih kato urang,
usah buyuang bakato pulo, kalau batanyo
baru dijawab, usah mamotong kato urang,
baitu adat urang barundiang. '.~ ,,'
f

5111 KAL.ASUN

20
Kok pandai barundiang, bak santan jo
tangguli, kalau tak pandai barundiang, sa­
rupo alu jo pancukia dun, kalau batutua
danga mandangakan, usah pandorong jo
palompek, tatumbuak biduak dikelokkan,
tatumbuak kato dipikiri.
Banyak rang bujang nan didanga, tinggi
ruok pado boto, ka Aceh babaliak hari, ka
Jawa barulang makan, kate sapatah harus
dipikiri.
\ Bukan murah mamakai adat, urang su­
mando ampek macamnyo, ado banamo ka­
ampeknyo, partamo sumando bauru-uru,
kaduo sumando kacang miang, katigo
sumando langau hijau, kaampek sumando
bapusako.,
Nan banamo sumando bauru-uru, itulah
sumando tidak baguru, tidak batunjuak
baajari, kalau bakato suko manggadang,
suoknyo gadang samba tandeh, manakan­
kan suok di rumah urang, babalanjo haram
sarimih, tidak ado turun balanjo, tidak tahu
, kieh 'jo bandiang, rang sumando taba
talingo, itulah surnando bauru-uru, usah
buyuang pakai nan bak kian.
Adat awak babini, sabana 'kito babint,
SIT! KALAsUN

21
baban tibo di kapalo, tidak dapek dielakkan
lai, isi pariuak bareh urang, cabiak kainnyo
kite ganti, tahu jo kieh jo bandiang.
Nan sumando kacang miang, parangai
manggata di rumah urang, asuang asah gill
kagili, bacarai urang badunsanak, bacarai
urang baranak barindqak, urang elok in yo
bangih, urang kayo inyo banci, itulah urang
silang kaneh, usah pulo buyuang buek nan
bak kian, kalau awak di rumah urang,
kusuik lakeh salasaikan, karuah lakeh 'di­
pajaniah, asuang asah usah dipakai.
Nan sumando langau hijau, tidak ado
maraso an gin , tidak tabu atah takunyah,
tumbuak tanak bia di den, mamipih lade
mangukua karambia, asa carai jan disabuik,
itu laku langau hijau, bak langau di ikua
kabau, tidak barasak kanai lacuik.
Nan sumando bapusako, tatiru pusako
nabi kito, bakato lunak lambuik, raso talamo
sanduak nasi, tahu pariuak tidak barisi,
balanjo turun sacukuiknyo, panyaba pamaaf
dipakaikan, salah saketek dimaafkan.
Kalau baranak di rumah urang, anak
diasuah ka nan elok, bakain suko barasiah ..
$111 KAuo.$UN

22
Kaluak paku kacang balimbiang,
Ambiak tampuruang lenggang­
lenggangkan;
Anak dipangku kamanakdtn dibimbiang
Urang kampuang tenggang­
tenggangkan.
Mano ang buyuang Sabarudin, pacik pi­
taruah ganggam arek, banyak laku parangai
urang, laku p~ang81 rang n1udo kini, di
dalam biliak bagalak-galak, giIo bagaluik
tidak pasai, biliak d1. tapi jalan gadang, tidak
malu di urang banyak, itu parangai budak
urang, tidcik batunjuak baajari.
Banyak pulo nan diliek, laku ran~~ mudo­
mudD kini, uju jo sombong ka urang banyak,
disangko urang bodoh sajo, tidak ado urang
nan pandai, nan pandai awak ~urang, kalau
nan buruak paI:angai urang, itu usah bu··
yuang pakai, talarang bana di adat, tidak
buliah sapanjang syarak, pantangan Alla.h
nan bak kian.
Sabuah 181 mamak samp81ka~n, jan pula
panakuik jo urang;, kok duduak rnarryisia.h­
nyisiah, bajalan n1anapi-napi, patah lidah
kalau batutua, tidak ado sahino awak, ma­
makai sagalo buruak, suko mamangku anak
SITI KA/..ASUN

23
urang, suko manumbuak mamipih lado,
tidak ado urang sarandah <awak, usah pulo
itu buyuang pakai.
Hiduik nan elok patangahan, usah bana
talampau tiriggi., usah bana talampau di
bawah, talampau tinggi. lakeh patah, ta­
lampau di bawah dipijak urang."
Lab sudah batunjuak baajari, laruik
malam mangkonyo lalok, duo kali ayam
bakukuak, cukuik katigo hari siang, lah
siang candonyo· hari.
Kaba baraliah hanyo 1m, sungguahpun
baraliah sinan jUo, iyo kapado Siti Kalasun,
anak tungga dek si Rapiah, kamanakan dek
Datuak Marajo.
Mandanga kaba ka balaki, kiro-kiro sa­
puluah hari lai, hati di dalam tidak sanang,
pikiran kusuik tak manantu, sabab mangko
nan baJt< kian, dalam kampuang Tanjuang
itu, bqiJang baduo sanamo, surang si Saba
tukanr; garobak, nan surang 181 si Saba
panggaleh, manggaleh kain baju sudah, iyo
si Saha anak mandeh Saudah, tidak barapo
ura~ng nan tahu, biaso gadang di Parabek,
Sa'1TIO mangaji jo Kalasun, lapeh mangaji pro
rrlanggaleh, masuak pakan kalua pakan.
5111 KAt...AsUN

24
Kan iyo urang di rumah, sibuk karajo
kasadonyo, ado satangah maningkok biliak,
patuik diganti lah diganti, patuik disalang
lah disalang, nan jauah alah dihampiakan.
Lorong kapado nan gadih-gadih, satangah
mamasang kulalnbu, ado pulo mangarang
bungo.
Lorong kapado ipa bisan, sarato karib
badakatan, rintang rnamasak mambuek
kue, kalua kapandaian nan m'udo-mudo,
kakok buatan surang-surang, I.\ama nan
bodoh tidak pandai, disuruah r.nangacau
kuah, disuruah mamipih lade, rn,angukua
karambia jo rnarnbasuah piring.
Malang cilako nan tidak pandai., dapek.
karajo barek-·bar~k, urang marendo awak
manurnbok, urang manuji manara'Nang kite
rnanjapuik-japuik ayia, bunyi galak badarai­
darai, barapo kecek garah-garah,' babaua
urang sarno mudo.
Baitu bana heboh urang, namun Kalasun
tanang sajo, duduak tamanuang tagak: t2­
manuang, sarupo tabali galeh maha, m.uko
masam tidak ba ruang, tagah dek maJu dJ
urang banyak, kek tidak narrluah lari habih}
lari dari rurnah mandeh, karano inyo urang
Sm KAl..AsUN
25
tahu, tahu mangaji kudarat Thhan, dika­
luahkan sajo dalam hatt
Sudah takadia sajak dahulu, tidak dapek
sasuko awak, kite utang manjalankan, pu­
tusan datang dari Thhan, tapi sungguah nan
bak kian, ibilih setan maharu jUo, tibo janj).
nan bakarang, iyo mupakat nan batukuak.
Lah tibo hari Jum'at, sudah nikah urang
di surau, pulang samalam itu jUo, baitu janji
nan dikarang.
Kalau diliek rumah Kalasun, takambang
lapiak parmadani, takambang pulo kasua
manggalo, banta basusun di dindiang, banta
suto merah jambu, basulam basuji buah
anggur, sangaik elek dipandang mate.
Takarnbang palamin ameh-arneh, di
bavvah tabia Ian gik-Ian gik, tampek duduak
marapulai, rumah sabagai ka tabang, ta­
susun lamari jo kurisi. .
K:ala.u diliek di dindiang, dindiang rumah
Siti 'Kalasun, bareda camin gadang, sale ma­
ny8Jo jam tembok, sarato gamba paman­
d2Lngan, taratua petret tantang biliak, dalam
p'otret sabanyak itu, tampak potret Siti
Kalasun, sadang baundok munawarah,
sarupo gadih anak muslimin, sabagai puti
SITl KA4..ASUN

26
dari Mesir, manih rupo dipandangi.
Tantang biliak lamari bungo, bamacam
bungo nan tampak, bungo culan bungo ros,
bungo anggrek kambang sore, bungo buatan
gadih Kalas un , ado satangah dari lilin, ado
palastik barang atom, ado pulo dari suto,
indah rupo dipandangi, patuik Kalasun jadi
guru, jadi guru sekolah eskape, kapandaian
banyak di kapalo.
Di hari nan sahan itu, rami urang di
rumah Kalasun, hiruak-pikuak anak-anak,
anak-anak bamain di laman, lah malam
candonyo hari, tapasang lampu sitarong­
keng, lampu tapasang limo buah, di laman
di dalam dapua, sarato di rumah tigo buah,
tarang sarupo siang hari, taraso paneh
dalarn rumah.
Tadanga adzan di surau, adzan sum­
bahyang Isya, langang rumah sakutiko,
urang bajalan pai ka surau, kan iyo Siti
Kalasun, darah di dado turun naiak, hati di
dalam tidak sanang, malang untuang
buruak bagian, dapek laki tukang garobak,
urang hitam kumuah pulo, abuak panjang
muko capuak, raso tampak muko si Saba,
tak ado utang saburuak inyo.
$111 KA.LAsUN
9.7
Ado sabanta antaronyo, tadanga sipatu
urang di lCl;man, urae.~g nan banyak ka
rumah, di siko Kalasun batambah kucuik,
ayia mate badarai-darai, bak maniak putuih
talingo, sabagai intan putuih pangarang,
basah pipi muko nan kuniang.
Alah tibo marapulai, diiriangkan rang
mudo nan banyak, satu tibo duduak di
kasua, duduak di kapalo rumah nan gadang,
basasak urang maliek, urang mancaliak
tantang dapua, tidak tingga nan gadih
mudo-mudo, bakato inyo sarno inyo, ba­
bisiak-bisiak urang di dapua, sarancak iko
urang mudo, rupo sabagai anak rajo, apo
sababnyo si Siti Kalasun, mangko hatinyo
tidak sanang, sarupo urang kanai baji,
rintang baurai ayia mato, ka mana urang ka
dicari, nan labiah rancak dari iko, ~.E0nyo
Kalasun sangat sombong, pandai mandeh­
nyc mancari an, p ang anak pandang
minantu.
Kan iyo si Sabarudin, pakai saluak deta
ungu, badacak bana di kapalo, pakai baju
lakan hitam, baju kalepak dasi hitam,
sarupo rajo naiak nobat, awak kuniang
muko bulek, rambuik mahitam di kapalo.
SITl KALAsUN
28
L
Ado sabanta antaronyo, sudah marokok
basiriah-siriahan, kalua anak gadih-gadih,
sarato ipa dangan bisan, mambaok hedang­
an ka tangah rumah, basusun samba
babagai macam, taratua nasi di pinggan
gadang, makan bajamba manuruik adat,
adat limb ago urang tuo, baitu jUo minum
kopi, ajik kalamai indak tingga, inti pi­
nyaram pisang gadang, niinum kopi nan
limo tu, ado bakieh jo bamakna.
Lorong kapado pisang gadang, kubak
kulik tampak iSi, kalau inti nan bulek, bulek
buliah digolongkan, kalau pinyaram nan
picak, picak buliah dilayangkan, kalau ajikjo
kalamai, sarno dipipia jo di gam ak, saket.ek
same dicacah, banyak samo dilapah.
Lab sudah hedangan ka tangab, ma­
nyambah juaro jo pitunggua, sado mananai
mancacahkan, manyambah mamintak ma­
kan, sambah manyambah dalam rumah,
sarno pandai kaduonyo, surang bijak surang
j~uhari, suaro rancak bapitunang, lintuah
hati nan mandangakan, dek panjang pa­
sambahan, laruik malam mangko turun,
pulang ka rumah surang-surang.
Birawari 8i buyuang Saba, maso ketek di­
5111 KALASUN
29
himbau namo, lah gadang disabuik gala,
bagala Sutan Sari Alam, gala pusako turun
tamurun, lab duo malam di rumah Kalasun,
tidak maliek rupo romannyo, tiok hari gilo
manahgih, hHang aka Sutan Sari Alam,
ruponyo bini dapek kabaji, tidak suko
kapado awak, minyak habih samba tak
larnak.
Kan iyo tangah malam, sadang urang
baniang hanok, bakato Sutan Sari Alam,
bakato babisiak-bisiak.
"Manolah Kalasun adiak kanduang, duo
malam ambo di siko, adiak rintang ma­
nangih juo, tidak ado hati nan elok, ruponyo
adiak tidak suko, banei maliek badan ambo.
Lorong urang balald-bini, sarumab tang­
go kawan hiduik, sarno suko manyukoi,
sarno sayang manyayangi, tibo di badan diri
kito, sakandang balain baun, sabaua mang­
ko batingkuab, ambo tak suko nan bak kian.
Manolah adiak Kalasun, kalau adiak
tidak suko, hari barisuak kite hetong,
dibukak buhua nan bakabek, siriab nak
pulang ka gagangnyo, pinang nak pulang ka
tampuaknyo, pasanang malah hati adiak."
Mandanga suaro nan bak kian, suaro sa-
Sin KALAsUN
30
rupo Sabari Munaf, kawan sikolah maso di
Parabek, dibukak mate dipandangi, galak
tasanyum si Siti Kalasun, lalu bakato rnaso
itu, "Than banamo Sabari Munaf, sarno
sikolah di Parabek, mangko ambo tidak
5uko, ambo nan salah sangko, dikiro si Saba
5i tukang garo bale"
Mandanga kato nan bak kian, tagalak
pulo Sutan Sari Alam, "Lorong kapado
namo ketek, iyo banamo si Saba, dalarn
sikolah di Parabek, ditambah jo namo bapak,
bapak banruno Haji Munaf, itu rnangko
Sabari Munaf, pandai mandeh mancari
namo, sasuai namojo kalakuan, ambo urang
panyaba, kok adiak banet kapado ambo, saba
ambo tantang itu, barisuak juo anlbo
bajalan, tapi saketek nan marusuah, kalau
bacarai kite bisuak, apolah pulo kato urang . "
Mandanga kate nan bak kian, tagak
sugiro Siti Kalasun, dirangkuah bahu
kaduonyo.
"Than tak buliah bajalan, hadan tuan
ambo nan punyo, sudah rnanjadi miliak
ambo," bakato sadang galak, galak pulo
kaduonyo, sasudah inyo galak, antahlah apo
nan tajadi.
Srn KAl..AsUN

31
Lah tahu SUi Kalasun, bahaso kawan
san10 mangaji sanang hati sajuak pikiran,
suko hati indak tabado, bak mandapek
durian runtuah.

Urang Padang mamunta banang


Dipunta dilipek-lipek
DiUpek lalu dipaduo;
Kalau dirantang inyo panjang
Elok dikumpa naknyo singkek
Diambiak sajo nan paguno .

S,,, KALAsUN

32
3

,',

MARANTAU

IB AN iyo Siti Kalasun, inya tagalak­


ltt1 galak surang, pada hari nan ba­
risuak, takana laku tadi malam,
sakik paruik manahan galak.
Di mana padi tidak taganang
Ayia malimpah dari hulu;
Di mana hati tidak ka sanang
Dapek suami nan katuju.
Kayu kalek madang di hulu
Ditarah lalu dilampaikan;
Hati lakek sajak dahulu
Di Allah lai basampaikan.
Lorong kapado si Sabarudin, nan bagala
Sutan Sari Alam, sajak kawin jo Kalasun,
hati gabuak pikiran sanang, dapek basuo
kahandak hati, kawan hiduik tiak han,
maliek bini sangat sayang, balanjo dibari
tidak batimbang, dibalikan kain jo baju, kain
baju nan maha ball, barapo harago tidak di­
SI11 KALAsUN

33
hetong, nan paralu dapek kahandak hatt
Dibaok ka Padang bajalan-jalan, bahari­
hari inyo di Padang, hiduik basuko bagadang
hati, ado sabuah rintang bagurau, mang­
galeh lah bakurang-kurang, pokok baransua
habihjuo, badaman limo tingga tigo, pitih di
pinggang licin tandeh, di siko bana nan
takana, tabik sasa cilako badan, mampa- '
turuikkan hati sanang.
Dinaa duduak'dlam bamanuang, takana
bana 'sakutiko, pado tatungkuik elok tati­
lantang, elok bajalan dart kampuang, dicubo
marantau nan bak urang, dijua barang mana
nan ado, untuak balanjo ka bajalan, bulek
pil<dran samaso itu, tak guno ditahan ba­
laruik-Iaruik.
Karatau madang di huiu
Babuah di tapi pan,tal;
Marantau bujang dahulu
Di rumah mangko marasai.
Hiliakan jalan ka Balantuang
Runlah sikolah tantang surau
Tanapak nan dari kampuang dusun;
Kok tidak karano untuang
n.dak den pai marantau
Ibo bacaraijo K:alasun.
51" t<AI..ASUN

34

It.c
r

Olak olainyo Sari Alam, bajalan ba­


lambek-lambek, hati risau pikiran kusuik,
bajalan maadok pulang, iyo ka rumah man­
deh kanduang, tampak si Nurani sadang
manjamua, adiak kanduang balahan diri,
sanan bakato Sari Alam.
"Manolah adiak. Siti Nurani, himbau
mandeh suruah ka rumah, ado nan paralu
denai katokan."
Mandanga kato tuannyo, kato tid~ ba­
jawab, bajalan sakali si upiak Nurani, di­
himbau mandeh sadang di parak.
Kan iyo mandeh Nurani, bajalan ba­
gageh-gageh, hati di dalam tidak sanang,
tibo di rumah langsuang masuak, diliek
pandangan kiri kanan;~ tampak anaknyo
sadang duduak, duduak baselo di tangah
rumah, manyapo Sutan Sari Alam, "Datang
di mano mandeh cako."
Manjawab mandeh kanduangnyo, ('Ka
ladang manugajaguang."
"Mano mandeh kanduang ambo, ado
nan taldlang pado hati, ado takana dikiro­
, kiro, mukasuik hati ka bajalan, dicubo
bajalan ka rantau urang, kok untuang
takadia Allah, dapek rasaki di rantau urang,
SITIKALAsUN
35
tatabusi .gadaian lamo tabangldk tareh
i

tab an am , .tolong di rfJlandeh dangan doa,


salamat sajo pajalanan.;;
Mandanga kate nan bak kian, ibo hati si
Saudah, ayia mato balinang-linang, jatuah
ciek jatuah duo, basah pipi nan cakuang,
anak bajalan balun biaso, lalu bakato maso
itu, ".Manolah anak kanduang de~ai, saelok
iko anak di rumah, apo sababanak ka
bajalan, kok anak tingga di kampuang,
sawah jo ladang lai tatolong, kinj. anak ka pai J

marantau, badan mandeh alah tuo, sakik


siapo ka maubek."
Manjawab Sutan Sari Alam, "Lorong ka­
pado kato mandeh, usah mandeh rusuah
bana, ambo tidak kan lamo, lakeh ambo ~
babaliak pulang, lapeh di mandeh jo hati
suko, salamat saja pulang pai."
Bakato pulo mandeh si Saba, "Pabilo
anak ka bajalan, dima rantau ka ditampuah,
jo siapo anak sarno barangkek?"
Manjawab Sutan Sari Alam, "Kalau tidak
ado halangan, hari Sinayan ambo bajalan,
:bajalan ka tanah Medan, ambo bajalan
surang sajo, tidak ado kawan sarangkek."
Bakato pulo mandehnyo, "Sungguahpun
SITl KAl...ASUN
36
f
!

nan bak kian, e10k anak di rumah mang­


galeh, rasaki tak dapek kite kaja, tidak
harato jo bagian."
Mandanga kato mandeh kanduang, ha­
niang sajo Sari Alam, "Bari maaf ambo di
mandeh, hati ambo alah padek nak bajalan,
mohon rilah jo doa mandeh."
Kan iyo mandeh Saudah, maliek kareh­
nyc hati anak, hHang aka nan jadi, tidak nan
bisa ka disabuik. '
Dipatah tidak tapatah
Bak mamatah batang sampia
Ditutua saja hanyo 1ai;
Ditagah tidak tatagah
Bak managah ayia hilia
Disuruah sajo hanyo 1ai.
Sanan bakato Sari Alam, "Adiak kan­
duang Siti Nurani, balahan badan dunia
akhirat, elok-e1ok tingga di rumah, jago
malah rnandeh kito, kok untuang pam­
barlan Allah, tatabuih jUo sawah nan ga­
dang, tabangkik tareh tabanam, lapeh mu­
laraik kok lai sanang, hiduik sarupo rada
pidati sakikjo sanang tidak bacarai."
t

Nurani tidak manjawab, dijawab sajo


ayia Inata, ayia mata badarai-darai, iba
SITl KALAsUN

37
malapeh tuan kanduang, sanan bakato
mandehnyo.
"Anak kanduang sibiran tulang, hanyo
sahuah pitaruah mandeh, kok tibo di rantau
urang, elok-elok buyuang di sanan, muluik
manih kalau bakato, kawan sahabat nan
dicari, lawan bakanti sarno gadang, urang
nan ado paadokan, usah bakawan jo urang
pamain.
Kok buyuang ka mandi
Mandi di tapi Iawik
Kok tidak mandi di pantai .
Elok mandi di huIu-huIu
Bakusuak daun pagaran;
Kok buyuang mancari kanti
Carl urang patuik-patuik
Kok tidak urang pandai
Kalau tidak anak panguIu
Urang batunjuak baajaran.
Luruih jo bana ka anak pakai, usah budi
kalihatan, usah mangicuah jo maaniayo,
umbuak-umbi dipantangkan.
Satali pambali kumayan
Sakupang pambali katayo;
Sakali lancuang ka ujian
Saumua hiduik tidak picayo.
SITl KAl..AsUN

38
Kok pandai anak ka lapau

Iyu bali balanak bali

Ikan panjang bali dahulu;

Kok pai anak marantau

Ibu cari dunsanak' cari

Induak sarnang cari dahulu.

Kok pandai bakain panjang

Labiah saelokbakain saruang;

Kok pandai bainduak samang

Labiah saelok dunsanak kanduang.

Banyak pulo nan mandeh liek, laku pa­


rangai di rantau urang, rantau disangko
kampuang jUo, tidak ado pangana pu.lang,
gilo bauru-uru sajo, banyak lalok pado jago,
bakadai sakali sapakan, tidak ado bahati
. rusuah, rintang bagurau siang malam, wa··
katu mudo di rantau urang, lah tuo mangko
pulang, anak jo bini tidak dikana, ibu jo
bapak dilupokan, satinggi-tinggi malantiang,
suruiknyo ka tanah jUo.
Ado pulo laku parangai, babini di kam­
puang urang, anak di rumah balapeh sajo,
bakirim sakali satahun, usah anak pakai nan
bak kian, anak jo bi.ni tangguangan awak,
pado babini di kampuang urang, elok baok
bini di kampuang, kalau lai sarno dimakan,
SI11 I<At..A$UH
39 '
kok tidak sarno ditahan, padusi urang awak
banyak nan pandai, pmdai manggaleh
tangah pakan.
Sata.I1gah pulo urang mudo kini, dapek
pitih agak saketek, diball baju sagalo duo,
pangana pulang ka kampuang, ·di kampuang
babulan-bulan, kalau babaliak dijua pakai­
an, ka sewo oto untuak bajalan, diulang pula
manggaleh, manggaleh baketek-ketek.
Pado pulang tiok sabanta, bapokok pitih
dahulu, dapek kadaian :nan kokoh, :pakarn­
bang pitih dahulu, alah banyak isi kadaian,
di sanan baru pulang kalau taragak," kato­
nya mandeh Saudah.
Mandanga kato mandeh kanduang, itu­
lah kato sabananyo, dibuhua arek dalam
hati, kalau malam dipakalang·, jikok siang
dipatungkek, satitiak tidak dilupokan.
"LoroJ.1g kapado kato mandeh, kalau sa­
titiak ambo lawikkan, kalau sakapa ambo
gunuangkan, ambo buhua ganggarn arek,"
katonyo Sutan Sari Alam.
Marldanga kate anak kanduang, sanang
rasa paratian, dilapeh'anak bajalan, bajalan
turun ka laman, bajalan bahati ibo, ibo ka
m~iJadeh jo adiak nan t.ingga. i
$111 KAl...AsUN ~
i
40
j
Anak unggeh makarl tanaman
Makan buah cari rnancari
Hinggok di rantiangJambu irang
Di ladang urang !(oto 'Tinggi;
Tingga kampuang tingg'a laman
Tingga surau pincuran 111andi
Tingga kawan sarno gadang
Ambo marantau ka Medan Deli.
Lah baja1an tagontai-gontai" dituruikkan
labuah nan panjang, ado saran tang paja­
lanan, tibo di laman rumah Siti Kalasun.
Kan iyo Siti Kalasun, baru tampak Sari
Alam, balari ka ateh rumah, disapu rumah
tampek duduak, bajalan taruih ka dapua,
ayia tajarang lab disauak, tahedang nasi
tangah rumah.
Aluran si gadih Siti Kalasun, capek kaki
ringan tangan, baru tibo suaminyo, disapo jo
muluik manih, "Datang darimano garan
tuan?"
Manjawab Su\~an Sari Alam, '~bo nan
datang dari mudiak," sambia duduak baselo
ateh kasua.
Bakato pulo Siti Kalasun, "Nasi tahedang
makan1ah tuan," dibukak tuduang slaji" nasi
basanduak 1ah d1makan, ayia dJcawan lab
SI11 KAI..As UN

41
dilninum, dimakan nasi duo suok, cukuik
katigo inyo kanyang, dibasuah tangan hanyo
lai, diisok rokok nan sabatang, asok man­
dulang ka udaro.
Bakato Sutan Sari Alam, "Manolah adiak
Siti Kalasun, ka mana garan mandeh kito,
tolong htmbau agak sabanta, ado sabuah ka
dikatokan, mukasuik hati nak bajalan, ma­
allah langkah ka Medan, hari barisuak ka
bajalan, mamintak izin ka mandeh kito."
Alun salasai inyo bakato, ka rumah
mandeh siKalasun, tidak tarago bahimbau­
kan, sanan bakato Sutan Sari Alam.
"l\1anolah mandeh janyo ambo, ado sa­
buah nan takana, mukasuik hati ka bajalan,
iyo ka rantau Medan Deli, bart izin ambo
dek mandeh, mandeh lapeh jo suci hati,
barakaik doa mandeh di rumah, salamat
Sqjo palarlgkahan, tidak kurang suatu apo."
Mandanga kate na.n bak kian, takajuik
Jnandeh si Kalasun, lalu bakato hanyo lai,
'''Pabilo Sutan ka bajalan, elok di rumah
sutan dahulu, manggaleh sarupo nan
taralah. "
Manjawab Sutan Sari Alam, "Mukasuik
hatt ka bajalan, hari barisuak pagi-pagi,
SIT! K/t.LASUN
42
dicubo pulo di rantau urang, kok untuang
elok palangkahan," katonyo Sutan Sari
Alam.
Kan iyo sahari itu, dibungkuih pakaian
nan paralu, lorong kapado Siti Kalasun,
didabiah ayam duo ikua, didabiah pulo itiak
saikua, dimasak gUlai randang itiak, sarato
anyang dari ayam, cukuik jo goreng ayam,
makanan sutan dalam oto.
Di hari sahari nantun, rintang manggulai
duo baranak, tajarang tungku duo tigo, hari
samalam malam itu, gilo mamasakjo mang­
gulai, laruik malam mangkonyo lalok.
Duo kali ayam bakukuak, cukuik katigo
hari siang, lah siang candonyo hari, turun
sutan pai mandi, lah sudah mandi lalu
sumbahyang, bagageh bajalan pulang, tibo
di rumah minum kopi, bakato Sutan Sari
Alam:
"Kain salendang dari Bayan
Dibaok urang ka Sikaladi;
Tingga adiak tinggalah sayang
Ambo bajalan hanyo lai."
Manjawab Siti Kalasun:
"Luruih jalan ka Payakumbuah
Salasiah batimbajalan;
S Iil KALAsUN
43
Di mana hati tidak ka rusuah
Sadang kasiah tuan bajalan.
Nak duo pantun sairiang:
S alasiab battmba jalan
Ambiak ba~angnyo ditugakan;
Sadang kasiah tuan bajalan
J 0 siapo ambo ditinggakan."
Manjawab Sutan Sari Alam:
"Babelokjalan parak tingga
Tantang buldk parantian;
Elok-elok adiak tingga
Usah bapaliang paratian.
Kalupak ambiak ka timbo

Panimbo ayia nan taganang;

Jo kida hapuih ayia mato

Jo suokjawek kasiah sayang.

Bakato pulo Siti Kalasun:


ceDi mana padi ka taganang
Banda dipakok bungo culan;
Di mana hati ka sanang
Sadang .kasiah tuan bajalan.
Taraiak gunuang Pas am an

Kurinci sikumbang duo;

Tru:?:~ak usah bapasan

Jo mimpi kito basuo."

SITI KAL.ASUN

44
Dibungkuih samba jo nasi, kain baju
baitu pulo, dibaok sado nan paralu, lah
sudah mamintak izin, bendi mananti di
laman, naiak bendi mandeh Kalasun, baitu
juo si Kalasun, diantakan ka Buklttinggi. "
Ado saQanta antaronyo, kudo bajalan ba­
lari kancang, dituru~ labuah ka hilia~ ka
hilla pasa Bukittinggi, dek lame lambek di
jalan, tibo di gaduang Buklttinggi, kudo
baranti di kampuang Cino, elok untuang
mase itu, basuo oto ka bajalan, urang di
, dalam alah panuah, ado sabanta antaronye,
I bajalan eto lari kancang, tinggalah nagari
Buki ttinggi.
Kan iye samaso itu, tampak si Usat Malin
Saidi, kawan lama sikolah di Parabek,
bakato Malin Saidi.
"Manolah kawan Sabarudin, lah lame
kite bacarai, ldni batamu kite baliak, siape
gala si Saba kini, .adat biase nagari awak,
ketek banamo gadang bagala."
Manjawab si Sabarudin, "Ambo bagala
Sutan Sari Alam, gala pusako turun
tamurun,"
Bakato 'pulo Malin Saidi, "Ka mana
rantau kan ditampuah?"
Sm KALASUN
45
I
!
t
Manjawab pulo Sari Alam, HSajak samulo !
lapeh di Parabek, ambo tidak ka mano­ I
mano, tatap sajo tingga di kampuang, kini
baru mancubo bajalan, mukasuik hati han­
I
dak ka Medan, dicubo pulo nan bak urang."
Mandanga kate nan bak kian, galak ta­
I
t

sanyum Malin Saidi, bakato inyo maso itu,


«Ruponyo samukasuik malah kito, sarno ka
pai ka tanah Medan." .
Mandanga kato Malin Saidi, sananglah
hati kaduonyo, mandapek kawan sairiang,
dek lamak kecek dalam oto, sarno man­
curaikan parasaian, sampailah oto di Batang
Toru, paruik lah taraso litak, makanlah inyo
kaduonyo.
Oto bajalan siang malam, masuak rimbo
kalua rimbo, lapeh nan dart Batang Toru,
tibo oto di Sibolga, handak manjalang
Tarutuang, lah tibo di Danau Toba, baranti
sabanta di Parapat, kan iyo bujang nan
baduo, urang tak biaso marantau, tacangang
mamandangi, asiang urang balain awak.
Dek lamo lambek dijalan, hampia ka tibo
di Medan, lab tampak rami urang di jalan,
rumah bairirik indak putuih, baranti oto di
pasa Medan, turunlah urang kasadonyo,
Sm KAl..ASUN
46
turun pulo Malin Saidi, sarato si Sutan Sari
Alam, bajalan ka dalam pasa, urang nan
sangat rami bana, bamacam-macam bangso
urang, urang Cino urang Ulando, sarato
urang Kaliang.
Kan iyo Sari.Alam jo si Malin, tacangang­
cangang maliek urang, bak kabau takajuik
diaguang, bajalan jUo baduo-duo, bungkus­
an disandang jUo, dek untuang takadia
Allah, tampak si Lelo mamak si Malin, di­
himbau si Lelo kaduonyo.
"Baru tibo waang Malin, latakkanlah
bungkusan ka dalam, ka dalam kadai tiJtam!
di siko lalok kaduonyo," katonyo mama.k si
Malin.
Ado sabanta antal'onyo, tahedang nasi di
kadaian, nasi ditanak bini si· Lelo, di.·"
kaluakan samba dalam karucuik, goreng
ayam jo randang itiak, samba dibaok si Sari
Alam, lah makan kaampeknyo.
Bakato Sutan Majolelo, "Bukan arnbo
salah siasek, bukan ambo salah tanyo, sutan
nan anak Pak Haji 1\1 una£?"
Manjawab Sutan Sari Alam, bakato jo
galak sanyum, "lluponyo mamak pandai
takok, iyo ambo anak baliau, di mano
S 111 KA1....tt.sUN
47
I
marnak tabu di ambo?" i
Manjawab Sutan Majolelo, "Lorang ka- l' I
pada Haji Munai, sarno manggaleb di i
Padang, tak ado urang saelak itu, lapang
dado bati barasiah."
Bakata Sutan Sari Alam, '~po sabab
mamak tahu, bahasa amba anak baliau?"
Djjawab dek Sutan Majolelo, "RaUikl,i..
muko saroman bana, saketek tidak nan
barubab, basalin bana rupo rang gaek, apa I
mukasuik datang ka mari?" tl

Manjawab Sutan Sari Alam, "Mukasuik f


datang ka marl, mancarikan paruik indak ! I
barisi, mancarikan pungguang indak ba- i
saok, karano kami alun biaso, tunjuak- I
tunjuaki malah di mamak." I I

Bakata pula Malin Saidi, "Lorang kapada I


Sari Alam, sarna sikolah di Parabek, san1a \
!
sasurau satarnpek diam." "
Sanan bakato pula mamaknyo, "Sia I

dahulu indak manggaleb, balapeb panek


sapakan iko, lieklah galeh nan ka lanteb
angarl. "
Urang Padang mamunta banang
Dipunta dilipek-lipek
Dilipek lalu dipaduo;
Sm KALAsUN
48
rI
I
i
Kalau dirantang inyo panjang
Elok dikumpa naknyo singkek
Diambiak sajo nan paguno.
Birawari Sutan Sari Alam, sarato bujang
Malin Saidi, alah sabulan duo bulan, cukuik
katigo bulan papek, dicubo manggaleh di
Medan, manggaleh mudo lado bawang, bak
karakok mamanjek batu, hiduik sagan mati
tak namuah, pokok baransua habih juo,
masuak ampek kalua salapan, gadang pasak
pado tiang, hHang aka kaduonyo.
Karatau disangko madang
Kironyo baluluah padi;
Marantau disangko sanang
Kironyo barusuah hatt
Lai balato nan bak udang
Biluluakjuo nan tatimbo
Tidak karuntuang den pangakan;
Lai den cinto nan bak urang
Nan buruakjuo nan basuo
Indak untuang dipangakan.
Pitalah jo Bungo Tanjuang

Katigo jo Gunuang Raja;

Tidak salah n1andeh manganduang

Salah di anak buruak pinto.

Sm KAL.ASUN
49
Urang padang mandi ka gurun
Mandi bakusuak buah palo;
Hari patang matohari turun
Dagang baurai ayia mato.
Singkarak kotonyo tinggi
Simantuang mandadai dulang;
A'wan bararak ditangisi
Takana kampuang di rantau urang.
Bakato si Malin Saidi, "Pokok baransua
habih jUo, kok habih pokok baduo, ka mana
kito salang tenggang?"
Manjawab Sutan Sari Alam, "Ambo man­
dang;a dari urang, urang Cino mancari
urang, untuak karajo tukang roti, elok di­
mintak kian karajo, tukang roti di Kesavvan,
sabalah Cino tukang gigi, elok kito bajalan
ka si.nan."
!vlandariga kate Sari Alam, manjawab si
l'vlalin Saidi, "Kalau baitu kate si Alam, elak
sugiro kite kian, pado didahului dek urang
lain. "
Sudah sapakaik kaduonyo, bajalan ba­
gageh-gageh, diluruihkan jalan Kesawan,
diliek suok jo kida, tampak merek tukang
roti, di sabalah tukang gigi, kan iya nan
baduo, masuak ka dalam kaduanyo, tampak
SITl KALASUH

50
r
I

I rang Cino sangat gapuak, dari jauah mam­


bari hormat.
"Manolah incek tukang roU, bari kami
bakarajo, apo karajo indak manantang, asa
dapek paruik barisi," katonyo si Sari Alam.
Tagalak urang Cino nantun, "Kalau
namuah bakarajo, dibaok taruih ka dalam, "
langsuang bajalan ka dalam, tarnpak urang
rnarnanggang roti, tampeknyo lapang pan­
jang ka dalam, banyak urang bakaraja,
bamacam-macam karajo urang.
Kan iya bujang nan baduo, karajo apo
nan dapek, kadang-kadang mambalah kayu,
kadang-kadang mambaok tapuang, apo
karajo indak rnamantang, pandai babaua
sarno gadang.
Indak, lama bacampua jo urang nan
banyak, dapek base jo basi, sarupo urang
basobat lamo, banyak pulo bagarah-garah,
bagarah-garah pasobatan, surang tidak ba­
hati bangih, sarno elok kasadonyo.
Lorong kapado urang karajo, dalam
tungku masak roU, ado urang Padang urang
Batak, ado urang J awa urang Cin~, urang
Cino toke roti, badan tinggi paruik buncik,
kapalo sulah indak barambuik.•
SIT! KAL.ASUN
51
4

KACUNDANG

UK olainyo Siti Kalasun, samaso


rIJ malapeh suaminyo, baduo jo man­
deh kanduangnyo, alah naiak ka
dalam oto, oto pasisia ka Medan, oto bajalan
awak tingga, dikaluahkan paruik dikam­
pihkan, hati di dalam nan tidak sanang.
Tingga nagari Bukittinggi

Nak manjalang kampuang Palupuah;

Nan pai baibo hati

Nan tingga bahati rusuah.

Di mane jawi kan kanyang


Bagubalo di tapi jalan;
DLmano hati kan sanang
Sadang kasiah inyo bajalan.
Bajalan babaliak pulang, pulang baduo jo
mandehnyo, hati di dalam hancua luluah,
tagah dek malu jo mandehnyo.
Dari Jati ka Cubadak
Singgah lalu ka Palupuah t
Sm ~UN
52 j.
I
I Basimpangjalan ka Kumpulan;
I Pandanglah api makan dadak
!
i
Di dalam lah hancua luluah
t Tapi di lua indak mangasan.
I Maninjau padi lah masak
Batang kapeh batimbajalan;
Hati risau dibaok galak
Bak paneh manganduang hujan.
Bajalan ka pasa bawah, dibali lade jo
garam, sarato maca minyak manih, cukuik
karambia bada lawik, pasa rami maso itu,
hari Sabtu pakan gadang, bakelok lalu ka
pasa ateh, dibali pulo kain batiak, untuak
kodek kain ka dapua, banyak macam dijua
urang, pitih sajo nan ditanyoinyo.
Tarantangjalan Padang Panjang
Ka kida ka Pandai Sikek
Ka suek ka Batu Palane
Ka hiliajalan ka Bukittinggi;
likok dirantang namuah panjang
Elok dikumpa naknyo singkek
Diambiak sajo nan paguno
Usah bahabih-habih harL
Alah satahun duo tahun, Sari Alam
indak pulang, kaba tidak barito tidak, bak
jatuah ka lubuak, lorong kapado Siti
5111 KALASUN

53
Kalasun, sudah sumbahyang mandoa juo,
salamat sajo suam1nyo, 1ndak ado mara
malin tang, tiok malam inyo bamimp1,
duduak baduo sadang makan, awak tasintak
hilang sajo, dirameh paruik dikampihkan.
Gadang ayia Sungai Panuah
Hanyuik sagalo daun-daun;
Carai babulan lai mambunuah
Kunun carai batahun-tahun.
Birawari si Siti Kalasun, sadang duduak
di laman, duduak bamanuang-manuang
surang, pangana kapado suaminyo juo, lalu
s1 Rasyid Sutan Palindih, sadang di ateh
kureta an gin , kureta rell baru babali, pakai
sarawa pantolan putiah, baju mambo suto
taba, rambuik basega di kapalo, loji tangan
dari ameh, bacincin ameh parmato intan,
awak rancak batambah rancak, sipatu lokak
kalaf kuniang, bakilek rupo sipatunyo, jando
si Ani maso dahulu, kini inyo mambujang,
baru pulang dart Medan.
Kan iyo Sutan Pallndih, kureta diputa
balambek-Iambek, mamandang rupo Siti
Kalasun, takilik iman mamandangi, maliek
rancak si Kalasun, rupo putiah muko bulek,
sarupo bulan ampek baleh. i
Sm 5:l
UN
1
r
I
I Dek mamandang-m.andang jUo, batalTIU
I mato samo mato, lintuah hati si Palindih,
r kanai garijok suduik mato, iyo jUo bak
pantun urang:
Api..api tabang ka dusun
nbo di dusun taruih ka banta;
Indak mati kanai racun
Mati dibunuah suduik mato.
I Manyapo si Siti Kalasun, "Oi tUaJ1 Pa­
r lindih, singgahlah dahulu, ambo handak
II batanyo, indak elok duduak di laman, 111ari
!
t ka rumah kito barundiang."
Ka rumah Sutan Palindih, disandakan
kureta di pangka jambu, naiak ka rumah
inyo lai, duduak bajuntai di kurisi, dalam
barando rumah Kalasun, sanan bakato SiH
Kalasun.

I
j.
"Pabilo tuan pulang, lai salamat paja­

lanan, di Medanjuo tuan marantau?" tanyo­

nyc Siti Kalasun.

I
f
Manjawab Sutan Palindih, "Lah tigo hari

ambo pulang, pulang marantau nan dati

t Medan."

Manukeh si Kalasun, "Lai lama tuan di


rumah."
"Balun tantu lama lambelmyo, diear).
5111 KALASUN

55
dulu ganti si Ani, elok juo babini di kam­
puang, pado babini di rantau urang," kato~
nyo Sutan Palindih, bakato sambia ma~
nyindia) "kalau diliek urang nan lain,
banyak babini di rantau urang, kalau kawin
Jo urang dagang, alamat bakubua di rantau
urang, jan diharok babaliak pulang, urang
dagang kuat pakasiab, lab banyak pulo
ambo liek.
I(an iyo bapak Pandeka, babini jo urang
sinan) lah baranak duo tigo, baru gaek
rnauntok pulang, mudo tingga di nagari
urang, jikok pikiran ambo surang, elok
babini di kampuang, bialah urang celek
matonyo, asa padusi urang awak," katonyo
si Palindih, manuruik sangkonyo Kalasun
marando, dipanciang-panciangjo hetongan.
Manjavv'ab Siti Kalasun, "Di rumah si
Ani, bara lamonyo, apo sabab tuan bacarai?H
Manjawab pula si Palindih:
"Putuih badanti~g tali rabab
Tasingguang di urang lalu;
Indak guno dieari sabab '
Habih untuang saba dahulu."
Batan.yo juo Siti Kalasun, "Salamo itu
tuan di JVledan, ado batamu jo suami ambo
SIT! KALA.sUN
56
Sari Alam, laikoh inyo barasaki t baa lah
kabanyo tu kini."
Sadang bakato duduak baduo, Ubo man­
dehnyo dari dapua, manatiang galeh tigo
buah, barisi kopi bagulo, sarato piriang
pisang gadang, dilatakkan di ateh meja di­
l

kawani duduak anak kanduang, sanan


bakato mandeh si Kalasun.
"Lah lama sutan ka rumah t lai basuo
suami Kalasun, apo galehnyo di Medan?,t
Manjawab si Sutan Palindih, "Jo maaf
i ambo mintak, bukan ldto dudu~k ba­
I
I
gunjiang, lorong kapado Sari Alam, inyo
bakawan jo urang Bateh, urang Bateh
I, Padang Panjang, saroman sajo kaduonyo,
I sarupo urang hilang aka, itu raminyo kota
Medan, apo dijua apo laku> banyakUl'allg
! habih kayo, asa badan sehat sajo, batua­
I batua tagak manggaleh, bana··bana mancari
pitih, tidak' dibuek . uru-uru, tidak suka
I!
baporak-porak, insyaAllah dapek pitih.
Kunun Sutan Sari Alam, anak urang pa­
i! hHang aka, mancari sakali sapakan, banyak
t

jalan pado manggaleh, tiok malanl pai


palisia, bajoget jo manonton, asa gamba
batuka, si Alam tibo dahulu, anak tak tahu.
l Sill KAl..Asu~~
l
f, 57
l
diuntuang, tidak tahu dibansaik mandeh, di
:mano pitih ka dapek, baju sahalai tidak
tabali, alamaik badan lapuak di rantau,
kalau ka pulang ka Bukittinggi, tidak sa­
ketek balanjo," katonyo Sutan Palindih.
Mandanga kato nan bak ldan, balinang
Inato si Kalasun, tagah dek malu jo mandeh
kanduang, sanan bakato Siti Kalasun.
. "Mano tuan Sutan Palindih, duduaklah
baduo jo mandeh, cucian tingga di sumua,
anlbo sudahkan dulu, usah tuan bajalan
sajo, di siko tuan makan patang."
Manjawab Sutan Palindih, "Usah adiak
batanak pulo, ambo lah nlakan di mudiak."
Lah bajalan Kalasun ka balakang, haH
hancua pikiran kusuik, disarahkan untuang
pado Allah.
Kan iyo Sutan Palindih) duduak baduo jo
mandehn.yo) bakato Sutan Palindih, "Saba
bana si Kalasun, saldtu lama tidak pulang,
kaba tidak barito tidak, manuruik caro
hukum syarak) anam bulan jalan darek,
satahl'ln jalan lawik, bini digantuang indak
batali, ditupang indak basanda, kalau
mangadu ka Angku Kali, jatuah talak satu,
baitu, warih kate Nabi.
Sm KAl..AsUN
58
r
j Cubo ,pikia bana dek mandeh, si Kalasun
anak tungga, tidak ado adiak jo kakak, kok
tumbuah mati si Kalasun, elok disabuik
buruak nan datang, alamat tingga rumah
gadang, sawah jo ladang bak kato urang,
urang lain nan kan kanyang," katonyo si
Palindih, maujah tipu jo tepok, kacundang
labiah dari kabaji.
Dek lamak layua kato Palindih, tamakan
pulo di hati mandeh, sagadang-gadang kayu,
tarapuang juo dalam ayia, sanan bakato
mandeh Kalasun .
. "Lorong kapado kecek sutan, itulah kato
sabananyo, kato tando putiah hati, lorong si
upiak Siti ,Kalasun, anak nan sangaik kareh
hati, tadayo kapado suaminyo, antah apo
nan dibarinyo, pakasiah apo nan dimakan­
nyo, tidak talok jo pangaja."
I Mandanga kate nan bak kian, galak n1a­
I lengah si Palindih, manjawab inyo sakutiko,
! "Manolah mandeh amai Rapiah, bukan
J
ambo bagunjiang, tidak mamutuihkan
i silaturrahim, kate nan bana ka disabuik,
tando sarno suci hati, inyo disangko adiak
kanduang, ibo ambo maliek paru:ntuangan.
I<alau batahun tidak pulang, alamat ba-

I Slil KAI.ASUN
59
kubua di rantau urang, buk~l1 murah pai
marantau, tampan si Alam anak nantun,
usah baju ka tabali, makan sajo bakurang­
kurang, babanak ka ampu kaki, tidak ma­
niru manuladan, float urang babini, satahun
urang dipakai, takacak ameh agak samiang,
tiok lasuang maharok dadak.
Lorong k,apado amai urang, anak sapa­
rentah awa:k., bukan awak diparentahnyo,
rumah An'gku Kali indak jauah, dapek cU­
himbau /disoraki, pai mandeh ka sinan,
banakan sagalo parasaian, insyaAllah lai
salB.$·atBukan ambo maadu urang, bukan
ambo asuang pitanah, kato anak jo ba­
m'andeh, kubak kulik tampak iSi, indak ado
basumanih"
Alah sudah inyo barundiang, dikurak
dompet di saku, dibari pitih tigo puluah,
untuak pambali-bali siriah, untuak pambali
pinang jo gambia.
"Ambiak di mandeh pitih rang Medan."
Lah panek tangka batangka, diambiak
juo dek si Rapiah, mandeh kanduang Sitf
Kalasun, bakato-kato dalam hatt
"Awak rancak hati elok, jarang rang h
mudo saelok nangko, kok' carai Sutan Sari
Sin KALAsUN
60
r Alam, Palindih dijapuik panggantinyo."
Lorong kapado Siti Kalas un, mandanga
sajo di baliak dindiang, banei hati manda­
ngakan, laku sarupo setan ibilih, mancarai
urang laki bini, mantang-mantang rancak
kayo pulo, urang tak sagan di kayo awak,
urang tak mamandang di raneak. roman,
laku sarupo anjiang gadang, manyasa inyo
mambaok singgah .
.:' "Ibilih kasa tapasinggahkan," katonyo si
Kalasun, bakat9-kato dalam hati, banei jo
berang ka Palindih.
Kan iyo hari barisuak, dihiinbau anak
dilawan duduak, bakato babana-bana.
"Satantang Sutan Sari Alam suami kau
nantun, baapo pikiran anak kanduang, alah
sakitu lamo' bajalan, duo musin labiah
sabulan, kaba tidak barito tidak, hilang
lanyok tak tampak-tampak, antah babini jo
urang lain, anak nan tidak diaeuahkan,
cubolah pikia anak kanduang, inyo ma­
maram batu, awak. mamaram pisang, di
uang pitih kite tak harok, kite harok anak

l
r buah, pangganti badan buruak denai, lah
~. taragak nak bacucu, mandukuang cueu
cando urang.
SI11 KALASUN

61
Kini baitulah dek kau upiak, molah kita
ka Angku Kali, kite pai mamintak pasah,
mintak carai jo Sari Alam, sabab janji nan
ditakuak, anam bulan jalan kaki, satahun
jalan lawik, kalau suami tidak maisi nafkah,
kaba tidak barito tidak, kalau parampuan
mangadu, buliah bacarai jatuah talak, kalau
si upiak bacarai, sampai idah tigo bulan,
buliah ditukajo nan lain.
Urang Padang lalu barampek

Tapijak tapi kainnyo;

Nan hHang indak ka dapek

Cari nan lain ka gantinyo."

Mandanga kate nan bak kian, masam


sajo muko si Kalasun, sapatah tidak inyo
manjawab, ayia mate badarai-darai, bak
maniak putuih talinyo, bak intan putuih
pangarang, hancua hati ramuak pikiran,
balari masuak ka dalam biliak, manangih
dalam kulambu, mandoakapado Allah,
salamat sajo suami ambo, lakeh inyo pulang,
pado balakijo nan lain, bia marando salamo
hiduik.
Mallek rupo Kalasun, hilang aka man­
dehnyo, bajalan turun ka laman, diambiak
kain sumbahyang, batingkuluak kain ti-
Sin KALASUN

62
r

lakuang, bajalan bacapek-capek, ka rumah


Labai Kari, lah tibo di pintu janjang, basobok
jo labal nantun, inyo nan ka pai ka surau 1

sanan bakato mandeh si Kalasun.


"Than ,Labai Angku Kali, ambo nak ma­
ngecek pado angku, satantang dari anak
ambo, mamintak pasah jo lakinyo."
Balun habih, kato 5i Rapiah, bakato Ang­
ku Kali, "Manolah kau Rapiah, himbau ka
mari si Kalasun, buliah bakato tampak
muko, baifu kate hukum syarak, tidak
buliah urang lain. "
Kan iyo si Rapiah, mandeh kanduang SUi
Kalasun, bajalan balari anjiang, tibo di
rumah masuak biliak, dihimbau anak dareh­
dareh.
"Than Labai manyuruah ka surau, sugiro
anak bajalan t "
Takajuik Siti Kalasun, jago sakali dari
tidua, diambiak handuak gadang, bajalan
baunduang-unduang pm ka surau, satu tibo
duduak basimpuah, basimpuah di muko
labai, Angku Kali dalam nagari, sanan
bakata Angku Kali.
"Lorang kapado suami kau, nan bagala
Sutan Sari Alam, sakitu lama di rantau
Sl"n KAl..A&UN
. 63
urang, tidak ado turun nafkah, baapo
pikiran kau Kalasun?"
. Bakato mandeh Kalasun, "Inyo handak
miJ1tak pasah."
Mandanga kato mandeh Kalasun, mam­
bangih Angku Kal!., "Tidak kau nan ditanyo,
anak kau kan si Kalasun, siapo urang nan
ditanyo, itu jUo nan manjawab, " kato
bangihnyo Labai Kari. .
Marldanga kata nan bak kian, sirah muko
si Rapiah, manjawab Siti Kalasun, "Lorang
kapado suami ambo, iyo Sutan Sari Alam,
duo musin tidak pulang, tidak ado turun
nafkah, usah nafkah ka turun, surek sa­
cabt:ak indak tibo, pasan tidak barito pun
tidak, sarupo batu jatuah ka lubuak, hHang
sa.\lilangnyo sajo."
Mandanga kate si Kalasun, galak ba­
gumam mandehnyo, bakato pulo Angku
K~ali .
. "~Nan sakarang ldrli nangko, apa bana
pikfrC!n kau, cuba tarangkanjaleh-jaleh, nak
didanga di hadapan saksi."
Mandanga kate nan bak !dan, tabik rabo
si K~asUln, disangka awak nan mamintak.
carai.
Sill K'ALAsUN
64
"Manolah manlak Labai Kari, Angku Kali
dalam kampuang, lorong kapado suami
ambo, nan banamo Sari Alam, sungguahpun
inyo hilang sajo, namun suami tatap suarrli,
junjuangan dunia akhirat, lorong kapado
tantang nafkah, tidak harok pado Ijitih, bia
indak turun nafkah, ambo maaf ambo rilah­
kan, adat biaso laId. bini, sarupo aua jo
tabiang, hiduik nangko sanda manyanda,
runtuah aua runtua.h tabiang.
Lorong kapado nasib ambo, sudah Thhan
mangkadarkan, buruak baiak ambo suko,
tandonyo ambo budak Allah, sarahkan sajo
untuang ka nan satu, hanyo sabuah a.mbo
katokan, a.rriba datang bajapuik, tjdaklah
ambo datang surang, datang mangadu
kapado mak Labai.
Apo sabab mak Labai sarupo itu,
n1angaik-ngaik galah ka kaki, antaro .kami
lakl bini, hadist nan lnano mak Labai pc:{kai,
kitab nan mana mak I.Jabai turuik, antah kt)k
hadist buatan rnuncuang, bukan murahjacU
kali, kalau tak pandai jadi kali, tukalab
ri sabiah jadi dadu, kalnbangkan saraban ka
~ lapiak daduI" kate berangnyo Siti Kalasun.
~
~l; Mandanga kato nan bak kian, manggigia
i: 5111 KA1..AsUN
l 65
£
t.
badan kabangisan, kanai kato induak­
induak, tapacak paluah di k~niangnyo, malu
kapado urang nan banyak.

Kapa balayia ka Suranti


r~angkodo banamo Syah Alam
Mambongka sauah di lautan;
Kaba baraliah hanyo lai
Kapado Sutan Sari Alam
Dalam nagari kota Medan .

Sill KALAsUN

66
5

KA BANJARMASIN

ID ABA baraliah hanyo lai, kapado ran.g


Ilt1 mudo si Sari Alam, sarato kawannyo
Malin Saidi, dalam nagari Medan
Deli, hampia satahun bakarajo, dalam
dapua mambuek kue, dek pandai kuek
baguru, .dek tahu kuek baraja, pandai ma­
masak mamadu tapuang, lapeh tangan
mamasak surang, pandai mambaka ba­
macam roti, baitu jUo mancetak es, sagalo
macam ilmu kapandaian, mambuek tempe
jo tahu, sarato mamasak gulo-gulo, induak
samang sangaik sayang, gaji batambah­
tambahjuo.
Hari Minggu pagi hart, tidak karajo
kaduonyo, dapek mupakat bajalan-jalan,
malapeh-Iapehkan panek, ganti maurak­
urak badan, dibaok nasi duo bungkuih,
cukuik jo ayia dalam boto, bajalan ka Kuala
Deli, mandi-mandi· bakacimpuang, hati
SI11 KAL.ASUN
67
sanang pikiran tabukaJ:c.
Rami tapian Kualo Deli, banyak urang
nan mudo-mudo, mandi-mandi marintang
hati, ayia janiah sajuak pulo.
Kan iyo sfSari"Alam, duduak·di rumpuik
maunjua kaki, bataduah di bawah sika­
duduak, hari paneh mambalah banak,
duduak baduo jo si Ma4n, mananti kain
m.~siak bajamua.
Sadang dek Sari Alam, sungguahpun
badan di kota Med an , hati tatap di kam­
puang, tiok minik tiok hari, pangana kapado
SUi Kalasun, labiah duo tahun di Medan,
hiduik mularaik kaduonyo, tidak ado sanang
hati, gaji sasuai makan sahari, tidak dapek
bakiriman, takana bininyo si Kalasun, tidak
lapeh di ruang mato.
Alang-alang si Malin Deman

Bari baikua bakapalo;

Siang digilo angan-angan

Malam digilo mirilpi sajo.

Rami pakan di Sicincin


;Rami sampai patang,;h¥i;
Banyak pulo urang-~ap,miskin
Nan labiah.'bana
; ,
di badan diri.
Sm KALA-SUN

68
Kalau dibanang-banang bana
Kusuik suto dalam suri
Suntiang tasangkuik di palapah
Banang diambiak ka ragian;
Kalau dikana-kana bana
Raso ka laruik rangkai hati
Manyarah sajo pado Allah
Baitu untuangjo bagian.
Bamacam-macam kato hati, salaruik sa­
lama nangka, bakirim tidak batanyo tidak,
tantu urang indak sanang, urang dipauik
indak batali, antah inyo mintak pasah, rna­
ngadu kapado Angku Kali, antah balaki jo
urang lain, antah baranak jo urang lain,
baitu kata dalam hati, batutua-tutua dalam
hati.
Tidak padi saluluah nangko
Saheto tangah duo kald;
Tidak hati sarusu~ nangko
Bini tingga raso balaki..
Usah dipungkang buah kalikih
Elok dijuluakjo nan lain;
Harok badanmancari pitih
Bini diambiak urang lain.
Takana pulo mandeh kanduang, sajak
bajalan ka Medan, siapo manolang mandeh
SIT! KAL.ASUN

69
[
l
kanduang, raso tampak Siti Nurani, adiak
kanduang balahan badan, takana adiak jo
mandeh, balinang-Unang ayia mato.
Bakato si Malin Saidi, "Mano Sutan Sari
Alam, duo tahun kite di siko, pitih tidak ado
tasimpan, nan rusuah bana di badan diri,
ambo baranak duo urang, anak raso di ruang
mato, mandehnyo urang miskin, tidak ado
sawah jo ladang, hiduik manjadi kutu
pakan, salama kami babahua, balun ado
manaruah sanang."
Bakato Sutan Sari Alam, "Ado urang dari
Banjarmasin, baru datang dari sin an ,
mungkin inyo urang kayo, urang kayo
gadang di Banjarmasin, inyo mamakai kapa
surang.
Manuruik katonyo, murah bana pitih di
sinan, asal ado kapandaian, pitih tak usah
mancari, sabab mangko baitu, urang mang­
galeh indak bara, nagari rami lalu linteh,
kalau kito pai ka inyo, mungkin ditolong
urang itu, urang paibo dipandangi."
Mandanga kate nan bak kian, tagalak
Malin Saidi, suke ha.ti mandangakan, lalu
bajalan kaduonyo, sadang bajalan barun­
diang jUo, mancari kate mupakat, urang
$111 KAI...ASUN

70
sanasib saparuntuangan.
Dek lama lambek di jalan, bajalan rna­
napi-napi, tibo inyo di kota Medan, urang
rami bana di jalan, hart Minggu maso itu,
hart hiburan urang karajo.
Ti1~o kaduonyo di Tapekong, bajalan jUo
di tapi toko, sambia maliek-liek ka dalam,
tampak inyo urang Banjar, sadang duduak
mamangkeh rambuik.
Kan iyo kaduonyo, duduak-duduak dj Iua
toko, mananti rang Banjar baguntiang,
rnangguntiang rambuikjo urang Cino.
Ado sabanta antaronyo, kalua urang
Banjar nantun, diiriangkan dari balakaJlg,
digubik tangannyo dek Sari Alam, malil~k
urang tu ka balakang, sanan bakato Sa.ri
Alam, ''Ambo batanyo pado tuan, banakoKl
tuan urang Banjar, baru datang dari Ban­
jarmasin? "
Manjawab urang nantun, Ultu kato saba··
nanyo, apo mukasuik pada ambo?"
Manjawab Sutan. Sari Alam, "Karni
nangko urang Minang, tukangroti di Jit Mo,
nan batoko di Kesaw~U1, kami pandai rna­
masak roti, pandai pulo mambuek limun,
sarato mambuek tempe, baitujuo gulo-gulo.
Sm KAL.ASUN
71
Mukasuik kami nak pai ka sinan, iyo ka
nagari Banjarmasin, kamano jalan ka
sanan, balun parnah kami ka sinan."
Mandanga kate Sari Alam, tagalak urang
Banjar nantun, dibari surek sacariak, inyo
banamo Daeng Belonggo, urang Bugih Ba­
lanipah, inyo urang kayo Banjarmasin,
barisuak inyo babaliak..
"Liek ambo di Belawan, nantikan sajo di
jalan Siak, sabalah Cino tukangjahik, pukua
sapuluah kapanyo barangkek," katonyo
Daeng Belonggo.
Mandanga kato nan bak kian, sanang
hati kaduonyo, babaliak inyo ka Kesawan,
tibo di rumah tukang roti, tampak Jit Mo
sadang duduak, dari jauah maangkek
tangan, bakato si Malin S aidi.
".Manolah baba induak samang, mu­
kasuik hati' ka bajalan, hari barisuak kami
barangkek, ka. Banjarmasin ka Kalimantan,
ba!ci izin kaml dek baba, kini jUo kami
baranti, baranti karajo mamasak roti."
Mandanga kate si'Malin, tacangang Cino
toke roti~ ibo hati malapeh kaduonyo, bakato
toke nantun. .
HIndak guno kalian bajalan, nagari jauah
Sill KAt..t.SUN

72
rI ka dituruik, elok di siko bakarajo, ditambah
i. gaji saketek, asa kalian tidak bajalan, kami
gaji ciek rupiah, ciek rupiah gaji sahan."
Manjawab rang rrludo nan baduo, kareh
juo nak bajalan, dilapeh juo kaduonyo, di­
bari pitih anam puluah rupiah, anam pu­
luah untuak ba.duo, manarilno pitih anam
puluah, sanang hati kaduonyo.
Kan iyo hari barisuak, bajalan kaduonyo
ka tasiun, dibali karicih ka Belawan, kureta
api pukua anam, lah tibo di Belawan, taruih
ka kadai nasi, ma.kan jo minum kaduonyo.
Sadang makan di kadai nasi, tan1pak
Daeng Belonggo, basalam inyo katigonyo,
lorong kapado Daeng Belonggo, urang kayo
di Banjarmasin, banyak manarucm barang­
barang, tokonyo gadang tigo pin tu, ura.ng
kayo randah hati, suko manolong urang
miskin.
Lah sudah tutua batutua, hari hampia
pukua sapuluah, bajalan ka tap! hanggar,
sangaik rami palabuhan BelaTwan, kapa
balabuah ampek limo, kapa Eropah duo
buah, kapa gadang kaduonyo, lah naiak
kapa katigonyo, kapa ketek kapa barang,
panuah barang di dalamnyo.
S", KALAsUN

73
Ado s.abanta antaronyo, batulak kapa dari
Belawan, tingga nagari Medan Deli, kapa
maharuang lautan basa, tiok sabanta tiok
singgah, singgah di Siak Indogiri, singgah di
Bagan Sia.pi-api, di Riau Tanjung Pinang,
sampai pulo ka Selat Panjang, masuak
taruih ka S ungai Siak, singgah pula di
Pakanbaru.
Sahari di Pakanbaru, babaliak pula ka
Selat Panjang, lapeh nan dari Sungai Ba­
tanghari, lah tibo di lawik gadang, singgah
pulo di Batanghari Jambi, baranti di Muaro
Jambi.
Ta!k lama kapa singgah, tibo pulo di
Bangka Tanjung Pinang, dek lama lambek di
lavvik) tibo di muaro Batang Kapuas, sampai
kapa di Banjarrnasin.
K:an iyo samaso itu, ayia gadang pasang
naiak, hampia sampai ka lantai rumah,
rurnah urang tinggi-tinggi, maliek rupo nan
bak klan, tacangang sajo kaduonyo, rumah
tarapuang di tapi ayia, sampan banyak hill a
lTIud.lak.
Jauah bajalan banyak diliek, lama hiduik
banyak dirasai, disangko langang Banjar­
Inasin, ldronyo nagari rami, sagalo bangso
5111 KAI_ASUN

74
ado di sinan, urang Jawa jo urang Dayak,
urang Kaliang urang Cino, urang Ulando
ado pula, taka talatak di tapi ayia.
Alah sahari duo hari, cukuik sapakan
duo pakan, dicubo mambuek roti, ma­
manggang roti baketek-ketek, si Malin 8aidi
mambuek limun, limun siturup jo limu­
nade, dek untuang takadia Allah, dapek
langganan duo tigo, mambali tapuang lah
bagoni-goni, mambali gulo bapikua-pikua,
ditanlbah kawan bakarajo, roti lamak lunak
lambuik, banyak langganan Cino Ulando,
sarato urang bapangkek-pangkek.
Harago maha dari Medan, gulo jo
tapuang tabali murah, kauntuangan lipek
takulai, ditambah tukang limo urang, ba­
tambah banyak roti kalua, baitu jUo limu­
nade, laku saratuih duo ratuih, boto limun
I dari Jawa, nasib sadang ka naiak, dapek
l rumah nan elok, dibuek tungku nan gadang,
t . tungku roti pamasak roti, lah bakaruang­
karuang roti habih, siang malam urang
bakarajo, urang karajo batambah banyak.
Dapek pulo tukang nan pandai-pandai,
tukang mamasak roti, ado baduo urang
Solo, nan surang banamo Martojaya, nan
SIT1 KAL..ASUN
75
surang Wibisono, sangaik pandai mamasak
roti, gajinyo gadang dibayic;t, lah toke gadang
Sari Alam, baitujuo Malin Saidi, inyo batoko
duo pintu.
Kalau diliek kad.uonyo, barubah roman
dari dahuiu, badan lah putiah gapuak, duo
daguaknyo dipandangi, nan labiah bana Sari
Alam, awak gapuak putiah pulo, tidak ba­
ceno bahaso urang awak, urang manyangko
Cino paranakan, bahaso Bugih hampia pan­
dai, naJ) mahia bana Malin Saidi, kalau
batutuajo urang Bugih, hHang bangso tak ba
ruang, tinggi gengsi kaduonyo.
Kalau tuan pai ka kian, kalau batanyo
Sari Alam , atau mananyokan Malin Saidi,
surang pun tidak nan tahu, surang banamo
tuan Said, nan surang banamo tuan Alam,
itu namo nan disabuik urang, sagalo urang
tabu jo awak.
DUQ tahun di Banja.+masin, dapek rasaki
kaduonyo, takana mukasuik nak pulang, iyo
ka kampuang Minangkabau, nagari lah lama
ditinggakan, dapek mupakat jo Malin Saidi,
baganti-ganti pulang ka kampuang.
Pulang dahulu Sari Alanl, tigo bulan
lama di kampuang, babaliak pulang ka Ban-
Sill KALASUN

76
jarmasin, baitu mupakat kaduonyo, bapasan
pulo Malin Saidi, bakirim pulang ka kam­
puang, untuak anaknyo nan baduo, bininyo
urang Silaiang, banamo si Katijah anak amai
Anun, bajaga bika di Padang Panjang.
Kalau bininyo alah balaki, balaki jo urang
lain, baok anak den ka Banjarmasin, kato
pasannyo Malin Saidi, lab sudah basalaman,
bajalan Sutan Sari Alam.

Urang Padang mamunta banang


Dipunta dilipek-lipek
Dilipek lalu dipaduo;
Kalau dirantang inyo panjang
Elok dikumpa naknyo singkek
Diambiak sajo nan paguno .

S ITI KAl...AsUN

77
6

PULANG

DJ AJALAN ka carocok kapa, di dalam


f!Il ayia Sungai Kapuas, elok langkah
maso itu, tampaklah kapa Karimata,
kapa pasisia ka Sabang, naiak Sutan Sari
Alam, si Malin maantakan sampai ka kapa.
Ado sabanta antaronyo, babongka sauah
Karimata, kapa gadang kapa PelI,li, bajalan
kapa hanyo lai, lapeh nan dari,batang ayia,
handak manjalang lautan basa, lah tampak
taluak Tanjung Periuk, pusek jalo pum­
punan kapa, lah masuak ka palabuhan,
palabuhan gadang kota Batawi, kapa banyak
basusun, di sanan Jenderal Than Basa, nan
mamacik tampuak nagari.
Kapa banyak kalua masuak, ado sabanta
kapa baranti, marunbiak pasisia dari Batawi,
bajalan pulo balambek-lambek, tibo di tangah
lawitan gadang, hari lah sanjo maso itu, tibo
wakatu sunlbahyang Magrib, urang sum-
Srn KALAsUN
78
bahyang dal81n kapa. Lorong kapado Sari
Alam, hati sanang pildran gabuak, tidak
saketek mambaok pitih, baribu-ribu pitih
tabaok, cukuik ringgik puhun ameh, lah
kayo gadang Sari Alam, balasan .marasai ba­
tahun-tahun, hujan jo paneh babalasan.
Tapi sungguahpun nan bak kiaJ1) hiduik
sarupo ilimu padi, makin barisi ma.kin run­
duak, lah ampek tahun indak bataml'l, antah
lah mati ibu bapak, antah si Kalasun lah
rnintak pasah, inyo balaki jo urang lain,
bamacam-macam pikiran tibo, elok den
pulang sagalo buruak, baitu pikiran nan ado.
Kapa balayia siang malam, lapeh .nan
dari Bangkahulu, handak manjalang Taluak
Bayua, raso ditulak naknyo lakeh sampcLl,
raso ka tjbo di Bukittinggi.
Alah tampak pantai nagari Padang, tanl­
pak mahijau Bukik Bal'isan, sanang hati
sajuak pikiran, marapek kapa di Taluak
Bayua, turun Sutan Sari Ala.m, djjenjeng
kopor di tangal1, kopor usang batamba­
tamba, padek barisi pitih karateh.
Dek buruak rupo kopor tabaok, pancacak
tak namuah manuruikkan, iyo haluih aka si
Alam, surang urang tidak nan tahu, sarupo
$111 KALAsUN
79
harimau maandokkan kuku, Disewo kureta
ka Padang Panjang, ,kureta api pukua sa­
baleh, urang banyak~ dalam kureta, tibo
kureta di tasiun Padang, pindah kureta nan
ka Bukittinggi, kureta bajalan bak ka tabang.
Lapeh nan dari Padang, handak man­
jalang Lubuak Aluang, taraso litak hauih
badan, dibali nasi dt Lubuak Aluang, nasi
babungkuih jo gulai ayam, dimakan nasi di
ateh kureta.
Lab tibo di Padang Panjang, naiak bendi
ka SilaiaJ,lg, tibo di kampuang Silaiang,
tampak urang tuo laki-laki, dituruikkan
urang nantun.
"Manolah mamak nan di siko, ambo ma­
nom pang batanyo, di mana rumab si Ka­
tijah, urang Koto Silaiang, anak dari amai
Nlurl, amai Anun bajaga bika," tanyonyo
Stua.n Sari Alam.
Mandanga kato nan bak kian; manjawab
urang tuo nantun, bakato sambia manun­
juak, "Itu rumahnyo bajanjang batu ~ rumah
gadang bagonjong ampek."
Lalu dituruik rumah nantun, bakato
Sutan Sari Alam , "Bari luruih ambo ba­
tanyo, di siko garan run1ah Katijah?"
Sm KALAsUN
80
Manja\vab urang dalam rumah, "Naiak­
lah ka rumah tuan dulu, ambo nan banamo
si Katijah, datang dati mana tuan?" katonyo
urang nantun.
Manjawab Sutan Sari Alrun, "Kalau baitu
naiaklah ambo," lah naiak Sari Alam, du­
duak basel0 tangah rumah, supayo nakjaleb
urang nantun, sanan bakato si Katijah.
(~ai ambo banamo si Anun, kini sadang
di balai, sabanta lai inyo pulang, mandeh
manjua bika, itu galeh sajak dahulu."
Mandanga kate nan bak kian, baru yakin
si Sari Alam, bahaso iko bini si Malin, diliek
rupo dipandangi, tidak inyo mtskin bana,
rumahnyo gadang limo ruang, rumah ba-·
ukia baatok ijuak.
Bakato Sari Alam, "Mano anaknyo Malin
Saidi, pasan jauah ambo baok, Mali!~ Saidi
lai bakirim pitih limo ratuih, duo ratuih
untuak anaknyo, duo ratuih lai untuak
amainyo, saratuih lai untuak adiaknyo."
Mandanga pakirfman sabanyak itu, l',a­
cangang sajo padusinyo, sarupo urang ba­
rasian, kan iyo anak nan baduo, balari-lat'i
ka run1ah pako, manjapuik mandeh Malin
Saidi, ado sabanta antaronyo, lah tibo man­
5111 KAL.ASUN

81
deh Saidi, satu tibo inyo batanyo.
"Mano 'anak ambo siRasyidin, nan bagala
'·Malin Saidi, di mana kini anak nantun,
Inangapo tidak dibaok sarangkek, hanguih
jantuang ambo dek taragak, ampek musin
indak pulang," bakato sambia rnanangih.
Maliek rupo d arniki an , takana rnandeh
di ,Bukittinggi, ado sabanta antaronyo, di­
tatiarlg nasi tangah rurnah.
I{an iyo Sutan Sari Alam, hatinyo sanang
sakutiko itu, raso bamalam di rumah man­
deh, urang elok sarno sakali, saraso basuo jo
mandeh kanduang.
Hari samalam rnalarn nantun, dipapa­
kan curito parasaian, sajak barangkek dari
rurnah, sarnpai balarek ka Banjarrnasin,
sabuah tidak katinggalan, dinan rusuah
urang rnanangih, tibo dinan elok bagalak­
galak.
''Ambo di kampuang tigo bulan, lapeh
nan dari tigo bulan, babaliak ka rantau,
ambo tibo si Malin pulang, baitu rundiangan
dibuek, kami sarupo badunsanak, ampek
tahun lamonyo babaua, rnarasai sarno rna ..
nangih, disanang sarno tagalak, kalau pa­
rasaian kami baduo, tidak dapek ka di-
SIT! KALAsUN
82
sabuik, mati sajo nan balun dirasoi," kato­
nyc Sutan Sari Alam.
Lah laruik mangkonyo lalok, sarno suko
kasadonyo, lah tadanga ayam bakukuak,
cukuik katigo hart lah siang, lah pagi
candonyo hari, sudah mandi sumbahyang
Subuah, babaliak ka rumah hanyo lai,
talatak hedangan tangah rumah, katan .10
goreng pisang, cukuik jo kopi bagulo,
maasok-asok ka dalam galeh, minumlah
inyo basamo-samo, sanan bakato Sari Alam.
"Bajalan ka mudiak ambo dahulu, ka
mudiak ka Bukittinggi, tinggalah amai ka­
sadonyo, sarato kakak Siti Katijah."
Manjawab Siti Katijah, "Pabilo tuan ka
babaliak, singgah jUo tuan ka mari."
"InsyaAllah sajo ka jawabnyo, kalau tak
ado mara malin tang, " bakato sambia ba­
salam, 1a1u bajalan hanyo 1ai, dijenjeng
kopor jo tangan suok.
Bajalan bacapek..capek, hari Sinayan
maso itu, pasa rami di Padang Panjang,
dibali kain nan usang,kain palakat nan
buruak rupo, tidak tantu raginyo lai, lab .
batamba jo basisiak, dibali di kadaian mis­
~,~~illang~~ro~ffi~,~~
SIT1 KAI..ASUN

83
pulo baju piyama, kain lah usang lusuah
pulo, bahu jo pungguang alah batumbok,
dibali pul9 kupiah buruak, kupiah usang
alah manyarupiah, sarupo cirik kabau ka­
hujanari, dibali sarawa 'kain marekan,
marekan usang lab tabuak-tabuak.
Alab sudah inyo mamakai, pal ka rumah
tukang guntiang, tagak di muko camin
gadang, tagalak surang Sari Alam, sarupo
urang pamintak sadakah, salah saketek
tagah dek gapuak, kok kuruih rupo badan,
patuik disangko urang mintak-mintak.
'Dibungkuih kopor jo kambuik, kambuik
gadang lah. usang pulo, barajuik-rajuik jo
kain buruak, dikabek kaki sabalah ldda,
sarupo urang kanai panyakik nambi, sarupo
kald urang dek tukak, bajalan maningldh­
ningkih, garambeh sisunguik tidak bacukua,
alah mahitam di bawah hiduang, sajak
barangkek dari Banjarmasin, sangajo bana
indak bacukua .
. Sarupo urang mintak sadakah, buruak
bana roman siAIam, tibodi ateh kureta api,
duduak bamanuang manyisiah surang, ado
surang urarig kayo, ibo ma1iek si Sari Alam,
dibari sadakah sabenggo,d~jawek pitih parn­
5111 KALAsUN

84
barian, sakik paruik manaban galak.
Dek lama kureta bajalan, Ubo di tasiun
Bukittinggi, disewo bendi ka kampuang,
kudo bajalan lari kancang, bampia ka tibo
'; inyo turun, alah sangajo dalam hati, turun
jauah dari rumah mandeb, kiro-kiro sa­
ratuih meter, bajalan maningkih-ningkih,
kambuik basandang di babu, batungkek JO
rantiang batuang, bajalan jUo ka rumah
mandeh.
Dari jauah tampak. si Nurani, mamikua
ayia di parian, baru maliek adiak kanduang,
lintuah pikiran Sari Alam, Ubo di laman
rumah, dikaja dek mandeh kanduang.
"Anak den 8i buyuang Saba, kini baru
buyuang pulang, pulang mularaik anak kan­
duang," bakato mandeh jo Nurani, maljek
parasaian San Alam, dipapah anak dibaok
karumab.
"Sakik bana kaki waang, barisuak man­
deh carikan ubek," kate mandeb maisak­
isak, ibo maliek parasaian anak. kanduarig.
Sari Alam duduak basanda,. ado sabarlta.
antaronyo, ditatiang nasi dek Nurani, nasi
talatak dalanl katidiang, katidiang ketek dari
batuang, talatak samba maca bapanggang,
SIT! KAL..ASUN

85
duo jo taruang bauwok, samba lado asam
durian.
Maliek samba nan bak kian, titiak ayia
mato Sari Alam, rnularaik bana mandeh
kini, diliek pulo baju Nurani, baju batamba
di pungguang, ibo hati rnamandangi, makan
lah Sutan Sari Alam, dek lamak makan nasi
rang gaek, habih nasi sakatidiang, rnaliek
makap anak kanduang, manangih mandeh
jo Nurani, ibo rnaliek parasaian, sanan ba­
kato rnandeh kanduang.
"J 0 apo ang sewo oto pulang, mangapo
kiniwaang pulang, lab nyato awak mularaik,
mandarita di nagari urang, batahan jUo
hiduik di rantau."
"Ado pitih saketek, lah lame ambo
sirnpan-simpan," jawabnyo Sari Alarn, lalu
batanyo kapado adiaknyo si Nurani.
"Mana adiak Siti Nurani, lai ka mari
kakak kau, kakak kau Siti Kalasun, salama
ambo pai marantau?"
Manjawab Siti'Nurani, "Taruih kakak tu
datang ka mari,ado-ado sajo nan ditanyo­
kan, kalau indak basuo jo mandeh, batanyo
lai baliau sanang-sanang sajo, kalau lab
basuo jo mandeh, baru inyo mintak pulang,
S/T1 KALAsUN
86
paliang kurang sakali sabulan, datang jUo
inyo ka mari, kapatang ka siko juo."
Manyalo pulo mandeh kanduangnyo,
"Lorong kapado Siti Kalasun, anak urang
sangaik elek, hatinyo tahan sabana-bana,
payah urang mampacundang, tidak talok
digoyang urang, elok padusi. ang dipakai
lamo, jarang basuo di kampuang awak, nan
sarupo Siti Kalasun."
Mandanga kate mandeh kanduang,
sanang pikiran Sari Alam, sajuak hati maso
itu, tabayang sakali rupo si Kalasun, saraso
tampak galak man1hnyo, galak bagumam
Sari Alam.
Ado sabanta antaronyo, ka rurnah Siti
Kalasun, satu tibo inyo di. run1a11, tampak
sakali suanlinyo, iyolah Sutan Sari Alam,
duduak bamanuang di muko mandeh.
Maliek pakaian SarfAlam, rupo11YO inyo
pulang mularaik, satu tibo disapo dek Sari
Alam, "Di mane adiak dapek tahu, bahaso
ambo alah puhing, siapo nan mangatokan,
kapado adiak kanduang?"
Manjawab Siti Kalasun, "Banyak u}~ang
nan mangatokan, apo sabab tuan ta.k
pulang, iyo ka mudiak ka l'umah ambo(? Itu
Sf'T'l KALAsUN
87
sababnyo ambo ka man, handak manjapuik
tuan pulang.
Baru mandanga tuan pulang, baguluik
ambo mamasak nasi, dinanti jUo tuan tak
tibo, alah dingin nasi manantikan, tuan nan
tak kunjuang datang, itu sabab ambo turuti,
rnarilah kite pulang ka mudiak," katonyo
Siti Kalasun, sadang bakato baibo haU, ibo
maliek suarninyo pulang mularaik, sanan
Inanjawab Sari Alam.
"Bialah ambo tidak pulang, iko jinihnyo
paruntuangan, babaju tamba tumamba, kaki
sakik sajak di rantau, tidak sabuah nan di­
tangguangkan, sudah sakik bansaik pulo,
tidak tacaliak muko urang, urang marantau
kayo pulang, awak pulang mambaok pa­
nyakik, usah pitih nan ka tabaok, tukak jo
tekong nan diharangkan, malang bana adiak
balaki," katonyo Sutan Sari Alam.
Mandanga kate nan bak kian, laruik
pikiran Siti "Kalasun , ayia mate gurak
gunlarai, dihapuih jUo jo salendang, bakato
sadang manangih, batutua sadang sadu
sadan.
"Than kanduang janyo ambo, denai
indak b~a1aki ameh perak, tidak balaki
5111 KALAsUH
88
T

karana . pitih, badan tuan ambo palaki,


junjuangan ambo dunia akhirat, tarnpek
lawan baiyo batidak, sugiro tuan tagak kini,
molah kite pulang, malu jo sagan usah di­
pandang, lai bausaho nan bak urang, nan
buruak jUo nan tasuo, sudah takadia dari
Allah, sakikjo sanang indak bacarai, banyak
pulo urang nan mularaik, indak di badan
kito sajo." .
Mandanga kate Siti Kalasun, bakato jo
barek hati, bakato-kate dalam hati, dalam
hati Sutan Sari Alam, ikolah urang sabana
bini, jaranglah urang nan bak nangko, angek
dingin amuah manahan, kalau bak nangko
elok si Kalasun, den tanai den g;anggam
arek, surang sajo jadi babini, sampai baranak
jo bacucu, tambilang sajo mancaraikan."
Bakato mandeh Sari Alam, "Baitul bana
kato Kalasun, elok bajalan waaI1g ka
mudiak, ka rumah Siti Kalasun) malu usah
dipaturuikkan, awak .makan nan di R\vak,
tidak dimintakan bakebL. urang."
(( Kalau baitu kato n1andeh, marilah kite
pulang, hari sanjo urang langang, ind.ak
tahu urang di kampuang." ,
Bajalan Sutan Sari Alam, batungke.k jo
51" K.t.J...AsUN
89
rantiang batuang, bajalan maningkih-ningkih,
sarupo urang dek puru, Kalasun mairiang­
kan di ba1akang, dituruikkan 1abuah nan
panjang, lah hampla tibo hanyo 1ai, tibo di
rumah Siti Kalasun.
Alah tibo. di ateh rumah, hari malam
lampu tapasang; sumbahyang Sutan Sari
Alam, kain sumbahyang usang bana, di­
arnbiak kain dek Kalasun, kain palakat: nan
agak baru, dituka kain Sari Alam, sudah
sumbahyang makan nasi.
Kan iyo Sutan Sari Alam, tidak batutuajo
barundiang, rintang mancari pikiran sae1ok­
nyo, sanan bakato Siti Kalasun.
"Barfsuak harf Sabtu, pasa rami di
gaduang, di gaduang Bukittinggi, e10k kito
pai ka. pasa, dibali pakaian nan baru, sarato
tarompah agak sapasang, pakaian tuan
buruak bana."
K~an iyo Siti Kalasun, inyo sudah manjua
kabau, "Sananglah tuarl Sari Alam, kabau
laJ. ambo jua, sasen balun usak pitihnyo."
Manjawab Sutan Sari Alam, "Ambo
manuruik kate adiak, elok pagi kito ka pasa,
nak lakeh babaliak pulang indak guno lama
1

di pakan."
Sm ~.sUN

90
Kan iyo samalam nantun, tampak galak
si Kalasun, baminyak muko kasukoan,
laruik malam mangkonyo lalok, duo kali
ayam bakukuak, cukuik katigo hari siang,
murai bakicau ateh kayu, jagolah Sutan Sari
Alam, sudah mandi inyo sumbahyang,
sudah sumbahyang pulang ka rumah.
Samantaro itu Siti Kalas un, dilat·akkan
katan jo goreng pisang, minum kopi kaduo­
nyo, sadang duduak bapandangan, sarupo
urang baru kawin, lab basiap-siap handak ka
pakan, lah duduak pulo baduo di ateh bendi,
bendi ka gaduang Bukittinggi.
Dihiliakan labuah nan panjang, lah ba­
nyak urang kampuang nan maliek, banyak
mambandiang mancameeh, lah runciang
muncuang urang bagunjiang, elok bagian
Sari Alam, kalau tidak pitih tabaok, tungkek
batuang tabaok jUo, ampek musin lama
marantau, kain sahalai tidak taganti, apo
guno dituruik pulang, elok lawik ditajuni,
pado hiduik elok mati, pado malu di­
tangguangkan, baitu bunyi gunjingan urang
kampuang.
Tibo bendi di pasa ateh, urang nan
sangaik rami bana, rami alek pacu kudo, di
5111 KA.LASUN

91
mano-mano urang datang, raso kararak
bulu di badan, raminyo urang tangah pasa.
Kan iyo Sutan SariAlam, bakato kapado
Kalasun, "Baranti dulu kito di siko, adiak
tunggu di siko, ambo ka pai baguntiang
rambuik, rambuik alah panjang bana."
Sasudah inyo mangecek, taruih bajalan
ka toko, pakaian, dimintak baju nan sasuai,
harago tidak mamantang, dibali nan paHang
haluih, bara balinyo langsuang dibayia.
Lah dapek baju tigo halai, sarato sarawa
kain saruang, dibali pula sipatu baru, cukuik
jo tarompah sapasang, dibali kupiah biludu
suto, dipakai pakaian maso itu, barubah
rupo Sari Alam, sarupo urang bapangkek
tinggi, urang rancak pandai mamakai, di­
guntiang rambuik di kapala, lah salasai inyo
mam akai , dibungkuih pakaian nan lain,
basua jo Kalasun di laman toko, tacangang
sajo mamandangi, mamandang lakinyo Sari
Alam.
"Indak sakik lakek sipatu, kaki tuan nan
sakik tu?" katonyo Siti Kalasun.
Manjawab Sutan Sari Alam, "Sabananyo
kaki ambo indak sakik, sakik nan babuek­
buek, pancuboi hati adiak."
SIT! KAL.ASUN
92
b . . ~.
Mandanga kate suaminyo, sakik paruik­
nyc manahan galak t maliek rupo nan bak
kian, galak bagumam Sari Alam, sanan ba­
kate pu10 Siti Kalasun.
"Marilah kite pulang lai, sas uai jo kato
tuan tadi, pagi-pagi kito ka pasa, buliah
lakeh babaliak pUlang."
"Mangapo adiak bagageh bana, indak
elok urang panggageh, urang panggageh
lakeh tuo, bajalan-jalan ldto dahulu, man­
caliak kota Bukittinggi, kampuang 1ah laITIO
ambo tinggakan," katonyo Sutan Sari Alam.
BaJalan jUo kuliliang pasa, dan pasa ateh
ka pasa bawah, pasa nan sangaik rami bana,
banyak rang kampuang nan basuo, habih
tacangang mancaliak Sarj AlaIn, barubah
rupo dati pagi, bajalan indak maningkih~
ningkih, lah tacampak tungkek rantiang
batuang, l~~.h hHang tukak nan di kaki.
Alah pueh di pasa bawah, babaliak pulo
ka pasa ateh, bakelok lalu ka bawah jam
gadang, nan jadi suri~8.rak kaindahan kota,
kaindahan kota BuldrLnggi, sUlnarak Alam
Minangkabau.
·
S anang h a t InjiO u.
Y
t' r'"
(.".'.l ~
l'\.Caasun,
baduo jo lakinyo, SP.OK aVlaJ<
Sm.<AL:\SUN
sajuak pikiran maso itu, salama laki indak di
rumah, indak· parnah bajalan-jalan, kini
dapek bajalan baduo, bak ayam lapeh dari
kuruangan, bak nantun sanangnyo hati
Kalasun.
Bajalan jUo kaduonyo, babelok lalu ka
jalan Kumidi, taruih masuak ka toko ameh,
dibali ringgik bakarang, dibali tigo buah, duo
buah untuak Kalasun, sabuah untuak si
Nurani, adiak kanduang balahan badan.
Bakato Sutan Sari Alam, "Manolah adiak
Siti Kalasun, lapehkan sagalo taragak,
buliah dibali kinijuo, pitih ambo lai pambalL
Salamo ambo marantau, rasaki adiak lai
tabukak, hanyo di Medan ambo mularaik,
rasaki sadang ka manjauah, ruponyo Medan
indak sasuai, tampek ambo mancari pitih.
Ambo puta ka Banjarmasin, sinan baru
rasaki tabukak, udaro sasuaijo badan ambo,
kini kok ado nan taragak, kain panjang nan
rancak ragi, kain baju nan maha bali, adiak
sabuiklah buliah dibali, supayo kite pulang
lakeh."
Mandanga kate suaminyo, sajuak raso­
nyc kiro-kiro, diparatikan barang nan
banyak, basusun-susun dalam lamari, iko
SITl KALASUN
94
rancak itu manih, ragu Kalasun dalam hati,
antah nan mana ka dibali, kilau kemilau
kasadonyo.
Alah sudah bali mambali, hari nan
sadang paneh bak kian, taraso hauih dek
Sari Alam, SUi Kalasun lah litak pulo,
singgah baerak ka lapau nasi, dimintak
hedangan untuak baduo, maka11lah. inyo
kaduonyo.
Lamak makannyo si Sari Alam, lah duo
kali mamintak tambuah, tabik paluah di
kaniang, dek karano kalamakan, baitu juo
Siti Kalasun, nlungkin dek karano litak,
mungkin juo hati lah pueh, nan diidal'llkan
salamo nangko, nan dicintoi sajak dahulu,
kini buliah kahandak sadonyo.
Lah sudah mj,num ja Inakan, baerak
pulang hanyo lai, ado sabanta antaror1Yo,
alah tibo bendi di kampuang, tacang~\,ng
mandeh si Kalasun, mancaliak anak jo
minantu, alah barubah saja dari nan tadi,
mancaliak pambalian anak kanduang, malu
jo sagan ka minantu, mului
V~
tadorong, kato banyak n laJJ_ ._
lah urang dalam kampua 'g., . ~~S'~tan
Sari Alam, urang kayo dari ~aii]~ar::#. ,~~,j
. . ~~~
5111 K.tJ..A1\UN ................ _ •. ~
95
Taganti rumah mandeh' kanduang) ba­
tuka rumah jo nan baru, baitu juo rumah
Kalasun, rumah gadang baatok genteng,
sabanyak itu rumah di kampuang, rumah- ;'
nyc sajo nan tacelak, sarupo rumah urang di
BanduaIlg, bantuak rumah tuan kumandua.
Tigo bulan lamonyo di kampuang, dalam t·
hari salama itu, rintang manabuih jo ma- .
magang, tabangldk harato nan lamo, kalua r
lantak tabanam, tabek jo kincia tatabusi, \
babahak kayo nan lamo, sanang hati ibu jo \'
bapak, mandeh lah duduakjo sukatan.
Lorong kapado Siti Kalasun, dibaok ka
Ba:njarrrlasin, hiduik basuko tiok hari,
ba,dannyo gapuak putiah kuniang, sarupo jo
nona Cino, tigo tahun di Banjarmasin, lah
baranak duo urang, anak padusi kaduonyo.

Balam barabah di ateh dulang


Indak dapek dipikek lai;
Kalam patah dawaik tutunggang
dapek manyureJ:< lai.

$111 KAL..ASUN
96
1...
M..:,

Anda mungkin juga menyukai