3.4 Mengaplikasikan anggah PERTEMUAN 1 ungguhing basa Bali dalam 3.4.1Menggali persoalan dalam wacana pendidikan berkomunikasi dan percakapan 3.4.2 Mengemukakan tanggapan tentang masalah tentang masalah pendidikan, pendidikan dengan anggah ungguhing basa Bali ekonomi dan surat lamaran
4.4.Memproduksi surat lamaran 4.4.1 Menunjukkan permasalahan pendidikan dan
kerja dengan menggunakan anggah solusinya ungguhing basa Bali yang benar
PAPLAJAHAN 9 WIDYATULA 9.1 Widyatula Wacana Pendidikan
Paiketan Basa miwah Budaya
Bali ring Panglimbak Jagaté Maosang indik basa Bali, akéh pisan pikenohipun majeng ring kahuripan iraga sareng sami, utaminnyané ring iraga sané wéntén ring sajebag jagat Bali. Silih sinunggilnyané basa Bali punika prasida anggén serana ngajegang angga sarira. Napi sané ngawinan kadi punika? Akéh karasayang panglimbak sané nénten becik saking dura negara, ngranjing ka jagat Bali. Panglimbak sané kaon punika, minakadi akéh parajana Baliné, pamekas para yowana, sané sampun maparilaksana sakadi nginutin budaya saking dura negara, akéh parajana Baliné sané nganggén obat-obatan terlarang, akéh para yowana sané maparilaksana nénten manut ring tata krama miwah budaya Baliné. Yéning parisolah para yowanané kadi asapunika kabanggayang nglimbak, pastika sampun pacang sayan kaon saha rug jagat Baliné. Sinalih tunggil sané kaanggén serana nénten wénten tios wantah basa Bali. Basa Baliné kabuatang pisan anggén jalaran, nincapang parilaksana, mangda prasida setata maparilaksana becik, duaning yéning kayun mlajahin, raris nganggén basa Bali punika, sinanggeh iraga pacang prasida setata eling ring sikian, ring dija ja iraga magenah. Santukan ring basa Bali punika wénten sané kabaos sor singgih basa, sané pinaka cihna madaging tatakrama ngupadi kahuripan maparajana. Sapunapi sapatutnyané iraga mabaos ring anaké sané sampun lingsir, sapunapi mabaos ring anaké sané durung kauningin utawi durung kenal, sinanggeh iraga setata jaga eling, ring dija iraga magenah, sang sapasira sané kairing mabaos, mawinan pacang prasida setata mabaos sané ngawetuang ledang pikayunan anaké siosan utawi kabaos "angawé sukaning wong lén ". Yening mlajahin basa Bali, janten setata éling ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Indayang pratyaksayang, yéning anaké nganggén basa Bali, makadi ring paruman, ring pasangkepan, janten rikala ngawitin mabaos, ngojarang Om Swastiastu, raris rikala muputang bebaosan, setata kadulurin antuk Om Santih Santih Santih Om. Puniki nyihnayang iraga setata éling ring Ida turmaning setata nyinahang pangubakti mangda ngamolihang karahajengan sareng sami. Salanturnyané sajeroning mlajahin basa Bali, setata iraga éling ring budaya, saluir pakardin i manusa, sané mawit saking padma hredayané. Ring budaya druéné ngranjing sané kabaos kasusastran. Kasusastraan Bali punika nganggén basa Bali, saha kasurat antuk aksara Bali, mawinan budaya druéné mapaiketan pisan ring basa Bali, bilih-bilih basa Baliné kabaos pinaka akah budaya Baliné. Taler kabaos, mungguing budaya Baliné kapramanain antuk agama, uning raris iraga ring sastra-satra agama, taler uning ring asapunapi maparilaksana sané becik. Yening sampun setata maparilaksana becik, sinanggeh setata nemu bagia, kadi kabaos ring sastrané. "Ring hulu, ring helet, ring p'ringga ring laya, ring jroning paperangan kuneng, tar teka juga ikang bhaya ri sang darmika, apan subhakanna rumaksa sira ". Suksmannyané, yéning sampun setata maparilaksana sané becik, yadiastun iraga magenah ring genah sané kalintang mayanin, iraga jaga mangguh karajahengan, duaning sang sané setata nglaksanayang dharma, jaga ngamolihang woh pakardinipun. sané ngawinan setata mangguhang ayu. Majalaran mlajahin basa Bali, prasida mlajahin budaya druéné. Mangda nenten iraga kabaos, kadi i katak sané wénten ring sor tunjungé, i kekupu saking doh ipun ngarasayang kamiikan ipun i sekar tunjung, sakéwaten i katak yadiastun nampek ring genahé punika, setata nyongkok nénten ngrasayang kamiikan i sekar tunjung. sané kalintang ngulangunin. Suksmanipun, iraga ring jagat Bali akéh pisan madué seni budaya, sané luihing utama kabaos adiluhung, ngawinan akéh parajanané saking dura negara, meled pisan manahipun ngantenang seni budaya Baliné, sakéwanten iraga sané magenah ring Bali nénten pati rungu ring budayané, mangda nénten kadi asapunika. Kadi sampun kabaos i wau, iraga mlajahin basa Bali, gumanti prasida éling ring raga, ring dija ja pada magenah, setata nglaksanayang wacika parisuda, stata éling ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, éling ring agama, éling ring budaya Baliné. Yéning sampun setata éling kadi punika, sinanggeh iraga prasida setata turéksa ring angga, prasida setata mulat sarira, duaning wénten kabaos, "apan ikang manah ngaranya, ya ika witning indrya, maprewerti to ya ring subha asubha karma, matangyan ikang manah juga prihen kahutamanya sokareng". Sané kabaos manah wantah satmaka witnyané saking indria sami, saking punika taler jaga matemu laksana sané becik utawi kaon, mawinan patut iraga ngeretin manah punika ngawit saking mangkin. Inggih sasampuné iraga prasida nglaksanayang kadi iwau, janten pacang setata ajeg ring raga soang-soang. Ajeg ring angga pacang metu parilaksana sané becik, sané ngawinang ajeg jagat Baliné. Yan sampun ring soang-soang angga setata prasida ajeg, asapunapi ja kabaos ageng gegodané ring jagat kaliyugané mangkin, sinanggeh prasida iraga jaga ngimpasin.