ABSTRAK
Abstrack
The aim of this study describes (1) the disadvantages of using anggah-
ungguhing basa Bali in text orti Bali RRI Singaraja and (2) problems encountered
when copying news text orti Bali in gatra event RRI Singaraja. The study was
designed as a qualitative deskriptf research.This research subject is orti Bali in Bali
gatra event. The object of this study is anggah-ungguhing language text orti Bali in
Bali. The data collection is done by using the method of observation and interviews.
Thecollection data used are (1) data reduction (2) explain the data (3) inference.The
results of this study indicate that (1) the disadvantages of using anggah-ungguhing
basa Bali in text orti Bali, namely (a) the form of shortage amount 11 words and (b) a
shortage amount 41 sentences. (2) problems encountered copyist news when
copying the news that (a) concerning the competence, (b) qualifications, and (c) of
the references. It stresses that the copyist .Penelitian orti Bali could increase
knowledge about anggah-ungguhing base orti Bali Bali in order to produce in
accordance with anggah-ungguhing Bali correct base.
PURWAKA
Basa Bali maduwe undag-undagan Manut Suarjana (2008: 74),
utawi tata titi ri kala mabebaosan. "Anggah-ungguhing basa Bali inggih
Undag-undagan basa punika kabaos punika undag-undagan utawi sor
anggah-ungguhing basa Bali. Anggah- singgih basa sajeroning mabasa Bali".
ungguhing basa Bali pinaka warna Kasujatian anggah-ungguhing basa
basa sane kaanggen mabebaosan Bali pinaka parinama undag-undagan
majeng ring krama Bali. Yening basa ring sajeroning mabasa Bali.
mabasa Bali punika wenten tata Undag-undagan basa Bali punika
laksana mabasa sane becik, punika kaanggen nganutin kadaden sang
ngranjing sumangdane mabebaosan sane mabebaosan. Tiosan punika,
patut nganutin anggah-ungguhing undag-undagan basa Bali punika
basa Bali. Ring Bali, basa punika kadadosang ceciren jadma sane
kaanggen boya manut kawentenan kapertama, jadma sane kaping kalih,
wangsa kemanten. Basa punika utawi jadma sane kaping tiga ri kala
kadadosang dasar parilaksana sane mabebaosan nganutin uger-uger basa
santunri kala mabebaosan. Akeh Bali.
kawentenan parinama ngeninin indik Tim Peneliti Fakultas Sastra
anggah ungguhing basa Bali minakadi Unud (1979: 1) maosang kawigunan
sor singgih basa, unda-usuk basa Bali anggah-ungguhing basa Bali kaiket
miwah anggah-ungguhing basa Bali. antuk, (1) anggah-ungguhing basa
Suwija (2014: 18) maosang, Bali kaanggen manut kawigunan basa
warsa 1974 Pasamuhan Agung Basa Bali nganutin wangsan jadma sane
Bali ring Singaraja, sampun wenten ring Bali, (2) anggah-
kacumpuin indik parinama sor singgih ungguhing basa Bali kaanggen manut
basa Baline kabaos Anggah- rasa pasawitran, (3) anggah-
ungguhing Basa Bali. Malarapan ungguhing basa Bali kaanggen manut
antuk pikolih panureksan, anggah- yusa, (4) anggah-ungguhing basa Bali
ungguhing basa Bali mawit kaanggen manut ungguhan sane
sangkaning wenten pabinayan linggih kapolihang, miwah (5) anggah-
krama Baline.Wewidangan anggah- ungguhing basa Bali kaanggen manut
ungguhing basa Bali punika wenten paguna kaya punika. Anggah-
makudang-kudang pahan. Kanutang ungguhing basa punika patut
ring panampen para sujanane sakadi kauratiang ri kala mabebaosan
manut Gotama miwah Tinggen sumangdane patut tekening sira sane
anggah-ungguhing basa Bali punika patut kasinggihang miwah sane patut
kapah dadaos papat undagan. Ingih kasorang. Sadurung mabebaosan
punika basa alus, basa madia, basa patut pratiaksayang dumun jadma
kapara, miwah basa kasar.Basa alus sane kairing mabebaosan miwah
punika malih kaapah dados tiga inggih jadma sane kabaosang. Patut
punika basa alus singgih, basa alus
mider, miwah basa alus sor. Saking
pahanan basa punika sami madue
rasa basa sane tiosan yening
kaanggen mabebaosan sareng krama
Baline.
e-Journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha
Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Volume 4 No. 2 Tahun 2016)
Pangartos saking orti Bali punika ri pidarta sisia kelas XI Bahasa SMA
kala makarya orti punika wantah Negeri 2 Singaraja.
ngangge basa sane kauningin Tetilikan asoroh sane kaping
manten. Punika mawinan, wenten kalih sane nelatarang indik anggah-
lengkara-lengkara sane nenten ungguhing basa Bali inggih punika
nganutin uger-uger anggah-ungging tetilikan saking Supriyantini (2015)
sane patut. Sakadi imba lengkara sane mamurda Nureksain Anggah-
sane nenten nganutin anggah- Ungguhing Basa Bali Sajeroning
unggihing inggih punika wenten Acara Mabasa Bali ring Radio Citra
lengkara Bali sampun lami dados pulo Bali 98,7 FM Singraja. Pikolih tetilikan
pariwisata, sapatutnyane lengkara puniki inggih punika nureksain
sane becik nganutin anggah- anggah-ungguhing basa Bali sane
ungguhing basa Bali inggih punika kaanggen penyiar radio miwah
Bali sampun sue dados pulo sapunapi basa sane kaanggen para
pariwisata.,santukan ring anggah- kramane ri kala mabebaosan
ungguhing basa Bali nenten wenten ngaturang gatra ring radio ring acara
kruna lami sane wenten inggih punika mabasa Bali.
kruna sue. Saking tetilikan sane sampun
Saking pikobet sane sampun kalaksanayang miwah tetilikan sane
katlatarang ring ajeng, indik gatra jagi kalaksanyang punika pateh
sane kasalin antuk basa Bali sane nguningayang sapunapi nureksain
wenten ring teks orti Bali sane anggah-ungguhing basa Bali. Punika
kaanggen ring RRI Singaraja punika mawinan, sane dados minayang
akeh nenten nganutin anggah- tetilikan puniki inggih punika ngeninin
ungguhing basa Bali. Punika indik sapunapi kawentenan anggah-
mawinan, jagi kalaksanayang tetilikan ungguhing basa Bali ring teks orti Bali
sane mamurda "Anggah-Ungguhing sajeroning acara gatra Bali ring RRI
Basa Bali Sajeroning Teks Orti Bali Singaraja. Yening kaselehin tetilikan
RRI Singaraja". Sadurungnyane puniki jagi ngulengang indik nureksain
dereng wenten sane nlitikin ngeninin anggah-ungguhin basa Bali sane
indik nureksain teks orti Bali sane wenten ring teks orti Bali sajeroning
wenten ring acara gatra Bali RRI acara gatra Bali RRI Singaraja sane
Singaraja. kasiarang ngawit galah 18.00 ngantos
Tetilikan asoroh sane 18.30 WITA. Tetilikan ngeninin indik
nelatarang indik anggah-ungguhing nureksaian anggah-ungguhing basa
basa Bali inggih punika tetilikan sane Bali ring teks orti Bali durung wenten
naenin katilikin olih Surianta (2015) sane nglaksananyang tetilikan sakadi
sane mamurda Nureksain Anggah- punika. Punika mawinan, tetilikan
ungguhing Basa Bali ring Sajeroning puniki patut kalaksanayang
Sesuratan Pidarta Sisia Kelas XI sumangdane uning sapunapi anggah-
Bahasa SMA Negeri 2 Singaraja. ungguhing basa Bali sane wenten ring
Pikolih saking tetilikan punika teks orti Bali.
nyutetang kawentenan anggah-
unggihing basa Bali ring sasuratan
patut, becik lan manut kadi kasujatian jadma sane kapikobetang ring tetilikan
saking data sane katilikin. Jejering puniki (Wendra, 2013:32). Jejering
inggih punika aran, parindikan miwah saking tetilikan puniki inggih punika
e-Journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha
Jurusan Pendidikan Bahasa Bali (Volume 4 No. 2 Tahun 2016)
orti Bali ring acara gatra Bali RRI ngamedalag kaiwangan anggah-
Singaraja. ungguhing basa Bali sajeronig teks
Kramaning mupulang data orti Bali RRI Singaraja.saking
inggih punika tata cara mupulang kramaning saduwicara ngamedalang
data sane kabuatang.Kramaning pikobet sane kapanggihin pangartos
mupulang data puniki matetujon ri kala makarya orti Bali.
angge mikolihang data sane Data indik kaiwangan anggah-
kabuatang. Ring tetilikan puniki ungguhing basa Bali sajeroning teks
kramaning sane kaanggen ring orti Bali RRI Singaraja kapolihang
mupulang data inggih punika (1) saking kramaning praktiyasa ring
praktiasa miwah (2) Sadu wicara. rahina Sukra, 04 Desember 2015.
Wendra (2013: 33) maosang Teks orti Bali sane kapolihang
piranti seseleh inggih punika piranti wantah Bulan Desember kemanten.
sane kaanggen ngamolihang data Saking orti Bali Bulan Desember
ring tetilikan. Piranti seseleh sane 2015 punika wenten 30 teks orti Bali,
kaanggen ring tetilikan puniki inggih santukan asiki teks ring taggal 11
punika praktiyasa miwah saduwicara. Desember 2015 nenten wenten
Data sane sampun kapolihang ngwedarang gatra. Saking 30 teks
mawit saking kramaning praktiyasa punika sowang-sowang teks orti Bali
miwah saduwicara punika pacang punika ngamedalang 5 gatra sane
kaolah antuk deskritif kualitatif. kapah 2 gatra utama miwah 3 gatra
Pemargi data tureksa sane pengulangan.
kalaksanayang ring sajeroning Risampun data mapupul, kalantur
tetilikan punika sakadi (1) analisis katureksain. Panureksa
data, (2)reduksi data, (3) pangwedar kalaksanayang ngangge reduksi
data, miwah (4) panyutetan. data, teks punika kawacen, gatra
sane pateh punika kagenahang
PIKOLIH MIWAH TETEPASAN malianan raris data sane madaging
Ring sajeroning pikolih tetilikan kaiwangan punika kaanalisis kruna
puniki pacang katlatarang indik :(1) miwah lengkaranyane. Sasampune
data ngeninin kaiwangan kapolihang wangun kaiwangan
ngwedarang anggah-ungguhing basa punika raris kasurat.
Bali ring teks orti Bali sajeroning kaiwangan sane wenten ring
acara gatra Bali RRI Singaraja Bulan teks orti Bali Bulan Desember 2015,
Desember 2015 miwah (2) data yening kacarca prasida sekadi puniki.
pikobet sane kapanggihin pangartos Kaiwangan wangun kruna elah
ri tatkala nyalin teks orti Bali ring gamolihang kaiwangan 5 lengakara,
sajeroning teks orti Bali RRI kruna selian ngamolihang kaiwangan
Singaraja Bulan Desember 2015. 10 lengkara, kruna selami
Pikoih tetilikan puniki medal ngamolihang kaiwangan 5 lengkara,
saking kramaning praktiyasa miwah kruna marep ngamolihang kaiwangan
saduwicara.Kramning praktiyasa 5 lengkara, kruna penyukserahyang
basa Bali alus sane baku utawi sane Nangging pangartos gatra Bali punika
nenten baku. Kawentenan punika nenten sering ngangge kamus pinaka
ngawinang pangartos abot ngrereh referensi ri kala makarya orti Bali
wangun alus sajeroning kruna-kruna punika. Punika mawinan, kamus
basa Bali.Ri kala ngwangun lengkara punika dahat mawiguna pisan majeng
alus, pangartos akeh ngunggahang ring sang sane madue pakaryan
kruna-kruna sane singsal ring dados pangartos sumangdane prasida
pantaraning lengkara. Punika makardi wangun lengkara sane becik.
mawinan, pangartos gatra ajerih ri
kala nyurat lengkara nganggen basa PAMUPUT
Bali alus. Pikobet sajeroning puniki Manut sane sampun katlatarang
nyihnayang pangartos durung waged ring pikolih tetilik miwah ring tetepasan
ngeresepang anggah-ungguhing basa ngeninin indik anggah-ungguhing
Bali. basa Bali sajeroning teks orti Bali RRI
Singaraja, prasida katingkes inggih
Pikobet sajeroning kualifikasi punika (1) Kaiwangan-kaiwangan
inggih punika pikobet ring angga sane kapanggihin pangartos ri kala
pangwacen orti Bali sane nenten makarya teks orti Bali nganggen
wantah krama Bali manten nangging anggah-ungguhing basa Bali RRI
wenten silih sinunggil sane dados Singaraja wenten kekalih, wangun
penyiar orti Bali punika saking krama kaiwangan miwah genah kaiwangan.
pendatang. Ri kala pangwacen gatra Saking wangun kaiwangan wenten 11
ngwacen orti Bali nenten manut kruna.Saking genah kaiwangan
tekening sasuratan orti Bali sane wenten 41 lengkara.(2) Pikobet sane
kakaryanin olih pangartos gatra Sane Kapanggihin Pangartos Ri
Punika mawinang, pangartos gatra Tatkala Nyalin Teks Orti Bali Ring
Bali akeh ngunggahang kruna-kruna Sajeroning Teks Orti Bali RRI
basa Indonesia miwah basa tiosan Singaraja wenten tiga ingggih punika
sane sujatinnyane wenten (1) kaweruhan basa Bali, (2)
pepadanipun ring basa Bali. kaweruhan kosabasa basa Bali, (3)
kaweruhan basa Bali alus, miwah (4)
Pikobet sajeroning referensi kekirangan referensi.
inggih punika kawentenang sakadi
kamus punika sujatinyane kamus Nyelehin pikolih tetilikan sane
pinaka piranti sane dahat ngwantu sampun kamargiang wenten piteket-
pisan ri kalaning makarya terjemahan. piteket sane kaunggahang inggih
Makarya dados pangartos gatra punika (1) Kawagedan pangartos
saking gatra basa Indonesia dados gatra Bali sajeroning nganggen
orti Bali punika sapatutnyane maduwe anggah-ungguhing basa Bali ri tatkala
referensi sakadi kamus miwah kamus makarya miwah nyalin saking gatra
Bali ka basa Bali patut katincapang
malih santukan orti Bali punika
offline sumangdene kruna sane kapireng olih para krama Baline. Taler
dereng kauningin basa Balinyane penyuratan kruna-kruna akeh sane
mangda prasida karereh ring kamus. kirang sumangdane prasida