Anda di halaman 1dari 16

MODUL PRAKTIKUM ANATOMI

EXTREMITAS SUPERIOR et INFERIOR


ARTHROLOGI KHUSUS

Oleh :

Danik Agustin P.

LABORATORIUM ANATOMI HISTOLOGI


FAKULTAS KEDOKTERAN
UNIVERSITAS BRAWIJAYA

2022

Setiap mahasiswa menerima :


- Buku modul praktikum yang berisikan check list struktur yang digunakan sebagai
pedoman untuk mencari dan mengidentifikasi struktur pada cadaver atau atlas saat
praktikum.
- Lembar kerja yang berisi link video tutorial praktikum yang dipelajari mandiri di
rumah , dan digunakan untuk tugas identifikasi struktur pada video tutorial. Lembar
kerja di upload mahasiswa pada google classroom sebelum praktikum berlangsung

Instruksi Praktikum :
 Mahasiswa memasuki ruang praktikum tepat pada waktu yang dijadwalkan
 Praktikum dilakukan dengan mempelajari buku modul dan atlas anatomi untuk
mengidentifikasi struktur pada cadaver

EXTREMITAS SUPERIOR
TOPIK 1 : OTOT

Learning Objective :

 Mengidentifikasi struktur otot extremitas superior


 Memahami struktur otot extremitas superior secara topografi
 Memahami korelasi pembelajaran otot secara topografi dengan fungsional

Instruksi :

1. Identifikasi otot2 berikut ini pada cadaver anda, apabila struktur tersebut tidak
teridentifikasi pada cadaver maka pelajarilah pada atlas anatomy anda.
2. Centanglah kolom identifikasi apabila struktur tersebut sudah ditemukan pada
cadaver ataupun pada atlas anatomy
3. Isilah pertanyaan pada kolom tugas

No. Nama musculi Identifikasi ( √ )


Regio pectoralis
1 M. pectoralis major
2 M. pectoralis minor
3 M. serratus anterior
Regio scapularis
4 M. trapezius
5 M. levator scapulae
6 Mm. rhomboideus major et minor
7 M. latissimus dorsi

Tugas 1 :
 Otot tersebut diatas berperan memfiksasi gelang bahu, kecuali otot no :….
dan….
 Otot yang berorigo pada columna vertebralis adalah otot no : ……;……
dan…… sedangkan insersionya terletak pada struktur : ……………………….

No. Nama musculi Regio deltoidei Identifikasi ( √ )


8 M. deltoideus
9 M. teres minor
10 M. teres major
11 M. infraspinatus
12 M. supraspinatus

Tugas 2 :
 Otot-otot diatas bekerja pada sendi : ………………….
 Otot utama sebagai abduktor sendi tersebut adalah : M……….

No. Nama musculi Regio brachii Identifikasi ( √ )


13 M. biceps brachii
14 M. brachialis brachii anterior
15 M. coracobrachialis
16 M. triceps brachii caput longum , caput brachii posterior
lateral, caput medial

Tugas 3 :
 Otot diatas terutama bekerja pada artikulasio :……………
 Sebagai fleksor pada artikulasio tersebut adalah muskulus : (a)
……………………….…(b)……………………….. (c)…………………………
 M. triceps brachii bekerja sebagai……………pada artikulasio tersebut
 Aksi dari M. triceps brachii tersebut disebabkan karena tendonnya menempel
pada struktur…………………..

No. Nama musculi regio Antebrachii Anterior Identifikasi ( √ )


Superficialis :
17 M. pronator teres
18 M. flexor carpi ulnaris
19 M. palmaris longus
20 M. flexor carpi radialis
21 M. flexor digitorum superficial
Profundus :
22 M. flexor digitorum profundus
23 M. flexor pollicis longus
24 M. pronator quadratus

Tugas 4 :
 Kelompok otot tersebut diatas yang bekerja sebagai fleksor pada sendi
pergelangan tangan adalah otot no : ………;…………dan…………….

No. Nama musculi regio antebrachii posterior Identifikasi ( √ )


Superficial :
25 M. brachioradialis
26 M. extensor carpi radialis longus
27 M. extensor carpi radialis brevis
28 M. extensor digitorum communis
29 M. extensor digiti minimi
30 M. extensor carpi ulnaris
31 M. anconeus
Profundus :
32 M. supinator
33 M. abductor pollicis longus
34 M. extensor pollicis longus
35 M. extensor pollicis brevis
36 M. extensor indicis

No. Nama musculi regio manus Identifikasi ( √ )


Otot-otot thenar
37 M. abductor pollicis brevis
38 M. flexor pollicis brevis
39 M. opponens pollicis
40 M. adductor pollicis
Otot-otot hypothenar
41 M. palmaris brevis
42 M. abductor digiti minimi
43 M. opponens digiti minimi
44 M. flexor digiti minimi brevis
Otot-otot di antara thenar dan hypothenar
45 M. lumbricalis (I - IV)
46 M. interosseus palmaris ( I – III )
47 M. interosseus dorsalis ( I – IV )

EXTREMITAS SUPERIOR
TOPIK 2 :

( VASCULARISASI , INNERVASI DAN STRUKTUR KHUSUS )

Learning Objective :

 Mengidentifikasi struktur arteri ,vena, nervus extremitas superior


 Memahami hubungan antar struktur tersebut secara topografi

Instruksi 1 :

1. Pelajarilah perjalanan arteri pada tabel dibawah sebagai pedoman untuk


mengidentifkasi.
2. Isilah nama struktur pada kolom tugas

IDENTIFIKASI
NO. NAMA STRUKTUR KETERANGAN
(√)
1 A. axillaris dimulai dari tepi bawah costae I sampai
tepi bawah M. Teres major
2 A. brachialis mulai batas bawah m. Teres major
berakhir pada fossa cubiti
3 A. radialis Cab. A.brachialis, mulai dari fossa cubiti,
berjalan pada sisi radial
4 A. ulnaris Cab. A.brachialis, mulai dari fossa cubiti,
berjalan pada sisi ulnar
5 Fasikulus lateralis di lateral A. Axillaris

6 Fasikulus medialis di medial A. Axillaris

7 Fasikulus posterior di posterior A. Axillaris

8 N. axillaris menuju dorsal ke quadrangular space,


melingkari collum chirurgicum os humeri
9 N. radialis Di post. A.axillaris, berjalan di
post.humerus pada sulcus radialis,
diantara caput lateral dan medial
m.triceps
10 N. medianus Di lateral A.axillaris, menyilang arteri
brachialis, di fossa cubiti sebelah medial
a.brachialis
11 N. ulnaris Di sebelah medial, ke posterior condylus
medialis humeri
12 N. musculocutaneus menembus m.coracobrachialis, turun
diantara m.biceps brachii dan
m.brachialis

Tugas 5 :
Pemeriksaan denyut nadi arteri ekstremitas superior sering dilakukan antara lain
untuk : mengukur tekanan darah, memeriksa pasien dengan penyakit obstruksi artrial
perifer.
Dengan memperhatikan petunjuk lokasi yg telah diberikan maka pelajari pada video
tutorial dan atlas sebutkan nama arteri yang dapat digunakan untuk meraba
pulsasi atau denyut nadi pada ekstremitas superior
Nama Arteri Lokasi
Fossa cubiti sisi medial
Di lateral tendon m.flexor carpi radialis

Instruksi 2 :

Berdasarkan teori kuliah dan keterangan pada kolom tugas dibawah, maka
carilah struktur yang diberi nomor di kolom bawah ini, pada atlas atau video
tutorial praktikum,

NO. NAMA STRUKTUR CARA IDENTIFIKASI √


1 A. axillaris dimulai dari tepi bawah costae I
sampai tepi bawah M. Teres major
A. thoracalis suprema cabang yg terletak cranial dari
m.pectoralis minor
A. thoracoacromialis bercabang menjadi 4 ramus

A. thoracalis lateralis sepanjang batas bawah m.


pectoralis minor
2 A. subscapularis cabang terbesar a. Axillaris

A.circumflexa scapulae menuju posterior ke lateral scapula


A. circumflexa humeri melingkari collum chirurgicum
anterior humerus
A. circumflexa humeri melalui quadrangular space
posterior bersama n.axillaris
3 A. brachialis mulai batas bawah m. Teres major
berakhir pada fossa cubiti
47. A.profunda brachii berjalan bersama n.radialis ke
sulcus radialis
5 V.cephalica berjalan disisi lateral

6 V. basilica berjalan di sisi medial

7 V. mediana cubiti menghubungkan v.cephalica


dengan v.basilica

NO NAMA ARTERI KETERANGAN √


8 A. ulnaris Di lateral tendon m.flexor carpi
ulnaris
9 Arcus Palmaris
Superficialis
10 A. radialis Di lateral tendon m.flexor carpi
radialis
Tugas 6 :

Lengkapilah nama nervus pada tabel berikut ini berdasarkan arah perjalanannya,
kemudian carilah struktur tersebut pada video tutorial dan atlas

NO NAMA NERVUS PERJALANAN √


1 Menembus M.coracobrachialis
2 Menuju ke Quadrangular space bersama A.
circumflexa humeri posterior
3 Menuju ke posterior corpus os humeri ,melalui
sulcus radialis, berjalan bersama arteri profunda
brachii
4 Berjalan menyilang A.brachialis, menuju fossa
cubiti, menembus canalis carpi
5 Menuju ke dorsal epicondylus
medialis humeri

Tugas 7 :

Berikut ini adalah struktur pada os humerus yang berdekatan langsung dengan saraf.
Sebutkan nervus yang berjalan pada struktur tersebut

STRUKTUR NERVUS √
Collum chirurgicum
Sulcus radialis
Ujung distal humerus
Epicondylus medialis
EXTREMITAS INFERIOR

TOPIK 1 : OTOT

Learning Objective :

 Mengidentifikasi struktur otot extremitas inferior


 Memahami struktur otot extr. inferior secara topografi
 Memahami korelasi pembelajaran otot secara topografi dengan fungsional

Instruksi :

1. Identifikasi otot2 berikut ini pada video tutorial praktikum, apabila struktur tersebut
tidak teridentifikasi pada video maka pelajarilah pada atlas anatomy anda.
2. Centanglah kolom identifikasi apabila struktur tersebut sudah ditemukan pada video
ataupun pada atlas anatomy
3. Lengkapilah kolom tugas

NO Regio Femoris Anterior √


1 M. vastus lateralis
2 M. vastus medialis
3 M. vastus intermedius
4 M. rectus femoris
5 M. sartorius
6 M. psoas
7 M. pectineus
8 M. adductor longus
9 M. adductor magnus
10 M. adductor brevis
11 M. gracillis

Tugas 8 :
1. Yang termasuk dalam kelompok otot Quadriceps Femoris adalah :
……………………………………………………….
2. Aksi utama otot poin 1 diatas adalah sebagai …………………..pada
articulasio …………..

NO. NAMA REGIO & MUSCULI √


Regio Cruris Anterior :
12 M. tibialis anterior
13 M. extensor digitorum longus
14 M. extensor hallucis longus
Regio Cruris Lateral :
15 M. peroneus longus
16 M. peroneus brevis

Tugas 9 :
1. Aksi utama kelompok otot pada regio cruris anterior adalah sebagai
………………….pada articulatio …………………….
2. Aksi utama kelompok otot pada regio cruris lateral adalah sebagai
………………….. pada articulatio……………………………….
NO. Regio glutea √
17 M. gluteus maximus
18 M. gluteus medius
19 M. gluteus minimus
20 M. piriformis
21 M. gemellus superior
22 M. gemellus inferior
23 M. obturator internus
24 M. quadratus femoris
25 M. tensor fascia lata

NO. Regio Femoris Posterior √


26 M. biceps femoris
27 M. semitendinosus Hamstring Muscles
28 M. semimembranosus

Tugas 10 :

Aksi utama dari Hamstring muscle’s adalah sebagai …………….. dari


articulatio……………..

NO. NAMA REGIO & MUSCULI √


Regio Cruris Posterior :
Superficial :
29 M. gastrocnemius
30 M. soleus
31 M. plantaris
Profundus :
32 M. flexor hallucis longus
33 M. flexor digitorum longus
34 M. tibialis posterior

NO. Regio Pedis √


35 M. extensor digitorum brevis
36 M. extensor hallucis brevis
37 1st layer : M. abductor hallucis
38 M. flexor digitorum brevis
39 M. abductor digiti minimi
40 2nd layer : M. quadratus plantae
41 Mm. lumbricales
42 3rd layer : M. flexor hallucis brevis
43 M. adductor hallucis
44 M. flexor digiti minimi brevis
45 4th layer : M. interosseus dorsalis
46 M. interosseus plantaris

TOPIK 2
( VASCULARISASI , INNERVASI DAN STRUKTUR KHUSUS )

Learning Objective :

 Mengidentifikasi struktur arteri ,vena, nervus extremitas inferior


 Memahami hubungan antar struktur tersebut secara topografi

Tugas 1 : Identifikasi dan isilah nama struktur berikut ini sesuai nomornya.

Tugas 2 :

1. Identifikasi struktur berikut ini pada video tutorial praktikum, apabila struktur tersebut
tidak teridentifikasi pada video maka pelajarilah pada atlas anatomy anda.
2. Centanglah kolom identifikasi apabila struktur tersebut sudah ditemukan pada video
ataupun pada atlas anatomy
NO NAMA ARTERI KETERANGAN √

1 Arteri glutea superior Keluar dari foramen ischiadicum


majus di superior M.piriformis
2 Arteri glutea inferior Keluar dari foramen ischiadicum
majus di inferior M.piriformis
3 Arteri femoralis Di trigonum femoralis terletak
diantara vena (medial) & nervus
femoralis lateral), berjalan di bawah
m.sartorius, masuk kanalis
adduktorius
4 Arteri profunda femoris Bercabang dr sisi lateral arteri
femoralis
5 A. A.circumflexa femoris Cabang a. Profunda femoris ke arah
medialis medial
6 A.circumflexa femoris Cabang a. Profunda femoris ke arah
lateralis lateral
7 Arteri Poplitea Lanjutan a.femoralis yg memasuki
kanalis aduktorius menuju ke fossa
poplitea
8 Arteri Tibialis anterior Cabang a.poplitea yg menuju ke
kompartemen anterior cruris
9 Arteri Dorsalis pedis Di dorsum pedis ,antara melleolus
medialis dg lateralis
10 Arteri Tibialis posterior Diantara permukaan post. Malleolus
medialis dan batas medial tendo
calcanei
11 Arteri plantaris lateralis Cab. A.tibialis post., menuju sisi
lateral telapak kaki
12 Arteri plantaris Cab. A.tibialis post., menuju sisi
medialis medial telapak kaki
13 Vena saphena magna Melewati anterior Maleolus medialis,
bermuara ke vena femoralis

14 Vena saphena parva Melewati posterior Maleolus lateralis,


bermuara ke vena poplitea

NO NAMA KETERANGAN √
1 N. femoralis Di trigonum inguinalis terletak di lateral
a.femoralis, diatas M. iliakus
2 N. saphenus Cabang n. femoralis yang memasuki
canalis adductorius (saraf cutaneus)
3 N. obturatorius
4 N. ischiadicus Struktur paling lateral yg keluar melalui
for.ischiadicum major di inferior
m.piriformis
5 N. tibialis Cab.N. Ischiadicus, Menyilang a.tibialis
post.dr medial ke lateral di pertengahan
cruris, bersama A.tibialis lewat di belakang
maleolus medialis
6 N. cutaneus Berasal dari N.tibialis dalam fossa poplitea
surae medialis (sensorik)
7 N. peroneus Cab. N.ischiadicus, berjalan di posterior
communis caput os fibula, melingkari collum fibulae
8 N. cutaneus Berasal dari N.peroneus communis dalam
surae lateralis fossa poplitea (sensorik)
9 N. peroneus Cab. N.peroneus communis,
superficialis Menginnervasi otot kompartemen lateral
10 N. peroneus Cab. N.peroneus communis,
profundus Menginnervasi otot kompart.ant.
11 N. suralis Penyatuan dari nervus no.5 & 7 pada
pertengahan cruris posterior (sensorik)
12 N. plantaris Cab. N.tibialis di sisi lateral plantar pedis
lateralis
13 N. plantaris Cab. N.tibialis di sisi medial plantar pedis
medialis
14 N. gluteus Menginnervasi M. gluteus maximus, keluar
inferior dari foramen infrapiriformis

TOPIK 3
ARTHROLOGI KHUSUS

Learning Obyektif :

1. Mahasiswa mampu memahami dan menjelaskan menjelaskan struktur :


a. Sendi bahu
b. Sendi siku
c. Sendi panggul
d. Sendi lutut
2. Mahasiswa mampu memahami pergerakan sendi : bahu, siku, panggul, lutut

Petunjuk :

Pelajarilah link video tutorial praktikum dari you tube yang tercantum pada lembar kerja
praktikum, kemudian jelaskan dan lengkapilah pernyataan yang belum lengkap

SENDI BAHU

Sendi bahu adalah sendi utama yang menghubungkan ekstremitas superior dengan
trunkus, dan merupakan salah satu sendi yang paling mobile dalam tubuh manusia.

1. Sendi bahu merupakan sendi kompleks yang dibentuk oleh 4 artikulasi, yaitu :
a. Glenohumerale : dibentuk oleh ………………os scapula + caput humeri os
humerus
b.
c.
d.

2. Struktur yang menstabilkan artikulasio glenohumeral adalah :


a. 4 Ligamen yaitu :
b. Tendon Rotator cuff muscles, yang terdiri dari tendon musculi :
c. Tendon dari musculus…………………………………………….yang melewati sulcus
intertubercularis
os humerus

3.Berilah keterangan jenis gerakan sendi bahu pada gambar di bawah ini :
A. Flexi B. ………………….

C. ……………………
D. ……………………

E. …………………… F. ……………………

SENDI SIKU

1. Sendi siku merupakan sendi kompleks yang dibentuk oleh beberapa artikulasi, yaitu :
a. Humeroradiale : dibentuk oleh ……………………os humerus +……………………os
radius
b. Humeroulnae :
c. ………………..

2. Distabilkan oleh 3 Ligamen yaitu :


a.
b.
c.

3. Jelaskan mekanisme gerakan fleksi dan ekstensi pada sendi siku beserta struktur
tulang, otot, syaraf yang berperan dalam gerakan sendi tersebut

SENDI PANGGUL

1. Sendi panggul ( artikulasio Acetabulofemorale ) dibentuk oleh struktur :


…………………………..os coxae +……………………………..os……………
2. Jelaskan mekanisme gerakan fleksi, ekstensi, abduksi dan adduksi pada sendi
panggul beserta struktur otot yang berperan
3. Sebutkan 3 syaraf yang menginnervasi sendi panggul
SENDI LUTUT

1. Jelaskan peran Lig. cruciatum anterior dan lig. cruciatum posterior pada sendi
lutut
2. Jelaskan peran meniscus medialis dan meniscus lateralis dalam menstabilkan
sendi lutut.
3. Jelaskan aksi musculus Quadriceps femoris dan Hamstring dalam gerakan sendi
lutut

Anda mungkin juga menyukai